www

Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Οἱ Ἕλληνες καί ἡ ἱστορία τῆς φιλοσοφίας

Αὐτό πού ἡ Ἑλλάδα κληροδότησε στή δυτική φιλοσοφία εἶναι, ἡ δυτική φιλοσοφία. Ἐδῶ δέν πρόκειται ἁπλῶς γιά τό ὅτι οἱ Ἕλληνες ξεκίνησαν νά πορεύονται σέ ὁρισμένες ἀτραπούς στίς ὁποῖες τά ἐπιτεύγματά τους ξεπεράστηκαν κατά πολύ ἀπό τίς νεότερες ἐξελίξεις, ὅπως στήν ἐπιστήμη. Οὔτε πρόκειται μόνο για τό ὅτι, ὅπως στίς τέχνες, οἱ Ἕλληνες δημιούργησαν ὁρισμένες μορφές, καί ὁρισμένα ἔργα σέ ἐκεῖνες τίς μορφές, τά ὁποῖα οἱ ἐπόμενες ἐποχές —ἄλλες περισσότερο, ἄλλες πολύ λιγότερο— θά τά ἐκλάμβαναν ὡς ὑποδείγματα τελειότητας. Στή φιλοσοφία οἱ Ἕλληνες ἐγκαινίασαν σχεδόν ὅλα τά μείζονα πεδία της — τή μεταφυσική, τή λογική, τή φιλοσοφία τῆς γλώσσας τή γνωσιολογία, τήν ἠθική, τήν πολιτική φιλοσοφία καί (μολονότι σέ πολύ πιό περιορισμένο βαθμό) τή φιλοσοφία τῆς τέχνης. Ὄχι μόνο θεμελίωσαν αὐτούς τούς τομεῖς ἔρευνας, ἀλλά προοδευτικά διέκριναν πολλά ζητήματα πού θά ἀναγνωρίζονταν ὡς τά βασικότερα στούς τομεῖς αὐτούς. Ἐπιπρόσθετα, ἀνάμεσα σέ ὅσους θεμελίωσαν αὐτές τίς ἐξελίξεις ὑπῆρξαν δύο, ὁ Πλάτων καί ὁ Ἀριστοτέλης, οἱ ὁποῖοι πάντοτε, ὁπουδήποτε στόν δυτικό κόσμο γνώριζαν καί μελετοῦσαν τή φιλοσοφία, λογίζονταν κορυφαῖοι σέ φιλοσοφική ἰδιοφυΐα καί σέ εὖρος ἐπιτευγμάτων καί πού ἡ ἐπιρροή τους, ἄμεσα ἤ ἔμμεσα, περισσότερο ἤ λιγότερο συνειδητά, κάτω ἀπό ἐξαιρετικά ποικίλα εἴδη ἑρμηνείας, ὑπῆρξε σταθερά παροῦσα στήν ἀνάπτυξη πού γνώρισε ἔκτοτε ἡ δυτική φιλοσοφική παράδοση.

