ΘΑΛΗΣ
O ΜΙΛΗΣΙΟΣ
Η ΖΩΗ ΤΟΥ
Ο Θαλής γεννήθηκε το 624 π.Χ. στη Μίλητο και υπήρξε ιδρυτής της φιλοσοφικής
Iωνικής σχολής (σχολή της Μιλήτου) κατά τον Ευσέβιο και κατ΄ επέκταση ιδρυτής
της παγκόσμιας Φιλοσοφίας. Ήταν επίσης και ένας από τους περίφημους 7 σοφούς της
αρχαιότητος (Διογένης Λαέρτιος, Απόσπασμα 4). Ο Ηρόδοτος και άλλες δοξογραφικες
πηγές των θέλουν φοινικικής καταγωγής όμως το πιο πιθανό είναι να ήταν Έλλην και
από τους δυο γονείς και μάλιστα αριστοκρατικής καταγωγής. Ο Διογένης Λαέρτιος
σώζει μια προσωπική δήλωση του Θαλή που μάλλον δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες
(Διογένης Λαέρτιος, Απόσπασμα 5). Υπάρχουν αναφορές ότι παρέμεινε εργένης, ενώ
άλλες πηγές τον παρουσιάζουν παντρεμένο, και μάλιστα αναφέρουν και το όνομα του
παιδιού του(Διογένης Λαέρτιος, Απόσπασμα 2).
Φιλόπατρις, ενεργός πολιτικά αναμείχθηκε με τόλμη στα κοινά της Μιλήτου, και ο
Ηρόδοτος μαρτυρεί ότι με δική του πολιτική πρωτοβουλία οι ιωνικές πόλεις
συνασπίσθηκαν για να αντιμετωπίσουν από κοινού τον Περσικό κίνδυνο. Σε άλλη
περίπτωση εμπόδισε την γενέτειρα του Μίλητο να συνάψει συμμαχία με τον βασιλιά
Κροίσο σώζοντας την, αφού ο Κροίσος ηττήθηκε από τους Πέρσες. Ταξίδευσε πολλές
φορές και στη Αίγυπτο και στην Μεσοποταμία.
Η παράδοση σώζει διάφορα περιστατικά της ζωής του. Τον κορόιδευαν οι σύγχρονοι
του για την πενία του, που προερχόταν από την ενασχόληση του με την επιστήμη και
την αστρονομία. Αυτός χρησιμοποιώντας τις αστρονομικές του γνώσεις προέβλεψε ότι
η σοδειά της ελιάς θα ήταν καλή, και νοίκιασε έναντι μικρού τιμήματος όλα τα
ελαιοτριβεία της Μιλήτου. Όταν έφτασε η εποχή της περισυλλογής και όντως
επαληθεύτηκαν οι προβλέψεις του, κέρδισε πολλά χρήματα υπενοικιάζοντας τα
ελαιοτριβεία όσο ήθελε (Αριστοτέλης, Πολιτικά, Ι, 11, 1259α & (Διογένης
Λαέρτιος, Απόσπασμα 9). Ο Ηρόδοτος περιγράφει και την συμμετοχή του Θαλή σε μια
εκστρατεία του Κροίσου, σώζοντας και ένα τέχνασμα του για να περάσει τον
αδιάβατο ποταμό Άλυ ο στρατός του Κροίσου. Επειδή δεν υπήρχε ξυλεία για γέφυρες
έκτρεψε μερικώς την κοίτη του ποταμού με μια βαθειά διώρυγα. Έτσι ο ποταμός
διοχετευόταν σε 2 ροές και ήταν πλέον βατός.
Σε ένα άλλο περιστατικό μια γρια τον κορόιδεψε γιατί ενώ κοιτούσε τον ουρανό και
περπατούσε έπεσε σε μια τρύπα του εδάφους(Διογένης Λαέρτιος, Απόσπασμα 7). Στην
εποχή εθεωρείτο ο πλέον σοφός για αυτό τον λόγο ένας δελφικός χρησμός του
απένειμε έναν χρυσό τρίποδα που βρήκαν κάποιοι ψαράδες (Διογένης Λαέρτιος,
Απόσπασμα 8). Ο Ηρόδοτος αναφέρει πώς ο Θαλής συνόδευσε τον Κροίσο σε εκστρατεία
του και με κατάλληλη διοχέτευση των νερών του ποταμού Αλύ διευκόλυνε τα
στρατεύματά του στη διάβαση τους. Η παράδοση τον θέλει να πεθαίνει στα 78 χρόνια
του, ενώ παρακολουθούσε γυμνικούς αγώνες, από την υπερβολική ζεστή και την
έλλειψη νερού (Διογένης Λαέρτιος, Απόσπασματα 3, 6).
