Χάιντεγκερ και Αναξίμανδρος
[Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
ΔΙΑΒΑΖΩ,
τεύχος 399 (1999), σελ. 121-124]
Γιάννη Τζαβάρα
Είναι γνωστό ότι η ενασχόληση του Μάρτιν Χάιντεγκερ με τους
αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους υπήρξε μακρόχρονη και σχεδόν
αδιάλειπτη. Για τον Αναξίμανδρο τον Μιλήσιο, έναν από τους
πρώτους Έλληνες φιλοσόφους (610-545 π.Χ.), ο Χάιντεγκερ
προσφέρει μια πανεπιστημιακή παράδοση κατά το Θερινό Εξάμηνο του
1932 με τίτλο: «Το ξεκίνημα της δυτικής φιλοσοφίας: Αναξίμανδρος
και Παρμενίδης». Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, το 1946, ο
Χάιντεγκερ συγγράφει μια πραγματεία για τον Αναξίμανδρο, ένα
τμήμα της οποίας δημοσιεύεται τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1950,
στον συγκεντρωτικό τόμο
Holzwege, με τίτλο: «Το ρητό του Αναξιμάνδρου». Σ’
αυτό το κείμενο αναλαμβάνει να μεταφράσει και να σχολιάσει «το
πιο αρχαίο ρητό του δυτικού στοχασμού», το μοναδικό διασωσμένο
απόσπασμα του Μιλήσιου στοχαστή.
Το αρχαίο ρητό, όπως μας παραδόθηκε από τον Σιμπλίκιο, έχει ως
εξής: «εξ ων δε η γένεσίς εστι τοις ούσι
και την φθοράν εις ταύτα γίνεσθαι κατά το χρεών· διδόναι γαρ
αυτά δίκην και τίσιν αλλήλοις της αδικίας κατά την του χρόνου
τάξιν».
Ο Χάιντεγκερ παραθέτει πρώτα τις μεταφράσεις αυτού του ρητού που
προσέφεραν ο Φρειδερίκος Νίτσε το 1873 και ο Χέρμαν Ντιλς το
1903. Αυτές οι μεταφράσεις τού δίνουν αφορμή για να σχολιάσει
τον αυθαίρετο και γεμάτο προκαταλήψεις χαρακτήρα που υποφώσκει
σε όλες τις μεταφραστικές προσπάθειες προσωκρατικών κειμένων.
Πέρα από το ιδεώδες μιας κατά λέξη απόδοσης και μιας πιστότητας
στα λεχθέντα τίθεται το ερώτημα, «αν αυτής της ορθής μετάφρασης
έχει προηγηθεί και ορθός στοχασμός». Το γλωσσικό, χρονικό και
πολιτιστικό χάσμα, που χάσκει ανάμεσα στον σύγχρονο Γερμανό και
στον αρχαίο Έλληνα, δεν γεφυρώνεται με την εύρεση λέξεων που
ακριβολογούν, διότι είναι αμφίβολο αν διόλου ανήκουμε σήμερα
στην ίδια οντολογική περιοχή, όπου διήγε ο αρχαίος. Το
μεταφραστικό πρόβλημα δεν αφορά λοιπόν τη λεκτική προσέγγιση
αλλά την οντολογική απόσταση.