Φυσικά ἡ φιλοσοφία, ἂν ἑξαιρέσουμε τίς πιό σχολαστικές καί ἄνευρες ἐκδοχές της, δέν συνίσταται στήν ἀτέρμονη ἐπανεπεξεργασία ἀρχαίων προβλημάτων, καί ἡ ἰδέα πώς ἡ δυτική φιλοσοφία ἔχει παραλάβει ὅλο σχεδόν τό περιεχόμενό της ἀπό τούς Ἕλληνες εἶναι σωστή μόνον ἐφόσον τό περιεχόμενο αὐτό νοηθεῖ μέ τόν πιό ἀπροσδιόριστο καί γενικό τρόπο — στό ἐπίπεδο ἐρωτημάτων ὅπως «τί εἶναι γνώση;» ἤ «τί εἶναι ὁ χρόνος;» ἤ «ἄραγε ἡ αἰσθητηριακή ἀντίληψη μᾶς παρουσιάζει τά πράγματα ὅπως πράγματι εἶναι;». Τά φιλοσοφικά ἐρωτήματα τίθενται ὄχι μόνο ἀπό τήν προγενέστερη φιλοσοφία ἀλλά καί ἀπό ἐξελίξεις σέ ὅλες τίς περιοχές τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς καί γνώσης· καί ἡ θεματική τῆς φιλοσοφίας ἐπηρεάστηκε ἀπό ὅλα τά φαινόμενα τῆς δυτικῆς ἱστορίας — ἀπό τήν ἀνάπτυξη τοῦ ἔθνους-κράτους ὅσο καί ἀπό τήν ἄνοδο καί τήν πτώση τῆς χριστιανοσύνης ἤ ἀπό τήν πρόοδο τῶν ἐπιστημῶν. Ὡστόσο, ἀκόμη καί σέ ζητήματα πού δημιουργήθηκαν ἀπό τέτοιες κατοπινές ἐξελίξεις μποροῦμε συχνά νά ἀνιχνεύσουμε σέ σύγχρονες διαφορές φιλοσοφικῶν ἀπόψεων κάποια γενική ἀντίθεση ὀπτικῆς πού εἶχε πρωτοεκφραστεῖ στόν ἑλληνικό κόσμο.

Μπροστά στό μέγεθος τοῦ ἑλληνικοῦ ἐπιτεύγματος στή φιλοσοφία καί στό βάθος τῆς ἐπιρροῆς του θά μοῦ ἦταν ἐντελῶς ἀδύνατο νά ἀποπειραθῶ ὁτιδήποτε πέρα ἀπό μιά δραστικά ἐπιλεκτική ἀποτίμησή τους. Κάποιες σημαντικές ὄψεις τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, πού ἀσκῆσαν ἰδιαίτερη ἐπιρροή, δέν θά τίς ἐξετάσω καθόλου· αὐτές περιλαμβάνουν τήν πολιτική φιλοσοφία, καθὼς καί τίς ἑλληνικές συνεισφορές στήν ἐπιστήμη τῆς λογικῆς, οἱ ὁποῖες ὑπῆρξαν πολύ σημαντικές ἀλλά ἀπαιτοῦν χωριστή, καί ὡς ἕνα βαθμό τεχνική, πραγμάτευση.[1] Ἐπιπλέον, ὅσον ἀφορᾶ τίς ἐπιρροές, δέν θά ἐπιχειρήσω καθόλου νά μιλήσω γιά τήν πλέον προφανή καί συμπυκνωμένα σημαντική ἐπιρροή τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας στή μετέπειτα σκέψη, ἐκείνη τοῦ Ἀριστοτέλη στή σκέψη τοῦ Μεσαίωνα. Ὁ Ἀριστοτέλης, ὁ ὁποῖος ἦταν γιά τόν Θωμά Ἀκινάτη «Ὁ Φιλόσοφος», γιά τόν Δάντη il maestro di color che sanno, «ὁ διδάσκαλος ἐκείνων πού γνωρίζουν», συνέβαλε κατά πολύ, μέσω τῶν διαφόρων καί διαφορετικῶν ἑρμηνευτῶν του, στή διαμόρφωση τῆς φιλοσοφικῆς, ἐπιστημονικῆς καί κοσμολογικής ὀπτικῆς ἑνός ὁλόκληρου πολιτισμοῦ, καί τό θέμα τοῦ ἀριστοτελισμοῦ θά ἦταν ἀναπόφευκτα πολύ βαρύ για ὅποιο δοκίμιο θά ἤθελε νά συζητήσει καί ὅλα τά ἄλλα ἐξίσου. Ἡ ἐκπροσώπηση τοῦ Ἀριστοτέλη σέ ὅσα ἀκολουθοῦν ἔχει ζημιωθεῖ ἀπό τή δική του σπουδαιότητα...

Λήψη του αρχείου-pdf

[1] Γιὰ μία προσιτὴ κοὰ κατατοπιστικὴ πραγματεύσῃ, βλ. William & Martha Kneale, The Development of Logic, Ὀξφόρδη 1962, κεφ. i-iii.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα