«Ὠφελέειν
και μη βλάπτειν» -Ιπποκράτης
ΓΕΡ. Π. ΣΥΚΙΩΤΗΣ - Γ.
Δ. ΚΑΛΛΙΟΛΙΑΣ - ΘΑΝ. Γ. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Οι κκ. Γεράσιμος Π. Συκιώτης και Γεώργιος Δ.
Καλλιόλιας είναι ιατροί, επιστημονικοί συνεργάτες του Εργαστηρίου Βιοχημείας της
Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Ο κ. Θανάσης Γ. Παπαβασιλείου είναι
καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Βιολογικής Χημείας της Ιατρικής Σχολής
του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο Ιπποκράτης (5ος αιώνας π.X.) έδωσε στην ιατρική αμιγώς επιστημονικό χαρακτήρα
και διατύπωσε τον πρώτο κώδικα ιατρικής δεοντολογίας. Έτσι δρομολόγησε τη
χειραφέτηση της ιατρικής επιστήμης από τη δεισιδαιμονία, τη θρησκεία και τη
φιλοσοφία. Είκοσι πέντε αιώνες αργότερα βρισκόμαστε στο κατώφλι της εποχής της
εξατομικευμένης μοριακής και γονιδιωματικής ιατρικής, όπου η διάγνωση, η
πρόγνωση και η θεραπεία θα βασίζονται ολοένα και περισσότερο στη γνώση της
γενετικής και μοριακής συγκρότησης του ανθρώπινου οργανισμού. Υπό τη σύγχρονη
αυτή οπτική της γονιδιωματικής η ανάγνωση του ιπποκρατικού έργου (Corpus
Hippocraticum) καταδεικνύει ότι - εντός του κοσμοειδώλου της εποχής του και των
περιορισμών που αυτό επέβαλε - ο Ιπποκράτης είχε ήδη συλλάβει μία από τις
βασικότερες αρχές της μοντέρνας ιατρικής: οι άνθρωποι παρουσιάζουν ενδογενείς
διαφορές ο ένας από τον άλλον και αυτή η ατομική ιδιαιτερότητα επηρεάζει την
προδιάθεση (ή την αντοχή) του οργανισμού για διάφορες ασθένειες, την κλινική
εκδήλωση και εξέλιξη της νόσου και την απόκριση του οργανισμού στη φαρμακευτική
αγωγή. Κατά συνέπεια, η σωστή κλινική πράξη θα πρέπει να περιλαμβάνει την
εξατομικευμένη προσέγγιση στη διάγνωση και στη θεραπεία.
Πρώτος ο Ιπποκράτης αναγνώρισε ότι
«η ιδιοσυστασία των ατόμων παρουσιάζει... μεγάλες διαφορές». Κάθε άνθρωπος συνδυάζει τους χυμούς με έναν ιδιαίτερο
τρόπο, που αποτελεί την ιδιοσυστασία (ιδιοσυγκρασία) του: η κίτρινη χολή
κυριαρχεί στους χολικούς, το φλέγμα στους φλεγματικούς και η μαύρη
χολή στους μελαγχολικούς. H ιδιοσυγκρασία προδιαθέτει σε συγκεκριμένες
ασθένειες ή προστατεύει από άλλες. Για την επιληψία, π.χ., αναφέρει
χαρακτηριστικά ότι «οι φλεγματικοί την παρουσιάζουν από τη φύση τους αλλά δεν
προσβάλλει τους χολικούς». Την ιδιαιτερότητα για την οποία μιλούσε ο
Ιπποκράτης την αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως διαφορετικότητα στο επίπεδο του DNA,
από το οποίο εκπορεύονται οι πληροφορίες που καθορίζουν τη σύσταση του
οργανισμού. H σημερινή αντίληψη είναι ουσιαστικά ταυτόσημη με την ιπποκρατική
άποψη ότι οι χυμοί και η ιδιοσυστασία είναι καθορισμένα «εκ γενετής... Και πώς θα μπορούσαν να μην είναι;». Δηλαδή, η ιδέα ότι τα συστατικά του
σώματος είναι ενδογενώς καθορισμένα - με σύγχρονους όρους: γενετικά
κωδικοποιημένα - προτάθηκε από τον Ιπποκράτη περισσότερο από 25 αιώνες πριν από
την ανακάλυψη των γονιδίων. Καθώς οι ασθένειες προέρχονται από ανισορροπία των
χυμών (βιολογικών στοιχείων), που είναι ενδογενώς (γενετικά) καθορισμένοι, ο
Ιπποκράτης φαίνεται ότι αναγνώρισε αυτό που σήμερα ονομάζεται γενετική
συμβολή στη νόσο: «H αρρώστια τούτη (η επιληψία) έχει, όπως
και οι άλλες, κληρονομικά αίτια (...) καθώς ο γόνος (όρος πρόδρομος
του γονιδίου) δημιουργείται από ολόκληρο το σώμα...».
