ΕΚΗΒΟΛΟΣ

www.ekivolos.gr

http://ekivolosblog.wordpress.com

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.»

U.Wilamowitz

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ

- ΠΡΩΤΌΤΥΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ -

   ΛΗΨΗ ΟΛΟΥ ΤΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΩΝ Α

[1] Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελοποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους, τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. κίνησις γὰρ αὕτη μεγίστη δὴ τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο καὶ μέρει τινὶ τῶν βαρβάρων, ὡς δὲ εἰπεῖν καὶ ἐπὶ πλεῖστον ἀνθρώπων. τὰ γὰρ πρὸ αὐτῶν καὶ τὰ ἔτι παλαίτερα σαφῶς μὲν εὑρεῖν διὰ χρόνου πλῆθος ἀδύνατα ἦν, ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρότατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει οὐ μεγάλα νομίζω γενέσθαι οὔτε κατὰ τοὺς πολέμους οὔτε ἐς τὰ ἄλλα. [2] φαίνεται γὰρ ἡ νῦν Ἑλλὰς καλουμένη οὐ πάλαι βεβαίως οἰκουμένη, ἀλλὰ μεταναστάσεις τε οὖσαι τὰ πρότερα καὶ ῥᾳδίως ἕκαστοι τὴν ἑαυτῶν ἀπολείποντες βιαζόμενοι ὑπό τινων αἰεὶ πλειόνων. τῆς γὰρ ἐμπορίας οὐκ οὔσης, οὐδ' ἐπιμειγνύντες ἀδεῶς ἀλλήλοις οὔτε κατὰ γῆν οὔτε διὰ θαλάσσης, νεμόμενοί τε τὰ αὑτῶν ἕκαστοι ὅσον ἀποζῆν καὶ περιουσίαν χρημάτων οὐκ ἔχοντες οὐδὲ γῆν φυτεύοντες, ἄδηλον ὂν ὁπότε τις ἐπελθὼν καὶ ἀτειχίστων ἅμα ὄντων ἄλλος ἀφαιρήσεται, τῆς τε καθ' ἡμέραν ἀναγκαίου τροφῆς πανταχοῦ ἂν ἡγούμενοι ἐπικρατεῖν, οὐ χαλεπῶς ἀπανίσταντο, καὶ δι' αὐτὸ οὔτε μεγέθει πόλεων ἴσχυον οὔτε τῇ ἄλλῃ παρασκευῇ. μάλιστα δὲ τῆς γῆς ἡ ἀρίστη αἰεὶ τὰς μεταβολὰς τῶν οἰκητόρων εἶχεν, ἥ τε νῦν Θεσσαλία καλουμένη καὶ Βοιωτία Πελοποννήσου τε τὰ πολλὰ πλὴν Ἀρκαδίας, τῆς τε ἄλλης ὅσα ἦν κράτιστα. διὰ γὰρ ἀρετὴν γῆς αἵ τε δυνάμεις τισὶ μείζους ἐγγιγνόμεναι στάσεις ἐνεποίουν ἐξ ὧν ἐφθείροντο, καὶ ἅμα ὑπὸ ἀλλοφύλων μᾶλλον ἐπεβουλεύοντο. τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ λεπτόγεων ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. καὶ παράδειγμα τόδε τοῦ λόγου οὐκ ἐλάχιστόν ἐστι διὰ τὰς μετοικίας ἐς τὰ ἄλλα μὴ ὁμοίως αὐξηθῆναι· ἐκ γὰρ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος οἱ πολέμῳ ἢ στάσει ἐκπίπτοντες παρ' Ἀθηναίους οἱ δυνατώτατοι ὡς βέβαιον ὂν ἀνεχώρουν, καὶ πολῖται γιγνόμενοι εὐθὺς ἀπὸ παλαιοῦ μείζω ἔτι ἐποίησαν πλήθει ἀνθρώπων τὴν πόλιν, ὥστε καὶ ἐς Ἰωνίαν ὕστερον ὡς οὐχ ἱκανῆς οὔσης τῆς Ἀττικῆς ἀποικίας ἐξέπεμψαν.

[3] Δηλοῖ δέ μοι καὶ τόδε τῶν παλαιῶν ἀσθένειαν οὐχ ἥκιστα· πρὸ γὰρ τῶν Τρωικῶν οὐδὲν φαίνεται πρότερον κοινῇ ἐργασαμένη ἡ Ἑλλάς· δοκεῖ δέ μοι, οὐδὲ τοὔνομα τοῦτο ξύμπασά πω εἶχεν, ἀλλὰ τὰ μὲν πρὸ Ἕλληνος τοῦ Δευκαλίωνος καὶ πάνυ οὐδὲ εἶναι ἡ ἐπίκλησις αὕτη, κατὰ ἔθνη δὲ ἄλλα τε καὶ τὸ Πελασγικὸν ἐπὶ πλεῖστον ἀφ' ἑαυτῶν τὴν ἐπωνυμίαν παρέχεσθαι, Ἕλληνος δὲ καὶ τῶν παίδων αὐτοῦ ἐν τῇ Φθιώτιδι ἰσχυσάντων, καὶ ἐπαγομένων αὐτοὺς ἐπ' ὠφελίᾳ ἐς τὰς ἄλλας πόλεις, καθ' ἑκάστους μὲν ἤδη τῇ ὁμιλίᾳ μᾶλλον καλεῖσθαι Ἕλληνας, οὐ μέντοι πολλοῦ γε χρόνου [ἐδύνατο] καὶ ἅπασιν ἐκνικῆσαι. τεκμηριοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος· πολλῷ γὰρ ὕστερον ἔτι καὶ τῶν Τρωικῶν γενόμενος οὐδαμοῦ τοὺς ξύμπαντας ὠνόμασεν, οὐδ' ἄλλους ἢ τοὺς μετ' Ἀχιλλέως ἐκ τῆς Φθιώτιδος, οἵπερ καὶ πρῶτοι Ἕλληνες ἦσαν, Δαναοὺς δὲ ἐν τοῖς ἔπεσι καὶ Ἀργείους καὶ Ἀχαιοὺς ἀνακαλεῖ. οὐ μὴν οὐδὲ βαρβάρους εἴρηκε διὰ τὸ μηδὲ Ἕλληνάς πω, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, ἀντίπαλον ἐς ἓν ὄνομα ἀποκεκρίσθαι. οἱ δ' οὖν ὡς ἕκαστοι Ἕλληνες κατὰ πόλεις τε ὅσοι ἀλλήλων ξυνίεσαν καὶ ξύμπαντες ὕστερον κληθέντες οὐδὲν πρὸ τῶν Τρωικῶν δι' ἀσθένειαν καὶ ἀμειξίαν ἀλλήλων ἁθρόοι ἔπραξαν. ἀλλὰ καὶ ταύτην τὴν στρατείαν θαλάσσῃ ἤδη πλείω χρώμενοι ξυνεξῆλθον.

[4] Μίνως γὰρ παλαίτατος ὧν ἀκοῇ ἴσμεν ναυτικὸν ἐκτήσατο καὶ τῆς νῦν Ἑλληνικῆς θαλάσσης ἐπὶ πλεῖστον ἐκράτησε καὶ τῶν Κυκλάδων νήσων ἦρξέ τε καὶ οἰκιστὴς πρῶτος τῶν πλείστων ἐγένετο, Κᾶρας ἐξελάσας καὶ τοὺς ἑαυτοῦ παῖδας ἡγεμόνας ἐγκαταστήσας· τό τε λῃστικόν, ὡς εἰκός, καθῄρει ἐκ τῆς θαλάσσης ἐφ' ὅσον ἐδύνατο, τοῦ τὰς προσόδους μᾶλλον ἰέναι αὐτῷ. [5] οἱ γὰρ Ἕλληνες τὸ πάλαι καὶ τῶν βαρβάρων οἵ τε ἐν τῇ ἠπείρῳ παραθαλάσσιοι καὶ ὅσοι νήσους εἶχον, ἐπειδὴ ἤρξαντο μᾶλλον περαιοῦσθαι ναυσὶν ἐπ' ἀλλήλους, ἐτράποντο πρὸς λῃστείαν, ἡγουμένων ἀνδρῶν οὐ τῶν ἀδυναωτάτων κέρδους τοῦ σφετέρου αὐτῶν ἕνεκα καὶ τοῖς ἀσθενέσι τροφῆς, καὶ προσπίπτοντες πόλεσιν ἀτειχίστοις καὶ κατὰ κώμας οἰκουμέναις ἥρπαζον καὶ τὸν πλεῖστον τοῦ βίου ἐντεῦθεν ἐποιοῦντο, οὐκ ἔχοντός πω αἰσχύνην τούτου τοῦ ἔργου, φέροντος δέ τι καὶ δόξης μᾶλλον· δηλοῦσι δὲ τῶν τε ἠπειρωτῶν τινὲς ἔτι καὶ νῦν, οἷς κόσμος καλῶς τοῦτο δρᾶν, καὶ οἱ παλαιοὶ τῶν ποιητῶν τὰς πύστεις τῶν καταπλεόντων πανταχοῦ ὁμοίως ἐρωτῶντες εἰ λῃσταί εἰσιν, ὡς οὔτε ὧν πυνθάνονται ἀπαξιούντων τὸ ἔργον, οἷς τε ἐπιμελὲς εἴη εἰδέναι οὐκ ὀνειδιζόντων. ἐλῄζοντο δὲ καὶ κατ' ἤπειρον ἀλλήλους. καὶ μέχρι τοῦδε πολλὰ τῆς Ἑλλάδος τῷ παλαιῷ τρόπῳ νέμεται περί τε Λοκροὺς τοὺς Ὀζόλας καὶ Αἰτωλοὺς καὶ Ἀκαρνᾶνας καὶ τὴν ταύτῃ ἤπειρον. τό τε σιδηροφορεῖσθαι τούτοις τοῖς ἠπειρώταις ἀπὸ τῆς παλαιᾶς λῃστείας ἐμμεμένηκεν· [6] πᾶσα γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει διὰ τὰς ἀφάρκτους τε οἰκήσεις καὶ οὐκ ἀσφαλεῖς παρ' ἀλλήλους ἐφόδους, καὶ ξυνήθη τὴν δίαιταν μεθ' ὅπλων ἐποιήσαντο ὥσπερ οἱ βάρβαροι. σημεῖον δ' ἐστὶ ταῦτα τῆς Ἑλλάδος ἔτι οὕτω νεμόμενα τῶν ποτὲ καὶ ἐς πάντας ὁμοίων διαιτημάτων.

Ἐν τοῖς πρῶτοι δὲ Ἀθηναῖοι τόν τε σίδηρον κατέθεντο καὶ ἀνειμένῃ τῇ διαίτῃ ἐς τὸ τρυφερώτερον μετέστησαν. καὶ οἱ πρεσβύτεροι αὐτοῖς τῶν εὐδαιμόνων διὰ τὸ ἁβροδίαιτον οὐ πολὺς χρόνος ἐπειδὴ χιτῶνάς τε λινοῦς ἐπαύσαντο φοροῦντες καὶ χρυσῶν τεττίγων ἐνέρσει κρωβύλον ἀναδούμενοι τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ τριχῶν· ἀφ' οὗ καὶ Ἰώνων τοὺς πρεσβυτέρους κατὰ τὸ ξυγγενὲς ἐπὶ πολὺ αὕτη ἡ σκευὴ κατέσχεν. μετρίᾳ δ' αὖ ἐσθῆτι καὶ ἐς τὸν νῦν τρόπον πρῶτοι Λακεδαιμόνιοι ἐχρήσαντο καὶ ἐς τὰ ἄλλα πρὸς τοὺς πολλοὺς οἱ τὰ μείζω κεκτημένοι ἰσοδίαιτοι μάλιστα κατέστησαν. ἐγυμνώθησάν τε πρῶτοι καὶ ἐς τὸ φανερὸν ἀποδύντες λίπα μετὰ τοῦ γυμνάζεσθαι ἠλείψαντο· τὸ δὲ πάλαι καὶ ἐν τῷ Ὀλυμπικῷ ἀγῶνι διαζώματα ἔχοντες περὶ τὰ αἰδοῖα οἱ ἀθληταὶ ἠγωνίζοντο, καὶ οὐ πολλὰ ἔτη ἐπειδὴ πέπαυται. ἔτι δὲ καὶ ἐν τοῖς βαρβάροις ἔστιν οἷς νῦν, καὶ μάλιστα τοῖς Ἀσιανοῖς, πυγμῆς καὶ πάλης ἆθλα τίθεται, καὶ διεζωμένοι τοῦτο δρῶσιν. πολλὰ δ' ἂν καὶ ἄλλα τις ἀποδείξειε τὸ παλαιὸν Ἑλληνικὸν ὁμοιότροπα τῷ νῦν βαρβαρικῷ διαιτώμενον.

[7] Τῶν δὲ πόλεων ὅσαι μὲν νεώτατα ᾠκίσθησαν καὶ ἤδη πλωιμωτέρων ὄντων, περιουσίας μᾶλλον ἔχουσαι χρημάτων ἐπ' αὐτοῖς τοῖς αἰγιαλοῖς τείχεσιν ἐκτίζοντο καὶ τοὺς ἰσθμοὺς ἀπελάμβανον ἐμπορίας τε ἕνεκα καὶ τῆς πρὸς τοὺς προσοίκους ἕκαστοι ἰσχύος· αἱ δὲ παλαιαὶ διὰ τὴν λῃστείαν ἐπὶ πολὺ ἀντίσχουσαν ἀπὸ θαλάσσης μᾶλλον ᾠκίσθησαν, αἵ τε ἐν ταῖς νήσοις καὶ ἐν ταῖς ἠπείροις (ἔφερον γὰρ ἀλλήλους τε καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι ὄντες οὐ θαλάσσιοι κάτω ᾤκουν), καὶ μέχρι τοῦδε ἔτι ἀνῳκισμένοι εἰσίν. [8] καὶ οὐχ ἧσσον λῃσταὶ ἦσαν οἱ νησιῶται, Κᾶρές τε ὄντες καὶ Φοίνικες· οὗτοι γὰρ δὴ τὰς πλείστας τῶν νήσων ᾤκησαν. μαρτύριον δέ· Δήλου γὰρ καθαιρομένης ὑπὸ Ἀθηναίων ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ καὶ τῶν θηκῶν ἀναιρεθεισῶν ὅσαι ἦσαν τῶν τεθνεώτων ἐν τῇ νήσῳ, ὑπὲρ ἥμισυ Κᾶρες ἐφάνησαν, γνωσθέντες τῇ τε σκευῇ τῶν ὅπλων ξυντεθαμμένῃ καὶ τῷ τρόπῳ ᾧ νῦν ἔτι θάπτουσιν. καταστάντος δὲ τοῦ Μίνω ναυτικοῦ πλωιμώτερα ἐγένετο παρ' ἀλλήλους (οἱ γὰρ ἐκ τῶν νήσων κακοῦργοι ἀνέστησαν ὑπ' αὐτοῦ, ὅτεπερ καὶ τὰς πολλὰς αὐτῶν κατῴκιζε), καὶ οἱ παρὰ θάλασσαν ἄνθρωποι μᾶλλον ἤδη τὴν κτῆσιν τῶν χρημάτων ποιούμενοι βεβαιότερον ᾤκουν, καί τινες καὶ τείχη περιεβάλλοντο ὡς πλουσιώτεροι ἑαυτῶν γιγνόμενοι· ἐφιέμενοι γὰρ τῶν κερδῶν οἵ τε ἥσσους ὑπέμενον τὴν τῶν κρεισσόνων δουλείαν, οἵ τε δυνατώτεροι περιουσίας ἔχοντες προσεποιοῦντο ὑπηκόους τὰς ἐλάσσους πόλεις. καὶ ἐν τούτῳ τῷ τρόπῳ μᾶλλον ἤδη ὄντες ὕστερον χρόνῳ ἐπὶ Τροίαν ἐστράτευσαν.

[9] Ἀγαμέμνων τέ μοι δοκεῖ τῶν τότε δυνάμει προύχων καὶ οὐ τοσοῦτον τοῖς Τυνδάρεω ὅρκοις κατειλημμένους τοὺς Ἑλένης μνηστῆρας ἄγων τὸν στόλον ἀγεῖραι. λέγουσι δὲ καὶ οἱ τὰ σαφέστατα Πελοποννησίων μνήμῃ παρὰ τῶν πρότερον δεδεγμένοι Πέλοπά τε πρῶτον πλήθει χρημάτων, ἃ ἦλθεν ἐκ τῆς Ἀσίας ἔχων ἐς ἀνθρώπους ἀπόρους, δύναμιν περιποιησάμενον τὴν ἐπωνυμίαν τῆς χώρας ἔπηλυν ὄντα ὅμως σχεῖν, καὶ ὕστερον τοῖς ἐκγόνοις ἔτι μείζω ξυνενεχθῆναι, Εὐρυσθέως μὲν ἐν τῇ Ἀττικῇ ὑπὸ Ἡρακλειδῶν ἀποθανόντος, Ἀτρέως δὲ μητρὸς ἀδελφοῦ ὄντος αὐτῷ, καὶ ἐπιτρέψαντος Εὐρυσθέως, ὅτ' ἐστράτευε, Μυκήνας τε καὶ τὴν ἀρχὴν κατὰ τὸ οἰκεῖον Ἀτρεῖ (τυγχάνειν δὲ αὐτὸν φεύγοντα τὸν πατέρα διὰ τὸν Ξρυσίππου θάνατον), καὶ ὡς οὐκέτι ἀνεχώρησεν Εὐρυσθεύς, βουλομένων καὶ τῶν Μυκηναίων φόβῳ τῶν Ἡρακλειδῶν καὶ ἅμα δυνατὸν δοκοῦντα εἶναι καὶ τὸ πλῆθος τεθεραπευκότα τῶν Μυκηναίων τε καὶ ὅσων Εὐρυσθεὺς ἦρχε τὴν βασιλείαν Ἀτρέα παραλαβεῖν, καὶ τῶν Περσειδῶν τοὺς Πελοπίδας μείζους καταστῆναι. ἅ μοι δοκεῖ Ἀγαμέμνων παραλαβὼν καὶ ναυτικῷ [τε] ἅμα ἐπὶ πλέον τῶν ἄλλων ἰσχύσας, τὴν στρατείαν οὐ χάριτι τὸ πλέον ἢ φόβῳ ξυναγαγὼν ποιήσασθαι. φαίνεται γὰρ ναυσί τε πλείσταις αὐτὸς ἀφικόμενος καὶ Ἀρκάσι προσπαρασχών, ὡς Ὅμηρος τοῦτο δεδήλωκεν, εἴ τῳ ἱκανὸς τεκμηριῶσαι. καὶ ἐν τοῦ σκήπτρου ἅμα τῇ παραδόσει εἴρηκεν αὐτὸν πολλῇσι νήσοισι καὶ Ἄργεϊ παντὶ ἀνάσσειν· οὐκ ἂν οὖν νήσων ἔξω τῶν περιοικίδων (αὗται δὲ οὐκ ἂν πολλαὶ εἶεν) ἠπειρώτης ὢν ἐκράτει, εἰ μή τι καὶ ναυτικὸν εἶχεν. εἰκάζειν δὲ χρὴ καὶ ταύτῃ τῇ στρατείᾳ οἷα ἦν τὰ πρὸ αὐτῆς.

[10] Καὶ ὅτι μὲν Μυκῆναι μικρὸν ἦν, ἢ εἴ τι τῶν τότε πόλισμα νῦν μὴ ἀξιόχρεων δοκεῖ εἶναι, οὐκ ἀκριβεῖ ἄν τις σημείῳ χρώμενος ἀπιστοίη μὴ γενέσθαι τὸν στόλον τοσοῦτον ὅσον οἵ τε ποιηταὶ εἰρήκασι καὶ ὁ λόγος κατέχει. Λακεδαιμονίων γὰρ εἰ ἡ πόλις ἐρημωθείη, λειφθείη δὲ τά τε ἱερὰ καὶ τῆς κατασκευῆς τὰ ἐδάφη, πολλὴν ἂν οἶμαι ἀπιστίαν τῆς δυνάμεως προελθόντος πολλοῦ χρόνου τοῖς ἔπειτα πρὸς τὸ κλέος αὐτῶν εἶναι (καίτοι Πελοποννήσου τῶν πέντε τὰς δύο μοίρας νέμονται, τῆς τε ξυμπάσης ἡγοῦνται καὶ τῶν ἔξω ξυμμάχων πολλῶν· ὅμως δὲ οὔτε ξυνοικισθείσης πόλεως οὔτε ἱεροῖς καὶ κατασκευαῖς πολυτελέσι χρησαμένης, κατὰ κώμας δὲ τῷ παλαιῷ τῆς Ἑλλάδος τρόπῳ οἰκισθείσης, φαίνοιτ' ἂν ὑποδεεστέρα), Ἀθηναίων δὲ τὸ αὐτὸ τοῦτο παθόντων διπλασίαν ἂν τὴν δύναμιν εἰκάζεσθαι ἀπὸ τῆς φανερᾶς ὄψεως τῆς πόλεως ἢ ἔστιν. οὔκουν ἀπιστεῖν εἰκός, οὐδὲ τὰς ὄψεις τῶν πόλεων μᾶλλον σκοπεῖν ἢ τὰς δυνάμεις, νομίζειν δὲ τὴν στρατείαν ἐκείνην μεγίστην μὲν γενέσθαι τῶν πρὸ αὑτῆς, λειπομένην δὲ τῶν νῦν, τῇ Ὁμήρου αὖ ποιήσει εἴ τι χρὴ κἀνταῦθα πιστεύειν, ἣν εἰκὸς ἐπὶ τὸ μεῖζον μὲν ποιητὴν ὄντα κοσμῆσαι, ὅμως δὲ φαίνεται καὶ οὕτως ἐνδεεστέρα. πεποίηκε γὰρ χιλίων καὶ διακοσίων νεῶν τὰς μὲν Βοιωτῶν εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀνδρῶν, τὰς δὲ Φιλοκτήτου πεντήκοντα, δηλῶν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τὰς μεγίστας καὶ ἐλαχίστας· ἄλλων γοῦν μεγέθους πέρι ἐν νεῶν καταλόγῳ οὐκ ἐμνήσθη. αὐτερέται δὲ ὅτι ἦσαν καὶ μάχιμοι πάντες, ἐν ταῖς Φιλοκτήτου ναυσὶ δεδήλωκεν· τοξότας γὰρ πάντας πεποίηκε τοὺς προσκώπους. περίνεως δὲ οὐκ εἰκὸς πολλοὺς ξυμπλεῖν ἔξω τῶν βασιλέων καὶ τῶν μάλιστα ἐν τέλει, ἄλλως τε καὶ μέλλοντας πέλαγος περαιώσεσθαι μετὰ σκευῶν πολεμικῶν, οὐδ' αὖ τὰ πλοῖα κατάφαρκτα ἔχοντας, ἀλλὰ τῷ παλαιῷ τρόπῳ λῃστικώτερον παρεσκευασμένα. πρὸς τὰς μεγίστας δ' οὖν καὶ ἐλαχίστας ναῦς τὸ μέσον σκοποῦντι οὐ πολλοὶ φαίνονται ἐλθόντες, ὡς ἀπὸ πάσης τῆς Ἑλλάδος κοινῇ πεμπόμενοι.

[11] Αἴτιον δ' ἦν οὐχ ἡ ὀλιγανθρωπία τοσοῦτον ὅσον ἡ ἀχρηματία. τῆς γὰρ τροφῆς ἀπορίᾳ τόν τε στρατὸν ἐλάσσω ἤγαγον καὶ ὅσον ἤλπιζον αὐτόθεν πολεμοῦντα βιοτεύσειν, ἐπειδὴ δὲ ἀφικόμενοι μάχῃ ἐκράτησαν (δῆλον δέ· τὸ γὰρ ἔρυμα τῷ στρατοπέδῳ οὐκ ἂν ἐτειχίσαντο), φαίνονται δ' οὐδ' ἐνταῦθα πάσῃ τῇ δυνάμει χρησάμενοι, ἀλλὰ πρὸς γεωργίαν τῆς Ξερσονήσου τραπόμενοι καὶ λῃστείαν τῆς τροφῆς ἀπορίᾳ. ᾗ καὶ μᾶλλον οἱ Τρῶες αὐτῶν διεσπαρμένων τὰ δέκα ἔτη ἀντεῖχον βίᾳ, τοῖς αἰεὶ ὑπολειπομένοις ἀντίπαλοι ὄντες. περιουσίαν δὲ εἰ ἦλθον ἔχοντες τροφῆς καὶ ὄντες ἁθρόοι ἄνευ λῃστείας καὶ γεωργίας ξυνεχῶς τὸν πόλεμον διέφερον, ῥᾳδίως ἂν μάχῃ κρατοῦντες εἷλον, οἵ γε καὶ οὐχ ἁθρόοι, ἀλλὰ μέρει τῷ αἰεὶ παρόντι ἀντεῖχον, πολιορκίᾳ δ' ἂν προσκαθεζόμενοι ἐν ἐλάσσονί τε χρόνῳ καὶ ἀπονώτερον τὴν Τροίαν εἷλον. ἀλλὰ δι' ἀχρηματίαν τά τε πρὸ τούτων ἀσθενῆ ἦν καὶ αὐτά γε δὴ ταῦτα, ὀνομαστότατα τῶν πρὶν γενόμενα, δηλοῦται τοῖς ἔργοις ὑποδεέστερα ὄντα τῆς φήμης καὶ τοῦ νῦν περὶ αὐτῶν διὰ τοὺς ποιητὰς λόγου κατεσχηκότος· [12] ἐπεὶ καὶ μετὰ τὰ Τρωικὰ ἡ Ἑλλὰς ἔτι μετανίστατό τε καὶ κατῳκίζετο, ὥστε μὴ ἡσυχάσασαν αὐξηθῆναι. ἥ τε γὰρ ἀναχώρησις τῶν Ἑλλήνων ἐξ Ἰλίου χρονία γενομένη πολλὰ ἐνεόχμωσε, καὶ στάσεις ἐν ταῖς πόλεσιν ὡς ἐπὶ πολὺ ἐγίγνοντο, ἀφ' ὧν ἐκπίπτοντες τὰς πόλεις ἔκτιζον. Βοιωτοί τε γὰρ οἱ νῦν ἑξηκοστῷ ἔτει μετὰ Ἰλίου ἅλωσιν ἐξ Ἄρνης ἀναστάντες ὑπὸ Θεσσαλῶν τὴν νῦν μὲν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην ᾤκισαν (ἦν δὲ αὐτῶν καὶ ἀποδασμὸς πρότερον ἐν τῇ γῇ ταύτῃ, ἀφ' ὧν καὶ ἐς Ἴλιον ἐστράτευσαν), Δωριῆς τε ὀγδοηκοστῷ ἔτει ξὺν Ἡρακλείδαις Πελοπόννησον ἔσχον. μόλις τε ἐν πολλῷ χρόνῳ ἡσυχάσασα ἡ Ἑλλὰς βεβαίως καὶ οὐκέτι ἀνισταμένη ἀποικίας ἐξέπεμψε, καὶ Ἴωνας μὲν Ἀθηναῖοι καὶ νησιωτῶν τοὺς πολλοὺς ᾤκισαν, Ἰταλίας δὲ καὶ Σικελίας τὸ πλεῖστον Πελοποννήσιοι τῆς τε ἄλλης Ἑλλάδος ἔστιν ἃ χωρία. πάντα δὲ ταῦτα ὕστερον τῶν Τρωικῶν ἐκτίσθη.

[13] Δυνατωτέρας δὲ γιγνομένης τῆς Ἑλλάδος καὶ τῶν χρημάτων τὴν κτῆσιν ἔτι μᾶλλον ἢ πρότερον ποιουμένης τὰ πολλὰ τυραννίδες ἐν ταῖς πόλεσι καθίσταντο, τῶν προσόδων μειζόνων γιγνομένων (πρότερον δὲ ἦσαν ἐπὶ ῥητοῖς γέρασι πατρικαὶ βασιλεῖαι), ναυτικά τε ἐξηρτύετο ἡ Ἑλλάς, καὶ τῆς θαλάσσης μᾶλλον ἀντείχοντο. πρῶτοι δὲ Κορίνθιοι λέγονται ἐγγύτατα τοῦ νῦν τρόπου μεταχειρίσαι τὰ περὶ τὰς ναῦς, καὶ τριήρεις ἐν Κορίνθῳ πρῶτον τῆς Ἑλλάδος ναυπηγηθῆναι. φαίνεται δὲ καὶ Σαμίοις Ἀμεινοκλῆς Κορίνθιος ναυπηγὸς ναῦς ποιήσας τέσσαρας· ἔτη δ' ἐστὶ μάλιστα τριακόσια ἐς τὴν τελευτὴν τοῦδε τοῦ πολέμου ὅτε Ἀμεινοκλῆς Σαμίοις ἦλθεν. ναυμαχία τε παλαιτάτη ὧν ἴσμεν γίγνεται Κορινθίων πρὸς Κερκυραίους· ἔτη δὲ μάλιστα καὶ ταύτῃ ἑξήκοντα καὶ διακόσιά ἐστι μέχρι τοῦ αὐτοῦ χρόνου. οἰκοῦντες γὰρ τὴν πόλιν οἱ Κορίνθιοι ἐπὶ τοῦ Ἰσθμοῦ αἰεὶ δή ποτε ἐμπόριον εἶχον, τῶν Ἑλλήνων τὸ πάλαι κατὰ γῆν τὰ πλείω ἢ κατὰ θάλασσαν, τῶν τε ἐντὸς Πελοποννήσου καὶ τῶν ἔξω, διὰ τῆς ἐκείνων παρ' ἀλλήλους ἐπιμισγόντων, χρήμασί τε δυνατοὶ ἦσαν, ὡς καὶ τοῖς παλαιοῖς ποιηταῖς δεδήλωται· ἀφνειὸν γὰρ ἐπωνόμασαν τὸ χωρίον. ἐπειδή τε οἱ Ἕλληνες μᾶλλον ἔπλῳζον, τὰς ναῦς κτησάμενοι τὸ λῃστικὸν καθῄρουν, καὶ ἐμπόριον παρέχοντες ἀμφότερα δυνατὴν ἔσχον χρημάτων προσόδῳ τὴν πόλιν. καὶ Ἴωσιν ὕστερον πολὺ γίγνεται ναυτικὸν ἐπὶ Κύρου Περσῶν πρώτου βασιλεύοντος καὶ Καμβύσου τοῦ υἱέος αὐτοῦ, τῆς τε καθ' ἑαυτοὺς θαλάσσης Κύρῳ πολεμοῦντες ἐκράτησάν τινα χρόνον. καὶ Πολυκράτης Σάμου τυραννῶν ἐπὶ Καμβύσου ναυτικῷ ἰσχύων ἄλλας τε τῶν νήσων ὑπηκόους ἐποιήσατο καὶ Ῥήνειαν ἑλὼν ἀνέθηκε τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Δηλίῳ. Φωκαῆς τε Μασσαλίαν οἰκίζοντες Καρχηδονίους ἐνίκων ναυμαχοῦντες· [14] δυνατώτατα γὰρ ταῦτα τῶν ναυτικῶν ἦν. φαίνεται δὲ καὶ ταῦτα πολλαῖς γενεαῖς ὕστερα γενόμενα τῶν Τρωικῶν τριήρεσι μὲν ὀλίγαις χρώμενα, πεντηκοντόροις δ' ἔτι καὶ πλοίοις μακροῖς ἐξηρτυμένα ὥσπερ ἐκεῖνα. ὀλίγον τε πρὸ τῶν Μηδικῶν καὶ τοῦ Δαρείου θανάτου, ὃς μετὰ Καμβύσην Περσῶν ἐβασίλευσε, τριήρεις περί τε Σικελίαν τοῖς τυράννοις ἐς πλῆθος ἐγένοντο καὶ Κερκυραίοις· ταῦτα γὰρ τελευταῖα πρὸ τῆς Ξέρξου στρατείας ναυτικὰ ἀξιόλογα ἐν τῇ Ἑλλάδι κατέστη. Αἰγινῆται γὰρ καὶ Ἀθηναῖοι, καὶ εἴ τινες ἄλλοι, βραχέα ἐκέκτηντο, καὶ τούτων τὰ πολλὰ πεντηκοντόρους· ὀψέ τε ἀφ' οὗ Ἀθηναίους Θεμιστοκλῆς ἔπεισεν Αἰγινήταις πολεμοῦντας, καὶ ἅμα τοῦ βαρβάρου προσδοκίμου ὄντος, τὰς ναῦς ποιήσασθαι αἷσπερ καὶ ἐναυμάχησαν· καὶ αὗται οὔπω εἶχον διὰ πάσης καταστρώματα.

[15] Τὰ μὲν οὖν ναυτικὰ τῶν Ἑλλήνων τοιαῦτα ἦν, τά τε παλαιὰ καὶ τὰ ὕστερον γενόμενα. ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς χρημάτων τε προσόδῳ καὶ ἄλλων ἀρχῇ· ἐπιπλέοντες γὰρ τὰς νήσους κατεστρέφοντο, καὶ μάλιστα ὅσοι μὴ διαρκῆ εἶχον χώραν. κατὰ γῆν δὲ πόλεμος, ὅθεν τις καὶ δύναμις παρεγένετο, οὐδεὶς ξυνέστη· πάντες δὲ ἦσαν, ὅσοι καὶ ἐγένοντο, πρὸς ὁμόρους τοὺς σφετέρους ἑκάστοις, καὶ ἐκδήμους στρατείας πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἐπ' ἄλλων καταστροφῇ οὐκ ἐξῇσαν οἱ Ἕλληνες. οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν πρὸς τὰς μεγίστας πόλεις ὑπήκοοι, οὐδ' αὖ αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ἴσης κοινὰς στρατείας ἐποιοῦντο, κατ' ἀλλήλους δὲ μᾶλλον ὡς ἕκαστοι οἱ ἀστυγείτονες ἐπολέμουν. μάλιστα δὲ ἐς τὸν πάλαι ποτὲ γενόμενον πόλεμον Ξαλκιδέων καὶ Ἐρετριῶν καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ἐς ξυμμαχίαν ἑκατέρων διέστη. [16] ἐπεγένετο δὲ ἄλλοις τε ἄλλοθι κωλύματα μὴ αὐξηθῆναι, καὶ Ἴωσι προχωρησάντων ἐπὶ μέγα τῶν πραγμάτων Κῦρος καὶ ἡ Περσικὴ βασιλεία Κροῖσον καθελοῦσα καὶ ὅσα ἐντὸς Ἅλυος ποταμοῦ πρὸς θάλασσαν ἐπεστράτευσε καὶ τὰς ἐν τῇ ἠπείρῳ πόλεις ἐδούλωσε, Δαρεῖός τε ὕστερον τῷ Φοινίκων ναυτικῷ κρατῶν καὶ τὰς νήσους. [17] τύραννοί τε ὅσοι ἦσαν ἐν ταῖς Ἑλληνικαῖς πόλεσι, τὸ ἐφ' ἑαυτῶν μόνον προορώμενοι ἔς τε τὸ σῶμα καὶ ἐς τὸ τὸν ἴδιον οἶκον αὔξειν δι' ἀσφαλείας ὅσον ἐδύναντο μάλιστα τὰς πόλεις ᾤκουν, ἐπράχθη δὲ οὐδὲν ἀπ' αὐτῶν ἔργον ἀξιόλογον, εἰ μὴ εἴ τι πρὸς περιοίκους τοὺς αὐτῶν ἑκάστοις· οἱ γὰρ ἐν Σικελίᾳ ἐπὶ πλεῖστον ἐχώρησαν δυνάμεως. οὕτω πανταχόθεν ἡ Ἑλλὰς ἐπὶ πολὺν χρόνον κατείχετο μήτε κοινῇ φανερὸν μηδὲν κατεργάζεσθαι, κατὰ πόλεις τε ἀτολμοτέρα εἶναι.

[18] Ἐπειδὴ δὲ οἵ τε Ἀθηναίων τύραννοι καὶ οἱ ἐκ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐπὶ πολὺ καὶ πρὶν τυραννευθείσης οἱ πλεῖστοι καὶ τελευταῖοι πλὴν τῶν ἐν Σικελίᾳ ὑπὸ Λακεδαιμονίων κατελύθησαν (ἡ γὰρ Λακεδαίμων μετὰ τὴν κτίσιν τῶν νῦν ἐνοικούντων αὐτὴν Δωριῶν ἐπὶ πλεῖστον ὧν ἴσμεν χρόνον στασιάσασα ὅμως ἐκ παλαιτάτου καὶ ηὐνομήθη καὶ αἰεὶ ἀτυράννευτος ἦν· ἔτη γάρ ἐστι μάλιστα τετρακόσια καὶ ὀλίγῳ πλείω ἐς τὴν τελευτὴν τοῦδε τοῦ πολέμου ἀφ' οὗ Λακεδαιμόνιοι τῇ αὐτῇ πολιτείᾳ χρῶνται, καὶ δι' αὐτὸ δυνάμενοι καὶ τὰ ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσι καθίστασαν), μετὰ δὲ τὴν τῶν τυράννων κατάλυσιν ἐκ τῆς Ἑλλάδος οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον καὶ ἡ ἐν Μαραθῶνι μάχη Μήδων πρὸς Ἀθηναίους ἐγένετο. δεκάτῳ δὲ ἔτει μετ' αὐτὴν αὖθις ὁ βάρβαρος τῷ μεγάλῳ στόλῳ ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα δουλωσόμενος ἦλθεν. καὶ μεγάλου κινδύνου ἐπικρεμασθέντος οἵ τε Λακεδαιμόνιοι τῶν ξυμπολεμησάντων Ἑλλήνων ἡγήσαντο δυνάμει προύχοντες, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιόντων τῶν Μήδων διανοηθέντες ἐκλιπεῖν τὴν πόλιν καὶ ἀνασκευασάμενοι ἐς τὰς ναῦς ἐσβάντες ναυτικοὶ ἐγένοντο. κοινῇ τε ἀπωσάμενοι τὸν βάρβαρον, ὕστερον οὐ πολλῷ διεκρίθησαν πρός τε Ἀθηναίους καὶ Λακεδαιμονίους οἵ τε ἀποστάντες βασιλέως Ἕλληνες καὶ οἱ ξυμπολεμήσαντες. δυνάμει γὰρ ταῦτα μέγιστα διεφάνη· ἴσχυον γὰρ οἱ μὲν κατὰ γῆν, οἱ δὲ ναυσίν. καὶ ὀλίγον μὲν χρόνον ξυνέμεινεν ἡ ὁμαιχμία, ἔπειτα διενεχθέντες οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἀθηναῖοι ἐπολέμησαν μετὰ τῶν ξυμμάχων πρὸς ἀλλήλους· καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων εἴ τινές που διασταῖεν, πρὸς τούτους ἤδη ἐχώρουν. ὥστε ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἐς τόνδε αἰεὶ τὸν πόλεμον τὰ μὲν σπενδόμενοι, τὰ δὲ πολεμοῦντες ἢ ἀλλήλοις ἢ τοῖς ἑαυτῶν ξυμμάχοις ἀφισταμένοις εὖ παρεσκευάσαντο τὰ πολέμια καὶ ἐμπειρότεροι ἐγένοντο μετὰ κινδύνων τὰς μελέτας ποιούμενοι. [19] καὶ οἱ μὲν Λακεδαιμόνιοι οὐχ ὑποτελεῖς ἔχοντες φόρου τοὺς ξυμμάχους ἡγοῦντο, κατ' ὀλιγαρχίαν δὲ σφίσιν αὐτοῖς μόνον ἐπιτηδείως ὅπως πολιτεύσουσι θεραπεύοντες, Ἀθηναῖοι δὲ ναῦς τε τῶν πόλεων τῷ χρόνῳ παραλαβόντες πλὴν Ξίων καὶ Λεσβίων, καὶ χρήματα τοῖς πᾶσι τάξαντες φέρειν. καὶ ἐγένετο αὐτοῖς ἐς τόνδε τὸν πόλεμον ἡ ἰδία παρασκευὴ μείζων ἢ ὡς τὰ κράτιστά ποτε μετὰ ἀκραιφνοῦς τῆς ξυμμαχίας ἤνθησαν.

[20] Τὰ μὲν οὖν παλαιὰ τοιαῦτα ηὗρον, χαλεπὰ ὄντα παντὶ ἑξῆς τεκμηρίῳ πιστεῦσαι. οἱ γὰρ ἄνθρωποι τὰς ἀκοὰς τῶν προγεγενημένων, καὶ ἢν ἐπιχώρια σφίσιν ᾖ, ὁμοίως ἀβασανίστως παρ' ἀλλήλων δέχονται. Ἀθηναίων γοῦν τὸ πλῆθος Ἵππαρχον οἴονται ὑφ' Ἁρμοδίου καὶ Ἀριστογείτονος τύραννον ὄντα ἀποθανεῖν, καὶ οὐκ ἴσασιν ὅτι Ἱππίας μὲν πρεσβύτατος ὢν ἦρχε τῶν Πεισιστράτου υἱέων, Ἵππαρχος δὲ καὶ Θεσσαλὸς ἀδελφοὶ ἦσαν αὐτοῦ, ὑποτοπήσαντες δέ τι ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ καὶ παραχρῆμα Ἁρμόδιος καὶ Ἀριστογείτων ἐκ τῶν ξυνειδότων σφίσιν Ἱππίᾳ μεμηνῦσθαι τοῦ μὲν ἀπέσχοντο ὡς προειδότος, βουλόμενοι δὲ πρὶν ξυλληφθῆναι δράσαντές τι καὶ κινδυνεῦσαι, τῷ Ἱππάρχῳ περιτυχόντες περὶ τὸ Λεωκόρειον καλούμενον τὴν Παναθηναϊκὴν πομπὴν διακοσμοῦντι ἀπέκτειναν. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἔτι καὶ νῦν ὄντα καὶ οὐ χρόνῳ ἀμνηστούμενα καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες οὐκ ὀρθῶς οἴονται, ὥσπερ τούς τε Λακεδαιμονίων βασιλέας μὴ μιᾷ ψήφῳ προστίθεσθαι ἑκάτερον, ἀλλὰ δυοῖν, καὶ τὸν Πιτανάτην λόχον αὐτοῖς εἶναι, ὃς οὐδ' ἐγένετο πώποτε. οὕτως ἀταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας, καὶ ἐπὶ τὰ ἑτοῖμα μᾶλλον τρέπονται. [21] ἐκ δὲ τῶν εἰρημένων τεκμηρίων ὅμως τοιαῦτα ἄν τις νομίζων μάλιστα ἃ διῆλθον οὐχ ἁμαρτάνοι, καὶ οὔτε ὡς ποιηταὶ ὑμνήκασι περὶ αὐτῶν ἐπὶ τὸ μεῖζον κοσμοῦντες μᾶλλον πιστεύων, οὔτε ὡς λογογράφοι ξυνέθεσαν ἐπὶ τὸ προσαγωγότερον τῇ ἀκροάσει ἢ ἀληθέστερον, ὄντα ἀνεξέλεγκτα καὶ τὰ πολλὰ ὑπὸ χρόνου αὐτῶν ἀπίστως ἐπὶ τὸ μυθῶδες ἐκνενικηκότα, ηὑρῆσθαι δὲ ἡγησάμενος ἐκ τῶν ἐπιφανεστάτων σημείων ὡς παλαιὰ εἶναι ἀποχρώντως. καὶ ὁ πόλεμος οὗτος, καίπερ τῶν ἀνθρώπων ἐν ᾧ μὲν ἂν πολεμῶσι τὸν παρόντα αἰεὶ μέγιστον κρινόντων, παυσαμένων δὲ τὰ ἀρχαῖα μᾶλλον θαυμαζόντων, ἀπ' αὐτῶν τῶν ἔργων σκοποῦσι δηλώσει ὅμως μείζων γεγενημένος αὐτῶν.

[22] Καὶ ὅσα μὲν λόγῳ εἶπον ἕκαστοι ἢ μέλλοντες πολεμήσειν ἢ ἐν αὐτῷ ἤδη ὄντες, χαλεπὸν τὴν ἀκρίβειαν αὐτὴν τῶν λεχθέντων διαμνημονεῦσαι ἦν ἐμοί τε ὧν αὐτὸς ἤκουσα καὶ τοῖς ἄλλοθέν ποθεν ἐμοὶ ἀπαγγέλλουσιν· ὡς δ' ἂν ἐδόκουν ἐμοὶ ἕκαστοι περὶ τῶν αἰεὶ παρόντων τὰ δέοντα μάλιστ' εἰπεῖν, ἐχομένῳ ὅτι ἐγγύτατα τῆς ξυμπάσης γνώμης τῶν ἀληθῶς λεχθέντων, οὕτως εἴρηται. τὰ δ' ἔργα τῶν πραχθέντων ἐν τῷ πολέμῳ οὐκ ἐκ τοῦ παρατυχόντος πυνθανόμενος ἠξίωσα γράφειν, οὐδ' ὡς ἐμοὶ ἐδόκει, ἀλλ' οἷς τε αὐτὸς παρῆν καὶ παρὰ τῶν ἄλλων ὅσον δυνατὸν ἀκριβείᾳ περὶ ἑκάστου ἐπεξελθών. ἐπιπόνως δὲ ηὑρίσκετο, διότι οἱ παρόντες τοῖς ἔργοις ἑκάστοις οὐ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ἔλεγον, ἀλλ' ὡς ἑκατέρων τις εὐνοίας ἢ μνήμης ἔχοι. καὶ ἐς μὲν ἀκρόασιν ἴσως τὸ μὴ μυθῶδες αὐτῶν ἀτερπέστερον φανεῖται· ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαφὲς σκοπεῖν καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ τὸ ἀνθρώπινον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι, ὠφέλιμα κρίνειν αὐτὰ ἀρκούντως ἕξει. κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται.

[23] Τῶν δὲ πρότερον ἔργων μέγιστον ἐπράχθη τὸ Μηδικόν, καὶ τοῦτο ὅμως δυοῖν ναυμαχίαιν καὶ πεζομαχίαιν ταχεῖαν τὴν κρίσιν ἔσχεν. τούτου δὲ τοῦ πολέμου μῆκός τε μέγα προύβη, παθήματά τε ξυνηνέχθη γενέσθαι ἐν αὐτῷ τῇ Ἑλλάδι οἷα οὐχ ἕτερα ἐν ἴσῳ χρόνῳ. οὔτε γὰρ πόλεις τοσαίδε ληφθεῖσαι ἠρημώθησαν, αἱ μὲν ὑπὸ βαρβάρων, αἱ δ' ὑπὸ σφῶν αὐτῶν ἀντιπολεμούντων (εἰσὶ δ' αᾔ καὶ οἰκήτορας μετέβαλον ἁλισκόμεναι), οὔτε φυγαὶ τοσαίδε ἀνθρώπων καὶ φόνος, ὁ μὲν κατ' αὐτὸν τὸν πόλεμον, ὁ δὲ διὰ τὸ στασιάζειν. τά τε πρότερον ἀκοῇ μὲν λεγόμενα, ἔργῳ δὲ σπανιώτερον βεβαιούμενα οὐκ ἄπιστα κατέστη, σεισμῶν τε πέρι, οᾔ ἐπὶ πλεῖστον ἅμα μέρος γῆς καὶ ἰσχυρότατοι οἱ αὐτοὶ ἐπέσχον, ἡλίου τε ἐκλείψεις, αᾔ πυκνότεραι παρὰ τὰ ἐκ τοῦ πρὶν χρόνου μνημονευόμενα ξυνέβησαν, αὐχμοί τε ἔστι παρ' οἷς μεγάλοι καὶ ἀπ' αὐτῶν καὶ λιμοὶ καὶ ἡ οὐχ ἥκιστα βλάψασα καὶ μέρος τι φθείρασα ἡ λοιμώδης νόσος· ταῦτα γὰρ πάντα μετὰ τοῦδε τοῦ πολέμου ἅμα ξυνεπέθετο. ἤρξαντο δὲ αὐτοῦ Ἀθηναῖοι καὶ Πελοποννήσιοι λύσαντες τὰς τριακοντούτεις σπονδὰς αᾔ αὐτοῖς ἐγένοντο μετὰ Εὐβοίας ἅλωσιν. διότι δ' ἔλυσαν, τὰς αἰτίας προύγραψα πρῶτον καὶ τὰς διαφοράς, τοῦ μή τινα ζητῆσαί ποτε ἐξ ὅτου τοσοῦτος πόλεμος τοῖς Ἕλλησι κατέστη. τὴν μὲν γὰρ ἀληθεστάτην πρόφασιν, ἀφανεστάτην δὲ λόγῳ, τοὺς Ἀθηναίους ἡγοῦμαι μεγάλους γιγνομένους καὶ φόβον παρέχοντας τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀναγκάσαι ἐς τὸ πολεμεῖν· αἱ δ' ἐς τὸ φανερὸν λεγόμεναι αἰτίαι αἵ δ' ἦσαν ἑκατέρων, ἀφ' ὧν λύσαντες τὰς σπονδὰς ἐς τὸν πόλεμον κατέστησαν.

[24] Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις ἐν δεξιᾷ ἐσπλέοντι ἐς τὸν Ἰόνιον κόλπον· προσοικοῦσι δ' αὐτὴν Ταυλάντιοι βάρβαροι, Ἰλλυρικὸν ἔθνος. ταύτην ἀπῴκισαν μὲν Κερκυραῖοι, οἰκιστὴς δ' ἐγένετο Φαλίος Ἐρατοκλείδου Κορίνθιος γένος τῶν ἀφ' Ἡρακλέους, κατὰ δὴ τὸν παλαιὸν νόμον ἐκ τῆς μητροπόλεως κατακληθείς. ξυνῴκισαν δὲ καὶ Κορινθίων τινὲς καὶ τοῦ ἄλλου Δωρικοῦ γένους. προελθόντος δὲ τοῦ χρόνου ἐγένετο ἡ τῶν Ἐπιδαμνίων δύναμις μεγάλη καὶ πολυάνθρωπος· στασιάσαντες δὲ ἐν ἀλλήλοις ἔτη πολλά, ὡς λέγεται, ἀπὸ πολέμου τινὸς τῶν προσοίκων βαρβάρων ἐφθάρησαν καὶ τῆς δυνάμεως τῆς πολλῆς ἐστερήθησαν. τὰ δὲ τελευταῖα πρὸ τοῦδε τοῦ πολέμου ὁ δῆμος αὐτῶν ἐξεδίωξε τοὺς δυνατούς, οἱ δὲ ἐπελθόντες μετὰ τῶν βαρβάρων ἐλῄζοντο τοὺς ἐν τῇ πόλει κατά τε γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν. οἱ δὲ ἐν τῇ πόλει ὄντες Ἐπιδάμνιοι ἐπειδὴ ἐπιέζοντο, πέμπουσιν ἐς τὴν Κέρκυραν πρέσβεις ὡς μητρόπολιν οὖσαν, δεόμενοι μὴ σφᾶς περιορᾶν φθειρομένους, ἀλλὰ τούς τε φεύγοντας ξυναλλάξαι σφίσι καὶ τὸν τῶν βαρβάρων πόλεμον καταλῦσαι. ταῦτα δὲ ἱκέται καθεζόμενοι ἐς τὸ Ἥραιον ἐδέοντο. οἱ δὲ Κερκυραῖοι τὴν ἱκετείαν οὐκ ἐδέξαντο, ἀλλ' ἀπράκτους ἀπέπεμψαν.

[25] Γνόντες δὲ οἱ Ἐπιδάμνιοι οὐδεμίαν σφίσιν ἀπὸ Κερκύρας τιμωρίαν οὖσαν ἐν ἀπόρῳ εἴχοντο θέσθαι τὸ παρόν, καὶ πέμψαντες ἐς Δελφοὺς τὸν θεὸν ἐπήροντο εἰ παραδοῖεν Κορινθίοις τὴν πόλιν ὡς οἰκισταῖς καὶ τιμωρίαν τινὰ πειρῷντ' ἀπ' αὐτῶν ποιεῖσθαι. ὁ δ' αὐτοῖς ἀνεῖλε παραδοῦναι καὶ ἡγεμόνας ποιεῖσθαι. ἐλθόντες δὲ οἱ Ἐπιδάμνιοι ἐς τὴν Κόρινθον κατὰ τὸ μαντεῖον παρέδοσαν τὴν ἀποικίαν, τόν τε οἰκιστὴν ἀποδεικνύντες σφῶν ἐκ Κορίνθου ὄντα καὶ τὸ χρηστήριον δηλοῦντες, ἐδέοντό τε μὴ σφᾶς περιορᾶν φθειρομένους, ἀλλ' ἐπαμῦναι. Κορίνθιοι δὲ κατά τε τὸ δίκαιον ὑπεδέξαντο τὴν τιμωρίαν, νομίζοντες οὐχ ἧσσον ἑαυτῶν εἶναι τὴν ἀποικίαν ἢ Κερκυραίων, ἅμα δὲ καὶ μίσει τῶν Κερκυραίων, ὅτι αὐτῶν παρημέλουν ὄντες ἄποικοι· οὔτε γὰρ ἐν πανηγύρεσι ταῖς κοιναῖς διδόντες γέρα τὰ νομιζόμενα οὔτε Κορινθίῳ ἀνδρὶ προκαταρχόμενοι τῶν ἱερῶν ὥσπερ αἱ ἄλλαι ἀποικίαι, περιφρονοῦντες δὲ αὐτοὺς καὶ χρημάτων δυνάμει ὄντες κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον ὁμοῖα τοῖς Ἑλλήνων πλουσιωτάτοις καὶ τῇ ἐς πόλεμον παρασκευῇ δυνατώτεροι, ναυτικῷ δὲ καὶ πολὺ προύχειν ἔστιν ὅτε ἐπαιρόμενοι καὶ κατὰ τὴν Φαιάκων προενοίκησιν τῆς Κερκύρας κλέος ἐχόντων τὰ περὶ τὰς ναῦς (ᾗ καὶ μᾶλλον ἐξηρτύοντο τὸ ναυτικὸν καὶ ἦσαν οὐκ ἀδύνατοι· τριήρεις γὰρ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ὑπῆρχον αὐτοῖς ὅτε ἤρχοντο πολεμεῖν), [26] πάντων οὖν τούτων ἐγκλήματα ἔχοντες οἱ Κορίνθιοι ἔπεμπον ἐς τὴν Ἐπίδαμνον ἄσμενοι τὴν ὠφελίαν, οἰκήτορά τε τὸν βουλόμενον ἰέναι κελεύοντες καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Λευκαδίων καὶ ἑαυτῶν φρουρούς. ἐπορεύθησαν δὲ πεζῇ ἐς Ἀπολλωνίαν, Κορινθίων οὖσαν ἀποικίαν, δέει τῶν Κερκυραίων μὴ κωλύωνται ὑπ' αὐτῶν κατὰ θάλασσαν περαιούμενοι.

Κερκυραῖοι δὲ ἐπειδὴ ᾔσθοντο τούς τε οἰκήτορας καὶ φρουροὺς ἥκοντας ἐς τὴν Ἐπίδαμνον τήν τε ἀποικίαν Κορινθίοις δεδομένην, ἐχαλέπαινον· καὶ πλεύσαντες εὐθὺς πέντε καὶ εἴκοσι ναυσὶ καὶ ὕστερον ἑτέρῳ στόλῳ τούς τε φεύγοντας ἐκέλευον κατ' ἐπήρειαν δέχεσθαι αὐτούς (ἦλθον γὰρ ἐς τὴν Κέρκυραν οἱ τῶν Ἐπιδαμνίων φυγάδες, τάφους τε ἀποδεικνύντες καὶ ξυγγένειαν, ἣν προϊσχόμενοι ἐδέοντο σφᾶς κατάγειν) τούς τε φρουροὺς οὓς Κορίνθιοι ἔπεμψαν καὶ τοὺς οἰκήτορας ἀποπέμπειν. οἱ δὲ Ἐπιδάμνιοι οὐδὲν αὐτῶν ὑπήκουσαν, ἀλλὰ στρατεύουσιν ἐπ' αὐτοὺς οἱ Κερκυραῖοι τεσσαράκοντα ναυσὶ μετὰ τῶν φυγάδων ὡς κατάξοντες, καὶ τοὺς Ἰλλυριοὺς προσλαβόντες. προσκαθεζόμενοι δὲ τὴν πόλιν προεῖπον Ἐπιδαμνίων τε τὸν βουλόμενον καὶ τοὺς ξένους ἀπαθεῖς ἀπιέναι· εἰ δὲ μή, ὡς πολεμίοις χρήσεσθαι. ὡς δ' οὐκ ἐπείθοντο, οἱ μὲν Κερκυραῖοι (ἔστι δ' ἰσθμὸς τὸ χωρίον) [27] ἐπολιόρκουν τὴν πόλιν, Κορίνθιοι δ', ὡς αὐτοῖς ἐκ τῆς Ἐπιδάμνου ἦλθον ἄγγελοι ὅτι πολιορκοῦνται, παρεσκευάζοντο στρατείαν, καὶ ἅμα ἀποικίαν ἐς τὴν Ἐπίδαμνον ἐκήρυσσον ἐπὶ τῇ ἴσῃ καὶ ὁμοίᾳ τὸν βουλόμενον ἰέναι· εἰ δέ τις τὸ παραυτίκα μὲν μὴ ἐθέλει ξυμπλεῖν, μετέχειν δὲ βούλεται τῆς ἀποικίας, πεντήκοντα δραχμὰς καταθέντα Κορινθίας μένειν. ἦσαν δὲ καὶ οἱ πλέοντες πολλοὶ καὶ οἱ τἀργύριον καταβάλλοντες. ἐδεήθησαν δὲ καὶ τῶν Μεγαρέων ναυσὶ σφᾶς ξυμπροπέμψαι, εἰ ἄρα κωλύοιντο ὑπὸ Κερκυραίων πλεῖν· οἱ δὲ παρεσκευάζοντο αὐτοῖς ὀκτὼ ναυσὶ ξυμπλεῖν, καὶ Παλῆς Κεφαλλήνων τέσσαρσιν. καὶ Ἐπιδαυρίων ἐδεήθησαν, ο? παρέσχον πέντε, Ἑρμιονῆς δὲ μίαν καὶ Τροιζήνιοι δύο, Λευκάδιοι δὲ δέκα καὶ Ἀμπρακιῶται ὀκτώ. Θηβαίους δὲ χρήματα ᾔτησαν καὶ Φλειασίους, Ἠλείους δὲ ναῦς τε κενὰς καὶ χρήματα. αὐτῶν δὲ Κορινθίων νῆες παρεσκευάζοντο τριάκοντα καὶ τρισχίλιοι ὁπλῖται.

[28] Ἐπειδὴ δὲ ἐπύθοντο οἱ Κερκυραῖοι τὴν παρασκευήν, ἐλθόντες ἐς Κόρινθον μετὰ Λακεδαιμονίων καὶ Σικυωνίων πρέσβεων, οὓς παρέλαβον, ἐκέλευον Κορινθίους τοὺς ἐν Ἐπιδάμνῳ φρουρούς τε καὶ οἰκήτορας ἀπάγειν, ὡς οὐ μετὸν αὐτοῖς Ἐπιδάμνου. εἰ δέ τι ἀντιποιοῦνται, δίκας ἤθελον δοῦναι ἐν Πελοποννήσῳ παρὰ πόλεσιν αἷς ἂν ἀμφότεροι ξυμβῶσιν· ὁποτέρων δ' ἂν δικασθῇ εἶναι τὴν ἀποικίαν, τούτους κρατεῖν. ἤθελον δὲ καὶ τῷ ἐν Δελφοῖς μαντείῳ ἐπιτρέψαι. πόλεμον δὲ οὐκ εἴων ποιεῖν· εἰ δὲ μή, καὶ αὐτοὶ ἀναγκασθήσεσθαι ἔφασαν, ἐκείνων βιαζομένων, φίλους ποιεῖσθαι οὓς οὐ βούλονται ἑτέρους τῶν νῦν ὄντων μᾶλλον ὠφελίας ἕνεκα. οἱ δὲ Κορίνθιοι ἀπεκρίναντο αὐτοῖς, ἢν τάς τε ναῦς καὶ τοὺς βαρβάρους ἀπὸ Ἐπιδάμνου ἀπαγάγωσι, βουλεύσεσθαι· πρότερον δ' οὐ καλῶς ἔχειν τοὺς μὲν πολιορκεῖσθαι, αὐτοὺς δὲ δικάζεσθαι. Κερκυραῖοι δὲ ἀντέλεγον, ἢν καὶ ἐκεῖνοι τοὺς ἐν Ἐπιδάμνῳ ἀπαγάγωσι, ποιήσειν ταῦτα· ἑτοῖμοι δὲ εἶναι καὶ ὥστε ἀμφοτέρους μένειν κατὰ χώραν, σπονδὰς δὲ ποιήσασθαι ἕως ἂν ἡ δίκη γένηται. [29] Κορίνθιοι δὲ οὐδὲν τούτων ὑπήκουον, ἀλλ' ἐπειδὴ πλήρεις αὐτοῖς ἦσαν αἱ νῆες καὶ οἱ ξύμμαχοι παρῆσαν, προπέμψαντες κήρυκα πρότερον πόλεμον προεροῦντα Κερκυραίοις, ἄραντες ἑβδομήκοντα ναυσὶ καὶ πέντε δισχιλίοις τε ὁπλίταις ἔπλεον ἐπὶ τὴν Ἐπίδαμνον Κερκυραίοις ἐναντία πολεμήσοντες· ἐστρατήγει δὲ τῶν μὲν νεῶν Ἀριστεὺς ὁ Πελλίχου καὶ Καλλικράτης ὁ Καλλίου καὶ Τιμάνωρ ὁ Τιμάνθους, τοῦ δὲ πεζοῦ Ἀρχέτιμός τε ὁ Εὐρυτίμου καὶ Ἰσαρχίδας ὁ Ἰσάρχου. ἐπειδὴ δ' ἐγένοντο ἐν Ἀκτίῳ τῆς Ἀνακτορίας γῆς, οὗ τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνός ἐστιν, ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ κόλπου, οἱ Κερκυραῖοι κήρυκά τε προύπεμψαν αὐτοῖς ἐν ἀκατίῳ ἀπεροῦντα μὴ πλεῖν ἐπὶ σφᾶς καὶ τὰς ναῦς ἅμα ἐπλήρουν, ζεύξαντές τε τὰς παλαιὰς ὥστε πλωίμους εἶναι καὶ τὰς ἄλλας ἐπισκευάσαντες. ὡς δὲ ὁ κῆρύξ τε ἀπήγγειλεν οὐδὲν εἰρηναῖον παρὰ τῶν Κορινθίων καὶ αἱ νῆες αὐτοῖς ἐπεπλήρωντο οὖσαι ὀγδοήκοντα (τεσσαράκοντα γὰρ Ἐπίδαμνον ἐπολιόρκουν), ἀνταναγαγόμενοι καὶ παραταξάμενοι ἐναυμάχησαν· καὶ ἐνίκησαν οἱ Κερκυραῖοι παρὰ πολὺ καὶ ναῦς πέντε καὶ δέκα διέφθειραν τῶν Κορινθίων. τῇ δὲ αὐτῇ ἡμέρᾳ αὐτοῖς ξυνέβη καὶ τοὺς τὴν Ἐπίδαμνον πολιορκοῦντας παραστήσασθαι ὁμολογίᾳ ὥστε τοὺς μὲν ἐπήλυδας ἀποδόσθαι, Κορινθίους δὲ δήσαντας ἔχειν ἕως ἂν ἄλλο τι δόξῃ. [30] μετὰ δὲ τὴν ναυμαχίαν οἱ Κερκυραῖοι τροπαῖον στήσαντες ἐπὶ τῇ Λευκίμμῃ τῆς Κερκυραίας ἀκρωτηρίῳ τοὺς μὲν ἄλλους οὓς ἔλαβον αἰχμαλώτους ἀπέκτειναν, Κορινθίους δὲ δήσαντες εἶχον. ὕστερον δέ, ἐπειδὴ οἱ Κορίνθιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἡσσημένοι ταῖς ναυσὶν ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου, τῆς θαλάσσης ἁπάσης ἐκράτουν τῆς κατ' ἐκεῖνα τὰ χωρία οἱ Κερκυραῖοι, καὶ πλεύσαντες ἐς Λευκάδα τὴν Κορινθίων ἀποικίαν τῆς γῆς ἔτεμον καὶ Κυλλήνην τὸ Ἠλείων ἐπίνειον ἐνέπρησαν, ὅτι ναῦς καὶ χρήματα παρέσχον Κορινθίοις. τοῦ τε χρόνου τὸν πλεῖστον μετὰ τὴν ναυμαχίαν ἐπεκράτουν τῆς θαλάσσης καὶ τοὺς τῶν Κορινθίων ξυμμάχους ἐπιπλέοντες ἔφθειρον, μέχρι οὗ Κορίνθιοι περιιόντι τῷ θέρει πέμψαντες ναῦς καὶ στρατιάν, ἐπεὶ σφῶν οἱ ξύμμαχοι ἐπόνουν, ἐστρατοπεδεύοντο ἐπὶ Ἀκτίῳ καὶ περὶ τὸ Ξειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος φυλακῆς ἕνεκα τῆς τε Λευκάδος καὶ τῶν ἄλλων πόλεων ὅσαι σφίσι φίλιαι ἦσαν. ἀντεστρατοπεδεύοντο δὲ καὶ οἱ Κερκυραῖοι ἐπὶ τῇ Λευκίμμῃ ναυσί τε καὶ πεζῷ. ἐπέπλεον δὲ οὐδέτεροι ἀλλήλοις, ἀλλὰ τὸ θέρος τοῦτο ἀντικαθεζόμενοι χειμῶνος ἤδη ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου ἑκάτεροι.

[31] Τὸν δ' ἐνιαυτὸν πάντα τὸν μετὰ τὴν ναυμαχίαν καὶ τὸν ὕστερον οἱ Κορίνθιοι ὀργῇ φέροντες τὸν πρὸς Κερκυραίους πόλεμον ἐναυπηγοῦντο καὶ παρεσκευάζοντο τὰ κράτιστα νεῶν στόλον, ἔκ τε αὐτῆς Πελοποννήσου ἀγείροντες καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐρέτας, μισθῷ πείθοντες. πυνθανόμενοι δὲ οἱ Κερκυραῖοι τὴν παρασκευὴν αὐτῶν ἐφοβοῦντο, καί (ἦσαν γὰρ οὐδενὸς Ἑλλήνων ἔνσπονδοι οὐδὲ ἐσεγράψαντο ἑαυτοὺς οὔτε ἐς τὰς Ἀθηναίων σπονδὰς οὔτε ἐς τὰς Λακεδαιμονίων) ἔδοξεν αὐτοῖς ἐλθοῦσιν ὡς τοὺς Ἀθηναίους ξυμμάχους γενέσθαι καὶ ὠφελίαν τινὰ πειρᾶσθαι ἀπ' αὐτῶν εὑρίσκεσθαι. οἱ δὲ Κορίνθιοι πυθόμενοι ταῦτα ἦλθον καὶ αὐτοὶ ἐς τὰς Ἀθήνας πρεσβευσόμενοι, ὅπως μὴ σφίσι πρὸς τῷ Κερκυραίων ναυτικῷ καὶ τὸ αὐτῶν προσγενόμενον ἐμπόδιον γένηται θέσθαι τὸν πόλεμον ᾗ βούλονται. καταστάσης δὲ ἐκκλησίας ἐς ἀντιλογίαν ἦλθον, καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι ἔλεξαν τοιάδε.

[32] 'Δίκαιον, ὦ Ἀθηναῖοι, τοὺς μήτε εὐεργεσίας μεγάλης μήτε ξυμμαχίας προυφειλομένης ἥκοντας παρὰ τοὺς πέλας ἐπικουρίας, ὥσπερ καὶ ἡμεῖς νῦν, δεησομένους ἀναδιδάξαι πρῶτον, μάλιστα μὲν ὡς καὶ ξύμφορα δέονται, εἰ δὲ μή, ὅτι γε οὐκ ἐπιζήμια, ἔπειτα δὲ ὡς καὶ τὴν χάριν βέβαιον ἕξουσιν· εἰ δὲ τούτων μηδὲν σαφὲς καταστήσουσι, μὴ ὀργίζεσθαι ἢν ἀτυχῶσιν. Κερκυραῖοι δὲ μετὰ τῆς ξυμμαχίας τῆς αἰτήσεως καὶ ταῦτα πιστεύοντες ἐχυρὰ ὑμῖν παρέξεσθαι ἀπέστειλαν ἡμᾶς. τετύχηκε δὲ τὸ αὐτὸ ἐπιτήδευμα πρός τε ὑμᾶς ἐς τὴν χρείαν ἡμῖν ἄλογον καὶ ἐς τὰ ἡμέτερα αὐτῶν ἐν τῷ παρόντι ἀξύμφορον. ξύμμαχοί τε γὰρ οὐδενός πω ἐν τῷ πρὸ τοῦ χρόνῳ ἑκούσιοι γενόμενοι νῦν ἄλλων τοῦτο δεησόμενοι ἥκομεν, καὶ ἅμα ἐς τὸν παρόντα πόλεμον Κορινθίων ἐρῆμοι δι' αὐτὸ καθέσταμεν. καὶ περιέστηκεν ἡ δοκοῦσα ἡμῶν πρότερον σωφροσύνη, τὸ μὴ ἐν ἀλλοτρίᾳ ξυμμαχίᾳ τῇ τοῦ πέλας γνώμῃ ξυγκινδυνεύειν, νῦν ἀβουλία καὶ ἀσθένεια φαινομένη. τὴν μὲν οὖν γενομένην ναυμαχίαν αὐτοὶ κατὰ μόνας ἀπεωσάμεθα Κορινθίους· ἐπειδὴ δὲ μείζονι παρασκευῇ ἀπὸ Πελοποννήσου καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἐφ' ἡμᾶς ὥρμηνται καὶ ἡμεῖς ἀδύνατοι ὁρῶμεν ὄντες τῇ οἰκείᾳ μόνον δυνάμει περιγενέσθαι, καὶ ἅμα μέγας ὁ κίνδυνος εἰ ἐσόμεθα ὑπ' αὐτοῖς, ἀνάγκη καὶ ὑμῶν καὶ ἄλλου παντὸς ἐπικουρίας δεῖσθαι, καὶ ξυγγνώμη εἰ μὴ μετὰ κακίας, δόξης δὲ μᾶλλον ἁμαρτίᾳ τῇ πρότερον ἀπραγμοσύνῃ ἐναντία τολμῶμεν.

[33] 'Γενήσεται δὲ ὑμῖν πειθομένοις καλὴ ἡ ξυντυχία κατὰ πολλὰ τῆς ἡμετέρας χρείας, πρῶτον μὲν ὅτι ἀδικουμένοις καὶ οὐχ ἑτέρους βλάπτουσι τὴν ἐπικουρίαν ποιήσεσθε, ἔπειτα περὶ τῶν μεγίστων κινδυνεύοντας δεξάμενοι ὡς ἂν μάλιστα μετ' αἰειμνήστου μαρτυρίου τὴν χάριν καταθήσεσθε· ναυτικόν τε κεκτήμεθα πλὴν τοῦ παρ' ὑμῖν πλεῖστον. καὶ σκέψασθε· τίς εὐπραξία σπανιωτέρα ἢ τίς τοῖς πολεμίοις λυπηροτέρα, εἰ ἣν ὑμεῖς ἂν πρὸ πολλῶν χρημάτων καὶ χάριτος ἐτιμήσασθε δύναμιν ὑμῖν προσγενέσθαι, αὕτη πάρεστιν αὐτεπάγγελτος ἄνευ κινδύνων καὶ δαπάνης διδοῦσα ἑαυτήν, καὶ προσέτι φέρουσα ἐς μὲν τοὺς πολλοὺς ἀρετήν, οἷς δὲ ἐπαμυνεῖτε χάριν, ὑμῖν δ' αὐτοῖς ἰσχύν· ἃ ἐν τῷ παντὶ χρόνῳ ὀλίγοις δὴ ἅμα πάντα ξυνέβη, καὶ ὀλίγοι ξυμμαχίας δεόμενοι οἷς ἐπικαλοῦνται ἀσφάλειαν καὶ κόσμον οὐχ ἧσσον διδόντες ἢ ληψόμενοι παραγίγνονται. τὸν δὲ πόλεμον, δι' ὅνπερ χρήσιμοι ἂν εἶμεν, εἴ τις ὑμῶν μὴ οἴεται ἔσεσθαι, γνώμης ἁμαρτάνει καὶ οὐκ αἰσθάνεται τοὺς Λακεδαιμονίους φόβῳ τῷ ὑμετέρῳ πολεμησείοντας καὶ τοὺς Κορινθίους δυναμένους παρ' αὐτοῖς καὶ ὑμῖν ἐχθροὺς ὄντας καὶ προκαταλαμβάνοντας ἡμᾶς νῦν ἐς τὴν ὑμετέραν ἐπιχείρησιν, ἵνα μὴ τῷ κοινῷ ἔχθει κατ' αὐτοὺς μετ' ἀλλήλων στῶμεν μηδὲ δυοῖν φθάσαι ἁμάρτωσιν, ἢ κακῶσαι ἡμᾶς ἢ σφᾶς αὐτοὺς βεβαιώσασθαι. ἡμέτερον δέ γ' αὖ ἔργον προτερῆσαι, τῶν μὲν διδόντων, ὑμῶν δὲ δεξαμένων τὴν ξυμμαχίαν, καὶ προεπιβουλεύειν αὐτοῖς μᾶλλον ἢ ἀντεπιβουλεύειν.

[34] 'Ἢν δὲ λέγωσιν ὡς οὐ δίκαιον τοὺς σφετέρους ἀποίκους ὑμᾶς δέχεσθαι, μαθόντων ὡς πᾶσα ἀποικία εὖ μὲν πάσχουσα τιμᾷ τὴν μητρόπολιν, ἀδικουμένη δὲ ἀλλοτριοῦται· οὐ γὰρ ἐπὶ τῷ δοῦλοι, ἀλλ' ἐπὶ τῷ ὁμοῖοι τοῖς λειπομένοις εἶναι ἐκπέμπονται. ὡς δὲ ἠδίκουν σαφές ἐστιν· προκληθέντες γὰρ περὶ Ἐπιδάμνου ἐς κρίσιν πολέμῳ μᾶλλον ἢ τῷ ἴσῳ ἐβουλήθησαν τὰ ἐγκλήματα μετελθεῖν. καὶ ὑμῖν ἔστω τι τεκμήριον ἃ πρὸς ἡμᾶς τοὺς ξυγγενεῖς δρῶσιν, ὥστε ἀπάτῃ τε μὴ παράγεσθαι ὑπ' αὐτῶν δεομένοις τε ἐκ τοῦ εὐθέος μὴ ὑπουργεῖν· ὁ γὰρ ἐλαχίστας τὰς μεταμελείας ἐκ τοῦ χαρίζεσθαι τοῖς ἐναντίοις λαμβάνων ἀσφαλέστατος ἂν διατελοίη. [35] λύσετε δὲ οὐδὲ τὰς Λακεδαιμονίων σπονδὰς δεχόμενοι ἡμᾶς μηδετέρων ὄντας ξυμμάχους· εἴρηται γὰρ ἐν αὐταῖς, τῶν Ἑλληνίδων πόλεων ἥτις μηδαμοῦ ξυμμαχεῖ, ἐξεῖναι παρ' ὁποτέρους ἂν ἀρέσκηται ἐλθεῖν. καὶ δεινὸν εἰ τοῖσδε μὲν ἀπό τε τῶν ἐνσπόνδων ἔσται πληροῦν τὰς ναῦς καὶ προσέτι καὶ ἐκ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος καὶ οὐχ ἥκιστα ἀπὸ τῶν ὑμετέρων ὑπηκόων, ἡμᾶς δὲ ἀπὸ τῆς προκειμένης τε ξυμμαχίας εἴρξουσι καὶ ἀπὸ τῆς ἄλλοθέν ποθεν ὠφελίας, εἶτα ἐν ἀδικήματι θήσονται πεισθέντων ὑμῶν ἃ δεόμεθα. πολὺ δὲ ἐν πλέονι αἰτίᾳ ἡμεῖς μὴ πείσαντες ὑμᾶς ἕξομεν· ἡμᾶς μὲν γὰρ κινδυνεύοντας καὶ οὐκ ἐχθροὺς ὄντας ἀπώσεσθε, τῶνδε δὲ οὐχ ὅπως κωλυταὶ ἐχθρῶν ὄντων καὶ ἐπιόντων γενήσεσθε, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τῆς ὑμετέρας ἀρχῆς δύναμιν προσλαβεῖν περιόψεσθε· ἣν οὐ δίκαιον, ἀλλ' ἢ κἀκείνων κωλύειν τοὺς ἐκ τῆς ὑμετέρας μισθοφόρους ἢ καὶ ἡμῖν πέμπειν καθ' ὅτι ἂν πεισθῆτε ὠφελίαν, μάλιστα δὲ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς δεξαμένους βοηθεῖν. πολλὰ δέ, ὥσπερ ἐν ἀρχῇ ὑπείπομεν, τὰ ξυμφέροντα ἀποδείκνυμεν, καὶ μέγιστον ὅτι οἵ τε αὐτοὶ πολέμιοι ἡμῖν ἦσαν, ὅπερ σαφεστάτη πίστις, καὶ οὗτοι οὐκ ἀσθενεῖς, ἀλλ' ἱκανοὶ τοὺς μεταστάντας βλάψαι· καὶ ναυτικῆς καὶ οὐκ ἠπειρώτιδος τῆς ξυμμαχίας διδομένης οὐχ ὁμοία ἡ ἀλλοτρίωσις, ἀλλὰ μάλιστα μέν, εἰ δύνασθε, μηδένα ἄλλον ἐᾶν κεκτῆσθαι ναῦς, εἰ δὲ μή, ὅστις ἐχυρώτατος, τοῦτον φίλον ἔχειν.

[36] 'Καὶ ὅτῳ τάδε ξυμφέροντα μὲν δοκεῖ λέγεσθαι, φοβεῖται δὲ μὴ δι' αὐτὰ πειθόμενος τὰς σπονδὰς λύσῃ, γνώτω τὸ μὲν δεδιὸς αὐτοῦ ἰσχὺν ἔχον τοὺς ἐναντίους μᾶλλον φοβῆσον, τὸ δὲ θαρσοῦν μὴ δεξαμένου ἀσθενὲς ὂν πρὸς ἰσχύοντας τοὺς ἐχθροὺς ἀδεέστερον ἐσόμενον, καὶ ἅμα οὐ περὶ τῆς Κερκύρας νῦν τὸ πλέον ἢ καὶ τῶν Ἀθηνῶν βουλευόμενος, καὶ οὐ τὰ κράτιστα αὐταῖς προνοῶν, ὅταν ἐς τὸν μέλλοντα καὶ ὅσον οὐ παρόντα πόλεμον τὸ αὐτίκα περισκοπῶν ἐνδοιάζῃ χωρίον προσλαβεῖν ὃ μετὰ μεγίστων καιρῶν οἰκειοῦταί τε καὶ πολεμοῦται. τῆς τε γὰρ Ἰταλίας καὶ Σικελίας καλῶς παράπλου κεῖται, ὥστε μήτε ἐκεῖθεν ναυτικὸν ἐᾶσαι Πελοποννησίοις ἐπελθεῖν τό τε ἐνθένδε πρὸς τἀκεῖ παραπέμψαι, καὶ ἐς τἆλλα ξυμφορώτατόν ἐστιν. βραχυτάτῳ δ' ἂν κεφαλαίῳ, τοῖς τε ξύμπασι καὶ καθ' ἕκαστον, τῷδ' ἂν μὴ προέσθαι ἡμᾶς μάθοιτε· τρία μὲν ὄντα λόγου ἄξια τοῖς Ἕλλησι ναυτικά, τὸ παρ' ὑμῖν καὶ τὸ ἡμέτερον καὶ τὸ Κορινθίων· τούτων δὲ εἰ περιόψεσθε τὰ δύο ἐς ταὐτὸν ἐλθεῖν καὶ Κορίνθιοι ἡμᾶς προκαταλήψονται, Κερκυραίοις τε καὶ Πελοποννησίοις ἅμα ναυμαχήσετε, δεξάμενοι δὲ ἡμᾶς ἕξετε πρὸς αὐτοὺς πλείοσι ναυσὶ ταῖς ἡμετέραις ἀγωνίζεσθαι.' τοιαῦτα μὲν οἱ Κερκυραῖοι εἶπον· οἱ δὲ Κορίνθιοι μετ' αὐτοὺς τοιάδε.

[37] 'Ἀναγκαῖον Κερκυραίων τῶνδε οὐ μόνον περὶ τοῦ δέξασθαι σφᾶς τὸν λόγον ποιησαμένων, ἀλλ' ὡς καὶ ἡμεῖς τε ἀδικοῦμεν καὶ αὐτοὶ οὐκ εἰκότως πολεμοῦνται, μνησθέντας πρῶτον καὶ ἡμᾶς περὶ ἀμφοτέρων οὕτω καὶ ἐπὶ τὸν ἄλλον λόγον ἰέναι, ἵνα τὴν ἀφ' ἡμῶν τε ἀξίωσιν ἀσφαλέστερον προειδῆτε καὶ τὴν τῶνδε χρείαν μὴ ἀλογίστως ἀπώσησθε.

'Φασὶ δὲ ξυμμαχίαν διὰ τὸ σῶφρον οὐδενός πω δέξασθαι· τὸ δ' ἐπὶ κακουργίᾳ καὶ οὐκ ἀρετῇ ἐπετήδευσαν, ξύμμαχόν τε οὐδένα βουλόμενοι πρὸς τἀδικήματα οὐδὲ μάρτυρα ἔχειν οὔτε παρακαλοῦντες αἰσχύνεσθαι. καὶ ἡ πόλις αὐτῶν ἅμα αὐτάρκη θέσιν κειμένη παρέχει αὐτοὺς δικαστὰς ὧν βλάπτουσί τινα μᾶλλον ἢ κατὰ ξυνθήκας γίγνεσθαι, διὰ τὸ ἥκιστα ἐπὶ τοὺς πέλας ἐκπλέοντας μάλιστα τοὺς ἄλλους ἀνάγκῃ καταίροντας δέχεσθαι. καὶ τοῦτο τὸ εὐπρεπὲς ἄσπονδον οὐχ ἵνα μὴ ξυναδικῶσιν ἑτέροις προβέβληνται, ἀλλ' ὅπως κατὰ μόνας ἀδικῶσι καὶ ὅπως ἐν ᾧ μὲν ἂν κρατῶσι βιάζωνται, οὗ δ' ἂν λάθωσι πλέον ἔχωσιν, ἢν δέ πού τι προσλάβωσιν ἀναισχυντῶσιν· καίτοι εἰ ἦσαν ἄνδρες, ὥσπερ φασίν, ἀγαθοί, ὅσῳ ἀληπτότεροι ἦσαν τοῖς πέλας, τόσῳ δὲ φανερωτέραν ἐξῆν αὐτοῖς τὴν ἀρετὴν διδοῦσι καὶ δεχομένοις τὰ δίκαια δεικνύναι. [38] ἀλλ' οὔτε πρὸς τοὺς ἄλλους οὔτε ἐς ἡμᾶς τοιοίδε εἰσίν, ἄποικοι δ' ὄντες ἀφεστᾶσί τε διὰ παντὸς καὶ νῦν πολεμοῦσι, λέγοντες ὡς οὐκ ἐπὶ τῷ κακῶς πάσχειν ἐκπεμφθεῖεν. ἡμεῖς δὲ οὐδ' αὐτοί φαμεν ἐπὶ τῷ ὑπὸ τούτων ὑβρίζεσθαι κατοικίσαι, ἀλλ' ἐπὶ τῷ ἡγεμόνες τε εἶναι καὶ τὰ εἰκότα θαυμάζεσθαι. αἱ γοῦν ἄλλαι ἀποικίαι τιμῶσιν ἡμᾶς, καὶ μάλιστα ὑπὸ ἀποίκων στεργόμεθα· καὶ δῆλον ὅτι, εἰ τοῖς πλέοσιν ἀρέσκοντές ἐσμεν, τοῖσδ' ἂν μόνοις οὐκ ὀρθῶς ἀπαρέσκοιμεν, οὐδ' ἐπιστρατεύομεν ἐκπρεπῶς μὴ καὶ διαφερόντως τι ἀδικούμενοι. καλὸν δ' ἦν, εἰ καὶ ἡμαρτάνομεν, τοῖσδε μὲν εἶξαι τῇ ἡμετέρᾳ ὀργῇ, ἡμῖν δὲ αἰσχρὸν βιάσασθαι τὴν τούτων μετριότητα· ὕβρει δὲ καὶ ἐξουσίᾳ πλούτου πολλὰ ἐς ἡμᾶς ἄλλα τε ἡμαρτήκασι καὶ Ἐπίδαμνον ἡμετέραν οὖσαν κακουμένην μὲν οὐ προσεποιοῦντο, ἐλθόντων δὲ ἡμῶν ἐπὶ τιμωρίᾳ ἑλόντες βίᾳ ἔχουσιν.

[39] 'Καὶ φασὶ δὴ δίκῃ πρότερον ἐθελῆσαι κρίνεσθαι, ἥν γε οὐ τὸν προύχοντα καὶ ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς προκαλούμενον λέγειν τι δοκεῖν δεῖ, ἀλλὰ τὸν ἐς ἴσον τά τε ἔργα ὁμοίως καὶ τοὺς λόγους πρὶν διαγωνίζεσθαι καθιστάντα. οὗτοι δὲ οὐ πρὶν πολιορκεῖν τὸ χωρίον, ἀλλ' ἐπειδὴ ἡγήσαντο ἡμᾶς οὐ περιόψεσθαι, τότε καὶ τὸ εὐπρεπὲς τῆς δίκης παρέσχοντο. καὶ δεῦρο ἥκουσιν οὐ τἀκεῖ μόνον αὐτοὶ ἁμαρτόντες, ἀλλὰ καὶ ὑμᾶς νῦν ἀξιοῦντες οὐ ξυμμαχεῖν, ἀλλὰ ξυναδικεῖν καὶ διαφόρους ὄντας ἡμῖν δέχεσθαι σφᾶς· οὓς χρῆν, ὅτε ἀσφαλέστατοι ἦσαν, τότε προσιέναι, καὶ μὴ ἐν ᾧ ἡμεῖς μὲν ἠδικήμεθα, οὗτοι δὲ κινδυνεύουσι, μηδ' ἐν ᾧ ὑμεῖς τῆς τε δυνάμεως αὐτῶν τότε οὐ μεταλαβόντες τῆς ὠφελίας νῦν μεταδώσετε καὶ τῶν ἁμαρτημάτων ἀπογενόμενοι τῆς ἀφ' ἡμῶν αἰτίας τὸ ἴσον ἕξετε, πάλαι δὲ κοινώσαντας τὴν δύναμιν κοινὰ καὶ τὰ ἀποβαίνοντα ἔχειν.

[40] 'Ὡς μὲν οὖν αὐτοί τε μετὰ προσηκόντων ἐγκλημάτων ἐρχόμεθα καὶ οἵδε βίαιοι καὶ πλεονέκται εἰσὶ δεδήλωται· ὡς δὲ οὐκ ἂν δικαίως αὐτοὺς δέχοισθε μαθεῖν χρή. εἰ γὰρ εἴρηται ἐν ταῖς σπονδαῖς ἐξεῖναι παρ' ὁποτέρους τις βούλεται τῶν ἀγράφων πόλεων ἐλθεῖν, οὐ τοῖς ἐπὶ βλάβῃ ἑτέρων ἰοῦσιν ἡ ξυνθήκη ἐστίν, ἀλλ' ὅστις μὴ ἄλλου ἑαυτὸν ἀποστερῶν ἀσφαλείας δεῖται καὶ ὅστις μὴ τοῖς δεξαμένοις, εἰ σωφρονοῦσι, πόλεμον ἀντ' εἰρήνης ποιήσει· ὃ νῦν ὑμεῖς μὴ πειθόμενοι ἡμῖν πάθοιτε ἄν. οὐ γὰρ τοῖσδε μόνον ἐπίκουροι ἂν γένοισθε, ἀλλὰ καὶ ἡμῖν ἀντὶ ἐνσπόνδων πολέμιοι· ἀνάγκη γάρ, εἰ ἴτε μετ' αὐτῶν, καὶ ἀμύνεσθαι μὴ ἄνευ ὑμῶν τούτους. καίτοι δίκαιοί γ' ἐστὲ μάλιστα μὲν ἐκποδὼν στῆναι ἀμφοτέροις, εἰ δὲ μή, τοὐναντίον ἐπὶ τούτους μεθ' ἡμῶν ἰέναι (Κορινθίοις μέν γε ἔνσπονδοί ἐστε, Κερκυραίοις δὲ οὐδὲ δι' ἀνοκωχῆς πώποτ' ἐγένεσθε), καὶ τὸν νόμον μὴ καθιστάναι ὥστε τοὺς ἑτέρων ἀφισταμένους δέχεσθαι. οὐδὲ γὰρ ἡμεῖς Σαμίων ἀποστάντων ψῆφον προσεθέμεθα ἐναντίαν ὑμῖν, τῶν ἄλλων Πελοποννησίων δίχα ἐψηφισμένων εἰ χρὴ αὐτοῖς ἀμύνειν, φανερῶς δὲ ἀντείπομεν τοὺς προσήκοντας ξυμμάχους αὐτόν τινα κολάζειν. εἰ γὰρ τοὺς κακόν τι δρῶντας δεχόμενοι τιμωρήσετε, φανεῖται καὶ ἃ τῶν ὑμετέρων οὐκ ἐλάσσω ἡμῖν πρόσεισι, καὶ τὸν νόμον ἐφ' ὑμῖν αὐτοῖς μᾶλλον ἢ ἐφ' ἡμῖν θήσετε.

[41] 'Δικαιώματα μὲν οὖν τάδε πρὸς ὑμᾶς ἔχομεν ἱκανὰ κατὰ τοὺς Ἑλλήνων νόμους, παραίνεσιν δὲ καὶ ἀξίωσιν χάριτος τοιάνδε, ἣν οὐκ ἐχθροὶ ὄντες ὥστε βλάπτειν οὐδ' αὖ φίλοι ὥστ' ἐπιχρῆσθαι, ἀντιδοθῆναι ἡμῖν ἐν τῷ παρόντι φαμὲν χρῆναι. νεῶν γὰρ μακρῶν σπανίσαντές ποτε πρὸς τὸν Αἰγινητῶν ὑπὲρ τὰ Μηδικὰ πόλεμον παρὰ Κορινθίων εἴκοσι ναῦς ἐλάβετε· καὶ ἡ εὐεργεσία αὕτη τε καὶ ἡ ἐς Σαμίους, τὸ δι' ἡμᾶς Πελοποννησίους αὐτοῖς μὴ βοηθῆσαι, παρέσχεν ὑμῖν Αἰγινητῶν μὲν ἐπικράτησιν, Σαμίων δὲ κόλασιν, καὶ ἐν καιροῖς τοιούτοις ἐγένετο οἷς μάλιστα ἄνθρωποι ἐπ' ἐχθροὺς τοὺς σφετέρους ἰόντες τῶν ἁπάντων ἀπερίοπτοί εἰσι παρὰ τὸ νικᾶν· φίλον τε γὰρ ἡγοῦνται τὸν ὑπουργοῦντα, ἢν καὶ πρότερον ἐχθρὸς ᾖ, πολέμιόν τε τὸν ἀντιστάντα, ἢν καὶ τύχῃ φίλος ὤν, ἐπεὶ καὶ τὰ οἰκεῖα χεῖρον τίθενται φιλονικίας ἕνεκα τῆς αὐτίκα.

[42] 'Ὧν ἐνθυμηθέντες καὶ νεώτερός τις παρὰ πρεσβυτέρου αὐτὰ μαθὼν ἀξιούτω τοῖς ὁμοίοις ἡμᾶς ἀμύνεσθαι, καὶ μὴ νομίσῃ δίκαια μὲν τάδε λέγεσθαι, ξύμφορα δέ, εἰ πολεμήσει, ἄλλα εἶναι. τό τε γὰρ ξυμφέρον ἐν ᾧ ἄν τις ἐλάχιστα ἁμαρτάνῃ μάλιστα ἕπεται, καὶ τὸ μέλλον τοῦ πολέμου ᾧ φοβοῦντες ὑμᾶς Κερκυραῖοι κελεύουσιν ἀδικεῖν ἐν ἀφανεῖ ἔτι κεῖται, καὶ οὐκ ἄξιον ἐπαρθέντας αὐτῷ φανερὰν ἔχθραν ἤδη καὶ οὐ μέλλουσαν πρὸς Κορινθίους κτήσασθαι, τῆς δὲ ὑπαρχούσης πρότερον διὰ Μεγαρέας ὑποψίας σῶφρον ὑφελεῖν μᾶλλον (ἡ γὰρ τελευταία χάρις καιρὸν ἔχουσα, κἂν ἐλάσσων ᾖ, δύναται μεῖζον ἔγκλημα λῦσαι), μηδ' ὅτι ναυτικοῦ ξυμμαχίαν μεγάλην διδόασι, τούτῳ ἐφέλκεσθαι· τὸ γὰρ μὴ ἀδικεῖν τοὺς ὁμοίους ἐχυρωτέρα δύναμις ἢ τῷ αὐτίκα φανερῷ ἐπαρθέντας διὰ κινδύνων τὸ πλέον ἔχειν. [43] ἡμεῖς δὲ περιπεπτωκότες οἷς ἐν τῇ Λακεδαίμονι αὐτοὶ προείπομεν, τοὺς σφετέρους ξυμμάχους αὐτόν τινα κολάζειν, νῦν παρ' ὑμῶν τὸ αὐτὸ ἀξιοῦμεν κομίζεσθαι, καὶ μὴ τῇ ἡμετέρᾳ ψήφῳ ὠφεληθέντας τῇ ὑμετέρᾳ ἡμᾶς βλάψαι. τὸ δὲ ἴσον ἀνταπόδοτε, γνόντες τοῦτον ἐκεῖνον εἶναι τὸν καιρὸν ἐν ᾧ ὅ τε ὑπουργῶν φίλος μάλιστα καὶ ὁ ἀντιστὰς ἐχθρός. καὶ Κερκυραίους τούσδε μήτε ξυμμάχους δέχεσθε βίᾳ ἡμῶν μήτε ἀμύνετε αὐτοῖς ἀδικοῦσιν. καὶ τάδε ποιοῦντες τὰ προσήκοντά τε δράσετε καὶ τὰ ἄριστα βουλεύσεσθε ὑμῖν αὐτοῖς.'

[44] Τοιαῦτα δὲ καὶ οἱ Κορίνθιοι εἶπον. Ἀθηναῖοι δὲ ἀκούσαντες ἀμφοτέρων, γενομένης καὶ δὶς ἐκκλησίας, τῇ μὲν προτέρᾳ οὐχ ἧσσον τῶν Κορινθίων ἀπεδέξαντο τοὺς λόγους, ἐν δὲ τῇ ὑστεραίᾳ μετέγνωσαν Κερκυραίοις ξυμμαχίαν μὲν μὴ ποιήσασθαι ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν (εἰ γὰρ ἐπὶ Κόρινθον ἐκέλευον σφίσιν οἱ Κερκυραῖοι ξυμπλεῖν, ἐλύοντ' ἂν αὐτοῖς αἱ πρὸς Πελοποννησίους σπονδαί), ἐπιμαχίαν δ' ἐποιήσαντο τῇ ἀλλήλων βοηθεῖν, ἐάν τις ἐπὶ Κέρκυραν ἴῃ ἢ Ἀθήνας ἢ τοὺς τούτων ξυμμάχους. ἐδόκει γὰρ ὁ πρὸς Πελοποννησίους πόλεμος καὶ ὣς ἔσεσθαι αὐτοῖς, καὶ τὴν Κέρκυραν ἐβούλοντο μὴ προέσθαι τοῖς Κορινθίοις ναυτικὸν ἔχουσαν τοσοῦτον, ξυγκρούειν δὲ ὅτι μάλιστα αὐτοὺς ἀλλήλοις, ἵνα ἀσθενεστέροις οὖσιν, ἤν τι δέῃ, Κορινθίοις τε καὶ τοῖς ἄλλοις ναυτικὸν ἔχουσιν ἐς πόλεμον καθιστῶνται. ἅμα δὲ τῆς τε Ἰταλίας καὶ Σικελίας καλῶς ἐφαίνετο αὐτοῖς ἡ νῆσος ἐν παράπλῳ κεῖσθαι.

[45] Τοιαύτῃ μὲν γνώμῃ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς Κερκυραίους προσεδέξαντο, καὶ τῶν Κορινθίων ἀπελθόντων οὐ πολὺ ὕστερον δέκα ναῦς αὐτοῖς ἀπέστειλαν βοηθούς· ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Λακεδαιμόνιός τε ὁ Κίμωνος καὶ Διότιμος ὁ Στρομβίχου καὶ Πρωτέας ὁ Ἐπικλέους. προεῖπον δὲ αὐτοῖς μὴ ναυμαχεῖν Κορινθίοις, ἢν μὴ ἐπὶ Κέρκυραν πλέωσι καὶ μέλλωσιν ἀποβαίνειν ἢ ἐς τῶν ἐκείνων τι χωρίων· οὕτω δὲ κωλύειν κατὰ δύναμιν. προεῖπον δὲ ταῦτα τοῦ μὴ λύειν ἕνεκα τὰς σπονδάς. [46] αἱ μὲν δὴ νῆες ἀφικνοῦνται ἐς τὴν Κέρκυραν, οἱ δὲ Κορίνθιοι, ἐπειδὴ αὐτοῖς παρεσκεύαστο, ἔπλεον ἐπὶ τὴν Κέρκυραν ναυσὶ πεντήκοντα καὶ ἑκατόν. ἦσαν δὲ Ἠλείων μὲν δέκα, Μεγαρέων δὲ δώδεκα καὶ Λευκαδίων δέκα, Ἀμπρακιωτῶν δὲ ἑπτὰ καὶ εἴκοσι καὶ Ἀνακτορίων μία, αὐτῶν δὲ Κορινθίων ἐνενήκοντα· στρατηγοὶ δὲ τούτων ἦσαν μὲν καὶ κατὰ πόλεις ἑκάστων, Κορινθίων δὲ Ξενοκλείδης ὁ Εὐθυκλέους πέμπτος αὐτός. ἐπειδὴ δὲ προσέμειξαν τῇ κατὰ Κέρκυραν ἠπείρῳ ἀπὸ Λευκάδος πλέοντες, ὁρμίζονται ἐς Ξειμέριον τῆς Θεσπρωτίδος γῆς. ἔστι δὲ λιμήν, καὶ πόλις ὑπὲρ αὐτοῦ κεῖται ἀπὸ θαλάσσης ἐν τῇ Ἐλαιάτιδι τῆς Θεσπρωτίδος Ἐφύρη. ἐξίησι δὲ παρ' αὐτὴν Ἀχερουσία λίμνη ἐς θάλασσαν· διὰ δὲ τῆς Θεσπρωτίδος Ἀχέρων ποταμὸς ῥέων ἐσβάλλει ἐς αὐτήν, ἀφ' οὗ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἔχει. ῥεῖ δὲ καὶ Θύαμις ποταμός, ὁρίζων τὴν Θεσπρωτίδα καὶ Κεστρίνην, ὧν ἐντὸς ἡ ἄκρα ἀνέχει τὸ Ξειμέριον. οἱ μὲν οὖν Κορίνθιοι τῆς ἠπείρου ἐνταῦθα ὁρμίζονταί τε καὶ στρατόπεδον ἐποιήσαντο. [47] οἱ δὲ Κερκυραῖοι ὡς ᾔσθοντο αὐτοὺς προσπλέοντας, πληρώσαντες δέκα καὶ ἑκατὸν ναῦς, ὧν ἦρχε Μικιάδης καὶ Αἰσιμίδης καὶ Εὐρύβατος, ἐστρατοπεδεύσαντο ἐν μιᾷ τῶν νήσων αᾔ καλοῦνται Σύβοτα· καὶ αἱ Ἀττικαὶ δέκα παρῆσαν. ἐπὶ δὲ τῇ Λευκίμμῃ αὐτοῖς τῷ ἀκρωτηρίῳ ὁ πεζὸς ἦν καὶ Ζακυνθίων χίλιοι ὁπλῖται βεβοηθηκότες. ἦσαν δὲ καὶ τοῖς Κορινθίοις ἐν τῇ ἠπείρῳ πολλοὶ τῶν βαρβάρων παραβεβοηθηκότες· οἱ γὰρ ταύτῃ ἠπειρῶται αἰεί ποτε αὐτοῖς φίλοι εἰσίν.

[48] Ἐπειδὴ δὲ παρεσκεύαστο τοῖς Κορινθίοις, λαβόντες τριῶν ἡμερῶν σιτία ἀνήγοντο ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ἀπὸ τοῦ Ξειμερίου νυκτός, καὶ ἅμα ἕῳ πλέοντες καθορῶσι τὰς τῶν Κερκυραίων ναῦς μετεώρους τε καὶ ἐπὶ σφᾶς πλεούσας. ὡς δὲ κατεῖδον ἀλλήλους, ἀντιπαρετάσσοντο, ἐπὶ μὲν τὸ δεξιὸν κέρας Κερκυραίων αἱ Ἀττικαὶ νῆες, τὸ δὲ ἄλλο αὐτοὶ ἐπεῖχον τρία τέλη ποιήσαντες τῶν νεῶν, ὧν ἦρχε <τῶν> τριῶν στρατηγῶν ἑκάστου εἷς. οὕτω μὲν Κερκυραῖοι ἐτάξαντο, Κορινθίοις δὲ τὸ μὲν δεξιὸν κέρας αἱ Μεγαρίδες νῆες εἶχον καὶ αἱ Ἀμπρακιώτιδες, κατὰ δὲ τὸ μέσον οἱ ἄλλοι ξύμμαχοι ὡς ἕκαστοι· εὐώνυμον δὲ κέρας αὐτοὶ οἱ Κορίνθιοι ταῖς ἄριστα τῶν νεῶν πλεούσαις κατὰ τοὺς Ἀθηναίους καὶ τὸ δεξιὸν τῶν Κερκυραίων εἶχον. [49] ξυμμείξαντες δέ, ἐπειδὴ τὰ σημεῖα ἑκατέροις ἤρθη, ἐναυμάχουν, πολλοὺς μὲν ὁπλίτας ἔχοντες ἀμφότεροι ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων, πολλοὺς δὲ τοξότας τε καὶ ἀκοντιστάς, τῷ παλαιῷ τρόπῳ ἀπειρότερον ἔτι παρεσκευασμένοι. ἦν τε ἡ ναυμαχία καρτερά, τῇ μὲν τέχνῃ οὐχ ὁμοίως, πεζομαχίᾳ δὲ τὸ πλέον προσφερὴς οὖσα. ἐπειδὴ γὰρ προσβάλοιεν ἀλλήλοις, οὐ ῥᾳδίως ἀπελύοντο ὑπό τε τοῦ πλήθους καὶ ὄχλου τῶν νεῶν, καὶ μᾶλλόν τι πιστεύοντες τοῖς ἐπὶ τοῦ καταστρώματος ὁπλίταις ἐς τὴν νίκην, ο? καταστάντες ἐμάχοντο ἡσυχαζουσῶν τῶν νεῶν· διέκπλοι δ' οὐκ ἦσαν, ἀλλὰ θυμῷ καὶ ῥώμῃ τὸ πλέον ἐναυμάχουν ἢ ἐπιστήμῃ. πανταχῇ μὲν οὖν πολὺς θόρυβος καὶ ταραχώδης ἦν ἡ ναυμαχία, ἐν ᾗ αἱ Ἀττικαὶ νῆες παραγιγνόμεναι τοῖς Κερκυραίοις, εἴ πῃ πιέζοιντο, φόβον μὲν παρεῖχον τοῖς ἐναντίοις, μάχης δὲ οὐκ ἦρχον δεδιότες οἱ στρατηγοὶ τὴν πρόρρησιν τῶν Ἀθηναίων. μάλιστα δὲ τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Κορινθίων ἐπόνει· οἱ γὰρ Κερκυραῖοι εἴκοσι ναυσὶν αὐτοὺς τρεψάμενοι καὶ καταδιώξαντες σποράδας ἐς τὴν ἤπειρον καὶ μέχρι τοῦ στρατοπέδου πλεύσαντες αὐτῶν καὶ ἐπεκβάντες ἐνέπρησάν τε τὰς σκηνὰς ἐρήμους καὶ τὰ χρήματα διήρπασαν. ταύτῃ μὲν οὖν οἱ Κορίνθιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἡσσῶντό [τε] καὶ οἱ Κερκυραῖοι ἐπεκράτουν· ᾗ δὲ αὐτοὶ ἦσαν οἱ Κορίνθιοι, ἐπὶ τῷ εὐωνύμῳ, πολὺ ἐνίκων, τοῖς Κερκυραίοις τῶν εἴκοσι νεῶν ἀπὸ ἐλάσσονος πλήθους ἐκ τῆς διώξεως οὐ παρουσῶν. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ὁρῶντες τοὺς Κερκυραίους πιεζομένους μᾶλλον ἤδη ἀπροφασίστως ἐπεκούρουν, τὸ μὲν πρῶτον ἀπεχόμενοι ὥστε μὴ ἐμβάλλειν τινί· ἐπειδὴ δὲ ἡ τροπὴ ἐγίγνετο λαμπρῶς καὶ ἐνέκειντο οἱ Κορίνθιοι, τότε δὴ ἔργου πᾶς εἴχετο ἤδη καὶ διεκέκριτο οὐδὲν ἔτι, ἀλλὰ ξυνέπεσεν ἐς τοῦτο ἀνάγκης ὥστε ἐπιχειρῆσαι ἀλλήλοις τοὺς Κορινθίους καὶ Ἀθηναίους.

[50] Τῆς δὲ τροπῆς γενομένης οἱ Κορίνθιοι τὰ σκάφη μὲν οὐχ εἷλκον ἀναδούμενοι τῶν νεῶν ἃς καταδύσειαν, πρὸς δὲ τοὺς ἀνθρώπους ἐτράποντο φονεύειν διεκπλέοντες μᾶλλον ἢ ζωγρεῖν, τούς τε αὑτῶν φίλους, οὐκ ᾐσθημένοι ὅτι ἥσσηντο οἱ ἐπὶ τῷ δεξιῷ κέρᾳ, ἀγνοοῦντες ἔκτεινον. πολλῶν γὰρ νεῶν οὐσῶν ἀμφοτέρων καὶ ἐπὶ πολὺ τῆς θαλάσσης ἐπεχουσῶν, ἐπειδὴ ξυνέμειξαν ἀλλήλοις, οὐ ῥᾳδίως τὴν διάγνωσιν ἐποιοῦντο ὁποῖοι ἐκράτουν ἢ ἐκρατοῦντο· ναυμαχία γὰρ αὕτη Ἕλλησι πρὸς Ἕλληνας νεῶν πλήθει μεγίστη δὴ τῶν πρὸ αὑτῆς γεγένηται. ἐπειδὴ δὲ κατεδίωξαν τοὺς Κερκυραίους οἱ Κορίνθιοι ἐς τὴν γῆν, πρὸς τὰ ναυάγια καὶ τοὺς νεκροὺς τοὺς σφετέρους ἐτράποντο, καὶ τῶν πλείστων ἐκράτησαν ὥστε προσκομίσαι πρὸς τὰ Σύβοτα, οἷ αὐτοῖς ὁ κατὰ γῆν στρατὸς τῶν βαρβάρων προσεβεβοηθήκει· ἔστι δὲ τὰ Σύβοτα τῆς Θεσπρωτίδος λιμὴν ἐρῆμος. τοῦτο δὲ ποιήσαντες αὖθις ἁθροισθέντες ἐπέπλεον τοῖς Κερκυραίοις. οἱ δὲ ταῖς πλωίμοις καὶ ὅσαι ἦσαν λοιπαὶ μετὰ τῶν Ἀττικῶν νεῶν καὶ αὐτοὶ ἀντεπέπλεον, δείσαντες μὴ ἐς τὴν γῆν σφῶν πειρῶσιν ἀποβαίνειν. ἤδη δὲ ἦν ὀψὲ καὶ ἐπεπαιάνιστο αὐτοῖς ὡς ἐς ἐπίπλουν, καὶ οἱ Κορίνθιοι ἐξαπίνης πρύμναν ἐκρούοντο κατιδόντες εἴκοσι ναῦς Ἀθηναίων προσπλεούσας, ἃς ὕστερον τῶν δέκα βοηθοὺς ἐξέπεμψαν οἱ Ἀθηναῖοι, δείσαντες, ὅπερ ἐγένετο, μὴ νικηθῶσιν οἱ Κερκυραῖοι καὶ αἱ σφέτεραι δέκα νῆες ὀλίγαι ἀμύνειν ὦσιν. [51] ταύτας οὖν προϊδόντες οἱ Κορίνθιοι καὶ ὑποτοπήσαντες ἀπ' Ἀθηνῶν εἶναι οὐχ ὅσας ἑώρων ἀλλὰ πλείους ὑπανεχώρουν. τοῖς δὲ Κερκυραίοις ἐπέπλεον γὰρ μᾶλλον ἐκ τοῦ ἀφανοῦς οὐχ ἑωρῶντο, καὶ ἐθαύμαζον τοὺς Κορινθίους πρύμναν κρουομένους, πρίν τινες ἰδόντες εἶπον ὅτι νῆες ἐκεῖναι ἐπιπλέουσιν. τότε δὲ καὶ αὐτοὶ ἀνεχώρουν· ξυνεσκόταζε γὰρ ἤδη, καὶ οἱ Κορίνθιοι ἀποτραπόμενοι τὴν διάλυσιν ἐποιήσαντο. οὕτω μὲν ἡ ἀπαλλαγὴ ἐγένετο ἀλλήλων, καὶ ἡ ναυμαχία ἐτελεύτα ἐς νύκτα. τοῖς δὲ Κερκυραίοις στρατοπεδευομένοις ἐπὶ τῇ Λευκίμμῃ αἱ εἴκοσι νῆες αἱ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν αὗται, ὧν ἦρχε Γλαύκων τε ὁ Λεάγρου καὶ † Ἀνδοκίδης ὁ Λεωγόρου †, διὰ τῶν νεκρῶν καὶ ναυαγίων προσκομισθεῖσαι κατέπλεον ἐς τὸ στρατόπεδον οὐ πολλῷ ὕστερον ἢ ὤφθησαν. οἱ δὲ Κερκυραῖοι (ἦν γὰρ νύξ) ἐφοβήθησαν μὴ πολέμιαι ὦσιν, ἔπειτα δὲ ἔγνωσαν· καὶ ὡρμίσαντο.

[52] Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἀναγαγόμεναι αἵ τε Ἀττικαὶ τριάκοντα νῆες καὶ τῶν Κερκυραίων ὅσαι πλώιμοι ἦσαν ἐπέπλευσαν ἐπὶ τὸν ἐν τοῖς Συβότοις λιμένα, ἐν ᾧ οἱ Κορίνθιοι ὥρμουν, βουλόμενοι εἰδέναι εἰ ναυμαχήσουσιν. οἱ δὲ τὰς μὲν ναῦς ἄραντες ἀπὸ τῆς γῆς καὶ παραταξάμενοι μετεώρους ἡσύχαζον, ναυμαχίας οὐ διανοούμενοι ἄρχειν ἑκόντες ὁρῶντες προσγεγενημένας τε ναῦς ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἀκραιφνεῖς καὶ σφίσι πολλὰ τὰ ἄπορα ξυμβεβηκότα, αἰχμαλώτων τε περὶ φυλακῆς οὓς ἐν ταῖς ναυσὶν εἶχον, καὶ ἐπισκευὴν οὐκ οὖσαν τῶν νεῶν ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ· τοῦ δὲ οἴκαδε πλοῦ μᾶλλον διεσκόπουν ὅπῃ κομισθήσονται, δεδιότες μὴ οἱ Ἀθηναῖοι νομίσαντες λελύσθαι τὰς σπονδάς, διότι ἐς χεῖρας ἦλθον, οὐκ ἐῶσι σφᾶς ἀποπλεῖν. [53] ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς ἄνδρας ἐς κελήτιον ἐσβιβάσαντας ἄνευ κηρυκείου προσπέμψαι τοῖς Ἀθηναίοις καὶ πεῖραν ποιήσασθαι. πέμψαντές τε ἔλεγον τοιάδε. 'ἀδικεῖτε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πολέμου ἄρχοντες καὶ σπονδὰς λύοντες· ἡμῖν γὰρ πολεμίους τοὺς ἡμετέρους τιμωρουμένοις ἐμποδὼν ἵστασθε ὅπλα ἀνταιρόμενοι. εἰ δ' ὑμῖν γνώμη ἐστὶ κωλύειν τε ἡμᾶς ἐπὶ Κέρκυραν ἢ ἄλλοσε εἴ ποι βουλόμεθα πλεῖν καὶ τὰς σπονδὰς λύετε, ἡμᾶς τούσδε πρώτους λαβόντες χρήσασθε ὡς πολεμίοις.' οἱ μὲν δὴ τοιαῦτα εἶπον· τῶν δὲ Κερκυραίων τὸ μὲν στρατόπεδον ὅσον ἐπήκουσεν ἀνεβόησεν εὐθὺς λαβεῖν τε αὐτοὺς καὶ ἀποκτεῖναι, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τοιάδε ἀπεκρίναντο. 'οὔτε ἄρχομεν πολέμου, ὦ ἄνδρες Πελοποννήσιοι, οὔτε τὰς σπονδὰς λύομεν, Κερκυραίοις δὲ τοῖσδε ξυμμάχοις οὖσι βοηθοὶ ἤλθομεν. εἰ μὲν οὖν ἄλλοσέ ποι βούλεσθε πλεῖν, οὐ κωλύομεν· εἰ δὲ ἐπὶ Κέρκυραν πλευσεῖσθε ἢ ἐς τῶν ἐκείνων τι χωρίων, οὐ περιοψόμεθα κατὰ τὸ δυνατόν.'

[54] Τοιαῦτα τῶν Ἀθηναίων ἀποκριναμένων οἱ μὲν Κορίνθιοι τόν τε πλοῦν τὸν ἐπ' οἴκου παρεσκευάζοντο καὶ τροπαῖον ἔστησαν ἐν τοῖς ἐν τῇ ἠπείρῳ Συβότοις· οἱ δὲ Κερκυραῖοι τά τε ναυάγια καὶ νεκροὺς ἀνείλοντο τὰ κατὰ σφᾶς ἐξενεχθέντα ὑπό τε τοῦ ῥοῦ καὶ ἀνέμου, ὃς γενόμενος τῆς νυκτὸς διεσκέδασεν αὐτὰ πανταχῇ, καὶ τροπαῖον ἀντέστησαν ἐν τοῖς ἐν τῇ νήσῳ Συβότοις ὡς νενικηκότες. γνώμῃ δὲ τοιᾷδε ἑκάτεροι τὴν νίκην προσεποιήσαντο· Κορίνθιοι μὲν κρατήσαντες τῇ ναυμαχίᾳ μέχρι νυκτός, ὥστε καὶ ναυάγια πλεῖστα καὶ νεκροὺς προσκομίσασθαι, καὶ ἄνδρας ἔχοντες αἰχμαλώτους οὐκ ἐλάσσους χιλίων ναῦς τε καταδύσαντες περὶ ἑβδομήκοντα ἔστησαν τροπαῖον· Κερκυραῖοι δὲ τριάκοντα ναῦς μάλιστα διαφθείραντες, καὶ ἐπειδὴ Ἀθηναῖοι ἦλθον, ἀνελόμενοι τὰ κατὰ σφᾶς αὐτοὺς ναυάγια καὶ νεκρούς, καὶ ὅτι αὐτοῖς τῇ τε προτεραίᾳ πρύμναν κρουόμενοι ὑπεχώρησαν οἱ Κορίνθιοι ἰδόντες τὰς Ἀττικὰς ναῦς, καὶ ἐπειδὴ ἦλθον οἱ Ἀθηναῖοι, οὐκ ἀντεπέπλεον ἐκ τῶν Συβότων, διὰ ταῦτα τροπαῖον ἔστησαν. [55] οὕτω μὲν ἑκάτεροι νικᾶν ἠξίουν· οἱ δὲ Κορίνθιοι ἀποπλέοντες ἐπ' οἴκου Ἀνακτόριον, ὅ ἐστιν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ κόλπου, εἷλον ἀπάτῃ (ἦν δὲ κοινὸν Κερκυραίων καὶ ἐκείνων) καὶ καταστήσαντες ἐν αὐτῷ Κορινθίους οἰκήτορας ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου, καὶ τῶν Κερκυραίων ὀκτακοσίους μὲν οᾔ ἦσαν δοῦλοι ἀπέδοντο, πεντήκοντα δὲ καὶ διακοσίους δήσαντες ἐφύλασσον καὶ ἐν θεραπείᾳ εἶχον πολλῇ, ὅπως αὐτοῖς τὴν Κέρκυραν ἀναχωρήσαντες προσποιήσειαν· ἐτύγχανον δὲ καὶ δυνάμει αὐτῶν οἱ πλείους πρῶτοι ὄντες τῆς πόλεως. ἡ μὲν οὖν Κέρκυρα οὕτω περιγίγνεται τῷ πολέμῳ τῶν Κορινθίων, καὶ αἱ νῆες τῶν Ἀθηναίων ἀνεχώρησαν ἐξ αὐτῆς· αἰτία δὲ αὕτη πρώτη ἐγένετο τοῦ πολέμου τοῖς Κορινθίοις ἐς τοὺς Ἀθηναίους, ὅτι σφίσιν ἐν σπονδαῖς μετὰ Κερκυραίων ἐναυμάχουν.

[56] Μετὰ ταῦτα δ' εὐθὺς καὶ τάδε ξυνέβη γενέσθαι τοῖς Ἀθηναίοις καὶ Πελοποννησίοις διάφορα ἐς τὸ πολεμεῖν. τῶν γὰρ Κορινθίων πρασσόντων ὅπως τιμωρήσονται αὐτούς, ὑποτοπήσαντες τὴν ἔχθραν αὐτῶν οἱ Ἀθηναῖοι Ποτειδεάτας, οᾔ οἰκοῦσιν ἐπὶ τῷ ἰσθμῷ τῆς Παλλήνης, Κορινθίων ἀποίκους, ἑαυτῶν δὲ ξυμμάχους φόρου ὑποτελεῖς, ἐκέλευον τὸ ἐς Παλλήνην τεῖχος καθελεῖν καὶ ὁμήρους δοῦναι, τούς τε ἐπιδημιουργοὺς ἐκπέμπειν καὶ τὸ λοιπὸν μὴ δέχεσθαι οὓς κατὰ ἔτος ἕκαστον Κορίνθιοι ἔπεμπον, δείσαντες μὴ ἀποστῶσιν ὑπό τε Περδίκκου πειθόμενοι καὶ Κορινθίων, τούς τε ἄλλους τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης ξυναποστήσωσι ξυμμάχους. [57] ταῦτα δὲ περὶ τοὺς Ποτειδεάτας οἱ Ἀθηναῖοι προπαρεσκευάζοντο εὐθὺς μετὰ τὴν ἐν Κερκύρᾳ ναυμαχίαν· οἵ τε γὰρ Κορίνθιοι φανερῶς ἤδη διάφοροι ἦσαν, Περδίκκας τε ὁ Ἀλεξάνδρου Μακεδόνων βασιλεὺς ἐπεπολέμωτο ξύμμαχος πρότερον καὶ φίλος ὤν. ἐπολεμώθη δὲ ὅτι Φιλίππῳ τῷ ἑαυτοῦ ἀδελφῷ καὶ Δέρδᾳ κοινῇ πρὸς αὐτὸν ἐναντιουμένοις οἱ Ἀθηναῖοι ξυμμαχίαν ἐποιήσαντο. δεδιώς τε ἔπρασσεν ἔς τε τὴν Λακεδαίμονα πέμπων ὅπως πόλεμος γένηται αὐτοῖς πρὸς Πελοποννησίους, καὶ τοὺς Κορινθίους προσεποιεῖτο τῆς Ποτειδαίας ἕνεκα ἀποστάσεως· προσέφερε δὲ λόγους καὶ τοῖς ἐπὶ Θρᾴκης Ξαλκιδεῦσι καὶ Βοττιαίοις ξυναποστῆναι, νομίζων, εἰ ξύμμαχα ταῦτα ἔχοι ὅμορα ὄντα τὰ χωρία, ῥᾷον ἂν τὸν πόλεμον μετ' αὐτῶν ποιεῖσθαι. ὧν οἱ Ἀθηναῖοι αἰσθόμενοι καὶ βουλόμενοι προκαταλαμβάνειν τῶν πόλεων τὰς ἀποστάσεις (ἔτυχον γὰρ τριάκοντα ναῦς ἀποστέλλοντες καὶ χιλίους ὁπλίτας ἐπὶ τὴν γῆν αὐτοῦ, Ἀρχεστράτου τοῦ Λυκομήδους μετ' ἄλλων † δέκα † στρατηγοῦντος) ἐπιστέλλουσι τοῖς ἄρχουσι τῶν νεῶν Ποτειδεατῶν τε ὁμήρους λαβεῖν καὶ τὸ τεῖχος καθελεῖν, τῶν τε πλησίον πόλεων φυλακὴν ἔχειν ὅπως μὴ ἀποστήσονται.

[58] Ποτειδεᾶται δὲ πέμψαντες μὲν καὶ παρ' Ἀθηναίους πρέ σβεις, εἴ πως πείσειαν μὴ σφῶν πέρι νεωτερίζειν μηδέν, ἐλθόντες δὲ καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα μετὰ Κορινθίων, [ἔπρασσον] ὅπως ἑτοιμάσαιντο τιμωρίαν, ἢν δέῃ, ἐπειδὴ ἔκ τε Ἀθηνῶν ἐκ πολλοῦ πράσσοντες οὐδὲν ηὕροντο ἐπιτήδειον, ἀλλ' αἱ νῆες αἱ ἐπὶ Μακεδονίαν καὶ ἐπὶ σφᾶς ὁμοίως ἔπλεον, καὶ τὰ τέλη τῶν Λακεδαιμονίων ὑπέσχετο αὐτοῖς, ἢν ἐπὶ Ποτείδαιαν ἴωσιν Ἀθηναῖοι, ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλεῖν, τότε δὴ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ἀφίστανται μετὰ Ξαλκιδέων καὶ Βοττιαίων κοινῇ ξυνομόσαντες. καὶ Περδίκκας πείθει Ξαλκιδέας τὰς ἐπὶ θαλάσσῃ πόλεις ἐκλιπόντας καὶ καταβαλόντας ἀνοικίσασθαι ἐς Ὄλυνθον μίαν τε πόλιν ταύτην ἰσχυρὰν ποιήσασθαι· τοῖς τ' ἐκλιποῦσι τούτοις τῆς ἑαυτοῦ γῆς τῆς Μυγδονίας περὶ τὴν Βόλβην λίμνην ἔδωκε νέμεσθαι, ἕως ἂν ὁ πρὸς Ἀθηναίους πόλεμος ᾖ. καὶ οἱ μὲν ἀνῳκίζοντό τε καθαιροῦντες τὰς πόλεις καὶ ἐς πόλεμον παρεσκευάζοντο· [59] αἱ δὲ τριάκοντα νῆες τῶν Ἀθηναίων ἀφικνοῦνται ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης, καὶ καταλαμβάνουσι τήν τε Ποτείδαιαν καὶ τἆλλα ἀφεστηκότα. νομίσαντες δὲ οἱ στρατηγοὶ ἀδύνατα εἶναι πρός τε Περδίκκαν πολεμεῖν τῇ παρούσῃ δυνάμει καὶ τὰ ξυναφεστῶτα χωρία τρέπονται ἐπὶ τὴν Μακεδονίαν, ἐφ' ὅπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐξεπέμποντο, καὶ καταστάντες ἐπολέμουν μετὰ Φιλίππου καὶ τῶν Δέρδου ἀδελφῶν ἄνωθεν στρατιᾷ ἐσβεβληκότων. [60] καὶ ἐν τούτῳ οἱ Κορίνθιοι, τῆς Ποτειδαίας ἀφεστηκυίας καὶ τῶν Ἀττικῶν νεῶν περὶ Μακεδονίαν οὐσῶν, δεδιότες περὶ τῷ χωρίῳ καὶ οἰκεῖον τὸν κίνδυνον ἡγούμενοι πέμπουσιν ἑαυτῶν τε ἐθελοντὰς καὶ τῶν ἄλλων Πελοποννησίων μισθῷ πείσαντες ἑξακοσίους καὶ χιλίους τοὺς πάντας ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς τετρακοσίους. ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Ἀριστεὺς ὁ Ἀδειμάντου, κατὰ φιλίαν τε αὐτοῦ οὐχ ἥκιστα οἱ πλεῖστοι ἐκ Κορίνθου στρατιῶται ἐθελονταὶ ξυνέσποντο· ἦν γὰρ τοῖς Ποτειδεάταις αἰεί ποτε ἐπιτήδειος. καὶ ἀφικνοῦνται τεσσαρακοστῇ ἡμέρᾳ ὕστερον ἐπὶ Θρᾴκης ἢ Ποτείδαια ἀπέστη.

[61] Ἦλθε δὲ καὶ τοῖς Ἀθηναίοις εὐθὺς ἡ ἀγγελία τῶν πόλεων ὅτι ἀφεστᾶσι, καὶ πέμπουσιν, ὡς ᾔσθοντο καὶ τοὺς μετ' Ἀριστέως ἐπιπαριόντας, δισχιλίους ἑαυτῶν ὁπλίτας καὶ τεσσαράκοντα ναῦς πρὸς τὰ ἀφεστῶτα, καὶ Καλλίαν τὸν Καλλιάδου πέμπτον αὐτὸν στρατηγόν, οἲ ἀφικόμενοι ἐς Μακεδονίαν πρῶτον καταλαμβάνουσι τοὺς προτέρους χιλίους Θέρμην ἄρτι ᾑρηκότας καὶ Πύδναν πολιορκοῦντας. προσκαθεζόμενοι δὲ καὶ αὐτοὶ τὴν Πύδναν ἐπολιόρκησαν μέν, ἔπειτα δὲ ξύμβασιν ποιησάμενοι καὶ ξυμμαχίαν ἀναγκαίαν πρὸς τὸν Περδίκκαν, ὡς αὐτοὺς κατήπειγεν ἡ Ποτείδαια καὶ ὁ Ἀριστεὺς παρεληλυθώς, ἀπανίστανται ἐκ τῆς Μακεδονίας, καὶ ἀφικόμενοι ἐς Βέροιαν κἀκεῖθεν ἐπὶ Στρέψαν καὶ πειράσαντες πρῶτον τοῦ χωρίου καὶ οὐχ ἑλόντες ἐπορεύοντο κατὰ γῆν πρὸς τὴν Ποτείδαιαν, τρισχιλίοις μὲν ὁπλίταις ἑαυτῶν, χωρὶς δὲ τῶν ξυμμάχων πολλοῖς, ἱππεῦσι δὲ ἑξακοσίοις Μακεδόνων τοῖς μετὰ Φιλίππου καὶ Παυσανίου· ἅμα δὲ νῆες παρέπλεον ἑβδομήκοντα. κατ' ὀλίγον δὲ προϊόντες τριταῖοι ἀφίκοντο ἐς Γίγωνον καὶ ἐστρατοπεδεύσαντο.

[62] Ποτειδεᾶται δὲ καὶ οἱ μετὰ Ἀριστέως Πελοποννήσιοι προσδεχόμενοι τοὺς Ἀθηναίους ἐστρατοπεδεύοντο πρὸς Ὀλύνθου ἐν τῷ ἰσθμῷ, καὶ ἀγορὰν ἔξω τῆς πόλεως ἐπεποίηντο. στρατηγὸν μὲν οὖν τοῦ πεζοῦ παντὸς οἱ ξύμμαχοι ᾕρηντο Ἀριστέα, τῆς δὲ ἵππου Περδίκκαν· ἀπέστη γὰρ εὐθὺς πάλιν τῶν Ἀθηναίων καὶ ξυνεμάχει τοῖς Ποτειδεάταις, Ἰόλαον ἀνθ' αὑτοῦ καταστήσας ἄρχοντα. ἦν δὲ ἡ γνώμη τοῦ Ἀριστέως τὸ μὲν μεθ' ἑαυτοῦ στρατόπεδον ἔχοντι ἐν τῷ ἰσθμῷ ἐπιτηρεῖν τοὺς Ἀθηναίους, ἢν ἐπίωσι, Ξαλκιδέας δὲ καὶ τοὺς ἔξω ἰσθμοῦ ξυμμάχους καὶ τὴν παρὰ Περδίκκου διακοσίαν ἵππον ἐν Ὀλύνθῳ μένειν, καὶ ὅταν Ἀθηναῖοι ἐπὶ σφᾶς χωρῶσι, κατὰ νώτου βοηθοῦντας ἐν μέσῳ ποιεῖν αὑτῶν τοὺς πολεμίους. Καλλίας δ' αὖ ὁ τῶν Ἀθηναίων στρατηγὸς καὶ οἱ ξυνάρχοντες τοὺς μὲν Μακεδόνας ἱππέας καὶ τῶν ξυμμάχων ὀλίγους ἐπὶ Ὀλύνθου ἀποπέμπουσιν, ὅπως εἴργωσι τοὺς ἐκεῖθεν ἐπιβοηθεῖν, αὐτοὶ δὲ ἀναστήσαντες τὸ στρατόπεδον ἐχώρουν ἐπὶ τὴν Ποτείδαιαν. καὶ ἐπειδὴ πρὸς τῷ ἰσθμῷ ἐγένοντο καὶ εἶδον τοὺς ἐναντίους παρασκευαζομένους ὡς ἐς μάχην, ἀντικαθίσταντο καὶ αὐτοί, καὶ οὐ πολὺ ὕστερον ξυνέμισγον. καὶ αὐτὸ μὲν τὸ τοῦ Ἀριστέως κέρας καὶ ὅσοι περὶ ἐκεῖνον ἦσαν Κορινθίων τε καὶ τῶν ἄλλων λογάδες ἔτρεψαν τὸ καθ' ἑαυτοὺς καὶ ἐπεξῆλθον διώκοντες ἐπὶ πολύ· τὸ δὲ ἄλλο στρατόπεδον Ποτειδεατῶν καὶ Πελοποννησίων ἡσσᾶτο ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων καὶ ἐς τὸ τεῖχος κατέφυγεν.

[63] Ἐπαναχωρῶν δὲ ὁ Ἀριστεὺς ἀπὸ τῆς διώξεως, ὡς ὁρᾷ τὸ ἄλλο στράτευμα ἡσσημένον, ἠπόρησε μὲν ὁποτέρωσε διακινδυνεύσῃ χωρήσας, ἢ ἐπὶ τῆς Ὀλύνθου ἢ ἐς τὴν Ποτείδαιαν· ἔδοξε δ' οὖν ξυναγαγόντι τοὺς μεθ' αὑτοῦ ὡς ἐς ἐλάχιστον χωρίον δρόμῳ βιάσασθαι ἐς τὴν Ποτείδαιαν, καὶ παρῆλθε παρὰ τὴν χηλὴν διὰ τῆς θαλάσσης βαλλόμενός τε καὶ χαλεπῶς, ὀλίγους μέν τινας ἀποβαλών, τοὺς δὲ πλείους σώσας. οἱ δ' ἀπὸ τῆς Ὀλύνθου τοῖς Ποτειδεάταις βοηθοί (ἀπέχει δὲ ἑξήκοντα μάλιστα σταδίους καὶ ἔστι καταφανέσ), ὡς ἡ μάχη ἐγίγνετο καὶ τὰ σημεῖα ἤρθη, βραχὺ μέν τι προῆλθον ὡς βοηθήσοντες, καὶ οἱ Μακεδόνες ἱππῆς ἀντιπαρετάξαντο ὡς κωλύσοντες· ἐπειδὴ δὲ διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων ἐγίγνετο καὶ τὰ σημεῖα κατεσπάσθη, πάλιν ἐπανεχώρουν ἐς τὸ τεῖχος καὶ οἱ Μακεδόνες παρὰ τοὺς Ἀθηναίους· ἱππῆς δ' οὐδετέροις παρεγένοντο. μετὰ δὲ τὴν μάχην τροπαῖον ἔστησαν οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν τοῖς Ποτειδεάταις· ἀπέθανον δὲ Ποτειδεατῶν μὲν καὶ τῶν ξυμμάχων ὀλίγῳ ἐλάσσους τριακοσίων, Ἀθηναίων δὲ αὐτῶν πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν καὶ Καλλίας ὁ στρατηγός. [64] τὸ δὲ ἐκ τοῦ ἰσθμοῦ [τεῖχος] εὐθὺς οἱ Ἀθηναῖοι ἀποτειχίσαντες ἐφρούρουν· τὸ δ' ἐς τὴν Παλλήνην ἀτείχιστον ἦν· οὐ γὰρ ἱκανοὶ ἐνόμιζον εἶναι ἔν τε τῷ ἰσθμῷ φρουρεῖν καὶ ἐς τὴν Παλλήνην διαβάντες τειχίζειν, δεδιότες μὴ σφίσιν οἱ Ποτειδεᾶται καὶ οἱ ξύμμαχοι γενομένοις δίχα ἐπίθωνται. καὶ πυνθανόμενοι οἱ ἐν τῇ πόλει Ἀθηναῖοι τὴν Παλλήνην ἀτείχιστον οὖσαν, χρόνῳ ὕστερον πέμπουσιν ἑξακοσίους καὶ χιλίους ὁπλίτας ἑαυτῶν καὶ Φορμίωνα τὸν Ἀσωπίου στρατηγόν· ὃς ἀφικόμενος ἐς τὴν Παλλήνην καὶ ἐξ Ἀφύτιος ὁρμώμενος προσήγαγε τῇ Ποτειδαίᾳ τὸν στρατὸν κατὰ βραχὺ προϊὼν καὶ κείρων ἅμα τὴν γῆν, ὡς δὲ οὐδεὶς ἐπεξῄει ἐς μάχην, ἀπετείχισε τὸ ἐκ τῆς Παλλήνης [τεῖχος]. καὶ οὕτως ἤδη κατὰ κράτος ἡ Ποτείδαια ἀμφοτέρωθεν ἐπολιορκεῖτο καὶ ἐκ θαλάσσης ναυσὶν ἅμα ἐφορμούσαις. [65] Ἀριστεὺς δὲ ἀποτειχισθείσης αὐτῆς καὶ ἐλπίδα οὐδεμίαν ἔχων σωτηρίας, ἢν μή τι ἀπὸ Πελοποννήσου ἢ ἄλλο παρὰ λόγον γίγνηται, ξυνεβούλευε μὲν πλὴν πεντακοσίων ἄνεμον τηρήσασι τοῖς ἄλλοις ἐκπλεῦσαι, ὅπως ἐπὶ πλέον ὁ σῖτος ἀντίσχῃ, καὶ αὐτὸς ἤθελε τῶν μενόντων εἶναι· ὡς δ' οὐκ ἔπειθε, βουλόμενος τὰ ἐπὶ τούτοις παρασκευάζειν καὶ ὅπως τὰ ἔξωθεν ἕξει ὡς ἄριστα, ἔκπλουν ποιεῖται λαθὼν τὴν φυλακὴν τῶν Ἀθηναίων. καὶ παραμένων ἐν Ξαλκιδεῦσι τά τε ἄλλα ξυνεπολέμει καὶ Σερμυλιῶν λοχήσας πρὸς τῇ πόλει πολλοὺς διέφθειρεν, ἔς τε τὴν Πελοπόννησον ἔπρασσεν ὅπῃ ὠφελία τις γενήσεται. μετὰ δὲ τῆς Ποτειδαίας τὴν ἀποτείχισιν Φορμίων μὲν ἔχων τοὺς ἑξακοσίους καὶ χιλίους τὴν Ξαλκιδικὴν καὶ Βοττικὴν ἐδῄου καὶ ἔστιν ἃ καὶ πολίσματα εἷλεν.

[66] Τοῖς δ' Ἀθηναίοις καὶ Πελοποννησίοις αἰτίαι μὲν αὗται προυγεγένηντο ἐς ἀλλήλους, τοῖς μὲν Κορινθίοις ὅτι τὴν Ποτείδαιαν ἑαυτῶν οὖσαν ἀποικίαν καὶ ἄνδρας Κορινθίων τε καὶ Πελοποννησίων ἐν αὐτῇ ὄντας ἐπολιόρκουν, τοῖς δὲ Ἀθηναίοις ἐς τοὺς Πελοποννησίους ὅτι ἑαυτῶν τε πόλιν ξυμμαχίδα καὶ φόρου ὑποτελῆ ἀπέστησαν, καὶ ἐλθόντες σφίσιν ἀπὸ τοῦ προφανοῦς ἐμάχοντο μετὰ Ποτειδεατῶν. οὐ μέντοι ὅ γε πόλεμός πω ξυνερρώγει, ἀλλ' ἔτι ἀνοκωχὴ ἦν· ἰδίᾳ γὰρ ταῦτα οἱ Κορίνθιοι ἔπραξαν. [67] πολιορκουμένης δὲ τῆς Ποτειδαίας οὐχ ἡσύχαζον, ἀνδρῶν τε σφίσιν ἐνόντων καὶ ἅμα περὶ τῷ χωρίῳ δεδιότες· παρεκάλουν τε εὐθὺς ἐς τὴν Λακεδαίμονα τοὺς ξυμμάχους καὶ κατεβόων ἐλθόντες τῶν Ἀθηναίων ὅτι σπονδάς τε λελυκότες εἶεν καὶ ἀδικοῖεν τὴν Πελοπόννησον. Αἰγινῆταί τε φανερῶς μὲν οὐ πρεσβευόμενοι, δεδιότες τοὺς Ἀθηναίους, κρύφα δὲ οὐχ ἥκιστα μετ' αὐτῶν ἐνῆγον τὸν πόλεμον, λέγοντες οὐκ εἶναι αὐτόνομοι κατὰ τὰς σπονδάς. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι προσπαρακαλέσαντες τῶν ξυμμάχων τε καὶ εἴ τίς τι ἄλλο ἔφη ἠδικῆσθαι ὑπὸ Ἀθηναίων, ξύλλογον σφῶν αὐτῶν ποιήσαντες τὸν εἰωθότα λέγειν ἐκέλευον. καὶ ἄλλοι τε παριόντες ἐγκλήματα ἐποιοῦντο ὡς ἕκαστοι καὶ Μεγαρῆς, δηλοῦντες μὲν καὶ ἕτερα οὐκ ὀλίγα διάφορα, μάλιστα δὲ λιμένων τε εἴργεσθαι τῶν ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ καὶ τῆς Ἀττικῆς ἀγορᾶς παρὰ τὰς σπονδάς. παρελθόντες δὲ τελευταῖοι Κορίνθιοι καὶ τοὺς ἄλλους ἐάσαντες πρῶτον παροξῦναι τοὺς Λακεδαιμονίους ἐπεῖπον τοιάδε.

[68] 'Τὸ πιστὸν ὑμᾶς, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τῆς καθ' ὑμᾶς αὐτοὺς πολιτείας καὶ ὁμιλίας ἀπιστοτέρους ἐς τοὺς ἄλλους ἤν τι λέγωμεν καθίστησιν· καὶ ἀπ' αὐτοῦ σωφροσύνην μὲν ἔχετε, ἀμαθίᾳ δὲ πλέονι πρὸς τὰ ἔξω πράγματα χρῆσθε. πολλάκις γὰρ προαγορευόντων ἡμῶν ἃ ἐμέλλομεν ὑπὸ Ἀθηναίων βλάπτεσθαι, οὐ περὶ ὧν ἐδιδάσκομεν ἑκάστοτε τὴν μάθησιν ἐποιεῖσθε, ἀλλὰ τῶν λεγόντων μᾶλλον ὑπενοεῖτε ὡς ἕνεκα τῶν αὑτοῖς ἰδίᾳ διαφόρων λέγουσιν· καὶ δι' αὐτὸ οὐ πρὶν πάσχειν, ἀλλ' ἐπειδὴ ἐν τῷ ἔργῳ ἐσμέν, τοὺς ξυμμάχους τούσδε παρεκαλέσατε, ἐν οἷς προσήκει ἡμᾶς οὐχ ἥκιστα εἰπεῖν, ὅσῳ καὶ μέγιστα ἐγκλήματα ἔχομεν ὑπὸ μὲν Ἀθηναίων ὑβριζόμενοι, ὑπὸ δὲ ὑμῶν ἀμελούμενοι.

'Καὶ εἰ μὲν ἀφανεῖς που ὄντες ἠδίκουν τὴν Ἑλλάδα, διδασκαλίας ἂν ὡς οὐκ εἰδόσι προσέδει· νῦν δὲ τί δεῖ μακρηγορεῖν, ὧν τοὺς μὲν δεδουλωμένους ὁρᾶτε, τοῖς δὲ ἐπιβουλεύοντας αὐτούς, καὶ οὐχ ἥκιστα τοῖς ἡμετέροις ξυμμάχοις, καὶ ἐκ πολλοῦ προπαρεσκευασμένους, εἴ ποτε ἄρα πολεμήσονται; οὐ γὰρ ἂν Κέρκυράν τε ὑπολαβόντες βίᾳ ἡμῶν εἶχον καὶ Ποτείδαιαν ἐπολιόρκουν, ὧν τὸ μὲν ἐπικαιρότατον χωρίον πρὸς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἀποχρῆσθαι, ἡ δὲ ναυτικὸν ἂν μέγιστον παρέσχε Πελοποννησίοις. [69] καὶ τῶνδε ὑμεῖς αἴτιοι, τό τε πρῶτον ἐάσαντες αὐτοὺς τὴν πόλιν μετὰ τὰ Μηδικὰ κρατῦναι καὶ ὕστερον τὰ μακρὰ στῆσαι τείχη, ἐς τόδε τε αἰεὶ ἀποστεροῦντες οὐ μόνον τοὺς ὑπ' ἐκείνων δεδουλωμένους ἐλευθερίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑμετέρους ἤδη ξυμμάχους· οὐ γὰρ ὁ δουλωσάμενος, ἀλλ' ὁ δυνάμενος μὲν παῦσαι περιορῶν δὲ ἀληθέστερον αὐτὸ δρᾷ, εἴπερ καὶ τὴν ἀξίωσιν τῆς ἀρετῆς ὡς ἐλευθερῶν τὴν Ἑλλάδα φέρεται. μόλις δὲ νῦν γε ξυνήλθομεν καὶ οὐδὲ νῦν ἐπὶ φανεροῖς. χρῆν γὰρ οὐκ εἰ ἀδικούμεθα ἔτι σκοπεῖν, ἀλλὰ καθ' ὅτι ἀμυνούμεθα· οἱ γὰρ δρῶντες βεβουλευμένοι πρὸς οὐ διεγνωκότας ἤδη καὶ οὐ μέλλοντες ἐπέρχονται. καὶ ἐπιστάμεθα οἵᾳ ὁδῷ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ὅτι κατ' ὀλίγον χωροῦσιν ἐπὶ τοὺς πέλας. καὶ λανθάνειν μὲν οἰόμενοι διὰ τὸ ἀναίσθητον ὑμῶν ἧσσον θαρσοῦσι, γνόντες δὲ εἰδότας περιορᾶν ἰσχυρῶς ἐγκείσονται. ἡσυχάζετε γάρ, μόνοι Ἑλλήνων, ὦ Λακεδαιμόνιοι, οὐ τῇ δυνάμει τινά, ἀλλὰ τῇ μελλήσει ἀμυνόμενοι, καὶ μόνοι οὐκ ἀρχομένην τὴν αὔξησιν τῶν ἐχθρῶν διπλασιουμένην δὲ καταλύοντες. καίτοι ἐλέγεσθε ἀσφαλεῖς εἶναι, ὧν ἄρα ὁ λόγος τοῦ ἔργου ἐκράτει. τόν τε γὰρ Μῆδον αὐτοὶ ἴσμεν ἐκ περάτων γῆς πρότερον ἐπὶ τὴν Πελοπόννησον ἐλθόντα ἢ τὰ παρ' ὑμῶν ἀξίως προαπαντῆσαι, καὶ νῦν τοὺς Ἀθηναίους οὐχ ἑκάς, ὥσπερ ἐκεῖνον, ἀλλ' ἐγγὺς ὄντας περιορᾶτε, καὶ ἀντὶ τοῦ ἐπελθεῖν αὐτοὶ ἀμύνεσθαι βούλεσθε μᾶλλον ἐπιόντας, καὶ ἐς τύχας πρὸς πολλῷ δυνατωτέρους ἀγωνιζόμενοι καταστῆναι, ἐπιστάμενοι καὶ τὸν βάρβαρον αὐτὸν περὶ αὑτῷ τὰ πλείω σφαλέντα, καὶ πρὸς αὐτοὺς τοὺς Ἀθηναίους πολλὰ ἡμᾶς ἤδη τοῖς ἁμαρτήμασιν αὐτῶν μᾶλλον ἢ τῇ ἀφ' ὑμῶν τιμωρίᾳ περιγεγενημένους, ἐπεὶ αἵ γε ὑμέτεραι ἐλπίδες ἤδη τινάς που καὶ ἀπαρασκεύους διὰ τὸ πιστεῦσαι ἔφθειραν. καὶ μηδεὶς ὑμῶν ἐπ' ἔχθρᾳ τὸ πλέον ἢ αἰτίᾳ νομίσῃ τάδε λέγεσθαι· αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων.

[70] 'Καὶ ἅμα, εἴπερ τινὲς καὶ ἄλλοι, ἄξιοι νομίζομεν εἶναι τοῖς πέλας ψόγον ἐπενεγκεῖν, ἄλλως τε καὶ μεγάλων τῶν διαφερόντων καθεστώτων, περὶ ὧν οὐκ αἰσθάνεσθαι ἡμῖν γε δοκεῖτε, οὐδ' ἐκλογίσασθαι πώποτε πρὸς οἵους ὑμῖν Ἀθηναίους ὄντας καὶ ὅσον ὑμῶν καὶ ὡς πᾶν διαφέροντας ὁ ἀγὼν ἔσται. οἱ μέν γε νεωτεροποιοὶ καὶ ἐπινοῆσαι ὀξεῖς καὶ ἐπιτελέσαι ἔργῳ ἃ ἂν γνῶσιν· ὑμεῖς δὲ τὰ ὑπάρχοντά τε σῴζειν καὶ ἐπιγνῶναι μηδὲν καὶ ἔργῳ οὐδὲ τἀναγκαῖα ἐξικέσθαι. αὖθις δὲ οἱ μὲν καὶ παρὰ δύναμιν τολμηταὶ καὶ παρὰ γνώμην κινδυνευταὶ καὶ ἐν τοῖς δεινοῖς εὐέλπιδες· τὸ δὲ ὑμέτερον τῆς τε δυνάμεως ἐνδεᾶ πρᾶξαι τῆς τε γνώμης μηδὲ τοῖς βεβαίοις πιστεῦσαι τῶν τε δεινῶν μηδέποτε οἴεσθαι ἀπολυθήσεσθαι. καὶ μὴν καὶ ἄοκνοι πρὸς ὑμᾶς μελλητὰς καὶ ἀποδημηταὶ πρὸς ἐνδημοτάτους· οἴονται γὰρ οἱ μὲν τῇ ἀπουσίᾳ ἄν τι κτᾶσθαι, ὑμεῖς δὲ τῷ ἐπελθεῖν καὶ τὰ ἑτοῖμα ἂν βλάψαι. κρατοῦντές τε τῶν ἐχθρῶν ἐπὶ πλεῖστον ἐξέρχονται καὶ νικώμενοι ἐπ' ἐλάχιστον ἀναπίπτουσιν. ἔτι δὲ τοῖς μὲν σώμασιν ἀλλοτριωτάτοις ὑπὲρ τῆς πόλεως χρῶνται, τῇ δὲ γνώμῃ οἰκειοτάτῃ ἐς τὸ πράσσειν τι ὑπὲρ αὐτῆς. καὶ ἃ μὲν ἂν ἐπινοήσαντες μὴ ἐπεξέλθωσιν, οἰκείων στέρεσθαι ἡγοῦνται, ἃ δ' ἂν ἐπελθόντες κτήσωνται, ὀλίγα πρὸς τὰ μέλλοντα τυχεῖν πράξαντες. ἢν δ' ἄρα του καὶ πείρᾳ σφαλῶσιν, ἀντελπίσαντες ἄλλα ἐπλήρωσαν τὴν χρείαν· μόνοι γὰρ ἔχουσί τε ὁμοίως καὶ ἐλπίζουσιν ἃ ἂν ἐπινοήσωσι διὰ τὸ ταχεῖαν τὴν ἐπιχείρησιν ποιεῖσθαι ὧν ἂν γνῶσιν. καὶ ταῦτα μετὰ πόνων πάντα καὶ κινδύνων δι' ὅλου τοῦ αἰῶνος μοχθοῦσι, καὶ ἀπολαύουσιν ἐλάχιστα τῶν ὑπαρχόντων διὰ τὸ αἰεὶ κτᾶσθαι καὶ μήτε ἑορτὴν ἄλλο τι ἡγεῖσθαι ἢ τὸ τὰ δέοντα πρᾶξαι ξυμφοράν τε οὐχ ἧσσον ἡσυχίαν ἀπράγμονα ἢ ἀσχολίαν ἐπίπονον· ὥστε εἴ τις αὐτοὺς ξυνελὼν φαίη πεφυκέναι ἐπὶ τῷ μήτε αὐτοὺς ἔχειν ἡσυχίαν μήτε τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους ἐᾶν, ὀρθῶς ἂν εἴποι.

[71] 'Ταύτης μέντοι τοιαύτης ἀντικαθεστηκυίας πόλεως, ὦ Λακεδαιμόνιοι, διαμέλλετε καὶ οἴεσθε τὴν ἡσυχίαν οὐ τούτοις τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ πλεῖστον ἀρκεῖν οἲ ἂν τῇ μὲν παρασκευῇ δίκαια πράσσωσι, τῇ δὲ γνώμῃ, ἢν ἀδικῶνται, δῆλοι ὦσι μὴ ἐπιτρέψοντες, ἀλλ' ἐπὶ τῷ μὴ λυπεῖν τε τοὺς ἄλλους καὶ αὐτοὶ ἀμυνόμενοι μὴ βλάπτεσθαι τὸ ἴσον νέμετε. μόλις δ' ἂν πόλει ὁμοίᾳ παροικοῦντες ἐτυγχάνετε τούτου· νῦν δ', ὅπερ καὶ ἄρτι ἐδηλώσαμεν, ἀρχαιότροπα ὑμῶν τὰ ἐπιτηδεύματα πρὸς αὐτούς ἐστιν. ἀνάγκη δὲ ὥσπερ τέχνης αἰεὶ τὰ ἐπιγιγνόμενα κρατεῖν· καὶ ἡσυχαζούσῃ μὲν πόλει τὰ ἀκίνητα νόμιμα ἄριστα, πρὸς πολλὰ δὲ ἀναγκαζομένοις ἰέναι πολλῆς καὶ τῆς ἐπιτεχνήσεως δεῖ. δι' ὅπερ καὶ τὰ τῶν Ἀθηναίων ἀπὸ τῆς πολυπειρίας ἐπὶ πλέον ὑμῶν κεκαίνωται. μέχρι μὲν οὖν τοῦδε ὡρίσθω ὑμῶν ἡ βραδυτής· νῦν δὲ τοῖς τε ἄλλοις καὶ Ποτειδεάταις, ὥσπερ ὑπεδέξασθε, βοηθήσατε κατὰ τάχος ἐσβαλόντες ἐς τὴν Ἀττικήν, ἵνα μὴ ἄνδρας τε φίλους καὶ ξυγγενεῖς τοῖς ἐχθίστοις προῆσθε καὶ ἡμᾶς τοὺς ἄλλους ἀθυμίᾳ πρὸς ἑτέραν τινὰ ξυμμαχίαν τρέψητε. δρῷμεν δ' ἂν ἄδικον οὐδὲν οὔτε πρὸς θεῶν τῶν ὁρκίων οὔτε πρὸς ἀνθρώπων τῶν αἰσθανομένων· λύουσι γὰρ σπονδὰς οὐχ οἱ δι' ἐρημίαν ἄλλοις προσιόντες, ἀλλ' οἱ μὴ βοηθοῦντες οἷς ἂν ξυνομόσωσιν. βουλομένων δὲ ὑμῶν προθύμων εἶναι μενοῦμεν· οὔτε γὰρ ὅσια ἂν ποιοῖμεν μεταβαλλόμενοι οὔτε ξυνηθεστέρους ἂν ἄλλους εὕροιμεν. πρὸς τάδε βουλεύεσθε εὖ καὶ τὴν Πελοπόννησον πειρᾶσθε μὴ ἐλάσσω ἐξηγεῖσθαι ἢ οἱ πατέρες ὑμῖν παρέδοσαν.'

[72] Τοιαῦτα μὲν οἱ Κορίνθιοι εἶπον. τῶν δὲ Ἀθηναίων ἔτυχε γὰρ πρεσβεία πρότερον ἐν τῇ Λακεδαίμονι περὶ ἄλλων παροῦσα, καὶ ὡς ᾔσθοντο τῶν λόγων, ἔδοξεν αὐτοῖς παριτητέα ἐς τοὺς Λακεδαιμονίους εἶναι, τῶν μὲν ἐγκλημάτων πέρι μηδὲν ἀπολογησομένους ὧν αἱ πόλεις ἐνεκάλουν, δηλῶσαι δὲ περὶ τοῦ παντὸς ὡς οὐ ταχέως αὐτοῖς βουλευτέον εἴη, ἀλλ' ἐν πλέονι σκεπτέον. καὶ ἅμα τὴν σφετέραν πόλιν ἐβούλοντο σημῆναι ὅση εἴη δύναμιν, καὶ ὑπόμνησιν ποιήσασθαι τοῖς τε πρεσβυτέροις ὧν ᾔδεσαν καὶ τοῖς νεωτέροις ἐξήγησιν ὧν ἄπειροι ἦσαν, νομίζοντες μᾶλλον ἂν αὐτοὺς ἐκ τῶν λόγων πρὸς τὸ ἡσυχάζειν τραπέσθαι ἢ πρὸς τὸ πολεμεῖν. προσελθόντες οὖν τοῖς Λακεδαιμονίοις ἔφασαν βούλεσθαι καὶ αὐτοὶ ἐς τὸ πλῆθος αὐτῶν εἰπεῖν, εἴ τι μὴ ἀποκωλύοι. οἱ δὲ ἐκέλευόν τε παριέναι, καὶ παρελθόντες οἱ Ἀθηναῖοι ἔλεγον τοιάδε.

[73] 'Ἡ μὲν πρέσβευσις ἡμῶν οὐκ ἐς ἀντιλογίαν τοῖς ὑμετέροις ξυμμάχοις ἐγένετο, ἀλλὰ περὶ ὧν ἡ πόλις ἔπεμψεν· αἰσθανόμενοι δὲ καταβοὴν οὐκ ὀλίγην οὖσαν ἡμῶν παρήλθομεν οὐ τοῖς ἐγκλήμασι τῶν πόλεων ἀντεροῦντες (οὐ γὰρ παρὰ δικασταῖς ὑμῖν οὔτε ἡμῶν οὔτε τούτων οἱ λόγοι ἂν γίγνοιντο), ἀλλ' ὅπως μὴ ῥᾳδίως περὶ μεγάλων πραγμάτων τοῖς ξυμμάχοις πειθόμενοι χεῖρον βουλεύσησθε, καὶ ἅμα βουλόμενοι περὶ τοῦ παντὸς λόγου τοῦ ἐς ἡμᾶς καθεστῶτος δηλῶσαι ὡς οὔτε ἀπεικότως ἔχομεν ἃ κεκτήμεθα, ἥ τε πόλις ἡμῶν ἀξία λόγου ἐστίν.

'Καὶ τὰ μὲν πάνυ παλαιὰ τί δεῖ λέγειν, ὧν ἀκοαὶ μᾶλλον λόγων μάρτυρες ἢ ὄψις τῶν ἀκουσομένων; τὰ δὲ Μηδικὰ καὶ ὅσα αὐτοὶ ξύνιστε, εἰ καὶ δι' ὄχλου μᾶλλον ἔσται αἰεὶ προβαλλομένοις, ἀνάγκη λέγειν· καὶ γὰρ ὅτε ἐδρῶμεν, ἐπ' ὠφελίᾳ ἐκινδυνεύετο, ἧς τοῦ μὲν ἔργου μέρος μετέσχετε, τοῦ δὲ λόγου μὴ παντός, εἴ τι ὠφελεῖ, στερισκώμεθα. ῥηθήσεται δὲ οὐ παραιτήσεως μᾶλλον ἕνεκα ἢ μαρτυρίου καὶ δηλώσεως πρὸς οἵαν ὑμῖν πόλιν μὴ εὖ βουλευομένοις ὁ ἀγὼν καταστήσεται. φαμὲν γὰρ Μαραθῶνί τε μόνοι προκινδυνεῦσαι τῷ βαρβάρῳ καὶ ὅτε τὸ ὕστερον ἦλθεν, οὐχ ἱκανοὶ ὄντες κατὰ γῆν ἀμύνεσθαι, ἐσβάντες ἐς τὰς ναῦς πανδημεὶ ἐν Σαλαμῖνι ξυνναυμαχῆσαι, ὅπερ ἔσχε μὴ κατὰ πόλεις αὐτὸν ἐπιπλέοντα τὴν Πελοπόννησον πορθεῖν, ἀδυνάτων ἂν ὄντων πρὸς ναῦς πολλὰς ἀλλήλοις ἐπιβοηθεῖν. τεκμήριον δὲ μέγιστον αὐτὸς ἐποίησεν· νικηθεὶς γὰρ ταῖς ναυσὶν ὡς οὐκέτι αὐτῷ ὁμοίας οὔσης τῆς δυνάμεως κατὰ τάχος τῷ πλέονι τοῦ στρατοῦ ἀνεχώρησεν. [74] τοιούτου μέντοι τούτου ξυμβάντος, καὶ σαφῶς δηλωθέντος ὅτι ἐν ταῖς ναυσὶ τῶν Ἑλλήνων τὰ πράγματα ἐγένετο, τρία τὰ ὠφελιμώτατα ἐς αὐτὸ παρεσχόμεθα, ἀριθμόν τε νεῶν πλεῖστον καὶ ἄνδρα στρατηγὸν ξυνετώτατον καὶ προθυμίαν ἀοκνοτάτην· ναῦς μέν γε ἐς τὰς τετρακοσίας ὀλίγῳ ἐλάσσους τῶν δύο μοιρῶν, Θεμιστοκλέα δὲ ἄρχοντα, ὃς αἰτιώτατος ἐν τῷ στενῷ ναυμαχῆσαι ἐγένετο, ὅπερ σαφέστατα ἔσωσε τὰ πράγματα, καὶ αὐτὸν διὰ τοῦτο ὑμεῖς ἐτιμήσατε μάλιστα δὴ ἄνδρα ξένον τῶν ὡς ὑμᾶς ἐλθόντων· προθυμίαν δὲ καὶ πολὺ τολμηροτάτην ἐδείξαμεν, οἵ γε, ἐπειδὴ ἡμῖν κατὰ γῆν οὐδεὶς ἐβοήθει, τῶν ἄλλων ἤδη μέχρι ἡμῶν δουλευόντων ἠξιώσαμεν ἐκλιπόντες τὴν πόλιν καὶ τὰ οἰκεῖα διαφθείραντες μηδ' ὣς τὸ τῶν περιλοίπων ξυμμάχων κοινὸν προλιπεῖν μηδὲ σκεδασθέντες ἀχρεῖοι αὐτοῖς γενέσθαι, ἀλλ' ἐσβάντες ἐς τὰς ναῦς κινδυνεῦσαι καὶ μὴ ὀργισθῆναι ὅτι ἡμῖν οὐ προυτιμωρήσατε. ὥστε φαμὲν οὐχ ἧσσον αὐτοὶ ὠφελῆσαι ὑμᾶς ἢ τυχεῖν τούτου. ὑμεῖς μὲν γὰρ ἀπό τε οἰκουμένων τῶν πόλεων καὶ ἐπὶ τῷ τὸ λοιπὸν νέμεσθαι, ἐπειδὴ ἐδείσατε ὑπὲρ ὑμῶν καὶ οὐχ ἡμῶν τὸ πλέον, ἐβοηθήσατε (ὅτε γοῦν ἦμεν ἔτι σῶοι, οὐ παρεγένεσθε)· ἡμεῖς δὲ ἀπό τε τῆς οὐκ οὔσης ἔτι ὁρμώμενοι καὶ ὑπὲρ τῆς ἐν βραχείᾳ ἐλπίδι οὔσης κινδυνεύοντες ξυνεσώσαμεν ὑμᾶς τε τὸ μέρος καὶ ἡμᾶς αὐτούς. εἰ δὲ προσεχωρήσαμεν πρότερον τῷ Μήδῳ δείσαντες, ὥσπερ καὶ ἄλλοι, περὶ τῇ χώρᾳ, ἢ μὴ ἐτολμήσαμεν ὕστερον ἐσβῆναι ἐς τὰς ναῦς ὡς διεφθαρμένοι, οὐδὲν ἂν ἔδει ἔτι ὑμᾶς μὴ ἔχοντας ναῦς ἱκανὰς ναυμαχεῖν, ἀλλὰ καθ' ἡσυχίαν ἂν αὐτῷ προυχώρησε τὰ πράγματα ᾗ ἐβούλετο.

[75] 'Ἆρ' ἄξιοί ἐσμεν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ προθυμίας ἕνεκα τῆς τότε καὶ γνώμης ξυνέσεως ἀρχῆς γε ἧς ἔχομεν τοῖς Ἕλλησι μὴ οὕτως ἄγαν ἐπιφθόνως διακεῖσθαι; καὶ γὰρ αὐτὴν τήνδε ἐλάβομεν οὐ βιασάμενοι, ἀλλ' ὑμῶν μὲν οὐκ ἐθελησάντων παραμεῖναι πρὸς τὰ ὑπόλοιπα τοῦ βαρβάρου, ἡμῖν δὲ προσελθόντων τῶν ξυμμάχων καὶ αὐτῶν δεηθέντων ἡγεμόνας καταστῆναι· ἐξ αὐτοῦ δὲ τοῦ ἔργου κατηναγκάσθημεν τὸ πρῶτον προαγαγεῖν αὐτὴν ἐς τόδε, μάλιστα μὲν ὑπὸ δέους, ἔπειτα καὶ τιμῆς, ὕστερον καὶ ὠφελίας. καὶ οὐκ ἀσφαλὲς ἔτι ἐδόκει εἶναι τοῖς πολλοῖς ἀπηχθημένους, καί τινων καὶ ἤδη ἀποστάντων κατεστραμμένων, ὑμῶν τε ἡμῖν οὐκέτι ὁμοίως φίλων, ἀλλ' ὑπόπτων καὶ διαφόρων ὄντων, ἀνέντας κινδυνεύειν· καὶ γὰρ ἂν αἱ ἀποστάσεις πρὸς ὑμᾶς ἐγίγνοντο. πᾶσι δὲ ἀνεπίφθονον τὰ ξυμφέροντα τῶν μεγίστων πέρι κινδύνων εὖ τίθεσθαι. [76] ὑμεῖς γοῦν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τὰς ἐν τῇ Πελοποννήσῳ πόλεις ἐπὶ τὸ ὑμῖν ὠφέλιμον καταστησάμενοι ἐξηγεῖσθε· καὶ εἰ τότε ὑπομείναντες διὰ παντὸς ἀπήχθεσθε ἐν τῇ ἡγεμονίᾳ, ὥσπερ ἡμεῖς, εὖ ἴσμεν μὴ ἂν ἧσσον ὑμᾶς λυπηροὺς γενομένους τοῖς ξυμμάχοις καὶ ἀναγκασθέντας ἂν ἢ ἄρχειν ἐγκρατῶς ἢ αὐτοὺς κινδυνεύειν. οὕτως οὐδ' ἡμεῖς θαυμαστὸν οὐδὲν πεποιήκαμεν οὐδ' ἀπὸ τοῦ ἀνθρωπείου τρόπου, εἰ ἀρχήν τε διδομένην ἐδεξάμεθα καὶ ταύτην μὴ ἀνεῖμεν ὑπὸ <τριῶν> τῶν μεγίστων νικηθέντες, τιμῆς καὶ δέους καὶ ὠφελίας, οὐδ' αὖ πρῶτοι τοῦ τοιούτου ὑπάρξαντες, ἀλλ' αἰεὶ καθεστῶτος τὸν ἥσσω ὑπὸ τοῦ δυνατωτέρου κατείργεσθαι, ἄξιοί τε ἅμα νομίζοντες εἶναι καὶ ὑμῖν δοκοῦντες μέχρι οὗ τὰ ξυμφέροντα λογιζόμενοι τῷ δικαίῳ λόγῳ νῦν χρῆσθε, ὃν οὐδείς πω παρατυχὸν ἰσχύι τι κτήσασθαι προθεὶς τοῦ μὴ πλέον ἔχειν ἀπετράπετο. ἐπαινεῖσθαί τε ἄξιοι οἵτινες χρησάμενοι τῇ ἀνθρωπείᾳ φύσει ὥστε ἑτέρων ἄρχειν δικαιότεροι ἢ κατὰ τὴν ὑπάρχουσαν δύναμιν γένωνται. ἄλλους γ' ἂν οὖν οἰόμεθα τὰ ἡμέτερα λαβόντας δεῖξαι ἂν μάλιστα εἴ τι μετριάζομεν· ἡμῖν δὲ καὶ ἐκ τοῦ ἐπιεικοῦς ἀδοξία τὸ πλέον ἢ ἔπαινος οὐκ εἰκότως περιέστη.

[77] 'Καὶ ἐλασσούμενοι γὰρ ἐν ταῖς ξυμβολαίαις πρὸς τοὺς ξυμμάχους δίκαις καὶ παρ' ἡμῖν αὐτοῖς ἐν τοῖς ὁμοίοις νόμοις ποιήσαντες τὰς κρίσεις φιλοδικεῖν δοκοῦμεν. καὶ οὐδεὶς σκοπεῖ αὐτῶν τοῖς καὶ ἄλλοθί που ἀρχὴν ἔχουσι καὶ ἧσσον ἡμῶν πρὸς τοὺς ὑπηκόους μετρίοις οὖσι διότι τοῦτο οὐκ ὀνειδίζεται· βιάζεσθαι γὰρ οἷς ἂν ἐξῇ, δικάζεσθαι οὐδὲν προσδέονται. οἱ δὲ εἰθισμένοι πρὸς ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ἴσου ὁμιλεῖν, ἤν τι παρὰ τὸ μὴ οἴεσθαι χρῆναι ἢ γνώμῃ ἢ δυνάμει τῇ διὰ τὴν ἀρχὴν καὶ ὁπωσοῦν ἐλασσωθῶσιν, οὐ τοῦ πλέονος μὴ στερισκόμενοι χάριν ἔχουσιν, ἀλλὰ τοῦ ἐνδεοῦς χαλεπώτερον φέρουσιν ἢ εἰ ἀπὸ πρώτης ἀποθέμενοι τὸν νόμον φανερῶς ἐπλεονεκτοῦμεν. ἐκείνως δὲ οὐδ' ἂν αὐτοὶ ἀντέλεγον ὡς οὐ χρεὼν τὸν ἥσσω τῷ κρατοῦντι ὑποχωρεῖν. ἀδικούμενοί τε, ὡς ἔοικεν, οἱ ἄνθρωποι μᾶλλον ὀργίζονται ἢ βιαζόμενοι· τὸ μὲν γὰρ ἀπὸ τοῦ ἴσου δοκεῖ πλεονεκτεῖσθαι, τὸ δ' ἀπὸ τοῦ κρείσσονος καταναγκάζεσθαι. ὑπὸ γοῦν τοῦ Μήδου δεινότερα τούτων πάσχοντες ἠνείχοντο, ἡ δὲ ἡμετέρα ἀρχὴ χαλεπὴ δοκεῖ εἶναι, εἰκότως· τὸ παρὸν γὰρ αἰεὶ βαρὺ τοῖς ὑπηκόοις. ὑμεῖς γ' ἂν οὖν εἰ καθελόντες ἡμᾶς ἄρξαιτε, τάχα ἂν τὴν εὔνοιαν ἣν διὰ τὸ ἡμέτερον δέος εἰλήφατε μεταβάλοιτε, εἴπερ οἷα καὶ τότε πρὸς τὸν Μῆδον δι' ὀλίγου ἡγησάμενοι ὑπεδείξατε, ὁμοῖα καὶ νῦν γνώσεσθε. ἄμεικτα γὰρ τά τε καθ' ὑμᾶς αὐτοὺς νόμιμα τοῖς ἄλλοις ἔχετε καὶ προσέτι εἷς ἕκαστος ἐξιὼν οὔτε τούτοις χρῆται οὔθ' οἷς ἡ ἄλλη Ἑλλὰς νομίζει.

[78] 'Βουλεύεσθε οὖν βραδέως ὡς οὐ περὶ βραχέων, καὶ μὴ ἀλλοτρίαις γνώμαις καὶ ἐγκλήμασι πεισθέντες οἰκεῖον πόνον πρόσθησθε. τοῦ δὲ πολέμου τὸν παράλογον, ὅσος ἐστί, πρὶν ἐν αὐτῷ γενέσθαι προδιάγνωτε· μηκυνόμενος γὰρ φιλεῖ ἐς τύχας τὰ πολλὰ περιίστασθαι, ὧν ἴσον τε ἀπέχομεν καὶ ὁποτέρως ἔσται ἐν ἀδήλῳ κινδυνεύεται. ἰόντες τε οἱ ἄνθρωποι ἐς τοὺς πολέμους τῶν ἔργων πρότερον ἔχονται, ἃ χρῆν ὕστερον δρᾶν, κακοπαθοῦντες δὲ ἤδη τῶν λόγων ἅπτονται. ἡμεῖς δὲ ἐν οὐδεμιᾷ πω τοιαύτῃ ἁμαρτίᾳ ὄντες οὔτ' αὐτοὶ οὔθ' ὑμᾶς ὁρῶντες λέγομεν ὑμῖν, ἕως ἔτι αὐθαίρετος ἀμφοτέροις ἡ εὐβουλία, σπονδὰς μὴ λύειν μηδὲ παραβαίνειν τοὺς ὅρκους, τὰ δὲ διάφορα δίκῃ λύεσθαι κατὰ τὴν ξυνθήκην. εἰ δὲ μή, θεοὺς τοὺς ὁρκίους μάρτυρας ποιούμενοι πειρασόμεθα ἀμύνεσθαι πολέμου ἄρχοντας ταύτῃ ᾗ ἂν ὑφηγῆσθε.'

[79] Τοιαῦτα δὲ οἱ Ἀθηναῖοι εἶπον. ἐπειδὴ δὲ τῶν τε ξυμμάχων ἤκουσαν οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰ ἐγκλήματα τὰ ἐς τοὺς Ἀθηναίους καὶ τῶν Ἀθηναίων ἃ ἔλεξαν, μεταστησάμενοι πάντας ἐβουλεύοντο κατὰ σφᾶς αὐτοὺς περὶ τῶν παρόντων. καὶ τῶν μὲν πλεόνων ἐπὶ τὸ αὐτὸ αἱ γνῶμαι ἔφερον, ἀδικεῖν τε τοὺς Ἀθηναίους ἤδη καὶ πολεμητέα εἶναι ἐν τάχει· παρελθὼν δὲ Ἀρχίδαμος ὁ βασιλεὺς αὐτῶν, ἀνὴρ καὶ ξυνετὸς δοκῶν εἶναι καὶ σώφρων, ἔλεξε τοιάδε.

[80] 'Καὶ αὐτὸς πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειρός εἰμι, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ ὑμῶν τοὺς ἐν τῇ αὐτῇ ἡλικίᾳ ὁρῶ, ὥστε μήτε ἀπειρίᾳ ἐπιθυμῆσαί τινα τοῦ ἔργου, ὅπερ ἂν οἱ πολλοὶ πάθοιεν, μήτε ἀγαθὸν καὶ ἀσφαλὲς νομίσαντα. εὕροιτε δ' ἂν τόνδε περὶ οὗ νῦν βουλεύεσθε οὐκ ἂν ἐλάχιστον γενόμενον, εἰ σωφρόνως τις αὐτὸν ἐκλογίζοιτο. πρὸς μὲν γὰρ Πελοποννησίους καὶ τοὺς ἀστυγείτονας παρόμοιος ἡμῶν ἡ ἀλκή, καὶ διὰ ταχέων οἷόν τε ἐφ' ἕκαστα ἐλθεῖν· πρὸς δὲ ἄνδρας οἲ γῆν τε ἑκὰς ἔχουσι καὶ προσέτι θαλάσσης ἐμπειρότατοί εἰσι καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασιν ἄριστα ἐξήρτυνται, πλούτῳ τε ἰδίῳ καὶ δημοσίῳ καὶ ναυσὶ καὶ ἵπποις καὶ ὅπλοις καὶ ὄχλῳ ὅσος οὐκ ἐν ἄλλῳ ἑνί γε χωρίῳ Ἑλληνικῷ ἐστίν, ἔτι δὲ καὶ ξυμμάχους πολλοὺς φόρου ὑποτελεῖς ἔχουσι, πῶς χρὴ πρὸς τούτους ῥᾳδίως πόλεμον ἄρασθαι καὶ τίνι πιστεύσαντας ἀπαρασκεύους ἐπειχθῆναι; πότερον ταῖς ναυσίν; ἀλλ' ἥσσους ἐσμέν· εἰ δὲ μελετήσομεν καὶ ἀντιπαρασκευασόμεθα, χρόνος ἐνέσται. ἀλλὰ τοῖς χρήμασιν; ἀλλὰ πολλῷ πλέον ἔτι τούτου ἐλλείπομεν καὶ οὔτε ἐν κοινῷ ἔχομεν οὔτε ἑτοίμως ἐκ τῶν ἰδίων φέρομεν. [81] τάχ' ἄν τις θαρσοίη ὅτι τοῖς ὅπλοις αὐτῶν καὶ τῷ πλήθει ὑπερφέρομεν, ὥστε τὴν γῆν δῃοῦν ἐπιφοιτῶντες. τοῖς δὲ ἄλλη γῆ ἐστὶ πολλὴ ἧς ἄρχουσι, καὶ ἐκ θαλάσσης ὧν δέονται ἐπάξονται. εἰ δ' αὖ τοὺς ξυμμάχους ἀφιστάναι πειρασόμεθα, δεήσει καὶ τούτοις ναυσὶ βοηθεῖν τὸ πλέον οὖσι νησιώταις. τίς οὖν ἔσται ἡμῶν ὁ πόλεμος; εἰ μὴ γὰρ ἢ ναυσὶ κρατήσομεν ἢ τὰς προσόδους ἀφαιρήσομεν ἀφ' ὧν τὸ ναυτικὸν τρέφουσι, βλαψόμεθα τὰ πλείω. κἀν τούτῳ οὐδὲ καταλύεσθαι ἔτι καλόν, ἄλλως τε καὶ εἰ δόξομεν ἄρξαι μᾶλλον τῆς διαφορᾶς. μὴ γὰρ δὴ ἐκείνῃ γε τῇ ἐλπίδι ἐπαιρώμεθα ὡς ταχὺ παυσθήσεται ὁ πόλεμος, ἢν τὴν γῆν αὐτῶν τέμωμεν. δέδοικα δὲ μᾶλλον μὴ καὶ τοῖς παισὶν αὐτὸν ὑπολίπωμεν· οὕτως εἰκὸς Ἀθηναίους φρονήματι μήτε τῇ γῇ δουλεῦσαι μήτε ὥσπερ ἀπείρους καταπλαγῆναι τῷ πολέμῳ.

[82] 'Οὐ μὴν οὐδὲ ἀναισθήτως αὐτοὺς κελεύω τούς τε ξυμμάχους ἡμῶν ἐᾶν βλάπτειν καὶ ἐπιβουλεύοντας μὴ καταφωρᾶν, ἀλλὰ ὅπλα μὲν μήπω κινεῖν, πέμπειν δὲ καὶ αἰτιᾶσθαι μήτε πόλεμον ἄγαν δηλοῦντας μήθ' ὡς ἐπιτρέψομεν, κἀν τούτῳ καὶ τὰ ἡμέτερ' αὐτῶν ἐξαρτύεσθαι ξυμμάχων τε προσαγωγῇ καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων, εἴ ποθέν τινα ἢ ναυτικοῦ ἢ χρημάτων δύναμιν προσληψόμεθα (ἀνεπίφθονον δέ, ὅσοι ὥσπερ καὶ ἡμεῖς ὑπ' Ἀθηναίων ἐπιβουλευόμεθα, μὴ Ἕλληνας μόνον, ἀλλὰ καὶ βαρβάρους προσλαβόντας διασωθῆναι), καὶ τὰ αὑτῶν ἅμα ἐκποριζώμεθα. καὶ ἢν μὲν ἐσακούωσί τι πρεσβευομένων ἡμῶν, ταῦτα ἄριστα· ἢν δὲ μή, διελθόντων ἐτῶν δύο καὶ τριῶν ἄμεινον ἤδη, ἢν δοκῇ, πεφραγμένοι ἴμεν ἐπ' αὐτούς. καὶ ἴσως ὁρῶντες ἡμῶν ἤδη τήν τε παρασκευὴν καὶ τοὺς λόγους αὐτῇ ὁμοῖα ὑποσημαίνοντας μᾶλλον ἂν εἴκοιεν, καὶ γῆν ἔτι ἄτμητον ἔχοντες καὶ περὶ παρόντων ἀγαθῶν καὶ οὔπω ἐφθαρμένων βουλευόμενοι. μὴ γὰρ ἄλλο τι νομίσητε τὴν γῆν αὐτῶν ἢ ὅμηρον ἔχειν καὶ οὐχ ἧσσον ὅσῳ ἄμεινον ἐξείργασται· ἧς φείδεσθαι χρὴ ὡς ἐπὶ πλεῖστον, καὶ μὴ ἐς ἀπόνοιαν καταστήσαντας αὐτοὺς ἀληπτοτέρους ἔχειν. εἰ γὰρ ἀπαράσκευοι τοῖς τῶν ξυμμάχων ἐγκλήμασιν ἐπειχθέντες τεμοῦμεν αὐτήν, ὁρᾶτε ὅπως μὴ αἴσχιον καὶ ἀπορώτερον τῇ Πελοποννήσῳ πράξομεν. ἐγκλήματα μὲν γὰρ καὶ πόλεων καὶ ἰδιωτῶν οἷόν τε καταλῦσαι· πόλεμον δὲ ξύμπαντας ἀραμένους ἕνεκα τῶν ἰδίων, ὃν οὐχ ὑπάρχει εἰδέναι καθ' ὅτι χωρήσει, οὐ ῥᾴδιον εὐπρεπῶς θέσθαι.

[83] 'Καὶ ἀνανδρία μηδενὶ πολλοὺς μιᾷ πόλει μὴ ταχὺ ἐπελθεῖν δοκείτω εἶναι. εἰσὶ γὰρ καὶ ἐκείνοις οὐκ ἐλάσσους χρήματα φέροντες ξύμμαχοι, καὶ ἔστιν ὁ πόλεμος οὐχ ὅπλων τὸ πλέον ἀλλὰ δαπάνης, δι' ἣν τὰ ὅπλα ὠφελεῖ, ἄλλως τε καὶ ἠπειρώταις πρὸς θαλασσίους. πορισώμεθα οὖν πρῶτον αὐτήν, καὶ μὴ τοῖς τῶν ξυμμάχων λόγοις πρότερον ἐπαιρώμεθα, οἵπερ δὲ καὶ τῶν ἀποβαινόντων τὸ πλέον ἐπ' ἀμφότερα τῆς αἰτίας ἕξομεν, οὗτοι καὶ καθ' ἡσυχίαν τι αὐτῶν προΐδωμεν. [84] καὶ τὸ βραδὺ καὶ μέλλον, ὃ μέμφονται μάλιστα ἡμῶν, μὴ αἰσχύνεσθε. σπεύδοντές τε γὰρ σχολαίτερον ἂν παύσαισθε διὰ τὸ ἀπαράσκευοι ἐγχειρεῖν, καὶ ἅμα ἐλευθέραν καὶ εὐδοξοτάτην πόλιν διὰ παντὸς νεμόμεθα. καὶ δύναται μάλιστα σωφροσύνη ἔμφρων τοῦτ' εἶναι· μόνοι γὰρ δι' αὐτὸ εὐπραγίαις τε οὐκ ἐξυβρίζομεν καὶ ξυμφοραῖς ἧσσον ἑτέρων εἴκομεν· τῶν τε ξὺν ἐπαίνῳ ἐξοτρυνόντων ἡμᾶς ἐπὶ τὰ δεινὰ παρὰ τὸ δοκοῦν ἡμῖν οὐκ ἐπαιρόμεθα ἡδονῇ, καὶ ἤν τις ἄρα ξὺν κατηγορίᾳ παροξύνῃ, οὐδὲν δὴ μᾶλλον ἀχθεσθέντες ἀνεπείσθημεν. πολεμικοί τε καὶ εὔβουλοι διὰ τὸ εὔκοσμον γιγνόμεθα, τὸ μὲν ὅτι αἰδὼς σωφροσύνης πλεῖστον μετέχει, αἰσχύνης δὲ εὐψυχία, εὔβουλοι δὲ ἀμαθέστερον τῶν νόμων τῆς ὑπεροψίας παιδευόμενοι καὶ ξὺν χαλεπότητι σωφρονέστερον ἢ ὥστε αὐτῶν ἀνηκουστεῖν, καὶ μὴ τὰ ἀχρεῖα ξυνετοὶ ἄγαν ὄντες τὰς τῶν πολεμίων παρασκευὰς λόγῳ καλῶς μεμφόμενοι ἀνομοίως ἔργῳ ἐπεξιέναι, νομίζειν δὲ τάς τε διανοίας τῶν πέλας παραπλησίους εἶναι καὶ τὰς προσπιπτούσας τύχας οὐ λόγῳ διαιρετάς. αἰεὶ δὲ ὡς πρὸς εὖ βουλευομένους τοὺς ἐναντίους ἔργῳ παρασκευαζόμεθα· καὶ οὐκ ἐξ ἐκείνων ὡς ἁμαρτησομένων ἔχειν δεῖ τὰς ἐλπίδας, ἀλλ' ὡς ἡμῶν αὐτῶν ἀσφαλῶς προνοουμένων. πολύ τε διαφέρειν οὐ δεῖ νομίζειν ἄνθρωπον ἀνθρώπου, κράτιστον δὲ εἶναι ὅστις ἐν τοῖς ἀναγκαιοτάτοις παιδεύεται.

[85] 'Ταύτας οὖν ἃς οἱ πατέρες τε ἡμῖν παρέδοσαν μελέτας καὶ αὐτοὶ διὰ παντὸς ὠφελούμενοι ἔχομεν μὴ παρῶμεν, μηδὲ ἐπειχθέντες ἐν βραχεῖ μορίῳ ἡμέρας περὶ πολλῶν σωμάτων καὶ χρημάτων καὶ πόλεων καὶ δόξης βουλεύσωμεν, ἀλλὰ καθ' ἡσυχίαν. ἔξεστι δ' ἡμῖν μᾶλλον ἑτέρων διὰ ἰσχύν. καὶ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους πέμπετε μὲν περὶ τῆς Ποτειδαίας, πέμπετε δὲ περὶ ὧν οἱ ξύμμαχοί φασιν ἀδικεῖσθαι, ἄλλως τε καὶ ἑτοίμων ὄντων αὐτῶν δίκας δοῦναι· ἐπὶ δὲ τὸν διδόντα οὐ πρότερον νόμιμον ὡς ἐπ' ἀδικοῦντα ἰέναι. παρασκευάζεσθε δὲ τὸν πόλεμον ἅμα. ταῦτα γὰρ καὶ κράτιστα βουλεύσεσθε καὶ τοῖς ἐναντίοις φοβερώτατα.' καὶ ὁ μὲν Ἀρχίδαμος τοιαῦτα εἶπεν· παρελθὼν δὲ Σθενελαΐδας τελευταῖος, εἷς τῶν ἐφόρων τότε ὤν, ἔλεξεν [τοῖς Λακεδαιμονίοις] ὧδε.

[86] 'Τοὺς μὲν λόγους τοὺς πολλοὺς τῶν Ἀθηναίων οὐ γιγνώσκω· ἐπαινέσαντες γὰρ πολλὰ ἑαυτοὺς οὐδαμοῦ ἀντεῖπον ὡς οὐκ ἀδικοῦσι τοὺς ἡμετέρους ξυμμάχους καὶ τὴν Πελοπόννησον· καίτοι εἰ πρὸς τοὺς Μήδους ἐγένοντο ἀγαθοὶ τότε, πρὸς δ' ἡμᾶς κακοὶ νῦν, διπλασίας ζημίας ἄξιοί εἰσιν, ὅτι ἀντ' ἀγαθῶν κακοὶ γεγένηνται. ἡμεῖς δὲ ὁμοῖοι καὶ τότε καὶ νῦν ἐσμέν, καὶ τοὺς ξυμμάχους, ἢν σωφρονῶμεν, οὐ περιοψόμεθα ἀδικουμένους οὐδὲ μελλήσομεν τιμωρεῖν· οἱ δ' οὐκέτι μέλλουσι κακῶς πάσχειν. ἄλλοις μὲν γὰρ χρήματά ἐστι πολλὰ καὶ νῆες καὶ ἵπποι, ἡμῖν δὲ ξύμμαχοι ἀγαθοί, οὓς οὐ παραδοτέα τοῖς Ἀθηναίοις ἐστίν, οὐδὲ δίκαις καὶ λόγοις διακριτέα μὴ λόγῳ καὶ αὐτοὺς βλαπτομένους, ἀλλὰ τιμωρητέα ἐν τάχει καὶ παντὶ σθένει. καὶ ὡς ἡμᾶς πρέπει βουλεύεσθαι ἀδικουμένους μηδεὶς διδασκέτω, ἀλλὰ τοὺς μέλλοντας ἀδικεῖν μᾶλλον πρέπει πολὺν χρόνον βουλεύεσθαι. ψηφίζεσθε οὖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, ἀξίως τῆς Σπάρτης τὸν πόλεμον, καὶ μήτε τοὺς Ἀθηναίους ἐᾶτε μείζους γίγνεσθαι μήτε τοὺς ξυμμάχους καταπροδιδῶμεν, ἀλλὰ ξὺν τοῖς θεοῖς ἐπίωμεν ἐπὶ τοὺς ἀδικοῦντας.'

[87] Τοιαῦτα λέξας ἐπεψήφιζεν αὐτὸς ἔφορος ὢν ἐς τὴν ἐκκλησίαν τῶν Λακεδαιμονίων. ὁ δέ (κρίνουσι γὰρ βοῇ καὶ οὐ ψήφῳ) οὐκ ἔφη διαγιγνώσκειν τὴν βοὴν ὁποτέρα μείζων, ἀλλὰ βουλόμενος αὐτοὺς φανερῶς ἀποδεικνυμένους τὴν γνώμην ἐς τὸ πολεμεῖν μᾶλλον ὁρμῆσαι ἔλεξεν 'ὅτῳ μὲν ὑμῶν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, δοκοῦσι λελύσθαι αἱ σπονδαὶ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἀδικεῖν, ἀναστήτω ἐς ἐκεῖνο τὸ χωρίον,' δείξας τι χωρίον αὐτοῖς, 'ὅτῳ δὲ μὴ δοκοῦσιν, ἐς τὰ ἐπὶ θάτερα.' ἀναστάντες δὲ διέστησαν, καὶ πολλῷ πλείους ἐγένοντο οἷς ἐδόκουν αἱ σπονδαὶ λελύσθαι. προσκαλέσαντές τε τοὺς ξυμμάχους εἶπον ὅτι σφίσι μὲν δοκοῖεν ἀδικεῖν οἱ Ἀθηναῖοι, βούλεσθαι δὲ καὶ τοὺς πάντας ξυμμάχους παρακαλέσαντες ψῆφον ἐπαγαγεῖν, ὅπως κοινῇ βουλευσάμενοι τὸν πόλεμον ποιῶνται, ἢν δοκῇ. καὶ οἱ μὲν ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου διαπραξάμενοι ταῦτα, καὶ οἱ Ἀθηναίων πρέσβεις ὕστερον ἐφ' ἅπερ ἦλθον χρηματίσαντες· ἡ δὲ διαγνώμη αὕτη τῆς ἐκκλησίας, τοῦ τὰς σπονδὰς λελύσθαι, ἐγένετο ἐν τῷ τετάρτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει τῶν τριακοντουτίδων σπονδῶν προκεχωρηκυιῶν, αἳ ἐγένοντο μετὰ τὰ Εὐβοϊκά. [88] ἐψηφίσαντο δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰς σπονδὰς λελύσθαι καὶ πολεμητέα εἶναι οὐ τοσοῦτον τῶν ξυμμάχων πεισθέντες τοῖς λόγοις ὅσον φοβούμενοι τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἐπὶ μεῖζον δυνηθῶσιν, ὁρῶντες αὐτοῖς τὰ πολλὰ τῆς Ἑλλάδος ὑποχείρια ἤδη ὄντα.

[89] Οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι τρόπῳ τοιῷδε ἦλθον ἐπὶ τὰ πράγματα ἐν οἷς ηὐξήθησαν. ἐπειδὴ Μῆδοι ἀνεχώρησαν ἐκ τῆς Εὐρώπης νικηθέντες καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ ὑπὸ Ἑλλήνων καὶ οἱ καταφυγόντες αὐτῶν ταῖς ναυσὶν ἐς Μυκάλην διεφθάρησαν, Λεωτυχίδης μὲν ὁ βασιλεὺς τῶν Λακεδαιμονίων, ὅσπερ ἡγεῖτο τῶν ἐν Μυκάλῃ Ἑλλήνων, ἀπεχώρησεν ἐπ' οἴκου ἔχων τοὺς ἀπὸ Πελοποννήσου ξυμμάχους, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ἀπὸ Ἰωνίας καὶ Ἑλλησπόντου ξύμμαχοι ἤδη ἀφεστηκότες ἀπὸ βασιλέως ὑπομείναντες Σηστὸν ἐπολιόρκουν Μήδων ἐχόντων, καὶ ἐπιχειμάσαντες εἷλον αὐτὴν ἐκλιπόντων τῶν βαρβάρων, καὶ μετὰ τοῦτο ἀπέπλευσαν ἐξ Ἑλλησπόντου ὡς ἕκαστοι κατὰ πόλεις. Ἀθηναίων δὲ τὸ κοινόν, ἐπειδὴ αὐτοῖς οἱ βάρβαροι ἐκ τῆς χώρας ἀπῆλθον, διεκομίζοντο εὐθὺς ὅθεν ὑπεξέθεντο παῖδας καὶ γυναῖκας καὶ τὴν περιοῦσαν κατασκευήν, καὶ τὴν πόλιν ἀνοικοδομεῖν παρεσκευάζοντο καὶ τὰ τείχη· τοῦ τε γὰρ περιβόλου βραχέα εἱστήκει καὶ οἰκίαι αἱ μὲν πολλαὶ ἐπεπτώκεσαν, ὀλίγαι δὲ περιῆσαν, ἐν αἷς αὐτοὶ ἐσκήνωσαν οἱ δυνατοὶ τῶν Περσῶν.

[90] Λακεδαιμόνιοι δὲ αἰσθόμενοι τὸ μέλλον ἦλθον πρεσβείᾳ, τὰ μὲν καὶ αὐτοὶ ἥδιον ἂν ὁρῶντες μήτ' ἐκείνους μήτ' ἄλλον μηδένα τεῖχος ἔχοντα, τὸ δὲ πλέον τῶν ξυμμάχων ἐξοτρυνόντων καὶ φοβουμένων τοῦ τε ναυτικοῦ αὐτῶν τὸ πλῆθος, ὃ πρὶν οὐχ ὑπῆρχε, καὶ τὴν ἐς τὸν Μηδικὸν πόλεμον τόλμαν γενομένην. ἠξίουν τε αὐτοὺς μὴ τειχίζειν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἔξω Πελοποννήσου μᾶλλον ὅσοις εἱστήκει ξυγκαθελεῖν μετὰ σφῶν τοὺς περιβόλους, τὸ μὲν βουλόμενον καὶ ὕποπτον τῆς γνώμης οὐ δηλοῦντες ἐς τοὺς Ἀθηναίους, ὡς δὲ τοῦ βαρβάρου, εἰ αὖθις ἐπέλθοι, οὐκ ἂν ἔχοντος ἀπὸ ἐχυροῦ ποθέν, ὥσπερ νῦν ἐκ τῶν Θηβῶν, ὁρμᾶσθαι· τήν τε Πελοπόννησον πᾶσιν ἔφασαν ἀναχώρησίν τε καὶ ἀφορμὴν ἱκανὴν εἶναι. οἱ δ' Ἀθηναῖοι Θεμιστοκλέους γνώμῃ τοὺς μὲν Λακεδαιμονίους ταῦτ' εἰπόντας ἀποκρινάμενοι ὅτι πέμψουσιν ὡς αὐτοὺς πρέσβεις περὶ ὧν λέγουσιν εὐθὺς ἀπήλλαξαν· ἑαυτὸν δ' ἐκέλευεν ἀποστέλλειν ὡς τάχιστα ὁ Θεμιστοκλῆς ἐς τὴν Λακεδαίμονα, ἄλλους δὲ πρὸς ἑαυτῷ ἑλομένους πρέσβεις μὴ εὐθὺς ἐκπέμπειν, ἀλλ' ἐπισχεῖν μέχρι τοσούτου ἕως ἂν τὸ τεῖχος ἱκανὸν ἄρωσιν ὥστε ἀπομάχεσθαι ἐκ τοῦ ἀναγκαιοτάτου ὕψους· τειχίζειν δὲ πάντας πανδημεὶ τοὺς ἐν τῇ πόλει [καὶ αὐτοὺς καὶ γυναῖκας καὶ παῖδασ], φειδομένους μήτε ἰδίου μήτε δημοσίου οἰκοδομήματος ὅθεν τις ὠφελία ἔσται ἐς τὸ ἔργον, ἀλλὰ καθαιροῦντας πάντα. καὶ ὁ μὲν ταῦτα διδάξας καὶ ὑπειπὼν τἆλλα ὅτι αὐτὸς τἀκεῖ πράξοι ᾤχετο. καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα ἐλθὼν οὐ προσῄει πρὸς τὰς ἀρχάς, ἀλλὰ διῆγε καὶ προυφασίζετο. καὶ ὁπότε τις αὐτὸν ἔροιτο τῶν ἐν τέλει ὄντων ὅτι οὐκ ἐπέρχεται ἐπὶ τὸ κοινόν, ἔφη τοὺς ξυμπρέσβεις ἀναμένειν, ἀσχολίας δέ τινος οὔσης αὐτοὺς ὑπολειφθῆναι, προσδέχεσθαι μέντοι ἐν τάχει ἥξειν καὶ θαυμάζειν ὡς οὔπω πάρεισιν. [91] οἱ δὲ ἀκούοντες τῷ μὲν Θεμιστοκλεῖ ἐπείθοντο διὰ φιλίαν αὐτοῦ, τῶν δὲ ἄλλων ἀφικνουμένων καὶ σαφῶς κατηγορούντων ὅτι τειχίζεταί τε καὶ ἤδη ὕψος λαμβάνει, οὐκ εἶχον ὅπως χρὴ ἀπιστῆσαι. γνοὺς δὲ ἐκεῖνος κελεύει αὐτοὺς μὴ λόγοις μᾶλλον παράγεσθαι ἢ πέμψαι σφῶν αὐτῶν ἄνδρας οἵτινες χρηστοὶ καὶ πιστῶς ἀναγγελοῦσι σκεψάμενοι. ἀποστέλλουσιν οὖν, καὶ περὶ αὐτῶν ὁ Θεμιστοκλῆς τοῖς Ἀθηναίοις κρύφα πέμπει κελεύων ὡς ἥκιστα ἐπιφανῶς κατασχεῖν καὶ μὴ ἀφεῖναι πρὶν ἂν αὐτοὶ πάλιν κομισθῶσιν (ἤδη γὰρ καὶ ἧκον αὐτῷ οἱ ξυμπρέσβεις, Ἁβρώνιχός τε ὁ Λυσικλέους καὶ Ἀριστείδης ὁ Λυσιμάχου, ἀγγέλλοντες ἔχειν ἱκανῶς τὸ τεῖχος) ἐφοβεῖτο γὰρ μὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι σφᾶς, ὁπότε σαφῶς ἀκούσειαν, οὐκέτι ἀφῶσιν. οἵ τε οὖν Ἀθηναῖοι τοὺς πρέσβεις, ὥσπερ ἐπεστάλη, κατεῖχον, καὶ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐπελθὼν τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐνταῦθα δὴ φανερῶς εἶπεν ὅτι ἡ μὲν πόλις σφῶν τετείχισται ἤδη ὥστε ἱκανὴ εἶναι σῴζειν τοὺς ἐνοικοῦντας, εἰ δέ τι βούλονται Λακεδαιμόνιοι ἢ οἱ ξύμμαχοι πρεσβεύεσθαι παρὰ σφᾶς, ὡς πρὸς διαγιγνώσκοντας τὸ λοιπὸν ἰέναι τά τε σφίσιν αὐτοῖς ξύμφορα καὶ τὰ κοινά. τήν τε γὰρ πόλιν ὅτε ἐδόκει ἐκλιπεῖν ἄμεινον εἶναι καὶ ἐς τὰς ναῦς ἐσβῆναι, ἄνευ ἐκείνων ἔφασαν γνόντες τολμῆσαι, καὶ ὅσα αὖ μετ' ἐκείνων βουλεύεσθαι, οὐδενὸς ὕστεροι γνώμῃ φανῆναι. δοκεῖν οὖν σφίσι καὶ νῦν ἄμεινον εἶναι τὴν ἑαυτῶν πόλιν τεῖχος ἔχειν, καὶ ἰδίᾳ τοῖς πολίταις καὶ ἐς τοὺς πάντας ξυμμάχους ὠφελιμώτερον ἔσεσθαι· οὐ γὰρ οἷόν τ' εἶναι μὴ ἀπὸ ἀντιπάλου παρασκευῆς ὁμοῖόν τι ἢ ἴσον ἐς τὸ κοινὸν βουλεύεσθαι. ἢ πάντας οὖν ἀτειχίστους ἔφη χρῆναι ξυμμαχεῖν ἢ καὶ τάδε νομίζειν ὀρθῶς ἔχειν. [92] οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀκούσαντες ὀργὴν μὲν φανερὰν οὐκ ἐποιοῦντο τοῖς Ἀθηναίοις (οὐδὲ γὰρ ἐπὶ κωλύμῃ, ἀλλὰ γνώμης παραινέσει δῆθεν τῷ κοινῷ ἐπρεσβεύσαντο, ἅμα δὲ καὶ προσφιλεῖς ὄντες ἐν τῷ τότε διὰ τὴν ἐς τὸν Μῆδον προθυμίαν τὰ μάλιστ' αὐτοῖς ἐτύγχανον), τῆς μέντοι βουλήσεως ἁμαρτάνοντες ἀδήλως ἤχθοντο. οἵ τε πρέσβεις ἑκατέρων ἀπῆλθον ἐπ' οἴκου ἀνεπικλήτως.

[93] Τούτῳ τῷ τρόπῳ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν πόλιν ἐτείχισαν ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ. καὶ δήλη ἡ οἰκοδομία ἔτι καὶ νῦν ἐστὶν ὅτι κατὰ σπουδὴν ἐγένετο· οἱ γὰρ θεμέλιοι παντοίων λίθων ὑπόκεινται καὶ οὐ ξυνειργασμένων ἔστιν ᾗ, ἀλλ' ὡς ἕκαστόν ποτε προσέφερον, πολλαί τε στῆλαι ἀπὸ σημάτων καὶ λίθοι εἰργασμένοι ἐγκατελέγησαν. μείζων γὰρ ὁ περίβολος πανταχῇ ἐξήχθη τῆς πόλεως, καὶ διὰ τοῦτο πάντα ὁμοίως κινοῦντες ἠπείγοντο. ἔπεισε δὲ καὶ τοῦ Πειραιῶς τὰ λοιπὰ ὁ Θεμιστοκλῆς οἰκοδομεῖν (ὑπῆρκτο δ' αὐτοῦ πρότερον ἐπὶ τῆς ἐκείνου ἀρχῆς ἧς κατ' ἐνιαυτὸν Ἀθηναίοις ἦρξε) νομίζων τό τε χωρίον καλὸν εἶναι, λιμένας ἔχον τρεῖς αὐτοφυεῖς, καὶ αὐτοὺς ναυτικοὺς γεγενημένους μέγα προφέρειν ἐς τὸ κτήσασθαι δύναμιν (τῆς γὰρ δὴ θαλάσσης πρῶτος ἐτόλμησεν εἰπεῖν ὡς ἀνθεκτέα ἐστί), καὶ τὴν ἀρχὴν εὐθὺς ξυγκατεσκεύαζεν. καὶ ᾠκοδόμησαν τῇ ἐκείνου γνώμῃ τὸ πάχος τοῦ τείχους ὅπερ νῦν ἔτι δῆλόν ἐστι περὶ τὸν Πειραιᾶ· δύο γὰρ ἅμαξαι ἐναντίαι ἀλλήλαις τοὺς λίθους ἐπῆγον. ἐντὸς δὲ οὔτε χάλιξ οὔτε πηλὸς ἦν, ἀλλὰ ξυνῳκοδομημένοι μεγάλοι λίθοι καὶ ἐντομῇ ἐγγώνιοι, σιδήρῳ πρὸς ἀλλήλους τὰ ἔξωθεν καὶ μολύβδῳ δεδεμένοι. τὸ δὲ ὕψος ἥμισυ μάλιστα ἐτελέσθη οὗ διενοεῖτο. ἐβούλετο γὰρ τῷ μεγέθει καὶ τῷ πάχει ἀφιστάναι τὰς τῶν πολεμίων ἐπιβουλάς, ἀνθρώπων τε ἐνόμιζεν ὀλίγων καὶ τῶν ἀχρειοτάτων ἀρκέσειν τὴν φυλακήν, τοὺς δ' ἄλλους ἐς τὰς ναῦς ἐσβήσεσθαι. ταῖς γὰρ ναυσὶ μάλιστα προσέκειτο, ἰδών, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, τῆς βασιλέως στρατιᾶς τὴν κατὰ θάλασσαν ἔφοδον εὐπορωτέραν τῆς κατὰ γῆν οὖσαν· τόν τε Πειραιᾶ ὠφελιμώτερον ἐνόμιζε τῆς ἄνω πόλεως, καὶ πολλάκις τοῖς Ἀθηναίοις παρῄνει, ἢν ἄρα ποτὲ κατὰ γῆν βιασθῶσι, καταβάντας ἐς αὐτὸν ταῖς ναυσὶ πρὸς ἅπαντας ἀνθίστασθαι. Ἀθηναῖοι μὲν οὖν οὕτως ἐτειχίσθησαν καὶ τἆλλα κατεσκευάζοντο εὐθὺς μετὰ τὴν Μήδων ἀναχώρησιν.

[94] Παυσανίας δὲ ὁ Κλεομβρότου ἐκ Λακεδαίμονος στρατηγὸς τῶν Ἑλλήνων ἐξεπέμφθη μετὰ εἴκοσι νεῶν ἀπὸ Πελοποννήσου· ξυνέπλεον δὲ καὶ Ἀθηναῖοι τριάκοντα ναυσὶ καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων πλῆθος. καὶ ἐστράτευσαν ἐς Κύπρον καὶ αὐτῆς τὰ πολλὰ κατεστρέψαντο, καὶ ὕστερον ἐς Βυζάντιον Μήδων ἐχόντων, καὶ ἐξεπολιόρκησαν ἐν τῇδε τῇ ἡγεμονίᾳ. [95] ἤδη δὲ βιαίου ὄντος αὐτοῦ οἵ τε ἄλλοι Ἕλληνες ἤχθοντο καὶ οὐχ ἥκιστα οἱ Ἴωνες καὶ ὅσοι ἀπὸ βασιλέως νεωστὶ ἠλευθέρωντο· φοιτῶντές τε πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἠξίουν αὐτοὺς ἡγεμόνας σφῶν γίγνεσθαι κατὰ τὸ ξυγγενὲς καὶ Παυσανίᾳ μὴ ἐπιτρέπειν, ἤν που βιάζηται. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἐδέξαντό τε τοὺς λόγους καὶ προσεῖχον τὴν γνώμην ὡς οὐ περιοψόμενοι τἆλλά τε καταστησόμενοι ᾗ φαίνοιτο ἄριστα αὐτοῖς. ἐν τούτῳ δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι μετεπέμποντο Παυσανίαν ἀνακρινοῦντες ὧν πέρι ἐπυνθάνοντο· καὶ γὰρ ἀδικία πολλὴ κατηγορεῖτο αὐτοῦ ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων τῶν ἀφικνουμένων, καὶ τυραννίδος μᾶλλον ἐφαίνετο μίμησις ἢ στρατηγία. ξυνέβη τε αὐτῷ καλεῖσθαί τε ἅμα καὶ τοὺς ξυμμάχους τῷ ἐκείνου ἔχθει παρ' Ἀθηναίους μετατάξασθαι πλὴν τῶν ἀπὸ Πελοποννήσου στρατιωτῶν. ἐλθὼν δὲ ἐς Λακεδαίμονα τῶν μὲν ἰδίᾳ πρός τινα ἀδικημάτων ηὐθύνθη, τὰ δὲ μέγιστα ἀπολύεται μὴ ἀδικεῖν· κατηγορεῖτο δὲ αὐτοῦ οὐχ ἥκιστα μηδισμὸς καὶ ἐδόκει σαφέστατον εἶναι. καὶ ἐκεῖνον μὲν οὐκέτι ἐκπέμπουσιν ἄρχοντα, Δόρκιν δὲ καὶ ἄλλους τινὰς μετ' αὐτοῦ στρατιὰν ἔχοντας οὐ πολλήν· οἷς οὐκέτι ἐφίεσαν οἱ ξύμμαχοι τὴν ἡγεμονίαν. οἱ δὲ αἰσθόμενοι ἀπῆλθον, καὶ ἄλλους οὐκέτι ὕστερον ἐξέπεμψαν οἱ Λακεδαιμόνιοι, φοβούμενοι μὴ σφίσιν οἱ ἐξιόντες χείρους γίγνωνται, ὅπερ καὶ ἐν τῷ Παυσανίᾳ ἐνεῖδον, ἀπαλλαξείοντες δὲ καὶ τοῦ Μηδικοῦ πολέμου καὶ τοὺς Ἀθηναίους νομίζοντες ἱκανοὺς ἐξηγεῖσθαι καὶ σφίσιν ἐν τῷ τότε παρόντι ἐπιτηδείους.

[96] Παραλαβόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν ἡγεμονίαν τούτῳ τῷ τρόπῳ ἑκόντων τῶν ξυμμάχων διὰ τὸ Παυσανίου μῖσος, ἔταξαν ἅς τε ἔδει παρέχειν τῶν πόλεων χρήματα πρὸς τὸν βάρβαρον καὶ ἃς ναῦς· πρόσχημα γὰρ ἦν ἀμύνεσθαι ὧν ἔπαθον δῃοῦντας τὴν βασιλέως χώραν. καὶ Ἑλληνοταμίαι τότε πρῶτον Ἀθηναίοις κατέστη ἀρχή, ο? ἐδέχοντο τὸν φόρον· οὕτω γὰρ ὠνομάσθη τῶν χρημάτων ἡ φορά. ἦν δ' ὁ πρῶτος φόρος ταχθεὶς τετρακόσια τάλαντα καὶ ἑξήκοντα. ταμιεῖόν τε Δῆλος ἦν αὐτοῖς, καὶ αἱ ξύνοδοι ἐς τὸ ἱερὸν ἐγίγνοντο. [97] ἡγούμενοι δὲ αὐτονόμων τὸ πρῶτον τῶν ξυμμάχων καὶ ἀπὸ κοινῶν ξυνόδων βουλευόντων τοσάδε ἐπῆλθον πολέμῳ τε καὶ διαχειρίσει πραγμάτων μεταξὺ τοῦδε τοῦ πολέμου καὶ τοῦ Μηδικοῦ, ἃ ἐγένετο πρός τε τὸν βάρβαρον αὐτοῖς καὶ πρὸς τοὺς σφετέρους ξυμμάχους νεωτερίζοντας καὶ Πελοποννησίων τοὺς αἰεὶ προστυγχάνοντας ἐν ἑκάστῳ. ἔγραψα δὲ αὐτὰ καὶ τὴν ἐκβολὴν τοῦ λόγου ἐποιησάμην διὰ τόδε, ὅτι τοῖς πρὸ ἐμοῦ ἅπασιν ἐκλιπὲς τοῦτο ἦν τὸ χωρίον καὶ ἢ τὰ πρὸ τῶν Μηδικῶν Ἑλληνικὰ ξυνετίθεσαν ἢ αὐτὰ τὰ Μηδικά· τούτων δὲ ὅσπερ καὶ ἥψατο ἐν τῇ Ἀττικῇ ξυγγραφῇ Ἑλλάνικος, βραχέως τε καὶ τοῖς χρόνοις οὐκ ἀκριβῶς ἐπεμνήσθη. ἅμα δὲ καὶ τῆς ἀρχῆς ἀπόδειξιν ἔχει τῆς τῶν Ἀθηναίων ἐν οἵῳ τρόπῳ κατέστη.

[98] Πρῶτον μὲν Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Στρυμόνι Μήδων ἐχόντων πολιορκίᾳ εἷλον καὶ ἠνδραπόδισαν, Κίμωνος τοῦ Μιλτιάδου στρατηγοῦντος. ἔπειτα Σκῦρον τὴν ἐν τῷ Αἰγαίῳ νῆσον, ἣν ᾤκουν Δόλοπες, ἠνδραπόδισαν καὶ ᾤκισαν αὐτοί. πρὸς δὲ Κρυστίους αὐτοῖς ἄνευ τῶν ἄλλων Εὐβοέων πόλεμος ἐγένετο, καὶ χρόνῳ ξυνέβησαν καθ' ὁμολογίαν. Ναξίοις δὲ ἀποστᾶσι μετὰ ταῦτα ἐπολέμησαν καὶ πολιορκίᾳ παρεστήσαντο, πρώτη τε αὕτη πόλις ξυμμαχὶς παρὰ τὸ καθεστηκὸς ἐδουλώθη, ἔπειτα δὲ καὶ τῶν ἄλλων ὡς ἑκάστῃ ξυνέβη. [99] αἰτίαι δὲ ἄλλαι τε ἦσαν τῶν ἀποστάσεων καὶ μέγισται αἱ τῶν φόρων καὶ νεῶν ἔκδειαι καὶ λιποστράτιον εἴ τῳ ἐγένετο· οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ἀκριβῶς ἔπρασσον καὶ λυπηροὶ ἦσαν οὐκ εἰωθόσιν οὐδὲ βουλομένοις ταλαιπωρεῖν προσάγοντες τὰς ἀνάγκας. ἦσαν δέ πως καὶ ἄλλως οἱ Ἀθηναῖοι οὐκέτι ὁμοίως ἐν ἡδονῇ ἄρχοντες, καὶ οὔτε ξυνεστράτευον ἀπὸ τοῦ ἴσου ῥᾴδιόν τε προσάγεσθαι ἦν αὐτοῖς τοὺς ἀφισταμένους. ὧν αὐτοὶ αἴτιοι ἐγένοντο οἱ ξύμμαχοι· διὰ γὰρ τὴν ἀπόκνησιν ταύτην τῶν στρατειῶν οἱ πλείους αὐτῶν, ἵνα μὴ ἀπ' οἴκου ὦσι, χρήματα ἐτάξαντο ἀντὶ τῶν νεῶν τὸ ἱκνούμενον ἀνάλωμα φέρειν, καὶ τοῖς μὲν Ἀθηναίοις ηὔξετο τὸ ναυτικὸν ἀπὸ τῆς δαπάνης ἣν ἐκεῖνοι ξυμφέροιεν, αὐτοὶ δέ, ὁπότε ἀποσταῖεν, ἀπαράσκευοι καὶ ἄπειροι ἐς τὸν πόλεμον καθίσταντο.

[100] Ἐγένετο δὲ μετὰ ταῦτα καὶ ἡ ἐπ' Εὐρυμέδοντι ποταμῷ ἐν Παμφυλίᾳ πεζομαχία καὶ ναυμαχία Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων πρὸς Μήδους, καὶ ἐνίκων τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἀμφότερα Ἀθηναῖοι Κίμωνος τοῦ Μιλτιάδου στρατηγοῦντος, καὶ εἷλον τριήρεις Φοινίκων καὶ διέφθειραν τὰς πάσας ἐς διακοσίας. χρόνῳ δὲ ὕστερον ξυνέβη Θασίους αὐτῶν ἀποστῆναι, διενεχθέντας περὶ τῶν ἐν τῇ ἀντιπέρας Θρᾴκῃ ἐμπορίων καὶ τοῦ μετάλλου ἃ ἐνέμοντο. καὶ ναυσὶ μὲν ἐπὶ Θάσον πλεύσαντες οἱ Ἀθηναῖοι ναυμαχίᾳ ἐκράτησαν καὶ ἐς τὴν γῆν ἀπέβησαν, ἐπὶ δὲ Στρυμόνα πέμψαντες μυρίους οἰκήτορας αὑτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους ὡς οἰκιοῦντες τὰς τότε καλουμένας Ἐννέα ὁδούς, νῦν δὲ Ἀμφίπολιν, τῶν μὲν Ἐννέα ὁδῶν αὐτοὶ ἐκράτησαν, ἃς εἶχον Ἠδωνοί, προελθόντες δὲ τῆς Θρᾴκης ἐς μεσόγειαν διεφθάρησαν ἐν Δραβησκῷ τῇ Ἠδωνικῇ ὑπὸ τῶν Θρᾳκῶν ξυμπάντων, οἷς πολέμιον ἦν τὸ χωρίον [αἱ Ἐννέα ὁδοὶ] κτιζόμενον. [101] Θάσιοι δὲ νικηθέντες μάχῃ καὶ πολιορκούμενοι Λακεδαιμονίους ἐπεκαλοῦντο καὶ ἐπαμύνειν ἐκέλευον ἐσβαλόντας ἐς τὴν Ἀττικήν. οἱ δὲ ὑπέσχοντο μὲν κρύφα τῶν Ἀθηναίων καὶ ἔμελλον, διεκωλύθησαν δὲ ὑπὸ τοῦ γενομένου σεισμοῦ, ἐν ᾧ καὶ οἱ Εἵλωτες αὐτοῖς καὶ τῶν περιοίκων Θουριᾶταί τε καὶ Αἰθαιῆς ἐς Ἰθώμην ἀπέστησαν. πλεῖστοι δὲ τῶν Εἱλώτων ἐγένοντο οἱ τῶν παλαιῶν Μεσσηνίων τότε δουλωθέντων ἀπόγονοι· ᾗ καὶ Μεσσήνιοι ἐκλήθησαν οἱ πάντες. πρὸς μὲν οὖν τοὺς ἐν Ἰθώμῃ πόλεμος καθειστήκει Λακεδαιμονίοις, Θάσιοι δὲ τρίτῳ ἔτει πολιορκούμενοι ὡμολόγησαν Ἀθηναίοις τεῖχός τε καθελόντες καὶ ναῦς παραδόντες, χρήματά τε ὅσα ἔδει ἀποδοῦναι αὐτίκα ταξάμενοι καὶ τὸ λοιπὸν φέρειν, τήν τε ἤπειρον καὶ τὸ μέταλλον ἀφέντες.

[102] Λακεδαιμόνιοι δέ, ὡς αὐτοῖς πρὸς τοὺς ἐν Ἰθώμῃ ἐμηκύνετο ὁ πόλεμος, ἄλλους τε ἐπεκαλέσαντο ξυμμάχους καὶ Ἀθηναίους· οἱ δ' ἦλθον Κίμωνος στρατηγοῦντος πλήθει οὐκ ὀλίγῳ. μάλιστα δ' αὐτοὺς ἐπεκαλέσαντο ὅτι τειχομαχεῖν ἐδόκουν δυνατοὶ εἶναι, τοῖς δὲ πολιορκίας μακρᾶς καθεστηκυίας τούτου ἐνδεᾶ ἐφαίνετο· βίᾳ γὰρ ἂν εἷλον τὸ χωρίον. καὶ διαφορὰ ἐκ ταύτης τῆς στρατείας πρῶτον Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις φανερὰ ἐγένετο. οἱ γὰρ Λακεδαιμόνιοι, ἐπειδὴ τὸ χωρίον βίᾳ οὐχ ἡλίσκετο, δείσαντες τῶν Ἀθηναίων τὸ τολμηρὸν καὶ τὴν νεωτεροποιίαν, καὶ ἀλλοφύλους ἅμα ἡγησάμενοι, μή τι, ἢν παραμείνωσιν, ὑπὸ τῶν ἐν Ἰθώμῃ πεισθέντες νεωτερίσωσι, μόνους τῶν ξυμμάχων ἀπέπεμψαν, τὴν μὲν ὑποψίαν οὐ δηλοῦντες, εἰπόντες δὲ ὅτι οὐδὲν προσδέονται αὐτῶν ἔτι. οἱ δ' Ἀθηναῖοι ἔγνωσαν οὐκ ἐπὶ τῷ βελτίονι λόγῳ ἀποπεμπόμενοι, ἀλλά τινος ὑπόπτου γενομένου, καὶ δεινὸν ποιησάμενοι καὶ οὐκ ἀξιώσαντες ὑπὸ Λακεδαιμονίων τοῦτο παθεῖν, εὐθὺς ἐπειδὴ ἀνεχώρησαν, ἀφέντες τὴν γενομένην ἐπὶ τῷ Μήδῳ ξυμμαχίαν πρὸς αὐτοὺς Ἀργείοις τοῖς ἐκείνων πολεμίοις ξύμμαχοι ἐγένοντο, καὶ πρὸς Θεσσαλοὺς ἅμα ἀμφοτέροις οἱ αὐτοὶ ὅρκοι καὶ ξυμμαχία κατέστη.

[103] Οἱ δ' ἐν Ἰθώμῃ δεκάτῳ ἔτει, ὡς οὐκέτι ἐδύναντο ἀντέχειν, ξυνέβησαν πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους ἐφ' ᾧ ἐξίασιν ἐκ Πελοποννήσου ὑπόσπονδοι καὶ μηδέποτε ἐπιβήσονται αὐτῆς· ἢν δέ τις ἁλίσκηται, τοῦ λαβόντος εἶναι δοῦλον. ἦν δέ τι καὶ χρηστήριον τοῖς Λακεδαιμονίοις Πυθικὸν πρὸ τοῦ, τὸν ἱκέτην τοῦ Διὸς τοῦ Ἰθωμήτα ἀφιέναι. ἐξῆλθον δὲ αὐτοὶ καὶ παῖδες καὶ γυναῖκες, καὶ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι δεξάμενοι κατ' ἔχθος ἤδη τὸ Λακεδαιμονίων ἐς Ναύπακτον κατῴκισαν, ἣν ἔτυχον ᾑρηκότες νεωστὶ Λοκρῶν τῶν Ὀζολῶν ἐχόντων. προσεχώρησαν δὲ καὶ Μεγαρῆς Ἀθηναίοις ἐς ξυμμαχίαν Λακεδαιμονίων ἀποστάντες, ὅτι αὐτοὺς Κορίνθιοι περὶ γῆς ὅρων πολέμῳ κατεῖχον· καὶ ἔσχον Ἀθηναῖοι Μέγαρα καὶ Πηγάς, καὶ τὰ μακρὰ τείχη ᾠκοδόμησαν Μεγαρεῦσι τὰ ἀπὸ τῆς πόλεως ἐς Νίσαιαν καὶ ἐφρούρουν αὐτοί. καὶ Κορινθίοις μὲν οὐχ ἥκιστα ἀπὸ τοῦδε τὸ σφοδρὸν μῖσος ἤρξατο πρῶτον ἐς Ἀθηναίους γενέσθαι.

[104] Ἰνάρως δὲ ὁ Ψαμμητίχου, Λίβυς, βασιλεὺς Λιβύων τῶν πρὸς Αἰγύπτῳ, ὁρμώμενος ἐκ Μαρείας τῆς ὑπὲρ Φάρου πόλεως ἀπέστησεν Αἰγύπτου τὰ πλείω ἀπὸ βασιλέως Ἀρταξέρξου, καὶ αὐτὸς ἄρχων γενόμενος Ἀθηναίους ἐπηγάγετο. οἱ δέ (ἔτυχον γὰρ ἐς Κύπρον στρατευόμενοι ναυσὶ διακοσίαις αὑτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων) ἦλθον ἀπολιπόντες τὴν Κύπρον, καὶ ἀναπλεύσαντες ἀπὸ θαλάσσης ἐς τὸν Νεῖλον τοῦ τε ποταμοῦ κρατοῦντες καὶ τῆς Μέμφιδος τῶν δύο μερῶν πρὸς τὸ τρίτον μέρος ὃ καλεῖται Λευκὸν τεῖχος ἐπολέμουν· ἐνῆσαν δὲ αὐτόθι Περσῶν καὶ Μήδων οἱ καταφυγόντες καὶ Αἰγυπτίων οἱ μὴ ξυναποστάντες.

[105] Ἀθηναίοις δὲ ναυσὶν ἀποβᾶσιν ἐς Ἁλιᾶς πρὸς Κορινθίους καὶ Ἐπιδαυρίους μάχη ἐγένετο, καὶ ἐνίκων Κορίνθιοι. καὶ ὕστερον Ἀθηναῖοι ἐναυμάχησαν ἐπὶ Κεκρυφαλείᾳ Πελοποννησίων ναυσί, καὶ ἐνίκων Ἀθηναῖοι. πολέμου δὲ καταστάντος πρὸς Αἰγινήτας Ἀθηναίοις μετὰ ταῦτα ναυμαχία γίγνεται ἐπ' Αἰγίνῃ μεγάλη Ἀθηναίων καὶ Αἰγινητῶν, καὶ οἱ ξύμμαχοι ἑκατέροις παρῆσαν, καὶ ἐνίκων Ἀθηναῖοι καὶ ναῦς ἑβδομήκοντα λαβόντες αὐτῶν ἐς τὴν γῆν ἀπέβησαν καὶ ἐπολιόρκουν, Λεωκράτους τοῦ Στροίβου στρατηγοῦντος. ἔπειτα Πελοποννήσιοι ἀμύνειν βουλόμενοι Αἰγινήταις ἐς μὲν τὴν Αἴγιναν τριακοσίους ὁπλίτας πρότερον Κορινθίων καὶ Ἐπιδαυρίων ἐπικούρους διεβίβασαν, τὰ δὲ ἄκρα τῆς Γερανείας κατέλαβον καὶ ἐς τὴν Μεγαρίδα κατέβησαν Κορίνθιοι μετὰ τῶν ξυμμάχων, νομίζοντες ἀδυνάτους ἔσεσθαι Ἀθηναίους βοηθεῖν τοῖς Μεγαρεῦσιν ἔν τε Αἰγίνῃ ἀπούσης στρατιᾶς πολλῆς καὶ ἐν Αἰγύπτῳ· ἢν δὲ καὶ βοηθῶσιν, ἀπ' Αἰγίνης ἀναστήσεσθαι αὐτούς. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τὸ μὲν πρὸς Αἰγίνῃ στράτευμα οὐκ ἐκίνησαν, τῶν δ' ἐκ τῆς πόλεως ὑπολοίπων οἵ τε πρεσβύτατοι καὶ οἱ νεώτατοι ἀφικνοῦνται ἐς τὰ Μέγαρα Μυρωνίδου στρατηγοῦντος. καὶ μάχης γενομένης ἰσορρόπου πρὸς Κορινθίους διεκρίθησαν ἀπ' ἀλλήλων, καὶ ἐνόμισαν αὐτοὶ ἑκάτεροι οὐκ ἔλασσον ἔχειν ἐν τῷ ἔργῳ. καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι (ἐκράτησαν γὰρ ὅμως μᾶλλον) ἀπελθόντων τῶν Κορινθίων τροπαῖον ἔστησαν· οἱ δὲ Κορίνθιοι κακιζόμενοι ὑπὸ τῶν ἐν τῇ πόλει πρεσβυτέρων καὶ παρασκευασάμενοι, ἡμέραις ὕστερον δώδεκα μάλιστα ἐλθόντες ἀνθίστασαν τροπαῖον καὶ αὐτοὶ ὡς νικήσαντες. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκβοηθήσαντες ἐκ τῶν Μεγάρων τούς τε τὸ τροπαῖον ἱστάντας διαφθείρουσι καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμβαλόντες ἐκράτησαν. [106] οἱ δὲ νικώμενοι ὑπεχώρουν, καί τι αὐτῶν μέρος οὐκ ὀλίγον προσβιασθὲν καὶ διαμαρτὸν τῆς ὁδοῦ ἐσέπεσεν ἔς του χωρίον ἰδιώτου, ᾧ ἔτυχεν ὄρυγμα μέγα περιεῖργον καὶ οὐκ ἦν ἔξοδος. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι γνόντες κατὰ πρόσωπόν τε εἶργον τοῖς ὁπλίταις καὶ περιστήσαντες κύκλῳ τοὺς ψιλοὺς κατέλευσαν πάντας τοὺς ἐσελθόντας, καὶ πάθος μέγα τοῦτο Κορινθίοις ἐγένετο. τὸ δὲ πλῆθος ἀπεχώρησεν αὐτοῖς τῆς στρατιᾶς ἐπ' οἴκου.

[107] Ἤρξαντο δὲ κατὰ τοὺς χρόνους τούτους καὶ τὰ μακρὰ τείχη Ἀθηναῖοι ἐς θάλασσαν οἰκοδομεῖν, τό τε Φαληρόνδε καὶ τὸ ἐς Πειραιᾶ. καὶ Φωκέων στρατευσάντων ἐς Δωριᾶς τὴν Λακεδαιμονίων μητρόπολιν, Βοιὸν καὶ Κυτίνιον καὶ Ἐρινεόν, καὶ ἑλόντων ἓν τῶν πολισμάτων τούτων, οἱ Λακεδαιμόνιοι Νικομήδους τοῦ Κλεομβρότου ὑπὲρ Πλειστοάνακτος τοῦ Παυσανίου βασιλέως νέου ὄντος ἔτι ἡγουμένου ἐβοήθησαν τοῖς Δωριεῦσιν ἑαυτῶν τε πεντακοσίοις καὶ χιλίοις ὁπλίταις καὶ τῶν ξυμμάχων μυρίοις, καὶ τοὺς Φωκέας ὁμολογίᾳ ἀναγκάσαντες ἀποδοῦναι τὴν πόλιν ἀπεχώρουν πάλιν. καὶ κατὰ θάλασσαν μὲν αὐτούς, διὰ τοῦ Κρισαίου κόλπου εἰ βούλοιντο περαιοῦσθαι, Ἀθηναῖοι ναυσὶ περιπλεύσαντες ἔμελλον κωλύσειν· διὰ δὲ τῆς Γερανείας οὐκ ἀσφαλὲς αὐτοῖς ἐφαίνετο Ἀθηναίων ἐχόντων Μέγαρα καὶ Πηγὰς πορεύεσθαι. δύσοδός τε γὰρ ἡ Γερανεία καὶ ἐφρουρεῖτο αἰεὶ ὑπὸ Ἀθηναίων, καὶ τότε ᾐσθάνοντο αὐτοὺς μέλλοντας καὶ ταύτῃ κωλύσειν. ἔδοξε δ' αὐτοῖς ἐν Βοιωτοῖς περιμείνασι σκέψασθαι ὅτῳ τρόπῳ ἀσφαλέστατα διαπορεύσονται. τὸ δέ τι καὶ ἄνδρες τῶν Ἀθηναίων ἐπῆγον αὐτοὺς κρύφα, ἐλπίσαντες δῆμόν τε καταπαύσειν καὶ τὰ μακρὰ τείχη οἰκοδομούμενα. ἐβοήθησαν δὲ ἐπ' αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι πανδημεὶ καὶ Ἀργείων χίλιοι καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων ὡς ἕκαστοι· ξύμπαντες δὲ ἐγένοντο τετρακισχίλιοι καὶ μύριοι. νομίσαντες δὲ ἀπορεῖν ὅπῃ διέλθωσιν ἐπεστράτευσαν αὐτοῖς, καί τι καὶ τοῦ δήμου καταλύσεως ὑποψίᾳ. ἦλθον δὲ καὶ Θεσσαλῶν ἱππῆς τοῖς Ἀθηναίοις κατὰ τὸ ξυμμαχικόν, οἳ μετέστησαν ἐν τῷ ἔργῳ παρὰ τοὺς Λακεδαιμονίους. [108] γενομένης δὲ μάχης ἐν Τανάγρᾳ τῆς Βοιωτίας ἐνίκων Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, καὶ φόνος ἐγένετο ἀμφοτέρων πολύς. καὶ Λακεδαιμόνιοι μὲν ἐς τὴν Μεγαρίδα ἐλθόντες καὶ δενδροτομήσαντες πάλιν ἀπῆλθον ἐπ' οἴκου διὰ Γερανείας καὶ Ἰσθμοῦ· Ἀθηναῖοι δὲ δευτέρᾳ καὶ ἑξηκοστῇ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν μάχην ἐστράτευσαν ἐς Βοιωτοὺς Μυρωνίδου στρατηγοῦντος, καὶ μάχῃ ἐν Οἰνοφύτοις τοὺς Βοιωτοὺς νικήσαντες τῆς τε χώρας ἐκράτησαν τῆς Βοιωτίας καὶ Φωκίδος καὶ Ταναγραίων τὸ τεῖχος περιεῖλον καὶ Λοκρῶν τῶν Ὀπουντίων ἑκατὸν ἄνδρας ὁμήρους τοὺς πλουσιωτάτους ἔλαβον, τά τε τείχη ἑαυτῶν τὰ μακρὰ ἀπετέλεσαν. ὡμολόγησαν δὲ καὶ οἱ Αἰγινῆται μετὰ ταῦτα τοῖς Ἀθηναίοις, τείχη τε περιελόντες καὶ ναῦς παραδόντες φόρον τε ταξάμενοι ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον. καὶ Πελοπόννησον περιέπλευσαν Ἀθηναῖοι Τολμίδου τοῦ Τολμαίου στρατηγοῦντος, καὶ τὸ νεώριον τῶν Λακεδαιμονίων ἐνέπρησαν καὶ Ξαλκίδα Κορινθίων πόλιν εἷλον καὶ Σικυωνίους ἐν ἀποβάσει τῆς γῆς μάχῃ ἐκράτησαν.

[109] Οἱ δ' ἐν τῇ Αἰγύπτῳ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπέμενον, καὶ αὐτοῖς πολλαὶ ἰδέαι πολέμων κατέστησαν. τὸ μὲν γὰρ πρῶτον ἐκράτουν τῆς Αἰγύπτου οἱ Ἀθηναῖοι, καὶ βασιλεὺς πέμπει ἐς Λακεδαίμονα Μεγάβαζον ἄνδρα Πέρσην χρήματα ἔχοντα, ὅπως ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλεῖν πεισθέντων τῶν Πελοποννησίων ἀπ' Αἰγύπτου ἀπαγάγοι Ἀθηναίους. ὡς δὲ αὐτῷ οὐ προυχώρει καὶ τὰ χρήματα ἄλλως ἀνηλοῦτο, ὁ μὲν Μεγάβαζος καὶ τὰ λοιπὰ τῶν χρημάτων πάλιν ἐς τὴν Ἀσίαν ἀνεκομίσθη, Μεγάβυζον δὲ τὸν Ζωπύρου πέμπει ἄνδρα Πέρσην μετὰ στρατιᾶς πολλῆς· ὃς ἀφικόμενος κατὰ γῆν τούς τε Αἰγυπτίους καὶ τοὺς ξυμμάχους μάχῃ ἐκράτησε καὶ ἐκ τῆς Μέμφιδος ἐξήλασε τοὺς Ἕλληνας καὶ τέλος ἐς Προσωπίτιδα τὴν νῆσον κατέκλῃσε καὶ ἐπολιόρκει ἐν αὐτῇ ἐνιαυτὸν καὶ ἓξ μῆνας, μέχρι οὗ ξηράνας τὴν διώρυχα καὶ παρατρέψας ἄλλῃ τὸ ὕδωρ τάς τε ναῦς ἐπὶ τοῦ ξηροῦ ἐποίησε καὶ τῆς νήσου τὰ πολλὰ ἤπειρον, καὶ διαβὰς εἷλε τὴν νῆσον πεζῇ. [110] οὕτω μὲν τὰ τῶν Ἑλλήνων πράγματα ἐφθάρη ἓξ ἔτη πολεμήσαντα· καὶ ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν πορευόμενοι διὰ τῆς Λιβύης ἐς Κυρήνην ἐσώθησαν, οἱ δὲ πλεῖστοι ἀπώλοντο. Αἴγυπτος δὲ πάλιν ὑπὸ βασιλέα ἐγένετο πλὴν Ἀμυρταίου τοῦ ἐν τοῖς ἕλεσι βασιλέως· τοῦτον δὲ διὰ μέγεθός τε τοῦ ἕλους οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, καὶ ἅμα μαχιμώτατοί εἰσι τῶν Αἰγυπτίων οἱ ἕλειοι. Ἰνάρως δὲ ὁ Λιβύων βασιλεύς, ὃς τὰ πάντα ἔπραξε περὶ τῆς Αἰγύπτου, προδοσίᾳ ληφθεὶς ἀνεσταυρώθη. ἐκ δὲ τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς ἄλλης ξυμμαχίδος πεντήκοντα τριήρεις διάδοχοι πλέουσαι ἐς Αἴγυπτον ἔσχον κατὰ τὸ Μενδήσιον κέρας, οὐκ εἰδότες τῶν γεγονότων οὐδέν· καὶ αὐτοῖς ἔκ τε γῆς ἐπιπεσόντες πεζοὶ καὶ ἐκ θαλάσσης Φοινίκων ναυτικὸν διέφθειραν τὰς πολλὰς τῶν νεῶν, αἱ δ' ἐλάσσους διέφυγον πάλιν. τὰ μὲν κατὰ τὴν μεγάλην στρατείαν Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων ἐς Αἴγυπτον οὕτως ἐτελεύτησεν.

[111] Ἐκ δὲ Θεσσαλίας Ὀρέστης ὁ Ἐχεκρατίδου υἱὸς τοῦ Θεσσαλῶν βασιλέως φεύγων ἔπεισεν Ἀθηναίους ἑαυτὸν κατάγειν· καὶ παραλαβόντες Βοιωτοὺς καὶ Φωκέας ὄντας ξυμμάχους οἱ Ἀθηναῖοι ἐστράτευσαν τῆς Θεσσαλίας ἐπὶ Φάρσαλον. καὶ τῆς μὲν γῆς ἐκράτουν ὅσα μὴ προϊόντες πολὺ ἐκ τῶν ὅπλων (οἱ γὰρ ἱππῆς τῶν Θεσσαλῶν εἶργον), τὴν δὲ πόλιν οὐχ εἷλον, οὐδ' ἄλλο προυχώρει αὐτοῖς οὐδὲν ὧν ἕνεκα ἐστράτευσαν, ἀλλ' ἀπεχώρησαν πάλιν Ὀρέστην ἔχοντες ἄπρακτοι. μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον χίλιοι Ἀθηναίων ἐπὶ τὰς ναῦς τὰς ἐν Πηγαῖς ἐπιβάντες (εἶχον δ' αὐτοὶ τὰς Πηγάσ) παρέπλευσαν ἐς Σικυῶνα Περικλέους τοῦ Ξανθίππου στρατηγοῦντος, καὶ ἀποβάντες Σικυωνίων τοὺς προσμείξαντας μάχῃ ἐκράτησαν. καὶ εὐθὺς παραλαβόντες Ἀχαιοὺς καὶ διαπλεύσαντες πέραν τῆς Ἀκαρνανίας ἐς Οἰνιάδας ἐστράτευσαν καὶ ἐπολιόρκουν, οὐ μέντοι εἷλόν γε, ἀλλ' ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου.

[112] Ὕστερον δὲ διαλιπόντων ἐτῶν τριῶν σπονδαὶ γίγνονται Πελοποννησίοις καὶ Ἀθηναίοις πεντέτεις. καὶ Ἑλληνικοῦ μὲν πολέμου ἔσχον οἱ Ἀθηναῖοι, ἐς δὲ Κύπρον ἐστρατεύοντο ναυσὶ διακοσίαις αὑτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων Κίμωνος στρατηγοῦντος. καὶ ἑξήκοντα μὲν νῆες ἐς Αἴγυπτον ἀπ' αὐτῶν ἔπλευσαν, Ἀμυρταίου μεταπέμποντος τοῦ ἐν τοῖς ἕλεσι βασιλέως, αἱ δὲ ἄλλαι Κίτιον ἐπολιόρκουν. Κίμωνος δὲ ἀποθανόντος καὶ λιμοῦ γενομένου ἀπεχώρησαν ἀπὸ Κιτίου, καὶ πλεύσαντες ὑπὲρ Σαλαμῖνος τῆς ἐν Κύπρῳ Φοίνιξι καὶ Κυπρίοις καὶ Κίλιξιν ἐναυμάχησαν καὶ ἐπεζομάχησαν ἅμα, καὶ νικήσαντες ἀμφότερα ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου καὶ αἱ ἐξ Αἰγύπτου νῆες πάλιν [αἱ] ἐλθοῦσαι μετ' αὐτῶν. Λακεδαιμόνιοι δὲ μετὰ ταῦτα τὸν ἱερὸν καλούμενον πόλεμον ἐστράτευσαν, καὶ κρατήσαντες τοῦ ἐν Δελφοῖς ἱεροῦ παρέδοσαν Δελφοῖς· καὶ αὖθις ὕστερον Ἀθηναῖοι ἀποχωρησάντων αὐτῶν στρατεύσαντες καὶ κρατήσαντες παρέδοσαν Φωκεῦσιν.

[113] Καὶ χρόνου ἐγγενομένου μετὰ ταῦτα Ἀθηναῖοι, Βοιωτῶν τῶν φευγόντων ἐχόντων Ὀρχομενὸν καὶ Ξαιρώνειαν καὶ ἄλλ' ἄττα χωρία τῆς Βοιωτίας, ἐστράτευσαν ἑαυτῶν μὲν χιλίοις ὁπλίταις, τῶν δὲ ξυμμάχων ὡς ἑκάστοις ἐπὶ τὰ χωρία ταῦτα πολέμια ὄντα, Τολμίδου τοῦ Τολμαίου στρατηγοῦντος. καὶ Ξαιρώνειαν ἑλόντες καὶ ἀνδραποδίσαντες ἀπεχώρουν φυλακὴν καταστήσαντες. πορευομένοις δ' αὐτοῖς ἐν Κορωνείᾳ ἐπιτίθενται οἵ τε ἐκ τῆς Ὀρχομενοῦ φυγάδες Βοιωτῶν καὶ Λοκροὶ μετ' αὐτῶν καὶ Εὐβοέων φυγάδες καὶ ὅσοι τῆς αὐτῆς γνώμης ἦσαν, καὶ μάχῃ κρατήσαντες τοὺς μὲν διέφθειραν τῶν Ἀθηναίων, τοὺς δὲ ζῶντας ἔλαβον. καὶ τὴν Βοιωτίαν ἐξέλιπον Ἀθηναῖοι πᾶσαν, σπονδὰς ποιησάμενοι ἐφ' ᾧ τοὺς ἄνδρας κομιοῦνται. καὶ οἱ φεύγοντες Βοιωτῶν κατελθόντες καὶ οἱ ἄλλοι πάντες αὐτόνομοι πάλιν ἐγένοντο.

[114] Μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον Εὔβοια ἀπέστη ἀπὸ Ἀθηναίων, καὶ ἐς αὐτὴν διαβεβηκότος ἤδη Περικλέους στρατιᾷ Ἀθηναίων ἠγγέλθη αὐτῷ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε καὶ Πελοποννήσιοι μέλλουσιν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ οἱ φρουροὶ Ἀθηναίων διεφθαρμένοι εἰσὶν ὑπὸ Μεγαρέων, πλὴν ὅσοι ἐς Νίσαιαν ἀπέφυγον· ἐπαγαγόμενοι δὲ Κορινθίους καὶ Σικυωνίους καὶ Ἐπιδαυρίους ἀπέστησαν οἱ Μεγαρῆς. ὁ δὲ Περικλῆς πάλιν κατὰ τάχος ἐκόμιζε τὴν στρατιὰν ἐκ τῆς Εὐβοίας. καὶ μετὰ τοῦτο οἱ Πελοποννήσιοι τῆς Ἀττικῆς ἐς Ἐλευσῖνα καὶ Θριῶζε ἐσβαλόντες ἐδῄωσαν Πλειστοάνακτος τοῦ Παυσανίου βασιλέως Λακεδαιμονίων ἡγουμένου, καὶ τὸ πλέον οὐκέτι προελθόντες ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου. καὶ Ἀθηναῖοι πάλιν ἐς Εὔβοιαν διαβάντες Περικλέους στρατηγοῦντος κατεστρέψαντο πᾶσαν, καὶ τὴν μὲν ἄλλην ὁμολογίᾳ κατεστήσαντο, Ἑστιαιᾶς δὲ ἐξοικίσαντες αὐτοὶ τὴν γῆν ἔσχον. [115] ἀναχωρήσαντες δὲ ἀπ' Εὐβοίας οὐ πολλῷ ὕστερον σπονδὰς ἐποιήσαντο πρὸς Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους τριακοντούτεις, ἀποδόντες Νίσαιαν καὶ Πηγὰς καὶ Τροιζῆνα καὶ Ἀχαΐαν· ταῦτα γὰρ εἶχον Ἀθηναῖοι Πελοποννησίων.

Ἕκτῳ δὲ ἔτει Σαμίοις καὶ Μιλησίοις πόλεμος ἐγένετο περὶ Πριήνης, καὶ οἱ Μιλήσιοι ἐλασσούμενοι τῷ πολέμῳ παρ' Ἀθηναίους ἐλθόντες κατεβόων τῶν Σαμίων. ξυνεπελάβοντο δὲ καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς Σάμου ἄνδρες ἰδιῶται νεωτερίσαι βουλόμενοι τὴν πολιτείαν. πλεύσαντες οὖν Ἀθηναῖοι ἐς Σάμον ναυσὶ τεσσαράκοντα δημοκρατίαν κατέστησαν, καὶ ὁμήρους ἔλαβον τῶν Σαμίων πεντήκοντα μὲν παῖδας, ἴσους δὲ ἄνδρας, καὶ κατέθεντο ἐς Λῆμνον, καὶ φρουρὰν ἐγκαταλιπόντες ἀνεχώρησαν. τῶν δὲ Σαμίων ἦσαν γάρ τινες ο? οὐχ ὑπέμειναν, ἀλλ' ἔφυγον ἐς τὴν ἤπειρον, ξυνθέμενοι τῶν ἐν τῇ πόλει τοῖς δυνατωτάτοις καὶ Πισσούθνῃ τῷ Ὑστάσπου ξυμμαχίαν, ὃς εἶχε Σάρδεις τότε, ἐπικούρους τε ξυλλέξαντες ἐς ἑπτακοσίους διέβησαν ὑπὸ νύκτα ἐς τὴν Σάμον, καὶ πρῶτον μὲν τῷ δήμῳ ἐπανέστησαν καὶ ἐκράτησαν τῶν πλείστων, ἔπειτα τοὺς ὁμήρους ἐκκλέψαντες ἐκ Λήμνου τοὺς αὑτῶν ἀπέστησαν, καὶ τοὺς φρουροὺς τοὺς Ἀθηναίων καὶ τοὺς ἄρχοντας ο? ἦσαν παρὰ σφίσιν ἐξέδοσαν Πισσούθνῃ, ἐπί τε Μίλητον εὐθὺς παρεσκευάζοντο στρατεύειν. ξυναπέστησαν δ' αὐτοῖς καὶ Βυζάντιοι.

[116] Ἀθηναῖοι δὲ ὡς ᾔσθοντο, πλεύσαντες ναυσὶν ἑξήκοντα ἐπὶ Σάμου ταῖς μὲν ἑκκαίδεκα τῶν νεῶν οὐκ ἐχρήσαντο (ἔτυχον γὰρ αἱ μὲν ἐπὶ Καρίας ἐς προσκοπὴν τῶν Φοινισσῶν νεῶν οἰχόμεναι, αἱ δὲ ἐπὶ Ξίου καὶ Λέσβου περιαγγέλλουσαι βοηθεῖν), τεσσαράκοντα δὲ ναυσὶ καὶ τέσσαρσι Περικλέους δεκάτου αὐτοῦ στρατηγοῦντος ἐναυμάχησαν πρὸς Τραγίᾳ τῇ νήσῳ Σαμίων ναυσὶν ἑβδομήκοντα, ὧν ἦσαν αἱ εἴκοσι στρατιώτιδες (ἔτυχον δὲ αἱ πᾶσαι ἀπὸ Μιλήτου πλέουσαι), καὶ ἐνίκων Ἀθηναῖοι. ὕστερον δὲ αὐτοῖς ἐβοήθησαν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν νῆες τεσσαράκοντα καὶ Ξίων καὶ Λεσβίων πέντε καὶ εἴκοσι, καὶ ἀποβάντες καὶ κρατοῦντες τῷ πεζῷ ἐπολιόρκουν τρισὶ τείχεσι τὴν πόλιν καὶ ἐκ θαλάσσης ἅμα. Περικλῆς δὲ λαβὼν ἑξήκοντα ναῦς ἀπὸ τῶν ἐφορμουσῶν ᾤχετο κατὰ τάχος ἐπὶ Καύνου καὶ Καρίας, ἐσαγγελθέντων ὅτι Φοίνισσαι νῆες ἐπ' αὐτοὺς πλέουσιν· ᾤχετο γὰρ καὶ ἐκ τῆς Σάμου πέντε ναυσὶ Στησαγόρας καὶ ἄλλοι ἐπὶ τὰς Φοινίσσας. [117] ἐν τούτῳ δὲ οἱ Σάμιοι ἐξαπιναίως ἔκπλουν ποιησάμενοι ἀφάρκτῳ τῷ στρατοπέδῳ ἐπιπεσόντες τάς τε προφυλακίδας ναῦς διέφθειραν καὶ ναυμαχοῦντες τὰς ἀνταναγομένας ἐνίκησαν, καὶ τῆς θαλάσσης τῆς καθ' ἑαυτοὺς ἐκράτησαν ἡμέρας περὶ τέσσαρας καὶ δέκα, καὶ ἐσεκομίσαντο καὶ ἐξεκομίσαντο ἃ ἐβούλοντο. ἐλθόντος δὲ Περικλέους πάλιν ταῖς ναυσὶ κατεκλῄσθησαν. καὶ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ὕστερον προσεβοήθησαν τεσσαράκοντα μὲν αἱ μετὰ Θουκυδίδου καὶ Ἅγνωνος καὶ Φορμίωνος νῆες, εἴκοσι δὲ αἱ μετὰ Τληπολέμου καὶ Ἀντικλέους, ἐκ δὲ Ξίου καὶ Λέσβου τριάκοντα. καὶ ναυμαχίαν μέν τινα βραχεῖαν ἐποιήσαντο οἱ Σάμιοι, ἀδύνατοι δὲ ὄντες ἀντίσχειν ἐξεπολιορκήθησαν ἐνάτῳ μηνὶ καὶ προσεχώρησαν ὁμολογίᾳ, τεῖχός τε καθελόντες καὶ ὁμήρους δόντες καὶ ναῦς παραδόντες καὶ χρήματα τὰ ἀναλωθέντα ταξάμενοι κατὰ χρόνους ἀποδοῦναι. ξυνέβησαν δὲ καὶ Βυζάντιοι ὥσπερ καὶ πρότερον ὑπήκοοι εἶναι.

[118] Μετὰ ταῦτα δὲ ἤδη γίγνεται οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον τὰ προειρημένα, τά τε Κερκυραϊκὰ καὶ τὰ Ποτειδεατικὰ καὶ ὅσα πρόφασις τοῦδε τοῦ πολέμου κατέστη. ταῦτα δὲ ξύμπαντα ὅσα ἔπραξαν οἱ Ἕλληνες πρός τε ἀλλήλους καὶ τὸν βάρβαρον ἐγένετο ἐν ἔτεσι πεντήκοντα μάλιστα μεταξὺ τῆς τε Ξέρξου ἀναχωρήσεως καὶ τῆς ἀρχῆς τοῦδε τοῦ πολέμου· ἐν οἷς οἱ Ἀθηναῖοι τήν τε ἀρχὴν ἐγκρατεστέραν κατεστήσαντο καὶ αὐτοὶ ἐπὶ μέγα ἐχώρησαν δυνάμεως, οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι αἰσθόμενοι οὔτε ἐκώλυον εἰ μὴ ἐπὶ βραχύ, ἡσύχαζόν τε τὸ πλέον τοῦ χρόνου, ὄντες μὲν καὶ πρὸ τοῦ μὴ ταχεῖς ἰέναι ἐς τοὺς πολέμους, ἢν μὴ ἀναγκάζωνται, τὸ δέ τι καὶ πολέμοις οἰκείοις ἐξειργόμενοι, πρὶν δὴ ἡ δύναμις τῶν Ἀθηναίων σαφῶς ᾔρετο καὶ τῆς ξυμμαχίας αὐτῶν ἥπτοντο. τότε δὲ οὐκέτι ἀνασχετὸν ἐποιοῦντο, ἀλλ' ἐπιχειρητέα ἐδόκει εἶναι πάσῃ προθυμίᾳ καὶ καθαιρετέα ἡ ἰσχύς, ἢν δύνωνται, ἀραμένοις τόνδε τὸν πόλεμον. αὐτοῖς μὲν οὖν τοῖς Λακεδαιμονίοις διέγνωστο λελύσθαι τε τὰς σπονδὰς καὶ τοὺς Ἀθηναίους ἀδικεῖν, πέμψαντες δὲ ἐς Δελφοὺς ἐπηρώτων τὸν θεὸν εἰ πολεμοῦσιν ἄμεινον ἔσται· ὁ δὲ ἀνεῖλεν αὐτοῖς, ὡς λέγεται, κατὰ κράτος πολεμοῦσι νίκην ἔσεσθαι, καὶ αὐτὸς ἔφη ξυλλήψεσθαι καὶ παρακαλούμενος καὶ ἄκλητος. [119] αὖθις δὲ τοὺς ξυμμάχους παρακαλέσαντες ψῆφον ἐβούλοντο ἐπαγαγεῖν εἰ χρὴ πολεμεῖν. καὶ ἐλθόντων τῶν πρέσβεων ἀπὸ τῆς ξυμμαχίας καὶ ξυνόδου γενομένης οἵ τε ἄλλοι εἶπον ἃ ἐβούλοντο, κατηγοροῦντες οἱ πλείους τῶν Ἀθηναίων καὶ τὸν πόλεμον ἀξιοῦντες γίγνεσθαι, καὶ οἱ Κορίνθιοι δεηθέντες μὲν καὶ κατὰ πόλεις πρότερον ἑκάστων ἰδίᾳ ὥστε ψηφίσασθαι τὸν πόλεμον, δεδιότες περὶ τῇ Ποτειδαίᾳ μὴ προδιαφθαρῇ, παρόντες δὲ καὶ τότε καὶ τελευταῖοι ἐπελθόντες ἔλεγον τοιάδε.

[120] 'Τοὺς μὲν Λακεδαιμονίους, ὦ ἄνδρες ξύμμαχοι, οὐκ ἂν ἔτι αἰτιασαίμεθα ὡς οὐ καὶ αὐτοὶ ἐψηφισμένοι τὸν πόλεμόν εἰσι καὶ ἡμᾶς ἐς τοῦτο νῦν ξυνήγαγον. χρὴ γὰρ τοὺς ἡγεμόνας τὰ ἴδια ἐξ ἴσου νέμοντας τὰ κοινὰ προσκοπεῖν, ὥσπερ καὶ ἐν ἄλλοις ἐκ πάντων προτιμῶνται. ἡμῶν δὲ ὅσοι μὲν Ἀθηναίοις ἤδη ἐνηλλάγησαν οὐχὶ διδαχῆς δέονται ὥστε φυλάξασθαι αὐτούς· τοὺς δὲ τὴν μεσόγειαν μᾶλλον καὶ μὴ ἐν πόρῳ κατῳκημένους εἰδέναι χρὴ ὅτι, τοῖς κάτω ἢν μὴ ἀμύνωσι, χαλεπωτέραν ἕξουσι τὴν κατακομιδὴν τῶν ὡραίων καὶ πάλιν ἀντίληψιν ὧν ἡ θάλασσα τῇ ἠπείρῳ δίδωσι, καὶ τῶν νῦν λεγομένων μὴ κακοὺς κριτὰς ὡς μὴ προσηκόντων εἶναι, προσδέχεσθαι δέ ποτε, εἰ τὰ κάτω πρόοιντο, κἂν μέχρι σφῶν τὸ δεινὸν προελθεῖν, καὶ περὶ αὑτῶν οὐχ ἧσσον νῦν βουλεύεσθαι. δι' ὅπερ καὶ μὴ ὀκνεῖν δεῖ αὐτοὺς τὸν πόλεμον ἀντ' εἰρήνης μεταλαμβάνειν. ἀνδρῶν γὰρ σωφρόνων μέν ἐστιν, εἰ μὴ ἀδικοῖντο, ἡσυχάζειν, ἀγαθῶν δὲ ἀδικουμένους ἐκ μὲν εἰρήνης πολεμεῖν, εὖ δὲ παρασχὸν ἐκ πολέμου πάλιν ξυμβῆναι, καὶ μήτε τῇ κατὰ πόλεμον εὐτυχίᾳ ἐπαίρεσθαι μήτε τῷ ἡσύχῳ τῆς εἰρήνης ἡδόμενον ἀδικεῖσθαι. ὅ τε γὰρ διὰ τὴν ἡδονὴν ὀκνῶν τάχιστ' ἂν ἀφαιρεθείη τῆς ῥᾳστώνης τὸ τερπνὸν δι' ὅπερ ὀκνεῖ, εἰ ἡσυχάζοι, ὅ τε ἐν πολέμῳ εὐτυχίᾳ πλεονάζων οὐκ ἐντεθύμηται θράσει ἀπίστῳ ἐπαιρόμενος. πολλὰ γὰρ κακῶς γνωσθέντα ἀβουλοτέρων τῶν ἐναντίων τυχόντα κατωρθώθη, καὶ ἔτι πλείω καλῶς δοκοῦντα βουλευθῆναι ἐς τοὐναντίον αἰσχρῶς περιέστη· ἐνθυμεῖται γὰρ οὐδεὶς ὁμοῖα τῇ πίστει καὶ ἔργῳ ἐπεξέρχεται, ἀλλὰ μετ' ἀσφαλείας μὲν δοξάζομεν, μετὰ δέους δὲ ἐν τῷ ἔργῳ ἐλλείπομεν.

[121] 'Ἡμεῖς δὲ νῦν καὶ ἀδικούμενοι τὸν πόλεμον ἐγείρομεν καὶ ἱκανὰ ἔχοντες ἐγκλήματα, καὶ ὅταν ἀμυνώμεθα Ἀθηναίους, καταθησόμεθα αὐτὸν ἐν καιρῷ. κατὰ πολλὰ δὲ ἡμᾶς εἰκὸς ἐπικρατῆσαι, πρῶτον μὲν πλήθει προύχοντας καὶ ἐμπειρίᾳ πολεμικῇ, ἔπειτα ὁμοίως πάντας ἐς τὰ παραγγελλόμενα ἰόντας, ναυτικόν τε, ᾧ ἰσχύουσιν, ἀπὸ τῆς ὑπαρχούσης τε ἑκάστοις οὐσίας ἐξαρτυσόμεθα καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Δελφοῖς καὶ Ὀλυμπίᾳ χρημάτων· δάνεισμα γὰρ ποιησάμενοι ὑπολαβεῖν οἷοί τ' ἐσμὲν μισθῷ μείζονι τοὺς ξένους αὐτῶν ναυβάτας. ὠνητὴ γὰρ ἡ Ἀθηναίων δύναμις μᾶλλον ἢ οἰκεία· ἡ δὲ ἡμετέρα ἧσσον ἂν τοῦτο πάθοι, τοῖς σώμασι τὸ πλέον ἰσχύουσα ἢ τοῖς χρήμασιν. μιᾷ τε νίκῃ ναυμαχίας κατὰ τὸ εἰκὸς ἁλίσκονται· εἰ δ' ἀντίσχοιεν, μελετήσομεν καὶ ἡμεῖς ἐν πλέονι χρόνῳ τὰ ναυτικά, καὶ ὅταν τὴν ἐπιστήμην ἐς τὸ ἴσον καταστήσωμεν, τῇ γε εὐψυχίᾳ δήπου περιεσόμεθα. ὃ γὰρ ἡμεῖς ἔχομεν φύσει ἀγαθόν, ἐκείνοις οὐκ ἂν γένοιτο διδαχῇ· ὃ δ' ἐκεῖνοι ἐπιστήμῃ προύχουσι, καθαιρετὸν ἡμῖν ἐστὶ μελέτῃ. χρήματα δὲ ὥστε ἔχειν ἐς αὐτά, οἴσομεν· ἢ δεινὸν ἂν εἴη εἰ οἱ μὲν ἐκείνων ξύμμαχοι ἐπὶ δουλείᾳ τῇ αὑτῶν φέροντες οὐκ ἀπεροῦσιν, ἡμεῖς δ' ἐπὶ τῷ τιμωρούμενοι τοὺς ἐχθροὺς καὶ αὐτοὶ ἅμα σῴζεσθαι οὐκ ἄρα δαπανήσομεν καὶ ἐπὶ τῷ μὴ ὑπ' ἐκείνων αὐτὰ ἀφαιρεθέντες αὐτοῖς τούτοις κακῶς πάσχειν. [122] ὑπάρχουσι δὲ καὶ ἄλλαι ὁδοὶ τοῦ πολέμου ἡμῖν, ξυμμάχων τε ἀπόστασις, μάλιστα παραίρεσις οὖσα τῶν προσόδων αἷς ἰσχύουσι, καὶ ἐπιτειχισμὸς τῇ χώρᾳ, ἄλλα τε ὅσα οὐκ ἄν τις νῦν προΐδοι. ἥκιστα γὰρ πόλεμος ἐπὶ ῥητοῖς χωρεῖ, αὐτὸς δὲ ἀφ' αὑτοῦ τὰ πολλὰ τεχνᾶται πρὸς τὸ παρατυγχάνον· ἐν ᾧ ὁ μὲν εὐοργήτως αὐτῷ προσομιλήσας βεβαιότερος, ὁ δ' ὀργισθεὶς περὶ αὐτὸν οὐκ ἐλάσσω πταίει.

'Ἐνθυμώμεθα δὲ καὶ ὅτι εἰ μὲν ἡμῶν ἦσαν ἑκάστοις πρὸς ἀντιπάλους περὶ γῆς ὅρων αἱ διαφοραί, οἰστὸν ἂν ἦν· νῦν δὲ πρὸς ξύμπαντάς τε ἡμᾶς Ἀθηναῖοι ἱκανοὶ καὶ κατὰ πόλιν ἔτι δυνατώτεροι, ὥστε εἰ μὴ καὶ ἁθρόοι καὶ κατὰ ἔθνη καὶ ἕκαστον ἄστυ μιᾷ γνώμῃ ἀμυνούμεθα αὐτούς, δίχα γε ὄντας ἡμᾶς ἀπόνως χειρώσονται. καὶ τὴν ἧσσαν, εἰ καὶ δεινόν τῳ ἀκοῦσαι, ἴστω οὐκ ἄλλο τι φέρουσαν ἢ ἄντικρυς δουλείαν· ὃ καὶ λόγῳ ἐνδοιασθῆναι αἰσχρὸν τῇ Πελοποννήσῳ καὶ πόλεις τοσάσδε ὑπὸ μιᾶς κακοπαθεῖν. ἐν ᾧ ἢ δικαίως δοκοῖμεν ἂν πάσχειν ἢ διὰ δειλίαν ἀνέχεσθαι καὶ τῶν πατέρων χείρους φαίνεσθαι, ο? τὴν Ἑλλάδα ἠλευθέρωσαν, ἡμεῖς δὲ οὐδ' ἡμῖν αὐτοῖς βεβαιοῦμεν αὐτό, τύραννον δὲ ἐῶμεν ἐγκαθεστάναι πόλιν, τοὺς δ' ἐν μιᾷ μονάρχους ἀξιοῦμεν καταλύειν. καὶ οὐκ ἴσμεν ὅπως τάδε τριῶν τῶν μεγίστων ξυμφορῶν ἀπήλλακται, ἀξυνεσίας ἢ μαλακίας ἢ ἀμελείας. οὐ γὰρ δὴ πεφευγότες αὐτὰ ἐπὶ τὴν πλείστους δὴ βλάψασαν καταφρόνησιν κεχωρήκατε, ἣ ἐκ τοῦ πολλοὺς σφάλλειν τὸ ἐναντίον ὄνομα ἀφροσύνη μετωνόμασται. [123] τὰ μὲν οὖν προγεγενημένα τί δεῖ μακρότερον ἢ ἐς ὅσον τοῖς νῦν ξυμφέρει αἰτιᾶσθαι; περὶ δὲ τῶν ἔπειτα μελλόντων τοῖς παροῦσι βοηθοῦντας χρὴ ἐπιταλαιπωρεῖν (πάτριον γὰρ ὑμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι), καὶ μὴ μεταβάλλειν τὸ ἔθος, εἰ ἄρα πλούτῳ τε νῦν καὶ ἐξουσίᾳ ὀλίγον προφέρετε (οὐ γὰρ δίκαιον ἃ τῇ ἀπορίᾳ ἐκτήθη τῇ περιουσίᾳ ἀπολέσθαι), ἀλλὰ θαρσοῦντας ἰέναι κατὰ πολλὰ ἐς τὸν πόλεμον, τοῦ τε θεοῦ χρήσαντος καὶ αὐτοῦ ὑποσχομένου ξυλλήψεσθαι καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος ἁπάσης ξυναγωνιουμένης, τὰ μὲν φόβῳ, τὰ δὲ ὠφελίᾳ. σπονδάς τε οὐ λύσετε πρότεροι, ἅς γε καὶ ὁ θεὸς κελεύων πολεμεῖν νομίζει παραβεβάσθαι, ἠδικημέναις δὲ μᾶλλον βοηθήσετε· λύουσι γὰρ οὐχ οἱ ἀμυνόμενοι, ἀλλ' οἱ πρότεροι ἐπιόντες.

[124] 'Ὥστε πανταχόθεν καλῶς ὑπάρχον ὑμῖν πολεμεῖν καὶ ἡμῶν κοινῇ τάδε παραινούντων, εἴπερ βεβαιότατον τὸ ταὐτὰ ξυμφέροντα καὶ πόλεσι καὶ ἰδιώταις εἶναι, μὴ μέλλετε Ποτειδεάταις τε ποιεῖσθαι τιμωρίαν οὖσι Δωριεῦσι καὶ ὑπὸ Ἰώνων πολιορκουμένοις, οὗ πρότερον ἦν τοὐναντίον, καὶ τῶν ἄλλων μετελθεῖν τὴν ἐλευθερίαν, ὡς οὐκέτι ἐνδέχεται περιμένοντας τοὺς μὲν ἤδη βλάπτεσθαι, τοὺς δ', εἰ γνωσθησόμεθα ξυνελθόντες μέν, ἀμύνεσθαι δὲ οὐ τολμῶντες, μὴ πολὺ ὕστερον τὸ αὐτὸ πάσχειν· ἀλλὰ νομίσαντες ἐς ἀνάγκην ἀφῖχθαι, ὦ ἄνδρες ξύμμαχοι, καὶ ἅμα τάδε ἄριστα λέγεσθαι, ψηφίσασθε τὸν πόλεμον μὴ φοβηθέντες τὸ αὐτίκα δεινόν, τῆς δ' ἀπ' αὐτοῦ διὰ πλείονος εἰρήνης ἐπιθυμήσαντες· ἐκ πολέμου μὲν γὰρ εἰρήνη μᾶλλον βεβαιοῦται, ἀφ' ἡσυχίας δὲ μὴ πολεμῆσαι οὐχ ὁμοίως ἀκίνδυνον. καὶ τὴν καθεστηκυῖαν ἐν τῇ Ἑλλάδι πόλιν τύραννον ἡγησάμενοι ἐπὶ πᾶσιν ὁμοίως καθεστάναι, ὥστε τῶν μὲν ἤδη ἄρχειν, τῶν δὲ διανοεῖσθαι, παραστησώμεθα ἐπελθόντες, καὶ αὐτοί τε ἀκινδύνως τὸ λοιπὸν οἰκῶμεν καὶ τοὺς νῦν δεδουλωμένους Ἕλληνας ἐλευθερώσωμεν.' τοιαῦτα μὲν οἱ Κορίνθιοι εἶπον.

[125] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἐπειδὴ ἀφ' ἁπάντων ἤκουσαν γνώμην, ψῆφον ἐπήγαγον τοῖς ξυμμάχοις ἅπασιν ὅσοι παρῆσαν ἑξῆς, καὶ μείζονι καὶ ἐλάσσονι πόλει· καὶ τὸ πλῆθος ἐψηφίσαντο πολεμεῖν. δεδογμένον δὲ αὐτοῖς εὐθὺς μὲν ἀδύνατα ἦν ἐπιχειρεῖν ἀπαρασκεύοις οὖσιν, ἐκπορίζεσθαι δὲ ἐδόκει ἑκάστοις ἃ πρόσφορα ἦν καὶ μὴ εἶναι μέλλησιν. ὅμως δὲ καθισταμένοις ὧν ἔδει ἐνιαυτὸς μὲν οὐ διετρίβη, ἔλασσον δέ, πρὶν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ τὸν πόλεμον ἄρασθαι φανερῶς. [126] ἐν τούτῳ δὲ ἐπρεσβεύοντο τῷ χρόνῳ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἐγκλήματα ποιούμενοι, ὅπως σφίσιν ὅτι μεγίστη πρόφασις εἴη τοῦ πολεμεῖν, ἢν μή τι ἐσακούωσιν.

Καὶ πρῶτον μὲν πρέσβεις πέμψαντες οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐκέλευον τοὺς Ἀθηναίους τὸ ἄγος ἐλαύνειν τῆς θεοῦ· τὸ δὲ ἄγος ἦν τοιόνδε. Κύλων ἦν Ἀθηναῖος ἀνὴρ Ὀλυμπιονίκης τῶν πάλαι εὐγενής τε καὶ δυνατός, ἐγεγαμήκει δὲ θυγατέρα Θεαγένους Μεγαρέως ἀνδρός, ὃς κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐτυράννει Μεγάρων. χρωμένῳ δὲ τῷ Κύλωνι ἐν Δελφοῖς ἀνεῖλεν ὁ θεὸς ἐν τοῦ Διὸς τῇ μεγίστῃ ἑορτῇ καταλαβεῖν τὴν Ἀθηναίων ἀκρόπολιν. ὁ δὲ παρά τε τοῦ Θεαγένους δύναμιν λαβὼν καὶ τοὺς φίλους ἀναπείσας, ἐπειδὴ ἐπῆλθεν Ὀλύμπια τὰ ἐν Πελοποννήσῳ, κατέλαβε τὴν ἀκρόπολιν ὡς ἐπὶ τυραννίδι, νομίσας ἑορτήν τε τοῦ Διὸς μεγίστην εἶναι καὶ ἑαυτῷ τι προσήκειν Ὀλύμπια νενικηκότι. εἰ δὲ ἐν τῇ Ἀττικῇ ἢ ἄλλοθί που ἡ μεγίστη ἑορτὴ εἴρητο, οὔτε ἐκεῖνος ἔτι κατενόησε τό τε μαντεῖον οὐκ ἐδήλου (ἔστι γὰρ καὶ Ἀθηναίοις Διάσια ἃ καλεῖται Διὸς ἑορτὴ Μειλιχίου μεγίστη ἔξω τῆς πόλεως, ἐν ᾗ πανδημεὶ θύουσι πολλὰ οὐχ ἱερεῖα, ἀλλ' <ἁγνὰ> θύματα ἐπιχώρια), δοκῶν δὲ ὀρθῶς γιγνώσκειν ἐπεχείρησε τῷ ἔργῳ. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι αἰσθόμενοι ἐβοήθησάν τε πανδημεὶ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἐπ' αὐτοὺς καὶ προσκαθεζόμενοι ἐπολιόρκουν. χρόνου δὲ ἐγγιγνομένου οἱ Ἀθηναῖοι τρυχόμενοι τῇ προσεδρίᾳ ἀπῆλθον οἱ πολλοί, ἐπιτρέψαντες τοῖς ἐννέα ἄρχουσι τήν τε φυλακὴν καὶ τὸ πᾶν αὐτοκράτορσι διαθεῖναι ᾗ ἂν ἄριστα διαγιγνώσκωσιν· τότε δὲ τὰ πολλὰ τῶν πολιτικῶν οἱ ἐννέα ἄρχοντες ἔπρασσον. οἱ δὲ μετὰ τοῦ Κύλωνος πολιορκούμενοι φλαύρως εἶχον σίτου τε καὶ ὕδατος ἀπορίᾳ. ὁ μὲν οὖν Κύλων καὶ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ἐκδιδράσκουσιν· οἱ δ' ἄλλοι ὡς ἐπιέζοντο καί τινες καὶ ἀπέθνῃσκον ὑπὸ τοῦ λιμοῦ, καθίζουσιν ἐπὶ τὸν βωμὸν ἱκέται τὸν ἐν τῇ ἀκροπόλει. ἀναστήσαντες δὲ αὐτοὺς οἱ τῶν Ἀθηναίων ἐπιτετραμμένοι τὴν φυλακήν, ὡς ἑώρων ἀποθνῄσκοντας ἐν τῷ ἱερῷ, ἐφ' ᾧ μηδὲν κακὸν ποιήσουσιν, ἀπαγαγόντες ἀπέκτειναν· καθεζομένους δέ τινας καὶ ἐπὶ τῶν σεμνῶν θεῶν τοῖς βωμοῖς ἐν τῇ παρόδῳ ἀπεχρήσαντο. καὶ ἀπὸ τούτου ἐναγεῖς καὶ ἀλιτήριοι τῆς θεοῦ ἐκεῖνοί τε ἐκαλοῦντο καὶ τὸ γένος τὸ ἀπ' ἐκείνων. ἤλασαν μὲν οὖν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς ἐναγεῖς τούτους, ἤλασε δὲ καὶ Κλεομένης ὁ Λακεδαιμόνιος ὕστερον μετὰ Ἀθηναίων στασιαζόντων, τούς τε ζῶντας ἐλαύνοντες καὶ τῶν τεθνεώτων τὰ ὀστᾶ ἀνελόντες ἐξέβαλον· κατῆλθον μέντοι ὕστερον, καὶ τὸ γένος αὐτῶν ἔστιν ἔτι ἐν τῇ πόλει. [127] τοῦτο δὴ τὸ ἄγος οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐκέλευον ἐλαύνειν δῆθεν τοῖς θεοῖς πρῶτον τιμωροῦντες, εἰδότες δὲ Περικλέα τὸν Ξανθίππου προσεχόμενον αὐτῷ κατὰ τὴν μητέρα καὶ νομίζοντες ἐκπεσόντος αὐτοῦ ῥᾷον <ἂν> σφίσι προχωρεῖν τὰ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων. οὐ μέντοι τοσοῦτον ἤλπιζον παθεῖν ἂν αὐτὸν τοῦτο ὅσον διαβολὴν οἴσειν αὐτῷ πρὸς τὴν πόλιν ὡς καὶ διὰ τὴν ἐκείνου ξυμφορὰν τὸ μέρος ἔσται ὁ πόλεμος. ὢν γὰρ δυνατώτατος τῶν καθ' ἑαυτὸν καὶ ἄγων τὴν πολιτείαν ἠναντιοῦτο πάντα τοῖς Λακεδαιμονίοις, καὶ οὐκ εἴα ὑπείκειν, ἀλλ' ἐς τὸν πόλεμον ὥρμα τοὺς Ἀθηναίους.

[128] Ἀντεκέλευον δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τοὺς Λακεδαιμονίους τὸ ἀπὸ Ταινάρου ἄγος ἐλαύνειν· οἱ γὰρ Λακεδαιμόνιοι ἀναστήσαντές ποτε ἐκ τοῦ ἱεροῦ τοῦ Ποσειδῶνος [ἀπὸ Ταινάρου] τῶν Εἱλώτων ἱκέτας ἀπαγαγόντες διέφθειραν, δι' ὃ δὴ καὶ σφίσιν αὐτοῖς νομίζουσι τὸν μέγαν σεισμὸν γενέσθαι ἐν Σπάρτῃ. ἐκέλευον δὲ καὶ τὸ τῆς Ξαλκιοίκου ἄγος ἐλαύνειν αὐτούς· ἐγένετο δὲ τοιόνδε. ἐπειδὴ Παυσανίας ὁ Λακεδαιμόνιος τὸ πρῶτον μεταπεμφθεὶς ὑπὸ Σπαρτιατῶν ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ καὶ κριθεὶς ὑπ' αὐτῶν ἀπελύθη μὴ ἀδικεῖν, δημοσίᾳ μὲν οὐκέτι ἐξεπέμφθη, ἰδίᾳ δὲ αὐτὸς τριήρη λαβὼν Ἑρμιονίδα ἄνευ Λακεδαιμονίων ἀφικνεῖται ἐς Ἑλλήσποντον, τῷ μὲν λόγῳ ἐπὶ τὸν Ἑλληνικὸν πόλεμον, τῷ δὲ ἔργῳ τὰ πρὸς βασιλέα πράγματα πράσσειν, ὥσπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐπεχείρησεν, ἐφιέμενος τῆς Ἑλληνικῆς ἀρχῆς. εὐεργεσίαν δὲ ἀπὸ τοῦδε πρῶτον ἐς βασιλέα κατέθετο καὶ τοῦ παντὸς πράγματος ἀρχὴν ἐποιήσατο· Βυζάντιον γὰρ ἑλὼν τῇ προτέρᾳ παρουσίᾳ μετὰ τὴν ἐκ Κύπρου ἀναχώρησιν (εἶχον δὲ Μῆδοι αὐτὸ καὶ βασιλέως προσήκοντές τινες καὶ ξυγγενεῖς ο? ἑάλωσαν ἐν αὐτῷ) τότε τούτους οὓς ἔλαβεν ἀποπέμπει βασιλεῖ κρύφα τῶν ἄλλων ξυμμάχων, τῷ δὲ λόγῳ ἀπέδρασαν αὐτόν. ἔπρασσε δὲ ταῦτα μετὰ Γογγύλου τοῦ Ἐρετριῶς, ᾧπερ ἐπέτρεψε τό τε Βυζάντιον καὶ τοὺς αἰχμαλώτους. ἔπεμψε δὲ καὶ ἐπιστολὴν τὸν Γόγγυλον φέροντα αὐτῷ· ἐνεγέγραπτο δὲ τάδε ἐν αὐτῇ, ὡς ὕστερον ἀνηυρέθη· 'Παυσανίας ὁ ἡγεμὼν τῆς Σπάρτης τούσδε τέ σοι χαρίζεσθαι βουλόμενος ἀποπέμπει δορὶ ἑλών, καὶ γνώμην ποιοῦμαι, εἰ καὶ σοὶ δοκεῖ, θυγατέρα τε τὴν σὴν γῆμαι καί σοι Σπάρτην τε καὶ τὴν ἄλλην Ἑλλάδα ὑποχείριον ποιῆσαι. δυνατὸς δὲ δοκῶ εἶναι ταῦτα πρᾶξαι μετὰ σοῦ βουλευόμενος. εἰ οὖν τί σε τούτων ἀρέσκει, πέμπε ἄνδρα πιστὸν ἐπὶ θάλασσαν δι' οὗ τὸ λοιπὸν τοὺς λόγους ποιησόμεθα.' [129] τοσαῦτα μὲν ἡ γραφὴ ἐδήλου, Ξέρξης δὲ ἥσθη τε τῇ ἐπιστολῇ καὶ ἀποστέλλει Ἀρτάβαζον τὸν Φαρνάκου ἐπὶ θάλασσαν καὶ κελεύει αὐτὸν τήν τε Δασκυλῖτιν σατραπείαν παραλαβεῖν Μεγαβάτην ἀπαλλάξαντα, ὃς πρότερον ἦρχε, καὶ παρὰ Παυσανίαν ἐς Βυζάντιον ἐπιστολὴν ἀντεπετίθει αὐτῷ ὡς τάχιστα διαπέμψαι καὶ τὴν σφραγῖδα ἀποδεῖξαι, καὶ ἤν τι αὐτῷ Παυσανίας παραγγέλλῃ περὶ τῶν ἑαυτοῦ πραγμάτων, πράσσειν ὡς ἄριστα καὶ πιστότατα. ὁ δὲ ἀφικόμενος τά τε ἄλλα ἐποίησεν ὥσπερ εἴρητο καὶ τὴν ἐπιστολὴν διέπεμψεν· ἀντενεγέγραπτο δὲ τάδε· 'ὧδε λέγει βασιλεὺς Ξέρξης Παυσανίᾳ. καὶ τῶν ἀνδρῶν οὕς μοι πέραν θαλάσσης ἐκ Βυζαντίου ἔσωσας κείσεταί σοι εὐεργεσία ἐν τῷ ἡμετέρῳ οἴκῳ ἐς αἰεὶ ἀνάγραπτος, καὶ τοῖς λόγοις τοῖς ἀπὸ σοῦ ἀρέσκομαι. καί σε μήτε νὺξ μήθ' ἡμέρα ἐπισχέτω ὥστε ἀνεῖναι πράσσειν τι ὧν ἐμοὶ ὑπισχνῇ, μηδὲ χρυσοῦ καὶ ἀργύρου δαπάνῃ κεκωλύσθω μηδὲ στρατιᾶς πλήθει, εἴ ποι δεῖ παραγίγνεσθαι, ἀλλὰ μετ' Ἀρταβάζου ἀνδρὸς ἀγαθοῦ, ὅν σοι ἔπεμψα, πρᾶσσε θαρσῶν καὶ τὰ ἐμὰ καὶ τὰ σὰ ὅπῃ κάλλιστα καὶ ἄριστα ἕξει ἀμφοτέροις.' [130] ταῦτα λαβὼν ὁ Παυσανίας τὰ γράμματα, ὢν καὶ πρότερον ἐν μεγάλῳ ἀξιώματι ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων διὰ τὴν Πλαταιᾶσιν ἡγεμονίαν, πολλῷ τότε μᾶλλον ἦρτο καὶ οὐκέτι ἐδύνατο ἐν τῷ καθεστῶτι τρόπῳ βιοτεύειν, ἀλλὰ σκευάς τε Μηδικὰς ἐνδυόμενος ἐκ τοῦ Βυζαντίου ἐξῄει καὶ διὰ τῆς Θρᾴκης πορευόμενον αὐτὸν Μῆδοι καὶ Αἰγύπτιοι ἐδορυφόρουν, τράπεζάν τε Περσικὴν παρετίθετο καὶ κατέχειν τὴν διάνοιαν οὐκ ἐδύνατο, ἀλλ' ἔργοις βραχέσι προυδήλου ἃ τῇ γνώμῃ μειζόνως ἐς ἔπειτα ἔμελλε πράξειν. δυσπρόσοδόν τε αὑτὸν παρεῖχε καὶ τῇ ὀργῇ οὕτω χαλεπῇ ἐχρῆτο ἐς πάντας ὁμοίως ὥστε μηδένα δύνασθαι προσιέναι· δι' ὅπερ καὶ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους οὐχ ἥκιστα ἡ ξυμμαχία μετέστη.

[131] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι αἰσθόμενοι τό τε πρῶτον δι' αὐτὰ ταῦτα ἀνεκάλεσαν αὐτόν, καὶ ἐπειδὴ τῇ Ἑρμιονίδι νηὶ τὸ δεύτερον ἐκπλεύσας οὐ κελευσάντων αὐτῶν τοιαῦτα ἐφαίνετο ποιῶν, καὶ ἐκ τοῦ Βυζαντίου βίᾳ ὑπ' Ἀθηναίων ἐκπολιορκηθεὶς ἐς μὲν τὴν Σπάρτην οὐκ ἐπανεχώρει, ἐς δὲ Κολωνὰς τὰς Τρῳάδας ἱδρυθεὶς πράσσων τε ἐσηγγέλλετο αὐτοῖς ἐς τοὺς βαρβάρους καὶ οὐκ ἐπ' ἀγαθῷ τὴν μονὴν ποιούμενος, οὕτω δὴ οὐκέτι ἐπέσχον, ἀλλὰ πέμψαντες κήρυκα οἱ ἔφοροι καὶ σκυτάλην εἶπον τοῦ κήρυκος μὴ λείπεσθαι, εἰ δὲ μή, πόλεμον αὐτῷ Σπαρτιάτας προαγορεύειν. ὁ δὲ βουλόμενος ὡς ἥκιστα ὕποπτος εἶναι καὶ πιστεύων χρήμασι διαλύσειν τὴν διαβολὴν ἀνεχώρει τὸ δεύτερον ἐς Σπάρτην. καὶ ἐς μὲν τὴν εἱρκτὴν ἐσπίπτει τὸ πρῶτον ὑπὸ τῶν ἐφόρων (ἔξεστι δὲ τοῖς ἐφόροις τὸν βασιλέα δρᾶσαι τοῦτο), ἔπειτα διαπραξάμενος ὕστερον ἐξῆλθε καὶ καθίστησιν ἑαυτὸν ἐς κρίσιν τοῖς βουλομένοις περὶ αὐτῶν ἐλέγχειν. [132] καὶ φανερὸν μὲν εἶχον οὐδὲν οἱ Σπαρτιᾶται σημεῖον, οὔτε οἱ ἐχθροὶ οὔτε ἡ πᾶσα πόλις, ὅτῳ ἂν πιστεύσαντες βεβαίως ἐτιμωροῦντο ἄνδρα γένους τε τοῦ βασιλείου ὄντα καὶ ἐν τῷ παρόντι τιμὴν ἔχοντα (Πλείσταρχον γὰρ τὸν Λεωνίδου ὄντα βασιλέα καὶ νέον ἔτι ἀνεψιὸς ὢν ἐπετρόπευεν), ὑποψίας δὲ πολλὰς παρεῖχε τῇ τε παρανομίᾳ καὶ ζηλώσει τῶν βαρβάρων μὴ ἴσος βούλεσθαι εἶναι τοῖς παροῦσι, τά τε ἄλλα αὐτοῦ ἀνεσκόπουν, εἴ τί που ἐξεδεδιῄτητο τῶν καθεστώτων νομίμων, καὶ ὅτι ἐπὶ τὸν τρίποδά ποτε τὸν ἐν Δελφοῖς, ὃν ἀνέθεσαν οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τῶν Μήδων ἀκροθίνιον, ἠξίωσεν ἐπιγράψασθαι αὐτὸς ἰδίᾳ τὸ ἐλεγεῖον τόδε·

Ἑλλήνων ἀρχηγὸς ἐπεὶ στρατὸν ὤλεσε Μήδων,

Παυσανίας Φοίβῳ μνῆμ' ἀνέθηκε τόδε.

τὸ μὲν οὖν ἐλεγεῖον οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐξεκόλαψαν εὐθὺς τότε ἀπὸ τοῦ τρίποδος τοῦτο καὶ ἐπέγραψαν ὀνομαστὶ τὰς πόλεις ὅσαι ξυγκαθελοῦσαι τὸν βάρβαρον ἔστησαν τὸ ἀνάθημα· τοῦ μέντοι Παυσανίου ἀδίκημα καὶ τότ' ἐδόκει εἶναι, καὶ ἐπεί γε δὴ ἐν τούτῳ καθειστήκει, πολλῷ μᾶλλον παρόμοιον πραχθῆναι ἐφαίνετο τῇ παρούσῃ διανοίᾳ. ἐπυνθάνοντο δὲ καὶ ἐς τοὺς Εἵλωτας πράσσειν τι αὐτόν, καὶ ἦν δὲ οὕτως· ἐλευθέρωσίν τε γὰρ ὑπισχνεῖτο αὐτοῖς καὶ πολιτείαν, ἢν ξυνεπαναστῶσι καὶ τὸ πᾶν ξυγκατεργάσωνται. ἀλλ' οὐδ' ὣς οὐδὲ τῶν Εἱλώτων μηνυταῖς τισὶ πιστεύσαντες ἠξίωσαν νεώτερόν τι ποιεῖν ἐς αὐτόν, χρώμενοι τῷ τρόπῳ ᾧπερ εἰώθασιν ἐς σφᾶς αὐτούς, μὴ ταχεῖς εἶναι περὶ ἀνδρὸς Σπαρτιάτου ἄνευ ἀναμφισβητήτων τεκμηρίων βουλεῦσαί τι ἀνήκεστον, πρίν γε δὴ αὐτοῖς, ὡς λέγεται, ὁ μέλλων τὰς τελευταίας βασιλεῖ ἐπιστολὰς πρὸς Ἀρτάβαζον κομιεῖν, ἀνὴρ Ἀργίλιος, παιδικά ποτε ὢν αὐτοῦ καὶ πιστότατος ἐκείνῳ, μηνυτὴς γίγνεται, δείσας κατὰ ἐνθύμησίν τινα ὅτι οὐδείς πω τῶν πρὸ ἑαυτοῦ ἀγγέλων πάλιν ἀφίκετο, καὶ παρασημηνάμενος σφραγῖδα, ἵνα, ἢν ψευσθῇ τῆς δόξης ἢ καὶ ἐκεῖνός τι μεταγράψαι αἰτήσῃ, μὴ ἐπιγνῷ, λύει τὰς ἐπιστολάς, ἐν αἷς ὑπονοήσας τι τοιοῦτον προσεπεστάλθαι καὶ αὑτὸν ηὗρεν ἐγγεγραμμένον κτείνειν. [133] τότε δὴ οἱ ἔφοροι δείξαντος αὐτοῦ τὰ γράμματα μᾶλλον μὲν ἐπίστευσαν, αὐτήκοοι δὲ βουληθέντες ἔτι γενέσθαι αὐτοῦ Παυσανίου τι λέγοντος, ἀπὸ παρασκευῆς τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ Ταίναρον ἱκέτου οἰχομένου καὶ σκηνησαμένου διπλῆν διαφράγματι καλύβην, ἐς ἣν τῶν [τε] ἐφόρων ἐντός τινας ἔκρυψε, καὶ Παυσανίου ὡς αὐτὸν ἐλθόντος καὶ ἐρωτῶντος τὴν πρόφασιν τῆς ἱκετείας ᾔσθοντο πάντα σαφῶς, αἰτιωμένου τοῦ ἀνθρώπου τά τε περὶ αὐτοῦ γραφέντα καὶ τἆλλ' ἀποφαίνοντος καθ' ἕκαστον, ὡς οὐδὲν πώποτε αὐτὸν ἐν ταῖς πρὸς βασιλέα διακονίαις παραβάλοιτο, προτιμηθείη δ' ἐν ἴσῳ τοῖς πολλοῖς τῶν διακόνων ἀποθανεῖν, κἀκείνου αὐτά τε ταῦτα ξυνομολογοῦντος καὶ περὶ τοῦ παρόντος οὐκ ἐῶντος ὀργίζεσθαι, ἀλλὰ πίστιν ἐκ τοῦ ἱεροῦ διδόντος τῆς ἀναστάσεως καὶ ἀξιοῦντος ὡς τάχιστα πορεύεσθαι καὶ μὴ τὰ πρασσόμενα διακωλύειν. [134] ἀκούσαντες δὲ ἀκριβῶς τότε μὲν ἀπῆλθον οἱ ἔφοροι, βεβαίως δὲ ἤδη εἰδότες ἐν τῇ πόλει τὴν ξύλληψιν ἐποιοῦντο. λέγεται δ' αὐτὸν μέλλοντα ξυλληφθήσεσθαι ἐν τῇ ὁδῷ, ἑνὸς μὲν τῶν ἐφόρων τὸ πρόσωπον προσιόντος ὡς εἶδε, γνῶναι ἐφ' ᾧ ἐχώρει, ἄλλου δὲ νεύματι ἀφανεῖ χρησαμένου καὶ δηλώσαντος εὐνοίᾳ πρὸς τὸ ἱερὸν τῆς Ξαλκιοίκου χωρῆσαι δρόμῳ καὶ προκαταφυγεῖν· ἦν δ' ἐγγὺς τὸ τέμενος. καὶ ἐς οἴκημα οὐ μέγα ὃ ἦν τοῦ ἱεροῦ ἐσελθών, ἵνα μὴ ὑπαίθριος ταλαιπωροίη, ἡσύχαζεν. οἱ δὲ τὸ παραυτίκα μὲν ὑστέρησαν τῇ διώξει, μετὰ δὲ τοῦτο τοῦ τε οἰκήματος τὸν ὄροφον ἀφεῖλον καὶ τὰς θύρας ἔνδον ὄντα τηρήσαντες αὐτὸν καὶ ἀπολαβόντες ἔσω ἀπῳκοδόμησαν, προσκαθεζόμενοί τε ἐξεπολιόρκησαν λιμῷ. καὶ μέλλοντος αὐτοῦ ἀποψύχειν ὥσπερ εἶχεν ἐν τῷ οἰκήματι, αἰσθόμενοι ἐξάγουσιν ἐκ τοῦ ἱεροῦ ἔτι ἔμπνουν ὄντα, καὶ ἐξαχθεὶς ἀπέθανε παραχρῆμα. καὶ αὐτὸν ἐμέλλησαν μὲν ἐς τὸν Καιάδαν [οὗπερ τοὺς κακούργους] ἐσβάλλειν· ἔπειτα ἔδοξε πλησίον που κατορύξαι. ὁ δὲ θεὸς ὁ ἐν Δελφοῖς τόν τε τάφον ὕστερον ἔχρησε τοῖς Λακεδαιμονίοις μετενεγκεῖν οὗπερ ἀπέθανε (καὶ νῦν κεῖται ἐν τῷ προτεμενίσματι, ὃ γραφῇ στῆλαι δηλοῦσι) καὶ ὡς ἄγος αὐτοῖς ὂν τὸ πεπραγμένον δύο σώματα ἀνθ' ἑνὸς τῇ Ξαλκιοίκῳ ἀποδοῦναι. οἱ δὲ ποιησάμενοι χαλκοῦς ἀνδριάντας δύο ὡς ἀντὶ Παυσανίου ἀνέθεσαν. [135] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι, ὡς καὶ τοῦ θεοῦ ἄγος κρίναντος, ἀντεπέταξαν τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐλαύνειν αὐτό.

Τοῦ δὲ μηδισμοῦ τοῦ Παυσανίου οἱ Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις πέμψαντες παρὰ τοὺς Ἀθηναίους ξυνεπῃτιῶντο καὶ τὸν Θεμιστοκλέα, ὡς ηὕρισκον ἐκ τῶν περὶ Παυσανίαν ἐλέγχων, ἠξίουν τε τοῖς αὐτοῖς κολάζεσθαι αὐτόν. οἱ δὲ πεισθέντες (ἔτυχε γὰρ ὠστρακισμένος καὶ ἔχων δίαιταν μὲν ἐν Ἄργει, ἐπιφοιτῶν δὲ καὶ ἐς τὴν ἄλλην Πελοπόννησον) πέμπουσι μετὰ τῶν Λακεδαιμονίων ἑτοίμων ὄντων ξυνδιώκειν ἄνδρας οἷς εἴρητο ἄγειν ὅπου ἂν περιτύχωσιν. [136] ὁ δὲ Θεμιστοκλῆς προαισθόμενος φεύγει ἐκ Πελοποννήσου ἐς Κέρκυραν, ὢν αὐτῶν εὐεργέτης. δεδιέναι δὲ φασκόντων Κερκυραίων ἔχειν αὐτὸν ὥστε Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις ἀπεχθέσθαι, διακομίζεται ὑπ' αὐτῶν ἐς τὴν ἤπειρον τὴν καταντικρύ. καὶ διωκόμενος ὑπὸ τῶν προστεταγμένων κατὰ πύστιν ᾗ χωροίη, ἀναγκάζεται κατά τι ἄπορον παρὰ Ἄδμητον τὸν Μολοσσῶν βασιλέα ὄντα αὐτῷ οὐ φίλον καταλῦσαι. καὶ ὁ μὲν οὐκ ἔτυχεν ἐπιδημῶν, ὁ δὲ τῆς γυναικὸς ἱκέτης γενόμενος διδάσκεται ὑπ' αὐτῆς τὸν παῖδα σφῶν λαβὼν καθέζεσθαι ἐπὶ τὴν ἑστίαν. καὶ ἐλθόντος οὐ πολὺ ὕστερον τοῦ Ἀδμήτου δηλοῖ τε ὅς ἐστι καὶ οὐκ ἀξιοῖ, εἴ τι ἄρα αὐτὸς ἀντεῖπεν αὐτῷ Ἀθηναίων δεομένῳ, φεύγοντα τιμωρεῖσθαι· καὶ γὰρ ἂν ὑπ' ἐκείνου πολλῷ ἀσθενεστέρου ἐν τῷ παρόντι κακῶς πάσχειν, γενναῖον δὲ εἶναι τοὺς ὁμοίους ἀπὸ τοῦ ἴσου τιμωρεῖσθαι. καὶ ἅμα αὐτὸς μὲν ἐκείνῳ χρείας τινὸς καὶ οὐκ ἐς τὸ σῶμα σῴζεσθαι ἐναντιωθῆναι, ἐκεῖνον δ' ἄν, εἰ ἐκδοίη αὐτόν (εἰπὼν ὑφ' ὧν καὶ ἐφ' ᾧ διώκεται), σωτηρίας ἂν τῆς ψυχῆς ἀποστερῆσαι. [137] ὁ δὲ ἀκούσας ἀνίστησί τε αὐτὸν μετὰ τοῦ ἑαυτοῦ υἱέος, ὥσπερ καὶ ἔχων αὐτὸν ἐκαθέζετο, καὶ μέγιστον ἦν ἱκέτευμα τοῦτο, καὶ ὕστερον οὐ πολλῷ τοῖς τε Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις ἐλθοῦσι καὶ πολλὰ εἰποῦσιν οὐκ ἐκδίδωσιν, ἀλλ' ἀποστέλλει βουλόμενον ὡς βασιλέα πορευθῆναι ἐπὶ τὴν ἑτέραν θάλασσαν πεζῇ ἐς Πύδναν τὴν Ἀλεξάνδρου. ἐν ᾗ ὁλκάδος τυχὼν ἀναγομένης ἐπ' Ἰωνίας καὶ ἐπιβὰς καταφέρεται χειμῶνι ἐς τὸ Ἀθηναίων στρατόπεδον, ὃ ἐπολιόρκει Νάξον. καί (ἦν γὰρ ἀγνὼς τοῖς ἐν τῇ νηί) δείσας φράζει τῷ ναυκλήρῳ ὅστις ἐστὶ καὶ δι' ἃ φεύγει, καὶ εἰ μὴ σώσει αὐτόν, ἔφη ἐρεῖν ὅτι χρήμασι πεισθεὶς αὐτὸν ἄγει· τὴν δὲ ἀσφάλειαν εἶναι μηδένα ἐκβῆναι ἐκ τῆς νεὼς μέχρι πλοῦς γένηται· πειθομένῳ δ' αὐτῷ χάριν ἀπομνήσεσθαι ἀξίαν. ὁ δὲ ναύκληρος ποιεῖ τε ταῦτα καὶ ἀποσαλεύσας ἡμέραν καὶ νύκτα ὑπὲρ τοῦ στρατοπέδου ὕστερον ἀφικνεῖται ἐς Ἔφεσον. καὶ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐκεῖνόν τε ἐθεράπευσε χρημάτων δόσει (ἦλθε γὰρ αὐτῷ ὕστερον ἔκ τε Ἀθηνῶν παρὰ τῶν φίλων καὶ ἐξ Ἄργους ἃ ὑπεξέκειτο) καὶ μετὰ τῶν κάτω Περσῶν τινὸς πορευθεὶς ἄνω ἐσπέμπει γράμματα πρὸς βασιλέα Ἀρταξέρξην τὸν Ξέρξου νεωστὶ βασιλεύοντα. ἐδήλου δὲ ἡ γραφὴ ὅτι 'Θεμιστοκλῆς ἥκω παρὰ σέ, ὃς κακὰ μὲν πλεῖστα Ἑλλήνων εἴργασμαι τὸν ὑμέτερον οἶκον, ὅσον χρόνον τὸν σὸν πατέρα ἐπιόντα ἐμοὶ ἀνάγκῃ ἠμυνόμην, πολὺ δ' ἔτι πλείω ἀγαθά, ἐπειδὴ ἐν τῷ ἀσφαλεῖ μὲν ἐμοί, ἐκείνῳ δὲ ἐν ἐπικινδύνῳ πάλιν ἡ ἀποκομιδὴ ἐγίγνετο. καί μοι εὐεργεσία ὀφείλεται (γράψας τήν τε ἐκ Σαλαμῖνος προάγγελσιν τῆς ἀναχωρήσεως καὶ τὴν τῶν γεφυρῶν, ἣν ψευδῶς προσεποιήσατο, τότε δι' αὑτὸν οὐ διάλυσιν), καὶ νῦν ἔχων σε μεγάλα ἀγαθὰ δρᾶσαι πάρειμι διωκόμενος ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων διὰ τὴν σὴν φιλίαν. βούλομαι δ' ἐνιαυτὸν ἐπισχὼν αὐτός σοι περὶ ὧν ἥκω δηλῶσαι.' [138] βασιλεὺς δέ, ὡς λέγεται, ἐθαύμασέ τε αὐτοῦ τὴν διάνοιαν καὶ ἐκέλευε ποιεῖν οὕτως. ὁ δ' ἐν τῷ χρόνῳ ὃν ἐπέσχε τῆς τε Περσίδος γλώσσης ὅσα ἐδύνατο κατενόησε καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων τῆς χώρας· ἀφικόμενος δὲ μετὰ τὸν ἐνιαυτὸν γίγνεται παρ' αὐτῷ μέγας καὶ ὅσος οὐδείς πω Ἑλλήνων διά τε τὴν προϋπάρχουσαν ἀξίωσιν καὶ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐλπίδα, ἣν ὑπετίθει αὐτῷ δουλώσειν, μάλιστα δὲ ἀπὸ τοῦ πεῖραν διδοὺς ξυνετὸς φαίνεσθαι.

Ἦν γὰρ ὁ Θεμιστοκλῆς βεβαιότατα δὴ φύσεως ἰσχὺν δηλώσας καὶ διαφερόντως τι ἐς αὐτὸ μᾶλλον ἑτέρου ἄξιος θαυμάσαι· οἰκείᾳ γὰρ ξυνέσει καὶ οὔτε προμαθὼν ἐς αὐτὴν οὐδὲν οὔτ' ἐπιμαθών, τῶν τε παραχρῆμα δι' ἐλαχίστης βουλῆς κράτιστος γνώμων καὶ τῶν μελλόντων ἐπὶ πλεῖστον τοῦ γενησομένου ἄριστος εἰκαστής· καὶ ἃ μὲν μετὰ χεῖρας ἔχοι, καὶ ἐξηγήσασθαι οἷός τε, ὧν δ' ἄπειρος εἴη, κρῖναι ἱκανῶς οὐκ ἀπήλλακτο· τό τε ἄμεινον ἢ χεῖρον ἐν τῷ ἀφανεῖ ἔτι προεώρα μάλιστα. καὶ τὸ ξύμπαν εἰπεῖν φύσεως μὲν δυνάμει, μελέτης δὲ βραχύτητι κράτιστος δὴ οὗτος αὐτοσχεδιάζειν τὰ δέοντα ἐγένετο. νοσήσας δὲ τελευτᾷ τὸν βίον· λέγουσι δέ τινες καὶ ἑκούσιον φαρμάκῳ ἀποθανεῖν αὐτόν, ἀδύνατον νομίσαντα εἶναι ἐπιτελέσαι βασιλεῖ ἃ ὑπέσχετο. μνημεῖον μὲν οὖν αὐτοῦ ἐν Μαγνησίᾳ ἐστὶ τῇ Ἀσιανῇ ἐν τῇ ἀγορᾷ· ταύτης γὰρ ἦρχε τῆς χώρας, δόντος βασιλέως αὐτῷ Μαγνησίαν μὲν ἄρτον, ἣ προσέφερε πεντήκοντα τάλαντα τοῦ ἐνιαυτοῦ, Λάμψακον δὲ οἶνον (ἐδόκει γὰρ πολυοινότατον τῶν τότε εἶναι), Μυοῦντα δὲ ὄψον. τὰ δὲ ὀστᾶ φασὶ κομισθῆναι αὐτοῦ οἱ προσήκοντες οἴκαδε κελεύσαντος ἐκείνου καὶ τεθῆναι κρύφα Ἀθηναίων ἐν τῇ Ἀττικῇ· οὐ γὰρ ἐξῆν θάπτειν ὡς ἐπὶ προδοσίᾳ φεύγοντος. τὰ μὲν κατὰ Παυσανίαν τὸν Λακεδαιμόνιον καὶ Θεμιστοκλέα τὸν Ἀθηναῖον, λαμπροτάτους γενομένους τῶν καθ' ἑαυτοὺς Ἑλλήνων, οὕτως ἐτελεύτησεν.

[139] Λακεδαιμόνιοι δὲ ἐπὶ μὲν τῆς πρώτης πρεσβείας τοιαῦτα ἐπέταξάν τε καὶ ἀντεκελεύσθησαν περὶ τῶν ἐναγῶν τῆς ἐλάσεως· ὕστερον δὲ φοιτῶντες παρ' Ἀθηναίους Ποτειδαίας τε ἀπανίστασθαι ἐκέλευον καὶ Αἴγιναν αὐτόνομον ἀφιέναι, καὶ μάλιστά γε πάντων καὶ ἐνδηλότατα προύλεγον τὸ περὶ Μεγαρέων ψήφισμα καθελοῦσι μὴ ἂν γίγνεσθαι πόλεμον, ἐν ᾧ εἴρητο αὐτοὺς μὴ χρῆσθαι τοῖς λιμέσι τοῖς ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀρχῇ μηδὲ τῇ Ἀττικῇ ἀγορᾷ. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι οὔτε τἆλλα ὑπήκουον οὔτε τὸ ψήφισμα καθῄρουν, ἐπικαλοῦντες ἐπεργασίαν Μεγαρεῦσι τῆς γῆς τῆς ἱερᾶς καὶ τῆς ἀορίστου καὶ ἀνδραπόδων ὑποδοχὴν τῶν ἀφισταμένων. τέλος δὲ ἀφικομένων τῶν τελευταίων πρέσβεων ἐκ Λακεδαίμονος, Ῥαμφίου τε καὶ Μελησίππου καὶ Ἀγησάνδρου, καὶ λεγόντων ἄλλο μὲν οὐδὲν ὧν πρότερον εἰώθεσαν, αὐτὰ δὲ τάδε ὅτι 'Λακεδαιμόνιοι βούλονται τὴν εἰρήνην εἶναι, εἴη δ' ἂν εἰ τοὺς Ἕλληνας αὐτονόμους ἀφεῖτε,' ποιήσαντες ἐκκλησίαν οἱ Ἀθηναῖοι γνώμας σφίσιν αὐτοῖς προυτίθεσαν, καὶ ἐδόκει ἅπαξ περὶ ἁπάντων βουλευσαμένους ἀποκρίνασθαι. καὶ παριόντες ἄλλοι τε πολλοὶ ἔλεγον ἐπ' ἀμφότερα γιγνόμενοι ταῖς γνώμαις καὶ ὡς χρὴ πολεμεῖν καὶ ὡς μὴ ἐμπόδιον εἶναι τὸ ψήφισμα εἰρήνης, ἀλλὰ καθελεῖν, καὶ παρελθὼν Περικλῆς ὁ Ξανθίππου, ἀνὴρ κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον πρῶτος Ἀθηναίων, λέγειν τε καὶ πράσσειν δυνατώτατος, παρῄνει τοιάδε.

[140] 'Τῆς μὲν γνώμης, ὦ Ἀθηναῖοι, αἰεὶ τῆς αὐτῆς ἔχομαι, μὴ εἴκειν Πελοποννησίοις, καίπερ εἰδὼς τοὺς ἀνθρώπους οὐ τῇ αὐτῇ ὀργῇ ἀναπειθομένους τε πολεμεῖν καὶ ἐν τῷ ἔργῳ πράσσοντας, πρὸς δὲ τὰς ξυμφορὰς καὶ τὰς γνώμας τρεπομένους. ὁρῶ δὲ καὶ νῦν ὁμοῖα καὶ παραπλήσια ξυμβουλευτέα μοι ὄντα, καὶ τοὺς ἀναπειθομένους ὑμῶν δικαιῶ τοῖς κοινῇ δόξασιν, ἢν ἄρα τι καὶ σφαλλώμεθα, βοηθεῖν, ἢ μηδὲ κατορθοῦντας τῆς ξυνέσεως μεταποιεῖσθαι. ἐνδέχεται γὰρ τὰς ξυμφορὰς τῶν πραγμάτων οὐχ ἧσσον ἀμαθῶς χωρῆσαι ἢ καὶ τὰς διανοίας τοῦ ἀνθρώπου· δι' ὅπερ καὶ τὴν τύχην, ὅσα ἂν παρὰ λόγον ξυμβῇ, εἰώθαμεν αἰτιᾶσθαι.

'Λακεδαιμόνιοι δὲ πρότερόν τε δῆλοι ἦσαν ἐπιβουλεύοντες ἡμῖν καὶ νῦν οὐχ ἥκιστα. εἰρημένον γὰρ δίκας μὲν τῶν διαφορῶν ἀλλήλοις διδόναι καὶ δέχεσθαι, ἔχειν δὲ ἑκατέρους ἃ ἔχομεν, οὔτε αὐτοὶ δίκας πω ᾔτησαν οὔτε ἡμῶν διδόντων δέχονται, βούλονται δὲ πολέμῳ μᾶλλον ἢ λόγοις τὰ ἐγκλήματα διαλύεσθαι, καὶ ἐπιτάσσοντες ἤδη καὶ οὐκέτι αἰτιώμενοι πάρεισιν. Ποτειδαίας τε γὰρ ἀπανίστασθαι κελεύουσι καὶ Αἴγιναν αὐτόνομον ἀφιέναι καὶ τὸ Μεγαρέων ψήφισμα καθαιρεῖν· οἱ δὲ τελευταῖοι οἵδε ἥκοντες καὶ τοὺς Ἕλληνας προαγορεύουσιν αὐτονόμους ἀφιέναι. ὑμῶν δὲ μηδεὶς νομίσῃ περὶ βραχέος ἂν πολεμεῖν, εἰ τὸ Μεγαρέων ψήφισμα μὴ καθέλοιμεν, ὅπερ μάλιστα προύχονται, εἰ καθαιρεθείη, μὴ ἂν γίγνεσθαι τὸν πόλεμον, μηδὲ ἐν ὑμῖν αὐτοῖς αἰτίαν ὑπολίπησθε ὡς διὰ μικρὸν ἐπολεμήσατε. τὸ γὰρ βραχύ τι τοῦτο πᾶσαν ὑμῶν ἔχει τὴν βεβαίωσιν καὶ πεῖραν τῆς γνώμης. οἷς εἰ ξυγχωρήσετε, καὶ ἄλλο τι μεῖζον εὐθὺς ἐπιταχθήσεσθε ὡς φόβῳ καὶ τοῦτο ὑπακούσαντες· ἀπισχυρισάμενοι δὲ σαφὲς ἂν καταστήσαιτε αὐτοῖς ἀπὸ τοῦ ἴσου ὑμῖν μᾶλλον προσφέρεσθαι. [141] αὐτόθεν δὴ διανοήθητε ἢ ὑπακούειν πρίν τι βλαβῆναι, ἢ εἰ πολεμήσομεν, ὥσπερ ἔμοιγε ἄμεινον δοκεῖ εἶναι, καὶ ἐπὶ μεγάλῃ καὶ ἐπὶ βραχείᾳ ὁμοίως προφάσει μὴ εἴξοντες μηδὲ ξὺν φόβῳ ἕξοντες ἃ κεκτήμεθα· τὴν γὰρ αὐτὴν δύναται δούλωσιν ἥ τε μεγίστη καὶ ἐλαχίστη δικαίωσις ἀπὸ τῶν ὁμοίων πρὸ δίκης τοῖς πέλας ἐπιτασσομένη.

'Τὰ δὲ τοῦ πολέμου καὶ τῶν ἑκατέροις ὑπαρχόντων ὡς οὐκ ἀσθενέστερα ἕξομεν γνῶτε καθ' ἕκαστον ἀκούοντες. αὐτουργοί τε γάρ εἰσι Πελοποννήσιοι καὶ οὔτε ἰδίᾳ οὔτ' ἐν κοινῷ χρήματά ἐστιν αὐτοῖς, ἔπειτα χρονίων πολέμων καὶ διαποντίων ἄπειροι διὰ τὸ βραχέως αὐτοὶ ἐπ' ἀλλήλους ὑπὸ πενίας ἐπιφέρειν. καὶ οἱ τοιοῦτοι οὔτε ναῦς πληροῦντες οὔτε πεζὰς στρατιὰς πολλάκις ἐκπέμπειν δύνανται, ἀπὸ τῶν ἰδίων τε ἅμα ἀπόντες καὶ ἀπὸ τῶν αὑτῶν δαπανῶντες καὶ προσέτι καὶ θαλάσσης εἰργόμενοι· αἱ δὲ περιουσίαι τοὺς πολέμους μᾶλλον ἢ αἱ βίαιοι ἐσφοραὶ ἀνέχουσιν. σώμασί τε ἑτοιμότεροι οἱ αὐτουργοὶ τῶν ἀνθρώπων ἢ χρήμασι πολεμεῖν, τὸ μὲν πιστὸν ἔχοντες ἐκ τῶν κινδύνων κἂν περιγενέσθαι, τὸ δὲ οὐ βέβαιον μὴ οὐ προαναλώσειν, ἄλλως τε κἂν παρὰ δόξαν, ὅπερ εἰκός, ὁ πόλεμος αὐτοῖς μηκύνηται. μάχῃ μὲν γὰρ μιᾷ πρὸς ἅπαντας Ἕλληνας δυνατοὶ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἀντισχεῖν, πολεμεῖν δὲ μὴ πρὸς ὁμοίαν ἀντιπαρασκευὴν ἀδύνατοι, ὅταν μήτε βουλευτηρίῳ ἑνὶ χρώμενοι παραχρῆμά τι ὀξέως ἐπιτελῶσι πάντες τε ἰσόψηφοι ὄντες καὶ οὐχ ὁμόφυλοι τὸ ἐφ' ἑαυτὸν ἕκαστος σπεύδῃ· ἐξ ὧν φιλεῖ μηδὲν ἐπιτελὲς γίγνεσθαι. καὶ γὰρ οἱ μὲν ὡς μάλιστα τιμωρήσασθαί τινα βούλονται, οἱ δὲ ὡς ἥκιστα τὰ οἰκεῖα φθεῖραι. χρόνιοί τε ξυνιόντες ἐν βραχεῖ μὲν μορίῳ σκοποῦσί τι τῶν κοινῶν, τῷ δὲ πλέονι τὰ οἰκεῖα πράσσουσι, καὶ ἕκαστος οὐ παρὰ τὴν ἑαυτοῦ ἀμέλειαν οἴεται βλάψειν, μέλειν δέ τινι καὶ ἄλλῳ ὑπὲρ ἑαυτοῦ τι προϊδεῖν, ὥστε τῷ αὐτῷ ὑπὸ ἁπάντων ἰδίᾳ δοξάσματι λανθάνειν τὸ κοινὸν ἁθρόον φθειρόμενον.

[142] 'Μέγιστον δέ, τῇ τῶν χρημάτων σπάνει κωλύσονται, ὅταν σχολῇ αὐτὰ ποριζόμενοι διαμέλλωσιν· τοῦ δὲ πολέμου οἱ καιροὶ οὐ μενετοί. καὶ μὴν οὐδ' ἡ ἐπιτείχισις οὐδὲ τὸ ναυτικὸν αὐτῶν ἄξιον φοβηθῆναι. τὴν μὲν γὰρ χαλεπὸν καὶ ἐν εἰρήνῃ πόλιν ἀντίπαλον κατασκευάσασθαι, ἦ που δὴ ἐν πολεμίᾳ τε καὶ οὐχ ἧσσον ἐκείνοις ἡμῶν ἀντεπιτετειχισμένων· φρούριον δ' εἰ ποιήσονται, τῆς μὲν γῆς βλάπτοιεν ἄν τι μέρος καταδρομαῖς καὶ αὐτομολίαις, οὐ μέντοι ἱκανόν γε ἔσται ἐπιτειχίζειν τε κωλύειν ἡμᾶς πλεύσαντας ἐς τὴν ἐκείνων καί, ᾗπερ ἰσχύομεν, ταῖς ναυσὶν ἀμύνεσθαι· πλέον γὰρ ἡμεῖς ἔχομεν τοῦ κατὰ γῆν ἐκ τοῦ ναυτικοῦ ἐμπειρίας ἢ ἐκεῖνοι ἐκ τοῦ κατ' ἤπειρον ἐς τὰ ναυτικά. τὸ δὲ τῆς θαλάσσης ἐπιστήμονας γενέσθαι οὐ ῥᾳδίως αὐτοῖς προσγενήσεται. οὐδὲ γὰρ ὑμεῖς μελετῶντες αὐτὸ εὐθὺς ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἐξείργασθέ πω· πῶς δὴ ἄνδρες γεωργοὶ καὶ οὐ θαλάσσιοι, καὶ προσέτι οὐδὲ μελετῆσαι ἐασόμενοι διὰ τὸ ὑφ' ἡμῶν πολλαῖς ναυσὶν αἰεὶ ἐφορμεῖσθαι, ἄξιον ἄν τι δρῷεν; πρὸς μὲν γὰρ ὀλίγας ἐφορμούσας κἂν διακινδυνεύσειαν πλήθει τὴν ἀμαθίαν θρασύνοντες, πολλαῖς δὲ εἰργόμενοι ἡσυχάσουσι καὶ ἐν τῷ μὴ μελετῶντι ἀξυνετώτεροι ἔσονται καὶ δι' αὐτὸ καὶ ὀκνηρότεροι. τὸ δὲ ναυτικὸν τέχνης ἐστίν, ὥσπερ καὶ ἄλλο τι, καὶ οὐκ ἐνδέχεται, ὅταν τύχῃ, ἐκ παρέργου μελετᾶσθαι, ἀλλὰ μᾶλλον μηδὲν ἐκείνῳ πάρεργον ἄλλο γίγνεσθαι.

[143] 'Εἴ τε καὶ κινήσαντες τῶν Ὀλυμπίασιν ἢ Δελφοῖς χρημάτων μισθῷ μείζονι πειρῷντο ἡμῶν ὑπολαβεῖν τοὺς ξένους τῶν ναυτῶν, μὴ ὄντων μὲν ἡμῶν ἀντιπάλων ἐσβάντων αὐτῶν τε καὶ τῶν μετοίκων δεινὸν ἂν ἦν· νῦν δὲ τόδε τε ὑπάρχει, καί, ὅπερ κράτιστον, κυβερνήτας ἔχομεν πολίτας καὶ τὴν ἄλλην ὑπηρεσίαν πλείους καὶ ἀμείνους ἢ ἅπασα ἡ ἄλλη Ἑλλάς. καὶ ἐπὶ τῷ κινδύνῳ οὐδεὶς ἂν δέξαιτο τῶν ξένων τήν τε αὑτοῦ φεύγειν καὶ μετὰ τῆς ἥσσονος ἅμα ἐλπίδος ὀλίγων ἡμερῶν ἕνεκα μεγάλου μισθοῦ δόσεως ἐκείνοις ξυναγωνίζεσθαι.

'Καὶ τὰ μὲν Πελοποννησίων ἔμοιγε τοιαῦτα καὶ παραπλήσια δοκεῖ εἶναι, τὰ δὲ ἡμέτερα τούτων τε ὧνπερ ἐκείνοις ἐμεμψάμην ἀπηλλάχθαι καὶ ἄλλα οὐκ ἀπὸ τοῦ ἴσου μεγάλα ἔχειν. ἤν τε ἐπὶ τὴν χώραν ἡμῶν πεζῇ ἴωσιν, ἡμεῖς ἐπὶ τὴν ἐκείνων πλευσούμεθα, καὶ οὐκέτι ἐκ τοῦ ὁμοίου ἔσται Πελοποννήσου τε μέρος τι τμηθῆναι καὶ τὴν Ἀττικὴν ἅπασαν· οἱ μὲν γὰρ οὐχ ἕξουσιν ἄλλην ἀντιλαβεῖν ἀμαχεί, ἡμῖν δ' ἐστὶ γῆ πολλὴ καὶ ἐν νήσοις καὶ κατ' ἤπειρον· μέγα γὰρ τὸ τῆς θαλάσσης κράτος. σκέψασθε δέ· εἰ γὰρ ἦμεν νησιῶται, τίνες ἂν ἀληπτότεροι ἦσαν; καὶ νῦν χρὴ ὅτι ἐγγύτατα τούτου διανοηθέντας τὴν μὲν γῆν καὶ οἰκίας ἀφεῖναι, τῆς δὲ θαλάσσης καὶ πόλεως φυλακὴν ἔχειν, καὶ Πελοποννησίοις ὑπὲρ αὐτῶν ὀργισθέντας πολλῷ πλέοσι μὴ διαμάχεσθαι (κρατήσαντές τε γὰρ αὖθις οὐκ ἐλάσσοσι μαχούμεθα καὶ ἢν σφαλῶμεν, τὰ τῶν ξυμμάχων, ὅθεν ἰσχύομεν, προσαπόλλυται· οὐ γὰρ ἡσυχάσουσι μὴ ἱκανῶν ἡμῶν ὄντων ἐπ' αὐτοὺς στρατεύειν), τήν τε ὀλόφυρσιν μὴ οἰκιῶν καὶ γῆς ποιεῖσθαι, ἀλλὰ τῶν σωμάτων· οὐ γὰρ τάδε τοὺς ἄνδρας, ἀλλ' οἱ ἄνδρες ταῦτα κτῶνται. καὶ εἰ ᾤμην πείσειν ὑμᾶς, αὐτοὺς ἂν ἐξελθόντας ἐκέλευον αὐτὰ δῃῶσαι καὶ δεῖξαι Πελοποννησίοις ὅτι τούτων γε ἕνεκα οὐχ ὑπακούσεσθε.

[144] 'Πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἔχω ἐς ἐλπίδα τοῦ περιέσεσθαι, ἢν ἐθέλητε ἀρχήν τε μὴ ἐπικτᾶσθαι ἅμα πολεμοῦντες καὶ κινδύνους αὐθαιρέτους μὴ προστίθεσθαι· μᾶλλον γὰρ πεφόβημαι τὰς οἰκείας ἡμῶν ἁμαρτίας ἢ τὰς τῶν ἐναντίων διανοίας. ἀλλ' ἐκεῖνα μὲν καὶ ἐν ἄλλῳ λόγῳ ἅμα τοῖς ἔργοις δηλωθήσεται· νῦν δὲ τούτοις ἀποκρινάμενοι ἀποπέμψωμεν, Μεγαρέας μὲν ὅτι ἐάσομεν ἀγορᾷ καὶ λιμέσι χρῆσθαι, ἢν καὶ Λακεδαιμόνιοι ξενηλασίας μὴ ποιῶσι μήτε ἡμῶν μήτε τῶν ἡμετέρων ξυμμάχων (οὔτε γὰρ ἐκεῖνο κωλύει ἐν ταῖς σπονδαῖς οὔτε τόδε), τὰς δὲ πόλεις ὅτι αὐτονόμους ἀφήσομεν, εἰ καὶ αὐτονόμους ἔχοντες ἐσπεισάμεθα, καὶ ὅταν κἀκεῖνοι ταῖς ἑαυτῶν ἀποδῶσι πόλεσι μὴ σφίσι [τοῖς Λακεδαιμονίοισ] ἐπιτηδείως αὐτονομεῖσθαι, ἀλλ' αὐτοῖς ἑκάστοις ὡς βούλονται· δίκας τε ὅτι ἐθέλομεν δοῦναι κατὰ τὰς ξυνθήκας, πολέμου δὲ οὐκ ἄρξομεν, ἀρχομένους δὲ ἀμυνούμεθα. ταῦτα γὰρ δίκαια καὶ πρέποντα ἅμα τῇδε τῇ πόλει ἀποκρίνασθαι. εἰδέναι δὲ χρὴ ὅτι ἀνάγκη πολεμεῖν, ἢν δὲ ἑκούσιοι μᾶλλον δεχώμεθα, ἧσσον ἐγκεισομένους τοὺς ἐναντίους ἕξομεν, ἔκ τε τῶν μεγίστων κινδύνων ὅτι καὶ πόλει καὶ ἰδιώτῃ μέγισται τιμαὶ περιγίγνονται. οἱ γοῦν πατέρες ἡμῶν ὑποστάντες Μήδους καὶ οὐκ ἀπὸ τοσῶνδε ὁρμώμενοι, ἀλλὰ καὶ τὰ ὑπάρχοντα ἐκλιπόντες, γνώμῃ τε πλέονι ἢ τύχῃ καὶ τόλμῃ μείζονι ἢ δυνάμει τόν τε βάρβαρον ἀπεώσαντο καὶ ἐς τάδε προήγαγον αὐτά. ὧν οὐ χρὴ λείπεσθαι, ἀλλὰ τούς τε ἐχθροὺς παντὶ τρόπῳ ἀμύνεσθαι καὶ τοῖς ἐπιγιγνομένοις πειρᾶσθαι αὐτὰ μὴ ἐλάσσω παραδοῦναι.'

[145] Ὁ μὲν Περικλῆς τοιαῦτα εἶπεν, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι νομίσαντες ἄριστα σφίσι παραινεῖν αὐτὸν ἐψηφίσαντο ἃ ἐκέλευε, καὶ τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀπεκρίναντο τῇ ἐκείνου γνώμῃ, καθ' ἕκαστά τε ὡς ἔφρασε καὶ τὸ ξύμπαν, οὐδὲν κελευόμενοι ποιήσειν, δίκῃ δὲ κατὰ τὰς ξυνθήκας ἑτοῖμοι εἶναι διαλύεσθαι περὶ τῶν ἐγκλημάτων ἐπὶ ἴσῃ καὶ ὁμοίᾳ. καὶ οἱ μὲν ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου καὶ οὐκέτι ὕστερον ἐπρεσβεύοντο· αἰτίαι δὲ αὗται καὶ διαφοραὶ ἐγένοντο ἀμφοτέροις πρὸ τοῦ πολέμου, ἀρξάμεναι εὐθὺς ἀπὸ τῶν ἐν Ἐπιδάμνῳ καὶ Κερκύρᾳ· ἐπεμείγνυντο δὲ ὅμως ἐν αὐταῖς καὶ παρ' ἀλλήλους ἐφοίτων ἀκηρύκτως μέν, ἀνυπόπτως δὲ οὔ· σπονδῶν γὰρ ξύγχυσις τὰ γιγνόμενα ἦν καὶ πρόφασις τοῦ πολεμεῖν.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Α' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

Αίτια και αφορμαί του πολέμου

Προοίμιον (1-23)

1. Θουκυδίδης, ο Αθηναίος, έγραψε την ιστορίαν του πολέμου μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων. Την συγγραφήν αυτού ήρχισεν ευθύς εξ αρχής της εκρήξεώς του, διότι προείδεν ότι θ' απέβαινε μεγάλος και περισσότερον αξιομνημόνευτος από κάθε προηγούμενον πόλεμον, και εσυμπέραινε τούτο από το γεγονός ότι αμφότερα τα Κράτη κατήρχοντο εις αυτόν, ενώ ευρίσκοντο εις την ακμήν της παντός είδους στρατιωτικής δυνάμεώς των, και ότι έβλεπε τους λοιπούς Έλληνας είτε τασσόμενους αμέσως, είτε διανοουμένους τουλάχιστον να ταχθούν προς το εν ή το άλλο μέρος. Η κίνησις αυτή ετάραξε τωόντι βαθύτατα την Ελλάδα, και μέρος υπό τους βαρβάρους και σχεδόν τον κόσμον όλον. Τα προγενέστερα γεγονότα και τα έτι παλαιότερα δεν δύνανται να εξακριβωθούν σαφώς, ένεκα της παρόδου πολλού χρόνου. Αλλά από τεκμήρια, τα οποία, ωθών την έρευνάν μου μέχρι του απωτάτου παρελθόντος, κρίνω αξιόπιστα, άγομαι να πιστεύσω ότι δεν υπήρξαν μεγάλα, ούτε υπό πολεμικήν, ούτε υπό άλλην έποψιν.

Αι μεταναστεύσεις

2. Διότι είναι προφανές ότι η χώρα που καλείται σήμερον Ελλάς δεν ήτο μονίμως κατοικημένη εξ αρχής, αλλ' εγίνοντο εις το παρελθόν συχναί μεταναστεύσεις και οι κάτοικοι χωρίς πολλάς δυσκολίας εγκατέλειπαν τας εστίας των, εξαναγκαζόμενοι εις τούτο από νέους πολυαριθμοτέρους εκάστοτε εποίκους. Καθόσον ούτε το εμπόριον, όπως σήμερον διεξάγεται, υπήρχε τότε, ούτε ασφαλής διά ξηράς ή διά θαλάσσης συγκοινωνία, και καθένας εξεμεταλλεύετο το έδαφος, το οποιον είχε υπό την κατοχήν του, τόσον μόνον όσον ήρκει διά την συντήρησίν του. Ούτε πλούτον έσώρευαν, ούτε την γην εφύτευαν, τόσον μάλλον καθόσον αι εγκαταστάσεις των δεν ήσαν ωχυρωμέναι και ως εκ τούτου εφοβούντο μήπως από στιγμής εις στιγμήν άλλοι επιδρομείς επέλθουν και τους αφαιρέσουν κάθε τι που έχουν. Επειδή, εξ άλλου, επίστευαν ότι οπουδήποτε ημπορούν να εξασφαλίσουν την αναγκαίαν καθημερινήν τροφήν, εμετανάστευαν όχι απροθύμως και δι' αυτό δεν ήσαν ισχυροί ούτε κατά το μέγεθος των πόλεων, ούτε κατά την πολεμικήν γενικώς παρασκευήν. Αλλά τα ευφορώτερα προ πάντων διαμερίσματα υπέκειντο εις διηνεκείς μεταβολάς των κατοίκων - όπως, λόγου χάριν, αι επαρχίαι, αι οποίαι σήμερον ονομάζονται Θεσσαλία και Βοιωτία, και το μεγαλύτερον μέρος της Πελοποννήσου, εκτός της Αρκαδίας, και από την άλλην Ελλάδα τα καλύτερα μέρη. Διότι η ευφορία της γης έφερεν αύξησιν της δυνάμεως ωρισμένων προσώπων, η οποία επροκάλει εμφυλίους σπαραγμούς, από τους οποίους τα διαμερίσματα αυτά εφθείροντο τόσον μάλλον, καθόσον ήσαν περισσότερον εκτεθειμένα εις εξωτερικάς επιδρομάς. Η Αττική, εν πάση περιπτώσει,λόγω του ότι το έδαφός της είναι ισχνόν και πτωχόν, υπήρξεν ανέκαθεν απηλλαγμένη από στάσεις και διά τον λόγον αυτόν διετήρησε πάντοτε τους ιδίους κατοίκους. Και έχομεν εδώ απόδειξιν του ισχυρισμού μου ότι, λόγω της μεταναστεύσεως, τα άλλα μέρη της Ελλάδος δεν ηυξήθησαν εις πληθυσμόν όπως η Αττική. Διότι οι δυνατώτεροι από εκείνους, όσοι, ένεκα εξωτερικών πολέμων ή εσωτερικών στάσεων εξεδιώκοντο από την άλλην Ελλάδα, κατέφευγαν εις τας Αθήνας ως εις τόπον ασφαλή, και, πολιτογραφούμενοι, κατέστησαν την πόλιν, ευθύς από τους παλαιότατους χρόνους, ακόμη πλέον πολυάνθρωπον, εις τρόπον ώστε επειδή η Αττική απέβη ανεπαρκής διά τον πληθυσμόν της πόλεως οι Αθηναίοι απέστειλαν αποικίας εις την Ιωνίαν.

3.

Το όνομα Ελλάς

Την αδυναμίαν, άλλωστε, των παλαιών καιρών μου φαίνεται ότι αποδεικνύει και το γεγονός προ πάντων ότι πριν από τα Τρωικά τίποτε δεν επεχείρησεν από κοινού η Ελλάς. Νομίζω μάλιστα ότι το όνομα αυτό ούτε είχε δοθή ακόμη εις όλην την χώραν, ούτε καν υπήρχε προ του Έλληνος, υιού του Δευκαλίωνος, αλλά τα διάφορα φύλα, και εις μεγαλυτέραν έκτασιν το Πελασγικόν, έδιδαν το όνομά των εις τα υπ' αυτών κατοικούμενα διαμερίσματα. Αλλ' από την εποχήν που ο Έλλην και οι υιοί του απέβησαν ισχυροί εις την Φθιώτιδα, και την βοήθειάν των επεκαλούντο οι κάτοικοι των άλλων πόλεων, τα διάφορα φύλα, συνεπεία της επικοινωνίας αυτής, ωνομάζοντο ήδη επί μάλλον και μάλλον Έλληνες, μολονότι πολύς επέρασε καιρός πριν το όνομα τούτο ημπορέση να επικράτηση γενικώς. Την καλυτέραν απόδειξιν παρέχει ο Όμηρος. Διότι, μολονότι έζησε πολύ ύστερον και από τα Τρωικά, πουθενά δεν ωνόμασε με το όνομα αυτό όλους, ούτε άλλους εκτός εκείνων που ηκολούθησαν τον Αχιλλέα από την Φθιώτιδα, οι οποίοι ήσαν και οι πρώτοι Έλληνες, αλλ' αποκαλεί αυτούς εις τα ποιήματά του γενικώς Δαναούς και Αργείους και Αχαιούς. Ούτε βαρβάρους, άλλωστε, μνημονεύει διά τον λόγον, ως νομίζω, ότι ούτε οι Έλληνες είχαν ακόμη διακριθή διά κοινού αντιθέτου ονόματος. Οπωσδήποτε τα διάφορα ελληνικά φύλα, επί των οποίων το όνομα των Ελλήνων, λόγω κοινότητος της γλώσσης, εξηπλώνετο διαδοχικώς από μίαν περιφέρειαν εις άλλην, έως ότου επεξετάθη ακολούθως επί του συνόλου των, δεν έκαμαν καμμίαν κοινήν επιχείρησιν πριν από τα Τρωικά, ένεκα αδυναμίας και ελλείψεως αμοιβαίας επικοινωνίας. Άλλωστε, και την εκστρατείαν ακόμη κατά της Τροίας τότε μόνον επεχείρησαν από κοινού, όταν είχαν ήδη αποκτήσει αξιόλογον εμπειρίαν της θαλάσσης.

4.

Ο Μίνως και η πειρατεία

Ο Μίνως, εξ όσων κατά παράδοσιν γνωρίζομεν, πρώτος απέκτησε πολεμικόν ναυτικόν, και εκυριάρχησεν επί του μεγαλυτέρου μέρους της θαλάσσης, η οποία ονομάζεται σήμερον Ελληνική. Κατακτήσας τας Κυκλάδας νήσους, ίδρυσεν αποικίας εις τας περισσοτέρας από αυτάς, αφού εξεδίωξε τους Κάρας και εγκατέστησε τους υιούς του ως κυβερνήτας. Ως εκ τούτου και την πειρατείαν φυσικά κατεδίωκεν όσον ημπορούσεν από την θάλασσαν αυτήν, διά να περιέρχωνται εις αυτόν ασφαλέστερον τα εισοδήματα των νήσων.

5. Διότι εις την παλαιάν εποχήν οι Έλληνες, και όσοι από τους βαρβάρους εκατοικούσαν είτε τα ηπειρωτικά παράλια, είτε νήσους, όταν ήρχισαν να επικοινωνούν μεταξύ των συχνότερον δια θαλάσσης, επεδόθησαν εις την πειρατείαν υπό την αρχηγίαν ανδρών εκ των δυνατωτάτων, οι οποίοι ωθούντο εις τούτο και από τον πόθον του προσωπικού κέρδους και από την ανάγκην όπως επαρκούν εις την συντήρησιν των απορωτέρων οπαδών των. Και επιτιθέμενοι κατά πόλεων ατειχίστων και αποτελουμένων από άθροισμα κωμών, τας διήρπαζαν και εντεύθεν επορίζοντο κυρίως τα προς το ζην, διότι το έργον τούτο δεν έφερεν εντροπήν, αλλ' επέσυρε τουναντίον και κάποιαν δόξαν. Τον ισχυρισμόν μου τούτον αποδεικνύει όχι μόνον η μέχρι σήμερον συνεχιζομένη δράσις των κατοίκων της Στερεάς, οι οποίοι σεμνύνονται δια τα πειρατικά των κατορθώματα, αλλά και οι παλαιοί ποιηταί, εις τους στίχους των οποίων απευθύνεται πάντοτε στερεότυπος προς τους καταπλέοντας η ερώτησις εάν είναι πειραταί, καθόσον ούτε οι ερωτώμενοι εθεώρουν το έργον τούτο ανάξιον δια τους εαυτούς των, ούτε οι τυχόν απευθύνοντες την ερώτησιν αυτήν υβριστικήν. Και επί της Στερεάς, άλλωστε, ελήστευαν οι μεν τους δε. Και μέχρι
σήμερον διατηρείται η συνήθεια αυτή της κατά κώμας οικήσεως και της διαρπαγής εις πολλά μέρη της Ελλάδος, όπως εις την χώραν των Οζολών Λοκρών, την Αιτωλίαν, την Ακαρνανίαν και τας παρακειμένας λοιπάς ηπειρωτικάς περιφερείας. Και η συνήθεια προς τούτοις της οπλοφορίας έχει διατηρηθή μεταξύ των πληθυσμών αυτών από την εποχήν της παλαιάς ληστείας.

6. Διότι όλοι οι Έλληνες ωπλοφόρουν λόγω του ότι αι κατά κώμας διεσπαρμένοι εγκαταστάσεις των ήσαν ανοχύρωτοι και αι προς αλλήλους συγκοινωνίαι επισφαλείς και ούτως εσυνήθισαν να διαιτώνται, φέροντες όπλα όπως οι βάρβαροι. Το γεγονός άλλωστε, ότι εις τα διαμερίσματα αυτά της Ελλάδος διατηρείται ακόμη ο τρόπος αυτός της διαίτης, είναι τεκμήριον ότι η συνήθεια αυτή επεκράτει άλλοτε γενικώς. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, υπήρξαν μεταξύ των πρώτων, οι οποίοι, αφού παρήτησαν την οπλοφορίαν, ηκολούθησαν δίαιταν μάλλον αβίαστον και ετράπησαν εις την τρυφηλότητα. Και από τους πλέον ηλικιωμένους μεταξύ των, οι πλούσιοι, ένεκα του αβροδιαίτου αυτών, μόλις εσχάτως έπαυσαν να φορούν λινούς χιτώνας και να συμπλέκουν επί της κεφαλής την κόμην των εις κρώβυλον διά χρυσής πόρπης, εχούσης το σχήμα τέττιγος. Ως εκ τούτου, άλλωστε, και ο ιματισμός αυτός επεκράτησεν επί πολύ μεταξύ των πλέον ηλικιωμένων Ιώνων, λόγω της φυλετικής προς τους Αθηναίους συγγενείας. Εξ άλλου, οι Λακεδαιμόνιοι πρώτοι μετεχειρίσθησαν την απλουστέραν ενδυμασίαν, η οποία σήμερον συνηθίζεται, και συγχρόνως η δίαιτα των ευπορωτέρων αφωμοιώθη γενικώς, όσον ήτο δυνατόν, προς την του κοινού λαού. Πρώτοι ωσαύτως κατά τους αθλητικούς αγώνας, αποβάλλοντες τα ενδύματά των, παρουσιάζοντο γυμνοί και ηλείφοντο με έλαιον. Αλλά παλαιότερον, ακόμη και εις τους Ολυμπιακούς αγώνας, οι αθληταί, όταν ηγωνίζοντο, έφεραν διαζώματα περί τα αιδοία, και η συνήθεια αυτή διετηρείτο μέχρι προ ολίγων ετών και διατηρείται, ακόμη και σήμερον εις μερικούς βαρβάρους και ιδίως Ασιάτας, όπου οι αγωνιζόμενοι δια τα έπαθλα πυγμής και πάλης φέρουν διαζώματα. Αλλά θα ημπορούσε κανείς ν' αποδείξη ότι και πολλάς άλλας συνήθειας είχαν οι παλαιοί Έλληνες, ομοίας με τας συνηθείας των σημερινών βαρβάρων.

7. Από τας πόλεις, εξ άλλου, όσαι συνωκίσθησαν εις μεταγενεστέρους χρόνους, όταν η ναυσιπλοΐα είχεν ήδη γίνει ασφαλεστέρα και συνεπώς είχαν αφθονίαν πλούτου, εκτίζοντο επάνω εις τα παράλια και οι ισθμοί κατελαμβάνοντο και απεχωρίζοντο με τείχος από το επίλοιπον έδαφος, χάριν του εμπορίου και της αμύνης εκάστης πόλεως εναντίον των γειτόνων της. Αλλ' αι παλαιαί πόλεις, ένεκα της πειρατείας, η οποία επί πολύν χρόνον επεκράτησε, συνωκίσθησαν εις μεγαλυτέραν από την θάλασσαν απόστασιν, όπου και διατηρούνται μέχρι σήμερον. Διότι οι πειραταί δεν ελήστευαν μόνον οι μεν τους δε, αλλά και εκείνους, οι οποίοι, χωρίς να είναι ναυτικοί, κατώκουν τα παράλια.

8. Αλλ' ακόμη περισσότερον επεδίδοντο εις την πειρατείαν οι νησιώται Κάρες και Φοίνικες, οι οποίοι είχαν κατοικήσει τας περισσοτέρας από τας νήσους, όπως τεκμαίρεται από το γεγονός ότι, όταν οι Αθηναίοι, διαρκούντος του πολέμου, προέβησαν εις τον καθαρμόν της Δήλου, εσήκωσαν όλους τους νεκρούς και τα φέρετρα όσων είχαν αποθάνει εις την νήσον, περισσότεροι από τους μισούς θαμμένους ευρέθησαν ότι ήσαν Κάρες και ανεγνωρίσθησαν ως τοιούτοι και από το είδος του οπλισμού, ο οποίος είχε συνταφή με αυτούς, και από τον τρόπον της ταφής, ο οποίος και σήμερον συνηθίζεται μεταξύ των. Αλλ' αφότου συνεκροτήθη το πολεμικόν ναυτικόν του Μίνωος, αι δια θαλάσσης συγκοινωνίαι έγιναν ασφαλέστεροι, αφ' ενός μεν διότι οι κακοποιοί των νήσων αυτών εξεδιώχθησαν υπ' αυτού, κατά την εποχήν ακριβώς που προέβη εις εποικισμόν των περισσοτέρων, εξ αλλού δε διότι οι κάτοικοι των παραλίων ήρχισαν ήδη ν' αποκτούν μεγαλυτέρας περιουσίας και να έχουν μονιμωτέραν κατοικίαν, και μερικοί μάλιστα, όπως ήτο φυσικόν δι' ανθρώπους, των οποίων ηύξανε καθημερινώς ο πλούτος, και με τείχη περιέβαλλαν τας πόλεις των. Διότι, ένεκα του γενικού πόθου του κέρδους και οι ασθενέστεροι ηνείχοντο την εξάρτησιν από τους ισχυροτέρους και οι δυνατώτεροι, διαθέτοντες πλούτον, καθίστων υπηκόους των τας υποδεεστέρας πόλεις. Και μόνον βραδύτερον, όταν είχαν ήδη έτι μάλλον προαχθή εις την κατάστασιν αυτήν, εξεστράτευσαν κατά της Τροίας.

9.

Ο Τρωϊκός πόλεμος

Και ο Αγαμέμνων, ως φρονώ, κατώρθωσε να συγκεντρώση την ναυτικήν εκστρατείαν εναντίον της Τροίας, διά τον λόγον ότι υπερείχε κατά την δύναμιν από τους άλλους ηγεμόνας, και όχι τόσον διότι οι μνηστήρες της Ελένης, των οποίων υπήρξεν αρχιστράτηγος, είχαν δεσμευθή με τους όρκους που τους επέβαλεν ο Τυνδάρεως. Και όσοι, άλλωστε, από τους Πελοποννησίους παρέλαβαν από τους προγενεστέρους τας ασφαλεστέρας παραδόσεις διηγούνται ότι ο Πέλοψ απέκτησεν αρχικώς δύναμιν λόγω του μεγάλου πλούτου, με τον οποίον ήλθεν από την Ασίαν εις χώραν, της οποίας ο πληθυσμός ήτο πτωχός, και διά τούτο κατώρθωσε, μολονότι ξένος, να δώση εις αυτήν το όνομά του, και ότι ακόμη καλυτέρα τύχη επερίμενε τους απογόνους του μετά τον θάνατον του εγγονού του Ευρυσθέως, βασιλέως των Μυκηνών, ο οποίος εφονεύθη από τους Ηρακλείδας εις την Αττικήν. Καθόσον, όταν ούτος εξεστράτευσεν εκεί, ενεπιστεύθη την αντιβασιλείαν των Μυκηνών, λόγω συγγενείας, εις τον αδελφόν της μητρός του Ατρέα (ο οποίος κατά την εποχήν εκείνην ήτο εξωρισμένος από τον πατέρα του Πέλοπα διά τον φόνον του Χρυσίππου). Και επειδή ο Ευρυσθεύς δεν επέστρεψε πλέον, ο Ατρεύς, ο οποίος άλλωστε εθεωρείτο ανήρ πλουσιώτατος και είχε κολακεύσει το πλήθος, ανέλαβε την βασιλείαν των Μυκηνών και γενικώς των μερών, επί των οποίων εξετείνετο η αρχή του Ευρυσθέως, συμφώνως άλλωστε με την επιθυμίαν αυτών των Μυκηναίων, οι οποίοι επί πλέον εφοβούντο τους Ηρακλείδας. Και έτσι ο οίκος του Πέλοπος έγινεν ισχυρότερος από τον οίκον του Περσέως. Τα δύο αυτά σκήπτρα αφού ήνωσεν εις χείρας του ο Αγαμέμνων, υιός του Ατρέως, και έγινε συγχρόνως ισχυρότερος από τους άλλους κατά την ναυτικήν δύναμιν, κατώρθωσεν, όπως
εγώ νομίζω, να συγκέντρωση την εκστρατείαν, διότι οι ηγεμόνες τον ηκολούθησαν, όχι κατά χάριν, αλλ' από φόβον. Διότι εις την εκστρατείαν προσήλθεν έχων ο ίδιος τα περισσότερα πλοία και συγχρόνως εφωδίασε με τοιαύτα τους Αρκάδας, εάν η περί τούτου μαρτυρία του Ομήρου πρέπη να ληφθή υπ' όψιν. Και εις τους στίχους, άλλωστε, όπου ομιλεί περί της διαδοχής του σκήπτρου, αναφέρει περί αυτού ο Όμηρος ότι εβασίλευσεν εις πολλάς νήσους καί ολόκληρον το Άργος. Εν τούτοις, εάν δεν είχεν αξιόλογον ναυτικήν δύναμιν, δεν θα ημπορούσε με τον στρατόν της ξηράς να βασιλεύη εις νήσους, εκτός των εγγύς της παραλίας κειμένων, αι οποίαι όμως δεν ημπορούσαν να είναι πολλαί. Και από την εστρατείαν άλλωστε αυτήν πρέπει να εικάζωμεν περί της σημασίας των προγενεστέρων.

10. Το ότι αι Μυκήναι ήσαν μικραί, η κάθε άλλη πόλις του τότε καιρού φαίνεται σήμερον ασήμαντος, δεν είναι αποχρών λόγος όπως αρνηθή κανείς να πιστεύση ότι η κατά της Τροίας εκστρατεία υπήρξεν όσον μεγάλη λέγεται από τους ποιητάς και παριστάνεται από την παράδοσιν. Διότι, εάν η πόλις των Λακεδαιμονίων ήθελεν ερημωθή και δεν απέμεναν παρά οι ναοί και τα θεμέλια των άλλων οικοδομημάτων, οι μεταγενέστεροι, μετά πάροδον πολλού χρόνου, νομίζω, δεν θα επίστευαν ότι η δύναμίς της υπήρξεν ανάλογος προς την φήμην της. Και, εν τούτοις, οι Λακεδαιμόνιοι όχι μόνον εξουσιάζουν αμέσως τα δύο πέμπτα της Πελοποννήσου, αλλά και έχουν την αρχηγίαν του υπολοίπου αυτής και πολλών συμμάχων εκτός αυτής. Εφόσον, εν τούτοις, η πόλις της Σπάρτης ούτε ένα συνοικισμόν απετέλεσε ποτέ, ούτε πολυτελείς ναούς και οικοδομάς έκτισεν, αλλά κατοικείται κατά κώμας, σύμφωνα με την παλαιάν συνήθειαν της Ελλάδος, η δύναμίς της θα εφαίνετο υποδεεστέρα της πραγματικής. Ενώ, εάν η πόλις των Αθηνών επάθαινεν ομοίαν συμφοράν, η δύναμίς της, κρινομένη από την απλήν εξωτερικήν εμφάνισιν, θα εφαίνετο, νομίζω, διπλασία της πραγματικής. Δεν είναι λοιπόν ορθόν να είμεθα δύσπιστοι, ούτε ν' αποβλέπωμεν εις την εξωτερικήν εμφάνισιν των πόλεων μάλλον παρά εις την δύναμίν των, αλλά πρέπει να θεωρούμεν ότι η κατά της Τροίας εκστρατεία υπήρξε μεν μεγαλύτερα από τας προηγουμένας, υπολείπεται όμως των σημερινών, εάν πρέπη να πιστεύσωμεν και εδώ τα ποιήματα του Ομήρου. Διότι, μολονότι είναι φυσικόν να υποθέσωμεν ότι ούτος ως ποιητής μεγαλοποιεί δια της φαντασίας του την εκστρατείαν όμως και πάλιν φαίνεται αυτή υποδεεστέρα. Καθόσον, από τα χίλια διακόσια πλοία, που έλαβαν μέρος εις την εκστρατείαν, περιγράφει τα μεν των Βοιωτών ως έχοντα εκατόν είκοσι άνδρας έκαστον, τα δε του Φιλοκτήτου πενήντα, μνημονεύων ούτως, ως πιστεύω, τα μεγαλύτερα και τα μικρότερα πλοία. Εν πάση περιπτώσει, δεν μνημονεύει άλλου μεγέθους πλοία εις τον κατάλογόν του. Ότι, εξ άλλου, όλοι οι άνδρες του πληρώματος ήσαν κωπηλάται συγχρόνως και μάχιμοι, αναφέρει εν σχέσει προς τα πλοία του Φιλοκτήτου, όταν παριστάνη όλους τους κωπηλάτας ως τοξότας. Επιβάται, εξ άλλου, εκτός των βασιλέων και των κυριωτάτων εκ των εν τέλει, δεν είναι πιθανόν να επέβαιναν εις τα πλοία πολλοί, λόγω ιδίως ότι έμελλαν να διαπλεύσουν το πέλαγος μετά του πολεμικού υλικού εντός πλοίων τα οποία δεν είχαν καν κατάστρωμα, αλλά ήσαν κατεσκευασμένα κατά τον παλαιόν τρόπον, προσομοιάζοντα μάλλον προς τα πειρατικά. Εάν λοιπόν λάβωμεν τον μέσον όρον μεταξύ των μεγαλυτέρων και μικροτέρων πλοίων, οι εκστρατεύοντες δεν φαίνεται να ήσαν πολλοί, λαμβανομένου υπ' όψιν ότι ούτοι προήρχοντο από όλα συγχρόνως τα μέρη της Ελλάδος.

11. Αιτία τούτου ήτο όχι τόσον η ολιγανθρωπία όσον η αχρηματία. Διότι, ένεκα ελλείψεως επαρκών τροφίμων, εξεστράτευσαν με περιωρισμένην δύναμιν στρατού και τόσην μόνον, όσην ήλπιζαν ότι ημπορούσε να διατρέφεται από την χώραν, διαρκούντος του πολέμου. Αφού, άλλωστε, μετά την άφιξίν των ενίκησαν εις την πρώτην μάχην (ότι δε ενίκησαν αποδεικνύεται εκ του ότι εν εναντία περιπτώσει δεν θα ηδύναντο να περιχαρακώσουν το στρατόπεδόν των), ούτε τότε φαίνεται να μετεχειρίσθησαν ολόκληρον την δύναμίν των, αλλ' ένεκα ανεπαρκείας τροφίμων επεδόθησαν εις καλλιέργειαν της Χερσονήσου και εις την διαρπαγήν. Και συνέπεια της διασποράς αυτής των δυνάμεων των ήτο, ότι οι Τρώες ημπόρεσαν ευκολώτερον να παρατείνουν την κατ' αυτών αντίστασίν των επί του ανοικτού πεδίου, επί δέκα όλα έτη, ως γνωστόν, καθόσον ήσαν ισόπαλοι προς τους εκάστοτε υπολειπόμενους επί τόπου. Ενώ εάν ήρχοντο φέροντες άφθονα τρόφιμα και, αντί να επιδίδωνται εις την γεωργίαν και την διαρπαγήν, διεξήγαν τον πόλεμον άνευ διακοπής, θα κατώρθωναν διά της υπεροχής των εις τας εκ παρατάξεως μάχας να κυριεύσουν την Τροίαν, αφού και διεσπαρμένοι όπως ήσαν, και με μέρος μόνον του στρατού των εκάστοτε διαθέσιμον, αντείχαν. Εάν, εξ άλλου, επολιορκούσαν κανονικώς την Τροίαν, στρατοπεδεύοντες προ αυτής, θα την εκυρίευαν ταχύτερον και ακοπώτερον. Αλλ' ένεκα αχρηματίας και τα προ των Τρωικών υπήρξαν ασήμαντα και αυτή, εξ άλλου, η κατά της Τροίας εκστρατεία, μολονότι υπήρξεν ονομαστοτέρα από τας προηγουμένας, αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων ότι ήτο υποδεεστέρα της φήμης της και της παραδόσεως, η οποία επικρατεί περί αυτής σήμερον χάρις εις τους ποιητάς.

12.

Αι μετά τα Τρωικά μεταναστεύσεις

Καθόσον και μετά τα Τρωικά ακόμη αι μεταναστεύσεις και νέαι εγκαταστάσεις εξηκολούθησαν εις την Ελλάδα, εις τρόπον ώστε δι' έλλειψιν ησυχίας, δεν ημπόρεσεν αύτη να αναπτυχθή. Τωόντι, η μεγάλη βραδύτης της επιστροφής των Ελλήνων από την Τροίαν είχε προκαλέσει πολλάς πολιτικάς μεταβολάς, καθ' όσον συχναί στάσεις εγίνοντο εις τας πόλεις και όσοι συνεπεία αυτών εξωρίζοντο ίδρυαν νέας τοιαύτας. Και οι σημερινοί Βοιωτοί, εκδιωχθέντες το εξηκοστόν έτος μετά την άλωσιν της Τροίας υπό των Θεσσαλών από την Άρνην, εγκατεστάθησαν εις την χώραν, η οποία σήμερον καλείται Βοιωτία, ενώ πρότερον εκαλείτο Καδμηΐς (μέρος, άλλωστε, αυτών ήτο ήδη εγκατεστημένον από πριν εκεί, και από αυτούς προήρχοντο οι Βοιωτοί που έλαβαν μέρος εις την εκστρατείαν κατά της Τροίας). Και οι Δωριείς με τους Ηρακλείδας κατέλαβαν την Πελοπόννησον το ογδοηκοστόν έτος. Ως εκ τούτου, μόλις μετά παρέλευσιν πολλού καιρού ησύχασεν οριστικώς η Ελλάς και ο πληθυσμός της έπαυσεν υποκείμενος εις βιαίας μετακινήσεις, οπότε και ήρχισε ν' αποστέλλη αποικίας. Και οι μεν Αθηναίοι απώκισαν τας Ιωνικάς πόλεις της Μικράς Ασίας και τας περισσοτέρας νήσους του Αιγαίου πελάγους, οι δε Πελοποννήσιοι το πλείστον της Ιταλίας και Σικελίας και μερικά άλλα μέρη της λοιπής Ελλάδος. Όλαι αυταί άλλωστε αι αποικίαι ιδρύθησαν μετά τα Τρωικά.

13.

Αι ισχυρότεραι ναυτικαί δυνάμεις

Αλλ' εφόσον η Ελλάς εγίνετο ισχυρότερα, και η αύξησις του πλούτου ταχύτερα παρά πριν, εις τας πόλεις, των οποίων αι πρόσοδοι ηύξαναν, εγκαθιδρύοντο ως επί το πλείστον τυραννίδες, ενώ πρότερον ήσαν κληρονομικαί βασιλείαι με περιωρισμένα προνόμια. Και ναυτικά εξήρτυαν οι Έλληνες και εις την θάλασσαν επεδίδοντο περισσότερον. Λέγεται, άλλωστε, ότι οι Κορίνθιοι πρώτοι απεδέχθησαν σχεδόν εξ ολοκλήρου τον σημερινόν τρόπον της κατασκευής των πλοίων και της διοικήσεως του ναυτικού και ότι αι πρώται ελληνικαί τριήρεις εναυπηγήθησαν εις την Κόρινθον. Και φαίνεται ότι ο Αμεινοκλής, Κορίνθιος ναυπηγός, κατεσκεύασε τέσσαρα πολεμικά πλοία διά την Σάμον, όπου μετέβη τριακόσια περίπου έτη προ του τέλους του παρόντος πολέμου. Και η παλαιοτάτη γνωστή ναυμαχία έγινε μεταξύ Κορινθίων και Κερκυραίων διακόσια εξήντα έτη προ της ιδίας χρονολογίας. Διότι η Κόρινθος, κειμένη επί του Ισθμού, ήτο εκ παλαιότατων ήδη χρόνων κέντρον εμπορίου, και καθόσον οι Έλληνες το πάλαι, και οι εντός της Πελοποννήσου και οι εκτός αυτής, επικοινωνούντες προς αλλήλους διά ξηράς μάλλον ή διά θαλάσσης, διήρχοντο διά του εδάφους των Κορινθίων, ο πλούτος της ήτο ανέκαθεν πηγή δυνάμεως, ως αποδεικνύεται από τους παλαιούς ποιητάς, οι οποίοι την πόλιν επωνόμασαν "αφνειόν", ήτοι πλουσίαν. Και όταν η ναυσιπλοΐα έγινε συχνοτέρα μεταξύ των Ελλήνων, οι Κορίνθιοι απέκτησαν τον πολεμικόν στόλον των και κατεδίωκαν την πειρατείαν, παρέχοντες δε κέντρον εμπορίου κατά γην και κατά θάλασσαν, προήγαγαν την πόλιν διά των αυξηθέντων εισοδημάτων της εις μεγάλην δύναμιν. Και oι Ίωνες επίσης απέκτησαν βραδύτερον σημαντικόν στόλον επί Κύρου, του πρώτου βασιλέως των Περσών, και του υιού του Καμβύσου, και πολεμούντες κατά του Κύρου εκυριάρχησαν επί τίνα χρόνον της θαλάσσης, η οποία εκτείνεται πλησίον των ακτών των. Και ο Πολυκράτης, τύραννος της Σάμου επί της εποχής του Καμβύσου, έχων ισχυρόν στόλον, υπέταξε και άλλας από τας νήσους και κυριεύσας την Ρήνειαν την αφιέρωσεν εις τον Δήλιον Απόλλωνα. Ενώ, εξ άλλου, οι Φωκαείς, καθ' ον χρόνον απώκιζαν την Μασσαλίαν, ναυμαχήσαντες προς τους Καρχηδονίους, τους ενίκησαν.

14. Αυτά τωόντι υπήρξαν τα ισχυρότατα ναυτικά της Ελλάδος. Αλλά μολονότι συνεκροτήθησαν κατόπιν από πολλάς γενεάς των Τρωικών, βέβαιον είναι ότι και αυτά ακόμη απετελούντο από πεντηκοντόρους και μακρά πλοία, όπως και τα της εποχής του Τρωικού πολέμου, ολίγας δε μόνον τριήρεις περιελάμβαναν. Ολίγον μόνον προ των Περσικών πολέμων και του θανάτου του Δαρείου, ο οποίος διεδέχθη τον Καμβύσην, οι τύραννοι της Σικελίας και οι Κερκυραίοι απέκτησαν τριήρεις εις σημαντικόν αριθμόν. Και αυτά είναι τα τελευταία προ της εκστρατείας του Ξέρξου αξιόλογα ναυτικά, τα οποία συνεκροτήθησαν εις την Ελλάδα. Διότι οι Αιγινήται και οι Αθηναίοι και κάθε τυχόν άλλη ναυτική δύναμις είχαν ασημάντους στόλους, και τούτους κατά το πλείστον αποτελούμενους από πεντηκοντόρους. Και μόνον βραδύτερον έπεισεν ο Θεμιστοκλής τους Αθηναίους, ενώ ευρίσκοντο ήδη εις πόλεμον προς τους Αιγινήτας και ανεμένετο ο βάρβαρος, να κατασκευάσουν τα πολεμικά πλοία, με τα οποία και εναυμάχησαν εις την Σαλαμίνα. Και τα πλοία άλλωστε αυτά δεν είχαν ακόμη κατάστρωμα καθ' όλον το μήκος των.

15. Τοιαύτα λοιπόν υπήρξαν τα ναυτικά των Ελλήνων και τα παλαιά και τα νεώτερα. Οπωσδήποτε, όσοι έστρεψαν την προσοχήν και δραστηριότητα των εις αυτά, απέκτησαν σημαντικήν δύναμιν, όχι μόνον διά της αυξήσεως των εισοδημάτων των, αλλά και διά της επεκτάσεως της κυριαρχίας των επί άλλων. Διότι, πλέοντες κατά των νήσων, όσαι ιδίως δεν είχαν χώραν επαρκή, ήρχισαν να τας καθυποτάσσουν. Κατά ξηράν, όμως, κανείς πόλεμος δεν έγινε, τοιούτος, τουλάχιστον, από τον οποίον να προέλθη σημαντική αύξησις δυνάμεως, αλλ' όλοι όσοι τυχόν έγιναν, ήσαν πόλεμοι μεταξύ ομόρων, ενώ εκστρατείαι εις ξένας και μακρυνάς χώρας χάριν κατακτήσεως άλλων δεν επεχείρουν οι Έλληνες. Διότι ούτε με τα ισχυρότερα κράτη ετάσσοντο ως υπήκοοι, ούτε, εξ άλλου, ηνώνοντο εθελουσίως ως ίσοι προς κοινήν εκστρατείαν, αλλ' οι πόλεμοί των ήσαν μάλλον πόλεμοι μεμονωμένως διεξαγόμενοι από ένα γείτονα εναντίον του άλλου. Πόλεμος, εις τον οποίον οι λοιποί Έλληνες διαιρεθέντες ετάχθησαν ως σύμμαχοι του ενός η του άλλου, υπήρξε κυρίως ο πόλεμος που έγινε πάλαι ποτέ μεταξύ Χαλκιδέων και Ερετριέων.

16.

Ανάδειξις των Αθηνών και της Σπάρτης

Διάφορα, εν τούτοις, κωλύματα επήλθαν που παρημπόδισαν την ανάπτυξιν των διαφόρων Ελληνικών πόλεων. Και οι Ίωνες είχαν φθάσει εις μεγάλην ακμήν, όταν ο Κύρος και το Περσικόν βασίλειον, αφού κατέλυσαν την αρχήν του Κροίσου και υπέταξαν όλην την εντεύθεν του Άλυος ποταμού μέχρι της θαλάσσης χώραν, εξεστράτευσαν κατ' αυτών και υπεδούλωσαν τας επί της στερεάς Ιωνικάς πόλεις. Και ο Δαρείος βραδύτερον, όταν επεκράτει κατά θάλασσαν διά του φοινικικού στόλου, υπέταξε και τας νήσους.

17. Οι τύραννοι, εξ άλλου, όσοι εκυβέρνων Ελληνικάς πόλεις, αποβλέποντες μόνον εις την προαγωγήν του συμφέροντος των, την προσωπικήν των δηλαδή ασφάλειαν και την μεγέθυνσιν του οίκου των, ηκολούθουν κατά την διοίκησίν των πολιτικήν, αποσκοπούσαν εις την όσον το δυνατόν μεγαλυτέραν εξασφάλισιν των κτήσεων των, και διά τούτο τίποτε το αξιόλογον δεν έγινεν από αυτούς, εκτός ατομικών επιτυχιών εναντίον γειτόνων. Εξαιρώ βέβαια τους τυράννους της Σικελίας, οι όποιοι έφθασαν εις μεγίστην δύναμιν. Ούτως, ένεκα ποικίλων λόγων, η Ελλάς ημποδίζετο επί μακρόν χρόνον να επιχειρήση από κοινού κάτι το αξιόλογον και εκάστη των πόλεων αυτής κατ' ιδίαν ηναγκάζετο να είναι ατολμοτέρα.

18. Επί τέλους, οι τύραννοι των Αθηνών και της άλλης Ελλάδος, το πλείστον της οποίας είχε διατελέσει υπό τυράννους και πριν ακόμη από την πόλιν των Αθηνών, οι περισσότεροι τουλάχιστον από αυτούς, πράγματι δε και οι τελευταίοι, εάν εξαιρέσωμεν τους της Σικελίας, κατελύθησαν υπό των Λακεδαιμονίων. Διότι η Λακεδαίμων, μολονότι, αφού εκτίσθη από τους ήδη κατοικούντας αυτήν Δωριείς, διετέλεσε σπαρασσόμενη από στάσεις περισσότερον καιρόν από κάθε άλλην πόλιν από όσας γνωρίζομεν, όμως επέτυχε να ευνομηθή από παλαιοτάτην εποχήν και διετέλεσεν αείποτε απηλλαγμένη από τυράννους. Διότι επί τετρακόσια ήδη έτη προ του τέλους του παρόντος πολέμου, ίσως και ολίγον περισσότερον χρόνον, οι Λακεδαιμόνιοι διατηρούν το ίδιον πολίτευμα, και αυτός είναι ο λόγος, ένεκα του οποίου έγιναν ισχυροί και ημπόρεσαν να ρυθμίζουν και τα των άλλων πόλεων. Ολίγον χρόνον από την κατάλυσιν των τυράννων εις την Ελλάδα, έγινε και η μάχη του Μαραθώνας μεταξύ Περσών και Αθηναίων. Δέκα άλλωστε έτη μετά την μάχην αυτήν ο βάρβαρος ήλθε πάλιν με τον μεγάλον στρατόν και στόλον του εναντίον της Ελλάδος, διά να την υποδούλωση. Και ενώπιον του επικρεμασθέντος μεγάλου κινδύνου, οι Λακεδαιμόνιοι, λόγω του ότι ήσαν το ισχυρότερον ελληνικόν κράτος, ανέλαβαν την αρχηγίαν των συμπολεμησάντων Ελλήνων, και οι Αθηναίοι, αποφασίσαντες καθ' ον χρόνον επήρχοντο οι Πέρσαι να εγκαταλείψουν την πόλιν και παραλαβόντες τα κινητά των, επεβιβάσθησαν επί των πολεμικών πλοίων και έγιναν ναυτικοί. Και αφού, διά του κοινού αγώνος, απέκρουσαν τους Πέρσας, ολίγον χρόνον ύστερον οι Έλληνες, και όσοι είχαν αποσείσει τον ζυγόν του βασιλέως, και όσοι είχαν λάβει μέρος εις τον κοινόν κατ' αυτού αγώνα, διηρέθησαν, και άλλοι μεν ετάχθησαν με τους Αθηναίους, άλλοι δε με τους Λακεδαιμονίους. Διότι τα δύο αυτά κράτη είχαν αναδειχθή ως τα ισχυρότερα, των μεν Αθηναίων επικρατούντων κατά θάλασσαν, των δε Λακεδαιμονίων κατά ξηράν. Ο εθνικός σύνδεσμος των Ελλήνων διετηρήθη ολίγον μόνον καιρόν, έπειτα όμως περιελθόντες εις διενέξεις οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι επολέμησαν με τους συμμάχους των εναντίον αλλήλων, και από τους άλλους Έλληνας, όσοι τυχόν περιήρχοντο μεταξύ των εις έριδας, ετάσσοντο του λοιπού με τον ένα ή τον άλλον εξ αυτών. Εις τρόπον ώστε, από την εποχήν των Μηδικών συνεχώς, μέχρι του παρόντος πολέμου, άλλοτε μεν συνομολογούντες ειρήνην, άλλοτε δε πολεμούντες, είτε προς αλλήλους είτε προς τους επαναστατούντας από τους συμμάχους των, παρεσκευάσθησαν καλώς διά τα πολεμικά πράγματα και έγιναν εμπειρότεροι εις αυτά, λόγω του ότι εμαθήτευσαν εις την σχολήν των κινδύνων.

19. Και οι μεν Λακεδαιμόνιοι ήσκουν την αρχηγίαν αυτών επί των συμμάχων των, όχι καθιστώντες αυτούς φόρου υποτελείς, αλλά μεριμνώντες μόνον όπως κυβερνώνται κατά πολίτευμα ολιγαρχικόν, προς το αποκλειστικόν της Σπάρτης συμφέρον. Οι Αθηναίοι όμως υπεχρέωσαν με τον καιρόν τας συμμάχους πόλεις, εκτός της Χίου και της Λέσβου, να τους παραδώσουν τα πολεμικά των πλοία, και επέβαλαν την πληρωμήν φόρου και εις όσας δεν επλήρωναν τούτον αρχικώς. Και έτσι τα ιδιαίτερα πολεμικά μέσα των Αθηνών έφθασαν να είναι ανώτερα από την δύναμιν, την οποίαν διέθετεν η ομοσπονδία των κατά την εποχήν της ακμής, όταν διετηρείτο ανόθευτος.

20.

Η μέθοδος της ερεύνης

Εις τοιαύτα λοιπόν κατέληξε συμπεράσματα η έρευνά μου περί των παλαιών, ως προς τα οποία δεν ημπορεί κανείς να δώση πίστιν εις όλας τας υπαρχούσας παραδόσεις. Διότι οι ανθρώποι αποδέχονται εξ ίσου αβασανίστως όσα εξ ακοής μανθάνουν περί των παρελθόντων πραγμάτων, και όταν ακόμη αναφέρωνται εις την ιδικήν των χώραν. Ούτω, λόγου χάριν, οι περισσότεροι από τους Αθηναίους νομίζουν ότι ο Ίππαρχος ήτο πράγματι τύραννος, όταν εφονεύθη από τον Αρμόδιον και τον Αριστογείτονα, και αγνοούν ότι ο μεν Ιππίας, ως πρεσβύτερος των υιών του Πεσιστράτου, ήσκει την αρχήν, ενώ ο Ίππαρχος και ο Θεσσαλός ήσαν απλώς αδελφοί του, και ότι ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, υποπτεύσαντες κατ' εκείνην την ημέραν και ακριβώς κατά την στιγμήν που επέκειτο η εκτέλεσις του σχεδίου των, ότι κάποιος από τους συνωμότας είχεν ειδοποιήσει τον Ιππίαν, παρήτησαν μεν αυτόν διά τούτο, θέλοντες όμως πριν συλληφθούν να κατορθώσουν κάτι άξιον λόγου, το οποίον να τους αποζημιώση διά τον κίνδυνον που διέτρεχαν, εφόνευσαν τον Ίππαρχον, τον οποίον συνήντησαν πλησίον του Λεωκορείου, ενώ διηυθέτει την Παναθηναϊκήν πομπήν. Υπάρχουν, άλλωστε, και άλλα πολλά γεγονότα, τα οποία δεν ελησμονήθησαν λόγω πολυκαιρίας, αλλ' είναι σύγχρονα, ως προς τα οποία και οι άλλοι Έλληνες διατελούν εις πλάνην, ως λόγου χάριν, ότι οι βασιλείς της Σπάρτης δίδουν έκαστος όχι μίαν, αλλά δύο ψήφους, και ότι οι Λακεδαιμόνιοι έχουν εις τον στρατόν των τον Πιτανάτην λόχον, ο οποίος ουδέποτε πραγματικώς υπήρξε. Τόσον απρόθυμοι είναι οι περισσότεροι ανθρώποι να υποβάλλονται εις κόπον προς αναζήτησιν της αληθείας και τρέπονται μάλλον προς ό,τι ευρίσκουν έτοιμον.

21. Εν τούτοις, δεν θα επλανάτο κανείς, εάν επί τη βάσει των ανωτέρω τεκμηρίων έκρινεν ότι τα του παλαιού καιρού ήσαν κατά μεγάλην προσέγγισιν τοιαύτα, όπως τα εξέθεσα. Ούτε πρέπει να δώση μεγαλυτέραν πίστιν εις τας υπερβολάς της φαντασίας των ποιητών, ούτε εις τας διηγήσεις των χρονογράφων, τας οποίας ούτοι εσύνθεσαν μάλλον διά να ευχαριστήσουν τους ακροατάς των παρά διά να ειπούν την αλήθειαν. Αι διηγήσεις αυταί είναι ανεξέλεγκτοι και κατά το πλείστον περιήλθαν ένεκα της πολυκαιρίας εις την χώραν των μύθων, ώστε να καταστούν απίστευτοι. Προκειμένου, εν τούτοις, περί πραγμάτων τόσον παλαιών, πρέπει να θεωρήση κανείς ότι ταύτα εξηκριβώθησαν αποχρώντως, επί τη βάσει των πλέον αναμφισβήτητων τεκμηρίων. Και μολονότι οι άνθρωποι, εφόσον μεν διεξάγουν ένα πόλεμον, τον θεωρούν ως τον μέγιστον, ενώ όταν τελειώση θαυμάζουν περισσότερον τους παλαιούς, ο Πελοποννησιακός πόλεμος, διά τον κρίνοντα επί τη βάσει αυτών των γεγονότων, θέλει αποδειχθή ότι υπήρξε μεγαλύτερος από όλους τους προηγουμένους.

22. Και ως προς μεν τους λόγους, τους απαγγελθέντας από διαφόρους, είτε κατά τας παραμονάς του πολέμου, είτε κατά την διάρκειαν αυτού, η ακριβής απομνημόνευσις των λεχθέντων ήτο δύσκολος, ή μάλλον αδύνατος, και εις εμέ, δι' όσους ο ίδιος ήκουσα, και εις τους άλλους, όσοι μου ανεκοίνωσαν αυτούς από τα διάφορα μέρη όπου τους ήκουσαν. Διά τούτο τους έγραψα όπως ενόμισα, ότι έκαστος των ρητόρων ηδύνατο να ομιλήση προσφορώτερον προς την εκάστοτε περίστασιν, προσηλούμενος συγχρόνως όσον το δυνατόν περισσότερον εις την γενικήν έννοιαν των πραγματικώς λεχθέντων. Τα γεγονότα, εξ άλλου, του πολέμου έκρινα καθήκον μου να γράψω, όχι λαμβάνων τας πληροφορίας μου από τον πρώτον τυχόντα, ούτε όπως τα εφανταζόμην, αλλ' αφού υπέβαλα εις ακριβέστατον έλεγχον και εκείνα των οποίων υπήρξα αυτόπτης μάρτυς και όσα έμαθα από άλλους. Αλλ' η εξακρίβωσίς των ήτο έργον δύσκολον, διότι οι αυτόπται μάρτυρες των διαφόρων γεγονότων δεν εξέθεταν τα ίδια πράγματα κατά τον ίδιον τρόπον, αλλ' έκαστος αναλόγως της μνήμης του ή της ευνοίας, την οποίαν είχε προς τον ένα η τον άλλον αντίπαλον. Ο αποκλεισμός του μυθώδους από την ιστορίαν μου ίσως την καταστήση ολιγώτερον τερπνήν ως ακρόαμα, θα μου είναι όμως αρκετόν, εάν το έργον μου κρίνουν ωφέλιμον όσοι θελήσουν να έχουν ακριβή αντίληψιν των γεγονότων, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν, και εκείνων τα οποία κατά την ανθρωπίνην φύσιν μέλλουν να συμβούν περίπου όμοια. Διότι την ιστορίαν μου έγραψα ως θησαυρόν παντοτεινόν και όχι ως έργον προωρισμένον να υποβληθή εις διαγωνισμόν και ν' αναγνωσθή εις επήκοον των πολλών, διά να λησμονηθή μετ' ολίγον.

23.

Σύγκρισις του Πελοποννησιακού πολέμου προς τους παλαιοτέρους

Η σπουδαιοτέρα πολεμική επιχείρησις των προηγουμένων χρόνων είναι ο Περσικός πόλεμος, και του πολέμου όμως αυτού η έκβασις απεφασίσθη ταχέως με δυο πεζομαχίας και δύο ναυμαχίας. Ενώ ο παρών πόλεμος παρετάθη εις μέγα μήκος και συνωδεύθη από τοιαύτας συμφοράς, ομοίας των οποίων δεν είχε γνωρίσει η Ελλάς εις ίσον διάστημα χρόνου. Ουδέποτε άλλοτε τωόντι τόσαι πόλεις εκυριεύθησαν και ηρημώθησαν, άλλαι μέν από βαρβάρους, άλλαι δε από τους ιδίους τους Έλληνας, που επολέμουν οι μεν κατά των δε. Μερικαί μάλιστα από τας πόλεις αυτάς μετά την άλωσίν των και κατοίκους μετέβαλαν. Ουδέποτε εξορίαι και φόνοι υπήρξαν συχνότεροι, από όσους συνέβησαν είτε ως άμεσος συνέπεια του πολέμου, είτε ως αποτέλεσμα των εμφυλίων σπαραγμών. Και έτσι αι διηγήσεις των παρελθόντων χρόνων, αι οποίαι μας περιήλθαν διά της παραδόσεως, αλλ' εβεβαιούντο σπανίως από γεγονότα, έπαυσαν να είναι απίστευτοι. Διότι και σεισμοί έγιναν μεγάλης εκτάσεως και συγχρόνως εντάσεως ισχυρότατης, και εκλείψεις ηλίου συχνότεραι από τας μνημονευομένας εις το παρελθόν, και ξηρασίαι μεγάλαι εις μερικά μέρη, από τας οποίας προεκλήθησαν λιμοί, και τέλος και η λοιμώδης νόσος, η οποία επροξένησε μεγίστην βλάβην και κατέστρεψε σημαντικόν αριθμόν ανθρώπων. Διότι όλαι αυταί αι συμφοραί ενέσκηψαν συγχρόνως με τον παρόντα πόλεμον, ο οποίος ήρχισεν, αφού οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι διέρρηξαν την Τριακονταετή ειρήνην, την οποίαν είχαν συνομολογήσει μετά την άλωσιν της Ευβοίας. Και έγραψα πρώτον τας αίτιας και τας διαφοράς, ένεκα των οποίων διέρρηξαν την ειρήνην, ώστε να μη ευρέθη κανείς εις το μέλλον εις την ανάγκην να εξετάση διά ποίον λόγον οι Έλληνες περιεπλέχθησαν εις τόσον μεγάλον πόλεμον.

Αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου

Η αληθεστάτη, πραγματικώς, αλλ' ανομολόγητος αιτία υπήρξε, νομίζω, η αυξανομένη δύναμις των Αθηνών, η οποία επτόησε τους Λακεδαιμονίους και τους εξώθησεν εις πόλεμον. Οι λόγοι όμως, τους οποίους τα δύο μέρη επρόβαλαν δημοσία διά την διάρρηξιν της ειρήνης και την έκρηξιν του πολέμου, είναι οι εξής:

Τα Κερκυραϊκά (24-55)

24.

Άρνησις των Κερκυραίων να συνδιαλλάξουν τους ερίζοντας μεταξύ των Επιδαμνίους

Εις τα δεξιά του εισπλέοντος την Αδριατικήν θάλασσαν, ευρίσκεται η πόλις Επίδαμνος, με την οποίαν γειτονεύουν οι Ταυλάντιοι βάρβαροι, έθνος Ιλλυρικόν. Την πόλιν απώκισαν μεν οι Κερκυραίοι, αλλ' ιδρυτής υπήρξεν ο Κορίνθιος Φάλιος, υιός του Ερατοκλείδου, απόγονος του Ηρακλέους, μετακληθείς από την μητρόπολιν, κατά το γνωστόν παλαιόν έθιμον. Εις τον εποικισμόν έλαβαν μέρος και Κορίνθιοι και άλλοι Δωριείς. Με την πάροδον του χρόνου η Επίδαμνος έγινε σημαντική και πολυάνθρωπος. Αλλ' επισυνέβησαν εμφύλιοι σπαραγμοί, διαρκέσαντες, ως λέγεται, πολλά έτη, και συνεπεία πολέμου με τους γείτονας βαρβάρους, οι Επιδάμνιοι εξέπεσαν και εστερήθησαν το μεγαλύτερον μέρος της δυνάμεώς των. Ολίγον τέλος προ του παρόντος πολέμου, ο λαός εξεδίωξε τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι, ενωθέντες με τους βαρβάρους, ελήστευαν τους κατοίκους της Επιδάμνου και κατά γην και κατά θάλασσαν. Οι τελευταίοι, εξ άλλου, ευρισκόμενοι εις στενόχωρον θέσιν, απέστειλαν πρέσβεις εις την Κέρκυραν, ως την μητρόπολίν των, παρακαλούντες να μη προσβλέπουν με αδιαφορίαν την καταστροφήν των, αλλά να τους συνδιαλλάξουν με τους εξορίστους και να θέσουν τέρμα εις τον πόλεμον των βαρβάρων. Την παράκλησιν αυτήν υπέβαλαν οι πρέσβεις των, αφού εκάθισαν ως ικέται εις τον ναόν της Ήρας. Οι Κερκυραίοι, εν τούτοις, δεν εισήκουσαν την ικεσίαν, και οι πρέσβεις ανεχώρησαν άπρακτοι.

25.

Απόφασις των Κορινθίων περί επεμβάσεως εις Επίδαμνον

Oι Επιδάμνιοι, εννοήσαντες ότι ουδεμίαν βοήθειαν έπρεπε ν' αναμένουν από την Κέρκυραν, δεν εγνώριζαν πώς ν' αντιμετωπίσουν την περίστασιν, και αποστείλαντες εις τους Δελφούς, ηρώτησαν τον θεόν, εάν έπρεπε να παραδώσουν την πόλιν εις τους Κορινθίους ως οργανωτάς της αποικίας και προσπαθήσουν να επιτύχουν καμμίαν βοήθειαν από αυτούς. Ο θεός απήντησε παραγγέλλων να την παραδώσουν εις τους Κορινθίους και τεθούν υπό την ηγεσίαν των. Συνεπεία τούτου, οι Επιδάμνιοι ήλθαν εις την Κόρινθον, όπου, ανακοινώσαντες την απάντησιν του μαντείου και υπενθυμίσαντες συγχρόνως ότι ο αρχικός ιδρυτής της πόλεως των ήτο Κορίνθιος, παρέδωκαν εις αυτούς την αποικίαν και παρεκάλουν να έλθουν εις βοήθειάν των και να μη προσβλέπουν με αδιαφορίαν την καταστροφήν των. Οι Κορίνθιοι υπεσχέθησαν να βοηθήσουν, εν μέρει μεν χάριν προστασίας των δικαιωμάτων των, διότι εθεώρουν ότι η αποικία ήτο ιδική των εξ ίσου όσον και των Κερκυραίων, εν μέρει δε, διότι εμίσουν τους Κερκυραίους, καθόσον ούτοι, μολονότι άποικοι της Κορίνθου, εφέροντο ανευλαβώς προς την μητρόπολιν. Τωόντι, ούτε κατά τας κοινάς πανηγύρεις απέδιδαν εις αυτήν τας νενομισμένας τιμάς και πρωτοκαθεδρίας, ούτε κατά τας θυσίας ανεγνώριζαν εις τους Κορινθίους το δικαίωμα να λαμβάνουν πρώτοι τας καταρχάς, ως πράττουν αι λοιπαί αποικίαι. Συμπεριεφέροντο τουναντίον περιφρονητικώς προς αυτούς, διότι κατ' εκείνον τον χρόνον, υπό έποψιν μεν της δυνάμεως, την οποίαν δίδει ο πλούτος, ήσαν ίσοι προς τους πλουσιοτέρους Έλληνας, υπό έποψιν δε πολεμικής παρασκευής δυνατώτεροι, ενώ κατά την ναυτικήν δύναμιν εκαυχώντο ενίοτε ότι υπερέχουν και κατά πολύ, λόγω του ότι οι Φαίακες, οι οποίοι ήσαν ονομαστοί διά την ναυτικήν των εμπειρίαν, είχαν κατοικήσει την Κέρκυραν πριν από αυτούς. Διά τον λόγον τούτον, πράγματι, εξηκολούθουν αναπτύσσοντες το ναυτικόν των και ήσαν πραγματικώς ισχυρότατοι, διότι κατά την έναρξιν του πολέμου είχαν εκατόν είκοσι τριήρεις.

26.

Πολιορκία της Επιδάμνου υπό των Κερκυραίων

Έχοντες λοιπόν όλας αυτάς τας αφορμάς παραπόνων, οι Κορίνθιοι έδωσαν ευχαρίστως την ζητηθείσαν βοήθειαν εις την Επίδαμνον, προσκαλέσαντες καθένα που ήθελε να μεταβή εκεί ως άποικος και αποστείλαντες φρουράν, αποτελουμένην από Αμπρακιώτας, Λευκαδίους και Κορινθίους. Η μετάβασις αυτών έγινε διά ξηράς μέχρι της Απολλωνίας, η οποία ήτο αποικία των Κορινθίων, εκ φόβου μήπως οι Κερκυραίοι τους εμποδίσουν μεταβαίνοντας διά θαλάσσης. Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου, ως έμαθαν ότι οι άποικοι και η φρουρά είχαν φθάσει εις την Επίδαμνον και ότι η αποικία των είχε παραδοθή εις τους Κορινθίους, εξωργίσθησαν εις άκρον. Αποπλεύσαντες δε αμέσως με είκοσι πέντε πολεμικά πλοία και βραδύτερον με μεγαλυτέραν μοίραν στόλου, απήτησαν απειλητικώς από τους Επιδαμνίους ν' αποπέμψουν την φρουράν και τους αποίκους που έστειλαν οι Κορίνθιοι και να δεχθούν οπίσω τους εξορίστους. Διότι οι τελευταίοι είχαν έλθει εις την Κέρκυραν, και υπενθυμίζοντες τους τάφους των κοινών προγόνων και την κοινήν καταγωγήν, την οποίαν επεκαλούντο, παρεκάλουν τους Κερκυραίους να τους αποκαταστήσουν εις τας εστίας των. Αλλ' επειδή οι Επιδάμνιοι με καμμίαν από τας απαιτήσεις αυτάς δεν συνεμορφώθησαν, οι Κερκυραίοι, παραλαβόντες και τους Ιλλυριούς ως συμμάχους, και ακολουθούμενοι από τους εξορίστους, διά να τους αποκαταστήσουν εις τας εστίας των, εξεστράτευσαν εναντίον των με σαράντα πλοία. Στρατοπεδεύσαντες δε προ της πόλεως, εδημοσίευσαν προκήρυξιν, ότι οι ξένοι και όσοι από τους Επιδαμνίους θέλουν, ημπορούν να απέλθουν χωρίς να πάθουν τίποτε, ειδεμή θα τους μεταχειρισθούν ως εχθρούς. Αλλ' επειδή η ταχθείσα προθεσμία παρήλθεν άπρακτος, οι Κερκυραίοι ήρχισαν την πολιορκίαν της πόλεως, η οποία είναι κτισμένη επάνω εις ισθμόν.

27.

Προετοιμασία των Κορινθίων

Οι Κορίνθιοι, εξ άλλου, άμα ως έμαθαν την πολιορκίαν από αγγελιαφόρους, σταλέντας από την Επίδαμνον, ήρχισαν να ετοιμάζονται όπως εκστρατεύσουν, και συγχρόνως επροκήρυξαν αποικίαν διά την Επίδαμνον, λέγοντες ότι οι νέοι άποικοι θα είχαν τα ίδια εντελώς δικαιώματα με τους παλαιούς, όσοι όμως ήθελαν να λάβουν μέρος εις την αποικίαν, αλλά να μην αναχωρήσουν αμέσως, ημπορούσαν να μείνουν, καταβάλλοντες πενήντα κορινθιακάς δραχμάς έκαστος. Και οι αμέσως απερχόμενοι ήσαν πολλοί, καθώς και oι καταβάλλοντες το χρήμα. Παρεκάλεσαν, εξ άλλου, και τους Μεγαρείς να τους συνοδεύσουν δι' ιδίου στόλου, μήπως τυχόν εμποδιστούν ατό τους Κερκυραίους κατά τον πλουν. Και oι Μεγαρείς ητοιμάζοντο να συμπλεύσουν με οκτώ πλοία και οι Παλείς της Κεφαλληνίας με τέσσερα. Εζήτησαν επίσης την συνδρομην άλλων, εκ των οποίων οι Επιδαύριοι διέθεσαν πέντε πλοία, οι Ερμιονείς εν, οι Τροιζήνιοι δύο, οι Λευκάδιοι δέκα και οι Αμπρακιώται οκτώ. Από τους Θηβαίους και τους Φλειασίους εζήτησαν χρηματικήν επικουρίαν, και από τους Ηλείους, εκτός χρηματικής επικουρίας, και κενά πλοία. Οι ίδιοι, εξ άλλου, οι Κορίνθιοι παρεσκεύαζαν τριάντα πλοία και τρισχιλίους οπλίτας.

28.

Πρεσβεία Κερκυραίων εις Κόρινθον

Όταν οι Κερκυραίοι έμαθαν τας ετοιμασίας αυτάς, παρέλαβαν πρέσβεις των Λακεδαιμονίων και Σικυωνίων και ελθόντες με αυτούς εις την Κόρινθον, απήτουν από αυτούς, καθό ξένους προς την Επίδαμνον, ν' ανακαλέσουν την φρουράν και τους αποίκους που ευρίσκοντο ήδη εντός της πόλεως. Εάν όμως διεκδικούν αυτοί, δικαιώματα επί της Επιδάμνου, εδήλωναν ότι δέχονται να υποβάλουν την διαφοράν των εις την διαιτησίαν οιωνδήποτε πόλεων της Πελοποννήσου, τας οποίας θα ώριζαν και οι δύο εκ συμφώνου, και να κρατήση οριστικώς την αποικίαν εκείνος, εις τον οποίον θα επεδικάζετο. Εδήλωναν ακόμη ότι δέχονται να υποβληθή η διαφορά των εις το μαντείον των Δελφών. Αλλ' εξώρκιζαν αυτούς να μην ωθήσουν τα πράγματα μέχρι πολέμου, ειδεμή και αυτοί, έλεγαν, εξωθούμενοι από τους Κορινθίους, θ' αναγκασθούν μάλλον να συνάψουν νέας φιλίας αντί των σημερινών, χάριν της ιδίας των αμύνης. Οι Κορίνθιοι απήντησαν ότι δέχονται να εξετάσουν την πρότασιν των, εάν οι Κερκυραίοι αποσύρουν από την Επίδαμνον και τον στόλον των και τους βαρβάρους. Πριν όμως γίνη τούτο, δεν είναι ορθόν να διεξάγουν αυτοί δικαστικόν αγώνα, ενώ oι Επιδάμνιοι πολιορκούνται. Οι Κερκυραίοι, εν τούτοις, ανταπήντησαν ότι δέχονται την αντιπρότασιν των Κορινθίοιν, εάν και αυτοί αποσύρουν την φρουράν και τους αποίκους των που ευρίσκοντο ήδη εντός της Επιδάμνου. Αλλ' ότι δέχονται επίσης να συνομολογηθή ανακωχή, επί τη βάσει της τηρήσεως του καθεστώτος, μέχρις εκδόσεως της διαιτητικής αποφάσεως.

29.

Ήττα των Κορινθίων

Oι Κορίνθιοι, εν τούτοις, καμμίαν από τας προτάσεις αυτάς δεν ήθελαν να δεχθούν, αλλ' ευθύς ως ητοιμάσθησαν τα πληρώματα του στόλου και προσήλθαν οι σύμμαχοι, προαπέστειλαν κήρυκα, διά να κηρύξη τον πόλεμον κατά των Κερκυραίων, μεθ' ο απέπλευσαν διευρυνόμενοι προς την Επίδαμνον, με στόλον αποτελούμενον από εβδομήντα πέντε πλοία και δύο χιλιάδας οπλίτας, διά ν' αρχίσουν τας εχθροπραξίας κατά των Κερκυραίων. Αρχηγοί του μεν στόλου ήσαν ο Αριστεύς, υιός του Πελλίχου, ο Καλλικράτης, υιός του Καλλίου, και ο Τιμάνωρ, υιός του Τιμάνθους, του δε πεζικού ο Αρχέτιμος, υιός του Ευρυτίμου, και ο Ισαρχίδας, υιός του Ισάρχου. Όταν έφθασαν εις το Άκτιον, κείμενον εις την περιφέρειαν του Ανακτορίου, κατά την είσοδον του Αμπρακικού κόλπου, όπου εγείρεται ο περιώνυμος ναός του Απόλλωνος, οι Κερκυραίοι απέστειλαν δι' ελαφρού σκάφους κήρυκα, όπως απαγόρευση εις αυτούς να πλεύσουν εναντίον των, και συγχρόνως ήρχισαν επιβιβάζοντες τα πληρώματα, αφού προηγουμένως εδυνάμωσαν διά νέων ζυγών τα παλαιά πλοία, όπως τα καταστήσουν πλεύσιμα, και ενήργησαν τας αναγκαίας επί των λοιπών επισκευάς. Και επειδή και ο κήρυξ επιστρέψας δεν έφερε καμμιάν απάντησιν ειρηνικήν εκ μέρους των Κορινθίων, και τα πλοία του στόλου, ογδοήντα τον αριθμόν, είχαν συμπληρώσει τα πληρώματα των (διότι σαράντα άλλα επολιόρκουν την Επίδαμνον), εξέπλευσαν προς συνάντησιν του εχθρού και ταχθέντες εις τάξιν μάχης εναυμάχησαν, και νικήσαντες κατά κράτος, κατέστρεψαν δέκα πέντε πλοία των Κορινθίων. Την ιδίαν ημέραν συνέπεσε και οι πολιορκούντες την Επίδαμνον Κερκυραίοι ν' αναγκάσουν αυτήν εις παράδοσιν, υπό τον όρον ότι οι μεν νέοι άποικοι θα πωληθούν ως δούλοι, oι δε Κορίνθιοι θα κρατηθούν εις τας φυλακάς μέχρις ότου αποφασισθή η περαιτέρω τύχη των.

30. Μετά την ναυμαχίαν, οι Κερκυραίοι έστησαν τρόπαιον εις την Λευκίμνην, ακρωτήριον της Κερκύρας, και τους μεν άλλους αιχμαλώτους εφόνευσαν, τους Κορινθίους όμως εκράτησαν φυλακισμένους. Όταν οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοί των ανεχώρησαν μετά την ήτταν των, επιστρέφοντες με τα πλοία των εις τα ίδια, οι Κερκυραίοι έμειναν του λοιπού κύριοι όλου του Ιονίου πελάγους, και πλεύσαντες εις την Λευκάδα, αποικίαν των Κορινθίων, εδενδροτόμησαν μέρος της γης, εμπρήσαντες και την Κυλλήνην, επίνειον των Ηλείων, διότι είχε χορηγήσει πλοία και χρήματα εις τους Κορινθίους. Και το μεγαλύτερον άλλωστε διάστημα του θέρους αυτού μετά την ναυμαχίαν εκυριάρχουν της θαλάσσης εκείνης, και ενεργούντες επιδρομάς διά του στόλου, ελαφυραγώγουν τους συμμάχους των Κορινθίων, μέχρις ότου, ότε ήδη το θέρος είχε προχωρήσει πολύ, οι Κορίνθιοι, βλέποντες ότι οι σύμμαχοί των υπέφεραν, έστειλαν στόλον και στρατόν και εστρατοπέδευσαν εις το Άκτιον και περί το Χειμέριον της Θεσπρωτίδος, προς προστασίαν και της Λευκάδος και των αλλων πόλεων όσαι ήσαν φιλικαί προς αυτούς. Ο στόλος αντιθέτως και ο στρατός των Κερκυραίων εστρατοπέδευσαν εις την Λευκίμνην. Κανείς όμως από τους δύο δεν προέβαινεν εις επίθεσιν κατά του άλλου, αλλ' αφού έμειναν αντιμέτωποι, κατά την υπολειπομένην διάρκειαν του θέρους, επέστρεψαν εις τα ίδια και οι μεν και οι δε, όταν ήδη είχεν επέλθει ο χειμών.

31.

Πρέσβεις της Κορίνθου και της Κερκύρας εις Αθήνας

Επί δύο ολόκληρα έτη μετά την ναυμαχίαν, οι Κορίνθιοι, εξηρεθισμένοι από την πορείαν του πολέμου προς τους Κερκυραίους, εναυπήγουν πλοία, παρασκευάζοντες ισχυρότατον στόλον, και εναυτολόγουν από την ιδίαν Πελοπόννησον και από την άλλην Ελλάδα ερέτας, τους οποίους προσείλκυαν διά του μισθού. Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου, μανθάνοντες τας προετοιμασίες αυτάς, εφοβήθησαν, και επειδή δεν ήσαν σύμμαχοι με κανέν από τα Ελληνικά κράτη, και δεν είχαν καταταχθή εις την ομοσπονδίαν ούτε των Αθηναίων, ούτε των Λακεδαιμονίων, απεφάσισαν να υπάγουν προς τους Αθηναίους, διά να επιδιώξουν να γίνουν σύμμαχοι των και επιτύχουν, αν ημπορέσουν, επικουρίαν από αυτούς. Αλλά και οι Κορίνθιοι, όταν έμαθαν το πράγμα, απέστειλαν και αυτοί πρέσβεις εις τας Αθήνας, εκ φόβου μήπως η προσθήκη του Αθηναϊκού ναυτικού εις το Κερκυραϊκόν εμποδίση αυτούς να τερματίσουν ικανοποιητικώς τον πόλεμον. Συγκληθείσης εκτάκτου συνελεύσεως του λαού, εξέθεσαν ενώπιον αυτής ο εις μετά τον άλλον τ' αντίθετα επιχειρήματά των. Και οι μεν Κερκυραίοι ωμίλησαν ως εξής περίπου:

32.

Λόγοι των Κερκυραίων Πρέσβεων

"Άνδρες Αθηναίοι, όσοι, όπως ημείς τώρα, προσέρχονται διά να ζητήσουν την βοήθειαν των αλλων, προς τους οποίους ούτε διά προηγουμένης συμμαχίας συνδέονται, ούτε σημαντικός υπηρεσίας ποτέ επρόσφεραν, ορθόν είναι κατά πρώτον λόγον να τους πείσουν, εάν ημπορούν, ότι η παροχή της ζητούμενης συνδρομής είναι συμφέρουσα δι' αυτούς, η τουλάχιστον ότι δεν είναι επιζήμια, και δεύτερον ότι η ευγνωμοσύνη των θα είναι διαρκής. Εάν δε ούτε το εν, ούτε το άλλο αποδείξουν, πρέπει να μην οργίζωνται, εάν αποτύχουν. Οι Κερκυραίοι, ως εκ τούτου, μας απέστειλαν, διότι πιστεύουν ότι, ζητούντες την συμμαχίαν σας, είναι συγχρόνως εις θέσιν να σας δώσουν εγγυήσεις ως προς τα δυο αυτά σημεία. Συμβαίνει, εν τούτοις, η μέχρι τούδε πολιτική μας να είναι και ασυμβίβαστος με την αίτησιν που σας υποβάλλομεν σήμερον και ασύμφορος συγχρόνως δι' ημάς υπό τας παρούσας περιστάσεις. Διότι, ενώ κανενός ποτέ δεν ηθελήσαμεν εις το παρελθόν να γίνωμεν σύμμαχοι, ερχόμεθα σήμερον να ζητήσωμεν την συμμαχίαν άλλων, και συγχρόνως, ένεκα της πολιτικής μας αυτής, ανελάβαμεν μεμονωμένοι τον παρόντα πόλεμον προς τους Κορινθίους. Και δι' αυτό, ό,τι πριν εθεωρείτο σύνεσις εκ μέρους μας, το να μη περιπλεκώμεθα δηλαδή εις ξένας συμμαχίας και εκτιθέμενα ούτως εις κινδύνους, οι οποίοι είναι συνέπεια της πολιτικής άλλων, κατήντησεν ήδη φανερά ασυνεσία και πηγή αδυναμίας. Είναι αληθές ότι κατά την ναυμαχίαν, η οποία έλαβε χώραν, απεκρούσαμεν τους Κορινθίους μόνοι, χωρίς την βοήθειαν αλλων. Τώρα όμως που είναι έτοιμοι να μας επιτεθούν με ακόμη μεγαλυτέρας στρατιωτικάς δυνάμεις, τας οποίας έχουν συγκεντρώσει από την Πελοπόννησον και την άλλην Ελλάδα, βλέπομεν ότι είμεθα ανίσχυροι ν' αντισταθώμεν επιτυχώς με μόνας τας ιδικάς μας δυνάμεις, και ότι, εξ άλλου, θα κινδυνεύσωμεν τον έσχατον κίνδυνον, εάν περιέλθωμεν υπό την εξουσίαν των. Ευρισκόμεθα επομένως εις την ανάγκην να ζητήσωμεν βοήθειαν και από σας και από κάθε άλλον, και πρέπει να θεωρηθώμεν άξιοι συγγνώμης, εάν, όχι από χαμέρπειαν, αλλά μάλλον διότι αναγνωρίζομεν την πλάνην μας, ενεργούμεν αδιστάκτως κατά τρόπον αντίθετον προς την προηγουμένην πολιτικήν της απομονώσεως.

33. "Η αποδοχή της αιτήσεώς μας κατά την στιγμήν αυτήν είναι δι' εσάς ευκαιρία, όπως πολλαπλήν πορισθήτε ωφέλειαν. Πρώτον, διότι θα παράσχετε την συνδρομήν σας εις αδικούμενους και όχι εις αδικούντας, έπειτα δε, διότι παρέχοντες την συμμαχίαν σας προς ανθρώπους, των οποίων τα ζωτικά συμφέροντα ευρίσκονται εις κίνδυνον, θ' αποταμιεύσετε εις τας καρδίας μας, με όλην τη δυνατήν ασφάλειαν, θησαυρόν αιωνίας ευγνωμοσύνης, και τέλος, διότι έχομεν στόλον μεγαλύτερον από κάθε άλλον, εκτός του ιδικού σας. Και σκεφθήτε πόσον σπανία είναι η ευτυχία αυτή, η οποία προς μεγάλην λύπην των εχθρών σας ασφαλίζει εις σας τούτο, ότι η δύναμις εκείνη, την συμμαχίαν της οποίας θα εκρίνατε αξίαν πολλών χρημάτων και μεγάλης ευγνωμοσύνης, προσέρχεται σήμερον απρόσκλητος, προσφερομένη χωρίς κινδύνους και δαπάνας ιδικάς σας, ασφαλίζουσα συγχρόνως την εκτίμησιν των πολλών διά την γενναιοφροσύνην σας, την ευγνωμοσύνην εκείνων, τους οποίους θα βοηθήσετε, και την αύξησιν της ιδικής σας δυνάμεως. Εις πολύ ολίγους, τωόντι, ανθρώπους έτυχε να προσφερθούν καθ' όλον το παρελθόν τόσα πολλά πλεονεκτήματα συγχρόνως. Ολίγοι, εξ άλλου, έχοντες ανάγκην συμμαχίας, προσέρχονται προσφέροντες εις εκείνους, από τους οποίους την ζητούν, ασφάλειαν και τιμήν ίσην προς εκείνην, την οποίαν πρόκειται να λάβουν από αυτούς οι ίδιοι. Αλλ' εάν κανείς από σας νομίζη ότι ο πόλεμος, που θα μας δώση την ευκαιρίαν να φανώμεν χρήσιμοι, δεν θα γίνη, πλανάται, και δεν αντιλαμβάνεται ότι οι Λακεδαιμόνιοι επιθυμούν τον πόλεμον, διότι φοβούνται την αύξησιν της δυνάμεώς σας, και ότι οι Κορίνθιοι, οι οποίοι είναι εχθροί σας, όχι μόνον ασκούν μεγάλην επιρροήν επ' αυτών, αλλά και προπαρασκευάζουν την εναντίον σας επίθεσιν, ζητούντες να καταβάλουν ημάς προηγουμένως. Διότι δεν θέλουν, ωθούμενοι από το κοινόν ημών μίσος εναντίον των, να τους αντιμετωπίσωμεν ηνωμένοι, μήτε να τρέξουν τον κίνδυνον, πριν ημείς ενωθώμεν, να αποτύχουν εις τον διπλούν αυτών σκοπόν, να βλάψουν δηλαδή ημάς, να ενισχυθούν δε οι ίδιοι. Καθήκον αντιθέτως έχομεν να λάβωμεν την πρωτοβουλίαν, ημείς μεν προσφέροντες, σεις δε δεχόμενοι την συμμαχίαν, και να τους προλάβωμεν μάλλον εις τα σχέδια των παρά να ματαιώσωμεν αυτά εκ των υστέρων.

34. "Αλλ' εάν ισχυρίζωνται ότι δεν είναι δίκαιον να δέχεσθε σεις τους ιδικούς των αποίκους, οφείλουν να μάθουν ότι κάθε αποικία τιμά την μητρόπολιν, εάν αυτή την μεταχειρίζεται καλώς, αδικουμένη όμως, αποξενούται από αυτήν. Διότι οι άποικοι απομακρύνονται από το πάτριον έδαφος, όχι διά να είναι δούλοι εκείνων που μένουν οπίσω, αλλά διά να είναι ίσοι με αυτούς. Ότι, άλλωστε, είχαν άδικον είναι προφανές. Διότι, ενώ επροτείναμεν εις αυτούς διαιτησίαν διά το ζήτημα της Επιδάμνου, ηθέλησαν να επιδιώξουν την ικανοποίησιν των αιτιάσεών των διά πολέμου μάλλον παρά δι' αμερόληπτου διαδικασίας. Και η συμπεριφορά των προς ημάς, οι οποίοι συνδεόμεθα με αυτούς διά της κοινής καταγωγής, ας χρησιμεύση διά σας ως κάποια προειδοποίησις, ώστε, εάν μεν επιδιώξουν να σας παραπλανήσουν, να μη παρασυρθήτε από αυτούς, εάν δε ζητήσουν φανερά την συνδρομήν σας, να τους την αρνηθήτε. Καθόσον εκείνος εξασφαλίσει αποτελεσματικώτερον την ησυχίαν του, ο οποίος σπανιώτατα λαμβάνει αφορμήν να μεταβληθή, διότι εχαρίσθη προς τους αντιπάλους του.

35. "Ούτε, άλλωστε, θα διαρρήξετε την συνθήκην της ειρήνης προς τους Λακεδαιμονίους, εάν δεχθήτε ημάς, οι οποίοι δεν είμεθα σύμμαχοι ούτε του ενός, ούτε του άλλου. Διότι η συνθήκη ορίζει ότι αι Ελληνικαί πόλεις, όσαι είναι έξω από την συμμαχίαν, ημπορούν να προσέλθουν κατ' αρέσκειαν προς το εν ή το άλλο μέρος. Και θα ήτο τερατώδες, εάν αυτοί μεν ημπορούν να καταρτίζουν τα πληρώματα του στόλου των και από τους συμμάχους των και από την άλλην Ελλάδα και προ πάντων από τους ιδικούς σας υπηκόους, ημάς δε να εμποδίζουν όχι μόνον από την συμμαχίαν αυτήν, εις την οποίαν έκαστος δύναται να προσέλθη ελευθέρως, αλλά και από την βοήθειαν εξ οιουδήποτε άλλου μέρους, και έπειτα να χαρακτηρίζουν ως έγκλημα, εάν πεισθήτε ν' αποδεχθήτε την αίτησίν μας. Πολύ ευλογωτέρας αιτίας παραπόνων θα έχωμεν ημείς, εάν δεν πεισθήτε να την αποδεχθήτε. Διότι ημάς μεν θ' αποκρούσετε, ενώ κινδυνεύομεν και δεν είμεθα εχθροί σας, αυτούς όμως όχι μόνον δεν θα εμποδίσετε, ενώ και εχθροί σας είναι και πρώτοι επιτίθενται, αλλά και θα επιτρέψετε εις αυτούς να προσλάβουν από την επικράτειάν σας νέαν δύναμιν. Τούτο όμως δεν είναι δίκαιον, αλλά πρέπει ή και αυτούς να εμποδίσετε από του να στρατολογούν μισθοφόρους από την επικράτειάν σας ή και εις ημάς να στείλετε βοήθειαν καθ' οιονδήποτε τρόπον εγκρίνετε. Το καλύτερον μάλιστα θα είναι να μας δεχθήτε και μας βοηθήσετε φανερά ως συμμάχους. Καθώς άλλωστε εξ αρχής εδηλώσαμεν, πολλά είναι τα πλεονεκτήματα, τα οποία σας εξασφαλίζει η προσφορά μας, και το σπουδαιότερον όλων ότι οι αντίπαλοί μας είναι αντίπαλοί σας- το οποίον είναι η καλύτερα εγγύησις της πίστεως ενός συμμάχου- και ότι οι αντίπαλοι αυτοί είναι όχι ασθενείς, αλλ' ικανοί να βλάψουν εκείνους πού αποσπώνται απ' αυτούς, διά να προσέλθουν εις άλλους. Και όταν σας προσφέρεται η συμμαχία ναυτικού και όχι ηπειρωτικού κράτους, ο προσεταιρισμός ή η αποξένωσίς του δεν είναι πράγμα αδιάφορον. Τουναντίον συμφέρον έχετε, προ πάντων μεν, εάν ημπορήτε, να μη επιτρέπετε εις άλλους να έχουν στόλον, ειδεμή να έχετε φίλον εκείνον, ο οποίος είναι ισχυρότατος κατά την ναυτικήν δύναμιν.

36. "Αλλ' εάν κανείς αναγνωρίζη μεν ότι όσα υποστηρίζομεν είναι συμφέροντα, φοβείται όμως μήπως η αποδοχή της προτάσεώς μας γίνη αφορμή πολέμου, οφείλει να μάθη ότι εκείνο που προκαλεί τον φόβον του, ενισχυόμενον από δύναμιν, θα εμπνεύση μεγαλύτερον φόβον εις τους αντιπάλους του, ενώ το θάρρος του (Σ.Μ.: ήτοι η πίστις του εις το ασφαλές της ειρήνης), εάν τον εξωθεί εις απόκρουσιν της συμμαχίας μας, επειδη θα ήτο ανίσχυρον, θα επροκάλει ολιγώτερον φόβον εις τους εχθρούς σας, οι οποίοι είναι ισχυροί. Και συγχρόνως πρέπει να μη λησμονή ότι την στιγμήν αυτήν σκέπτεται περί του συμφέροντος των ιδίων των Αθηνών περισσότερον παρά της Κερκύρας, και ότι δεν προνοεί περί του συμφέροντός των κατά τον καλύτερον τρόπον, όταν, από υπερβολικήν προσήλωσιν προς το άμεσον παρόν, ενδοιάζη να ασφάλιση υπέρ αυτών, δια τον επικείμενον και σχεδόν παρόντα πόλεμον, χώραν, της οποίας η φιλία ή η έχθρα συνεπάγεται σπουδαιοτάτας συνεπείας. Διότι η Κέρκυρα κείται προσφορώτατα διά την ακτοπλοϊκήν μετάβασιν εις Ιταλίαν και Σικελίαν, διά να είναι εις θέσιν και να παρεμπόδιση την εκείθεν αποστολήν ναυτικής επικουρίας προς τους Πελοποννησίους και να συνοδεύση διά προπομπής την εντεύθεν αποστολήν στόλου προς τα εκεί, και πολλά άλλα παρέχει πλεονεκτήματα, Συγκεφαλαιώνοντες το σύνολον και τα καθέκαστα των επιχειρημάτων, ένεκα των οποίων δεν πρέπει να μας εγκαταλείψετε, λέγομεν ότι τρεις υπάρχουν στόλοι άξιοι λόγου εις την Ελλάδα, ο ιδικός σας, ο ιδικός μας και ο των Κορινθίων. Αλλ' εάν επιτρέψετε να μας υποτάξουν προηγουμένως οι Κορίνθιοι και να ενωθούν τοιουτοτρόπως οι δυο εκ τούτων, θα έχετε ν' αγωνισθήτε κατά θάλασσαν εναντίον των Κερκυραίων συγχρόνως και των Πελοποννησίων, ενώ, εάν μας δεχθήτε ως συμμάχους, θα δυνηθήτε ν' αγωνισθήτε εναντίον των με τον στόλον σας ενισχυμένον διά του ιδικού μας". Και οι μεν Κερκυραίοι ωμίλησαν ούτω, οι δε Κορίνθιοι ως εξής:

37.

Λόγοι των Κορινθίων Πρέσβεων

"Εφόσον οι Κερκυραίοι εδώ ωμίλησαν όχι μόνον περί της παραδοχής των εις την συμμαχίαν σας, αλλά και περί του ότι η ενέργειά μας είναι άδικος και ο εναντίον των πόλεμος αδικαιολόγητος, αναγκαίον είναι, όπως και ημείς θίξωμεν προηγουμένως και τα δύο αυτά σημεία, και τότε μόνον προβώμεν εις την περαιτέρω ανάπτυξιν του λόγου μας, ώστε και την αξίωσίν μας να γνωρίσετε εκ των προτέρων ασφαλέστερον, και την αίτησιν, την οποίαν αυτοί εδώ σας υποβάλλουν, απορρίψετε, κατόπιν πλήρους γνώσεως του ζητήματος. Ισχυρίζονται, τωόντι, ότι από σύνεσιν δεν εδέχθησαν την συμμαχίαν κανενός μέχρι τούδε. Η πολιτική των, εν τούτοις, δεν ενεπνέετο από ελατήρια ευγενή, αλλά επεδίωκε σκοπούς κακοβούλους. Διότι δεν ήθελαν να έχουν κανένα ούτε σύμμαχον, ούτε μάρτυρα των εγκλημάτων των, ούτε να εντροπιάζωνται ζητούντες την βοήθειάν του δι' αυτά. Η αυτάρκης, άλλωστε, θέσις της πόλεώς των επιτρέπει εις αυτούς να γίνωνται ευκολώτερον οι ίδιοι δικασταί των εναντίον άλλων αδικημάτων των, παρά αν ούτοι ωρίζοντο διά συνθηκών. Καθ' όσον, σπανίως καταπλέοντες αυτοί εις ξένας ακτάς, δέχονται τους άλλους καταπλέοντας εξ ανάγκης συχνά εις τας ιδικάς των. Και υπό τας περιστάσεις αυτάς την ευπρόσωπον αποφυγήν συμμαχιών περιβάλλονται ως προσωπίδα, όχι πράγματι διά να μη παρασύρωνται από άλλους εις διάπραξιν αδικημάτων, αλλά διά να διαπράττουν αυτοί τοιαύτα άνευ της συμπράξεως αλλων, και επομένως να ασκούν μεν βίαν οσάκις είναι ισχυροί, να πλουτούν δε αθεμίτως οσάκις ημπορούν να μην ανακαλυφθούν, και να μένουν χαλκοπρόσωποι οσάκις κατορθώσουν να νοσφισθούν κάτι τι. Μολονότι, εάν ήσαν πραγματικώς έντιμοι ανθρώποι, όπως ισχυρίζονται, όσον ολιγώτερον ευπρόσβλητοι είναι εκ μέρους άλλων τόσον φανερώτερον θα ημπορούσαν να καταδείξουν τα ευγενή των ελατήρια, διά της προθύμου προσφυγής εις διαιτησίαν.

38. "Αλλ' ούτε προς τους άλλους, ούτε προς ημάς δεικνύονται τοιούτοι, αλλ' ενώ είναι άποικοί μας, απέκοψαν ανέκαθεν κάθε προς ημάς δεσμόν και ήδη διεξάγουν εναντίον μας πόλεμον, λέγοντες ότι δεν εστάλησαν ως άποικοι, διά να τους μεταχειριζώμεθα κακώς. Αλλά και ημείς ισχυριζόμενα ότι δεν τους εστείλαμεν, διά να περιφρονούμεθα από αυτούς, αλλά διά να είμεθα ηγέται των και απολαμβάνωμεν τον νενομισμένον σεβασμόν. Αι άλλαι τουλάχιστον αποικίαι μας τιμούν και μας δεικνύουν εξαιρετικήν στοργήν. Και είναι φανερόν ότι, εάν αρέσκωμεν εις τους περισσοτέρους, δεν υπάρχει εύλογος αιτία, διά την οποίαν ν' απαρέσκωμεν εις αυτούς μόνους, ούτε θα διεξήγαμεν τον ασυνήθη τούτον πόλεμον μητροπόλεως εναντίον αποικίας, εάν και ο τρόπος, κατά τον οποίον ηδικήθημεν, δεν ήτο απαραδειγμάτιστος. Επεβάλλετο, άλλωστε, εις αυτούς, και εάν ακόμη ημείς είχαμεν άδικον, να δειχθούν ενδοτικοί απέναντι της οργής μας, οπότε θα ήτο αισχρόν δι' ημάς να μεταχειρισθώμεν βίαν απέναντι της μετριοπαθείας των. Αντί τούτου, ωθούμενοι από την αλαζονείαν και την δύναμιν του πλούτου των, και κατά πολλούς άλλους τρόπους μας έχουν αδικήσει και την Επίδαμνον, η οποία είναι ιδική μας, εφόσον μεν υπέφερε, δεν επρόβαλλαν καμμιάν επ' αυτής αξίωσιν, ευθύς όμως ως ημείς απήλθαμεν εις βοήθειάν της, την κατέλαβαν διά της βίας και εξακολουθούν να την κατέχουν.

39. "Ισχυρίζονται, αληθώς, ότι επρότειναν προηγουμένως να λυθή η διαφορά διά της δικαστικής οδού. Αλλά τοιαύτη πρότασις έχει αξίαν όταν γίνεται όχι εκ του ασφαλούς από εκείνον που κατέχει ήδη θέσιν πλεονεκτικήν, αλλ' από εκείνον, ο όποιος πριν προσφύγη εις τα όπλα, θέτει τον εαυτόν του εις ίσην θέσιν με τον αντίπαλόν του, συνδυάζων τους λόγους προς τα έργα. Αυτοί όμως την εύσχημον πρότασιν της διαιτησίας διετύπωσαν, όχι πριν αρχίσουν την πολιορκίαν της Επιδάμνου, αλλ' αφού ενόησαν ότι δεν θ' ανεχθώμεν ημείς τούτο. Και μη αρκούμενοι εις το κακόν, το οποίον οι ίδιοι διέπραξαν εκεί, έρχονται εδώ αξιούντες από σας να γίνετε όχι κυρίως σύμμαχοι, αλλά συνεργοί των αδικημάτων των, και να τους δεχθήτε, ενώ είναι ήδη εχθροί μας. Καθήκον, εν τούτοις, είχαν να προσχωρήσουν εις την συμμαχίαν σας τότε που ήσαν εις πλήρη ασφάλειαν, και όχι τώρα πού ημείς μεν είμεθα θύματα της αδικίας των, αυτοί δε κινδυνεύουν, και που σεις, χωρίς να πορισθήτε πρωτύτερα καμμιάν ωφέλειαν από την δύναμιν των, θα παράσχετε εις αυτούς τώρα την βοήθειάν σας, και ενώ δεν ελάβατε μέρος εις τα εγκλήματα των, θα θεωρηθήτε από ημάς εξ ίσου υπεύθυνοι δι' αυτά. Μόνο εάν εξ αρχής σας καθιστών κοινωνούς της δυνάμεώς των θα ημπορούσαν να σας έχουν κοινωνούς και των συνεπειών των πράξεων των.

40. "Σαφώς κατεδείχθη λοιπόν και ότι προσερχόμενοι ενώπιον σας έχοντες βασίμους αιτιάσεις και ότι οι Κερκυραίοι είναι βίαιοι και πλεονέκται. Υπολείπεται ήδη να μάθετε ότι δεν ημπορείτε να τους δεχθήτε δικαίως εις την συμμαχίαν σας. Τωόντι, αν και ορίζει η συνθήκη ότι κάθε πόλις μη εγγεγραμμένη εις αυτήν δικαιούται να προσέλθη κατά βούλησιν εις την συμμαχίαν του ενός ή του άλλου μέρους, η διάταξις αυτή δεν εφαρμόζεται εις εκείνους, οι οποίοι προσέρχονται με σκοπόν να βλάψουν άλλους, αλλ' εις εκείνον μόνον, ο οποίος, χωρίς να παραβιάζη προηγουμένας προς άλλον υποχρεώσεις του, έχει ανάγκην να εξασφαλισθή κατά κινδύνου, και ο οποίος δεν πρόκειται να φέρη εις τους νέους φίλους του, υποτιθεμένου ότι ούτοι σωφρονούν, πόλεμον αντί ειρήνης. Πράγμα, το οποίον ακριβώς θα επαθαίνατε σεις τώρα, εάν δεν πεισθήτε εις τους λόγους μας. Διότι δεν θα εγίνεσθε μόνον σύμμαχοι αυτών, αλλά, διαρρηγνύοντες την μεταξύ μας συνθήκην ειρήνης, θα εγίνεσθε συγχρόνως εχθροί μας. Καθόσον, εάν ταχθήτε με το μέρος των, εξ ανάγκης και ημείς θ' αντιμετωπίσωμεν και αυτούς και σας αδιακρίτως. Μολονότι ορθόν είναι προ πάντων μεν να μη λάβετε το μέρος ούτε του ενός, ούτε του άλλου, ειδεμή, τουναντίον να βαδίσετε από κοινού με ημάς εναντίον αυτών (αφού προς μεν τους Κορινθίους τουλάχιστον συνδέεσθε διά συνθήκης ειρήνης, ενώ με τους Κερκυραίους ούτε ανακωχήν ποτέ συνήψατε), και να μη καθιερώσετε το ποοηγούμενον της παραδοχής ως συμμάχων εκείνων που αποστατούν από άλλους. Διότι και ημείς κατά την επανάστασιν των Σαμίων όχι μόνον δεν εψηφίσαμεν εναντίον σας, όταν οι άλλοι Πελοποννήσιοι εδιχάσθησαν επί του ζητήματος, αν έπρεπε να δοθή βοήθεια εις τους επαναστάτας, αλλά και απροκαλύπτως υπεστηρίξαμεν αντιθέτως ότι έκαστος δικαιούται να τιμωρή ο ίδιος τους συμμάχους του. Αλλ' εάν δεχθήτε και βοηθήσετε τους αδικούντας, θέλει ασφαλώς καταδειχθή ότι όχι ολιγώτεροι από τους συμμάχους σας θέλουν προσέλθει προς ημάς, και το προηγούμενον που θα καθιερώσετε θ' αποβή εις ιδικήν σας μάλλον βλάβην, παρά εις ιδικήν μας.

41. "Αυτά είναι τα επί του δικαίου στηριζόμενα επιχειρήματα, τα οποία έχομεν απέναντι σας, και είναι αρκετά, κατά τα κρατούντα μεταξύ Ελλήνων. Αλλ' έχομεν να διατυπώσωμεν και μίαν παραίνεσιν και αξίωσιν στηριζομένην επί προηγουμένης χάριτος, την οποίαν ισχυριζόμεθα ότι πρέπει να μας αποδώσετε σήμερον, εφόσον ούτε εχθροί είμεθα, ώστε να βλάπτη ο εις τον άλλον, ούτε πάλιν φίλοι, ώστε ν' αντιταχθή ότι μεταξύ φίλων χάριτες είναι φυσικαί και δεν συνεπάγονται υποχρέωσιν αποδόσεως. Διότι, όταν κάποτε, προ των Περσικών πολέμων, ελάβατε ανάγκην πλοίων πολεμικών, διά τον πόλεμον κατά των Αιγινητών, εδανείσθητε είκοσι τοιαύτα από τους Κορινθίους. Και η υπηρεσία αυτή σας έδωσε την νίκην κατά των Αιγινητών, όπως και η άλλη, όταν ημποδίσαμεν τους Πελοποννησίους να βοηθήσουν τους Σαμίους, σας επέτρεψε να τιμωρήσετε τους τελευταίους αυτούς. Και αι δύο αύται υπηρεσίαι παρεσχέθησαν εις περιστάσεις τοιαύτας, κατά τας οποίας οι ανθρώποι, επιτιθέμενοι κατά των εχθρών των, είναι αδιάφοροι διά κάθε άλλο εκτός της νίκης. Διότι φίλον μεν θεωρούν τον βοηθούντα αυτούς, και αν έτυχε πριν να είναι εχθρός, πολέμιον δε τον εναντιωθέντα, και αν έτυχε να είναι φίλος, αφού και τα ατομικά των συμφέροντα παραμελούν, ένεκα του επικρατούντος πυρετού της πάλης.

42. "Τας υπηρεσίας αυτάς ενθυμούμενοι (και οι νεώτεροι από σας ας μάθουν αυτά από τους πρεσβυτέρους), πρέπει ν' αναγνωρίσετε ότι καθήκον έχετε ν' ανταποδώσετε τα ίσα και μη νομίσετε ότι όσα μεν λέγομεν είναι δίκαια, άλλα δε εν περιπτώσει πολέμου είναι τα συμφέροντα. Διότι η ασφαλεστέρα οδός προς το συμφέρον είναι η οδός του δικαίου, και ο μέλλων πόλεμος, με τον οποίον σας φοβίζουν οι Κερκυραίοι, και ζητούν να σας εξωθήσουν εις αδικίαν, είναι άδηλον εάν ποτέ επέλθη. Ούτε αξίζει, παρασυρόμενοι από την προσδοκίαν μέλλοντος πολέμου, να επισύρετε την από τούδε φανεράν και όχι μέλλουσαν έχθραν των Κορινθίων. Η φρόνησις τουναντίον υπαγορεύει να μετριάσετε μάλλον την υφισταμένην ήδη ένεκα των Μεγαρέων δυσπιστίαν. Διότι η τελευταία χάρις, και αν είναι μικροτέρα, ημπορεί, παρεχομένη εις την κατάλληλον ώραν, να κάμη να λησμονηθούν προγενέστεροι μεγαλύτεραι αιτιάσεις. Ούτε πρέπει να παρασυρθήτε από το ότι σας προσφέρουν μεγάλην ναυτικήν συμμαχίαν. Διότι ασφαλεστέρα είναι η δύναμις εκείνου, ο οποίος δεν αδικεί τους ομοίους του, παρά εκείνου, ο οποίος, παρασυρόμενος από ό,τι λάμπει προς στιγμήν, αποκτά αθέμιτα κέρδη, συνεπαγόμενα κινδύνους.

43. "Ημείς, άλλωστε, περιελθόντες εις την περίπτωσιν, περί της οποίας ωμιλήσαμεν εις την Λακεδαίμονα, όταν δημοσία υπεστηρίξαμεν ότι έκαστος δικαιούται να τιμωρή ο ίδιος τους συμμάχους του, έχομεν την δικαίαν σήμερον απαίτησιν να επιτύχωμεν το ίδιον από σας, εις τρόπον ώστε σεις που ωφελήθητε από την ψήφον μας να μη μας βλάψετε διά της ιδικής σας. Οφείλετε τουναντίον να μας ανταποδώσετε τα ίσα, πειθόμενοι ότι η παρούσα περίστασις είναι από εκείνας, κατά τας οποίας ο βοηθών είναι κάλλιστος φίλος και ο αντιτιθέμενος χείριστος εχθρός. Ζητούμεν από σας, όπως ούτε ως συμμάχους δεχθήτε τους Κερκυραίους εδώ, εναντίον της γνώμης μας, ούτε τους βοηθήσετε αδικούντας. Και αν ακολουθήσετε την πολιτικήν αυτήν, όχι μόνον θα ενεργήσετε κατά τον προσήκοντα τρόπον, αλλά και θ' αποφασίσετε σύμφωνα με τα καλώς εννοούμενα συμφέροντά σας".

44.

Αμυντική συμμαχία μεταξύ Αθηναίων και Κερκυραίων

Κατ' αυτόν τον τρόπον ομίλησαν οι Κορίνθιοι. Οι Αθηναίοι, αφού ήκουσαν και τα δύο μέρη και συνεκρότησαν δύο συνεδριάσεις της συνελεύσεως του λαού, κατά μεν την πρώτην έρρεπαν μάλλον εις αποδοχήν των λόγων των Κορινθίων, αλλά κατά την συνεδρίασιν της επιούσης μετέβαλαν γνώμην. Και δεν απεφάσισαν μεν την σύναψιν επιθετικής και αμυντικής συμμαχίας μετά των Κερκυραίων, καθόσον εις τοιαύτην περίστασιν, εάν ούτοι εζήτουν από αυτούς να λάβουν μέρος εις εκστρατείαν κατά της Κορίνθου, θα διερρηγνύετο η μετά των Πελοποννησίων Τριακονταετής συνθήκη, συνωμολόγησαν όμως αμυντικήν συμμαχίαν, όπως βοηθήσουν αμοιβαίως, προς υπεράσπισιν του εδάφους των, εις περίστασιν που άλλος ήθελεν επιτεθή κατά της Κερκύρας ή των Αθηνών, ή των συμμάχων του ενός ή του άλλου. Διότι εθεώρουν τον πόλεμον προς τους Πελοποννησίους ως εις κάθε περίπτωσιν αναπόφευκτον, και διά τούτο ήθελαν να μη εγκαταλείψουν εις χείρας των Κορινθίων την Κέρκυραν, η οποία είχεν ισχυρόν στόλον, αλλά να επιτείνουν όσον το δυνατόν την σύγκρουσιν των μεν προς τους δε, ώστε εάν αναγκασθούν να περιέλθουν εις πόλεμον προς τους Κορινθίους και τας άλλας ναυτικάς πόλεις να εύρουν αυτάς εξησθενημένας. Εφαίνετο, άλλωστε, συγχρόνως εις αυτούς ότι η Κέρκυρα κείται προσφορώτατα διά την ακτοπλοϊκήν μετάβασιν εις Σικελίαν και Ιταλίαν.

45.

Αποστολή Αθηναϊκής βοηθείας εις Κέρκυραν

Από τοιαύτας σκέψεις ωθούμενοι οι Αθηναίοι, εδέχθησαν τους Κερκυραίους ως συμμάχους και έστειλαν εις βοήθειάν των, ολίγον μετά την αναχώρησιν των Κορινθίων, δέκα πλοία, υπό την αρχηγίαν του Λακεδαιμονίου, υιού του Κίμωνος, του Διοτίμου, υιού του Στρομβίχου, και του Πρωτέως, υιού του Επικλέους. Εδόθησαν όμως εις αυτούς ρηταί διαταγαί να μη επιτεθούν κατά των Κορινθίων, εκτός αν αυτοί πλεύσουν εναντίον της Κερκύρας ή εναντίον κανενός μέρους ανήκοντος εις τους Κερκυραίους και επιχειρήσουν να κάμουν εκεί απόβασιν, οπότε έπρεπε να εμποδίσουν αυτούς με όλην των την δύναμιν. Σκοπός των διαταγών αυτών ήτο να αποφύγουν την διάρρηξιν της Τριακονταετούς συνθήκης.

46.

Κορινθιακός στόλος κατά της Κερκύρας

Τα πλοία αυτά τωόντι έφθασαν εις την Κέρκυραν. Αλλά και οι Κορίνθιοι, αφού συνεπλήρωσαν τας ετοιμασίας των, απέπλευσαν διευθυνόμενοι κατά της Κερκύρας με εκατόν πενήντα πλοία, από τα οποία δέκα ήσαν των Ηλείων, δώδεκα των Μεγαρέων, δέκα των Λευκαδίων, είκοσι επτά των Αμπρακιωτών, εν των Ανακτορίων και ενενήντα των ιδίων των Κορινθίων. Αρχηγοί του στόλου αυτού ήσαν μεν χωριστοί διά κάθε πόλιν, των Κορινθίων όμως αρχηγός ήτο ο Ξενοκλείδης, υιός του Ευθυκλέους, με τεσσάρας άλλους. Αφού δε πλέοντες εκ Λευκάδος επλησίασαν εις την απέναντι της Κερκύρας ηπειρωτικήν ακτήν, ηγκυροβόλησαν εις το Χειμέριον της Θεσπρωτίδος. Το Χειμέριον είναι λιμήν και προς το εσωτερικόν, εις κάποιαν απόστασιν από της θαλάσσης, και εις την περιφέρειαν της Ελαιάτιδος της Θεσπρωτίδος, κείται η πόλις Εφύρη, πλησίον της οποίας εκβάλλει εις την θάλασσαν η λίμνη Αχερουσία. Ο δε ποταμός Αχέρων, ρέων διά της Θεσπρωτίδος, χύνεται εις την λίμνην αυτήν, η όποια εκ τούτου έλαβε και το όνομα της. Ο ρους άλλου ποταμού, του Θυάμιδος, χωρίζει την Θεσπρωτίδα από την Κεστρίνην, και μεταξύ των δύο αυτών ποταμών υψώνεται το ακρωτήριον Χειμέριον. Εις το σημείον λοιπόν τούτο της ακτής προσωρμίσθησαν οι Κορίνθιοι και το κατέστησαν βάσιν των επιχειρήσεων των.

47.

Ναυμαχία παρά τα Σύβοτα

Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου, ως αντελήφθησαν αυτούς να προσεγγίζουν, επιβιβάσαντες τα πληρώματα εκατόν δέκα πλοίων, υπό την αρχηγίαν των στρατηγών Μικιάδου και Αισιμίδου και Ευρυβάτου, εγκατεστάθησαν με τον στόλον των εις μίαν από τας νήσους τας καλουμένας Σύβοτα. Μαζί με τα Κερκυραϊκά, ήσαν και τα δέκα Αθηναϊκά πλοία. Ο πεζός, εξ άλλου, στρατός των, ήτο εις το ακρωτήριον Λευκίμνην μαζί με χιλίους Ζακινθίους οπλίτας, οι οποίοι ήλθαν εις βοήθειάν των. Αλλά και προς βοήθειαν των Κορινθίων είχαν έλθει, κατά μήκος της Ηπειρωτικής ακτής, πολλοί βάρβαροι. Διότι οι κάτοικοι του μέρους τούτου της Στερεάς ήσαν κατά παράδοσιν φίλοι των.

48. Οι Κορίνθιοι, αφού είχαν ετοιμασθή, παρέλαβαν τροφάς τριών ήμερων, και εξέπλευσαν εν καιρώ νυκτός από το Χειμέριον με τον σκοπόν να ναυμαχήσουν, και κατά τα εξημερώματα, ενώ έπλεαν, βλέπουν αιφνιδίως τον στόλον των Κερκυραίων, όχι μόνον εις την ανοικτήν θάλασσαν, αλλά και διευθυνόμενον εναντίον των. Ευθύς ως αντελήφθησαν οι μεν τους δε αντιπαρετάχθησαν, και εις μεν το δεξιόν των Κερκυραίων ετάχθησαν τα Αθηναϊκά πλοία, την δε λοιπήν παράταξιν κατέλαβαν οι ίδιοι, διαιρέσαντες τα πλοία των εις τρεις μοίρας, εκάστης των οποίων αρχηγός ήτο είς από τους τρεις στρατηγούς. Και η μεν παράταξις των Κερκυραίων ήτο τοιαύτη. Προς το μέρος των Κορινθον, εξ άλλου, το μεν δεξιόν κέρας κατέλαβαν τα πλοία των Μεγαρέων και των Αμπρακιωτών, εις το μέσον ετάχθησαν τα πλοία των αλλων συμμάχων, ενώ το αριστερόν κατέλαβον μόνοι οι Κορίνθιοι με τα ευκινητότερα από τα πλοία των, έχοντες αντιμετώπους τους Αθηναίους και το δεξιόν κέρας των Κερκυραίων.

49. Όταν υψώθη από τα δυο μέρη το σήμα της μάχης, συμπλακέντες ήρχισαν την ναυμαχίαν, έχοντες αμφότεροι επί των καταστρωμάτων, κατά τον πάλαιαν αδέξιον τρόπον της τακτικής, πολλούς οπλίτας και πολλούς τοξότας και ακοντιστάς. Η ναυμαχία υπήρξε πεισματώδης, όχι λόγω επιδειχθείσης ναυτικής τέχνης, όσον διότι προσέλαβε την μορφήν πεζομαχίας μάλλον. Καθ' όσον, οσάκις δύο πλοία ήθελαν συμπλακή, δεν απεσπάτο πλέον το εν από το άλλο, εν μέρει μεν ένεκα του πλήθους και του συνωστισμού των πλοίων, εν μέρει δε διότι την νίκην εβάσιζαν πολύ περισσότερον εις τους επί των καταστρωμάτων οπλίτας, οι οπλίτας, οι οποίοι εμάχοντο σταθερώς, ενώ τα πλοία έμεναν εν τω μεταξύ ακίνητα. Καμμία απόπειρα διασπάσεως της εχθρικής παρατάξεως δεν εγίνετο, αλλά το θάρρος και η σωματική δύναμις αντικαθίστων την ελλείπουσαν πολεμικήν τέχνην. Ως εκ τούτου, παντού επεκράτει μεγάλος θόρυβος και σύγχυσις κατά την ναυμαχίαν. Τα Αθηναϊκά πλοία προσέτρεχαν όπου έβλεπαν τους Κερκυραίους πιεζομένους, και συνεκράτουν τους εναντίους, δεν ήρχιζαν όμως εχθροπραξίας, διότι οι στρατηγοί εφοβούντο να παραβούν τας διαταγάς των Αθηναίων. Προ πάντων, το δεξιόν κέρας των Κορινθίων υπέφερε. Διότι οι Κερκυραίοι με είκοσι πλοία τους έτρεψαν εις φυγήν, τους κατεδίωξαν μέχρι της ακτής και τους διεσκόρπισαν, και πλεύσαντες κατ' ευθείαν προς το στρατόπεδόν των και αποβιβασθέντες διήρπασαν όσα πράγματα ευρήκαν εκεί και έκαυσαν τας ερήμους σκηνάς. Έτσι εις το μέρος τούτο της μάχης οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοι των περιήρχοντο εις υποδεεστέρας θέσεις και οι Κερκυραίοι επεκράτουν. Εις το αριστερόν όμως, όπου ήσαν oι Κορίνθιοι μόνοι, η υπεροχή των ήτο κατάδηλος. Διότι οι Κερκυραίοι, οι οποίοι και εξ αρχής εμειονέκτουν κατά τον αριθμόν των πλοίων, εμειονέκτουν ήδη ακόμη περισσότερον λόγω της απομακρύνσεως των είκοσι πλοίων, τα οποία απεσπάσθησαν διά την καταδίωξιν. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, βλέποντες τους Κερκυραίους πιεζομένους, ήρχιζαν να βοηθούν πλέον αυτούς περισσότερον ανεπιφυλάκτως, και απέφευγαν μεν κατ' αρχάς την διά του εμβόλου επίθεσιν, όταν όμως οι Κερκυραίοι ήρχισαν οριστικώς τρεπόμενοι εις φυγήν και οι Κορίνθιοι τους κατεδίωκαν εκ του πλησίον, τότε πλέον καθένας επελαμβάνετο του έργου και κάθε διάκρισις ετέθη του λοιπού κατά μέρος, και τα πράγματα περιήλθαν εις τοιούτο σημείον, ώστε οι Κορίνθιοι και οι Αθηναίοι ηναγκάσθησαν να επιτεθούν οι μεν κατά των δε.

50. Μετά την κατατρόπωσιν των Κερκυραίων, οι Κορίνθιοι δεν ερρυμούλκησαν τα σκάφη των εχθρικών πλοίων, όσα είχαν αχρηστεύσει, αλλά πλέοντες διά μέσου αυτών έστρεψαν την προσοχήν των προς τους ανθρώπους, φονεύοντες αυτούς κατά προτίμησιν, αντί να τους αιχμαλωτίζουν. Μη εννοήσαντες δε ότι το δεξιόν των κέρας είχεν ηττηθή, εφόνευαν κατά λάθος και τους ιδικούς των φίλους. Διότι τόσον πολλά ήσαν τα πλοία και των δύο μερών και τόσον μεγάλην έκτασιν θαλάσσης κατελάμβαναν, ώστε μετά την έναρξιν της συμπλοκής ήτο δύσκολον μεταξύ νικητών και ηττημένων να διακρίνη κανείς τον φίλον από τον εχθρόν. Διότι ουδέποτε δύο τόσον πολυάριθμοι Ελληνικοί στόλοι είχαν τωόντι ναυμαχήσει εναντίον αλλήλων. Αλλ' αφού οι Κορίνθιοι κατεδίωξαν τους Κερκυραίους μέχρι της Κερκυραϊκής ακτής, εστράφησαν προς τα ναυάγια και τους νεκρούς των, εκ των οποίων ημπόρεσαν να περισώσουν και μεταφέρουν το πλείστον μέρος εις τα Σύβοτα, λιμένα ακατοίκητον της Θεσπρωτίας, όπου ο στρατός των βαρβάρων είχεν έλθει εις βοήθειαν των. Μετά τούτο, ανασυνταχθέντες έπλεαν και πάλιν εναντίον των Κερκυραίων, οι οποίοι με τα πλοία όσα είχαν απομείνει μάχιμα, όσα δεν είχαν λάβει μέρος εις την ναυμαχίαν, και τα Αττικά, εξέπλευσαν και αυτοί διευθυνόμενοι εναντίον των, διότι, εφοβήθησαν μήπως αποπειραθούν απόβασιν εις την Κέρκυραν. Ήτο ήδη αργά και είχε δοθή διά του παιάνος το σύνθημα της επιθέσεως, όταν οι Κορίνθιοι ήρχισαν αιφνιδίως ν' ανακρούουν πρύμναν, διότι διέκριναν επερχόμενα είκοσι Αθηναϊκά πλοία, τα όποια οι Αθηναίοι είχαν στείλει προς βοήθειαν μετά τα προηγουμένως σταλέντα δέκα, καθόσον εφοβήθησαν μήπως νικηθούν οι Κερκυραίοι, όπως και έγινε, και τα ιδικά των δέκα πλοία είναι ανεπαρκή να τους βοηθήσουν αποτελεσματικώς.

51. Τα πλοία λοιπόν αυτά ιδόντες από μακράν οι Κορίνθιοι, και υποπτεύσαντες ότι είναι Αθηναϊκά και περισσότερα από όσα εφαίνοντο, ήρχισαν υποχωρούντες. Οι Κερκυραίοι δεν τα έβλεπαν (διότι ως εκ της θέσεως από την οποίαν ήρχοντο, ήσαν ολιγώτερον ορατά εις αυτούς) και εξεπλήττοντο, διότι οι Κορίνθιοι ανέκρουαν πρύμναν, μέχρις ότου τέλος μερικοί από αυτούς τα αντελήφθησαν και είπαν: "Να εκεί πέρα πλοία που έρχονται προς τα εδώ". Τότε, όμως, ήρχισαν και αυτοί αποχωρούντες, διότι ήρχισε να σκοτεινιάζη πλέον. Και οι Κορίνθιοι, εξ άλλου, στρέψαντες πρώραν απέπλευσαν. Τοιουτοτρόπως οι δύο στόλοι απεχωρίσθησαν και η ναυμαχία έληξεν όταν ενύκτωνεν ήδη. Αλλά καθ' ην ώραν οι Κερκυραίοι προσωρμίζοντο εις την Λευκίμνην, τα είκοσι αυτά Αθηναϊκά πλοία, υπό την αρχηγίαν του Γλαύκωνος, υιού του Λεάγρου, και του Δρακοντίδου, υιού του Λεωγόρου, προχωρήσαντα διά μέσου των νεκρών και, των ναυαγίων, κατέπλευσαν εις το αυτό ορμητήριον πριν πέραση πολλή ώρα αφ' ότου είχαν φανή. Οι Κερκυραίοι (επειδή είχεν ήδη νυκτώσει) εφοβήθησαν μήπως είναι εχθρικά, αλλ' έπειτα τα ανεγνώρισαν και τα Αθηναϊκά πλοία ηγκυροβόλησαν ελευθέρως.

52.

Άφιξις του Αθηναϊκού στόλου

Την επιούσαν, τα τριάντα Αττικά πλοία και όσα από τα Κερκυραϊκά είχαν απομείνει μάχιμα, εκπλεύσαντα από το ορμητήριόν των, διηυθύνθησαν προς τον λιμένα των Συβότων, διά να εξακριβώσουν εάν οι Κορίνθιοι, που ήσαν ηγκυροβολημένοι εκεί, είχαν σκοπόν να ναυμαχήσουν. Αλλ' οι Κορίνθιοι, αφού εξέπλευσαν και παρέταξαν τον στόλον των εις την ανοικτήν θάλασσαν, έμεναν ήσυχοι, διότι καμμιάν πρόθεσιν δεν είχαν να κάμουν έναρξιν της μάχης, εάν ημπορούσαν να την αποφύγουν, καθόσον έβλεπαν ότι όχι μόνον νέα ανέπαφα πλοία είχαν φθάσει εξ Αθηνών, αλλά και αυτοί είχαν περιέλθει εις πολλήν αμηχανίαν, αφ' ενός ως εκ της ανάγκης να φρουρούν τους αιχμαλώτους, που είχαν εις τα πλοία των, και αφ' ετέρου ένεκα της αδυναμίας της εκτελέσεως, λόγω του ακατοικήτου του μέρους. Αντιθέτως, διεσκέπτοντο μάλλον περί του τρόπου, κατά τον οποίον ηδύναντο να πραγματοποιήσουν τον πλουν της εις τα ίδια επιστροφής, καθόσον εφοβούντο μήπως οι Αθηναίοι, θεωρούντες, ότι είχε διαρρηχθή η Τριακονταετής συνθήκη (διότι ήλθαν εις χείρας), θελήσουν να εμποδίσουν τον απόπλουν των.

53. Απεφάσισαν, λοιπόν, να επιβιβάσουν μερικούς άνδρας επί μικρού σκάφους και τους αποστείλουν άνευ κηρυκείου προς τους Αθηναίους, διά να εξακριβώσουν τας προθέσεις των. Και διεμήνυσαν προς αυτούς τα εξής περίπου: "Διαπράττετε αδικίαν, άνδρες Αθηναίοι, κάμνοντες αρχήν πολέμου και παραβιάζοντες τας συνθήκας. Διότι ενόπλως επεμβαίνετε εναντίον μας, ενώ ημείς ζητούμεν απλώς να τιμωρήσωμεν τους εχθρούς μας. Εάν σκοπεύετε να μας εμποδίσετε να πλεύσωμεν εναντίον της Κερκύρας ή όπου αλλού θέλομεν και αθετείτε τοιουτοτρόπως την Τριακονταετή συνθήκην, συλλάβετε ημάς εδώ πρώτους και μεταχειρισθήτε μας ως εχθρούς". Έτσι ωμίλησαν οι απεσταλμένοι των Κορινθίων. Από το μέρος των Κερκυραίων, εξ άλλου, ο στρατός όσος ήκουσε τα λεχθέντα εκραύγαζε: "Πιάστε τους και σκοτώστε τους". Αλλ' οι Αθηναίοι έδωσαν την επομένην απάντησιν: "Ούτε αρχήν πολέμου κάμνομεν, Πελοποννήσιοι, ούτε την Τριακονταετή συνθήκην αθετούμεν, αλλ' ήλθαμεν προς βοήθειαν των Κερκυραίων εδώ, οι οποίοι είναι σύμμαχοί μας. Δεν σας εμποδίζομεν λοιπόν εάν θέλετε να πλεύσετε προς κανέν άλλο μέρος. Εάν όμως πλεύσετε εναντίον της Κερκύρας ή εναντίον άλλου μέρους της επικρατείας των, δεν θα το επιτρέψωμεν, εφόσον ημπορούμεν".

54.

Διεκδίκησις της νίκης υπό των δύο αντιπάλων

Μετά την τοιαύτην απάντησιν των Αθηναίων, οι μεν Κορίνθιοι και τον πλουν της επιστροφής ήρχισαν να ετοιμάζουν και τρόπαιον έστησαν εις τον επί της Ηπείρου λιμένα των Συβότων. Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου, συνέλεξαν τα πτώματα των πεσόντων, καθώς και τους ναυαγούς και τα ναυάγια, που είχαν διευθυνθή προς την ακτήν των υπό του ρεύματος και του ανέμου, ο οποίος εσηκώθη διαρκούσης της νυκτός και είχε διασκορπίσει αυτά προς όλας τας διευθύνσεις, και έστησαν αντίθετον τρόπαιον εις μίαν από τας νήσους Σύβοτα, ως να ήσαν νικηταί. Και τα δύο μέρη διεξεδίκουν την νίκην επί τη βάσει διαφόρων ο καθένας σκέψεων. Οι μεν Κορίνθιοι έστησαν τρόπαιον, διότι επεκράτησαν κατά την ναυμαχίαν μέχρι της νυκτός, ώστε και πλείστα ναυάγια και νεκρούς να μεταφέρουν εις το ορμητήριόν των και αιχμαλώτους όχι ολιγωτέρους από χιλίους συνέλαβαν, και εχθρικά πλοία περί τα εβδομήντα κατεβύθισαν. Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου, διότι κατέστρεψαν τριάντα περίπου εχθρικά πλοία και μετά την άφιξιν των Αθηναίων συνέλεξαν τα πτώματα καθώς και τους ναυαγούς και τα ναυάγια, που είχαν διευθυνθή προς την ακτήν των, και διότι την προτεραίαν οι Κορίνθιοι, όταν είδαν τ' Αθηναϊκά πλοία και αφού ήλθαν οι Αθηναίοι, υπεχώρησαν ανακρούοντες πρύμναν, και ηρνήθησαν, όταν εξέπλευσαν από τον λιμένα των Συβότων, να επιτεθούν. Δι' όλους αυτούς τους λόγους έστησαν τρόπαιον. Τοιουτοτρόπως και τα δύο μέρη διεξεδίκουν την νίκην.

55. Κατά τον πλουν της επιστροφής, οι Κορίνθιοι κατέλαβαν δι' απάτης το Ανακτόριον, το οποίον, κείμενον κατά την είσοδον του Αμπρακικού κόλπου, ήτο κοινή αποικία αυτών καιτων Κερκυραίων, και εγκαταστήσαντες εις αυτό Κορινθίους αποίκους, επέστρεψαν εις τα ίδια. Εκ των Κερκυραίων αιχμαλώτων, οκτακόσιους μεν, οι οποίοι ήσαν δούλοι, επώλησαν, τους δε λοιπούς διακόσιους πενήντα εκράτησαν εις τας φυλακάς και τους επεριποιούντο πολύ, ελπίζοντες ότι ούτοι, μετά την επιστροφήν των εις την Κέρκυραν, ημπορούσαν να επιτύχουν την μεταστροφήν της πολιτικής της υπέρ των Κορινθιακών συμφερόντων, καθόσον οι περισσότεροι απ' αυτούς έτυχε να είναι εκ των τα πρώτα φερόντων της πόλεως. Τοιουτοτρόπως ο πόλεμος προς τους Κορινθίους έληξεν υπέρ της Κερκύρας και τ' Αθηναϊκά πλοία ανεχώρησαν εξ αυτής. Και αυτή υπήρξεν η πρώτη αιτίασις, την οποίαν οι Κορίνθιοι είχαν διά τον πόλεμον κατά των Αθηναίων, ότι δηλαδή οι τελευταίοι, συμπράττοντες με τους Κερκυραίους, εναυμάχησαν εναντίον των, εις εποχήν που ευρίσκοντο εις ειρηνικάς σχέσεις, επί τη βάσει των συνθηκών.

56.

Μέτρα των Αθηναίων προς πρόληψιν επαναστάσεως της Ποτειδαίας

Αλλ' ευθύς μετά ταύτα συνέβησαν και τα επόμενα γεγονότα, τα οποία επροκάλεσαν μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων νέας διαφοράς, οδηγούσας εις πόλεμον. Ενώ δηλαδή οι Κορίνθιοι εβυσσοδόμουν πως να τους εκδικηθούν, οι Αθηναίοι, υποπτευθέντες τους εχθρικούς των σκοπούς, απήτησαν από τους Ποτειδαιάτας, οι οποίοι κατοικούν παρά τον Ισθμόν της Παλλήνης και είναι άποικοι των Κορινθίων, αλλά σύμμαχοι φόρου υποτελείς των Αθηναίων, να κατεδαφίσουν το προς την Παλλήνην τείχος των και να δώσουν ομήρους, και συγχρόνως ν' αποπέμψουν και μη δέχωνται του λοιπού τους ανωτάτους λειτουργούς, τους οποίους έστελλεν η Κόρινθος καθό μητρόπολις της Ποτειδαίας. Διότι εφοβήθησαν μήπως οι Ποτειδαιάται, παρασυρόμενοι υπό τον Περδίκκαν και τους Κορινθίους, επαναστατήσουν και ωθήσουν εις επανάστασιν και τους άλλους επί της Χαλκιδικής συμμάχους.

57. Τα προληπτικά αυτά μέτρα απέναντι των Ποτειδαιατών ήρχισαν να λαμβάνουν οι, Αθηναίοι ευθύς μετά την ναυμαχίαν της Κερκύρας. Διότι όχι μόνον οι Κορίνθιοι ήσαν πλέον εις φανεράν προς αυτούς διάστασιν, αλλά και ο υιός του Αλεξάνδρου Περδίκκας, βασιλεύς των Μακεδόνων, ο οποίος ήτο πριν φίλος και σύμμαχός των, είχε γίνει ήδη εχθρός. Και έγινεν εχθρός, διότι οι Αθηναίοι συνεμάχησαν με τον αδελφόν του Φίλιππον και τον Δέρδαν, οι οποίοι διεξήγαν κοινόν κατ' αυτού αγώνα. Ανησυχών, ως εκ τούτου, και εις την Λακεδαίμονα έστειλεν επανειλημμένως απεσταλμένους, προσπαθών να προκαλέση πόλεμον μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων, και τους Κορινθίους εζήτει να προσεταιρισθή, διά να επιτυχή την αποστασίαν της Ποτειδαίας. Επρότεινεν, άλλωστε, και εις τους Βοττιαίους και εις τας άλλας πόλεις της Χαλκιδικής να συμμετάσχουν της επαναστάσεως, διότι ενόμιζεν ότι αν είχε συμμάχους τα διαμερίσματα αυτά, τα οποία συνορεύουν με την επικράτειάν του, η σύμπραξις αυτών θα διηυκόλυνε την διεξαγωγήν του πολέμου. Αλλ' οι Αθηναίοι, εννοήσαντες τους σκοπούς του, ηθέλησαν να προλάβουν την επανάστασιν. Και επειδή συνέπεσε να επίκειται τότε η αναχώρησις τριάντα πλοίων και χιλίων οπλιτών, αποστελλομένων κατά του Περδίκκα, υπό την αρχηγίαν του Αρχεστράτου, υιού του Λυκομήδους, και τεσσάρων αλλων στρατηγών, παρήγγειλαν εις τούτους όχι μόνον να λάβουν ομήρους από τους Ποτειδαιάτας, αλλά και να κατεδαφίσουν το τείχος των, και να επιτηρούν συγχρόνως τας πλησίον πόλεις, διά να μην επαναστατήσουν.

58.

Επανάστασις των Ποτειδαιατών

Οι Ποτειδαιάται, εξ άλλου, έστειλαν πρέσβεις προς τους Αθηναίους, μήπως ημπορέσουν να τους πείσουν να μη λάβουν βίαια εναντίον των μέτρα. Συγχρόνως άλλοι πρέσβεις των, συν δευόμενοι από Κορινθίους, ήλθαν εις την Λακεδαίμονα, διά να εξασφαλίσουν ταχείαν επικουρίαν διά την περίπτωσιν ανάγκης. Αλλ' επειδή από μεν τους Αθηναίους, μετά μακράς διαπραγματεύσεις, κανέν ικανοποιητικόν αποτέλεσμα δεν επέτυχαν, τουναντίον δε τα πλοία, τα όποια προωρίζοντο αρχικώς κατά της Μακεδονίας, είχαν αποπλεύσει διευθυνόμενα και κατ' αυτών επίσης, ενώ αντιθέτως η κυβέρνησις των Λακεδαιμονίων τους υπέσχετο ότι εάν οι Αθηναίοι επιτεθούν κατά της Ποτειδαίας, αυτοί θα εισβάλουν εις την Αττικήν, εθεώρησαν ότι ήλθε πλέον η κατάλληλος στιγμή, και συνομολογήσαντες προς τους Χαλκιδείς και τους Βοττιαίους συμμαχίαν, επισφραγισθείσαν δι' όρκου, επανεστάτησαν από κοινού. Συγχρόνως ο Περδίκκας έπεισε τους Χαλκιδείς να εγκαταλείψουν και κατεδαφίσουν τας παραλίους πόλεις των και εγκατασταθούν μεσογειότερον εις την Όλυνθον, εγκαθιστώντες εκεί μίαν, αλλ' ισχυράν πόλιν. Εις εκείνους που εγκατέλειψαν τας πόλεις των έδωσε προς καλλιέργειαν, δι' ολόκληρον την διάρκειαν του κατά των Αθηναίων ενδεχομένου πολέμου, μέρος του εις αυτόν ανήκοντος εδάφους της Μυγδονίας περί την λίμνην Βόλβην, και έτσι οι Χαλκιδείς, κατεδαφίσαντες τας πόλεις των, ήρχισαν συνοικιζόμενοι μεσογειότερον και παρασκευαζόμενοι διά τον πόλεμον.

59. Όταν τα τριάντα Αθηναϊκά πλοία έφθασαν εις την Χαλκιδικήν, ευρήκαν ότι η Ποτείδαια και αι άλλαι πόλεις είχαν ήδη επαναστατήσει. Και επειδή οι στρατηγοί έκριναν ότι δεν ημπορούσαν με τας παρούσας δυνάμεις των να διεξαγάγουν πόλεμον συγχρόνως εναντίον του Περδίκκα και των πόλεων όσαι από κοινού είχαν επαναστατήσει, εστράφησαν προς την Μακεδονίαν, κατά της οποίας και αρχικώς είχαν αποστολή, και αφού εξασφάλισαν βάσιν επιχειρήσεων, διεξήγαν τον πόλεμον από κοινού με τον Φίλιππον και τους αδελφούς του Δέρδου, των οποίων ο στρατός είχεν ήδη εισβάλει από το εσωτερικόν.

60.

Κορινθιακή βοήθεια εις Ποτείδαιαν

Τώρα, όμως, που η Ποτείδαια είχεν επαναστατήσι και ο Αθηναϊκός στόλος ευρίσκετο εις τας ακτάς της Μακεδονίας, οι Κορίνθιοι ανησύχουν σοβαρώς διά την Ποτείδαιαν, και θεωρούντες τον κίνδυνον αυτής κίνδυνον ιδικόν των, απέστειλαν εκεί Κορινθίους εθελοντάς και όσους από την άλλην Πελοπόννησον εστρατολόγησαν, προσελκύσαντες αυτούς διά του μισθού, χιλίους εξακόσιους εν συνόλω οπλίτας και τετρακοσίους ελαφρώς ωπλισμένους στρατιώτας. Την αρχηγίαν αυτών είχεν ο Αριστεύς, υιός του Αδειμάντου, λόγω του ότι ήτο ανέκαθεν εις φιλικός σχέσεις με τους Ποτειδαιάτας, και χάριν της φιλίας αυτού προ πάντων είχαν λάβει μέρος εις την εκστρατείαν οι περισσότεροι από τους Κορινθίους εθελοντάς. Η δύναμις αυτή έφθασεν εις την Χαλκιδικήν σαράντα ημέρας μετά την επανάστασιν της Ποτειδαίας.

61.

Αθηναίοι κατά της Ποτειδαίας

Αλλ' επειδή η αγγελία της επαναστάσεως των πόλεων αυτών ήλθεν αμέσως και εις τους Αθηναίους, άμα ως έμαθαν ούτοι ότι και το υπό τον Αριστέα στράτευμα ευρίσκετο καθ' οδόν, απέστειλαν δισχιλίους από τους ιδικούς των οπλίτας και σαράντα πλοία υπό την αρχηγίαν του Καλλίου, υιού του Καλλιάδου, και τεσσάρων άλλων στρατηγών. Η δύναμις αυτή, μόλις έφθασεν εις την Μακεδονίαν, ευρήκεν ότι οι προαποσταλέντες χίλιοι οπλίται είχαν προ ολίγου κυριεύσει την Θέρμην και επολιόρκουν ήδη την Πύδναν, στρατοπεδεύσαντες δε και αυτοί προ της Πύδνης μετέσχον της πολιορκίας. Αλλά μετ' ολίγον ο Αθηναϊκός στρατός ηναγκάσθη να συνομολόγηση συνθήκην και συμμαχίαν προς τον Περδίκκαν. Διότι η κατάστασις της Ποτειδαίας, όπου εν τω μεταξύ είχε φθάσει ο Αριστεύς, απήτει την άμεσον εκεί παρουσίαν των. Ως εκ τούτου, ανεχώρησαν εκ Μακεδονίας και διά Βερροίας έφθασαν εις το έδαφος της Στρέψας. Κατόπιν ανεπιτυχούς αποπείρας προς κατάληψιν της τελευταίας αυτής πόλεως, επορεύοντο διά ξηράς εις την Ποτείδαιαν με δύναμιν τριών χιλιάδων Αθηναίων οπλιτών, πολλών επί πλέον από τους πιστούς. απομείναντας συμμάχους, και εξακοσίων Μακεδόνων ιππέων υπό την διοίκησιν του Φιλίππου και του Παυσανίου. Συγχρόνως ο στόλος των, αποτελούμενος από εβδομήντα πλοία, έπλεε παρά την ακτήν. Διά βραδείας πορείας έφθασαν την τρίτην ημέραν εις Γίγωνον, όπου και εστρατοπέδευσαν.

62.

Νίκη των Αθηναίων κατά Πελοποννησίων και Ποτειδαιατών

Οι Ποτειδαιάται, εξ άλλου, και η υπό τον Αριστέα Πελοποννησιακή δύναμις, αναμένοντες τους Αθηναίους, ήσαν στρατοπεδευμένοι εις τον ισθμόν προς το μέρος της Ολύνθου και είχαν εγκαταστήσει αγοράν έξω της πόλεως. Αρχηγόν ολοκλήρου μεν της πεζής δυνάμεως είχαν εκλέξει οι σύμμαχοι τον Αριστέα, του δε ιππικού τον Περδίκκαν, διότι ούτος είχε πάλιν εγκαταλείψει αμέσως τους Αθηναίους και εμάχετο παρά το πλευρόν των Ποτειδαιατών, αφήσας αντιβασιλέα προς διοίκησιν της Μακεδονίας τον Ιόλαον. Κατά το σχέδιον του Αριστέως, αυτός μεν, έχων υπό τας αμέσους διαταγάς του τον στρατόν εις τον ισθμόν, θα είχεν εστραμμένην την προσοχήν του κατά ενδεχομένης προελάσεως των Αθηναίων, ενώ οι Χαλκιδείς, και οι εκτός του ισθμού λοιποί σύμμαχοι, και οι διακόσιοι ιππείς του Περδίκκα, θα έμεναν εις Όλυνθον. Και όταν οι Αθηναίοι ήθελαν προχωρήσει, διά να προσβάλουν τον στρατόν του Αριστέως, θα ήρχοντο αυτοί από την Όλυνθον εις βοήθειάν του, προσβάλλοντες αυτούς εκ των νώτων, θέτοντες αυτούς εις το μέσον των δύο τμημάτων του συμμαχικού στρατού. Ο αρχηγός των Αθηναίων Καλλίας, εξ άλλου, και οι στρατηγοί του έστειλαν το Μακεδονικόν ιππικόν και ολίγους από τους συμμάχους προς την διεύθυνσιν της Ολύνθου, διά να εμποδίσουν τους εκεί στρατοπεδευμένους να έλθουν εις βοήθειαν, ενώ οι ίδιοι, εκκινήσαντες επί κεφαλής του στρατού των, εβάδιζαν κατά της Ποτειδαίας. Και όταν έφθασαν εις τον ισθμόν και είδαν τους εναντίους ετοιμαζομένους προς μάχην, ήρχισαν ν' αντιπαρατάσσονται και αυτοί και μετ' ολίγον οι δύο στρατοί ήλθαν εις χείρας. Και το μεν κέρας, το οποίον κατείχεν ο Αριστεύς με τους περί αυτόν επιλέκτους Κορινθίους και άλλους συμμάχους, έτρεψεν εις φυγήν το μέρος του εχθρικού στρατού που ήτο απέναντι των και επροχώρησαν καταδιώκοντες αυτούς εις ικανήν απόστασιν. Αλλ' ο λοιπός στρατός και των Ποτειδαιατών και των Πελοποννησίων ενικήθη από τους Αθηναίους και κατέφυγεν εις το τείχος της Ποτειδαίας.

63. Όταν ο Αριστεύς, επιστρέφων από την καταδίωξιν, είδε την ήτταν του λοιπού στρατού, ευρέθη εις αμηχανίαν, εάν έπρεπε να ενεργήση την κινδυνώδη υποχώρησίν του, διευθυνόμενος προς την Όλυνθον ή επιστρέφων εις την Ποτείδαιαν. Απεφάσισε τέλος να συμπτύξη τον στρατόν εις φάλαγγα όσον το δυνατόν πυκνοτέραν και να εκβιάση τρέχων την είσοδόν του εις την Ποτείδαιαν. Και κατώρθωσε διά του κυματοθραύστου, του ευρισκομένου εμπρός από το προς την θάλασσαν τείχος, να φθάση πράγματι εντός αυτής, με δυσκολίαν, εν τούτοις, και υπό βροχήν βλημάτων. Μολονότι δε υπέστη μερικάς απωλείας, έσωσε τους περισσοτέρους άνδρας του. Οι σύμμαχοι των Ποτειδαιατών, οι στρατοπεδευμένοι εις την Όλυνθον (η οποία απέχει εξήντα περίπου σταδίους από το πεδίον της μάχης, χωρίς να υπάρχη τίποτε, εν τω μεταξύ, παρεμποδίζον την θέαν), όταν ήρχισεν η μάχη και υψώθη το σήμα της προελάσεως, επροχώρησαν εις μικράν απόστασιν, διά να έλθουν εις βοήθειαν, ενώ αντιθέτως το Μακεδονικόν ιππικόν παρετάχθη απέναντι των, διά να τους εμποδίση. Αλλ' επειδή η νίκη των Αθηναίων συνεπληρώθη ταχέως και το σήμα κατεβιβάσθη, αυτοί μεν επέστρεψαν πάλιν εντός του τείχους της Ολύνθου, το δε Μακεδονικόν ιππικόν προς τους Αθηναίους. Τοιουτοτρόπως το ιππικόν δεν έλαβε μέρος εις την μάχην, ούτε από το εν μέρος, ούτε από το άλλο. Οι Αθηναίοι έστησαν κατόπιν της μάχης τρόπαιον και απέδωκαν κατόπιν ανακωχής εις τους Ποτειδαιάτας τους νεκρούς των. Εφονεύθησαν δε από μεν τους Ποτειδαιάτας και από τους συμμάχους των κάτι ολιγώτεροι από τριακόσιοι, από τους ιδίους δε τους Αθηναίους εκατόν πενήντα και ο στρατηγός των Καλλίας,

64.

Πολιορκία της Ποτειδαίας υπό των Αθηναίων

Οι Αθηναίοι απέκλεισαν αμέσως την πόλιν από το μέρος του ισθμού, κατασκευάσαντες πολιορκητικόν τείχος και εγκαταστήσαντες φρουράν. Όμοια όμως μέτρα δεν έλαβαν διά το προς την Παλλήνην μέρος της πόλεως. Διότι οι Αθηναίοι έκριναν ότι δεν είχαν αρκετάς δυνάμεις, όπως και εις τον ισθμόν διατηρούν φρουράν, και συγχρόνως αποβιβασθούν εις την Παλλήνην, διά να κατασκευάσουν και εκεί δεύτερον πολιορκητικόν τείχος, φοβούμενοι μήπως, αν διαιρέσουν τας δυνάμεις των οι Ποτειδαιάται και οι σύμμαχοι των επιτεθούν εναντίον των. Μανθάνοντες όμως εις τας Αθήνας, ότι προς το μέρος της Παλλήνης δεν είχε κατασκευασθή πολιορκητικόν τείχος, έστειλαν βραδύτερον υπό τον στρατηγόν Φορμίωνα, υιόν του Ασωπίου, χιλίους εξακόσιους από τους ιδικούς των οπλίτας. Ο Φορμίων, φθάσας εις Παλλήνην και χρησιμοποιών ως ορμητήριον την Άφυτιν, προώθησε τον στρατόν του προς την Ποτείδαιαν διά βραδειών πορειών, δενδροτομών συγχρόνως την χώραν. Επειδή όμως κανείς δεν εξήρχετο από την πόλιν προς μάχην, διέκοψε και την προς την Παλλήνην συγκοινωνίαν της Ποτειδαίας διά της κατασκευής πολιορκητικού τείχους. Και έτσι η Ποτείδαια επολιορκείτο ήδη στενώς και από τα δύο μέρη, ενώ συγχρόνως ο στόλος απέκλειεν αυτήν από το μέρος της θαλάσσης.

65. Αποκλεισθείσης τοιουτοτρόπως της πόλεως από όλα τα μέρη, ο Αριστεύς δεν είχε καμμίαν ελπίδα σωτηρίας, εφόσον δεν εστέλλετο βοήθεια από την Πελοπόννησον ή δεν συνέβαινε τι το απροσδόκητον. Επιθυμών να εξοικονομήση τας τροφάς επρότεινεν όπως η φρουρά επωφελουμένη ευνοϊκού ανέμου, εκπλεύση, αφίνουσα εις την πόλιν δύναμιν πεντακοσίων μόνον ανδρών, προσφερόμενος να είναι ένας από τους πεντακοσίους αυτούς. Επειδή όμως δεν τους έπεισε, θέλων να κάμη ό,τι από τας παρούσας περιστάσεις επεβάλλετο και συγχρόνως να μεριμνήση υπέρ της πόλεως έξωθεν κατά τον καλύτερον δυνατόν τρόπον, εξέπλευσε χωρίς να γίνη αντιληπτός από τους Αθηναίους φρουρούς. Και αποβιβασθείς εις την Χαλκιδικήν, παρέμεινεν εκεί, συμπράττων εις την διεξαγωγήν διαφόρων πολεμικών επιχειρήσεων, και κατώρθωσε να καταστρέψη ικανήν δύναμιν Σερμυλιών, στήσας ενέδραν πλησίον της πόλεως των. Δεν έπαυε συγχρόνως ενεργών με κάθε τρόπον εις την Πελοπόννησον, όπως σταλή απ' εκεί κάποια βοήθεια. Μετά τον ολοσχερή αποκλεισμόν της Ποτειδαίας, ο Φορμίων, επί κεφαλής των χιλίων εξακοσίων οπλιτών του, ήρχισε να ερημώνη την Χαλκιδικήν και Βοττικήν και εκυρίευσε μερικάς πόλεις μικρότερος σπουδαιότητας.

66. Εις τας προϋπαρχούσας μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων αιτιάσεις είχαν ήδη προστεθή και αυταί. Οι μεν Κορίνθιοι, δηλαδή, κατηγορούν τους Αθηναίους, ότι επολιόρκουν την Ποτείδαιαν, ενώ ήτο αποικία των, και ενώ εντός αυτής ευρίσκετο στρατός των Κορινθίων και των αλλων Πελοποννησίων. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, κατηγορούν τους Πελοποννησίους ότι ώθησαν εις επανάστασιν πόλιν σύμμαχόν των και φόρου υποτελή, και ότι ενωθέντες ήδη με τους Ποτειδαιάτας, προέβαιναν φανερά εις εχθροπραξίας εναντίον των. Ο πόλεμος, εν τούτοις, δεν είχεν εισέτι εκραγή, αλλ' εξηκολούθει ισχύουσα η Τριακονταετής ειρήνη. Διότι μέχρι τούδε οι Κορίνθιοι είχαν ενεργήσει εξ ιδίας μόνον πρωτοβουλίας, χωρίς να εκθέσουν τους συμμάχους των.

67. Αλλά μετά την έναρξιν της πολιορκίας της Ποτειδαίας δεν ημπορούσαν να ησυχάσουν, διότι Κορινθιακός στρατός είχεν αποκλεισθή εντός αυτής, και συγχρόνως εφοβούντο περί της τύχης της πόλεως. Ως εκ τούτου, εκάλεσαν άνευ αναβολής τα μέλη της Πελοποννησιακής ομοσπονδίας εις την Λακεδαίμονα, και ελθόντες εκεί κατεκραύγαζαν εναντίον των Αθηναίων, ότι είχαν παραβιάσει την Τριακονταετή ειρήνην και αδικούν τους Πελοποννήσους. Οι Αιγινήται, εξ άλλου, οι οποίοι έστειλαν κρυφά πρέσβεις, διότι εφοβούντο τους Αθηναίους, έλαβαν μαζί με τους Κορινθίους σπουδαιότατον μέρος εις την υποδαύλισιν του πολέμου, λέγοντες ότι εστερήθησαν την αυτονομίαν των κατά παράβασιν των συνθηκών. Οι Λακεδαιμόνιοι προσεκάλεσαν και αυτοί τότε και όσους άλλους από τους συμμάχους ισχυρίζοντο ότι είχαν αδικηθή από τους Αθηναίους, και συγκαλέσαντες την συνήθη συνέλευσιν του λαού, εζήτησαν από αυτούς να εκθέσουν ενώπιόν της τας αιτιάσεις των. Πολλοί ως εκ τούτου επροχώρησαν εις το βήμα και εξέθεσαν έκαστος τα παράπονα του. Οι Μεγαρείς παρεπονέθησαν και διά πολλά άλλα, ιδίως όμως ότι αποκλείονται, παρά την συνθήκην, και από τους λιμένας της Αθηναϊκής επικρατείας και από την Αττικήν αγοράν. Οι Κορίνθιοι επροχώρησαν τελευταίοι εις το βήμα, αφού άφησαν πρώτον τους άλλους να εξερεθίσουν τους Λακεδαιμονίους, και ωμίλησαν ως εξής περίπου:

68.

Κατηγορίαι των Κορινθίων κατά των Αθηναίων

"Η ευθύτης, η οποία διέπει όλας τας πράξεις του δημοσίου και του ιδιωτικού σας βίου, ω Λακεδαιμόνιοι, σας καθιστά δυσπιστοτέρους προς ημάς τους άλλους, οσάκις διατυπώνομεν αιτιάσεις εναντίον τρίτων. Η δυσπιστία αυτή, μολονότι σας καθιστά νηφαλίους, σας αφίνει όμως ως επί το πλείστον εις μεγάλην άγνοιαν των συμβαινόντων έξω της χώρας σας. Διότι, ενώ επανειλημμένως σας προείπαμεν τας αδικίας, τας οποίας οι Αθηναίοι εμελέτων εναντίον μας, δεν ηθέλατε να βεβαιωθήτε περί της αληθείας των καταγγελιών μας, αλλ' εστρέφατε τας υπόνοιας σας εναντίον των καταγγελλόντων μάλλον, ως αγομένων τάχα από ιδιοτέλειαν. Και δι' αυτό, όχι πριν αρχίσουν τα παθήματά μας, αλλ' ενώ επάσχαμεν ήδη, συνεκαλέσατε τους συμμάχους αυτούς εδώ, εκ των οποίων εις ημάς προ πάντων αρμόζει να λάβωμεν τον λόγον, διότι και μεγίστας έχομεν αιτιάσεις, καθόσον υποφέρομεν προσβαλλόμενοι μεν από τους Αθηναίους, παραμελούμενοι δε από σας. Και αν μεν τα κατά της Ελλάδος αδικήματά των εγίνοντο εν κρύπτω και παραβύστω, θα είχατε ανάγκην περαιτέρω αποδείξεων, λόγω της αγνοίας, εις την οποίαν ευρίσκεσθε. Τώρα όμως ποία ανάγκη να μακρηγορώμεν, αφού βλέπετε ότι άλλοι μεν από τους Έλληνας έχουν ήδη υποδουλωθή, άλλων δε, και προ πάντων των συμμάχων σας, την ελευθερίαν επιβουλεύονται οι Αθηναίοι, και από πολλού έχουν παρασκευασθή, αποβλέποντες εις τον μέλλοντα πόλεμον; Διότι άλλως ούτε την Κέρκυραν ήθελαν καταλάβει αιφνιδιαστικώς και κρατεί παρά την θέλησίν μας, ούτε την Ποτείδαιαν θα επολιόρκουν εκ των οποίων η μεν τελευταία έχει εξαιρετικήν στρατηγικήν σημασίαν διά την Χαλκιδικήν, εκείνη δε ημπορούσε να παράσχη μεγάλην ναυτικήν δύναμιν εις τους Πελοποννησίους.

69. "Και την ευθύνην όλων αυτών φέρετε σεις οι οποίοι και τους επετρέψατε να οχυρώσουν πρώτον την πόλιν των μετά τους Περσικούς πολέμους και να εγείρουν ακολούθως τα Μακρά Τείχη, και επί πλέον αποστερείτε διαρκώς μέχρι σήμερον από την ελευθερίαν των, όχι μόνον τους συμμάχους των Αθηναίων, όσους αυτοί έχουν υποδουλώσει, αλλά και, τους ιδικούς σας ακόμη συμμάχους. Διότι ο καθαυτό ένοχος της υποδουλώσεως άλλου λαού δεν είναι εκείνος που τον υποβάλλει αμέσως υπό τον ζυγόν του, αλλ' εκείνος, ο οποίος, ενώ ημπορεί να εμποδίση την υποδούλωσίν του, αδιαφορεί δι' αυτήν, και αν ακόμη αυτός απολαμβάνη γενικής αναγνωρίσεως της γενναιοφροσύνης του ως ελευθερωτού της Ελλάδος. Και ήδη κατωρθώσαμεν, ύστερα από τόσας δυσκολίας, να συνέλθωμεν, αλλά χωρίς ακόμη σαφώς καθωρισμένον σκοπόν. Διότι δεν έπρεπε να διασκεπτώμεθα πλέον περί του αν αδικούμενα, αλλά περί του πως θα τιμωρήσωμεν τους αδικούντας. Οι γνωρίζοντες τωόντι να ενεργούν βαδίζουν αποφασιστικώς και άνευ ενδοιασμού εναντίον εχθρού αναποφασίστου ακόμη. Γνωρίζομεν άλλωστε πολύ καλά την οδόν που ακολουθούν οι Αθηναίοι, καταπατούντες ολίγον κατ' ολίγον τα συμφέροντα των άλλων. Εφόσον πιστεύουν ότι τυφλώττετε και δεν τους αντιλαμβάνεστε, είναι ολιγώτερον θρασείς. Όταν όμως εννοήσουν ότι εν γνώσει τους ανέχεσθε, θα σας πιέζουν ισχυρότερον. Διότι, ακολουθούντες πολιτικήν αδρανείας, μόνοι σεις, ω Λακεδαιμόνιοι, εξ όλων των Ελλήνων αμύνεσθε εναντίον εκείνων που σας επιτίθενται, όχι διά της χρήσεως της δυνάμεώς σας, αλλά διά της αναβλητικότητάς σας, και μόνοι σεις κινείσθε διά να συντρίψετε την ισχύν των εχθρών σας, όχι εις την αρχήν της, αλλ' όταν έχη ήδη διπλασιασθή. Είναι αληθές ότι επεκράτει η φήμη ότι ημπορεί κανείς να στηριχθή εις σας με απόλυτον πεποίθησιν. Αλλ' η φήμη αυτή, όπως απέδειξαν τα πράγματα, είναι ανωτέρα της πραγματικότητος. Οι Πέρσαι, λόγου χάριν, όπως οι ίδιοι γνωρίζομεν, εκστρατεύσαντες από τα πέρατα της Γης, έφθασαν μέχρι των ορίων της Πελοποννήσου πριν η προλάβετε να τους αντιμετωπίσετε κατά τρόπον άξιον της δυνάμεώς σας. Και τώρα βλέπετε με αδιαφορίαν τους Αθηναίους, ενώ δεν είναι μακράν, όπως οι Πέρσαι, αλλά πολύ πλησίον. Και αντί να επιτεθήτε σεις πρώτοι εναντίον του εχθρού, προτιμάτε ν' αφίσετε εις αυτόν την πρωτοβουλίαν της επιθέσεως και τότε ν' αμυνθήτε, και εκτεθήτε εις τας παλιντροπίας του πολέμου προς αντιπάλους, οι οποίοι έγιναν, εν τω μεταξύ, πολύ δυνατότεροι. Και, εν τούτοις, καλώς γνωρίζετε ότι ο βάρβαρος απέτυχεν ένεκα των ιδικών του σφαλμάτων μάλλον, και ότι εις τας προς τους Αθηναίους αντιθέσεις μας τας μέχρι τούδε επιτυχίας μας οφείλομεν, ημείς οι σύμμαχοι σας, εις τα σφάλματά των μάλλον παρά εις την ιδικήν σας βοήθειαν. Διότι, ως γνωστόν, αι ελπίδες που εστήριξαν επάνω σας έγιναν ήδη αιτία της καταστροφής περισσοτέρων του ενός, οι οποίοι ευρέθησαν απαράσκευοι, ένεκα της προς σας εμπιστοσύνης. Και εάν μεταχειριζώμεθα τοιαύτην γλώσσαν, κανείς από σας ας μην υποθέση ότι απευθύνομεν εναντίον σας κατηγορίαν, ωθούμενοι από πνεύμα εχθρότητας, ενώ σκοπός μας είναι να διατυπώσωμεν απλώς παράπονα. Διότι παράπονα διατυπώνει κανείς κατά φίλων πλανωμένων, ενώ κατηγορίας απευθύνει κατ' εχθρών, οι οποίοι τον ηδίκησαν.

70. "Αλλ' άλλωστε και ανεξαρτήτως τούτου νομίζομεν ότι έχομεν περισσότερον από κάθε άλλον το δικαίωμα να ψέξωμεν τους φίλους μας, τόσον μάλλον καθόσον πρόκειται περί ζωτικών μας συμφερόντων. Την σπουδαιότητα των συμφερόντων αυτών νομίζομεν ότι δεν αντιλαμβάνεσθε. Ούτε εσκέφθητε ποτέ ποίου είδους ανθρώποι είναι οι Αθηναίοι, προς τους οποίους θ' αναγκασθήτε να πολεμήσετε, και πόσον πολύ, η μάλλον πόσον εντελώς διαφορετικοί είναι από σας. Εκείνοι τωόντι είναι νεωτερισταί, ικανοί και εις ταχείαν σύλληψιν νέων σχεδίων και εις ταχείαν εκτέλεσιν των άπαξ αποφασισθέντων. Ενώ η ιδική σας ικανότης περιορίζεται εις την διατήρησιν των κεκτημένων, χωρίς τίποτε νέον να επινοήτε και χωρίς καν να φέρετε εις πέρας το απολύτως αναγκαίον. Επί πλέον, εκείνοι μεν και τολμούν υπέρ την δύναμιν των, και διακινδυνεύουν παρά τας υπαγορεύσεις της φρονήσεως, και διατηρούν την αισιοδοξίαν των εν μέσω των κινδύνων. Η ιδική σας αντιθέτως συνήθεια είναι να επιχειρήτε κατώτερα της δυνάμεως σας, και να δυσπιστήτε και προς εκείνα ακόμη, τα οποία η σκέψις παρουσιάζει ως βέβαια, και όταν περιπέσετε εις κινδύνους, να νομίζετε ότι ουδέποτε θ' απαλλαγήτε απ' αυτούς. Αλλά και περαιτέρω, εκείνοι είναι ακαταπονήτως δραστήριοι, σεις είσθε αναβλητικοί, εκείνοι φίλοι των ταξειδίων, σεις αποστρέφεσθε τας αποδημίας. Διότι εκείνοι μεν θεωρούν τα ταξείδια ως μέσον αυξήσεως του πλούτου των, ενώ σεις φοβείσθε ότι διά νέων επιχειρήσεων ημπορείτε να διακινδυνεύσετε και τα ήδη υπάρχοντα. Οσάκις νικήσουν τους εχθρούς των, ωθούν την εκμετάλλευσιν μέχρι του ακροτάτου δυνατού σημείου, και οσάκις νικηθούν, υποχωρούν όσον το δυνατόν ολιγώτερον. Μεταχειρίζονται τα σώματα των εις την υπηρεσίαν της πατρίδος, ως να ήσαν εντελώς ξένα και όχι ιδικά των, το πνεύμα των όμως θεωρούν ως το ασφαλέστερον εις την διάθεσίν των όργανον, όπως κατορθώσουν να επιτύχουν κάτι τι άξιον λόγου υπέρ αυτής. Και αν μεν δεν επιτύχουν όσα εσχεδίασαν, θεωρούν ότι έχασαν κάτι τι, το οποίον είχαν ήδη. Εάν όμως η επιχείρησίς των στεφθή υπό επιτυχίας, θεωρούν το επιτευχθέν μικρόν, εν συγκρίσει προς ό,τι υπολείπεται ακόμη να πραχθή. Αλλ' εάν τυχόν αποτύχη καμμία των επιχείρησις, αναπληρώνουν το έλλειμμα διά της συλλήψεως νέων αμέσως ελπίδων. Διότι εις μόνους αυτούς συμβαίνει, ώστε πραγματοποίησις και επιθυμία, οσάκις συλλαμβάνουν εν σχέδιον, να συμπίπτουν εις εν και το αυτό, ως εκ της ταχύτητος, με την οποίαν επιχειρούν τ' αποφασισθέντα. Αυτός είναι ο πλήρης μόχθων και κινδύνων σκοπός, υπέρ του οποίου αγωνίζονται καθ' όλην των την ζωήν. Και απολαμβάνουν ελάχιστα τα υπάρχοντα, διότι διαρκώς επιζητούν ν' αποκτήσουν περισσότερα. Η εκτέλεσις του καθήκοντος αποτελεί δι' αυτούς την μόνην εορτήν, και θεωρούν την ησυχίαν της απραξίας ως μεγαλυτέραν συμφοράν παρά την επίπονον δράσιν. Ώστε την αλήθειαν θα έλεγε κανείς, εάν συγκεφαλαιώνων ήθελεν είπει περί αυτών ότι εγεννήθησαν, όπως ούτε οι ίδιοι μένουν ήσυχοι, ούτε τους άλλους αφίνουν ήσυχους.

71. "Ενώ, εν τούτοις, τοιαύτη πόλις ίσταται αντιμέτωπος σας, σεις, Λακεδαιμόνιοι, συνεχίζετε την πολιτικήν της αναβλητικότητας, και δεν αντιλαμβάνεστε ότι η ειρήνη είναι μακρότερον χρόνον εξησφαλισμένη δι' εκείνους, οι οποίοι μεταχειρίζονται μεν την στρατιωτικήν των δύναμιν μόνον υπέρ δικαίας υποθέσεως, φαίνονται όμως συγχρόνως αποφασισμένοι να μη ανεχθούν ν' αδικούνται από άλλους. Τουναντίον νομίζετε ότι δίκαια πράττετε, εάν ούτε τους άλλους ενοχλήτε, αποφεύγετε δε και την βλάβην, την οποίαν ημπορείτε να υποστήτε οι ίδιοι αμυνόμενοι κατά της αδικίας άλλων. Τοιαύτη πολιτική θα εστέφετο δυσκόλως με επιτυχίαν, και αν ακόμη εγειτονεύατε προς πόλιν έχουσαν τον ίδιον με σας τρόπον του σκέπτεσθαι. Πραγματικώς όμως αι ιδικαί σας μέθοδοι, ως προ μικρού απεδείξαμεν, παραβαλλόμεναι με τας ιδικάς των, είναι απηρχαιωμένοι. Και εις την πολιτικήν δε, καθώς και εις τας τέχνας, κατ' ανάγκην το νέον επικρατεί πάντοτε του απηρχαιωμένου. Είναι αληθές ότι εις χρόνους ειρήνης αι κυβερνητικαί μέθοδοι καλύτερον είναι να μη μεταβάλλωνται. Αλλ' η ανάγκη της αντιμετωπίσεως πολλών συγχρόνως δυσκολιών επιβάλλει και την βελτίωσιν των εν χρήσει μεθόδων. Και επειδή οι Αθηναίοι έχουν πολυμερεστέραν πείραν, δι' αυτό και αι Αθηναϊκαί κυβερνητικαί μέθοδοι έχουν περισσότερον εκνεωτερισθή από τας ιδικάς σας. Ας τεθή λοιπόν πλέον τέρμα εις την αναβλητικότητά σας. Σπεύσατε τώρα πλέον να βοηθήσετε και ημάς τους συμμάχους σας και τους Ποτειδαιάτας, σύμφωνα με την υπόσχεσίν σας, εισβάλλοντες άνευ αναβολής εις την Αττικήν, διά να μη εγκαταλείψετε φίλους, συνδεόμενους προς σας διά κοινής καταγωγής, εις χείρας των χειρότερων εχθρών, μηδέ αναγκάσετε ημάς τους άλλους, απογοητευμένους από σας, να ζητήσωμεν άλλην συμμαχίαν. Εάν πράξωμεν τούτο, δεν θ' αμαρτήσωμεν ούτε απέναντι των θεών, προς τους οποίους ωρκίσθημεν, ούτε απέναντι ανθρώπων εχεφρονούντων. Διότι τας συνθήκας αθετούν όχι εκείνοι, οι όποιοι εγκαταλειπόμενοι στρέφονται προς άλλους συμμάχους, αλλ' οι εγκαταλείποντες συμμάχους, τους οποίους ωρκίσθησαν να βοηθούν. Αλλ' εάν θέλετε να δείξετε ζήλον υπέρ των συμμάχων σας, θα παραμείνωμεν σταθεροί παρά το πλευρόν σας. Διότι ούτε όσια θα επράτταμεν μεταβάλλοντες εις τοιαύτην περίπτωσιν φίλους, ούτε θα ευρίσκαμεν άλλους οικειοτέρους προς ημάς, ως εκ της μακράς συνηθείας. Έχοντες υπ' όψιν ταύτα φροντίσατε να λάβετε ορθάς αποφάσεις, και προσπαθήσατε όπως υπό την ηγεσίαν σας η Πελοπόννησος μη καταστή ασθενεστέρα από ό,τι οι πατέρες σας την παρέδωσαν".

72.

Αίτησις Αθηναίων πρέσβεων να ομιλήσουν ενώπιον των Λακεδαιμονίων

Τοιουτοτρόπως ωμίλησαν οι Κορίνθιοι. Αλλ' επειδή έτυχε να ευρίσκεται τότε εις την Λακεδαίμονα πρεσβεία των Αθηναίων, η οποία είχεν έλθει προηγουμένως δι' άλλας υποθέσεις, ως έμαθαν οι αποτελούντες αυτήν τους απαγγελθέντας λόγους, εθεώρησαν ότι έπρεπε να παρουσιασθούν ενώπιον των Λακεδαιμονίων, όχι διά να απολογηθούν κατά των αιτιάσεων, τας οποίας διετύπωσαν αι πόλεις, αλλά διά να καταστήσουν φανερόν γενικώς, εν σχέσει προς το υπό συζήτησιν θέμα, ότι οι Λακεδαιμόνιοι έπρεπε να μη προβούν εις εσπευσμένος αποφάσεις, αλλά να σκεφθούν ωρίμως. Ήθελαν, συγχρόνως, να δείξουν την δύναμιν της πόλεως των, υπενθυμίζοντες μεν εις τους πρεσβυτέρους ό,τι ήδη εγνώριζαν, διηγούμενοι δε εις τους νεωτέρους ό,τι αυτοί δεν ήξευραν, διότι ενόμιζον ότι υπό την επιρροήν των επιχειρημάτων των οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν τραπή περισσότερον προς την ειρήνην παρά προς τον πόλεμον. Προσελθόντες ως εκ τούτου προς τους εφόρους των Λακεδαιμονίων είπαν ότι επιθυμούν και αυτοί να ομιλήσουν προς τον λαόν, εάν δεν υπήρχε προς τούτο εμπόδιον. Οι έφοροι τους προσεκάλεσαν να παρουσιασθούν ενώπιον της συνελεύσεως του λάου, και προχωρήσαντες εις το βήμα οι Αθηναίοι είπαν περίπου τα εξής.

73.

Λόγος των Αθηναίων

"Η αποστολή μας εδώ δεν έγινε δια να έλθωμεν εις αντιλογίαν με τους συμμάχους σας, αλλά διά να διεξαγάγωμεν τας υποθέσεις, τας οποίας μας ανέθεσεν η πόλις μας. Επειδή όμως εμάθαμεν ότι υπάρχει όχι ολίγη κατακραυγή εναντίον μας, εζητήσαμεν τον λόγον, όχι διά ν' αποκρούσωμεν τας κατηγορίας των πόλεων (καθόσον ούτε αυτοί, ούτε ημείς απευθυνόμενα προς σας ως προς δικαστάς), αλλά διά να μη παρασυρθήτε ευκόλως από τους λόγους των συμμάχων σας και καταλήξετε τοιουτοτρόπως, άνευ ωρίμου σκέψεως, εις αποφάσεις εσφαλμένας, προκειμένου περί τόσον σπουδαίων ζητημάτων. Επιθυμούμεν συγχρόνως, σχετικώς προς την γενικωτέραν κρίσιν, η οποία έχει σχηματισθή περί ημών, να δείξωμεν ότι και δικαιότατα κατέχομεν τας κτήσεις μας και η πόλις μας είναι αξία πολλής εκτιμήσεως. "Και τα μεν λίαν παλαιά, όσα εξ ακοής μόνον γνωρίζετε, αλλά τα όποια κανείς από σας που μας ακούετε δεν είδε με τα μάτια του, ποία η ανάγκη να τ' αναφέρωμεν; Αλλά τους Περσικούς πολέμους και τα γεγονότα, όσων έχετε προσωπικήν αντίληψιν, οφείλομεν να μνημονεύσωμεν, μολονότι η διηνεκής υπόμνησίς των καταντά ενοχλητική. Διότι, όταν υπεβαλλόμεθα εις τους αγώνας εκείνους, επράττομεν τούτο χάριν της κοινής ωφελείας. Αλλ' αφού από την ωφέλειαν των αγώνων αυτών ελάβατε το ανήκον εις σας μέρος, δεν είναι ορθόν να στερηθώμεν ημείς εξ ολοκλήρου την ωφέλειαν, την οποίαν τυχόν παρέχει η επαινετική μνεία αυτών. Τα γεγονότα άλλωστε αυτά θα μνημονεύσωμεν, όχι διά να σας εξευμενίσωμεν, αλλ' όπως διά παραδειγμάτων σας αποδείξωμεν προς ποίου είδους πόλιν θέλετε περιέλθει εις πόλεμον, εάν αι αποφάσεις, εις τας οποίας θα καταλήξετε, δεν είναι ορθαί. Ισχυριζόμεθα, δηλαδή, ότι και εις τον Μαραθώνα μόνοι επροτάξαμεν τα στήθη μας κατά του βαρβάρου, και κατά την δευτέραν αυτού επιδρομήν, επειδή δεν είμεθα αρκετά ισχυροί ν' αντιταχθώμεν εναντίον του και κατά ξηράν, εισήλθαμεν μέχρι του τελευταίου ανδρός εις τον στόλον μας και ελάβαμεν μέρος μαζί με τους άλλους Έλληνας εις την ναυμαχίαν της Σαλαμίνος, η οποία τον ημπόδισε να πλεύση κατά της Πελοποννήσου και να ερήμωση την μίαν μετά την άλλην τας πόλεις της, αι οποίαι θα ήσαν ανίκανοι ν' αλληλοβοηθηθούν εναντίον στόλου τόσον Ισχυρού. Την καλυτέραν τούτου απόδειξιν έδωσεν ο ίδιος, διότι μετά την ήτταν του κατά θάλασσαν, θεωρήσας ότι δεν ήτο πλέον ισοδύναμος προς τους Έλληνας, ανεχώρησεν εσπευσμένως με το μεγαλύτερον μέρος του στρατού του.

74. "Τοιούτο λοιπόν υπήρξε το αποτέλεσμα της ναυμαχίας αυτής, η οποία απέδειξε κατά τρόπον αναμφισβήτητον ότι η σωτηρία των Ελλήνων εκρεμάσθη από τον στόλον των. Διά την επίτευξιν του αποτελέσματος αυτού, ημείς παρέσχομεν τα τρία χρησιμώτατα στοιχεία, δηλαδή τον μέγιστον αριθμόν των πλοίων, τον ικανώτατον στρατηγόν και τον πλέον ακατάβλητον ζήλον. Διότι από τα τετρακόσια πλοία του όλου Ελληνικού στόλου ημείς εχορηγήσαμεν σχεδόν τα δύο τρίτα. Εις τον στρατηγόν μας Θεμιστοκλή οφείλεται προ πάντων ότι η ναυμαχία διεξήχθη εις το στενόν, πράγμα το οποίον έσωσεν ομολογουμένως την κατάστασιν, και διά τούτο, μολονότι ξένον, τον ετιμήσατε σεις υπέρ πάντα άλλον από όσους επεσκέφθησαν την πόλιν σας. Ο ζήλος μας άλλωστε, συνεβάδισε με τόλμην ακροτάτην, διότι, όταν κανείς δεν ήρχετο εις βοήθειάν μας κατά ξηράν, καθόσον οι άλλοι μέχρι των συνόρων μας είχαν ήδη υποδουλωθή, εθεωρήσαμεν καθήκον μας να εκκενώσωμεν την πόλιν και να θυσιάσωμεν τα υπάρχοντα μας, αλλά να μη εγκαταλείψωμεν ούτε τότε ακόμη το κοινόν συμφέρον των υπολειπομένων συμμάχων, και να μη διασκορπισθώμεν εδώ και εκεί, καθιστάμενοι ούτως άχρηστοι προς αυτούς. Τουναντίον, επεβιβάσθημεν εις τον στόλον μας και ηγωνίσθημεν χωρίς να μνησικακήσωμεν, λόγω του ότι σεις παρελείψατε να μας βοηθήσετε εγκαίρως. Ισχυριζόμεθα, επομένως, ότι σας επροσφέραμεν υπηρεσίαν μεγαλύτερον από εκείνην που ελάβαμεν. Τωόντι, όταν σεις ήλθατε προς βοήθειάν μας, δεν αφίσατε ερήμους τας πόλεις σας και σκοπός σας ακριβώς ήτο να ασφαλίσετε τας εστίας σας διά το μέλλον. Το ελατήριον που σας ώθησε ήτο φόβος δια τους εαυτούς σας περισσότερον παρά δι ημάς. Εν πάση περιπτώσει, δεν ήλθατε εις βοήθειάν μας, εφ' όσον είμεθα σώοι. Ημείς, εξ εναντίας, ορμώμενοι από πόλιν, η οποία δεν υφίστατο πλέον, και αγωνιζόμενοι υπέρ της μόλις ελπιζομένης ανακτήσεώς της, εσυντελέσαμεν το καθ' εαυτούς εις την ιδικήν σας όσον και την ιδικήν μας σωτηρίαν. Ενώ, εάν, φοβούμενοι την καταστροφήν της χώρας μας, εμιμούμεθα και ημείς άλλους, και επροσχωρούσαμεν εις τους Πέρσας κατά την αρχήν του πολέμου, ή εάν ακολούθως, θεωρούντες τους εαυτούς μας οριστικώς κατεστραμμένους, δεν ετολμούσαμεν να επιβιβασθώμεν επί του στόλου μας, καμμία πλέον δεν υπήρχε διά σας ανάγκη όπως με τον ανεπαρκή στόλον σας πολεμήσετε κατά θάλασσαν και οι Πέρσαι θα κατώρθωναν ανενόχλητοι να πραγματοποιήσουν τους σκοπούς των.

75. "Λαμβανομένης υπ' όψιν, Λακεδαιμόνιοι, και της προθυμίας και της συνέσεως ως προς τας ληφθείσας αποφάσεις, που επεδείξαμεν τότε, είμεθα άρα γε άξιοι του τόσον μεγάλου φθόνου των Ελλήνων, τον οποίον επεσύραμεν ένεκα της ηγεμονίας που απεκτήσαμεν; Αλλά την ηγεμονίαν αυτήν δεν απεκτήσαμεν διά της βίας, αλλά μόνον αφού σεις δεν ηθελήσατε να μείνετε προς συνέχισιν του αγώνος κατά των υπολειφθεισών δυνάμεων του βαρβάρου, οι ίδιοι δε οι σύμμαχοι προσήλθαν και μας ικέτευσαν να αναλάβωμεν την αρχηγίαν των. Η προαγωγή της ηγεμονίας μας, εις το σημείον που έφθασε σήμερον, μας επεβλήθη κατ' αρχάς από αυτήν την δύναμιν των πραγμάτων. Ο φόβος των βαρβάρων υπήρξε το κυριώτερον ελατήριόν μας, έπειτα η δόξα, και τελευταίον το συμφέρον. Και όταν άπαξ ευρέθημεν εκτεθειμένοι εις την απέχθειαν των πλείστων συμμάχων μας, μερικούς από τους όποιους και επαναστατήσαντας καθυπετάξαμεν, και όταν σεις είσθε όχι πλέον οι φίλοι, τους οποίους είχαμεν γνωρίσει, αλλά καχύποπτοι και κακώς διατεθειμένοι, δεν ενομίζαμεν ότι ημπορούσαμεν του λοιπού να χαλαρώσωμεν την αυστηρότητα, χωρίς να εκτεθώμεν εις μεγάλους κινδύνους. Διότι οι αποσπώμενοι από ημάς θα ήρχοντο προς το μέρος σας. Και κανείς δεν ημπορεί να κατηγορηθή, διότι ευρισκόμενος ενώπιον των μεγίστων κινδύνων ζητεί να εξασφαλίση τα συμφέροντα του.

76. "Σεις, εν πάση περιπτώσει, Λακεδαιμόνιοι, κατά την άσκησιν της ηγεσίας σας επί των Πελοποννησιακών πόλεων, εφροντίσατε να ρυθμίσετε τα πολιτεύματα των προς το συμφέρον σας. Και αν τότε ηθέλατε εμμείνει μέχρι τέλους εις την ηγεσίαν των συμμάχων και ηθέλατε γίνει απεχθείς λόγω της μακροτέρας ασκήσεως της, όπως εγίναμεν ημείς γνωρίζομεν καλώς, ότι δεν θα ήσθε ολιγώτερον δυσάρεστοι εις αυτούς, και ότι θα ηναγκάζεσθε να ασκήτε την επ' αυτών εξουσίαν με ισχυράν πυγμήν, εάν δεν ηθέλατε να εκτεθήτε οι ίδιοι εις κινδύνους. Επομένως, δεν εκάμαμεν τίποτε το παράδοξον ή αντίθετον προς την ανθρωπίνην φύσιν, εάν εδέχθημεν την ηγεμονίαν προσφερομένην, και αφού άπαξ την απεκτήσαμεν, αρνούμεθα να την παραιτήσωμεν, υπείκοντες εις τα ισχυρότατα των ελατηρίων - την δόξαν, τον φόβον και το συμφέρον. Ούτε άλλωστε πρώτοι ημείς εγκαινιάσαμεν τοιαύτην πολιτικήν, αλλ' ανέκαθεν έχει κρατήσει η αρχή ότι ο ασθενέστερος υποκύπτει εις την θέλησιν του ισχυρότερου. Και ημείς, εξ άλλου, νομίζομεν εαυτούς αξίους της ηγεσίας, και σεις μας εκρίνατε τοιούτους μέχρις ότου αιφνιδίως εσκέφθητε να προβάλετε τώρα τας αρχάς της δικαιοσύνης, ενώ πράγματι αποβλέπετε εις τα συμφέροντά σας. Ποτέ, τωόντι, άνθρωπος, εις τον οποίον παρουσιάσθη η ευκαιρία να απόκτηση κάτι διά της σκαιάς βίας, δεν παρέλειψε να το κάμη, προτιμήσας την δικαιοσύνην. Και είναι άξιοι επαίνου εκείνοι, οι οποίοι, παρασυρόμενοι από την φυσικήν εις τον άνθρωπον φιλοδοξίαν του ν' άρχη επί άλλων, ήθελαν δειχθή δικαιότεροι παρ' όσον επέτρεπεν εις αυτούς η δύναμις που διαθέτουν. Εάν άλλοι ήθελαν λάβει την θέσιν μας, θα απεδεικνύετο εξ αντιπαραβολής με πόσην μετριοπάθειαν ασκούμεν την ηγεμονίαν μας. Εν τούτοις, και αυτή ακόμη η επιείκεια μας επέσυρεν αδίκως εναντίον μας την κατάκρισιν μάλλον παρά τον έπαινον.

77. "Τωόντι, μολονότι εις τας επί τη βάσει των εμπορικών συμβάσεων διεξαγομένας ενώπιον των δικαστηρίων των συμμάχων δίκας, ευρισκόμεθα εις μειονεκτικήν απέναντί των θέσιν, ενώ εξ άλλου, εις τας δίκας τας δικαζομένας εις τας Αθήνας έχομεν καθιερώσει ισότητα δικαιωμάτων δι' ημάς και αυτούς, θεωρούμεθα, εν τούτοις, φιλόδικοι. Και κανείς από τους κατηγόρους μας δεν εξετάζει, διατί η μομφή αυτή της φιλοδικίας δεν απευθύνεται και εναντίον εκείνων, οι οποίοι, ασκούντες κυριαρχίαν αλλαχού, δεικνύουν ολιγωτέραν επιείκειαν απέναντι των υπηκόων των παρ' όσην ημείς. Εάν εξήταζαν, θα εύρισκαν τον λόγον της διαφοράς εις το γεγονός ότι ο δυνάμενος να μεταχειρισθή βίαν καμμίαν ανάγκην δεν έχει να προσφεύγη εις το δικαστήριον. Αλλά οι σύμμαχοί μας, συνηθισμένοι, όπως είναι, να επικοινωνούν προς ημάς ως ίσοι προς ίσους, εάν ποτέ θεωρήσουν ότι καμμία απόφασις ή άλλο εξαναγκαστικόν μέτρον που ελάβαμεν κατά την άσκησιν της κυριαρχικής μας εξουσίας, και το οποίον δεν ανταποκρίνεται προς τας προσδοκίας των, εζημίωσεν αυτούς οπωσδήποτε, αντί να ευγνωμονούν διότι τους επιτρέπομεν να έχουν τόσα πολλά, δυσανασχετούν διά το ολίγον που εστερήθησαν, περισσότερον παρά εάν εξ αρχής, θέτοντες κατά μέρος κάθε ιδέαν δικαιοσύνης, επλεονεκτούμεν άνευ προσχημάτων. Ενώ, εάν ενηργούμεν κατ' αυτόν τον τρόπον, ούτε αυτοί θα ημφισβήτουν ότι ο ασθενέστερος οφείλει να υποχωρή απέναντι του ισχυροτέρου. Πράγματι, φαίνεται ότι oι άνθρωποι οργίζονται περισσότερον οσάκις αδικούνται, παρά οσάκις υποκύπτουν εις βίαν. Διότι εις μεν την πρώτην περίπτωσιν θεωρούν ότι γίνονται θύματα της πλεονεξίας των ίσων προς αυτούς, εις δε την δεύτερον ότι υποτάσσονται εις τον ανώτερόν των. Το βέβαιον είναι ότι τα δεινότερα κακά, που τους επέβαλαν οι Πέρσαι, ηνείχοντο, την ιδικήν μας όμως ηγεμονίαν θεωρούν δυσβάστακτον. Και ευλόγως, διότι ο άρχων της ημέρας είναι πάντοτε απεχθής εις τους υπηκόους. Τουλάχιστον, διά σας δεν αμφιβάλλομεν ότι, εάν καθαιρούντες ημάς, ηθέλατε αναλάβει την ηγεμονίαν, θα εχάνατε ταχέως την εύνοιαν, την οποίαν οφείλετε εις τον προς ημάς φόβον, εφόσον ηθέλατε ακολουθήσει και τώρα ομοίαν πολιτικήν προς εκείνην, την οποίαν αφίσατε να διαφανή και εις την εποχήν που επ' ολίγον χρόνον αρχηγεύσατε εναντίον των Περσών. Διότι και τα ήθη και έθιμα που επικρατούν εις την Λακεδαίμονα είναι ασυμβίβαστα προς τα των άλλων λαών, και προς τούτοις καθείς από σας, όταν εξέρχεται από τα όρια της Λακεδαίμονος, ούτε προς αυτά συμμορφώνεται, ούτε προς εκείνα που επικρατούν εις την άλλην Ελλάδα.

78. "Μη προβήτε λοιπόν εις εσπευσμένας αποφάσεις, προκειμένου περί ζητήματος τόσον σπουδαίου, μήτε, επηρεαζόμενοι από γνώμας και κατηγορίας άλλων, αναλάβετε αγώνα, του οποίου αι ταλαιπωρίαι θα είναι εντελώς ιδικαί σας. Οφείλετε να σταθμίσετε προηγουμένως πόσον μεγάλαι είναι αι πιθανότητες του να πλανηθή κανείς εις τους περί πολέμου υπολογισμούς του, πριν περιπλεχθήτε εις αυτόν. Διότι ο πόλεμος, παρατεινόμενος, καταντά να περιέρχεται συνήθως υπό την επιρροήν τυχαίων περιστατικών, επί των περιστατικών δε τούτων καμμίαν δεν ασκούμεν επίδρασιν ούτε σεις, ούτε ημείς, και ο κίνδυνος, τον οποίον αναλαμβάνει τις, άδηλον έχει την έκβασιν. Μη λησμονήτε ακόμη ότι οι ανθρώποι εισέρχονται εις τον πόλεμον αρχίζοντες από τα αμοιβαία κτυπήματα, εις τα οποία έπρεπε να προστρέχουν τελευταίον, και μόνον όταν έχουν ήδη αρχίσει αι ατυχίαι, προσφεύγουν εις τους λόγους. Αλλ' αφού ούτε σεις, ούτε ημείς διεπράξαμεν ακόμη τοιούτο σφάλμα, συνιστώμεν επιμόνως,εφόσον εις την ελευθέραν εκλογήν αμφοτέρων απόκειται ακόμη να λάβωμεν ορθάς αποφάσεις, να μη διαρρήξετε την συνθήκην της ειρήνης, μήτε να παραβήτε τους όρκους σας, αλλά να λύσωμεν τας διαφοράς μας διά της δικαστικής οδού, σύμφωνα με την συνθήκην. Ειδεμή, επικαλούμενοι μάρτυρας τους θεούς, εις το όνομα των οποίων ωρκίσθημεν, θα προσπαθήσωμεν να τιμωρήσωμεν τους αιτίους του πολέμου με τα ίδια μέσα, των οποίων το παράδειγμα δίδετε σεις".

79.

Ιδιαιτέρα διάσκεψις των Λακεδαιμονίων

Τοιαύτα περίπου είπαν οι Αθηναίοι. Οι Λακεδαιμόνιοι, αφού ήκουσαν και τας κατηγορίας των συμμάχων εναντίον των Αθηναίων και την απάντησιν των τελευταίων, απομακρύναντες όλους τους άλλους, ήρχισαν διασκεπτόμενοι κατ' ιδίαν περί της καταστάσεως. Και η γνώμη των περισσοτέρων συνέπιπτεν ότι οι Αθηναίοι ήσαν ένοχοι αδικίας, χωρίς να υπάρχη ανάγκη περαιτέρω αποδείξεων, και ότι έπρεπε ν' αρχίση ο πόλεμος όσον το δυνατόν ταχύτερον. Αλλ' ο βασιλεύς των Αρχίδαμος, ο οποίος εθεωρείτο ανήρ ικανός και σώφρων, προχωρήσας εις το βήμα, ωμίλησε ως εξής.

80.

Λόγος του βασιλέως Αρχιδάμου

"Και ο ίδιος, Λακεδαιμόνιοι, έχω ήδη πείραν πολλών πολέμων, και βλέπω παρόντας εδώ άνδρας της αυτής με εμέ ηλικίας και της αυτής επομένως πείρας, ώστε κανείς να μη επείγεται προς πόλεμον ούτε από απειρίαν, όπως θα συνέβαινεν εις πολλούς, ούτε διότι θεωρεί αυτόν πράγμα καλόν και απηλλαγμένον κινδύνων. Ότι, άλλωστε, ο πόλεμος, περί του οποίου διασκέπτεσθε την στιγμήν ταύτην, μέλλει ν' αποβή σπουδαιότατος, θέλετε πεισθή εάν σκεφθήτε νηφαλίως. Διότι απέναντι μεν των Πελοποννησίων συμμάχων μας και των γειτόνων μας, η στρατιωτική μας δύναμις είναι ισόπαλος, και δυνάμεθα ταχέως να φθάσωμεν οπουδήποτε παρουσιασθή ανάγκη. Αλλ' εναντίον ανθρώπων, των οποίων η χώρα κείται μακράν, και οι οποίοι εκτός τούτων είναι εμπειρότατοι εις τα ναυτικά, και άριστα παρεσκευασμένοι καθ' όλα τα λοιπά, έχοντες και πλούτον ιδιωτικόν και δημόσιον, και πλοία, και ίππους, και όπλα, και πληθυσμόν μεγαλύτερον παρ' όσος δύναται να ευρεθή εις οιανδήποτε άλλην Ελληνικήν χώραν, ακόμη δε και συμμάχους πολλούς φόρου υποτελείς, εναντίον τοιούτων ανθρώπων, λέγω, πώς ημπορούμεν ν' αναλάβωμεν πόλεμον απερισκέπτως, και πού στηριζόμενοι να ορμήσωμεν απαράσκευοι; Εις τον στόλον μας; Αλλ' είμεθα κατώτεροι από αυτούς, και διά ν' ασκηθώμεν και καταστώμεν ικανοί ν' αντιπαραταχθώμεν εναντίον των θ' απαιτηθή πολύς χρόνος. Εις τα χρήματα μας; Αλλ' αυτά μας λείπουν ακόμη περισσότερον, και ούτε δημόσιον θησαυρόν έχομεν, ούτε χρήματα διαθέσιμα εις τα ιδιωτικά μας ταμεία, όπως συνεισφέρωμεν.

81. "Ίσως μερικοί ενθαρρύνονται από την υπεροχήν μας εις οπλισμόν και αριθμόν ανδρών, η οποία θα επιτρέπη να ερημώνωμεν την γην των δι' επανειλημμένων επιδρομών. Αλλ' η κυριαρχία των Αθηναίων εκτείνεται και επί άλλης πολλής γης και θα είναι εις θέσιν να εισάγουν διά θαλάσσης κάθε τι που τους χρειάζεται. Εάν, εξ άλλου, αποπειραθώμεν να παρασύρωμεν εις επανάστασιν τους συμμάχους των, θα γίνη ανάγκη να βοηθήσωμεν και αυτούς διά στόλου, αφού είναι νησιώται κατά το πλείστον. Ποίου είδους πόλεμον θα διεξαγάγωμεν λοιπόν ενάντιοι των; Διότι, εάν ούτε κατά θάλασσαν επικρατήσωμεν, ούτε αφαιρέσωμεν από αυτούς τας προσόδους, με τας οποίας συντηρούν τον στόλον των, ημείς θα βλαφθώμεν περισσότερον. Και εις τοιαύτην περίστασιν, ούτε έντιμον ειρήνην θα ημπορούμεν του λοιπού να συνομολογήσωμεν, εάν ιδίως θεωρηθώμεν ημείς μάλλον παρά εκείνοι ως αίτιοι του πολέμου. Διότι δεν πρέπει να παρασυρώμεθα από την κοινώς διαδεδομένην ελπίδα ότι εάν δενδροτομήσωμεν την γην των, ο πόλεμος θα τερματισθή ταχέως. Φοβούμαι δε μάλλον μήπως κληροδοτήσωμεν αυτόν και εις τα τέκνα μας. Διότι το αίσθημα της αυτοπεποιθήσεως, το οποίον εμπνέει τους Αθηναίους, δεν είναι πιθανόν ν' αφίση αυτούς ούτε την ελευθερίαν των να θυσιάσουν χάριν της γης των, ούτε ως πρωτόπειροι να καταληφθούν από πανικόν ένεκα του πολέμου.

82. "Δεν συνιστώ, εν τούτοις, ν' αφίσωμεν ασυγκίνητοι τους Αθηναίους να βλάπτουν τους συμμάχους μας, και να μη τους αφαιρέσωμεν την προσωπίδα, ενώ μηχανορραφούν εναντίον των. Υποστηρίζω, όμως, ότι πρέπει να μη προσφύγωμεν ακόμη εις τα όπλα, αλλά να στείλωμεν πρέσβεις, οι οποίοι να κάμουν παραστάσεις, χωρίς να εξηγήσουν σαφώς, εάν προτιθέμενα να ανεχθώμεν τας αδικίας των ή να φθάσωμεν μέχρι πολέμου. Εν τω μεταξύ, ας αρχίσωμεν να ετοιμαζώμεθα, όχι μόνον εξασφαλίζοντες συμμάχους, οπουδήποτε εύρωμεν αυτούς, είτε μεταξύ των Ελλήνων, είτε μεταξύ των βαρβάρων, οι οποίοι θα συμπληρώσουν την εις πλοία και χρήματα ανεπαρκή δύναμιν μας (διότι, όσοι, όπως ημείς τώρα, γινόμενα θύματα της επιβουλής των Αθηναίων, δεν ημπορούμεν να κατηγορηθώμεν ότι χάριν της σωτηρίας μας προσλαμβάνομεν την βοήθειαν όχι Ελλήνων μόνον, αλλά και βαρβάρων), αλλά και εκμεταλλευόμενοι όσον ημπορούμεν τους εγχώριους πόρους. Και αν μεν φαίνωνται διατεθειμένοι να λάβουν υπ' όψιν τας παραστάσεις μας, τίποτε το καλύτερον. Ειδεμή, μετά παρέλευσιν δύο η τριών ετών, θα είμεθα ήδη καλύτερον παρεσκευασμένοι να επιτεθώμεν εναντίον των, εάν το αποφασίσωμεν. Ίσως, άλλωστε, οι Αθηναίοι, βλέποντες ότι ηρχίσαμεν ήδη τας παρασκευάς μας και ότι οι λόγοι μας ανταποκρίνονται προς αυτάς, έστω και συγκεκαλυμμένους, ευκολώτερον θα υποχωρήσουν, εφόσον και η γη των θα είναι ακόμη ανέπαφος και έχουν ν' αποφασίσουν περί αγαθών υπαρχόντων και όχι κατεστραμμένων ήδη. Διότι την γην των δεν πρέπει να θεωρήσετε ως άλλο τι παρά ως ενέχυρον, το όποιον κρατείτε, και το οποίον αξίζει τόσον περισσότερον όσον καλύτερον είναι καλλιεργημένον. Το ενέχυρον αυτό πρέπει να φείδεστε όσον ημπορείτε περισσότερον καιρόν, και να μη περιάγετε τους κυρίους αυτού εις απόγνωσιν, καθιστώντες έτσι την αντίστασίν των πλέον πείσμονα. Διότι εάν, εξωθούμενοι από τας αιτιάσεις των συμμάχων μας, δενδροτομήσωμεν την Αττικήν, πριν παρασκευασθώμεν επαρκώς, προσέξατε μήπως ενεργήσωμεν κατά τρόπον, ο οποίος θα επισύρη μεγαλύτερας δυσκολίας και ταπεινώσεις διά την Πελοπόννησον. Καθόσον αιτιάσεις είτε πόλεων, είτε ιδιωτών δύνανται να εξομαλυνθούν. Αλλ' όταν ολόκληρος η ομοσπονδία μας, χάριν συμφερόντων μερικών εκ των μελών της, αναλάβη άπαξ πόλεμον, του οποίου την έκβασιν κανείς δεν ημπορεί να προΐδη, δεν είναι εύκολον να τον τερματίση εντίμως.

83. "Και κανείς μη θεωρήση ανανδρίαν το ότι τόσαι πολλαί πόλεις διστάζουν να επιτεθούν εναντίον μιας. Διότι και εκείνοι έχουν συμμάχους όχι ολιγωτέρους, οι οποίοι μάλιστα καταβάλλουν φόρον εις αυτούς, και ο πόλεμος διεξάγεται ολιγώτερον διά των όπλων και περισσότερον διά των χρημάτων, τα οποία καθιστούν τα όπλα τελεσφόρα, προ πάντων όταν γίνεται εκ μέρους χερσαίας δυνάμεως εναντίον ναυτικής. Ας εξεύρωμεν λοιπόν τ' αναγκαία χρηματικά μέσα, και ας μη παρασυρώμεθα ποοώρως από τους λόγους των συμμάχων. Ημείς, οι οποίοι θα φέρωμεν το μεγαλύτερον μέρος της ευθύνης διά την καλήν ή κακήν έκβασιν του πολέμου, ημείς οφείλομεν και να υπολογίσωμεν με την ησυχίαν μας τας καλάς ή κακάς συνεπείας του.

84. "Ούτε πρέπει να εντρέπεσθε διά την βραδύτητα και αναβλητικότητα, διά την οποίαν κυρίως μας μέμφονται. Διότι η σπουδή περί την έναρξιν του πολέμου θα συνετέλει εις τον βραδύτερον τερματισμόν του, λόγω του ότι θ' ανελαμβάναμεν αυτόν απαράσκευοι. Μη λησμονήτε, άλλωστε, ότι κατοικούμεν πόλιν ελευθέραν πάντοτε και χαίρουσαν εξόχως αγαθής φήμης, και η βραδύτης και αναβλητικότης, διά την οποίαν μας κατηγορούν, ημπορεί πραγματικώς να είναι λελογισμένη νηφαλιότης. Εις την πολιτικήν αυτήν οφείλομεν το ότι ούτε αι ευτυχίαι μας καθιστούν αυθάδεις, ούτε αι ατυχίαι μας ταπεινώνουν όσον άλλους. Εάν κανείς προσπαθή δι' επαίνων να μας εξωθήση εναντίον της γνώμης μας εις κινδυνώδεις επιχειρήσεις, δεν παρασυρόμεθα από την γοητείαν των λόγων του. Εάν τυχόν όμως ζητή κανείς να μας εξωθήση διά μομφών, ούτε οργιζόμεθα, ούτε μεταβάλλομεν διά τούτο ευκολώτερα γνώμην. Η νηφαλιότης, εξ άλλου, μας καθιστά γενναίους εις τον πόλεμον και συνετούς εις τα συμβούλια. Γενναίους μεν, διότι εκ της νηφαλιότητος απορρέει η σύνεσις και εκ ταύτης πάλιν η ευψυχία, Συνετούς δε, καθόσον ανατρεφόμεθα αφ' ενός μεν όχι τόσον τελείως, ώστε να περιφρονούμεν τους νόμους, αφ' ετέρου δε με τόσον αυστηράν πειθαρχίαν, ώστε να μη παρακούωμεν αυτούς. Η ανατροφή μας δεν μας μεταδίδει αφθονίαν ανωφελών γνώσεων, ώστε να επικρίνωμεν μεν δι' ωραίων λόγων τας παρασκευάς των εχθρών, να είμεθα όμως ανίκανοι να συμμορφώνωμεν τα έργα προς τους λόγους μας. Τουναντίον πιστεύομεν ότι οι άλλοι είναι εξ ίσου με ημάς προνοητικοί και ότι το στοιχείον της τύχης δεν ημπορεί να καθορισθή διά λόγων. Διά τούτο οφείλομεν ν' αρχίσωμεν ετοιμαζόμενοι πραγματικώς, ως να είχαμεν να κάμωμεν με ανθρώπους ορθοφρονούντας, και να μη εξαρτώμεν τας ελπίδας μας από ενδεχόμενα σφάλματα εκείνων, αλλ' από τ' ασφαλή μέτρα, τα οποία ημείς θα λάβωμεν εγκαίρως. Ούτε πρέπει να νομίζετε ότι διαφέρει πολύ άνθρωπος από άνθρωπον, αλλά να θεωρήτε άριστον εκείνον που έχει ανατροφή εις την μεγαλυτέραν πειθαρχίαν.

85. "Τας μεθόδους λοιπόν αυτάς, τας οποίας οι πατέρες μας μας εκληροδότησαν, και τας οποίας ημείς συνεχίζομεν με διαρκή μας ωφέλειαν, δεν πρέπει να εγκαταλείψωμεν. Δεν είναι ορθόν εις διάστημα ολίγων ωρών να λάβωμεν εσπευσμένας αποφάσεις, όταν από αυτάς διακινδυνεύωνται πολλαί υπάρξεις, πολλά χρήματα, πολλαί πόλεις, και πολλή δόξα, αλλ' οφείλομεν να σκεφθώμεν ησύχως. Εις ημάς δε περισσότερον, παρά εις άλλους, είναι επιτετραμμένον να μη σπεύσωμεν, ακριβώς διότι είμεθα ισχυροί. Και τώρα ας στείλωμεν πρέσβεις εις τας Αθήνας, διά να κάμουν παραστάσεις περί της Ποτειδαίας, και παραστάσεις περί όσων άλλων οι σύμμαχοι ισχυρίζονται ότι αδικούνται, τόσον μάλλον καθόσον οι Αθηναίοι είναι έτοιμοι να υποβληθούν εις διαιτησίαν, και δεν είναι ορθόν να επιτίθεται κανείς κατά του δεχομένου διαιτητικήν κρίσιν, ως τάχα ενόχου αδικίας. Εν τω μεταξύ, προβήτε εις τας αναγκαίας διά τον πόλεμον παρασκευάς. Τοιαύτη πολιτική θα είναι αρίστη διά σας και φοβερωτάτη διά τους εχθρούς σας". Έτσι ωμίλησεν ο Αρχίδαμος. Ο Σθενελάδας, εξ άλλου, ένας από τους τότε εφόρους, προχωρήσας εις το βήμα, ωμίλησε προς την συνέλευσιν των Λακεδαιμονίων ως εξής:

86.

Λόγος του εφόρου Σθενελάδα

"Τους μακρούς λόγους των Αθηναίων δεν εννοώ. Διότι, ενώ επήνεσαν πολύ τους εαυτούς των, καθόλου δεν ημφισβήτησαν ότι αδικούν τους συμμάχους μας και την Πελοπόννησον. Και όμως εάν, όπως ισχυρίζονται, συμπεριεφέρθησαν καλώς εναντίον των Περσών, και τώρα κακώς προς ημάς, είναι άξιοι διπλής τιμωρίας, διότι από καλοί μετεβλήθησαν εις κακούς. Ημείς, τουναντίον, είμεθα οι ίδιοι, και τότε και τώρα, και εάν σωφρονούμεν, δεν θα επιτρέψωμεν ν' αδικούνται οι σύμμαχοί μας, ούτε θ' αναβάλωμεν να βοηθήσωμεν αυτούς, αφού ούτε αυτοί ημπορούν ν' αναβάλουν τας ταλαιπωρίας των. Διότι, εάν άλλοι έχουν άφθονα χρήματα και πλοία και ίππους, έχομεν και ημείς γενναίους συμμάχους, τους οποίους οφείλομεν να μη παραδώσωμεν εις χείρας των Αθηναίων. Ούτε πρέπει να ζητούμεν την λύσιν της προς αυτούς διαφοράς διά δικαστικής προσφυγής και διά λόγων, αφού και οι σύμμαχοί μας δεν βλάπτονται απλώς με λόγους, αλλά πρέπει να τους βοηθήσωμεν χωρίς καμμιάν αναβολήν και με όλην μας την δύναμιν. Ούτε πρέπει να μας συμβουλεύουν να χάνωμεν τον καιρόν μας διασκεπτόμενοι, ενώ αδικούμεθα. Τουναντίον εκείνοι, οι οποίοι μελετούν αδικίαν, οφείλουν, προ πάντων, να διασκέπτωνται επί πολύ. Ψηφίσατε λοιπόν, Λακεδαιμόνιοι, υπέρ του πολέμου, αξίως της Σπάρτης, και μήτε εις τους Αθηναίους επιτρέψετε να γίνουν ακόμη μεγαλύτεροι, μήτε τους συμμάχους καταπροδώσετε, αλλά με την βοήθειαν των θεών ας αναλάβωμεν τον αγώνα κατά των αδικούντων".

87.

Γνώμη των Σπαρτιατών περί παραβιάσεως της τριακονταετούς συνθήκης υπό των Αθηναίων

Αφού ωμίλησεν ο Σθενελάδας, έθεσε το ζήτημα εις την ψήφον της συνελεύσεως των Λακεδαιμονίων υπό την ιδιότητά του ως εφόρου. Αλλ' επειδή η απόφασις λαμβάνεται διά βοής και όχι διά ψήφου, ο Σθενελάδας εδήλωσεν ότι δεν διακρίνει ποία βοή είναι μεγαλυτέρα, και επιθυμών να εξωθήση αυτούς περισσότερον προς πόλεμον διά φανεράς εκδηλώσεως της γνώμης των, είπε: "Όσοι από σας, Λακεδαιμόνιοι, φρονείτε ότι έχει παραβιασθή η Τριακονταετής συνθήκη και ότι οι Αθηναίοι αδικούν, σηκωθήτε και σταθήτε εις το μέρος εκείνο" (και έδειξεν ωρισμένον μέρος), "όσοι δε πάλιν φρονείτε το εναντίον εις το άλλο μέρος". Εσηκώθησαν τότε και εχωρίσθησαν εις δύο, και εκείνοι, οι οποίοι έκριναν ότι είχε παραβιασθή η συνθήκη, ήσαν πολύ περισσότεροι. Προσκαλέσαντες, ως εκ τούτου, τους συμμάχους, ανεκοίνωσαν ότι αυτοί μεν θεωρούν ότι οι Αθηναίοι αδικούν, αλλ' ότι επιθυμούν να συγκαλέσουν όλους τους συμμάχους και να θέσουν το ζήτημα εις την ψήφον των, ώστε ο πόλεμος, εάν ψηφισθή, να είναι αποτέλεσμα κοινής αποφάσεως. Και οι μεν παρόντες σύμμαχοι, αφού κατέληξαν εις τας αποφάσεις αυτάς, ανεχώρησαν εις τα ίδια, ακολούθως δε και οι Αθηναίοι, αφού εξετέλεσαν την αποστολήν, διά την οποίαν είχαν έλθει. Η απόφασις αυτή της συνελεύσεως περί της διαρρήξεως της Τριακονταετούς συνθήκης έγινε το δέκατον τέταρτον έτος μετά την κατόπιν του Ευβοϊκού πολέμου συνομολόγησίν της.

88. Οι Λακεδαιμόνιοι εψήφισαν ότι η συνθήκη είχε παραβιασθή και ότι επεβάλλετο ο πόλεμος, όχι τόσον παρασυρθέντες από τους λόγους των συμμάχων, όσον εκ φόβου μήπως η δύναμις των Αθηναίων αυξηθή έτι μάλλον, διότι έβλεπαν ότι το μεγαλύτερον μέρος της Ελλάδος ήτον ήδη υποχείριον εις αυτούς.

Ανάδειξις των Αθηνών εις μεγάλην δύναμην (479-432πΧ) (89-118)

89.

Οχύρωσις των Αθηνών παρά την αντίδρασιν της Σπάρτης

Έρχομαι τώρα να εκθέσω τον τρόπον, κατά τον οποίον οι Αθηναίοι ανήλθαν εις την περιωπήν μεγάλης Δυνάμεως. Αφού οι Πέρσαι, νικηθέντες κατά θάλασσαν και κατά ξηράν από τους Έλληνας, απεσύρθησαν από την Ευρώπην, και όσοι απ' αυτούς κατέφυγαν με τον στόλον των εις την Μυκάλην κατεστράφησαν εκεί, ο Λεωτυχίδης, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων, ο οποίος ήτο αρχηγός των Ελλήνων εις την Μυκάλην, επέστρεψεν εις τα ίδια με τους Πελοποννησίους συμμάχους. Οι Αθηναίοι, όμως, και όσοι από την Ιωνίαν και τον Ελλήσποντον είχαν ήδη αποσκιρτήσει από τον βασιλέα και είχαν συμμαχήσει με αυτούς, επιμείναντες ήρχισαν να πολιορκούν την Σηστόν, την οποίαν κατείχαν οι Πέρσαι, και διαχειμάσαντες την εκυρίευσαν, εγκαταλειφθείσαν από τους βαρβάρους. Και μετά τούτο απέπλευσαν από τον Ελλήσποντον, έκαστος εις τα ίδια. Οι δε Αθηναίοι, ευθύς μετά την εκκένωσιν της χώρας των από τους βαρβάρους. ήρχισαν να επαναφέρουν οπίσω τα τέκνα και τας γυναίκας και τα περισωθέντα κινητά των πράγματα, από εκεί όπου τα είχαν τοποθετήσει χάριν ασφαλείας, και ητοιμάζοντο διά την ανοικοδόμησιν της πόλεως και των τειχών της. Διότι και από τον περίβολον του τείχους μικρά μόνον τμήματα έμειναν όρθια και αι περισσότεροι οικίαι είχαν ερειπωθή, ολίγαι δε μόνον περιεσώθησαν, εις τας οποίας είχαν καταλύσει οι επιφανέστεροι των Περσών.

90. Αλλ' οι Λακεδαιμόνιοι, προβλέποντες το μέλλον, απέστειλαν εσπευσμένως πρεσβείαν, εν μέρει μεν διότι και οι ίδιοι θα επροτιμούσαν ούτε οι Αθηναίοι, ούτε καμμία άλλη πόλις να έχη τείχη, προ πάντων, όμως, διότι οι σύμμαχοι τους παρώτρυναν προς τούτο, διότι εφοβούντο και το μέγεθος του στόλου των Αθηναίων, ο οποίος πριν ήτο μικρός, και την τόλμην, την οποίαν επέδειξαν κατά τον Περσικόν πόλεμον. Ηξίωσαν, ως εκ τούτου, οι πρέσβεις των να μη ανεγείρουν το τείχος, αλλά τουναντίον να συνεργασθούν μαζί των διά να κατεδαφίσουν τα τείχη και των άλλων εκτός της Πελοποννήσου πόλεων, όσαι είχαν ήδη τοιαύτα,χωρίς να φανερώσουν καθόλου προς τους Αθηναίους τους αληθείς σκοπούς των αλλ' υποστηρίζοντες ότι κατ' αυτόν τον τρόπον, εάν ο βάρβαρος ήθελε προβή εις νέαν επιδρομήν, δεν θα είχεν ωχυρωμένον μέρος, το οποίον να χρησιμοποιήση ως ορμητήριον, όπως κατά τον τελευταίον πόλεμον τας Θήβας. Η Πελοπόννησος, υπεστήριζαν, επήρκει δι' όλους και ως καταφύγιον και ως ορμητήριον. Οι Αθηναίοι, κατά πρότασιν του Θεμιστοκλέους, αφού ήκουσαν τους Λακεδαιμονίους, απήντησαν ότι θα στείλουν εις αυτούς πρέσβεις, όπως συζητήσουν το ζήτημα, και έτσι απηλλάγησαν από την παρουσίαν των. Ο Θεμιστοκλής μετά τούτο συνέστησε να τον αποστείλουν άνευ αναβολής εις την Λακεδαίμονα και να εκλέξουν εκτός απ' αυτόν και άλλους πρέσβεις, τους οποίους όμως να μη στείλουν αμέσως, αλλά να επιβραδύνουν την αποστολήν των, έως ότου ανεγείρουν το τείχος μέχρι του ύψους που είναι απολύτως αναγκαίον διά να μάχεται κανείς απ' αυτό εκ του ασφαλούς. Συγχρόνως συνέστησε να επιδοτούν όλοι ανεξαιρέτως οι ευρισκόμενοι εις την πόλιν, και άνδρες και γυναίκες και παιδία, χωρίς να φείδονται χάριν της κατασκευής του τείχους ούτε ιδιωτικά, ούτε δημόσια κτίρια, αλλά κατεδαφίζοντες όλα όσα ημπορούν να χρησιμεύσουν διά το έργον των. Ο Θεμιστοκλής, αφού έδωσε τας οδηγίας αυτάς και εδήλωσεν ότι δι' όλα τα άλλα αυτός ο ίδιος θα φροντίση, ανεχώρησεν. Όταν έφθασεν, εν τούτοις, εις την Λακεδαίμονα, δεν παρουσιάζετο προς τους άρχοντας, αλλ' εχρονοτρίβει υπό διαφόρους προφάσεις, και όταν κανείς από τους εν τέλει ήθελε τον ερωτήσει, διά ποίον λόγον δεν παρουσιάζεται εις την κυβέρνησιν, έλεγεν ότι περιμένει τους συμπρέσβεις, οι οποίοι καθυστέρησαν ένεκα μερικών ασχολιών, αλλ' ότι επερίμενεν ότι θα φθάσουν όσον ούπω, και ηπόρει μάλιστα πως δεν έφθασαν ακόμη.

91. Ένεκα της προς τον Θεμιστοκλή φιλίας, οι Λακεδαιμόνιοι άρχοντες ήσαν διατεθειμένοι να πιστεύουν τους λόγους του αυτούς. Επειδή όμως όλοι οι άλλοι ταξειδιώται που έφταναν εβεβαίωναν ωρισμένως όχι μόνον ότι το τείχος εκτίζετο, αλλ' ότι είχεν ήδη φτάσει και εις αρκετόν ύψος, δεν είχαν κανένα λόγον ν' αμφιβάλλουν περί τούτου. Και επειδή ο Θεμιστοκλής εννόησε τούτο, τους συνέστησε να μη παρασύρονται από πληροφορίας του ενός και του άλλου, αλλά να στείλουν μάλλον επιτροπήν από τίμιους συμπολίτας των, οι οποίοι ν' αναφέρουν πιστώς το αποτέλεσμα της αυτοπρόσωπου εξετάσεως των. Έστειλαν τωόντι τοιαυτήν επιτροπήν, αλλα και ο Θεμιστοκλής εστειλε κρυφίως αγγελιαφόρον εις Αθήνας και εσύστησε να τους κρατήσουν εκεί με τον πλέον εύσχημον τρόπον και να μη τους αφήσουν να φύγουν πριν αυτός με τους συμπρέσβεις του επιστρέψουν. Διότι, εν τω μεταξύ, είχαν έλθει προς συνάντησίν του και οι συμπρέσβεις του, ο Αβρώνιχος, υιός του Λυσικλέους και ο Αριστείδης, υιός του Λυσιμάχου, φέροντες την είδησιν, ότι το τείχος είχεν υψωθή αρκετά, και εφοβείτο μήπως οι Λακεδαιμόνιοι, μανθάνοντες την αλήθειαν, εμποδίσουν την αναχώρησίν των. Ως εκ τούτου, και οι Αθηναίοι εκράτησαν τους πρέσβεις, σύμφωνα με τας οδηγίας που είχαν λάβει, και ο Θεμιστοκλής παρουσιάσθη εις τους Λακεδαιμονίους και τους είπεν επί τέλους φανερά ότι η πόλις των Αθηνών είχε τειχισθή ήδη, εις τρόπον ώστε να είναι εις θέσιν να παρέχη ασφάλειαν εις τους κατοίκους της, και ότι εάν οι Λακεδαιμόνιοι ή οι σύμμαχοί των ήθελαν να πέμψουν πρέσβεις προς αυτούς διά κανέν ζήτημα, ώφειλαν του λοιπού να έρχωνται προς αυτούς ως προς άνδρας ικανούς να εννοούν όχι μόνον το ιδικόν των, αλλά και το κοινόν συμφέρον. Διότι και όταν εθεώρησαν ότι επεβάλλετο να εγκαταλείψουν την πόλιν και να επιβούν εις τα πλοία -είπαν οι πρέσβεις- απεφάσισαν το τόλμημα τούτο χωρίς να ζητήσουν την γνώμην των, και οσάκις, εξ άλλου, αι, δύο πόλεις συνήρχοντο εις κοινήν σύσκεψιν, κανείς άλλος δεν έδειξε περισσοτέραν απ' αυτούς ορθοφροσύνην. Συνεπώς έκριναν και τώρα ότι επεβάλλετο να έχη η πόλις των τείχος και ότι τούτο θ' αποβή ωφελιμώτατον και διά τους πολίτας της ιδιαιτέρως και διά τους συμμάχους γενικώς. Διότι, χωρίς ισοδύναμον στρατιωτικήν παρασκευήν, η γνώμη των εις τα συμβούλια της ομοσπονδίας δεν ημπορεί να έχη την ιδίαν ακριβώς βαρύτητα. Διά τούτο, είπεν, ή όλοι οι σύμμαχοι πρέπει να μένουν ατείχιστοι ή να κρίνουν και την ανέγερσιν του Αθηναϊκού τείχους ως δικαιολογημένην.

92. Οι Λακεδαιμόνιοι, ακούσαντες τους λόγους αυτούς, δεν εφανέρωσαν αγανάκτησιν εναντίον των Αθηναίων, αφού άλλωστε τους ποέσβεις των έστειλαν δήθεν, όχι διά να εμποδίσουν το έργον, αλλά διά να τους ειπούν συμβουλευτικώς την γνώμην των, συγχρόνως όμως διότι οι Αθηναίοι, ένεκα του ζήλου που είχαν επιδείξει κατά τους Περσικούς πολέμους, ήσαν κατά την εποχήν εκείνην παρά πολύ προσφιλείς πρός αυτούς. Εδυσανασχέτουν όμως διά την αποτυχίαν του σκοπού των χωρίς να το δείχνουν. Ως εκ τούτου οι πρέσβεις των δύο μερών επέστρεψαν εις τα ίδια, χωρίς αμοιβαίας αντεγκλήσεις.

93. Κατ' αυτόν τον τρόπον ετείχισαν οι Αθηναίοι την πόλιν εις ολίγον διάστημα χρόνου, και σήμερον ακόμη είναι φανερόν ότι η ανοικοδόμησις εγινε βιαστικά. Διότι εις την βάσιν έχουν τοποθετηθή παντός είδους λίθοι, χωρίς εις μερικά σημεία να έχουν υποστή την απαιτουμένην επεξεργασίαν διά να προσαρμόζωνται, αλλά εις την κατάστασιν που επροσκομίζοντο εκάστοτε διά τους εργάτας, και πολλαί επιτάφιοι στήλαι και πολλοί λίθοι, επεξειργασμένοι ήδη δι' άλλας χρήσεις, εχρησιμοποιήθησαν εις την οικοδομήν. Διότι ο περίβολος του τείχους έλαβε μεγαλυτέραν έκτασιν παρά πριν προς όλας τας διευθύνσεις της πόλεως, και διά τούτο επειγόμενοι έβαζαν χέρι εις κάθε τι αδιακρίτως. Ο Θεμιστοκλής, άλλωστε, έπεισεν αυτούς να συμπληρώσουν επειγόντως τα εργα του Πειραιώς, των οποίων έναρξις είχε γίνει κατά την διάρκειαν του έτους που ήτο Άρχων εις τας Αθήνας, καθόσον εθεώρει ότι όχι μόνον η θέσις του Πειραιώς, με τους τρεις φυσικούς του λιμένας, ήτο εξαιρετική, αλλά και ότι οι Αθηναίοι, αφού έγιναν ήδη ναυτικοί, ευρίσκοντο εις θέσιν πλεονεκτικήν, όπως αυξήσουν την δύναμίν των. Αυτός, τωόντι, πρώτος εξέφρασε την τολμηράν γνώμην, ότι πρέπει να επιδοτούν εις την θάλασσαν, και έτσι μαζί με την κατασκευήν των τειχών, έθετεν άνευ αναβολής και τα θεμέλια της ηγεμονίας των. Το πάχος του τείχους, που περιέβαλλε τον Πειραιά, το οποίον και σήμερον ακόμη φαίνεται, εκτίσθη σύμφωνα με την γνώμην του. Δύο, πράγματι, άμαξαι διεσταυρώνοντο επ' αυτού κατά την μεταφοράν των λίθων. Εντός δε του τείχους δεν υπήρχαν ούτε χάλικες, ούτε πηλός, αλλά το όλον πάχος απετελείτο από μεγάλους πελεκητούς τετραγώνους λίθους, συνηρμοσμένους και συνδεδεμένους προς αλλήλους εις την εξωτερικήν πλευράν του τείχους διά σιδήρου και μολύβδου. Αλλά το ύψος δεν επέρασε το ήμισυ περίπου του αρχικού του σχεδίου. Σκοπός του, τωόντι, ήτο όπως διά του ύψους και του πάχους του τείχους αποτρέπη τας επιθέσεις των εχθρών. Εξ άλλου, ενόμιζεν ότι ολίγοι ανδρες, και από τους ολιγώτερον χρησίμους διά μάχιμον υπηρεσίαν, θα ήσαν αρκετοί προς φύλαξίν του, ενώ οι λοιποί θα επέβαιναν επί του στόλου. Διότι ο Θεμιστοκλής την προσοχήν είχε προ πάντων εστραμμένην εις τον στόλον, καθόσον, ως φρονώ, είχε παρατηρήσει ότι η επιδρομή του Περσικού στρατού ήτο ευκολωτέρα διά θαλάσσης παρά διά ξηράς. Και διά τούτο εθώρει τον Πειραιά χρησιμώτερον παρά την άνω πόλιν, και επανειλημμένως συνεβούλευσε τους Αθηναίους, εάν τυχόν ποτέ υποστούν μεγάλην πίεσιν κατά ξηράν, να κατέλθουν εις αυτόν και αντιταχθούν με τον στόλον εναντίον όλων των αντιπάλων των.

94.

Εκστρατεία των Ελλήνων υπό τον Σπαρτιάτην Παυσανίαν κατά των Περσών

Ενώ τοιουτοτρόπως οι Αθηναίοι, ευθύς μετά την αναχώρησιν των Περσών, ανήγειραν τα τείχη της πόλεως των και ησχολούντο με την κατασκευήν των λοιπών έργων, ο Παυσανίας, υιός του Κλεομβρότου, εστάλη από την Λακεδαίμονα με είκοσι Πελοποννησιακά πλοία, ως αρχηγός Ελληνικών δυνάμεων. Εις την εκστρατείαν μετείχαν και οι Αθηναίοι με τριάντα πλοία, και ικανός αριθμός από τους άλλους συμμάχους. Και πρώτον διηυθύνθησαν εναντίον της Κύπρου, της οποίας υπέταξαν το μεγαλύτερον μέρος. Έπειτα εναντίον του Βυζαντίου, το οποίον κατείχετο από τους Πέρσας, και το εκυρίευσαν κατόπιν πολιορκίας.

95.

Ανάκλησις του Παυσανίου και ανάληψις της αρχηγίας υπό των Αθηναίων

Αλλ' επειδή ο Παυσανίας, κατά την διάρκειαν της αρχηγίας του αυτής, ήρχισε να συμπεριφέρεται με βιαιότητα, οι Έλληνες εδυσανασχέτουν και προ πάντων οι Ίωνες και όσοι άλλοι είχαν προσφάτως απελευθερωθή από την κυριαρχίαν του Βασιλέως. Οι δυσηρεστημένοι, ερχόμενοι προς τους Αθηναίους, απήτουν απ' αυτούς ν' αναλάβουν την αρχηγίαν των, λόγω της κοινής καταγωγής, και να μην επιτρέπουν ενδεχομένας εναντίον αυτών πιέσεις του Παυσανίου. Οι Αθηναίοι εδέχθησαν τας προτάσεις αυτάς και ελάμβαναν τα μέτρα των, αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν τοιαύτας πιέσεις, και να ρυθμίσουν γενικώς τα πράγματα κατά τον καλύτερον διά τα συμφέροντά των τρόπον. Αλλ' εν τω μεταξύ, οι Λακεδαιμόνιοι ανεκάλεσαν τον Παυσανίαν, διά να τον ανακρίνουν δι' όσα έφθαναν εις τας ακοάς των. Διότι οι Έλληνες που επέστρεφαν από τον Ελλήσποντον τον κατηγόρουν διά πολλά εγκλήματα, και εφαίνετο ότι η αρχηγία του προσελάμβανε την μορφήν τυραννίδος μάλλον παρά στρατηγίας. Και έτσι η ανάκλησίς του συνέπεσεν εις τον ίδιον ακριβώς καιρόν που οι σύμμαχοι, πλην των Πελοποννησιακών στρατευμάτων, από μίσος προς αυτόν, ετάχθησαν υπό την αρχηγίαν των Αθηναίων. Μετά τον εργομόν του εις την Λακεδαίμονα, ο Παυσανίας ετιμωρήθη διά τα αδικήματα που είγε διαπράξει εναντίον ιδιωτών, ηθωώθη όμως από την σοβαρωτέραν και κυριωτέραν κατηγορίαν, διά προδοτικάς του σχέσεις με τους Πέρσας, η οποία γενικώς εθεωρείτο αναμφισβήτητος. Εν τούτοις, δεν εστάλη πλέον προς ανάληψιν της αργηγίας, αλλ' αντ' αυτού εστάλη ο Δόρκις, με μερικούς άλλους, επί κεφαλής μικράς στρατιωτικής δυνάμεως. Αλλ' οι σύμμαχοι δεν τους επέτρεψαν πλέον ν' αναλάβουν την αρχηγίαν. Αυτoi, εξ άλλου, αντιληφθέντες την κατάστασιν, ανεχώρησαν. Ούτε τους αντικατέστησαν πλέον οι Λακεδαιμόνιοι με άλλους, διότι εφοβούντο μήπως οι εξερχόμενοι εκ των ορίων της Λακεδαίμονος διαφθείρονται, προς ζημίαν της Σπάρτης, όπως είδαν ότι συνέβη με τον Παυσανίαν. Ήθελαν, εξ άλλου, ν' απαλλαγούν από τον Περσικόν πόλεμον, και εθεώρουν τους Αθηναίους ικανούς διά την αρχηγίαν και φίλους των κατά την εποχήν εκείνην.

96.

Εισφοραί των πόλεων δια τον πόλεμον κατά των Περσών

Αφού οι Αθηναίοι ανέλαβαν κατ' αυτόν τον τρόπον την αρχηγίαν με την συγκατάθεσιν των συμμάχων, ένεκα του μίσους των τελευταίων εναντίον του Παυσανίου, προσδιώρισαν την εις χρήματα ή πολεμικά πλοία εισφοράν εκάστης πόλεως διά τον πόλεμον εναντίον των Περσών, του οποίου σκοπός διεκηρύττετο ότι είναι η ερήμωσις της χώρας του Βασιλέως εις αντεκδίκησιν των όσων έπαθαν από αυτόν. Και τότε διά πρώτην φοράν εγκατεστάθη εις τας Αθήνας η αρχή των Ελληνοταμιών, οι οποίοι εισέπρατταν τον φόρον, όπως ωνομάσθη η εις χρήματα εισφορά. Ο φόρος, όπως προσδιωρίσθη κατ' αρχάς, ανήρχετο εις τετρακόσια εξήντα τάλαντα, και ταμείον ήτο η Δήλος, εις τον ναόν της οποίας συνήρχοντο αι σύνοδοι των αντιπροσώπων των συμμάχων.

97.

Εξιστόρησις των γεγονότων σχετικώς με την ίδρυσιν της Αθηναϊκής ηγεμονίας

Υπό την αρχηγίαν των Αθηναίων, οι σύμμαχοι κατ' αρχάς ήσαν εντελώς αυτόνομοι και μετείχαν διά των κοινών συνόδων των αντιπροσώπων των εις τας λαμβανομένας αποφάσεις. Αλλά κατά το μεταξύ του Περσικού και του παρόντος πολέμου διάστημα, οι Αθηναίοι προέβησαν, είτε διά πολέμου, είτε διά κυβερνητικών μέτρων, εις τας κατωτέρω μνημονευομένας ενεργείας, αι οποίαι εστρέφοντο είτε κατά των Περσών, είτε κατά των αποστατούντων συμμάχων των, είτε κατά των εις τας στάσεις αυτάς παρεμβαινόντων εκάστοτε Πελοποννησίων. Έγραψα δε και τα γεγονότα αυτά κατά παρέκβασιν από το κύριον θέμα μου, διότι όλοι οι προ εμού παρέλειψαν την περίοδον αυτήν, και ή συνέγραψαν την προ των Περσικών πολέμων Ελληνικήν ιστορίαν ή τους ιδίους τους Περσικούς πολέμους. Και ο Ελλάνικος ακόμη, ο οποίος έθιξε τουλάχιστον τα γεγονότα αυτά εις την Αττικήν συγγραφήν του, τα επραγματεύθη δι' ολίγων και ανακριβώς ως προς τας χρονολογίας. Η εξιστόρησις, άλλωστε, των γεγονότων αυτών εξηγεί συγχρόνως και τον τρόπον που ιδρύθη η Αθηναΐκή ηγεμονία.

98.

Επιτυχίαι των Αθηναίων κατά των Περσών και κατάπνιξις επαναστάσεων συμμάχων πολιτειών

Υπό την αρχηγίαν του Κίμωνος, υιού του Μιλτιάδου, οι Αθηναίοι εκυρίευσαν πρώτον διά πολιορκίας την επί του Στρυμόνος Ηιόνα, την οποίαν κατείχαν οι Πέρσαι, και εξηνδραπόδισαν τους κατοίκους της. Την ιδίαν τύχην ηκολούθησεν έπειτα και η Σκύρος, νήσος του Αιγαίου πελάγους, την οποίαν εκατοίκουν Δόλοπες, και την οποίαν μετά τούτο απώκισαν οι ίδιοι οι Αθηναίοι. Ακολούθως περιήλθαν εις πόλεμον προς τους Καρυστίους, ενώ οι λοιποί Ευβοείς παρέμειναν ουδέτεροι, και με τον καιρόν οι Καρύστιοι παρεδόθησαν διά συνθήκης. Μετά ταύτα επολέμησαν προς τους Ναξίους, οι οποίοι επανεστάτησαν εναντίον των, και τους ηνάγκασαν διά πολιορκίας να παραδοθούν. Υπήρξεν, άλλωστε, η Νάξος η πρώτη σύμμαχος πόλις, η οποία, εναντίον του ομοσπονδιακού καθεστώτος, εστερήθη της αυτονομίας της. Βραδύτερον όμως και άλλαι έπαθαν το ίδιον με τον ένα ή τον άλλον τρόπον.

99. Αιτίαι των επαναστάσεων ήσαν και άλλαι, κυριωτάτη όμως η ανεπαρκής καταβολή των φόρων και των εις τα πλοία εισφορών, ή και ολοσχερής τυχόν ενίοτε άρνησις εκπληρώσεως της στρατιωτικής κατά θάλασσαν υπηρεσίας. Διότι οι Αθηναίοι εξεβίαζαν την καταβολήν των φόρων με αυστηρότητα, και εγίνοντο οχληροί, εφαρμόζοντες διά την εκτέλεσιν των λοιπών υποχρεώσεων πιεστικά μέτρα εναντίον ανθρώπων, οι οποίοι ούτε συνηθισμένοι ήσαν εις ταλαιπωρίας, ούτε προθύμως υπεβάλλοντο εις αυτάς. Άλλωστε και διά διαφόρους λόγους, η ηγεμονία των Αθηναίων έπαυσε πλέον να είναι αρεστή, όπως εις την αρχήν, και ούτε μετείχαν εις τας εκστρατείας υπό όρους ισότητος προς τους συμμάχους των, ενώ, εξ άλλου, τους ήτο εύκολον να εξαναγκάζουν εις υποταγήν όσους από αυτούς επανεστάτουν. Την ευθύνην, άλλωστε, δι' αυτό έφεραν οι ίδιοι οι σύμμαχοι. Διότι, ένεκα της αποστροφής των αυτής προς την στρατιωτικήν υπηρεσίαν, οι περισσότεροι από αυτούς, διά να μην απομακρύνωνται από τας εστίας των, ανέλαβαν την υποχρέωσιν αντί πλοίων να καταβάλλουν την αντίστοιχον δαπάνην εις χρήματα. Και αποτέλεσμα τούτου υπήρξεν ότι το μεν Αθηναϊκόν ναυτικόν ηυξάνετο με τα χρήματα, τα όποια οι σύμμαχοι κατέβαλλαν εκάστοτε, ενώ οι τελευταίοι αυτοί, οσάκις ήθελαν αποστατήσει, ήρχιζαν τας εχθροπραξίας απαράσκευοι και άπειροι.

100. Μετά ταύτα έγινε και η παρά τον Ευρυμέδοντα ποταμόν, εις την Παμφυλίαν, πεζομαχία και ναυμαχία των Αθηναίων και των συμμάχων των προς τους Πέρσας, κατά την οποίαν οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Κίμωνος, υιού του Μιλτιάδου, ανεδείχθησαν νικηταί εις μίαν και την αυτήν ημέραν κατά γην και κατά θάλασσαν, και εκυρίευσαν και κατέστρεψαν διακοσίας το όλον Φοινικικάς τριήρεις. Βραδύτερον ακόμη συνέβη να επαναστατήσουν εναντίον των οι Θάσιοι, ένεκα διαφοράς εγερθείσης διά τους επί της απέναντι Θρακικής ακτής εμπορικούς λιμένας και τα μεταλλεία, τα οποία ενέμοντο οι Θάσιοι. Πλεύσαντες με τον στόλον των εναντίον της Θάσου, ενίκησαν οι Αθηναίοι κατά την συγκροτηθείσαν ναυμαχίαν, και ενήργησαν απόβασιν. Κατά τον ίδιον, άλλωστε, καιρόν απέστειλαν εις τον Στρυμόνα δέκα χιλιάδας Αθηναίους και συμμάχους αποίκους, διά να εποικίσουν την σημερινήν Αμφίπολιν, η οποία τότε ωνομάζετο Εννέα Οδοί. Οι άποικοι αυτοί κατώρθωσαν να καταλάβουν τας Εννέα Οδούς, τας οποίας κατείχαν έως τότε οι Ηδωνοί, αλλ' όταν επροχώρησαν εις το εσωτερικόν της Θράκης, κατεστράφησαν εις Δραβησκόν της Ηδωνικής από τας ηνωμένος δυνάμεις των Θρακών εκείνων, διά τους οποίους η εγκατάστασις της αποικίας αυτής απετέλει απειλήν.

101. Οι Θάσιοι, εξ άλλου, ηττηθέντες και πολιορκούμενοι, επεκαλέσθησαν τους Λακεδαιμονίους και τους παρεκάλουν επιμόνως να τους βοηθήσουν εισβάλλοντες εις την Αττικήν. Οι Λακεδαιμόνιοι υπεσχέθησαν την βοήθειαν αυτήν κρυφά από τους Αθηναίους, και ητοιμάζοντο να την δώσουν, ημποδίσθησαν όμως από τον συμβάντα σεισμόν, κατά τον οποίον οι Είλωτες, μαζί με τους περιοίκους της Θουρίας και Αιθαίης, επανεστάτησαν εναντίον των και κατέλαβαν την Ιθώμην. Πλείστοι από τους Είλωτας ήσαν απόγονοι των παλαιών Μεσσηνίων, οι οποίοι είχαν υποδουλωθή κατά τον πρώτον Μεσσηνιακόν πόλεμον, και ως εκ τούτου ωνομάσθησαν όλοι Μεσσήνιοι. Αλλ' ενώ οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν τοιουτοτρόπως απησχολημένοι εις τον πόλεμον προς τους εις την Ιθώμην, οι Θάσιοι, κατόπιν πολιορκίας δύο και πλέον ετών, υπετάχθησαν εις τους Αθηναίους διά συνθηκολογίας, κατά τους όρους της οποίας κατηδάφισαν τα τείχη των, παρέδωσαν τον στόλον των, ανέλαβαν να πληρώσουν αμέσως την ζητηθείσαν πολεμικήν αποζημίωσιν και να καταβάλουν του λοιπού φόρον, και παρήχθησαν από τα δικαιώματα των επί της απέναντι ηπείρου και του μεταλλείου.

102.

Διάρρηξις συμμαχίας Αθηναίων και Λακεδαιμονίων

Οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή παρετείνετο, ατυχώς δι' αυτούς, ο πόλεμος προς τους καταλαβόντας την Ιθώμην, επεκαλέσθησαν την βοήθειαν και άλλων συμμάχων και των Αθηναίων, οι οποίοι απέστειλαν ικανήν τοιαύτην με αρχηγόν τον Κίμωνα. Την βοήθειαν των Αθηναίων επεκαλέσθησαν κυρίως, διότι οι τελευταίοι εθεωρούντο ικανοί εις την τειχομαχίαν, ενώ η μακρά διάρκεια της πολιορκίας είχε δείξει εις τους Λακεδαιμονίους τηνιδικήν των ως προς τούτο ανεπάρκειαν. Διότι άλλως θα είχαν καταλάβει εξ εφόδου την Ιθώμην. Εξ αφορμής, άλλωστε, της εκστρατείας αυτής, έγινε διά πρώτην φοράν καταφανής η έλλειψις αρμονίας εις τας μεταξύ Λακεδαιμονίων και Αθηναίων σχέσεις. Διότι οι Λακεδαιμόνιοι, επειδή η δι' εφόδου κατάληψις δεν επετύγχανε, εφοβήθησαν μήπως, εάν παραταθή η παρουσία των Αθηναίων, τους οποίους άλλωστε εθεώρουν αλλοφύλους, οι τελευταίοι, λόγω του τολμηρού και αστάτου χαρακτήρας των, παρασυρθούν από τους πολιορκουμένους και ταχθούν με το μέρος των, και διά τούτο τους απεμάκρυναν, μόνους εκ των συμμάχων, χωρίς να εκδηλώσουν τας υποψίας των, αλλ' ειπόντες ότι δεν τους έχουν πλέον ανάγκην. Οι Αθηναίοι, εν τούτοις, εννόησαν ότι η πομάκρυνσίς των ωφείλετο εις κάποιαν υποψίαν και όχι εις την ευσχημοτέραν δικαιολογίαν, η οποία εδόθη. Και επειδή εθεώρησαν αφόρητον το πράγμα και ενόμισαν ότι δεν ήσαν άξιοι τοιαύτης ύβρεως εκ μέρους των Λακεδαιμονίων, ευθύς αφού επέστρεψαν, παρήτησαν την συμμαχίαν, την οποίαν είχαν συνομολογήσει με αυτούς εναντίον των Περσών, και συνωμολόγησαν νέαν τοιαύτην με τους Αργείους, οι οποίοι, ήσαν εχθροί εκείνων. Ομοία συμμαχία, επιβεβαιωθείσα με τους ιδίους όρκους, συνωμολογήθη συγχρόνως από τους δύο, τους Αθηναίους δηλαδή και τους Αργείους, με τους Θεσσαλούς.

103.

Προσχώρησις των Μεγάρων εις την Αθηναϊκήν συμμαχίαν

Κατά το δέκατον έτος της πολιορκίας της Ιθώμης, οι παναστάται, μη δυνάμενοι ν' ανθέξουν περισσότερον, εσυνθηκολόγησαν με τους Λακεδαιμονίους, Κατά τους όρους της συνθήκης, ώφειλαν ν' απέλθουν από την Πελοπόννησον, εξασφαλιζομένης εις αυτούς της ελευθέρας πορείας των, και ποτέ πλέον να μην επιστρέψουν εις αυτήν· εν περιπτώσει παραβάσεως συλλαμβανόμενοι θα εγίνοντο δούλοι εκείνου που τους συνέλαβε. Μεταξύ των Λακεδαιμονίων, άλλωστε, ανεφέρετο κάποιος αρχαίος Πυθικός χρησμός, κατά τον οποίον ώφειλαν ν' αφίνουν ελευθέρους εκείνους που κατέφευγαν ως ικέται εις τον Ιθωμήτην Δία. Οι Μεσσήνιοι, συνεπώς, μαζί με τα τέκνα και τας γυναίκας των, εξεκένωσαν την Ιθώμην, και οι Αθηναίοι, ένεκα των εχθρικών ήδη σχέσεων των προς τους Λακεδαιμονίους, τους εδέχθησαν και τους εγκατέστησαν εις την Ναύπακτον, την οποίαν είχαν κυριεύσει προσφάτως από τους Οζόλας Λοκρούς. Και οι Μεγαρείς, άλλωστε, εγκαταλείψαντες τους Λακεδαιμονίους, προσεχώρησαν εις την Συμμαχίαν των Αθηναίων, διότι επιέζοντο από τον πόλεμον που τους έκαμναν οι Κορίνθιοι ένεκα συνοριακών ερίδων. Συνέπεια τούτου υπήρξεν ότι οι Αθηναίοι κατέλαβαν τα Μέγαρα και τας Πηγάς (επίνειον των Μεγάρων) και οικοδόμησαν διά τους Μεγαρείς τα Μακρά Τείχη, τα οποία εξετείνοντο από την πόλιν μέχρι του λιμένος της Νισαίας, και των οποίων την φρούρησιν ανέλαβαν οι ίδιοι. Και ένεκα της αιτίας αυτής κυρίως ήρχισε διά πρώτην φοράν να εξάπτεται το σφοδρόν μίσος των Κορινθίων εναντίον των Αθηναίων.

104.

Εκστρατεία των Αθηναίων κατά των Περσών εις την Αίγυπτον

Εν τω μεταξύ, ο υιός του Ψαμμητίχου Ινάρως, βασιλεύς των Λιβύων, που κατοικούν πλησίον της Αιγύπτου, ορμώμενος από την Μάρειαν, πόλιν κειμένην προς νότον της νήσου Φάρου, παρέσυρε το μεγαλύτερον μέρος της Αιγύπτου εις επανάστασιν εναντίον του βασιλέως Αρταξέρξου, και αφού ανέλαβεν ο ίδιος την αρχήν, επροσκάλεσε τους Αθηναίους εις βοήθειαν. Και επειδή οι τελευταίοι έτυχε να ευρίσκωνται εις Κύπρον, όπου είχαν εκστρατεύσει, με διακόσια πλοία ιδικά των και των συμμάχων των, απέπλευσαν απ' εκεί και ήλθαν εις την Αίγυπτον. Αφού ανέπλευσαν τον Νείλον, και έγιναν κύριοι του ποταμού και των δύο τρίτων της Μέμφιδος, ήρχισαν την επίθεσιν εναντίον του τρίτον μέρους, το οποίον καλείται Λευκόν Τείχος, εντός του οποίου ευρίσκοντο όσοι από τους Πέρσας και Μήδους είχαν καταφύγει εκεί και όσοι από τους Αιγυπτίους δεν είχαν λάβει μέρος εις την επανάστασιν.

105.

Ήττα των Κορινθίων εις την Μεγαρίδα

Οι Αθηναίοι, προς τούτοις, ενεργήσαντες διά του στόλου των απόβασιν εις την Αλιάδα, συνήψαν μάχην προς τους Κορινθίους και Επιδαυρίους, κατά την οποίαν νικηταί ανεδείχθησαν οι Κορίνθιοι. Ακολούθως οι Αθηναίοι εναυμάχησαν προς τον Πελοποννησιακόν στόλον πλησίον της Κεκρυφαλείας, και την φοράν αυτήν νικηταί ανεδείχθησαν οι Αθηναίοι. Μετά ταύτα περιήλθαν εις πόλεμον οι Αθηναίοι προς τους Αιγινήτας, και συγκροτηθείσης πλησίον της Αιγίνης ναυμαχίας, εις την οποίαν έλαβαν μέρος και οι σύμμαχοι των δύο μερών, ενίκησαν οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Λεωκράτους, υιού του Στροίβου, και κυριεύσαντες εβδομήντα πλοία ενήργησαν απόβασιν εις το έδαφος των Αιγινητών και επολιόρκησαν την πόλιν. Οι Πελοποννήσιοι, θέλοντες να βοηθήσουν τους Αιγινήτας, απεβίβασαν εις την νήσον τριακοσίους οπλίτας, οι οποίοι προηγουμένως είχαν σταλή εις επικουρίαν των Κορινθίων και Επιδαυρίων, ενώ οι Κορίνθιοι με τους συμμάχους των κατέλαβαν τα υψώματα της Γερανείας και επέδραμαν εις την Μεγαρίδα, διότι ενόμιζαν ότι οι Αθηναίοι δεν θα είναι εις θέσιν να βοηθήσουν τους Μεγαρείς, εφόσον σημαντική στρατιωτική των δύναμις απουσίαζεν εις Αίγιναν και Αίγυπτον, αλλ' ότι, και αν τυχόν έλθουν εις βοήθειαν, θ' αναγκασθούν να λύσουν την πολιορκίαν της Αιγίνης. Οι Αθηναίοι, εν τούτοις, δεν μετεκίνησαν τον πολιορκούντα την Αίγιναν στρατόν των, αλλ' από την υπολειπομένην εις την πόλιν δύναμιν οι νεώτεροι και οι γεροντότεροι άνδρες ήλθαν εις Μέγαρα υπό την αρχηγίαν του στρατηγού Μυρωνίδου. Και συγκροτηθείσης προς τους Κορινθίους μάχης αμφιρρόπου, αφού οι δύο στρατοί απεχωρίσθησαν, έκαστος από αυτούς εθεώρησεν ότι ο αντίπαλος του μάλλον είχεν ηττηθή. Και οι μεν Αθηναίοι, οι οποίοι πράγματι ήσαν κυρίως νικηταί, έστησαν τρόπαιον μετά την αναχώρησιν των Κορινθίων. Οι Κορίνθιοι, εξ άλλου, κακιζόμενοι από τους πρεσβυτέρους της πόλεως, αφού παρεσκευάσθησαν επί δώδεκα περίπου ημέρας, επανήλθαν και ήρχισαν να στήνουν και αυτοί αντίζηλον τρόπαιον ως νικηταί. Αλλ' εν τω μεταξύ, οι Αθηναίοι, εξορμήσαντες από τα Μέγαρα, και τους στήνοντας το τρόπαιον εφόνευσαν, και συμπλακέντες προς τους λοιπούς, τους ενίκησαν.

106. Oι Κορίνθιοι υπεχώρουν καταδιωκόμενοι, όταν αρκεκοί από αυτούς, πιεζόμενοι ισχυρώς από τους καταδιώκοντας, έχασαν τον δρόμον και ενέπεσαν εντός κτήματος κάποιου ιδιώτου, το οποίον έτυχε να περιβάλλεται από βαθείαν τάφρον και από το οποίον δεν υπήρχεν έξοδος. Οι Αθηναίοι, ως αντελήφθησαν το πράγμα, τους απέκλεισαν κατά μέτωπον με τους οπλίτας των, και τοποθετήσαντες πέριξ τους ελαφρώς ωπλισμένους στρατιώτας των, εφόνευσαν διά λιθοβολισμού όλους τους εισελθόντας. Η συμφορά αύτη υπήρξε μέγα πλήγμα διά τους Κορινθίους. Το κύριον, εν τούτοις, σώμα του στρατού των κατώρθωσε να επιστρέψη εις τα ίδια.

107.

Νίκη των Λακεδαιμονίων παρά την Τανάγραν

Κατά την εποχήν αυτήν, ήρχισαν οι Αθηναίοι να οικοδομούν και τα μακρά προς την θάλασσαν τείχη, το προς το Φάληρον και το προς τον Πειραιά. Και επειδή οι Φωκείς, εκστρατεύσαντες κατά του Βοιού, του Κυτινίου και του Ερινεού, της χώρας των Δωριέων, μητροπόλεως των Λακεδαιμονίων, εκυρίευσαν μίαν από τας πόλεις αυτάς, οι Λακεδαιμόνιοι, υπό την αρχηγίαν του Νικομήδους, υιού του Κλεομβρότου, ο οποίος ήτο επίτροπος του ανηλίκου βασιλέως Πλειστοάνακτος, υιού του Παυσανίου, ήλθαν εις βοήθειαν των Δωριέων με χιλίους πεντακοσίους ιδικούς των οπλίτας και δέκα χιλιάδας συμμάχους, και αφού ηνάγκασαν τους Φωκείς διά συνθήκης ν' αποδώσουν την πόλιν, ητοιμάζοντο να επιστρέψουν εις τα ίδια. Αλλ' η επιστροφή των παρουσίαζε πολλάς δυσκολίας, διότι, αν μεν ήθελαν να διαπεραιωθούν κατά θάλασσαν διά του Κορινθιακού κόλπου, έπρεπε να περιμένουν ότι οι Αθηναίοι, των οποίων ο στόλος είχε περιπλεύσει την Πελοπόννησον και ευρίσκοντο ήδη εκεί, θα τους εμποδίσουν. Η κατά ξηράν, εξ άλλου, πορεία διά της Γερανείας δεν τους εφαίνετο ασφαλής, εφόσον οι Αθηναίοι κατείχαν τα Μέγαρα και τας Πηγάς. Διότι η Γεράνεια είναι δύσβατος και εφρουρείτο διαρκώς από τους Αθηναίους, οι οποίοι, καθώς έμαθαν τότε οι Λακεδαιμόνιοι, σκοπόν είχαν να εμποδίσουν και απ' εκεί την διάβασίν των. Απεφάσισαν λοιπόν ν' αναβάλουν την αναχώρησιν των από την Βοιωτίαν, διά να σκεφθούν πως ημπορούν να περάσουν ασφαλέστερον εις την Πελοπόννησον. Εις την απόφασιν αυτήν έφθασαν εν μέρει και διότι μερικοί Αθηναίοι τους προσεκάλουν κρυφίως, με την ελπίδα να θέσουν τέρμα εις το δημοκρατικόν πολίτευμα και εις την ανοικοδόμησιν των Μακρών Τειχών. Αλλ' οι Αθηναίοι, νομίσαντες ότι οι Λακεδαιμόνιοι ευρίσκονται εις μεγάλην αμηχανίαν ως προς τον τρόπον της επιστροφής των, και υποπτευθέντες επί πλέον αυτούς ότι θέλουν να καταλύσουν το δημοκρατικόν των πολίτευμα, εξεστράτευσαν εναντίον των με όλας των τας δυνάμεις, και μαζί με αυτούς χίλιοι Αργείοι και διάφορα στρατιωτικά αποσπάσματα των άλλων συμμάχων, της όλης δυνάμεως συμποσωθείσης εις δέκα τέσσαρας χιλιάδας άνδρας. Εις βοήθειαν των Αθηναίων ήλθε και ιππικόν Θεσσαλικόν, σύμφωνα με τους όρους της προς τους Θεσσαλούς συμμαχίας. Τούτο όμως, διαρκούσης της μάχης, ελιποτάκτησε προς τους Λακεδαιμονίους.

108. Κατά την μάχην, η οποία συνεκροτήθη εις την Τανάγραν της Βοιωτίας, και της οποίας αι απώλειαι υπήρξαν μεγάλαι και από τα δύο μέρη, ενίκησαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των, και αφού επέδραμαν εις την Μεγαρίδα και την εδενδροτόμησαν, επέστρεψαν πάλιν εις τα ίδια διά της Γερανείας και του Ισθμού. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, εξεστράτευσαν την εξηκοστήν δευτέραν ημέραν μετά την μάχην, υπό την αρχηγίαν του στρατηγού Μυρωνίδου, εναντίον των Βοιωτών. Και νικήσαντες αυτούς εις μάχην παρά τα Οινόφυτα, έγιναν κύριοι της Βοιωτίας και της Φωκίδος, κατηδάφισαν τα τείχη της Τανάγρας και έλαβαν ομήρους από τους Οπουντίους Λοκρούς εκατόν ανδρας. τους πλουσιωτάτους. Συνεπλήρωσαν επίσης την οικοδομήν των Μακρών Τειχών. Και οι Αιγινήται, εξ άλλου, υπετάχθησαν εις τους Αθηναίους διά συνθήκης, κατά τους όρους της οποίας κατηδάφισαν τα τείχη των, παρέδωσαν τον στόλον των, και ανέλαβαν την καταβολήν φόρου εις το μέλλον. Επί πλέον, οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Τολμίδου, υιού του Τολμαίου, περιπλεύσαντες την Πελοπόννησον, έκαυσαν τον ναύσταθμον των Λακεδαιμονίων (Γύθειον), κατέλαβαν την Χαλκίδα, πόλιν των Κορινθίων, και ενεργήσαντες απόβασιν εις το εδαφος των Σικυωνίων, ενίκησαν αυτούς κατά την συγκροτηθείσαν μάχην.

109.

Ήττα και αποχώρησις των Αθηναίων από την Αίγυπτον

Εν τω μεταξύ, οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί των εξηκολούθουν να παραμένουν εις την Αίγυπτον, όπου ο πόλεμος ελάμβανε διαφόρους φάσεις. Διότι, επειδή κατ' αρχάς οι Αθηναίοι έγιναν κύριοι της Αιγύπτου, ο Βασιλεύς απέστειλεν εις Λακεδαίμονα τον Μεγάβαζον, κομιστήν χρημάτων, διά να πείση τους Πελοποννησίους να εισβάλουν εις την Αττικήν και επιτύχη τοιουτοτρόπως την εκκένωσιν της Αιγύπτου εκ μέρους των Αθηναίων. Αλλ' επειδή η αποστολή του δεν ευωδώνετο και τα χρήματα εξωδεύοντο ματαίως, ο Μεγάβαζος με τα υπολειφθέντα χρήματα επέστρεψε εις Ασίαν, και εστάλη άλλος Πέρσης, ο Μεγάβυζος, υιός του Ζωπύρου, με πολύν στρατόν. Ο Μεγάβυζος ελθών διά ξηράς ενίκησε τους Αιγυπτίους και τους συμμάχους των κατά την συγκροτηθείσαν μάχην, εξεδίωξε τους Έλληνας από την Μέμφιδα, και τέλος τους ενέκλεισεν εις την νήσον Προσωπίτιδα, όπου τους επολιόρκησεν επί εν έτος και έξη μήνας μέχρις ότου, διά της παροχετεύσεως του ύδατος προς άλλην διεύθυνσιν, απεξήρανε την διώρυγα, και ετσι όχι μόνον τα πλοία ευρέθησαν επί της ξηράς, αλλά και το πλείστον της νήσου ηνώθη με την ξηράν, και ο Μεγάβαζος, διαβάς πεζή, την εκυρίευσε.

110. Τοιουτοτρόπως, κατόπιν εξαετούς πολέμου, η κατά της Αιγύπτου επιχείρησις των Ελλήνων κατέληξεν εις καταστροφήν, και ολίγοι μόνον από τους πολλούς εσώθησαν, πορευόμενοι διά Λιβύης εις Κυρήνην ενώ oι πλείστοι εχάθησαν. Η Αίγυπτος περιήλθε πάλιν υπό την κυριαρχίαν του Βασιλέως, πλην του Αμυρταίου, βασιλέως των ελών, τον οποίον δεν ημπορούσαν να υποτάξουν ένεκα της μεγάλης εκτάσεως του έλους, και συγχρόνως διότι οι κάτοικοι του είναι oι μαχιμώτεροι Αιγύπτιοι. Ο βασιλεύς, εξ άλλου, των Λιβύων Ινάρως, ο οποίος υπήρξεν η αιτία όλης αυτής της κινήσεως εις την Αίγυπτον, συλληφθείς διά προδοσίας, ανεσκολοπίσθη. Εν τω μεταξύ, πενήντα πολεμικά πλοία εξέπλευσαν από τας Αθήνας και τας άλλας ομοσπόνδους πόλεις, διευθυνόμενα εις Αίγυπτον προς συμπλήρωσιν των κενών του εκεί στόλου, και προσήγγισαν εις το Μενδήσιον στόμιον του ποταμού, εν πλήρει αγνοία των συμβάντων. Πεζός στρατός από την ξηράν και Φοινικικός στόλος από την θάλασσαν επέπεσαν εναντίον των και κατέστρεψαν τα περισσότερα, ενώ τα ολιγώτερα μόνον διέφυγαν. Τοιούτον υπήρξε το τέλος της μεγάλης εις Αίγυπτον εκστρατείας των Αθηναίων και των συμμάχων.

111.

Εκστρατεία Αθηναίων εις Θεσσαλίαν, Σικυώνα και Ακαρνανίαν

Μετά ταύτα, ο Ορέστης, υιός του βασιλέως των Θεσσαλών Εχεκρατίδου, ενώ ήτο εξόριστος, έπεισε τους Αθηναίους να τον αποκαταστήσουν εις την αρχήν. Παραλαβόντες δε μερικούς Βοιωτούς και Φωκείς, οι οποίοι ήσαν ήδη σύμμαχοί των, oι Αθηναίοι εξεστράτευσαν κατά της Φαρσάλου, πόλεως της Θεσσαλίας. Και εις μεν την ύπαιθρον χώραν επεκράτουν, εφόσον ήτο τούτο δυνατόν, χωρίς ν' απομακρύνωνται από το στρατόπεδόν των -διότι το Θεσσαλικόν ιππικόν τους ανεχαίτιζε- την πόλιν όμως δεν ημπόρεσαν να κυριεύσουν, ούτε κανείς άλλος από τους σκοπούς, διά τους οποίους εξεστράτευσαν, ευωδώνετο, και ως εκ τούτου επέστρεψαν άπρακτοι, ακολουθούμενοι από τον Ορέστην. Ολίγον χρόνον ύστερον, χίλιοι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Περικλέους, υιού του Ξανθίππου, επιβάντες εις τον στόλον που εστάθμευεν εις τας Πηγάς, αι οποίαι ευρίσκοντο εις την κατοχήν των, έπλευσαν κατά μήκος της ακτής εις Σικυώνα, και ενεργήσαντες απόβασιν, ενίκησαν κατά την συγκροτηθείσαν μάχην τους αντεπεξελθόντας εναντίον των Σικυωνίους. Αμέσως δε μετά τούτο, παραλαβόντες μερικούς Αχαιούς και πλεύσαντες εις την απέναντι ακτήν, επετέθησαν κατά των Οινιάδων, πόλεως της Ακαρνανίας, και την επολιόρκησαν. Δεν ημπόρεσαν όμως να την κυριεύσουν, αλλ' επέστρεψαν εις τα ίδια άπρακτοι.

112.

Εκστρατείαι Αθηναίων εις Κύπρον και Δελφούς

Μετά παρέλευσιν τριών ετών, συνωμολογήθη συνθήκη πενταετούς ειρήνης μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων. Ως εκ τούτου, οι τελευταίοι απέσχον επί του παρόντος από πολέμου εναντίον Ελλήνων, εξεστράτευσαν όμως εναντίον της Κύπρου, με στόλον διακοσίων Αθηναϊκών και συμμαχικών πλοίων υπό την αρχηγίαν του στρατηγού Κίμωνος. Τμήμα του στόλου αυτού, αποτελούμενον από εξήντα πλοία, έπλευσεν εις την Αίγυπτον, συνεπεία προσκλήσεως του βασιλέως των ελών Αμυρταίου, ενώ ο λοιπός στόλος ήρχισε την πολιορκίαν του Κιτίου. Αλλ' επειδή απέθανεν ο Κίμων, ενέσκηψε δε κατόπιν λιμός, οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν το Κίτιον, και κατά τον πλουν της επιστροφής, όταν ευρίσκοντο προ της Σαλαμίνος της Κύπρου, συνήψαν ναυμαχίαν και ευθύς αμέσως πεζομαχίαν εναντίον Φοινίκων και Κυπρίων και Κιλίκων, και νικήσαντες κατά γην και κατά θάλασσαν, επέστρεψαν εις τα ίδια, συνοδευόμενοι και από το τμήμα του στόλου, το οποίον επέστρεφεν από την Αίγυπτον. Μετά ταύτα, οι Λακεδαιμόνιοι επεχείρησαν την εκστρατείαν του Ιερού καλουμένου πολέμου, και καταλαβόντες τον ναόν των Δελφών, τον παρέδωσαν εις τους κατοίκους των Δελφών. Αλλ' ύστερον πάλιν, όταν οι Λακεδαιμόνιοι απεσύρθησαν, οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν, και αφού κατέλαβαν τον ναόν, τον παρέδωσαν εις τους Φωκείς.

113.

Ήττα Αθηναίων εις Βοιωτίαν

Μετά παρέλευσιν μερικού καιρού, οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Τολμίδου, υιού του Τολμαίου, εξεστράτευσαν με χιλίους ιδικούς των οπλίτας και ανάλογα στρατιωτικά αποσπάσματα των άλλων συμμάχων, εναντίον του Ορχομενού και της Χαιρωνείας και μερικών άλλων πόλεων της Βοιωτίας, αι οποίαι κατείχοντο από τους εξορίστους Βοιωτούς και ήσαν ένεκα τούτου εχθρικαί. Μετά την άλωσιν της Χαιρωνείας και τον εξανδραποδισμόν των κατοίκων της, εγκατέστησαν φρουράν και ήρχισαν την πορείαν της εις τα ίδια επιστροφής. Αλλ' ενώ επορεύοντο διά της Κορώνειας, επετέθησαν εναντίον των οι κατέχοντες τον Ορχομενόν εξόριστοι Βοιωτοί και μαζί με αυτούς Λοκροί και εξόριστοι Ευβοείς, καθώς και άλλοι έχοντες τα ίδια πολιτικά φρονήματα. Και ενίκησαν κατά την μάχην, και μέρος μεν από τους Αθηναίους εφόνευσαν, τους δε λοιπούς συνέλαβαν ζώντας. Συνεπεία τούτου, οι Αθηναίοι εξεκένωσαν ολόκληρον την Βοιωτίαν κατόπιν συνθήκης, διά της οποίας συνωμολογείτο η απόδοσις των αιχμαλώτων. Τοιουτοτρόπως όχι μόνον οι εξόριστοι Βοιωτοί επανήλθον εις τας εστίας τον, αλλά και όλοι ανεξαιρέτως ανέκτησαν την ανεξαρτησίαν των.

114.

Κατάπνιξις επαναστάσεως της Ευβοίας

Ολίγον χρόνον μετά ταύτα, επανεστάτησεν η Εύβοια εναντίον των Αθηναίων. Και ενώ ο Περικλής, επί κεφαλής Αθηναϊκού στρατού, είχε διαβή τον πορθμόν και ευρίσκετο ήδη εις την Εύβοιαν, ανηγγέλθη προς αυτόν ότι τα Μέγαρα επανεστάτησαν, ότι επίκειται εισβολή των Πελοποννησίων εις την Αττικήν και ότι εξωλωθρεύθη από τους Μεγαρείς η Αθηναϊκή φρουρά, εκτός όσων κατέφυγαν εις την Νίσαιαν. Οι Μεγαρείς επανεστάτησαν, αφού προηγουμένως κατά πρόσκλησίν των είχεν έλθει εις βοήθειάν των δύναμις Κορινθίων και Σικυωνίων και Επιδαυρίων. Ο Περικλής επανέφερεν εσπευσμένως τον στρατόν από την Εύβοιαν. Και οι Πελοποννήσιοι μετά τούτο, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Πλειστοάνακτος, υιού του Παυσανίου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, και προχωρήσαντες μέχρι της Ελευσίνος και του Θριασίου πεδίου, ηρήμωσαν την χώραν, αλλά χωρίς να προελάσουν περαιτέρω, επέστρεψαν εις τα ίδια. Και τότε πάλιν οι Αθηναίοι, διαβάντες εις την Εύβοιαν υπό την αρχηγίαν του Περικλέους, την υπέταξαν ολόκληρον. Και των μεν άλλων πόλεων ερρύθμισαν διά συνθηκών τα πολιτεύματα, όπως τους εσύμφερε, τους Εστιαίους όμως εξεδίωξαν από τας εστίας των και κατέλαβαν το έδαφός των.

115.

Τριακονταετής συνθήκη μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων

Ολίγον χρόνον μετά την εξ Ευβοίας επιστροφήν των, συνωμολόγησαν προς τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους αυτών την Τριακονταετή συνθήκην, κατά τους όρους της οποίας απέδιδαν την Νίσαιαν, τας Πηγάς, την Τροιζήνα και την Αχαΐαν, αι οποίαι, ενώ ανήκαν εις την Πελοποννησιακήν ομοσπονδίαν, κατείχοντο υπό των Αθηναίων.

Κατάπνιξις επαναστάσεως της Σάμου υπό των Αθηναίων

Κατά το έκτον μετά την συνθήκην αυτήν έτος, οι Σάμιοι και οι Μιλήσιοι περιήλθαν διά την κατοχήν της Πριήνης εις πόλεμον, κατά την διάρκειαν του οποίου οι Μιλήσιοι, μειονεκτούντες στρατιωτικώς, ήλθαν προς τους Αθηναίους καταφερόμενοι εναντίον των Σαμίων. Τους Μιλησίους υπεστήριζαν και μερικοί ιδιώται από την Σάμον, οι οποίοι επεδίωκαν να ανατρέψουν το πολίτευμα της νήσου των. Συνεπεία τούτου, οι Αθηναίοι, πλεύσαντες εις Σάμον με στόλον σαράντα πλοίων, εγκαθίδρυσαν την δημοκρατίαν, και αφού παρέλαβαν ομήρους πενήντα παιδία και πενήντα άνδρας -τους οποίους ετοποθέτησαν προς φύλαξιν εις την Λήμνον- ανεχώρησαν αφίσαντες φρουράν. Μερικοί, εν τούτοις, από τους Σαμίους δεν ήθελαν να παραμείνουν, αλλ' έφυγαν εις την απέναντι Μικρασιατικήν ακτήν, και αφού συνεννοήθησαν με τους επιφανεστέρους από τους ολιγαργικούς της πόλεως, και συνωμολόγησαν συμμαχίαν με τον Πισσούθνην, υιόν του Υστάσπου, σατράπου τότε των Σάρδεων, και εστρατολόγησαν μισθοφορικήν δύναμιν επτακοσίων ανδρών, επέρασαν εν καιρώ νυκτός εις την Σάμον. Και πρώτον επετέθησαν εναντίον των δημοκρατικών και συνέλαβαν τους περισσοτέρους από τους αργηγούς των, έπειτα απήγαγαν κρυφίως τους ομήρους των από την Λήμνον και απεκήρυξαν κάθε δεσμόν της Σάμου προς την Αθηναϊκήν ομοσπονδίαν, και τέλος παρέδωκαν εις τον Πισσούθνην την Αθηναϊκήν φρουράν και τους ανωτάτους Αθηναίους υπαλλήλους, όσοι ευρίσκοντο εις την νήσον, και ήρχισαν ευθύς να ετοιμάζουν εκστρατείαν κατά της Μιλήτου. Συνεπανεστάτησαν δε μετά των Σαμίων και οι Βυζάντιοι.

116. Αλλ' οι Αθηναίοι, ευθύς ως το έμαθαν, έπλευσαν εναντίον της Σάμου με στόλον εξήντα πλοίων. Δέκα εξ από τα πλοία αυτά, εν τούτοις, δεν εχρησιμοποιήθησαν εις την εναντίον της νήσου επίθεσιν, διότι είχαν αποπλεύσει άλλα μεν εις Καρίαν, προς επιτήρησιν του Φοινικικού στόλου, αλλά δε εις Χίον και Λέσβον, διά να ζητήσουν την αποστολήν επικουριών. Αλλά τα λοιπά σαράντα τέσσερα πλοία, υπό την αρχηγίαν του Περικλέους και εννέα αλλων στρατηγών, εναυμάχησαν παρά την Τραγίαν νήσον πρός εβδομήντα Σαμιακά, ερχόμενα από την Μίλητον, εκ των οποίων είκοσι ήσαν οπλιταγωγά, και ενίκησαν οι Αθηναίοι, οι οποίοι, ενισχυθέντες βραδύτερον από τας Αθήνας με σαράντα νέα πλοία και από την Χίον και Λέσβον με είκοσι πέντε, ενήργησαν απόβασιν, και επειδή υπερείχαν κατά το πεζικόν, ήρχισαν να πολιορκούν την πόλιν από τας τρεις πλευράς διά της ανεγέρσεως ισαρίθμων πολιορκητικών τειχών, και από το μέρος της θαλάσσης διά του στόλου. Αλλ' ο Περικλής, λαβών εξήντα πλοία από τον πολιορκητικόν στόλον, απήλθεν εσπευσμένως προς την Καύνον της Καρίας, καθόσον είχεν αναγγελθή ότι Φοινικικός στόλος πλέει εναντίον των Αθηναίων, και ο Στησαγόρας μαζί με άλλους είχεν ήδη εκπλεύσει από την Σάμον με πέντε πλοία, διά να ζητήση την βοήθειαν του Φοινικικού στόλου.

117. Εν τω μεταξύ, εκπλεύσαντες οι Σάμιοι, επέπεσαν αιφνιδιαστικώς κατά του ναυτικού σταθμού των Αθηναίων, ο οποίος δεν επροστατεύετο με σταυρώματα, και καταστρέψαντες τα περίπολα πλοία και ναυμαχήσαντες κατ' εκείνων όσα εξέπλευσαν προς αντιμετώπισίν των, ενίκησαν και εκυριάρχησαν της πλησίον των ακτών θαλάσσης επί δύο εβδομάδας, κατά την διάρκειαν των οποίων εισήγαν και εξήγαν ό,τι ήθελαν. Αλλά μετά την επιστροφήν του Περικλέους, απεκλείσθησαν εκ νέου από το μέρος της θαλάσσης. Βραδύτερον ήλθαν προς επικουρίαν, από τας Αθήνας, σαράντα πλοία υπό τον Θουκυδίδην, τον Άγνωνα και τον Φορμίωνα, και έτερα πάλιν είκοσι υπό τον Τληπόλεμον και Αντικλέα, και από την Χίον και Λέσβον τριάντα. Οι Σάμιοι προέβησαν εις κάποιαν ναυμαχίαν μικράς σημασίας, αλλ' επειδή δεν ημπορούσαν ν' ανθέξουν περισσότερον, ηναγκάσθησαν, κατά τον ένατον μετά την έναρξιν της πολιορκίας μήνα, να υποταγθούν διά συνθηκολογίας, κατά τους όρους της οποίας κατηδάφισαν τα τείχη των, έδωσαν ομήρους, παρέδωσαν τον στόλον των και ανέλαβαν την υποχρέωσιν να καταβάλουν τα έξοδα του πολέμου κατά τακτάς δόσεις. Και οι Βυζάντιοι, εξ άλλου, υπετάχθησαν, παραδεχθέντες να είναι υπήκοοι όπως πριν.

118.

Η Αθηναϊκή ηγεμονία και η αντίδρασις των Λακεδαιμονίων

Μετά παρέλευσιν ολίγων ετών, συνέβησαν τα προηγουμένως ήδη ιστορηθέντα, ήτοι τα Κερκυραϊκά, τα Ποτειδαιατικά, και όσα άλλα υπήρξαν αίτια του παρόντος πολέμου. Όλαι αυταί αι επιχειρήσεις των Ελλήνων, είτε των μεν κατά των δε, είτε εναντίον του βαρβάρου, έγιναν εις διάστημα πενήντα περίπου ετών, μεταξύ της αποχωρήσεως του Ξέρξου και της αρχής του παρόντος πολέμου. Διαρκούσης της περιόδου αυτής, οι Αθηναίοι επέβαλαν την ηγεμονίαν των με ισχυροτέραν πυγμήν, και η πόλις των Αθηνών ανήλθεν εις περιωπήν μεγάλης δυνάμεως. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, μολονότι αντιλαμβανόμενοι τούτο, όχι μόνον δεν επεχείρουν να τους εμποδίσουν, ειμή κατά συντόμους περιόδους, αλλά και ησύχαζαν τον περισσότερον καιρόν, διότι και προτού δυσκόλως απεφάσιζαν την ανάληψιν πολέμων, εκτός οσάκις εξηναγκάζοντο εις τούτο, εξ άλλου, όμως, και διότι ημποδίζοντο από εμφυλίους πολέμους. Αλλ' επί τέλους η δύναμις των Αθηνών ήρχισε να ογκώνεται κατά τρόπον καταφανή, και ήρχισαν να βάζουν χέρι επάνω εις τους συμμάχους των Λακεδαιμονίων. Και τότε οι τελευταίοι δεν ημπόρεσαν πλέον ν' ανεχθούν τούτο, αλλ' έκριναν ότι επρεπε να ριφθούν με ζήλον εις τον αγώνα και να καταρρίψουν, εάν ημπορέσουν, την Αθηναϊκήν δύναμιν. Διά τούτο δε και ανέλαβαν τον παρόντα πόλεμον. Οι ίδιοι λοιπόν οι Λακεδαιμόνιοι είχαν αποφασίσει ότι η τριακονταετής συνθήκη είχε παραβιασθή και ότι οι Αθηναίοι ήσαν οι αδικούντες. Πέμψαντες δε εις τους Δελφούς, ηρώτησαν τον θεόν, εάν θα ήτο συμφέρον δι' αυτούς να πολεμήσουν, και ο θεός, απήντησεν, ως λέγεται, ότι αν διεξαγάγουν τον πόλεμον με όλας των τας δυνάμεις, θα νικήσουν, και ο ίδιος, προσέθετε, θα τους βοηθήση, είτε τον επικαλεσθούν, είτε όχι.

Συνέλευσις των μελών της Πελοποννησιακής Συμμαχίας (119-125)

119. Εξ άλλου, συνεκάλεσαν πάλιν τους Συμμάχους, διά να υποβάλουν εις την ψήφον των το ζήτημα, αν πρέπει ν' αναλάβουν τον πόλεμον η όχι. Και όταν ήλθαν οι πρέσβεις των ομοσπόνδων πόλεων, έγινε συνεδρίασις, κατά την οποίαν και οι άλλοι είπαν ό,τι ήθελαν-οι περισσότεροι κατηγορούντες τους Αθηναίους και αξιούντες να γίνη ο πόλεμος-και ιδίως οι Κορίνθιοι. Οι τελευταίοι και προηγουμένως ήδη είχαν παρακαλέσει τας διαφόρους πόλεις ιδιαιτέρως να ψηφίσουν υπέρ του πολέμου, διότι εφοβούντο μήπως η Ποτίδαια καταστραφή πρωτύτερα, παριστάμενοι δε κατά την συνεδρίασιν, και τελευταίοι προσελθόντες εις το βήμα, ωμίλησαν ως εξής περίπου:

120.

Λόγος των Κορινθίων αντιπροσώπων

"Κατά των Λακεδαιμονίων, άνδρες σύμμαχοι, δεν ημπορούμεν πλέον να παραπονεθώμεν, ούτε ότι, δεν έχουν ήδη ψηφίσει οι ίδιοι τον πόλεμον, ούτε ότι δεν μας συνεκάλεσαν τώρα διά να τον ψηφίσωμεν και ημείς. Και έπραξαν τωόντι ορθώς, διότι οι αρχηγοί μιας ομοσπονδίας, διαχειριζόμενοι τα της ιδικής των πολιτείας, καθ' ον τρόπον και οι λοιποί ομόσπονδοι, καθήκον έχουν να δεικνύουν εξαιρετικήν μέριμναν υπέρ των κοινών της ομοσπονδίας υποθέσεων, όπως, εξ άλλου, και εξαιρετικάς απολαμβάνουν από μέρος όλων τιμάς. Από ημάς, όμως, όσοι μεν ήλθαν ήδη εις επικοινωνίαν με τους Αθηναίους, δεν έχουν καμμίαν ανάγκην διδασκαλίας διά να προφυλαχθούν απ' αυτούς. Αλλ' όσοι κατοικούν εις τα μεσόγεια μάλλον και όχι εις τα παράλια, πρέπει να γνωρίζουν ότι αν δεν βοηθούν τους κατοίκους των παραλίων, θα έχουν δυσκολωτέραν την μεταφοράν των αγαθών της γης των προς την θάλασσαν και την ανταλλαγήν αυτών προς όσα από την θάλασσαν εισάγονται εις την ξηράν. Και πρέπει να μη κρίνουν απρόσεκτα τους λόγους μας, ως να μη τους ενδιαφέρουν, αλλά να περιμένουν ότι αν εγκαταλείψουν τους κατοίκους των παραλίων εις την τύχην των, ο κίνδυνος είναι ενδεχόμενον να φθάση μίαν ημέραν μέχρις αυτών των ιδίων. Και πρέπει ακόμη να γνωρίζουν ότι διασκέπτονται την στιγμήν αυτήν όχι ολιγώτερον περί των ιδικών των ή περί ξένων συμφερόντων. Διά τούτο και δεν πρέπει να διστάσουν ν' ανταλλάξουν την ειρήνην με τον πόλεμον. Διότι, εάν είναι αληθές ότι εις τους φρονίμους ανθρώπους αρμόζει να μένουν ήσυχοι, εφόσον δεν αδικούνται, είναι εξ ίσου αληθές ότι εις τους γενναίους επιβάλλεται, όταν αδικούνται, να εγκαταλείπουν την ειρήνην διά ν' αναλάβουν τον πόλεμον, και πάλιν να επανέρχωνται από τον πόλεμον εις την ειρήνην, ευθύς ως κρίνουν εύθετον την περίστασιν προς τούτο. Και ούτε να παρασύρωνται από τας κατά τον πόλεμον επιτυχίας, ούτε, επιδιδόμενοι εις την τέρψιν, την οποίαν παρέχει η ησυχία της ειρήνης, ν' ανέχωνται ν' αδικούνται από άλλους. Διότι και εκείνος που ενδοιάζει δι' αυτόν τον λόγον ν' αναλάβη τον πόλεμον, ημπορεί να στερηθή πολύ γρήγορα την τέρψιν της αναπαύσεως, την οποίαν διστάζει να διακινδυνεύση, και εκείνος που επαίρεται κατά την διάρκειαν του πολέμου διά τας επιτυχίας του, δεν αντιλαμβάνεται πόσον επισφαλής είναι η αυτοπεποίθησις, από την οποίαν παρασύρεται. Καθόσον πολλαί επιχειρήσεις που κακώς εσχεδιάσθησαν επέτυχαν, διότι ευρήκαν αντιμετώπους εχθρούς ακόμη ανοητοτέρους, και ακόμη περισσότεραι, αι οποίαι εφαίνοντο καλώς μελετημέναι, απέληξαν τουναντίον εις οικτράν αποτυχίαν. Διότι κανείς ποτέ δεν δεικνύει κατά την εκτέλεσιν ενός σχεδου την ιδίαν εμπιστοσύνην, την οποίαν και κατά την σύλληψίν του. Αλλά συλλαμβάνομεν μεν σχέδια με το αίσθημα της ασφαλείας, υπολειπόμεθα όμως κατά την εκτέλεσιν ένεκα φόβου.

121. "Ημείς, εν τούτοις, τώρα αναλαμβάνομεν τον πόλεμον, διότι αδικούμενα, και διότι έχομεν ικανάς αφορμάς αιτιάσεων, και όταν εκδικηθώμεν τους Αθηναίους, θα τον τερματίσωμεν ευθύς ως παρουσιασθή κατάλληλος ευκαιρία. Διά πολλούς δε λόγους είναι φυσικόν να επικρατήσωμεν. Πρώτον μεν, διότι υπερέχομεν κατά τον αριθμόν και την πολεμικήν εμπειρίαν, έπειτα δε, διότι ημείς εκτελούμεν όλοι ως ένας άνθρωπος τας στρατιωτικάς επιταγάς, και τέλος, διότι κατά θάλασσαν, όπου αυτοί υπερέχουν, θα ημπορέσωμεν να εξοπλίσωμεν στόλον, όχι μόνον με τα ιδικά μας χρήματα, αλλά και με εκείνα που είναι αποθησαυρισμένα εις τους Δελφούς και την Ολυμπίαν. Διότι δανειζόμενοι, είμεθα εις θέσιν να προσελκύσωμεν προς το μέρος μας τους ξένους ναύτας των με την προσφοράν μεγαλυτέρου μισθού. Καθόσον η δύναμις των Αθηναίων συνίσταται από μισθοφόρους μάλλον παρά από ιδικούς των πολίτας, ενώ η ιδική μας κινδυνεύει ολιγώτερον να πάθη τοιούτον τι, καθόσον στηρίζεται εις την αλκήν των ανδρών μάλλον ή εις την δύναμιν του χρήματος. Και ως εκ τούτου, εάν μίαν φοράν τους νικήσωμεν κατά θάλασσαν, είναι πιθανώς χαμένοι. Αλλ' αν ήθελαν τυχόν ανθέξει, θα έχωμεν και ημείς περισσότερον καιρόν διά να ασκηθώμεν εις τα ναυτικά, και όταν εξισωθώμεν κατά την εμπειρίαν με αυτούς, η γενναιότης μας θα μας δώση ασφαλώς την νίκην. Διότι το φυσικόν αυτό πλεονέκτημα μας δεν ημπορούν εκείνοι ν' αποκτήσουν διά διδασκαλίας. Ενώ την ναυτικήν εμπειρίαν, κατά την οποίαν εκείνοι υπερέχουν, ημπορούμεν ημείς ν' αποκτήσωμεν διά της ασκήσεως. Χρήματα, εξ άλλου, όσα αναγκαιούν προς τούτο, θα εισφέρωμεν. Ειδεμή, θα ήτον δεινόν αληθώς, οι μεν σύμμαχοι των να μη αποκάμουν καταβάλλοντες φόρον, διά να είναι οι ίδιοι δούλοι, ημείς δε να δειχθώμεν τυχόν απρόθυμοι όπως δαπανήσωμεν τ' αναγκαία χρήματα, αφ' ενός διά να εκδικηθώμεν τους εχθρούς μας και σώσωμεν συγχρόνως τους εαυτούς μας, και αφ' ετέρου διά να μη μας τ' αφαιρέσουν oι εχθροί μας και τα χρησιμοποιήσουν διά την καταστροφήν μας.

122. "Αλλ' έχομεν και άλλα μέσα προς διεξαγωγήν του πολέμου εναντίον των Αθηναίων, όπως την απόσπασιν των συμμάχων των, η οποία ουσιαστικώς θα εσήμαινεν αφαίρεσιν των προσόδων, αι οποίαι τους καθιστούν ισχυρούς, και την κατασκευήν οχυρωμάτων επί του εδάφους των, και τόσα άλλα όσα δεν ημπορεί κανείς από τούδε να προΐδη. Διότι ο πόλεμος δεν προβαίνει καθόλου επί τη βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου, αλλ' αυτός υφ' εαυτού ως επί το πλείστον επινοεί τα σχέδιά του, αναλόγως προς τας εκάστοτε περιστάσεις. Και διά τούτο εκείνος που διατηρεί κατά τον πόλεμον την νηφαλιότητά του είναι ασφαλέστερος, ενώ ο παρασυρόμενος από το πάθος περιπίπτει εις μεγαλύτερα σφάλματα. "Πρέπει όμως να σκεφθώμεν και τούτο, ότι αν έκαστος από ημάς χωριστά είχε περιπλεχθή εις συνοριακάς έριδας προς εχθρόν ισόπαλον, τα πράγμα θα ήτο ανεκτόν. Αλλ' οι Αθηναίοι, εις την παρούσαν περίστασιν, και προς όλους μας μαζί είναι ισόπαλοι, και ακόμη δυνατώτεροι απέναντι μιας εκάστης πόλεως. Ώστε εάν δεν αποκρούσωμεν αυτούς ηνωμένοι, έκαστος λαός και εκάστη πόλις και ομοφώνως, ευρίσκοντές μας διηρημένους, θα μας υποτάξουν ευκόλως. Και μολονότι είναι τρομερόν να το ακούη κανείς, πρέπει να γνωρίζετε ότι η ήττα μας τίποτε άλλο δεν σημαίνει παρά καθαράν υποδούλωσιν. Είναι όμως αισχρόν διά την Πελοπόννησον και να διατυπώση κανείς απλώς την υπόθεσιν ότι ημπορεί τοιούτον τι να συμβή, και τόσαι πόλεις να κακοπάθουν από μέρος μιάς. Εάν ήθελε συμβή τούτο, ο κόσμος θα έλεγεν ή ότι είμεθα άξιοι της τύχης μας, η ότι ένεκα δειλίας φαινόμεθα ανεκτικοί και αποδεικνυόμεθα κατώτεροι από τους πατέρας μας. Διότι, ενώ εκείνοι ηλευθέρωσαν την Ελλάδα, ημείς αντιθέτως είμεθα ανίκανοι να εξασφαλίσωμεν την ιδικήν μας ελευθερίαν. Και ενώ θεωρούμεν καθήκον μας να καταλύωμεν τους τυράννους της μιας ή της άλλης πόλεως, επιτρέπομεν εις μίαν πόλιν να εγκατασταθή ως κυρίαρχος εις το μέσον μας. Ημείς τουλάχιστον δεν γνωρίζομεν πώς τοιαύτη πολιτική ημπορεί να θεωρηθή απηλλαγμένη από τα τρία ουσιωδέστερα σφάλματα: την ασυνεσίαν, την δειλίαν και την αμέλειαν. Διότι δεν ημπορούμεν να υποθέσωμεν ότι αποφεύγοντες τα σφάλματα αυτά, περιεπέσατε εις την ολεθριωτέραν διά τους πολλούς καταφρόνησιν του εχθρού, η οποία, λόγω του ότι κατέστρεψε τόσους ανθρώπους, μετωνομάσθη διά του αντιθέτου ονόματος της αφροσύνης.

123. "Και τα μεν ήδη παρελθόντα, ποία η ανάγκη να μεμφώμεθα μακρότερον, ή όσον συμφέρει τούτο τα παρόντα; Χάριν των μελλόντων όμως, χρέος έχομεν να μη φειδώμεθα κανενός κόπου, εις προάσπισιν των παρόντων. Διότι μας είναι πατροπαράδοτον ν' αποκτώμεν τας αρετάς με κόπους. Ούτε πρέπει να μεταβάλλετε την συνήθειαν αυτήν, εάν τυχόν είσθε ολίγον ανώτεροι τώρα κατά τον πλούτον και την δύναμιν. Καθόσον δεν είναι ορθόv να χάνη κανείς με τον πλούτον ό,τι απέκτησε με την πενίαν. Τουναντίον, οφείλετε με θάρρος ν' αναλάβετε τον πόλεμον διά πολλούς λόγους, αφού όχι μόνον ο θεός εχρησμοδότησεν υποσχόμενος και ο ίδιος να βοηθήση, αλλά και ολόκληρος η άλλη Ελλάς θα συναγωνισθή μαζί μας, εν μέρει από φόβον, και εν μέρει χάριν του συμφέροντός της. Ούτε θα διαρρήξετε άλλωστε πρώτοι την συνθήκην της ειρήνης, την οποίαν και ο θεός, με το να συνιστά τον πόλεμον, κρίνει ήδη διαρρηχθείσαν, αλλά θα προασπίσετε αυτήν, αφού έχει ήδη καταπατηθή. Διότι τας συνθήκας διαρρηγνύουν όχι οι αμυνόμενοι, αλλ' οι απροκλήτως επιτιθέμενοι.

124. "Ώστε αφού διά πλείστους λόγους σας παρουσιάζεται ευνοϊκή ευκαιρία προς ανάληψιν πολέμου, και ημείς τον συνιστώμεν προς το κοινόν συμφέρον -εφόσον η κοινότης συμφερόντων είναι η ασφαλεστέρα βάσις δυνάμεως και διά τας πόλεις όπως και διά τους ιδιώτας- σπεύσατε να βοηθήσετε τους Ποτειδαιάτας, οι οποίοι είναι Δωριείς και πολιορκούνται από Ίωνας, το αντίθετον του οποίου συνέβαινε άλλοτε, και επιδιώξατε πάση δυνάμει την ελευθερίαν των άλλων. Διότι δεν ημπορούμεν πλέον να περιμένωμεν, εις καιρόν όπου άλλοι από ημάς αδικούμεθα ήδη, άλλοι δε συντόμως θα πάθουν το ίδιον, εάν γίνη γνωστόν ότι ενώ συνήλθαμεν, δεν ετολμήσαμεν να υπερασπίσωμεν τους εαυτούς μας. Τουναντίον, αναγνωρίζοντες ότι δεν σας επιτρέπεται πλέον εκλογή και συγχρόνως ότι σας συμβουλεύομεν τα άριστα, ψηφίσατε τον πόλεμον, άνδρες σύμμαχοι, και μη φοβηθήτε τον άμεσον κίνδυνον, αλλά προτιμήσατε την μακροτέραν ειρήνην, η οποία θα ποοέλθη απ' αυτόν. Διότι με τον πόλεμον ημπορεί να εξασφαλισθή μονιμωτέρα ειρήνη, ενώ το να μη εγκαταλείπη κανείς την ειρήνην, διά να αναλάβη τον πόλεμον, όταν απέβη αναπόφευκτος, είναι επικίνδυνον ως επί το πλείστον. Και με την πεποίθησιν ότι η πόλις, η οποία έχει εγκατασταθή κυρίαρχος εις το μέσον της Ελλάδος, είναι απειλή δι' όλους ανεξαιρέτως, διότι άλλων μεν είναι ήδη κυρίαρχος, άλλων δε διανοείται να γίνη, ας επιτεθώμεν εναντίον της, διά να την υποτάξωμεν, εις τρόπον ώστε και ημείς να ζώμεν του λοιπού ασφαλείς και τους ήδη υποδουλωμένους Έλληνας να ελευθερώσωμεν". Έτσι ωμίλησαν οι Κορίνθιοι.

125.

Απόφασις των μελών της Πελοποννησιακής συμμαχίας υπέρ του πολέμου

Οι Λακεδαιμόνιοι, αφού ήκουσαν τας γνώμας όλων, έθεσαν το ζήτημα εις την ψήφον όλων κατά σειράν των συμμάχων πόλεων, μικρών και μεγάλων, όσαι είχαν στείλει αντιπροσώπους, και η πλειοψηφία εψήφισεν υπέρ του πολέμου. Μετά την απόφασιν αυτήν, δεν ήτο δυνατή άμεσος έναρξις των εχθροπραξιών διά το απαράσκευον, απεφασίσθη όμως να γίνουν από εκάστην πόλιν αι αναγκαίαι προετοιμασίαι, χωρίς να εμφιλοχωρήση καμμία καθυστέρησις. Εν τούτοις, διά την ενέργειαν των αναγκαίων παρασκευών κατηναλώθη όχι μεν έτος ολόκληρον, χρόνος όμως ολίγον μικρότερος του έτους, πριν εισβάλουν εις την Αττικήν και αναλάβουν φανερά τον πόλεμον.

Αλληλοκατηγορίαι Αθηναίων και Λακεδαιμονίων δια παλαιότερα γεγονότα (126-138)

126.

Κυλώνειον άγος και Περικλής

Εν τω μεταξύ, έστειλαν επανειλημμένας πρεσβείας εις τας Αθήνας, διατυπώνοντες αιτιάσεις, ώστε εις περίστασιν κατά την οποίαν οι Αθηναίοι αρνηθούν να τας εισακούσουν να έχουν όσον το δυνατόν σοβαρωτέρας προφάσεις διά την κήρυξιν του πολέμου. Η πρώτη πρεσβεία των Λακεδαιμονίων απήτησεν από τους Αθηναίους να εξαγνίσουν το ανοσιούργημα εναντίον της θεάς Αθηνάς, του οποίου το ιστορικόν έχει ως εξής: Υπήρχε κατά τον παλαιόν καιρόν Αθηναίος ονομαζόμενος Κύλων, ευγενούς καταγωγής και μεγάλης επιρροής, ο οποίος είχεν αναδειχθή Ολυμπιονίκης, και είχε νυμφευθή θυγατέρα του Μεγαρέως Θεαγένους, τυράννου τότε των Μεγάρων. Εις τον Κύλωνα αυτόν, όταν ηρώτησε το μαντείον των Δελφών, απήντησεν ο θεός ότι πρέπει να καταλάβη την Ακρόπολιν των Αθηνών, κατά την μεγαλυτέραν εορτήν του Διός. Ο Κύλων, αφού έλαβε στρατιωτικήν επικουρίαν από τον Θεαγένη και έπεισε τους φίλους του να τον συνδράμουν, κατέλαβε την Ακρόπολιν κατά την εορτήν των Πελοποννησιακών Ολυμπίων, διά να εγκαταστήση τυραννίδα, διότι ενόμισεν ότι η εορτή αυτή ήτο η μεγαλυτέρα εορτή του Διός, και ότι ο ίδιος συνεδέετο με αυτήν καθό Ολυμπιονίκης. Αλλ' εάν η απάντησις του θεού, η οποία ώριζε την μεγαλυτέραν εορτήν του Διός, εννοούσεν εορτήν της Αττικής ή κανενός άλου μέρους, ούτε το μαντείον είχε σαφηνίσει, ούτε ο Κύλων εσκέφθη περαιτέρω, ενώ υπάρχει και εις τας Αθήνας εορτή, τα Διάσια, η οποία ονομάζεται μεγίστη εορτή του Μειλιχίου Διός, και πανηγυρίζεται έξω από την πόλιν, και εις την εορτήν αυτήν όλος ο λαός προσφέρει θυσίας πολλάς, αι οποίαι συνίστανται όχι από σφάγια, αλλ' από αναίμακτα θύματα, σύμφωνα με την επιχωρίαν συνήθειαν. Αλλ' ο Κύλων, νομίζων ότι ερμηνεύει ορθώς τον χρησμόν, κατέλαβε την Ακρόπολιν κατά την εορτήν των Πελοποννησιακών Ολυμπίων. Οι Αθηναίοι όμως, άμα ως επληροφορήθησαν τούτο, έσπευσαν αθρόοι από τους αγρούς εναντίον των επιδρομέων, και στρατοπεδεύσαντες ενώπιον της Ακροπόλεως, ήρχισαν να την πολιορκούν. Επειδή όμως παρήρχετο πολύς καιρός, οι Αθηναίοι κατεπονούντο από την πολιορκίαν και οι πολλοί απήλθαν, αναθέσαντες την φρούρησιν εις τους εννέα άρχοντας, και δώσαντες εις αυτούς απόλυτον εξουσίαν, διά ν'αποφασίσουν περί της καταστάσεως όπως κρίνουν συμφερώτερον. Κατά την εποχήν άλλωστε εκείνην, οι εννέα άρχοντες διεξήγαν τας περισσοτέρας δημοσίας υποθέσεις. Αλλ' ο Κύλων, και όσοι επολιορκούντο μαζί του, ευρίσκοντο εις μεγίστην στενοχωρίαν δι' έλλειψιν τροφής και ύδατος. Και ο μεν Κύλων και ο αδελφός του κατώρθωσαν ν' αποδράσουν, οι λοιποί όμως, επειδή εβασανίζοντο και μερικοί μάλιστα απέθαναν από την πείναν, εκάθησαν ικέται εις τον βωμόν της Αθηνάς, που είναι εις την Ακρόπολιν. Οι Αθηναίοι, οι οποίοι ήσαν επιφορτισμένοι με την φρούρησίν των, βλέποντες ότι μετ' ολίγον θ' απέθνησκαν εντός του ιερού χώρου, τους απήγαγαν υποσχόμενοι να μη τους κακοποιήσουν, και αφού τους απεμάκρυναν, τους εφόνευσαν. Μερικούς μάλιστα, οι οποίοι καθ' ην ώραν διήρχοντο προ του ναού των Ευμενίδων κατέφυγαν εις αυτόν, τους εφόνευσαν επί τόπου. Ένεκα τούτου, όχι μόνον οι ίδιοι δράσται, αλλά και οι απόγονοι των εκαλούντο εναγείς και αλιτήριοι προς την θεάν. Και είναι μεν αληθές ότι τους εναγείς αυτούς και οι Αθηναίοι εξεδίωξαν και ο Λακεδαιμόνιος Κλεομένης βραδύτερον, κατά την διάρκειαν μιάς εμφυλίου στάσεως, συνεργαζόμενος με την αντίθετον μερίδα, τους εξεδίωξε πάλιν, όχι μόνον εξορίσας τους ζώντας, αλλά και εκθάψας και ρίψας έξω από την χώραν τα οστά των νεκρών. Ακολούθως όμως επανήλθαν εις τας εστίας των και οι απόγονοί των ευρίσκονται ακόμη και σήμερον εις τας Αθήνας.

127. Του ανοσιουργήματος λοιπόν αυτού τον εξαγνισμόν απαιτούσαν Λακεδαιμόνιοι, κυρίως μεν, ως ισχηρίζοντο, διά να υπερασπίσουν την προς τους θεούς οφειλομένην ευσέβειαν, πράγματι όμως διότι εγνώριζαν ότι ο Περικλής, υιός του Ξανθίππου, ενείχετο εις το άγος αυτό, ένεκα της καταγωγής της μητρός του, και ενόμιζον ότι αν αυτός εξορισθή, θα επετύγχαναν ευκολώτερον ό,τι εζητούσαν από τους Αθηναίους. Δεν ήλπιζαν όμως τόσον ότι ημπορούσε να εξορισθή ο Περικλής, όσον ότι η απαίτησίς των θα τον εξέθετεν απέναντι των συμπολιτών του, οι οποίοι επίστευαν ότι η ατυχής συγγένεια του ήτο εν μέρει αιτία του πολέμου. Διότι ο Περικλής, ο οποίος ήσκει την μεγαλυτέραν από όλους τους συγχρόνους του επιρροήν και διηύθυνε, τα δημόσια πράγματα, είχε πολιτικήν άκρως αντίθετον προ τους Λακεδαιμονίους και εξώθει τους Αθηναίους εις τον πόλεμον, αποτρέπων αυτούς επιμόνως από του να δείχνουν ενδοτικοί.

128.

Το άγος του Ταινάρου. Το άγος της Χαλκιοίκου Αθηνάς. Ο Παυσανίας και το τέλος του

Οι Αθηναίοι ανταπέδωσαν τα ίσα, απαιτούντες από τους Λακεδαιμονίους να εξαγνίσουν το άγος του Ταινάρου. Διότι οι Λακεδαιμόνιοι έπεισαν μίαν φοράν Είλωτας ικέτας του ιερού του Ποσειδώνος εις το Ταίναρον να σηκωθούν από τον βωμόν, και αφού τους απεμάκρυναν, τους εφόνευσαν, συνεπεία του οποίου νομίζουν ότι επέσυραν εναντίον των και τον μεγάλον σεισμόν της Σπάρτης. Απήτουν συγχρόνως απ' αυτούς να εξαγνίσουν το ανοσιούργημα εναντίον της Χαλκιοίκου Αθηνάς, του οποίου το ιστορικόν έχει ως εξής: Αφού ο Παυσανίας ο Λακεδαιμόνιος ανεκλήθη διά πρώτην φοράν από την αρχηγίαν εις τον Ελλήσποντον, και δικαστείς ηθωώθη, δεν εστάλη πλέον υπό δημοσίαν ιδιότητα, αλλα ναυλώσας δι' ιδικόν του λογαριασμόν, άνευ αδείας των Λακεδαιμονίων, μίαν Ερμιονικήν τριήρη, κατέπλευσεν εις τον Ελλήσποντον, λόγω μεν όπως μετάσχη του πολέμου κατά των Περσών, πράγματι όμως όπως συνεχίση κρυφίως τας συνεννοήσεις του με τον Βασιλέα, τας οποίας, εποφθαλμιών την ηγεμονίαν της Ελλάδος, είχεν αρχίσει από την πρώτην εις τον Ελλήσποντον παρουσίαν του. Η αρχή, τωόντι, των υπηρεσιών, τας οποίας επρόσφερε εις τον Βασιλέα, και της όλης σκευωρίας, έγινεν υπό τας εξής περιστάσεις: Κατά την πρώτην δηλαδή εις τον Ελλήσποντον παρουσίαν του, μετά την επιστροφήν του Ελληνικού στόλου από την Κύπρον, είχε κυριεύσει το Βυζάντιον, ευρισκόμενον υπό την κατοχήν των Περσών, μεταξύ των οποίων ήσαν και οικείοι και συγγενείς του Βασιλέως, οι οποίοι συνελήφθησαν εκεί τότε αιχμάλωτοι. Τους αιχμαλώτους αυτούς απέστειλεν οπίσω προς τον Βασιλέα εν αγνοία των λοιπών συμμάχων, προς τους οποίους παρέστησεν ότι απέδρασαν. Συνεργόν εις την σκευωρίαν αυτήν είχε τον Γογγύλον από την Ερέτριαν, εις τον οποίον ενεπιστεύθη και το Βυζάντιον και τους αιχμαλώτους, και τον οποίον έστειλε προς τον Βασιλέα κομιστήν επιστολής, της οποίας το περιεχόμενον, όπως απεκαλύφθη βραδύτερον, είχεν ως εξής : "Παυσανίας, ο αρχηγός της Σπάρτης, επιθυμών να σου προσφέρη υπηρεσίας, σου αποστέλλει τους αιχμαλώτους αυτούς του πολέμου, τους οποίους ηχμαλώτισε με το ξίφος του, και συγχρόνως προτείνω, εάν και συ συμφωνής, να λάβω εις γάμον την θυγατέρα σου και σου καταστήσω υποχείριον όχι μόνον την Σπάρτην, αλλά και την λοιπήν Ελλάδα. Νομίζω δε ότι είμαι ικανός να κατορθώσω τούτο, συνεννοούμενος μαζί σου. Εάν εγκρίνης κατ' αρχήν ό,τι σου γράφω, στείλε εις την παραλίαν άνθρωπον εμπιστοσύνης, με τον οποίον να διαπραγματευθώμεν τα περαιτέρω". Τας ολίγας αυτάς γραμμάς περιείχεν η επιστολή.

129. Ο Ξέρξης ηυχαριστήθη από την επιστολήν και απέστειλεν εις την παραλίαν τον υιόν του Φαρνάκου Αρτάβαζον, με την εντολήν να παραλάβη την σατραπείαν του Δασκυλείου, αντικαθιστών τον τέως σατράπην Μεγαβάτην. Συγχρόνως τον επεφόρτισε με απαντητικήν επιστολήν, διά να την διαβιβάση το ταχύτερον προς τον Παυσανίαν εις το Βυζάντιον και φροντίση να του επιδειχθή η βασιλική επ' αυτής σφραγίς, και παρήγγειλεν, εάν ο Παυσανίας δώση εις αυτόν οδηγίας περί των υποθέσεων του Βασιλέως, να τας εκτελέση όσον το δυνατόν καλύτερα και πιστότερα. Φθάσας εις την παραλίαν ο Αρτάβαζος, και τας άλλας παραγγελίας εξετέλεσε και την επιστολήν έστειλεν, η οποία περιείχε την εξής απάντησιν: "Ιδού η απάντησις του Βασιλέως Ξέρξου προς τον Παυσανίαν. Και η υπηρεσία, την οποίαν μου επρόσφερες σώσας τους αιχμαλώτους, οι οποίοι είχαν συλληφθή εις το Βυζάντιον πέραν της θαλάσσης, θα μείνη διά παντός γραμμένη εις τα βιβλία του οίκου μου και τας προτάσεις σου εγκρίνω. Και μήτε νύκτα, μήτε ημέρα ας μη σε εμποδίση από την δραστηρίαν εκτέλεσιν των προς εμέ υποσχέσεων σου. Ούτε χρυσού, ούτε αργύρου δαπάνη ας μη γίνη εμπόδιον εις την εκτέλεσιν, ούτε πλήθος στρατού, εάν η παρουσία του είναι αναγκαία εις κανέν μέρος. Αλλά με τον Αρτάβαζον, άνδρα καθώς πρέπει, τον οποίον σου στέλλω, εργάσου με εμπιστοσύνην περί των κοινών μας υποθέσεων, αποβλέπων εις την δόξαν και το συμφέρον και των δύο μας".

130. Μετά την λήψιν της επιστολής αυτής, ο Παυσανίας, ο οποίος και πριν απελάμβανεν εξαιρετικήν όλως διόλου εκτίμησιν μεταξύ των Ελλήνων διά την αρχηγίαν του κατά την μάχην των Πλαταιών, είχεν επαρθή τότε πολύ περισσότερον και δεν ημπορούσε πλέον να περιορισθή εις τον συνήθη μεταξύ των συμπολιτών του τρόπον της ζωής, αλλ' οσάκις εξήρχετο από το Βυζάντιον εφορούσε στολάς περσικάς, οσάκις διήρχετο διά της Θράκης ηκολουθείτο από Πέρσας και Αιγυπτίους δορυφόρους, και τα γεύματα του παρετίθεντο κατά το περσικόν σύστημα. Ούτε ημπορούσε να συγκαλύπτη τους αληθινούς σκοπούς του, αλλ' από ασήμαντα πράγματα άφινε να διαφανούν από τούδε, ποία μεγαλύτερα σχέδια εννοούσε να πραγματοποιήση βραδύτερον. Εξ άλλου, έγινε δυσπρόσιτος και η συμπεριφορά του προς όλους ανεξαιρέτως απέβη τόσον δεσποτική, ώστε κανείς δεν ημπορούσε να τον πλησίαση. Τούτο, άλλωστε, υπήρξεν η κυριωτέρα αιτία, διά την οποίαν οι σύμμαχοι επήγαν με το μέρος των Αθηναίων.

131. Η διαγωγή ακριβώς αυτή υπήρξεν η αιτία, διά την οποίαν οι Λακεδαιμόνιοι, όταν την έμαθαν, τον είχαν ανακαλέσει διά πρώτην φοράν. Και όταν διά δευτέραν φοράν αποπλεύσας άνευ εντολής των επί του Ερμιονικού πλοίου, εξηκολούθησε να ενεργή φανερά καθ' όμοιον τρόπον, όταν εκδιωχθείς διά της βίας από το Βυζάντιον υπό των Αθηναίων αντί να επιστρέψη εις Σπάρτην εγκατεστάθη εις τας Κολώνας της Τρωάδος, και ανηγγέλλετο προς τους Λακεδαιμονίους ότι ευρίσκετο εις συνεννοήσεις με τους βαρβάρους και ότι η εκεί παραμονή του δεν είχε καλούς σκοπούς, τότε πλέον έπαυσαν αι αναβολαί, και οι έφοροι έστειλαν κήρυκα, κομίζοντα κρυπτογραφικήν διαταγήν, διά της οποίας τον ειδοποίουν ότι έπρεπε να επιστρέψη με τον κήρυκα, ειδεμή θα τον θεωρήσουν εχθρόν της Σπάρτης. Ο Παυσανίας, επιθυμών να γίνη όσον το δυνατόν ολιγώτερον ύποπτος, και πιστεύσας ότι ημπορούσε να διασκέδαση την κατηγορίαν διά δωροδοκίας, επέστρεψε διά δευτέραν φοράν εις την Σπάρτην. Και κατ' αρχάς μεν εκλείσθη εις την φυλακήν από τους εφόρους, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να φυλακίζουν και τον ίδιον τον βασιλέα. Έπειτα κατώρθωσε με παντοειδείς ενεργείας ν' απολυθή και εδήλωσεν ότι είναι έτοιμος να υποβληθή εις δίκην απέναντι οιουδήποτε που ήθελε του προσαγάγει αποδείξεις διά τας εναντίον του κατηγορίας.