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
1.Ἦν τοίνυν ὁ Θαλῆς, ὡς μὲν
Ἡρόδοτος (i. 170, 3) καὶ Δοῦρις(FGrH 76 F 74) καὶ Δημόκριτός (DK 68 B 115a) φασι,
πατρὸς μὲν Ἐξαμύου, μητρὸς δὲ Κλεοβουλίνης, ἐκτῶν Θηλιδῶν, οἵεἰσι Φοίνικες,
εὐγενέστατοι τῶν ἀπὸΚάδμου καὶ Ἀγήνορος. <ἦν δὲ τῶν ἑπτὰ σοφῶν,> καθὰ καὶ Πλάτων
φησί (Prot. 343a)· καὶ πρῶτος σοφὸς ὠνομάσθη ἄρχοντος Ἀθήνησι Δαμασίου, καθ' ὃν
καὶ οἱ ἑπτὰ σοφοὶ ἐκλήθησαν, ὥς φησι Δημήτριος ὁ Φαληρεὺς ἐν τῇ τῶν Ἀρχόντων
ἀναγραφῇ (FGrH 228 F 1). ἐπολιτογραφήθη δὲ ἐν Μιλήτῳ, ὅτε ἦλθεσὺν Νείλεῳ
ἐκπεσόντι Φοινίκης · ὡς δ'οἱ πλείους φασίν, ἰθαγενὴς Μιλήσιος ἦν καὶ γένους
λαμπροῦ.
2. μονήρη αὑτὸν γεγονέναι καὶ ἰδιαστήν. ἔνιοι δὲ καὶ γῆμαι αὐτὸν καὶ Κύβισθον
υἱὸν ἔχειν·
3. Ὁδ' οὖν σοφὸς ἐτελεύτησεν ἀγῶνα θεώμενος γυμνικὸν ὑπό τε καύματος καὶ δίψους
καὶ ἀσθενείας, ἤδη γηραιός. καὶ αὐτοῦ ἐπιγέγραπται τῷ μνήματι (A. Pal. vii. 84)·
4. Περὶ δὴ τῶν ἑπτά - ἄξιον γὰρ ἐνταῦθα καθολικῶς κἀκείνων ἐπιμνησθῆναι-λόγοι
φέρονται τοιοῦτοι.
5. ἔφασκε γάρ, φασί,τριῶν τούτων ἕνεκα χάριν ἔχειν τῇ Τύχῃ· πρῶτον μὲν
ὅτιἄνθρωπος ἐγενόμην καὶ οὐ θηρίον, εἶτα ὅτι ἀνὴρ καὶ οὐ γυνή,τρίτον ὅτι Ἕλλην
καὶ οὐ βάρβαρος.
6. Φησὶ δ' Ἀπολλόδωρος ἐν τοῖς Χρονικοῖς (FGrH 244 F 28)γεγενῆσθαι αὐτὸν κατὰ τὸ
πρῶτον ἔτος τῆς τριακοστῆς ἐνάτης Ὀλυμπιάδος. ἐτελεύτησε δ' ἐτῶν ἑβδομήκοντα
ὀκτώ, (ἤ, ὡςΣωσικράτηςφησίν-FHG iv. 501-, ἐνενήκοντα)·
7. . λέγεται δ' ἀγόμενος ὑπὸ γραὸς ἐκ τῆς οἰκίας, ἵνα τὰ ἄστρα κατανοήσῃ, εἰς
βόθρον ἐμπεσεῖν καὶ αὐτῷ ἀνοιμώξαντι φάναι τὴν γραῦν· "σὺ γάρ, ὦ Θαλῆ, τὰ ἐν
ποσὶν οὐ δυνάμενος ἰδεῖν τὰ ἐπὶ τοῦ οὐρανοῦ οἴει γνώσεσθαι;"
8. Τὰ δὲ περὶ τὸν τρίποδα φανερὰ τὸν εὑρεθέντα ὑπὸ τῶν ἁλιέων καὶ διαπεμφθέντα
τοῖς σοφοῖς ὑπὸ τοῦ δήμου τῶν Μιλησίων. φασὶ γὰρ Ἰωνικούς τινας νεανίσκους βόλον
ἀγοράσαι παρὰ Μιλησίων ἁλιέων. ἀνασπασθέντος δὲ τοῦ τρίποδος ἀμφισβήτησις ἦν,
ἕως οἱ Μιλήσιοι ἔπεμψαν εἰς Δελφούς· καὶ ὁ θεὸς ἔχρησεν οὕτως(D.S. ix. 3. 2, Val.