Ο Ιπποκράτης εστίαζε την κλινική του σκέψη στην εκδήλωση μιας συγκεκριμένης
δυσκρασίας σε έναν ορισμένο ασθενή εντός του δεδομένου περιβάλλοντός του.
Υπήρξε λοιπόν ο πρώτος υποστηρικτής της εξατομικευμένης ιατρικής. Ακριβώς αυτή
την εξατομικευμένη προσέγγιση πρεσβεύει η γονιδιωματική ιατρική: η δυνατότητα
προσδιορισμού της γενετικής ιδιαιτερότητας του ασθενούς (DNA) και του μοριακού
προφίλ της νόσου (RNA και πρωτεΐνες) μεταβάλλει τον τρόπο της κλινικής σκέψης.
Αντί να ρωτάει «ποια νόσο έχει ένας ασθενής με αυτά τα συμπτώματα;», ο ιατρός
πρέπει τώρα να απαντήσει στο ερώτημα «πώς και γιατί εκδηλώνεται με αυτόν τον
τρόπο η συγκεκριμένη ασθένεια στον δεδομένο άρρωστο;».
Ο ίδιος παραλληλισμός ισχύει και στην επιλογή της φαρμακευτικής αγωγής: αντί να
δώσει το φάρμακο που συνήθως είναι κατάλληλο για τους περισσότερους ασθενείς με
ορισμένες κλινικές εκδηλώσεις, η γονιδιωματική ιατρική στοχεύει στη χορήγηση
εκείνου του φαρμάκου που προβλέπει ότι θα είναι αποτελεσματικό και ασφαλές για
την ιδιαίτερη μοριακή δυσκρασία στον συγκεκριμένο ασθενή. Το ίδιο έλεγε και ο
Ιπποκράτης: «Πρέπει να δίνετε ανάλογα με την περίπτωση και διαφορετικά ποτά,
διότι ούτε τα γλυκά ωφελούν όλους τους ασθενείς ούτε τα στυφά
ούτε
μπορούν όλοι να πίνουν τα ίδια».
H άσκηση της αιτιολογικής και εξατομικευμένης ιατρικής είναι τελικά η μόνη
ασφαλιστική δικλίδα απέναντι σε άσκοπες και επιζήμιες ιατρικές ενέργειες: «Ο
θεραπευτής πρέπει να προσέχει πολύ να μην προξενήσει κάποιο κακό. Αρκούν
τα κακά που προκαλούν οι αρρώστιες. Ο ίδιος πρέπει να φροντίζει να κάνει
ό,τι καλό μπορεί». Ετσι η υπέρτατη ιπποκρατική εντολή στον ιατρό ήταν «ωφελέειν,
ή μη βλάπτειν». Επιδιώκοντας να προβλέψει την αντίδραση του οργανισμού
και της νόσου στη φαρμακευτική αγωγή, η εξατομικευμένη μοριακή και γονιδιωματική
ιατρική στοχεύει σε ένα ακόμη υψηλότερο αγαθό υγείας: το «ωφελέειν και μη
βλάπτειν». H ιπποκρατική παράδοση μας αφήνει τη σμίλη για να κατεργαστούμε το
πέρασμα στη νέα κλινική ιατρική!
«ΤΟ ΒΗΜΑ»,
26/02/2006
