ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ
ΚΛΕΙΣΘΕΝΗ
(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του
Thomas N.
Mitchell
ΑΘΗΝΑ – μια ιστορία της πρώτης δημοκρατίας του κόσμου)
Τα επιτεύγματα του Κλεισθένη, όπως και η θέση του και ο
σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισε στην εξέλιξη της ελληνικής
δημοκρατίας, έχουν μελετηθεί οπό πολλές οπτικές γωνίες, τόσο
στα αρχαία όσο και στα νεότερα χρόνια. Αυτό οφείλεται εν
μέρει και στο γεγονός ότι κατά κάποιον τρόπο αποτελεί μια
3ολή φιγούρα. Εξαφανίζεται από την πολιτική ιστορία της
Αθήνας έπειτα από τα γεγονότα του 508/507 π.Χ. και, σε
αντίθεση με τον Σόλωνα, δεν άφησε πίσω του γραπτό έργο που
να ρίχνει περισσότερο φως στις ιδέες και τους στόχους του,
ούτε προσέλκυσε το ενδιαφέρον αρχαίων βιογράφων όπως ο
Πλούταρχος.
Ο τρόπος με τον οποίο τον είδαν οι σύγχρονοί του μας είναι
γνωστός κυρίως από τον Ηρόδοτο και τον Αριστοτέλη που σε
γενικές γραμμές συμφωνούν. Ο Ηρόδοτος λέει ξεκάθαρα πως ήταν
ο Κλεισθένης που εγκαθίδρυοε το δημοκρατικό πολίτευμα στην
Αθήνα. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει στον Σάλωνα πως εισήγαγε
ουσιώδη δημοκρατικά στοιχεία, αλλά δίνει συγχρόνως έμφαση
στο ότι αυτά παρείχαν στους πολίτες το αναγκαίο μίνιμουμ
πολιτικής δύναμης προκειμένου να μην καταλήγουν πια δούλοι
αλλά και να μην εξεγείρονται. Θεωρούσε πάντως τη
μεταρρύθμιση του Κλεισθένη πολύ πιο δημοκρατική από του
Σόλωνα. Άλλοι αρχαίοι συγγραφείς πάντως, όπως ο Ισοκράτης
και ο Πλούταρχος, παρουσιάζουν μια άλλη άποψη που
υπογράμμιζε πως το σύστημα είχε αριστοκρατικό χαρακτήρα.
Η συζήτηση που ξεκίνησε τα νεότερα χρόνια γύρω από τη σημασία
των συμβάντων του 508/507 π.Χ. και των μεταρρυθμίσεων του
Κλεισθένη δεν πυροδότησε το ενδιαφέρον παρά μόνο έπειτα από την
έκδοση της πολύτομης ελληνικής ιστορίας του Τζορτζ Γκροτ κατά τα
μέσα του δέκατου ένατου αιώνα. Ο Γκροτ χαρακτήριζε το σύστημα
του Κλεισθένη ως την «πρώτη αθηναϊκή δημοκρατία... μια ριζική
επανάσταση... η μεγάλη και καινούργια ιδέα του κυρίαρχου δήμου,
απαρτιζόμενου από ελεύθερους και ίσους μεταξύ τους πολίτες».
Πίστευε πως ήταν μια αναγέννηση για τον λαό της Αθήνας, πως τους
ενέπνεε αισθήματα αφοσίωσης προς την πόλη και το πολίτευμά τους,
πως δημιουργούσε έναν δεσμό ενότητας και αδελφότητας μεταξύ τους
και πως απελευθέρωνε μια πρωτόγνωρη ενέργεια στον δημόσιο και
τον ιδιωτικό βίο τους. Το παρουσίασε ως την ιδανική μορφή
διακυβέρνησης. Οι αναλύσεις του Γκροτ, γραμμένες σε μια εποχή
όπου κυριαρχούσαν ισχυρά αντιδημοκρατικά αισθήματα, σίγουρα δεν
βρήκαν απόλυτη αποδοχή, αλλά υπήρξαν πρωτοπόρες και άσκησαν μια
επιρροή που παρέμεινε ισχυρή. Το τελευταίο τέταρτο του εικοστού
αιώνα σημαδεύτηκε από ένα νέο ρεύμα ενδιαφέροντος για την
καταγωγή και τις απαρχές της δημοκρατίας, όπως επίσης και για
την αθηναϊκή εμπειρία, καθώς ένας καινούργιος άνεμος
εκδημοκρατισμού σάρωνε τον κόσμο, ενδυναμωμένος και από την
κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989. Τα 2.500 χρόνια
μετά τα γεγονότα του 508/507 π.Χ. προσέλκυσαν ακόμη περισσότερο
το ενδιαφέρον του κόσμου στον Κλεισθένη και τις μεταρρυθμίσεις
του. Κι ενώ θεωρείται μια πολύ σημαντική μορφή σε μια ιδιαιτέρως
σημαντική καμπή της πολιτικής ιστορίας της αρχαίας Αθήνας,
εξακολουθούν να υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με τον ίδιο τον
Κλεισθένη και τον σκοπό του, όπως επίσης και σχετικά με το
ερώτημα περί του αν το σύστημα το οποίο εγκαθίδρυσε
αντιστοιχούσε σε μια αληθινή δημοκρατία ή αν ήταν απλώς ένα
ακόμη βήμα στη μακρά πορεία για την επίτευξή της.
Φυσικά, ο Κλεισθένης δεν δημιούργησε την τελική μορφή της
ελληνικής δημοκρατίας, ούτε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο
επινοητής της δημοκρατίας. Η ελληνική δημοκρατία δεν είχε έναν
και μοναδικό γεννήτορα. Εξελισσόταν για περισσότερο από δύο
αιώνες γεμάτους επαναστατικές αλλαγές.
Πολλά κινήματα και πολλοί ηγέτες συνέβαλαν σε αυτή την πορεία,
θέτοντας αρχές και εγκαθιδρύοντας δομές που προετοίμασαν το
έδαφος για την ανάδυση του αμιγώς δημοκρατικού συστήματος...
Ηρόδ. 6.131. Αριστ. Πολ. 1273b33
κ.εξ. Αριστ. Αθ. Πολ. 22.1, 29.3. Πλούτ. Κίμ.
15.2. Ισοκρ. Αρεοπ.
16-17 και Αντίδ. 306.
Grote,
History
of
Greece,
3.372-7. Για τη συμπλήρωση 2500 χρόνων από τα σημαντικά
γεγονότα του 508/507 π.Χ. εκδόθηκε ένας σημαντικός
συλλογικός τόμος με εργασίες, υπό τον τίτλο
Democracy
2500?
από τις εκδόσεις
Morris
and
Raaflaub,
με θεματολογία σχετική με τον χαρακτήρα κα τη σημασία
του δημοκρατικού ιδεώδους. Όσον αφορά την άποψη πως οι
μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη δεν εγκαθίδρυσαν πλήρη
δημοκρατία, όπως την αντιλαμβάνονταν οι Αθηναίοι κατά
τον πέμπτο αιώνα, πρβλ.
Ostwald,
Popular
Sovereignty,
27-28.
Raaflaub,
Democracy
2500?, κεφ. 3 και 5. Την αντίθετη άποψη υποστηρίζει ο
Ober,
Democracy
2500?,
κεφ. 4. Επίσης
Ober,
The
Athenian
Revolution,
κεφ. 4.
|