Max. iv. 1. Ext. 7, Schol. Arist. Plut. 9)· ἔκγονε Μιλήτου, τρίποδος πέρι Φοῖβον
ἐρωτᾷς ; τίς σοφίῃ πάντων πρῶτος, τούτου τρίποδ' αὐδῶ. διδοῦσιν οὖν Θαλῇ· ὁδὲ
ἄλλῳ καὶ ἄλλος ἄλλῳ ἕως Σόλωνος. ὁδὲ ἔφη σοφίᾳ πρῶτον εἶναι τὸν θεὸν καὶ
ἀπέστειλε νεἰς Δελφούς. ταῦτα δὴ ὁ Καλλίμαχος ἐν τοῖς Ἰάμβοις (Pf. 191. 32)ἄλλως
ἱστορεῖ, παρὰ Λεανδρίου λαβὼν τοῦ Μιλησίου (FGrH492 F 18)
9. ) ὅτι βουλόμενος δεῖξαι ῥᾷον εἶναι πλουτεῖν, φορᾶς μελλούσης ἐλαιῶν
ἔσεσθαι,προνοήσας ἐμισθώσατο τὰ ἐλαιουργεῖα καὶ πάμπλειστα συνεῖλε χρήματα.
ΟΙ ΠΗΓΕΣ
Δεν σώζεται κανένα κείμενο του ίδιου του φιλοσόφου, κάτι που ισχύει άλλωστε για
τους περισσότερους αντιπροσώπους της Προσωκρατικής Φιλοσοφίας. Πολύτιμη
συνεισφορά στην γνώση μας για τον Θαλή αποτελεί ο Αριστοτέλης και οι
μαθητές-σχολιαστές του. Η επιστήμη έχει αποφανθεί ότι είναι και η πλέον
αξιόπιστη πηγή. Σημαντικές πληροφορίες αντλούμε και από την ιστορία του Ηροδότου
, από τον Πλάτωνα και τον σχολιαστή του Πρόκλο. Σημαντικά στοιχεία για την ζωή
και φιλοσοφία του Θαλή βρίσκουμε στο έργο του Διογένους Λαερτιου "Βίοι
Φιλοσόφων" (Βιβλίο 1ο). Υπάρχει και μια σειρά άλλων πηγών, κυρίως νεότεροι
σχολιαστές και δοξογράφοι της ρωμαϊκής εποχής όπως ο Σιμπλίκιος και ο Αέτιος, οι
οποίοι όμως μπορούν να εξετασθούν μόνο βοηθητικά καθώς έχουν αμφισβητηθεί από
πολλούς ερευνητές.
ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Ο Θαλής, εκτός από φιλόσοφος, υπήρξε μεγάλος αστρονόμος και μαθηματικός .Ο
Ηράκλειτος γράφει : «Θαλής πρώτος αστρολογήσαι». Πρώτος βρήκε την πορεία του
ήλιου από ηλιοστάσιο σε ηλιοστάσιο και διατύπωσε την άποψη πως το μέγεθος του
ήλιου και της σελήνης είναι ίσο με το ένα επτακοσιοστό της τροχιάς του. Πρώτος
ονόμασε την τελευταία μέρα του μήνα τριακοστή, πρώτος διαίρεσε το έτος σε 365
ημέρες. Υποστήριξε ότι ο ήλιος έχει μορφή γης, και η έκλειψη του συμβαίνει όταν
η σελήνη βρίσκεται κάθετα κάτω από αυτόν. Με μεγάλη τόλμη διατύπωσε την ιδέα ότι
η σελήνη φωτίζεται από τον ήλιο, Τέλος βοήθησε την ναυτιλία σημαντικά
παρατηρώντας ότι η Μεγάλη Άρκτος είναι ευκολότερο μέσο προσανατολισμού στο
Θαλάσσιο ταξίδι από την Μικρή Άρκτο.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
1.δοκεῖ δὲ κατά τινας πρῶτος
ἀστρολογῆσαι καὶ ἡλιακὰς ἐκλείψεις καὶ τροπὰς προειπεῖν, ὥς φησιν Εὔδημος ἐν τῇ
Περὶ τῶν ἀστρολογουμένων ἱστορίᾳ
2.πρῶτος δὲ καὶ τὴν ἀπὸ τροπῆς ἐπὶ τροπὴν πάροδον εὗρε, καὶ πρῶτος τὸ τοῦ ἡλίου
μέγεθος <τοῦ ἡλιακοῦ κύκλου ὥσπερ καὶ τὸ τῆς σελήνηςμέγεθος> τοῦ σεληναίου
ἑπτακοσιοστὸν καὶ εἰκοστὸν μέρος ἀπεφήνατο κατά τινας. πρῶτος δὲ καὶ τὴν ὑστέραν
τοῦ μηνὸς τριακάδα εἶπεν. πρῶτος δὲ καὶ περὶ φύσεως διελέχθη, ὥς τινες.
3.τάς τε ὥρας τοῦ ἐνιαυτοῦ φασιν αὐτὸν εὑρεῖν καὶ εἰς τριακοσίας ἑξήκοντα πέντε
ἡμέρας διελεῖν.
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
Ως
μαθηματικός ο Θαλής είναι γνωστός στη στοιχειώδη γεωμετρία από το ομώνυμο
θεώρημα για τα τμήματα που τέμνονται από παράλληλες ευθείες του επιπέδου πάνω σε
δύο άλλες ευθείες του και το ανάλογο του στη γεωμετρία του χώρου. Το θεώρημα της
γεωμετρίας πως οι γωνίες ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες μεταξύ τους οφείλεται
επίσης σ' αυτόν. Οι κατακορυφην γωνίες δυο ευθειών που τέμνονται είναι ίσες
μεταξύ τους και η εγγεγραμμένη στο ημικύκλιο γωνία είναι πάντοτε ορθή.
Τέλος ο Πρόκλος αναφέρει ότι ο Θαλής είχε ανακαλύψει πρώτος ότι ο κύκλος
τέμνεται από την διάμετρο του σε δυο ίσα μέρη.
Δοξογραφικες
πηγές αναφέρουν πως κάποτε υπολόγισε το ύψος μίας πυραμίδας στην Αίγυπτο
μετρώντας τον ίσκιο της τη στιγμή ακριβώς που ο δικός του ίσκιος ήταν ίσος με το
πραγματικό του ύψος.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
1. «Το μεν ουν διχοτομισθαι τον
κυκλον, υπο της διαμετρου πρωτον Θαλην εκεινον αποδειξαι φασιν» (Προκλος, 157,
10)
2. «Τωι μεν ουν Θαληι τωι παλαιωι πολλων τε αλλων ευρεσεως ενεκα και τουδε του
θεωρηματος χαρις. Λεγεται γαρ δη πρωτος εκεινος επιστησαι και ειπειν, ως αρα
παντος ισοσκελους αι προς τηι βασει γωνιαι ισαι εισιν, αρχαικοτερον δε τας ισας
ομοιας προσειρικεναι» (Προκλος, 250, 20)
3. «Τουτο τοινυν το θεωρημα δεικνυσιν, ότι δυο ευθειων αλληλας τεμνουσων αι κατά
κορυφην γωνιαι ισαι εισιν, ευρημενον μεν, ως φησιν Ευδημος, υπο Θαλου πρωτου» (Προκλος,
299, 1)
4.καὶ ἐκμετρῆσαί φησιν αὐτὸν τὰς
πυραμίδας ἐκ τῆς σκιᾶς, παρατηρήσαντα ὅτε ἡμῖν ἰσομεγέθεις εἰσίν
Η ΗΘΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΘΑΛΗ
Η ηθική φιλοσοφία του Θαλή, όπως σχηματοποιείται στα παρακάτω σύντομα
αποφθέγματα, έχει ως πυρήνα της, την πίστη στον θεό (Διογένης Λαέρτιος απόσπασμα
1,2), την πίστη στον θεσμό της οικογένειας (Διογένης Λαέρτιος απόσπασμα 13), την
ευπρέπεια (Διογένης Λαέρτιος απόσπασμα 12) , και την αληθινή φιλία (Διογένης
Λαέρτιος, αποσπ.11). Αυτά άλλωστε, είναι και τα δομικά στοιχεία, οι συνεκτικοί
κρίκοι, όλων των καταγεγραμμένων ιστορικά κοινωνιών που ήκμασαν, παρήγαγαν
πολιτισμό και πρόσφεραν ευδαιμονία στα μέλη τους. Η στέρεα πίστη του Θαλή στον
θεό όπως γλαφυρά διαφαίνεται στα πρώτα αποσπάσματα είναι ένα επιπλέον τεκμήριο
κατά αυτών που τον περιγράφουν ως οπαδό και θιασώτη θεωριών που θέλουν την φύση
χωρίς αρχή, και την δημιουργία της μια τυφλή υλιστική διαδικασία.
Σημαντική
θέση στην πρακτική Φιλοσοφία του Θαλή κατείχε η αυτογνωσία και η προσωπική
καλλιέργεια και μόρφωση (Αποσπάσματα 8, 9). Συνάμα θεωρούσε σημαντικό τον
εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και ως αναμφισβήτητο δείγμα της ποιότητας του την
ευπρέπεια και την ευγένεια των τρόπων (απόσπασμα 12).
Τα αποσπάσματα αυτά μας επιβεβαιώνουν την εικόνα του Θαλή που εν πολλοίς έχει
απαθανατίσει η παράδοση και η δοξογραφια για αυτόν. Δεν ήταν ένας άνθρωπος
αποτραβηγμένος κοινωνικά, σε μια φιλοσοφική ελιτιστική απομόνωση. Αντιθέτως,
ζούσε μέσα στην κοινωνία της Μιλήτου ως ενεργό και μάλιστα δραστήριο μέλος της,
και η ηθική φιλοσοφία του ήταν κοινωνικά πρακτική και εποικοδομητική. Πρέσβευε
μια ζωή με αρχές, με αγάπη για την καταγωγή του(Διογένης Λαέρτιος, αποσπ.14).
1.
«Πρεσβύτατον τῶν ὄντων ὁ
Θεός. Ἀγενητον γάρ»
Το παλαιότερο
από τα όντα είναι ο Θεός, διότι είναι αγέννητος.
2.
«Κάλλιστον κόσμος. Ποίημα
γάρ θεοῦ»
Το ωραιότερο δημιούργημα είναι ο κόσμος, διότι είναι έργο Θεού
3. «Μέγιστον τόπος. Ἅπαντα
γάρ χωρεῖ
Το μεγαλύτερο ο χώρος, διότι χωράει τα πάντα
4.
«Τάχιστον νοῦς. Δία παντός
γάρ τρέχει»
το γρηγορότερο ο
νους, διότι διατρέχει τα πάντα.
5.
«Ἰσχυρότατον ἀνάγκη.
Κράττει γάρ πάντων»
Το ισχυρότερο η
ανάγκη, διότι κυριαρχεί σε όλα.
6.
«Σοφότατον χρόνος.
Ἀνευρίσκει γάρ πάντα»
Το σοφότερο ο
χρόνος, διότι ανακαλύπτει τα πάντα.
7.
«Οὐδέν ἐφη τόν
θάνατον διαφέρειν τοῦ ζεῖν»
Ο Θάνατος δεν διαφέρει σε τίποτα από τη ζωή.
8.
« Γνώθι σ' αὐτόν»
9. «τίς εὐδαίμων, «ὁ τό μέν σῶμα ὑγιής,
τήν δέ ψυχήν ἔμπορος, τήν δέ φύσιν εὐπαίδευτος» Σ' αυτόν που
τον ρώτησε ποιος είναι πιο ευτυχισμένος είπε "Αυτός που έχει σώμα υγιές,
εφευρετικό μυαλό και έμφυτη ικανότητα να δεχτεί τη μόρφωση".
10. «ἐρωτηθεῖς τί εὔκολον «τό ἀλλωι
ὑποθεσθαι»
Σ' αυτόν που τον ρώτησε τι είναι εύκολο είπε: "Το να δίνεις συμβουλές
στους άλλους".
11.
« φίλων παρόντων καί
ἀπόντων μεμνησθαι φησι» Να θυμόμαστε τους φίλους και τους
παρόντες και τους απόντες
12.
« μή τήν ὀψην
καλλοπιζεσθαι, ἀλλά τοῖς ἐπιτηδεύμασιν εἶναι καλόν»
να μην
καλλωπίζουμε μόνο την εξωτερική μας εμφάνιση, αλλά και τους τρόπους μας
13. «οὕς ἄν ἐράνους
εἰσεναγκύηις, τοῖς γονευσιν, τούς αὐτούς προσδεχου καί παρά τῶν τέκνων»
την βοήθεια που πήρες από τους γονείς σου, να την δώσεις και στα παιδιά
σου
14. «ἔφασκε γάρ, φασί,τριῶν
τούτων ἕνεκα χάριν ἔχειν τῇ τύχῃ· πρῶτον μὲν ὅτι ἄνθρωπος ἐγενόμην καὶ οὐ θηρίον,
εἶτα ὅτι ἀνὴρ καὶ οὐ γυνή, τρίτον ὅτι Ἕλλην καὶ οὐ βάρβαρος»
Ο Θαλής έλεγε ότι ήταν τυχερός για τρία πράγματα. Πρώτον ότι
γεννήθηκε άνθρωπος και όχι ζώο. Δεύτερο ότι γεννήθηκε άνδρας και όχι γυναίκα και
τρίτο ότι γεννήθηκε ΕΛΛΗΝΑΣ και όχι βάρβαρος
15. " ἠρώτησέ τις αὐτὸν εἰ
λάθοι θεοὺς ἄνθρωπος ἀδικῶν· "ἀλλ' οὐδὲ διανοούμενος,"
όταν τον ρώτησαν αν μπορεί κάποιος να ξεγελάσει τους Θεούς
απάντησε «όυτε να το σκέφτεται ότι μπορεί».
16.
πρὸς τὸν μοιχὸν ἐρόμενον
εἰ ὀμόσαι μὴ μεμοιχευκέναι, "οὐ χεῖρον," ἔφη,"μοιχείας ἐπιορκία."
17.
πῶς ἄν τις ἀτυχίαν ῥᾷστα
φέροι, "εἰ τοὺς ἐχθροὺς χεῖρον πράσσοντας βλέποι·"
Ερωτώμενος πως κάποιος μπορεί να αντέξει μια ατυχία του ευκολότερα
απάντησε «βλέποντας τους εχθρούς του να παθαίνουν χειρότερα»
18.
πῶς ἂν ἄριστα καὶ
δικαιότατα βιώσαιμεν, "ἐὰν ἃ
οὐδὲν ἔφη τὸν θάνατον διαφέρειν τοῦ ζῆν. "σὺ οὖν,"
19.
Τί δύσκολον;
Τό ἑαυτόν γνῶναι.
Τι είναι δύσκολο;
Να μάθεις τον εαυτό σου
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - Η ΠΡΩΤΗ ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ
Ο Θαλής ήταν ο πρώτος φιλόσοφος παγκοσμίως που διατύπωσε μια μη μυθολογική
θεωρία για την τρόπο δημιουργίας της φύσης και των όντων. Συγκεκριμένα
αποφάνθηκε ότι το υλικό κατασκευής του κόσμου είναι το ύδωρ(απόσπασμα 1).
Το ύδωρ ήταν η αρχική ουσία από την οποία εκπορεύτηκαν όλες οι άλλες παραλλαγές
των όντων. Ο ισχυρισμός αυτός δεν είναι όσο παράλογος όσο φαίνεται σύμφωνα με
τον Αριστοτέλη. Η τροφή όλων των όντων είναι υγρή, η θερμότητα δημιουργείται από
το νερό και συντηρείται από αυτό. Το σπέρμα που γεννά και τελικά γονιμοποιεί,
είναι επίσης σε υγρή μορφή και το νερό είναι το βασικό συστατικό κάθε υγρού
στοιχείου (Μετά τα Φυσικά Α 3, 983 b 22). Σκεφτείτε ότι τα 4/5 της επιφάνειας
του πλανήτη καλύπτεται από το νερό, το ανθρώπινο σώμα έχει ως βάση του το νερό,
ενώ η βροχή είναι αυτή που γονιμοποιεί το χώμα.
Το πιο σημαντικό του ισχυρισμού όμως είναι ότι περιέχει έστω και σπερματικά, την
μεγάλη πανανθρώπινη ιδέα ότι όλα είναι ένα, ότι όλα έχουν μια κοινή αφετηρία. Ο
Νίτσε μίλησε για μια γιγαντιαία γενίκευση «ο Θαλής ήταν ο ο πρώτος που
αντιλήφθηκε την ενότητα του «είναι». Συνάμα ο Θαλής φαίνεται από ένα κρίσιμο
απόσπασμα του Σιμπλίκιου να θεωρεί την φύση του «ύδατος» άπειρη (απόσπασμα 3)
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
1. « Οι δ' εφ' ύδατος κεισθαι (την
γην). Τούτον γαρ αρχαιότατον παρειληφαμεν τον λογον, ον φασιν ειπείν Θαλήν
Μιλησιον ως δια το πλωτήν είναι μένουσαν ώσπερ ξυλον η τι τοιούτον έτερον» (Αριστοτελης
Περι Ψυχης Β 13, 294 α ).
2. «…αλλα θαλης μεν ο της τοιαυτης αρχηγός φιλοσοφίας, υδωρ είναι φησιν (διο και
την γην εφ' υδατος απεφαινετο είναι), λαβων ισως την υποληψιν ταυτην εκ του
παντων οραν την τροφην υγραν ουσανκαι αυτό το θερμον εκ τουτου γιγνομενον και
τουτωι ζων (το δ'εξ ου γιγνεται, τουτ' εστιν αρχη παντων), δια τε δη τουτο την
υποληψιν λαβων ταυτην και δια το παντων τα σπερματα την φυσιν υγρα εχειν…» (
Αριστοτελης, Μετα τα Φυσικα, Α 3. 983β 6).
3. «…οι μεν εν τι στοιχείον
υποτιθέντες τούτο άπειρον έλεγον τω μεγεθει, ώσπερ Θαλής μεν ύδωρ…»
ΑΝΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ «ΔΗΘΕΝ» ΥΛΙΣΤΙΚΟΥ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΘΑΛΗ
Από
κανένα σημείο του έργου του Θαλή δεν τεκμαίρεται ότι επεφύλασσε στην ύλη ένα
αυτόνομο και δημιουργικό ρόλο στην φύση όπως με αγωνία προσπαθούν να
υποστηρίξουν οι υλιστές μαρξιστές με στόχο να τον εντάξουν στους ιδεολογικούς
προγόνους τους. Είναι φανερό ότι οι Έλληνες δεν πίστευαν ότι όλα πηγάζουν από
την ύλη, αλλά ότι η ύλη είναι το βασικό εξάρτημα που χρησιμοποιεί το πνεύμα για
να αναπαραστήσει τους σκοπούς του . Ο Θαλής σε καμία περίπτωση δεν φαίνεται να
υποστήριζε κάποιο μηχανιστικό η ντετερμινιστικό μοντέλο της γένεσης και εξέλιξης
της φύσης. Ο Θαλής έρχεται να περιγράψει μια διαδικασία φυσική, λογική,
επιστημονική, στηριζόμενη στην παρατήρηση αλλά μη αναιρετική του αρχέγονου
αιτίου, του Θεού.
Επίσης η, επικρατούσα σήμερα, θεωρία του υλοζωισμού που θέλει την ύλη ισάξια του
πνεύματος, και την ζωή την συνύφανση τους και συμεθεξη τους, δεν ερμηνεύει
πειστικά, κατά την γνώμη μου, την θεωρία του Θαλή. Από τα σωζόμενα αποσπάσματα
του Αριστοτέλη μπορούμε με ασφάλεια να εξάγουμε το συμπέρασμα ότι ο Θαλής
υπέτασσε την ύλη στο πνεύμα το οποίο θεωρούσε κινητήρια δύναμη του. Η ψυχή, το
πνεύμα, περιγράφεται από τον Θαλή ως ανεξάρτητη και αυτοκινούμενη στο δεύτερο
απόσπασμα, ενώ στο τρίτο αποτελεί, δύναμη θεϊκή και κινητική του ύδατος. Στο
τέταρτο και πέμπτο σωζόμενο απόσπασμα ο Θαλής φέρει ως απόδειξη της κινητηρίου
δύναμης της ψυχής επί της ύλης (ύδωρ), τον μαγνήτη που κινεί τον σίδηρο.
Το κινούν αίτιο της ζωής είναι ο Θεός, που με ένα θεϊκό φύσημα που διαπερνά την
αρχική ύλη του ύδατος, την διαμορφώνει, την κινεί, και ουσιαστικά την καθοδηγεί
στην αρχέγονη γένεση των όντων. Το ύδωρ είναι η πρώτη ύλη αλλά όχι το αίτιο. Δεν
ενυπάρχει θέληση μέσα στην ύλη ούτε λογική, ούτε σκοπός. Η ύλη (ύδωρ) είναι το
κινούμενο, η ψυχή το κινούν. Άρα η ύλη υποτάσσεται στο πνεύμα και είναι μη νοητή
χωρίς αυτό (απόσπασμα 6).
«Η δράση της θείας δυνάμεως παρομοιάζεται με την δράση του ηλεκτρικού ρεύματος
όταν διέρχεται π.χ. έναν ηλεκτρικό κινητήρα. Ο κινητήρας δεν έχει από μόνος του
την ικανότητα να κινείται, παρά μόνο αν περάσει μέσα του το ηλεκτρικό ενέργεια,
η οποία είναι ανεξάρτητη από τον κινητήρα και άσχετη με τα υλικά που τον
αποτελούν. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές φύσεις, άσχετα αν συνδυάζονται
προς παραγωγή συγκεκριμένου αποτελέσματος» παρομοιάζει εύστοχα με ένα σύγχρονο
παράδειγμα ο κ. Μακρυγιάννης το κινούν αίτιο και το ύδωρ.
Αλλά υπάρχει και ένα απόσπασμα του Ιππόλυτου (απόσπασμα 7) που είναι εξίσου
διαφωτιστικό για τις αντιλήψεις του Θαλή περί πρώτης θεϊκής ποιητικής αιτίας,
που από μόνο του θα αρκούσε να στηρίξει τους ισχυρισμούς μας. Ο θεός κατά τον
Θαλή είναι ο αρχηγός της γενέσεως διέποντας και εμψυχώνοντας τα πάντα χωρίς
διακοπή.
1. Ο ίδιος ο Θαλής είπε «πάντα
πλήρη θεών είναι» (Αριστοτέλης, Περι ψυχης, 411 α 7).
2. Το ιδιο «Θαλής απεφηνατο πρώτος την ψυχην φυσιν αεικίνητον η αυτοκίνητον» (Αετιος,
Dox. 386 α , 10).
3. Θαλης νουν του κοσμου τον θεον, το δε παν έμψυχον αμα και δαιμόνων πλήρες.
Διηκειν δε και δια του στοιχειώδους υγρου δυναμιν θειαν κινητικην αυτου» (Αετιος,
Dox 301).
4. «Εοικε δε και Θαλης, εξ ων απομνημονευουσι, κινητικον τι την ψυχην υπολαβειν,
ειπερ τον λιθον εφη ψυχην εχειν ότι τον σιδηρον κινει» (Αριστοτελης Περί Ψυχής Α
5, 411α).
5. φασὶν αὐτὸν καὶ τοῖς ἀψύχοις μεταδιδόναι ψυχάς, τεκμαιρόμενονἐκ τῆς λίθου τῆς
μαγνήτιδος καὶ τοῦ ἠλέκτρου.
6. «Ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο οποίος
πρώτος διερεύνησε αυτά τα ζητήματα, είπε ότι το ύδωρ είναι η πρώτη αρχή των
πραγμάτων, αλλά ο Θεός ήταν ο νους που διέπλασε όλα τα πράγματα από ύδωρ»
(μετάφραση από Κικέρωνα D nat.Deor. I. 10, 25)
7. «…(κατά τον Θαλή) …και τα πάντα φέρεσθαι τε και ρειν τη του πρώτου αρχηγού
της γενέσεως αυτών φύσει συμφερόμενα. Θεόν δε τουτ’ είναι, το μήτε αρχήν και
τέλος έχον…..»
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η συμβολή του Θαλή στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι πολύτιμη σε όλα τα επίπεδα. Οι
ανακαλύψεις του στις επιστήμες των μαθηματικών, αστρονομίας, ναυτηλιας και
φιλοσοφίας μπορεί σήμερα να μας φαίνονται πρωτόγονες αλλά για την εποχή τους
ήταν μια αληθινή επανάσταση. Εκτός αυτού, ο Θαλής, κυρίως ως φιλόσοφος, και ως
φυσικός, φέρει τα πρωτεία παγκοσμίως. Ουσιαστικά είναι ο ιδρυτής των δυο αυτών
επιστημών. Υπέδειξε στην ανθρωπότητα να βαδίσει έναν δρόμο που κανείς πριν από
αυτόν δεν είχε υποψιασθεί την ύπαρξη του. Η σκέψη του ήταν τόσο ζωοφορα και
ρωμαλέα που κατάφερε να απομακρύνει το παραπέτασμα της μυθολογίας, του
ανθρωπομορφισμού, που χαρακτήριζαν την χρυσή εφηβεία του ελληνισμού, ανοίγοντας
έναν νέο δρόμο ώριμου πανανθρώπινου στοχασμού.
Το πιο σημαντικό για εμένα προσωπικά είναι ότι παρά την δύναμη του στοχασμού του
ο Θαλής ήταν ένας απλός, θα λέγαμε μέσος, άνθρωπος. Ήταν ενεργό μέλος της
κοινωνίας του, ενδιαφερόταν για αυτή. Ούτε ήταν τεμπέλης, ούτε όλη μέρα αργός,
όπως μια νέα μόδα θέλει όλους τους μεγάλους αρχαίους Έλληνες στοχαστές.
Ασχολήθηκε με την πολιτική, έπαιρνε μέρος σε εκστρατείες, είχε αίσθηση του
κωμικού και του ωραίου, συμμετείχε στην αρχαία αγορά, παρακολουθούσε αθλητικούς
αγώνες, έκανε λογοπαίγνια στην καθημερινή του ζωή, έκανε επενδύσεις χρημάτων και
εμπορικές πράξεις και κατά πάσα πιθανότητα είχε οικογένεια και παιδί. Δεν ήταν
ένας νιτσεϊκός υπεράνθρωπος όπως σήμερα η κουρασμένη κοινωνία μας κατασκευάζει
και αποθεώνει όλους τους ήρωες της από το παρελθόν με ψεύτικα βιογραφικά, πλαστά
επιτεύγματα και παρεξηγημένες προθέσεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Θαλής - Αναξίμανδρος - Αναξιμένης, εκδόσεις Εξάντας
2. Θαλής - Αναξίμανδρος - Αναξιμένης, εκδ. Κακτος
3. Προσωκρατική Φιλοσοφία, Κirk-Raven-Schofield, εκδ M.I.E.T.
4. Προσωκρατική Φιλοσοφία, Ευάγγελος Σταμάτης
5. Η φιλοσοφία στην εποχή των Τραγικών, Φρίντριχ Νίτσε, εκδόσεις «Μοντέρνοι
Καιροί»
6. H Αυγή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, John Burnet, εκδόσεις «Αναγνωστίδη»
7. Προσωκρατική Φιλοσοφία, εκδόσεις Παπανικολή, Jean Brun
8. Βίοι Φιλοσόφων, Διογένης Λαέρτιος, εκδ. Πάπυρος
9. 9 Μουσες, Ηροδότου, εκδ. Ζαχαρόπουλου
10. www.el.wikipedia.org/wiki/θαλής
11. Η έννοια του Θεού στην Προσωκρατική
Φιλοσοφία, Δημητρίου Μακρυγιάννη, εκδόσεις Γεωργιάδη.