132. Καμμία τωόντι απόδειξις δεν υπήρχεν εις χείρας των Σπαρτιατών, ούτε των προσωπικών του εχθρών, ούτε της πόλεως γενικώς, επί τη βάσει της οποίας θα ηδύναντο, με πλήρη πεποίθησιν περί της ενοχής, να προβούν εις την τιμωρίαν ανδρός, ο οποίος ανήκεν εις τον βασιλεύοντα οίκον, και ο οποίος κατά τον χρόνον αυτόν ήσκει την βασιλικήν εξουσίαν, καθόσον του βασιλέως Πλειστάρχου, υιού του Λεωνίδα, όντος εισέτι ανηλίκου, αυτός, ως εξάδελφος, ήτο επίτροπός του. Αλλ' η περιφρόνησίς του προς τας παλαιάς παραδόσεις και η απομίμησις των βαρβαρικών εθίμων παρείχαν πολλάς υπονοίας ότι δεν ήθελε να συμμορφώνεται προς την υφισταμένην τάξιν των πραγμάτων της Σπάρτης. Και όχι μόνον ανέτρεχαν εις το παρελθόν, εξετάζοντες τας άλλας του πράξεις, διά ν' ανεύρουν εάν ο τρόπος της ζωής του απεμακρύνετο από τας καθιερωμένας συνηθείας, αλλά και ενθυμούντο ιδιαιτέρως ότι απετόλμησε μίαν φοράν να διατάξη, ες ιδίας του πρωτοβουλίας, όπως γραφή επάνω εις τον τρίποδα των Δελφών, τον οποίον οι Έλληνες ανέθεσαν ως το κάλλιστον εκ των Περσικών λαφύρων μέρος, το εξής δίστιχον: "Αφού κατέστρεψε τον στρατόν των Περσών, ως αρχηγός των Ελλήνων, ο Παυσανίας αφιέρωσε το μνημείον τούτο εις τον Φοίβον". Το δίστιχον τούτο οι Λακεδαιμόνιοι απέξυσαν ευθύς τότε από τον τρίποδα και ανέγραψαν τα ονόματα των πόλεων, όσαι αφού ενίκησαν από κοινού τον βάρβαρον, ανέθεσαν το αφιέρωμα. Μολαταύτα η πράξις τον Παυσανίου και τότε είχε θεωρηθή εγκληματική, και τώρα που είχε καταντήσει να τον υποπτεύονται ως συνεννοούμενον με τους Πέρσας, εφαίνετο πολύ περισσότερον ότι ωφείλετο εις ελατήρια παρόμοια με εκείνα, πού εμαρτύρουν τα σημερινά του σχέδια. Επί πλέον εμάνθαναν ότι ευρίσκετο εις μυστικάς συνεννοήσεις προς τους Είλωτας, και το πράγμα ήτο τωόντι αληθές. Διότι υπέσχετο εις αυτούς ελευθερίαν και ισοπολιτείαν, εάν ήθελαν επαναστατήσει μαζί του και τον βοηθήσουν να πραγματοποιήση ολόκληρον το σχέδιόν του. Αλλά μολονότι μερικοί Είλωτες κατήγγειλαν το πράγμα, ούτε τότε ακόμη εθεώρησαν ορθόν να τους πιστεύσουν και λάβουν βίαια εναντίον του μέτρα, διότι ηκολούθουν την μεταξύ των καθιερωμένην συνήθειαν, όπως, προκειμένου περί Σπαρτιάτου, μη λαμβάνουν εσπευσμένως και άνευ αναμφισβήτητων αποδείξεων ανεπανόρθωτους αποφάσεις. Αλλ' επί τέλους, ως λέγεται, ο άνθρωπος, ο οποίος επρόκειτο να φέρη εις τον Αρτάβαζον την τελευταίαν προς τον Βασιλέα επιστολήν, κάποιος καταγόμενος από την πόλιν Άργιλον, ο οποίος υπήρξε μίαν φοράν ευνοούμενός του κατά την παιδικήν ηλικίαν και του ήτο αφοσιωμένος, παρουσιάζεται και τον καταγγέλλει. Επειδή ο άνθρωπος αυτός παρετήρησεν ότι κανείς από τους προηγουμένους ταχυδρόμους δεν είχεν επιστρέψει μέχρι τούδε, εφοβήθη, και αφού παρεποίησε την σφραγίδα, ίνα, εις περίπτωσιν που είτε η υπόνοιά του διεψεύδετο, είτε ο Παυσανίας εζητούσε να τροποποίηση την επιστολήν, μη αντιληφθή το πράγμα, την ανοίγει και μεταξύ άλλων οδηγιών, τας οποίας περιείχεν, ευρήκεν ότι επεριλαμβάνετο, όπως είχεν υποπτευθή, διαταγή να τον φονεύσουν.

133. Τότε πλέον οι έφοροι, όταν ο άνθρωπος επέδειξε προς αυτούς την επιστολήν, έκλιναν μάλλον να πιστεύσουν την καταγγελίαν των Ειλώτων, ηθέλησαν όμως ακόμη ν' ακούσουν με τα ίδια των αυτιά κάποιαν ομολογίαν του Παυσανίου. Ως εκ τούτου, επί τη βάσει προδιαγραφέντος σχεδίου, ο άνθρωπος μετέβη ως ικέτης εις το Ταίναρον, όπου εγκατέστησε προς διαμονήν του εντός του ιερού περιβόλου του Ποσειδώνος καλύβην χωριζομένην δια μεσοτοίχου εις δύο. Εις το ενδότερον διαμέρισμα της καλύβης αυτής έκρυψε μερικούς από τους εφόρους, και όταν ο Παυσανίας ήλθε προς αυτόν και τον ερωτούσε διά ποίαν αιτίαν εκάθισεν ικέτης, έμαθαν οι έφοροι καθαρά τα πάντα. Ήκουσαν τον άνθρωπον να κατηγορή τον Παυσανίαν δι' όσα έγραψε περί αυτού, και όχι μόνον ν' αποκαλύπτη τας λεπτομέρειας της όλης σκευωρίας, αλλά και να διαμαρτύρεται, διότι ενώ αυτός ουδέποτε τον εξέθεσε κατά τας διαφόρους προς τον Βασιλέα υπηρεσίας του, ως ιδιαιτέρα του αμοιβή ωρίσθη η κοινή τύχη των πολλών ταχυδρόμων, δηλαδή ο θάνατος. Ήκουσαν επίσης τον Παυσανίαν, όχι μόνον να ομολογή όλα αυτά, αλλά και να τον εξορκίζη να μην οργίζεται περί του παρόντος, εγγυώμενος την ασφάλειάν του, εάν ήθελεν απέλθει από τον ιερόν χώρον, και να τον παροτρύνη να εκκινήση άνευ αναβολής προς εκτέλεσιν της παραγγελίας του, χωρίς να γίνεται εμπόδιον των διαπραγματεύσεων.

134. Οι έφοροι, αφού ήκουσαν ακριβώς τα λεχθέντα, ανεχώρησαν, χωρίς να προβούν αμέσως εις καμμίαν ενέργειαν. Έχοντες όμως ήδη βεβαίας αποδείξεις, έλαβαν τα μέτρα των διά να τον συλλάβουν εντός της πόλεως. Λέγεται άλλως τε ότι κατά την στιγμήν που έμελλε να συλληφθή καθ' οδόν, ευθύς ως είδε το πρόσωπον ενός από τους εφόρους, ο οποίος επλησίαζεν, εννόησε τον σκοπόν της προσεγγίσεώς του, και επειδή άλλος έφορος, λόγω ευνοίας προς αυτόν, τον ειδοποίησε διά μυστικού νεύματος, έσπευσε δρομαίως προς τον ναόν της Χαλκιοίκου Αθηνάς, και επρόφθασε να καταφύγη εκεί, καθ' όσον ο ιερός περίβολος ήτο πλησίον. Και αφού εισήλθεν εις μικρόν οίκημα ανήκον εις τον περίβολον αυτόν, διά να μη υποφέρη εκτεθειμένος εις το ύπαιθρον, έμενεν εκεί ήσυχος. Οι έφοροι, εν τούτοις, οι οποίοι τον κατεδίωκαν, αφού δεν τον επρόλαβαν αμέσως τότε, πριν εισέλθη εις τον ιερόν χώρον, αφήρεσαν ακολούθως την στέγην του οικήματος, και επωφεληθέντες την στιγμήν που ευρίσκετο εντός αυτού, τον απέκλεισαν, αποφράξαντες τας θύρας με τοίχον, και στήσαντες εμπρός εις το οίκημα φρουράν, επεδίωξαν να τον αναγκάσουν διά της πείνης να παραδοθή. Αλλ' ενώ έμελλεν από στιγμής εις στιγμήν να εκπνεύση, αντελήφθησαν την κατάστασιν του και τον έβγαλαν από τον ιερόν περίβολον, ενώ εισέτι ανέπνεεν. Αλλά μόλις τον έβγαλαν, απέθανεν αμέσως. Και κατ' αρχάς μεν εσχεδίασαν να τον ρίψουν εις τον Καιάδαν, όπου ρίπτουν τους κακούργους. Έπειτα όμως μετέβαλαν γνώμην και τον έθαψαν εκεί πλησίον. Αλλ' ο χρησμός του μαντείου των Δελφών παρήγγειλεν ακολούθως εις τους Λακεδαιμονίους να μεταφέρουν τον τάφον εις το μέρος όπου απέθανε -και σήμερον κείται πράγματι έμπροσθεν του ιερού χώρου, όπως μαρτυρεί επιστήλιος επιγραφή- και επειδή τα γενόμενα αποτελούν δι' αυτούς ανοσιούργημα, ν' αποδώσουν εις την Χαλκίοικον δύο σώματα αντί ενός, οι δε Λακεδαιμόνιοι εφρόντισαν να κατασκευάσουν δύο χαλκούς ανδριάντας του Παυσανίου, τους οποίους αφιέρωσαν εις την θεάν, ως εξαγνισμόν του θανάτου του.

135.

Ο Θεμιστοκλής και το τέλος του

Οι Αθηναίοι, ως εκ τούτου, απαντώντες εις την αξίωσιν των Λακεδαιμονίων, απήτησαν από αυτούς να εξαγνίσουν το ανοσιούργημα τούτο, αφού και ο θεός το είχε κρίνει τοιούτον. Οι Λακεδαιμόνιοι, πέμψαντες πρέσβεις εις τας Αθήνας, κατηγόρησαν τον Θεμιστοκλή ως συνένοχον του μηδισμού του Παυσανίου, επί τη βάσει των αποδείξεων που είχαν συλλέξει κατά την διάρκειαν της εναντίον του ανακρίσεως, και εζήτησαν να επιβληθή εις αυτόν η ιδία ποινή του θανάτου. Οι Αθηναίοι εσυμφώνησαν. Αλλ' επειδή εκείνος έτυχε να είναι εξωστρακισμένος και μολονότι διέμενεν εις το Άργος, επεσκέπτετο συχνά και άλλα μέρη της Πελοποννήσου, έστειλαν από κοινού με τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι προθύμως συμμετείχαν εις την καταδίωξιν αυτήν, απόσπασμα με διαταγήν να τον συλλάβουν όπου τον συναντήσουν και τον φέρουν εις τας Αθήνας.

136. Αλλ' ο Θεμιστοκλής, προειδοποιηθείς έφυγεν από την Πελοπόννησον εις την Κέρκυραν της οποίας ήτο ευργέτης. Επειδή όμως οι Κερκυραίοι ισχυρίζοντο ότι εφοβούντο να τον δεχθούν και εκτεθούν έτσι εις την έχθραν των Λακεδαιμονίων και των Αθηναίων, τον διεπεραίωσαν εις την απέναντι ήπειρον. Και ενώ κατεδιώκετο από τους προς τούτο εντεταλμένους παντού όπου εμάνθαναν ότι είχε μεταβή, ηναγκάσθη, ένεκα απροόπτου περιστατικού, να ζητήση κατάλυμα εις το μέγαρον του Αδμήτου, βασιλέως των Μολοσσών, ο οποίος δεν ήτο φιλικώς προς αυτόν διατεθειμένος. Ο Άδμητος έτυχε ν' απουσιάζει κατά την ώραν εκείνην, αλλ' ο Θεμιστοκλής παρουσιάσθη ως ικέτης εις την γυναίκα του, η οποία του εσύστησε να πάρη το παιδί των εις τα χέρια του και καθίση εις την εστίαν. Και όταν μετ' ολίγον επέστρεφεν ο Άδμητος, του εφανέρωσε ποιος ήτο και επρόσθεσεν ότι αν ο ίδιος αντετάχθη τυχόν εναντίον αιτήσεως του Αδμήτου προς τους Αθηναίους, δεν είναι αξιοπρεπές δι' αυτόν να τον εκδικηθή τώρα που καταδιώκεται εξόριστος. Τόσον μάλλον καθόσον θα εκακοποιείτο από αυτόν τώρα που είναι πολύ ασθενέστερος του, ενώ όστις έχει ψυχήν γενναίαν δεν εκδικείται τους ομοίους του, όταν ευρίσκωνται εις θέσιν μειονεκτικήν. Άλλως τε, επρόσθεσεν, αυτός μεν εναντιώθη προς τον Άδμητον, προκειμένου περί υλικών συμφερόντων και όχι περί σωτηρίας της ζωής του, ενώ ο Άδμητος, εάν τον εκδώση -είπε δε ποίοι τον καταδιώκουν και δια ποίαν αιτίαν- θα εγίνετο αίτιος του θανάτου του.

137. Αφού τον ήκουσεν, ο Άδμητος όχι μόνον τον εσήκωσε μαζί με τον υιόν του, τον οποίον ο Θεμιστοκλής εκρατούσεν αφότου είχε καθίσει, πράγμα που αποτελεί τον επιβλητικώτερον τύπον ικεσίας, αλλά και όταν μετ' ολίγον έφθασαν οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι και τον εζητούσαν επιμόνως, ηρνήθη να τον εκδώση. Επειδή όμως ο Θεμιστοκλής επεθύμει να μεταβή προς τον Βασιλέα, τον απέστειλε διά ξηράς εις την άλλην θάλασσαν, εις την Πύδναν, την πόλιν του Αλεξάνδρου. Εκεί επέτυχεν εμπορικόν πλοίον, το οποίον ητοιμάζετο ν' αποπλεύση διά την Ιωνίαν, και επιβιβασθείς επ' αυτού, παρεσύρθη από την κακοκαιρίαν εις το ορμητήριον του Αθηναϊκού στόλου, ο οποίος επολιορκούσε την Νάξον. Φοβηθείς, ως εκ τούτου, φανερώνει προς τον κυβερνήτην (καθόσον ήτο άγνωστος εις τους εντός του πλοίου) ποίος είναι και διά ποίαν αιτίαν καταδιώκεται, και ότι αν δεν τον σώση, θα είπη ότι τον εδέχθη επί του πλοίου δωροδοκηθείς. Η μόνη ελπίς σωτηρίας κατ' αυτόν ήτο να μην επιτραπή εις κανένα να εξέλθη από το πλοίον, έως ότου διορθωθή ο καιρός και συνεχισθή ο πλους. Και τέλος υπεσχέθη ότι αν συμμορφωθή με την αίτησίν του, η χάρις δεν θα λησμονηθή ποτέ, αλλά θ' ανταποδοθή επαξίως. Ο κυβερνήτης όχι μόνον εσυμμορφώθη προς την απαίτησιν αυτήν, αλλά και απομακρύνας το πλοίον του, το εκράτησεν επ' αγκύρας επί μίαν ημέραν και μίαν νύκτα, εις την ανοικτήν θάλασσαν, απέναντι του ορμητηρίου και ακολούθως κατέπλευσεν εις την Έφεσον. Εκεί ο Θεμιστοκλής αντήμειψε τον κυβερνήτην διά γενναίου χρηματικού δώρου, καθόσον έλαβεν, εν τω μεταξύ, από τους φίλους του των Αθηνών και του Άργους τα χρήματα που τους είχε δώσει προς φύλαξιν. Προχωρήσας ύστερον εις το εσωτερικόν, με κάποιον Πέρσην, κάτοικον της παραλίας, απέστειλεν επιστολήν προς τον βασιλέα Αρταξέρξην, υιόν του Ξέρξου, ο οποίος είχεν ανέλθει προσφάτως εις τον θρόνον. Το περιεχόμενον της επιστολής είχεν ως εξής: "Ήλθα προς εσέ, εγώ ο Θεμιστοκλής, ο οποίος περισσότερα από κάθε άλλον Έλληνα κακά έχω προξενήσει εις τον οίκον σου, εφόσον χρόνον ο πατήρ σου με ηνάγκαζε να αμύνωμαι εναντίον των επιθέσεών του, αλλά και πολύ περισσότερα καλά, όταν η υποχώρησίς του εγίνετο υπό περιστάσεις δι' εμέ ασφαλείς, δι' εκείνον όμως επικινδύνους. Και μου οφείλεται χάρις διά παρασχεθείσας υπηρεσίας (ενταύθα εμνημόνευε και την ειδοποίησιν που του έστειλεν από την Σαλαμίνα περί της επικείμενης αναχωρήσεως των Ελλήνων και την ματαίωσιν τότε της καταστροφής των γεφυρών, την οποίαν ψευδώς οικειοποιήθη ως οφειλομένην εις ενεργείας του) και τώρα, επειδή ημπορώ να σου προσφέρω και άλλας μεγάλας υπηρεσίας, ήλθα καταδιωκόμενος από τους Έλληνας διά την προς σε φιλίαν μου. Επιθυμώ δε να περιμείνω ένα έτος και τότε να σου εξηγήσω προσωπικώς τον σκοπόν του ερχομού μου".

138. Ο Βασιλεύς, ως λέγεται, εθαύμασε το τολμηρόν του σχέδιον, και του παρήγγειλε να ενεργήση όπως έγραφεν. Ο Θεμιστοκλής, εξ άλλου, κατά το διάστημα της αναμονής του, και με την Περσικήν γλώσσαν εξοικειώθη, όσον ημπορούσε, και με τα ήθη και έθιμα της χώρας. Και μετά την λήξιν του έτους, ήλθεν εις τον Βασιλέα, και απέκτησε πλησίον του επιρροήν μεγαλυτέραν από κάθε άλλον ποτέ Έλληνα, και ένεκα της προηγουμένης του φήμης, και διά την ελπίδα, που ενέπνευσεν εις τον Βασιλέα να του υποδουλώση την Ελλάδα, προ πάντων όμως διότι είχε δώσει επανειλημμένος αποδείξεις της οξείας αντιλήψεώς του. Διότι ο Θεμιστοκλής, λόγω της φυσικής του οξυδερκείας η οποία είχε πραγματικώς καταδειχθή κατά τρόπον απαραγνώριστον, ήτο περισσότερον από κάθε άλλον άξιος εξαιρετικού όλως διόλου κατά τούτο θαυμασμού. Διά της εμφύτου εις αυτόν οξείας αντιλήψεως, και χωρίς ανάγκην ενισχύσεως αυτής, ούτε διά προηγουμένης διδασκαλίας, ούτε διά των μαθημάτων της πείρας, και τα παρόντα κατόπιν βραχυτάτης σκέψεως έκρινεν οξύτατα και τα μέλλοντα να γίνουν επί μακρόν διάστημα χρόνου προείκαζεν άριστα. Kαι εκείνα μεν, περί των οποίων εκάστοτε ησχολείτο, είχε και την ικανότητα να εξηγή προς τους άλλους, εκείνα δε, περί των οποίων δεν είχε προσωπικήν πείραν, ηδυνήθη να κρίνη επαρκώς, και κανείς δεν ημπορούσε να προΐδη με την ιδίαν ευκρίνειαν το καλόν ή το κακόν που επεφύλαττε το άδηλον μέλλον. Και συγκεφαλαιώνων λέγω ότι διά της φυσικής του οξυνοίας και ως εκ της ελαχίστης προπαρασκευής, η οποία του ήτο αναγκαία προς τούτο, ανεδείχθη ικανώτερος από κάθε άλλον να διαγινώσκη αμέσως τι έπρεπε να πραχθή ή να λεχθή. Αλλ' ασθενήσας απέθανε. Μερικοί μάλιστα λέγουν, ότι ηυτοκτόνησε λαβών δηλητήριον, καθόσον εννόησεν ότι ήτο αδύνατον να εκτέλεση τας προς τον Βασιλέα υποσχέσεις του. Το μνήμα του ευρίσκεται εις την αγοράν της Μικρασιατικής Μαγνησίας, της περιφερείας της οποίας ήτο σατράπης, καθόσον ο Βασιλεύς είχε παραχωρήσει εις αυτόν δι' άρτον μεν την Μαγνησίαν, η οποία απέφερε πρόσοδον πενήντα ταλάντων κατ' έτος, δι' οίνον την Λάμψακον, η οποία εθεωρείτο η πλέον οινοφόρος χώρα του τότε καιρού, και διά κρέας την Μυούντα. Αλλά τα οστά του, ως λέγουν οι συγγενείς του, μετεφέρθησαν, κατά παραγγελίαν του, εις την Αττικήν, όπου ετάφησαν, εν αγνοία των Αθηναίων. Διότι η ταφή των οστών του απηγορεύετο κατά νόμον, λόγω του ότι, κατηγορηθείς διά προδοσίαν, είχε γίνει φυγάς. Τοιούτον υπήρξε το τέλος Παυσανίου του Λακεδαιμονίου και Θεμιστοκλέους του Αθηναίου, οι οποίοι υπήρξαν οι επιφανέστεροι από τους συγχρόνους των Έλληνας.

139.

Συνεχείς πρεσβείαι Λακεδαιμονίων εις Αθήνας

Εξέθεσα ήδη ποίας απαιτήσεις διετύπωσαν και ενώπιον ποίων ανταπαιτήσεων ευρέθησαν οι Λακεδαιμόνιοι, σχετικώς με την εκδίωξιν των ανοσιουργών, κατά την πρώτην των πρεσβείαν εις τας Αθήνας. Αλλά διά μεταγενεστέρων πρεσβειών απήτησαν από τους Αθηναίους και την πολιορκίαν της Ποτειδαίας να λύσουν, και της Αιγίνης την ελευθερίαν ν' αποκαταστήσουν, περισσότερον όμως από κάθε άλλο, και με γλώσσαν απολύτως εμφαντικήν, εδήλωσαν ότι ο πόλεμος θ' αποσοβηθή μόνον, εάν ανακληθή το περί Μεγαρέων Ψήφισμα, διά του οποίου απηγορεύετο εις αυτούς η χρήσις της Αττικής αγοράς και των λιμένων της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Αλλ' οι Αθηναίοι ούτε τας άλλας των απαιτήσεις ήθελαν να εισακούσουν, ούτε το ψήφισμα ν' ανακαλέσουν, κατηγορούντες τους Μεγαρείς ότι επεξέτειναν την καλλιέργειάν των καταχρηστικώς επί της ιεράς γης, καθώς και επί της λόγω αμφισβητήσεως μη οροθετημένης, και ότι εδέχοντο τους δραπετεύοντας δούλους των. Τέλος ήλθεν η τελευταία από την Λακεδαίμονα πρεσβεία, αποτελούμενη από τον Ραμφίαν, τον Μελήσιππον και τον Αγήσανδρον, οι οποίοι, χωρίς ν' αναφέρουν τίποτε από όσα προηγουμένως είχαν μνημονεύσει κατ' επανάληψιν, είπαν τας ολίγας μόνον αυτάς λέξεις: "Οι Λακεδαιμόνιοι θέλουν την διατήρησιν της ειρήνης, η οποία ημπορεί να εξασφαλισθή, εάν αποδώσετε εις τους Έλληνας την ανεξαρτησίαν των".

Σύγκλησις της εκκλησίας του δήμου Αθηναίων

Συγκαλέσαντες οι Αθηναίοι συνέλευσιν του λαού, επροσκάλεσαν τους θέλοντας να εκθέσουν τας γνώμας των, και απεφασίσθη να συζητηθή και κριθή το όλον ζήτημα και δοθή τελειωτική απάντησις. Και άλλοι πολλοί επροχώρησαν εις το βήμα και ωμίλησαν, τασσόμενοι υπέρ της μιας ή της άλλης γνώμης, άλλοι υπέρ του πολέμου και άλλοι υποστηρίζοντες ότι το Ψήφισμα πρέπει να μην αποβή εμπόδιον εις την διατήρησιν της ειρήνης, αλλά ν' ανακληθή. Και ο Περικλής, ο υιός του Ξανθίππου, πρώτος μεταξύ των Αθηναίων της εποχής του, μεγάλος συγχρόνως ρήτωρ και πολιτικός, προχωρήσας εις το βήμα, εσυμβούλευσε τα εξής:

140.

Λόγος του Περικλέους

"Συμπολίται, εξακολουθώ πάντοτε να έχω την ιδίαν γνώμην ότι δεν πρέπει να υποχωρήσωμεν απέναντι των Πελοποννησίων, μολονότι γνωρίζω ότι οι άνθρωποι δεν εμπνέονται κατά την διεξαγωγήν του πολέμου από την ιδίαν ζέσιν, με την οποίαν πείθονται τελικώς να τον αναλάβουν, αλλά μεταβάλλουν γνώμας αναλόγως των εκάστοτε περιστάσεων. Βλέπω, άλλωστε, ότι και σήμερον πρέπει να συμβουλεύσω όμοια εντελώς, όπως και εις το παρελθόν, και έχω την δικαίαν αξίωσιν όπως όσοι από σας πεισθήτε εις τους λόγους μου υποστηρίξετε τας κοινάς αποφάσεις, και αν τυχόν ακόμη πρόκειται να εκτεθώμεν εις μερικάς αποτυχίας, ειδεμή, εν περιπτώσει επιτυχίας, να μην αντιποιήσθε μέρος της τιμής διά την επιδειχθείσαν προνοητικότητα. Διότι είναι ενδεχόμενον η εξέλιξις των γεγονότων να προχωρήση κατά τρόπον εξ ίσου ανυπολόγιστον, όσον και τα ανθρώπινα σχέδια. Διά τούτο, άλλωστε, συνηθίζομεν να μεμφώμεθα την τύχην δι' όσα συμβούν αντιθέτως προς τους υπολογισμούς μας. "Οι Λακεδαιμόνιοι, λοιπόν, και πριν ήτο φανερόν ότι μας επεβουλεύοντο, και τώρα περισσότερον παρά πριν. Διότι, ενώ η Τριακονταετής συνθήκη ορίζει ότι αι αμοιβαίαι διαφοραί πρέπει να υποβάλλωνται εις διαιτησίαν, διατηρουμένου, εν τω μεταξύ, του εδαφικού καθεστώτος, ούτε αυτοί εζήτησαν ποτε διαιτησίαν, ούτε προτεινομένην από σας την δέχονται, αλλά θέλουν να επιδιώξουν την επανόρθωσιν των αιτιάσεών των διά πολέμου μάλλον παρά διά συζητήσεως, παρίστανται δε ήδη επιτάσσοντες, και όχι πλέον διατυπώνοντες αιτιάσεις. Διότι απαιτούν και την πολιορκείαν της Ποτειδαίας να λύσωμεν και την ελευθερίαν της Αιγίνης ν' αποκαταστήσωμεν και το περί Μεγαρέων Ψήφισμα ν' ανακαλέσωμεν. Αυτοί μάλιστα, που ήλθαν τελευταίοι, διακηρύττουν φανερά ότι πρέπει ν' αποδώσωμεν εις τους Έλληνας την ανεξαρτησίαν των. Κανείς όμως από σας ας μη νομίση ότι ο πόλεμος θα γίνη δι' ασήμαντον αφορμήν, εάν ηθέλαμεν αρνηθή ν' ανακαλέσωμεν το περί Μεγαρέων Ψήφισμα, εις το οποίον φαίνονται ότι αποδίδουν τόσην σπουδαιότητα, ώστε ισχυρίζονται ότι αν αυτό ανακληθή, ο πόλεμος θ' αποσοβηθή. Ούτε πρέπει ν' αφίσετε υφισταμένην εις την συνείδησίν σας την μομφήν ότι επολεμήσατε δι' ασήμαντον αιτίαν, διότι το ασήμαντον αυτό αποτελεί την λυδίαν λίθον, προς εξακρίβωσιν και δοκιμασίαν των προθέσεών σας. Καθόσον, εάν υποχωρήσετε απέναντι των, θα ευρεθήτε ενώπιον νέας και επαχθεστέρας απαιτήσεως, διότι θα νομίσουν ότι και εις τούτο θα υποκύψετε ένεκα φόβου. Ενώ, εάν αρνηθήτε αποφασιστικώς, θα τους δώσετε να εννοήσουν καθαρά ότι οφείλουν να συμπεριφέρονται απέναντι σας ως ίσοι προς ίσους μάλλον.

141. "Αποφασίσατε λοιπόν αμέσως, ή να υποκύψετε πριν υποστώμεν καμμίαν ζημίαν εκ του πολέμου, ή, εάν πρόκειται να πολεμήσωμεν, όπως εγώ τουλάχιστον νομίζω προτιμότερον να μη υποχωρήσωμεν, αδιάφορον αν πρόκειται περί μεγάλης ή μικράς αιτίας, ούτε να διατηρήσωμεν ό,τι μας ανήκει, υπό το κράτος του φόβου. Διότι και η μεγαλυτέρα και η μικροτέρα απαίτησις, η οποία στηρίζεται εις αξιούμενα δικαιώματα, όταν, αντί να επιδιωχθή διά της δικαστικής οδού, επιβάλλεται εις άλλους αναγκαστικώς εκ μέρους ομοίων των, σημαίνει υποδούλωσιν του ιδίου βαθμού. "Ό,τι, άλλωστε, αφορά τους πολεμικούς πόρους αμφοτέρων, οφείλετε να μάθετε, ακούοντες τας επομένας λεπτομερείας, ότι οι ιδικοί μας δεν είναι ασθενέστεροι. Οι Πελοποννήσιοι, τωόντι, καλλιεργούν την γην με τα χέρια των, και ούτε δημόσιον πλούτον έχουν, ούτε ιδιωτικόν. Εκτός τούτου, είναι άπειροι μακρών και υπερθαλασσίων πολέμων, λόγω του ότι ένεκα πενίας διεξάγουν τοιούτους βραχείς μόνον διαρκείας, οι μεν εναντίον των δε. Αλλ' άνθρωποι τόσον πτωχοί ούτε στόλον δύνανται να εξοπλίζουν ούτε πεζόν στρατόν να στέλλουν συχνά εκτός των ορίων της χώρας των, διότι και από τα κτήματά των θ' απουσίαζαν, και εκ των ιδίων θα εξώδευαν, και προς τούτοις θ' απεκλείοντο από την χρήσιν της θαλάσσης. Οι πόλεμοι, άλλωστε, συντηρούνται από τους συσσωρευμένους πολεμικούς θησαυρούς μάλλον, παρά από εκτάκτους αναγκαστικάς εισφοράς. Ενώ, εξ άλλου, οι εργαζόμενοι την γην με τα χέρια των προθυμότερον εκθέτουν εις τον πόλεμον το σώμα των, παρά την περιουσίαν των, καθόσον εκείνο μεν πιστεύουν ότι ημπορεί να περισωθή εκ των κινδύνων, δι' αυτήν όμως καμμίαν βεβαιότητα δεν έχουν, ότι δεν θα καταναλωθή προ του τέλους του πολέμου, ιδίως αν ούτος παραταθή παρά τους υπολογισμούς των, όπως ημπορεί κάλλιστα να συμβή. Διότι εις μίαν μόνην μάχην οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί των είναι ικανοί ν' αντισταθούν εναντίον όλων των Ελλήνων, αλλ' είναι ανίκανοι να διεξαγάγουν πόλεμον εναντίον αντιπάλου, ο οποίος έχει, όπως ημείς, διάφορον οργάνωσιν, εφόσον ούτε κοινήν βουλήν έχουν, ούτε προβαίνουν ταχέως εις τα μέτρα που επιβάλλονται από απροόπτους περιστάσεις, και επειδή όλοι έχουν ίσην ψήφον, χωρίς καν να είναι ομόφυλοι, ο καθείς επιδιώκει την προαγωγήν του ιδικού του συμφέροντος. Ως εκ τούτου, τίποτε συνήθως δεν ημπορεί να αχθή εις αίσιον πέρας. Διότι άλλοι μεν ενδιαφέρονται να εκδικηθούν όσον ημπορούν περισσότερον ιδιαίτερον εχθρόν, άλλοι δε να υποστούν όσον το δυνατόν μικροτέρας ζημίας. Επειδή άλλωστε συνέρχονται κατά μακρά διαλείμματα, ολίγον μόνον χρόνον διαθέτουν διά την εξέτασιν των κοινών, αλλά τον πλείστον καταναλίσκουν εις εξυπηρέτησιν των ιδιαιτέρων των συμφερόντων. Και νομίζει κανείς ότι καμμία βλάβη δεν θα επέλθη εις το κοινόν συμφέρον από την ιδικήν του αμέλειαν, αλλ' ότι την αμέλειάν του μέλλει ν' αναπληρώση η πρόνοια κανενός άλλου, και έτσι η ιδέα αυτή, την οποίαν πρεσβεύουν όλοι ιδιαιτέρως, γίνεται η αφανής αιτία της καταστροφής όλων.

142. "Αλλά κυριώτατον εμπόδιον δι' αυτούς θα είναι η σπάνις των χρημάτων, εφόσον βραδέως ποριζόμενοι αυτά κατ' ανάγκην θα χρονοτριβούν, ενώ αι ευκαιρίαι του πολέμου κανένα, δεν περιμένουν. Ούτε άλλωστε η κατασκευή οχυρώσεων υπ' αυτών επί του εδάφους μας, ούτε το ναυτικόν των, αξίζουν να μας εμπνεύσουν φόβον. Διότι, ως προς μεν το πρώτον, δύσκολον θα ήτο δι' αυτούς, και εν καιρώ ειρήνης, να κατασκευάσουν ωχυρωμένην πόλιν ισόπαλον προς τας Αθήνας, και ακόμη ολιγώτερον επί χώρας εχθρικής, προ πάντων εάν και ημείς, προς αντεκδίκησιν, εχωμιν τότε ανεγείρει επί του εδάφους μας ομοίας οχυρώσεις. Αλλ' εάν κατασκευάσουν φρούριον απλώς επί του εδάφους μας, θα ημπορούν μεν να φθείρουν μέρος της γης μας δι' επιδρομών και αυτομολιών των δούλων μας. Το τοιούτον, εν τούτοις, δεν θα ημπορέση να μας εμποδίση από του να πλεύσωμεν εις την χώραν των και ανεγείρωμεν εκεί οχυρώσεις, ούτε να προβαίνωμεν εις αντίποινα διά του στόλου μας, εις τον οποίον έγκειται η δύναμίς μας. Διότι μεγαλυτέραν εμπειρίαν έχομεν ημείς του κατά ξηράν πολέμου εκ της εμπειρίας μας περί τα ναυτικά, παρά εκείνοι των ναυτικών εκ της εμπειρίας των κατά ξηράν. Ούτε θα κατορθώσουν αυτοί ευκόλως ν' αποκτήσουν την ναυτικήν εμπειρίαν, αφού ούτε σεις ετελειοποιήθητε ακόμη, μολονότι ηρχίσατε ασκούμενοι εις τα ναυτικά ευθύς μετά τους Περσικούς πολέμους. Πώς λοιπόν ανδρες γεωργοί και όχι ναυτικοί θα ημπορέσουν να κατορθώσουν τίποτε άξιον λόγου, αφού μάλιστα, πλεονεκτούντες εις πλοία, και διηνεκώς επιτιθέμενοι δι' αυτών, ούτε θα τους επιτρέψωμεν ν' ασκηθούν; Διότι, εάν τα ενεργούντα τον αποκλεισμόν πλοία ήσαν ολίγα, ίσως θ' απεφάσιζαν να διακινδυνεύσουν, θρασύνοντες την αμάθειάν των με το πλήθος των ιδίων των πλοίων. Αλλ' εφόσον θα αποκλείωνται από ισχυρόν στόλον, θα μένουν αδρανείς, και η έλλειψις ασκήσεως θα τους καταστήση ανεπιτηδειοτέρους, και δι' αυτό και ατολμότερους. Διότι η ναυτική εμπειρία είναι κατ' εξοχήν ζήτημα τέχνης και η εις αυτήν άσκησις δεν επιτρέπεται να γίνεται συγχρόνως και όπως τύχη. Τουναντίον, ο ασκούμενος εις τα ναυτικά δεν πρέπει ν' απασχολήται από καμμιάν αλλην πάρεργον ενασχόλησιν.

143. "Άλλωστε, και αν ακόμη υποθέσωμεν ότι θέτοντες χείρα εις μέρος των χρημάτων, των αποθησαυρισμένων εις την Ολυμπίαν ή τους Δελφούς, προσπαθήσουν να προσελκύσουν προς το μέρος των τους ξένους ναύτας μας, το πράγμα θα ήτο δεινόν μόνον, εάν ημείς οι ίδιοι με τους μετοίκους, επιβιβαζόμενοι επί των πλοίων, δεν είμεθα ισόπαλοι με αυτούς. Ευτυχώς όμως και ισόπαλοι είμεθα και, το σπουδαιότερον, έχομεν πολίτας Αθηναίους ως πηδαλιούχους, και διά τας λοιπάς τεχνικάς υπηρεσίας έχομεν προσωπικόν περισσότερον και ικανώτερον παρά όλη η άλλη Ελλάς. Και κανείς από τους ξένους δεν θ' απεφάσιζε, χάριν μεγαλυτέρου μισθού ολίγων ημερών, ν' αντιμετώπιση τον κίνδυνον, όχι μόνον από την πατρίδα του να εξορισθή, αλλά και να διεξαγάγη με μικροτέρας ελπίδας νίκης κοινόν με εκείνους αγώνα. Και τα μεν των Πελοποννησίων πράγματα τοιαύτα περίπου φαίνονται εις εμέ τουλάχιστον ότι είναι. Νομίζω αντιθέτως ότι τα ιδικά μας και από τα μειονεκτήματα, διά τα οποία εμέμφθην εκείνους, είναι απηλλαγμένα, και άλλα πλεονεκτήματα, ανώτερα των ιδικών των, παρουσιάζουν. Εάν επομένως εκείνοι εισβάλουν εις το έδαφός μας διά ξηράς, ημείς θα πλεύσωμεν εναντίον του ιδικού των, και η δενδροτομία μέρους μόνον της Πελοποννήσου θα είναι κάτι εντελώς διάφορον από την δενδροτομίαν της όλης Αττικής. Διότι εκείνοι μεν δεν θα ημπορούν να αναπληρώσουν την έλλειψιν διά της καταλήψεως άλλου εδάφους, ειμή κατόπιν μάχης, ενώ ημείς έχομεν άφθονον γην και επί των νήσων και επί της στερεάς. Διότι η κυριαρχία της θαλάσσης αποτελεί πραγματικώς μέγα κεφάλαιον. Σκεφθήτε, τωόντι, εάν είμεθα νησιώται, ποίοι θα ήσαν πλέον απρόσβλητοι από ημάς; Και τώρα, εν τούτοις, συμμορφώνοντες τας αποφάσεις μας όσον το δυνατόν περισσότερον προς το ιδεώδες αυτό, οφείλομεν να εγκαταλείψωμεν την ύπαιθρον χώραν και τας επ' αυτής κατοικίας και να στρέψωμεν όλην την προσοχήν μας εις την υπεράσπισιν της πόλεως και την επί της θαλάσσης επικράτησιν. Ούτε πρέπει, παρασυρόμενοι από την αγανάκτησιν κατά των Πελοποννησίων διά την καταστροφήν των ιδιοκτησιών μας, να συνάψωμεν αποφασιστικήν προς αυτούς μάχην, ενώ είναι πολύ περισσότεροι. Διότι, αν μεν νικήσωμεν, θα έχωμεν πάλιν να αγωνισθώμεν με όχι ολιγωτέρους απ' αυτούς, εάν όμως νικηθώμεν, θα χάσωμεν επί πλέον και τους συμμαχικούς πόρους, οι οποίοι αποτελούν την πηγήν της δυνάμεώς μας, καθόσον οι σύμμαχοι δεν θα μείνουν βέβαια ήσυχοι, εάν δεν είμεθα πλέον εις θέσιν να τους επιβληθώμεν στρατιωτικώς. Ούτε πρέπει να ολοφυρώμεθα διά την απώλειαν οικιών και γης, αλλά διά την απώλειαν ανδρών, διότι ούτοι δύνανται ν' ανακτήσουν εκείνα, εκείνα όμως δεν ημπορούν ν' αναπληρώσουν τους απολεσθέντας ανδρας. Και αν επίστευα ότι θα με ηκούατε, θα συνίστων, όπως οι ίδιοι μεταβήτε και καταστρέψητε αυτά, και δείξετε προς τους Λακεδαιμονίους, ότι δεν θα υποκύψετε χάριν τοιούτων πραγμάτων.

144. "Έχω, άλλωστε, και πολλούς άλλους λόγους να πιστεύω ότι θα νικήσωμεν, εάν θελήσετε να μην επιδιώξετε συγχρόνως με την διεξαγωγήν του πολέμου και επέκτασιν της κυριαρχίας σας καί να μην αναλάβετε κινδύνους περιττούς. Διότι περισσότερον φοβούμαι τα ιδικά μας σφάλματα παρά τα σχέδια των εχθρών μας. Αλλά περί του ζητήματος τούτου θα ομιλήσω και πάλιν βραδύτερον, όταν ο πόλεμος θα έχη αρχίσει ήδη. Επί τoυ παρόντος, ας στείλωμεν τους πρέσβεις οπίσω, αφού δώσωμεν ως απάντησιν, ότι εις μεν τους Μεγαρείς θα επιτρέψωμεν την χρήσιν της αγοράς και των λιμένων, εάν και οι Λακεδαιμόνιοι παύσουν τας εναντίον μας και εναντίον των συμμάχων μας ξενηλασίας- καθόσον ούτε το εν απαγορεύεται από την Τριακονταετή συνθήκην, ούτε το άλλο-ότι των πόλεων την ανεξαρτησίαν θ' αποκαταστήσωμεν, εφόσον ήσαν ανεξάρτητοι κατά την σύναψιν της συνθήκης, και όταν και εκείνοι επιτρέψουν εις τας πόλεις της ομοσπονδίας ν' ασκούν την ανεξαρτησίαν των κατά τρόπον σύμφωνον όχι προς το συμφέρον των Λακεδαιμονίων, αλλά προς τους πόθους εκάστης από αυτάς, και τέλος ότι δεχόμεθα να υποβληθώμεν εις διαιτησίαν, σύμφωνα με τας συνθήκας, και δεν θα κάμωμεν έναρξιν του πολέμου, αλλά θα υπερασπίσωμεν εαυτούς, εάν πρώτοι μας επιτεθούν. Διότι τοιαύτη απάντησις και δικαία είναι και αρμόζουσα συγχρόνως εις την αξιοπρέπειαν της πόλεως. Πρέπει άλλωστε να γνωρίζωμεν ότι ο πόλεμος κατέστη αναπόφευκτος και ότι όσον περισσότερον πρόθυμοι δειχθώμεν προς ανάληψίν του, με τόσον ολιγωτέραν αποφασιστικότητα θα επιτεθούν εναντίον μας οι αντίπαλοι, και ακόμη ότι τους μεγίστους κινδύνους μέγιστοι ακολουθούν τιμαί και διά πόλιν και δι' ιδιώτην. Οι πατέρες μας, τουλάχιστον, αντιμετώπισαν επιτυχώς τους Πέρσας, χωρίς καν να έχουν τους μεγάλους πόρους, τους οποίους ημείς διαθέτομεν, αλλ' αφού, και τα ολίγα υπάρχοντα των εγκατέλειψαν, και με περισσοτέραν σύνεσιν παρά τύχην, και με μεγαλυτέραν τόλμην παρά δύναμιν, όχι μόνον τον βάρβαρον απέκρουσαν, αλλά και εις τοιαύτην προήγαγαν ακμήν την δύναμίν μας. Των πατέρων μας αυτών οφείλομεν να μη δειχθώμεν κατώτεροι, αλλά και τους εχθρούς ν' αποκρούσωμεν πάση δυνάμει, και την κληρονομίαν εκείνων να προσπαθήσωμεν να παραδώσωμε εις τους απογόνους μας όχι ηλαττωμένην".

145.

Απόρριψις των προτάσεων της Σπάρτης

Μετά τους λόγους τούτους του Περικλέους, οι Αθηναίοι, θεωρήσαντες ότι εσυμβούλευε τα άριστα, εψήφισαν όσα συνέστησε, και σύμφωνα με την γνώμην του, απεκρίθησαν εις τους Λακεδαιμονίους και εις τα καθέκαστα, όπως εκείνος διεσαφήνισε, και γενικώς ότι τίποτε δεν θα κάμουν διατασσόμενοι, αλλ' ότι είναι πρόθυμοι να επιδιώξουν την άρσιν των αιτιάσεων, σύμφωνα με την συνθήκην, επί τη βάσει της ισοτιμίας και των δύο μερών. Ως εκ τούτου, οι πρέσβεις επέστρεψαν οίκαδε, και οι Λακεδαιμόνιοι δεν έστειλαν πλέον άλλην πρεσβείαν. 146. Αυταί υπήρξαν αι προ του πολέμου αιτιάσεις και διαφοραί αμφοτέρων, αι οποίαι ήρχισαν ευθύς μετά τα γεγονότα της Επιδάμνου και της Κερκύρας. Μολαταύτα, εξηκολούθουν, εν τω μεταξύ, να επικοινωνούν και να μεταβαίνουν οι μεν εις την χώραν των δε, χωρίς κήρυκα αληθώς, αλλ' όχι και χωρίς υποψίαν. Διότι η κατάστασις απετέλει διάρρηξιν των συνθηκών και ημπορούσε να δώση αφορμήν εις πόλεμον.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΩΝ Β

[1] ῎Αρχεται δὲ ὁ πόλεμος ἐνθένδε ἤδη ᾿Αθηναίων καὶ Πελοποννησίων καὶ τῶν ἑκατέροις ξυμμάχων, ἐν ᾧ οὔτε ἐπεμείγνυντο ἔτι ἀκηρυκτεὶ παρ' ἀλλήλους καταστάντες τε ξυνεχῶς ἐπολέμουν· γέγραπται δὲ ἑξῆς ὡς ἕκαστα ἐγίγνετο κατὰ θέρος καὶ χειμῶνα.

[2] Τέσσαρα μὲν γὰρ καὶ δέκα ἔτη ἐνέμειναν αἱ τριακοντούτεις σπονδαὶ α῏ ἐγένοντο μετ' Εὐβοίας ἅλωσιν· τῷ δὲ πέμπτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει, ἐπὶ Ξρυσίδος ἐν ῎Αργει τότε πεντήκοντα δυοῖν δέοντα ἔτη ἱερωμένης καὶ Αἰνησίου ἐφόρου ἐν Σπάρτῃ καὶ Πυθοδώρου ἔτι δύο μῆνας ἄρχοντος ᾿Αθηναίοις, μετὰ τὴν ἐν Ποτειδαίᾳ μάχην μηνὶ ἕκτῳ καὶ ἅμα ἦρι ἀρχομένῳ Θηβαίων ἄνδρες ὀλίγῳ πλείους τριακοσίων (ἡγοῦντο δὲ αὐτῶν βοιωταρχοῦντες Πυθάγγελός τε ὁ Φυλείδου καὶ Διέμπορος ὁ ᾿Ονητορίδου) ἐσῆλθον περὶ πρῶτον ὕπνον ξὺν ὅπλοις ἐς Πλάταιαν τῆς Βοιωτίας οὖσαν ᾿Αθηναίων ξυμμαχίδα. ἐπηγάγοντο δὲ καὶ ἀνέῳξαν τὰς πύλας Πλαταιῶν ἄνδρες, Ναυκλείδης τε καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ, βουλόμενοι ἰδίας ἕνεκα δυνάμεως ἄνδρας τε τῶν πολιτῶν τοὺς σφίσιν ὑπεναντίους διαφθεῖραι καὶ τὴν πόλιν Θηβαίοις προσποιῆσαι. ἔπραξαν δὲ ταῦτα δι' Εὐρυμάχου τοῦ Λεοντιάδου, ἀνδρὸς Θηβαίων δυνατωτάτου. προϊδόντες γὰρ οἱ Θηβαῖοι ὅτι ἔσοιτο ὁ πόλεμος ἐβούλοντο τὴν Πλάταιαν αἰεὶ σφίσι διάφορον οὖσαν ἔτι ἐν εἰρήνῃ τε καὶ τοῦ πολέμου μήπω φανεροῦ καθεστῶτος προκαταλαβεῖν. ᾗ καὶ ῥᾷον ἔλαθον ἐσελθόντες, φυλακῆς οὐ προκαθεστηκυίας. θέμενοι δὲ ἐς τὴν ἀγορὰν τὰ ὅπλα τοῖς μὲν ἐπαγαγομένοις οὐκ ἐπείθοντο ὥστε εὐθὺς ἔργου ἔχεσθαι καὶ ἰέναι ἐπὶ τὰς οἰκίας τῶν ἐχθρῶν, γνώμην δ' ἐποιοῦντο κηρύγμασί τε χρήσασθαι ἐπιτηδείοις καὶ ἐς ξύμβασιν μᾶλλον καὶ φιλίαν τὴν πόλιν ἀγαγεῖν (καὶ ἀνεῖπεν ὁ κῆρυξ, εἴ τις βούλεται κατὰ τὰ πάτρια τῶν πάντων Βοιωτῶν ξυμμαχεῖν, τίθεσθαι παρ' αὑτοὺς τὰ ὅπλα), νομίζοντες σφίσι ῥᾳδίως τούτῳ τῷ τρόπῳ προσχωρήσειν τὴν πόλιν. [3] οἱ δὲ Πλαταιῆς ὡς ᾔσθοντο ἔνδον τε ὄντας τοὺς Θηβαίους καὶ ἐξαπιναίως κατειλημμένην τὴν πόλιν, καταδείσαντες καὶ νομίσαντες πολλῷ πλείους ἐσεληλυθέναι (οὐ γὰρ ἑώρων ἐν τῇ νυκτί) πρὸς ξύμβασιν ἐχώρησαν καὶ τοὺς λόγους δεξάμενοι ἡσύχαζον, ἄλλως τε καὶ ἐπειδὴ ἐς οὐδένα οὐδὲν ἐνεωτέριζον. πράσσοντες δέ πως ταῦτα κατενόησαν οὐ πολλοὺς τοὺς Θηβαίους ὄντας καὶ ἐνόμισαν ἐπιθέμενοι ῥᾳδίως κρατήσειν· τῷ γὰρ πλήθει τῶν Πλαταιῶν οὐ βουλομένῳ ἦν τῶν ᾿Αθηναίων ἀφίστασθαι. ἐδόκει οὖν ἐπιχειρητέα εἶναι, καὶ ξυνελέγοντο διορύσσοντες τοὺς κοινοὺς τοίχους παρ' ἀλλήλους, ὅπως μὴ διὰ τῶν ὁδῶν φανεροὶ ὦσιν ἰόντες, ἁμάξας τε ἄνευ τῶν ὑποζυγίων ἐς τὰς ὁδοὺς καθίστασαν, ἵνα ἀντὶ τείχους ᾖ, καὶ τἆλλα ἐξήρτυον ᾗ ἕκαστον ἐφαίνετο πρὸς τὰ παρόντα ξύμφορον ἔσεσθαι. ἐπεὶ δὲ ὡς ἐκ τῶν δυνατῶν ἑτοῖμα ἦν, φυλάξαντες ἔτι νύκτα καὶ αὐτὸ τὸ περίορθρον ἐχώρουν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἐπ' αὐτούς, ὅπως μὴ κατὰ φῶς θαρσαλεωτέροις οὖσι προσφέροιντο καὶ σφίσιν ἐκ τοῦ ἴσου γίγνωνται, ἀλλ' ἐν νυκτὶ φοβερώτεροι ὄντες ἥσσους ὦσι τῆς σφετέρας ἐμπειρίας τῆς κατὰ τὴν πόλιν. προσέβαλόν τε εὐθὺς καὶ ἐς χεῖρας ᾖσαν κατὰ τάχος. [4] οἱ δ' ὡς ἔγνωσαν ἐξηπατημένοι, ξυνεστρέφοντό τε ἐν σφίσιν αὐτοῖς καὶ τὰς προσβολὰς ᾗ προσπίπτοιεν ἀπεωθοῦντο. καὶ δὶς μὲν ἢ τρὶς ἀπεκρούσαντο, ἔπειτα πολλῷ θορύβῳ αὐτῶν τε προσβαλόντων καὶ τῶν γυναικῶν καὶ τῶν οἰκετῶν ἅμα ἀπὸ τῶν οἰκιῶν κραυγῇ τε καὶ ὀλολυγῇ χρωμένων λίθοις τε καὶ κεράμῳ βαλλόντων, καὶ ὑετοῦ ἅμα διὰ νυκτὸς πολλοῦ ἐπιγενομένου, ἐφοβήθησαν καὶ τραπόμενοι ἔφευγον διὰ τῆς πόλεως, ἄπειροι μὲν ὄντες οἱ πλείους ἐν σκότῳ καὶ πηλῷ τῶν διόδων ᾗ χρὴ σωθῆναι (καὶ γὰρ τελευτῶντος τοῦ μηνὸς τὰ γιγνόμενα ἦν), ἐμπείρους δὲ ἔχοντες τοὺς διώκοντας τοῦ μὴ ἐκφεύγειν, ὥστε διεφθείροντο οἱ πολλοί. τῶν δὲ Πλαταιῶν τις τὰς πύλας ᾗ ἐσῆλθον καὶ αἵπερ ἦσαν μόναι ἀνεῳγμέναι ἔκλῃσε στυρακίῳ ἀκοντίου ἀντὶ βαλάνου χρησάμενος ἐς τὸν μοχλόν, ὥστε μηδὲ ταύτῃ ἔξοδον ἔτι εἶναι. διωκόμενοι δὲ κατὰ τὴν πόλιν οἱ μέν τινες αὐτῶν ἐπὶ τὸ τεῖχος ἀναβάντες ἔρριψαν ἐς τὸ ἔξω σφᾶς αὐτοὺς καὶ διεφθάρησαν οἱ πλείους, οἱ δὲ κατὰ πύλας ἐρήμους γυναικὸς δούσης πέλεκυν λαθόντες καὶ διακόψαντες τὸν μοχλὸν ἐξῆλθον οὐ πολλοί (αἴσθησις γὰρ ταχεῖα ἐπεγένετο), ἄλλοι δὲ ἄλλῃ τῆς πόλεως σποράδες ἀπώλλυντο. τὸ δὲ πλεῖστον καὶ ὅσον μάλιστα ἦν ξυνεστραμμένον ἐσπίπτουσιν ἐς οἴκημα μέγα, ὃ ἦν τοῦ τείχους καὶ αἱ θύραι ἀνεῳγμέναι ἔτυχον αὐτοῦ, οἰόμενοι πύλας τὰς θύρας τοῦ οἰκήματος εἶναι καὶ ἄντικρυς δίοδον ἐς τὸ ἔξω. ὁρῶντες δὲ αὐτοὺς οἱ Πλαταιῆς ἀπειλημμένους ἐβουλεύοντο εἴτε κατακαύσωσιν ὥσπερ ἔχουσιν, ἐμπρήσαντες τὸ οἴκημα, εἴτε τι ἄλλο χρήσωνται. τέλος δὲ οὗτοί τε καὶ ὅσοι ἄλλοι τῶν Θηβαίων περιῆσαν κατὰ τὴν πόλιν πλανώμενοι, ξυνέβησαν τοῖς Πλαταιεῦσι παραδοῦναι σφᾶς τε αὐτοὺς καὶ τὰ ὅπλα χρήσασθαι ὅτι ἂν βούλωνται. οἱ μὲν δὴ ἐν τῇ Πλαταίᾳ οὕτως ἐπεπράγεσαν· [5] οἱ δ' ἄλλοι Θηβαῖοι, οὓς ἔδει ἔτι τῆς νυκτὸς παραγενέσθαι πανστρατιᾷ, εἴ τι ἄρα μὴ προχωροίη τοῖς ἐσεληλυθόσι, τῆς ἀγγελίας ἅμα καθ' ὁδὸν αὐτοῖς ῥηθείσης περὶ τῶν γεγενημένων ἐπεβοήθουν. ἀπέχει δὲ ἡ Πλάταια τῶν Θηβῶν σταδίους ἑβδομήκοντα, καὶ τὸ ὕδωρ τὸ γενόμενον τῆς νυκτὸς ἐποίησε βραδύτερον αὐτοὺς ἐλθεῖν· ὁ γὰρ ᾿Ασωπὸς ποταμὸς ἐρρύη μέγας καὶ οὐ ῥᾳδίως διαβατὸς ἦν. πορευόμενοί τε ἐν ὑετῷ καὶ τὸν ποταμὸν μόλις διαβάντες ὕστερον παρεγένοντο, ἤδη τῶν ἀνδρῶν τῶν μὲν διεφθαρμένων, τῶν δὲ ζώντων ἐχομένων. ὡς δ' ᾔσθοντο οἱ Θηβαῖοι τὸ γεγενημένον, ἐπεβούλευον τοῖς ἔξω τῆς πόλεως τῶν Πλαταιῶν· ἦσαν γὰρ καὶ ἄνθρωποι κατὰ τοὺς ἀγροὺς καὶ κατασκευή, οἷα ἀπροσδοκήτου κακοῦ ἐν εἰρήνῃ γενομένου· ἐβούλοντο γὰρ σφίσιν, εἴ τινα λάβοιεν, ὑπάρχειν ἀντὶ τῶν ἔνδον, ἢν ἄρα τύχωσί τινες ἐζωγρημένοι. καὶ οἱ μὲν ταῦτα διενοοῦντο, οἱ δὲ Πλαταιῆς ἔτι διαβουλευομένων αὐτῶν ὑποτοπήσαντες τοιοῦτόν τι ἔσεσθαι καὶ δείσαντες περὶ τοῖς ἔξω κήρυκα ἐξέπεμψαν παρὰ τοὺς Θηβαίους, λέγοντες ὅτι οὔτε τὰ πεποιημένα ὅσια δράσειαν ἐν σπονδαῖς σφῶν πειράσαντες καταλαβεῖν τὴν πόλιν, τά τε ἔξω ἔλεγον αὐτοῖς μὴ ἀδικεῖν· εἰ δὲ μή, καὶ αὐτοὶ ἔφασαν αὐτῶν τοὺς ἄνδρας ἀποκτενεῖν οὓς ἔχουσι ζῶντας· ἀναχωρησάντων δὲ πάλιν ἐκ τῆς γῆς ἀποδώσειν αὐτοῖς τοὺς ἄνδρας. Θηβαῖοι μὲν ταῦτα λέγουσι καὶ ἐπομόσαι φασὶν αὐτούς· Πλαταιῆς δ' οὐχ ὁμολογοῦσι τοὺς ἄνδρας εὐθὺς ὑποσχέσθαι ἀποδώσειν, ἀλλὰ λόγων πρῶτον γενομένων ἤν τι ξυμβαίνωσι, καὶ ἐπομόσαι οὔ φασιν. ἐκ δ' οὖν τῆς γῆς ἀνεχώρησαν οἱ Θηβαῖοι οὐδὲν ἀδικήσαντες· οἱ δὲ Πλαταιῆς ἐπειδὴ τὰ ἐκ τῆς χώρας κατὰ τάχος ἐσεκομίσαντο, ἀπέκτειναν τοὺς ἄνδρας εὐθύς. ἦσαν δὲ ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατὸν οἱ ληφθέντες, καὶ Εὐρύμαχος εἷς αὐτῶν ἦν, πρὸς ὃν ἔπραξαν οἱ προδιδόντες. [6] τοῦτο δὲ ποιήσαντες ἔς τε τὰς ᾿Αθήνας ἄγγελον ἔπεμπον καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν τοῖς Θηβαίοις, τά τε ἐν τῇ πόλει καθίσταντο πρὸς τὰ παρόντα ᾗ ἐδόκει αὐτοῖς. τοῖς δ' ᾿Αθηναίοις ἠγγέλθη εὐθὺς τὰ περὶ τῶν Πλαταιῶν γεγενημένα, καὶ Βοιωτῶν τε παραχρῆμα ξυνέλαβον ὅσοι ἦσαν ἐν τῇ ᾿Αττικῇ καὶ ἐς τὴν Πλάταιαν ἔπεμψαν κήρυκα, κελεύοντες εἰπεῖν μηδὲν νεώτερον ποιεῖν περὶ τῶν ἀνδρῶν οὓς ἔχουσι Θηβαίων, πρὶν ἄν τι καὶ αὐτοὶ βουλεύσωσι περὶ αὐτῶν· οὐ γὰρ ἠγγέλθη αὐτοῖς ὅτι τεθνηκότες εἶεν. ἅμα γὰρ τῇ ἐσόδῳ γιγνομένῃ τῶν Θηβαίων ὁ πρῶτος ἄγγελος ἐξῄει, ὁ δὲ δεύτερος ἄρτι νενικημένων τε καὶ ξυνειλημμένων· καὶ τῶν ὕστερον οὐδὲν ᾔδεσαν. οὕτω δὴ οὐκ εἰδότες οἱ ᾿Αθηναῖοι ἐπέστελλον· ὁ δὲ κῆρυξ ἀφικόμενος ηὗρε τοὺς ἄνδρας διεφθαρμένους. καὶ μετὰ ταῦτα οἱ ᾿Αθηναῖοι στρατεύσαντες ἐς Πλάταιαν σῖτόν τε ἐσήγαγον καὶ φρουροὺς ἐγκατέλιπον, τῶν τε ἀνθρώπων τοὺς ἀχρειοτάτους ξὺν γυναιξὶ καὶ παισὶν ἐξεκόμισαν.

[7] Γεγενημένου δὲ τοῦ ἐν Πλαταιαῖς ἔργου καὶ λελυμένων λαμπρῶς τῶν σπονδῶν οἱ ᾿Αθηναῖοι παρεσκευάζοντο ὡς πολεμήσοντες, παρεσκευάζοντο δὲ καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, πρεσβείας τε μέλλοντες πέμπειν παρὰ βασιλέα καὶ ἄλλοσε πρὸς τοὺς βαρβάρους, εἴ ποθέν τινα ὠφελίαν ἤλπιζον ἑκάτεροι προσλήψεσθαι, πόλεις τε ξυμμαχίδας ποιούμενοι ὅσαι ἦσαν ἐκτὸς τῆς ἑαυτῶν δυνάμεως. καὶ Λακεδαιμονίοις μὲν πρὸς ταῖς αὐτοῦ ὑπαρχούσαις ἐξ ᾿Ιταλίας καὶ Σικελίας τοῖς τἀκείνων ἑλομένοις ναῦς ἐπετάχθη ποιεῖσθαι κατὰ μέγεθος τῶν πόλεων, ὡς ἐς τὸν πάντα ἀριθμὸν πεντακοσίων νεῶν ἐσομένων, καὶ ἀργύριον ῥητὸν ἑτοιμάζειν, τά τε ἄλλα ἡσυχάζοντας καὶ ᾿Αθηναίους δεχομένους μιᾷ νηὶ ἕως ἂν ταῦτα παρασκευασθῇ. ᾿Αθηναῖοι δὲ τήν τε ὑπάρχουσαν ξυμμαχίαν ἐξήταζον καὶ ἐς τὰ περὶ Πελοπόννησον μᾶλλον χωρία ἐπρεσβεύοντο, Κέρκυραν καὶ Κεφαλληνίαν καὶ ᾿Ακαρνᾶνας καὶ Ζάκυνθον, ὁρῶντες, εἰ σφίσι φίλια ταῦτ' εἴη βεβαίως, πέριξ τὴν Πελοπόννησον καταπολεμήσοντες. [8] ὀλίγον τε ἐπενόουν οὐδὲν ἀμφότεροι, ἀλλ' ἔρρωντο ἐς τὸν πόλεμον οὐκ ἀπεικότως· ἀρχόμενοι γὰρ πάντες ὀξύτερον ἀντιλαμβάνονται, τότε δὲ καὶ νεότης πολλὴ μὲν οὖσα ἐν τῇ Πελοποννήσῳ, πολλὴ δ' ἐν ταῖς ᾿Αθήναις οὐκ ἀκουσίως ὑπὸ ἀπειρίας ἥπτετο τοῦ πολέμου, ἥ τε ἄλλη ῾Ελλὰς ἅπασα μετέωρος ἦν ξυνιουσῶν τῶν πρώτων πόλεων. καὶ πολλὰ μὲν λόγια ἐλέγετο, πολλὰ δὲ χρησμολόγοι ᾖδον ἔν τε τοῖς μέλλουσι πολεμήσειν καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσιν. ἔτι δὲ Δῆλος ἐκινήθη ὀλίγον πρὸ τούτων, πρότερον οὔπω σεισθεῖσα ἀφ' οὗ ῞Ελληνες μέμνηνται· ἐλέγετο δὲ καὶ ἐδόκει ἐπὶ τοῖς μέλλουσι γενήσεσθαι σημῆναι. εἴ τέ τι ἄλλο τοιουτότροπον ξυνέβη γενέσθαι, πάντα ἀνεζητεῖτο. ἡ δὲ εὔνοια παρὰ πολὺ ἐποίει τῶν ἀνθρώπων μᾶλλον ἐς τοὺς Λακεδαιμονίους, ἄλλως τε καὶ προειπόντων ὅτι τὴν ῾Ελλάδα ἐλευθεροῦσιν. ἔρρωτό τε πᾶς καὶ ἰδιώτης καὶ πόλις εἴ τι δύναιτο καὶ λόγῳ καὶ ἔργῳ ξυνεπιλαμβάνειν αὐτοῖς· ἐν τούτῳ τε κεκωλῦσθαι ἐδόκει ἑκάστῳ τὰ πράγματα ᾧ μή τις αὐτὸς παρέσται. οὕτως <ἐν> ὀργῇ εἶχον οἱ πλείους τοὺς ᾿Αθηναίους, οἱ μὲν τῆς ἀρχῆς ἀπολυθῆναι βουλόμενοι, οἱ δὲ μὴ ἀρχθῶσι φοβούμενοι.

[9] Παρασκευῇ μὲν οὖν καὶ γνώμῃ τοιαύτῃ ὥρμηντο, πόλεις δὲ ἑκάτεροι τάσδε ἔχοντες ξυμμάχους ἐς τὸν πόλεμον καθίσταντο. Λακεδαιμονίων μὲν οἵδε ξύμμαχοι· Πελοποννήσιοι μὲν οἱ ἐντὸς ᾿Ισθμοῦ πάντες πλὴν ᾿Αργείων καὶ ᾿Αχαιῶν (τούτοις δὲ ἐς ἀμφοτέρους φιλία ἦν· Πελληνῆς δὲ ᾿Αχαιῶν μόνοι ξυνεπολέμουν τὸ πρῶτον, ἔπειτα δὲ ὕστερον καὶ ἅπαντεσ), ἔξω δὲ Πελοποννήσου Μεγαρῆς, Βοιωτοί, Λοκροί, Φωκῆς, ᾿Αμπρακιῶται, Λευκάδιοι, ᾿Ανακτόριοι. τούτων ναυτικὸν παρείχοντο Κορίνθιοι, Μεγαρῆς, Σικυώνιοι, Πελληνῆς, ᾿Ηλεῖοι, ᾿Αμπρακιῶται, Λευκάδιοι, ἱππέας δὲ Βοιωτοί, Φωκῆς, Λοκροί· αἱ δ' ἄλλαι πόλεις πεζὸν παρεῖχον. αὕτη μὲν Λακεδαιμονίων ξυμμαχία· ᾿Αθηναίων δὲ Ξῖοι, Λέσβιοι, Πλαταιῆς, Μεσσήνιοι οἱ ἐν Ναυπάκτῳ, ᾿Ακαρνάνων οἱ πλείους, Κερκυραῖοι, Ζακύνθιοι, καὶ ἄλλαι πόλεις αἱ ὑποτελεῖς οὖσαι ἐν ἔθνεσι τοσοῖσδε, Καρία ἡ ἐπὶ θαλάσσῃ, Δωριῆς Καρσὶ πρόσοικοι, ᾿Ιωνία, ῾Ελλήσποντος, τὰ ἐπὶ Θρᾴκης, νῆσοι ὅσαι ἐντὸς Πελοποννήσου καὶ Κρήτης πρὸς ἥλιον ἀνίσχοντα, πᾶσαι αἱ Κυκλάδες πλὴν Μήλου καὶ Θήρας. τούτων ναυτικὸν παρείχοντο Ξῖοι, Λέσβιοι, Κερκυραῖοι, οἱ δ' ἄλλοι πεζὸν καὶ χρήματα. ξυμμαχία μὲν αὕτη ἑκατέρων καὶ παρασκευὴ ἐς τὸν πόλεμον ἦν.

[10] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι μετὰ τὰ ἐν Πλαταιαῖς εὐθὺς περιήγγελλον κατὰ τὴν Πελοπόννησον καὶ τὴν ἔξω ξυμμαχίδα στρατιὰν παρασκευάζεσθαι ταῖς πόλεσι τά τε ἐπιτήδεια οἷα εἰκὸς ἐπὶ ἔξοδον ἔκδημον ἔχειν, ὡς ἐσβαλοῦντες ἐς τὴν ᾿Αττικήν. ἐπειδὴ δὲ ἑκάστοις ἑτοῖμα γίγνοιτο, κατὰ τὸν χρόνον τὸν εἰρημένον ξυνῇσαν τὰ δύο μέρη ἀπὸ πόλεως ἑκάστης ἐς τὸν ᾿Ισθμόν. καὶ ἐπειδὴ πᾶν τὸ στράτευμα ξυνειλεγμένον ἦν, ᾿Αρχίδαμος ὁ βασιλεὺς τῶν Λακεδαιμονίων, ὅσπερ ἡγεῖτο τῆς ἐξόδου ταύτης, ξυγκαλέσας τοὺς στρατηγοὺς τῶν πόλεων πασῶν καὶ τοὺς μάλιστα ἐν τέλει καὶ ἀξιολογωτάτους παρῄνει τοιάδε.

[11] '῎Ανδρες Πελοποννήσιοι καὶ ξύμμαχοι, καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν πολλὰς στρατείας καὶ ἐν αὐτῇ Πελοποννήσῳ καὶ ἔξω ἐποιήσαντο, καὶ ἡμῶν αὐτῶν οἱ πρεσβύτεροι οὐκ ἄπειροι πολέμων εἰσίν· ὅμως δὲ τῆσδε οὔπω μείζονα παρασκευὴν ἔχοντες ἐξήλθομεν, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ πόλιν δυνατωτάτην νῦν ἐρχόμεθα καὶ αὐτοὶ πλεῖστοι καὶ ἄριστοι στρατεύοντες. δίκαιον οὖν ἡμᾶς μήτε τῶν πατέρων χείρους φαίνεσθαι μήτε ἡμῶν αὐτῶν τῆς δόξης ἐνδεεστέρους. ἡ γὰρ ῾Ελλὰς πᾶσα τῇδε τῇ ὁρμῇ ἐπῆρται καὶ προσέχει τὴν γνώμην, εὔνοιαν ἔχουσα διὰ τὸ ᾿Αθηναίων ἔχθος πρᾶξαι ἡμᾶς ἃ ἐπινοοῦμεν. οὔκουν χρή, εἴ τῳ καὶ δοκοῦμεν πλήθει ἐπιέναι καὶ ἀσφάλεια πολλὴ εἶναι μὴ ἂν ἐλθεῖν τοὺς ἐναντίους ἡμῖν διὰ μάχης, τούτων ἕνεκα ἀμελέστερόν τι παρεσκευασμένους χωρεῖν, ἀλλὰ καὶ πόλεως ἑκάστης ἡγεμόνα καὶ στρατιώτην τὸ καθ' αὑτὸν αἰεὶ προσδέχεσθαι ἐς κίνδυνόν τινα ἥξειν. ἄδηλα γὰρ τὰ τῶν πολέμων, καὶ ἐξ ὀλίγου τὰ πολλὰ καὶ δι' ὀργῆς αἱ ἐπιχειρήσεις γίγνονται· πολλάκις τε τὸ ἔλασσον πλῆθος δεδιὸς ἄμεινον ἠμύνατο τοὺς πλέονας διὰ τὸ καταφρονοῦντας ἀπαρασκεύους γενέσθαι. χρὴ δὲ αἰεὶ ἐν τῇ πολεμίᾳ τῇ μὲν γνώμῃ θαρσαλέους στρατεύειν, τῷ δ' ἔργῳ δεδιότας παρεσκευάσθαι· οὕτω γὰρ πρός τε τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις εὐψυχότατοι ἂν εἶεν πρός τε τὸ ἐπιχειρεῖσθαι ἀσφαλέ στατοι. ἡμεῖς δὲ οὐδ' ἐπὶ ἀδύνατον ἀμύνεσθαι οὕτω πόλιν ἐρχόμεθα, ἀλλὰ τοῖς πᾶσιν ἄριστα παρεσκευασμένην, ὥστε χρὴ καὶ πάνυ ἐλπίζειν διὰ μάχης ἰέναι αὐτούς, εἰ μὴ καὶ νῦν ὥρμηνται ἐν ᾧ οὔπω πάρεσμεν, ἀλλ' ὅταν ἐν τῇ γῇ ὁρῶσιν ἡμᾶς δῃοῦντάς τε καὶ τἀκείνων φθείροντας. πᾶσι γὰρ ἐν τοῖς ὄμμασι καὶ ἐν τῷ παραυτίκα ὁρᾶν πάσχοντάς τι ἄηθες ὀργὴ προσπίπτει· καὶ οἱ λογισμῷ ἐλάχιστα χρώμενοι θυμῷ πλεῖστα ἐς ἔργον καθίστανται. ᾿Αθηναίους δὲ καὶ πλέον τι τῶν ἄλλων εἰκὸς τοῦτο δρᾶσαι, ο῏ ἄρχειν τε τῶν ἄλλων ἀξιοῦσι καὶ ἐπιόντες τὴν τῶν πέλας δῃοῦν μᾶλλον ἢ τὴν αὑτῶν ὁρᾶν. ὡς οὖν ἐπὶ τοσαύτην πόλιν στρατεύοντες καὶ μεγίστην δόξαν οἰσόμενοι τοῖς τε προγόνοις καὶ ἡμῖν αὐτοῖς ἐπ' ἀμφότερα ἐκ τῶν ἀποβαινόντων, ἕπεσθ' ὅπῃ ἄν τις ἡγῆται, κόσμον καὶ φυλακὴν περὶ παντὸς ποιούμενοι καὶ τὰ παραγγελλόμενα ὀξέως δεχόμενοι· κάλλιστον γὰρ τόδε καὶ ἀσφαλέστατον, πολλοὺς ὄντας ἑνὶ κόσμῳ χρωμένους φαίνεσθαι.'

[12] Τοσαῦτα εἰπὼν καὶ διαλύσας τὸν ξύλλογον ὁ ᾿Αρχίδαμος Μελήσιππον πρῶτον ἀποστέλλει ἐς τὰς ᾿Αθήνας τὸν Διακρίτου ἄνδρα Σπαρτιάτην, εἴ τι ἄρα μᾶλλον ἐνδοῖεν οἱ ᾿Αθηναῖοι ὁρῶντες σφᾶς ἤδη ἐν ὁδῷ ὄντας. οἱ δὲ οὐ προσεδέξαντο αὐτὸν ἐς τὴν πόλιν οὐδ' ἐπὶ τὸ κοινόν· ἦν γὰρ Περικλέους γνώμη πρότερον νενικηκυῖα κήρυκα καὶ πρεσβείαν μὴ προσδέχεσθαι Λακεδαιμονίων ἐξεστρατευμένων· ἀποπέμπουσιν οὖν αὐτὸν πρὶν ἀκοῦσαι καὶ ἐκέλευον ἐκτὸς ὅρων εἶναι αὐθημερόν, τό τε λοιπὸν ἀναχωρήσαντας ἐπὶ τὰ σφέτερα αὐτῶν, ἤν τι βούλωνται, πρεσβεύεσθαι. ξυμπέμπουσί τε τῷ Μελησίππῳ ἀγωγούς, ὅπως μηδενὶ ξυγγένηται. ὁ δ' ἐπειδὴ ἐπὶ τοῖς ὁρίοις ἐγένετο καὶ ἔμελλε διαλύσεσθαι, τοσόνδε εἰπὼν ἐπορεύετο ὅτι 'ἥδε ἡ ἡμέρα τοῖς ῞Ελλησι μεγάλων κακῶν ἄρξει.' ὡς δὲ ἀφίκετο ἐς τὸ στρατόπεδον καὶ ἔγνω ὁ ᾿Αρχίδαμος ὅτι οἱ ᾿Αθηναῖοι οὐδέν πω ἐνδώσουσιν, οὕτω δὴ ἄρας τῷ στρατῷ προυχώρει ἐς τὴν γῆν αὐτῶν. Βοιωτοὶ δὲ μέρος μὲν τὸ σφέτερον καὶ τοὺς ἱππέας παρείχοντο Πελοποννησίοις ξυστρατεύειν, τοῖς δὲ λειπομένοις ἐς Πλάταιαν ἐλθόντες τὴν γῆν ἐδῄουν.

[13] ῎Ετι δὲ τῶν Πελοποννησίων ξυλλεγομένων τε ἐς τὸν ᾿Ισθμὸν καὶ ἐν ὁδῷ ὄντων, πρὶν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν ᾿Αττικήν, Περικλῆς ὁ Ξανθίππου στρατηγὸς ὢν ᾿Αθηναίων δέκατος αὐτός, ὡς ἔγνω τὴν ἐσβολὴν ἐσομένην, ὑποτοπήσας, ὅτι ᾿Αρχίδαμος αὐτῷ ξένος ὢν ἐτύγχανε, μὴ πολλάκις ἢ αὐτὸς ἰδίᾳ βουλόμενος χαρίζεσθαι τοὺς ἀγροὺς αὐτοῦ παραλίπῃ καὶ μὴ δῃώσῃ, ἢ καὶ Λακεδαιμονίων κελευσάντων ἐπὶ διαβολῇ τῇ ἑαυτοῦ γένηται τοῦτο, ὥσπερ καὶ τὰ ἄγη ἐλαύνειν προεῖπον ἕνεκα ἐκείνου, προηγόρευε τοῖς ᾿Αθηναίοις ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ὅτι ᾿Αρχίδαμος μέν οἱ ξένος εἴη, οὐ μέντοι ἐπὶ κακῷ γε τῆς πόλεως γένοιτο, τοὺς δὲ ἀγροὺς τοὺς ἑαυτοῦ καὶ οἰκίας ἢν ἄρα μὴ δῃώσωσιν οἱ πολέμιοι ὥσπερ καὶ τὰ τῶν ἄλλων, ἀφίησιν αὐτὰ δημόσια εἶναι καὶ μηδεμίαν οἱ ὑποψίαν κατὰ ταῦτα γίγνεσθαι. παρῄνει δὲ καὶ περὶ τῶν παρόντων ἅπερ καὶ πρότερον, παρασκευάζεσθαί τε ἐς τὸν πόλεμον καὶ τὰ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἐσκομίζεσθαι, ἔς τε μάχην μὴ ἐπεξιέναι, ἀλλὰ τὴν πόλιν ἐσελθόντας φυλάσσειν, καὶ τὸ ναυτικόν, ᾗπερ ἰσχύουσιν, ἐξαρτύεσθαι, τά τε τῶν ξυμμάχων διὰ χειρὸς ἔχειν, λέγων τὴν ἰσχὺν αὐτοῖς ἀπὸ τούτων εἶναι τῶν χρημάτων τῆς προσόδου, τὰ δὲ πολλὰ τοῦ πολέμου γνώμῃ καὶ χρημάτων περιουσίᾳ κρατεῖσθαι. θαρσεῖν τε ἐκέλευε προσιόντων μὲν ἑξακοσίων ταλάντων ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ φόρου κατ' ἐνιαυτὸν ἀπὸ τῶν ξυμμάχων τῇ πόλει ἄνευ τῆς ἄλλης προσόδου, ὑπαρχόντων δὲ ἐν τῇ ἀκροπόλει ἔτι τότε ἀργυρίου ἐπισήμου ἑξακισχιλίων ταλάντων (τὰ γὰρ πλεῖστα τριακοσίων ἀποδέοντα μύρια ἐγένετο, ἀφ' ὧν ἔς τε τὰ προπύλαια τῆς ἀκροπόλεως καὶ τἆλλα οἰκοδομήματα καὶ ἐς Ποτείδαιαν ἀπανηλώθη), χωρὶς δὲ χρυσίου ἀσήμου καὶ ἀργυρίου ἔν τε ἀναθήμασιν ἰδίοις καὶ δημοσίοις καὶ ὅσα ἱερὰ σκεύη περί τε τὰς πομπὰς καὶ τοὺς ἀγῶνας καὶ σκῦλα Μηδικὰ καὶ εἴ τι τοιουτότροπον, οὐκ ἐλάσσονος [ἦν] ἢ πεντακοσίων ταλάντων. ἔτι δὲ καὶ τὰ ἐκ τῶν ἄλλων ἱερῶν προσετίθει χρήματα οὐκ ὀλίγα, οἷς χρήσεσθαι αὐτούς, καὶ ἢν πάνυ ἐξείργωνται πάντων, καὶ αὐτῆς τῆς θεοῦ τοῖς περικειμένοις χρυσίοις· ἀπέφαινε δ' ἔχον τὸ ἄγαλμα τεσσαράκοντα τάλαντα σταθμὸν χρυσίου ἀπέφθου, καὶ περιαιρετὸν εἶναι ἅπαν. χρησαμένους τε ἐπὶ σωτηρίᾳ ἔφη χρῆναι μὴ ἐλάσσω ἀντικαταστῆσαι πάλιν. χρήμασι μὲν οὖν οὕτως ἐθάρσυνεν αὐτούς, ὁπλίτας δὲ τρισχιλίους καὶ μυρίους εἶναι ἄνευ τῶν ἐν τοῖς φρουρίοις καὶ τῶν παρ' ἔπαλξιν ἑξακισχιλίων καὶ μυρίων. τοσοῦτοι γὰρ ἐφύλασσον τὸ πρῶτον ὁπότε οἱ πολέμιοι ἐσβάλοιεν, ἀπό τε τῶν πρεσβυτάτων καὶ τῶν νεωτάτων, καὶ μετοίκων ὅσοι ὁπλῖται ἦσαν. τοῦ τε γὰρ Φαληρικοῦ τείχους στάδιοι ἦσαν πέντε καὶ τριάκοντα πρὸς τὸν κύκλον τοῦ ἄστεως, καὶ αὐτοῦ τοῦ κύκλου τὸ φυλασσόμενον τρεῖς καὶ τεσσαράκοντα (ἔστι δὲ αὐτοῦ ὃ καὶ ἀφύλακτον ἦν, τὸ μεταξὺ τοῦ τε μακροῦ καὶ τοῦ Φαληρικοῦ), τὰ δὲ μακρὰ τείχη πρὸς τὸν Πειραιᾶ τεσσαράκοντα σταδίων, ὧν τὸ ἔξωθεν ἐτηρεῖτο· καὶ τοῦ Πειραιῶς ξὺν Μουνιχίᾳ ἑξήκοντα μὲν σταδίων ὁ ἅπας περίβολος, τὸ δ' ἐν φυλακῇ ὂν ἥμισυ τούτου. ἱππέας δὲ ἀπέφαινε διακοσίους καὶ χιλίους ξὺν ἱπποτοξόταις, ἑξακοσίους δὲ καὶ χιλίους τοξότας, καὶ τριήρεις τὰς πλωίμους τριακοσίας. ταῦτα γὰρ ὑπῆρχεν ᾿Αθηναίοις καὶ οὐκ ἐλάσσω ἕκαστα τούτων, ὅτε ἡ ἐσβολὴ τὸ πρῶτον ἔμελλε Πελοποννησίων ἔσεσθαι καὶ ἐς τὸν πόλεμον καθίσταντο. ἔλεγε δὲ καὶ ἄλλα οἷάπερ εἰώθει Περικλῆς ἐς ἀπόδειξιν τοῦ περιέσεσθαι τῷ πολέμῳ.

[14] Οἱ δὲ ᾿Αθηναῖοι ἀκούσαντες ἀνεπείθοντό τε καὶ ἐσεκομίζοντο ἐκ τῶν ἀγρῶν παῖδας καὶ γυναῖκας καὶ τὴν ἄλλην κατασκευὴν ᾗ κατ' οἶκον ἐχρῶντο, καὶ αὐτῶν τῶν οἰκιῶν καθαιροῦντες τὴν ξύλωσιν· πρόβατα δὲ καὶ ὑποζύγια ἐς τὴν Εὔβοιαν διεπέμψαντο καὶ ἐς τὰς νήσους τὰς ἐπικειμένας. χαλεπῶς δὲ αὐτοῖς διὰ τὸ αἰεὶ εἰωθέναι τοὺς πολλοὺς ἐν τοῖς ἀγροῖς διαιτᾶσθαι ἡ ἀνάστασις ἐγίγνετο. [15] ξυνεβεβήκει δὲ ἀπὸ τοῦ πάνυ ἀρχαίου ἑτέρων μᾶλλον ᾿Αθηναίοις τοῦτο. ἐπὶ γὰρ Κέκροπος καὶ τῶν πρώτων βασιλέων ἡ ᾿Αττικὴ ἐς Θησέα αἰεὶ κατὰ πόλεις ᾠκεῖτο πρυτανεῖά τε ἐχούσας καὶ ἄρχοντας, καὶ ὁπότε μή τι δείσειαν, οὐ ξυνῇσαν βουλευσόμενοι ὡς τὸν βασιλέα, ἀλλ' αὐτοὶ ἕκαστοι ἐπολίτευον καὶ ἐβουλεύοντο· καί τινες καὶ ἐπολέμησάν ποτε αὐτῶν, ὥσπερ καὶ ᾿Ελευσίνιοι μετ' Εὐμόλπου πρὸς ᾿Ερεχθέα. ἐπειδὴ δὲ Θησεὺς ἐβασίλευσε, γενόμενος μετὰ τοῦ ξυνετοῦ καὶ δυνατὸς τά τε ἄλλα διεκόσμησε τὴν χώραν καὶ καταλύσας τῶν ἄλλων πόλεων τά τε βουλευτήρια καὶ τὰς ἀρχὰς ἐς τὴν νῦν πόλιν οὖσαν, ἓν βουλευτήριον ἀποδείξας καὶ πρυτανεῖον, ξυνῴκισε πάντας, καὶ νεμομένους τὰ αὑτῶν ἑκάστους ἅπερ καὶ πρὸ τοῦ ἠνάγκασε μιᾷ πόλει ταύτῃ χρῆσθαι, ἣ ἁπάντων ἤδη ξυντελούντων ἐς αὐτὴν μεγάλη γενομένη παρεδόθη ὑπὸ Θησέως τοῖς ἔπειτα· καὶ ξυνοίκια ἐξ ἐκείνου ᾿Αθηναῖοι ἔτι καὶ νῦν τῇ θεῷ ἑορτὴν δημοτελῆ ποιοῦσιν. τὸ δὲ πρὸ τοῦ ἡ ἀκρόπολις ἡ νῦν οὖσα πόλις ἦν, καὶ τὸ ὑπ' αὐτὴν πρὸς νότον μάλιστα τετραμμένον. τεκμήριον δέ· τὰ γὰρ ἱερὰ ἐν αὐτῇ τῇ ἀκροπόλει καὶ ἄλλων θεῶν ἐστὶ καὶ τὰ ἔξω πρὸς τοῦτο τὸ μέρος τῆς πόλεως μᾶλλον ἵδρυται, τό τε τοῦ Διὸς τοῦ ᾿Ολυμπίου καὶ τὸ Πύθιον καὶ τὸ τῆς Γῆς καὶ τὸ <τοῦ> ἐν Λίμναις Διονύσου, ᾧ τὰ ἀρχαιότερα Διονύσια [τῇ δωδεκάτῃ] ποιεῖται ἐν μηνὶ ᾿Ανθεστηριῶνι, ὥσπερ καὶ οἱ ἀπ' ᾿Αθηναίων ῎Ιωνες ἔτι καὶ νῦν νομίζουσιν. ἵδρυται δὲ καὶ ἄλλα ἱερὰ ταύτῃ ἀρχαῖα. καὶ τῇ κρήνῃ τῇ νῦν μὲν τῶν τυράννων οὕτω σκευασάντων ᾿Εννεακρούνῳ καλουμένῃ, τὸ δὲ πάλαι φανερῶν τῶν πηγῶν οὐσῶν Καλλιρρόῃ ὠνομασμένῃ, ἐκεῖνοί τε ἐγγὺς οὔσῃ τὰ πλείστου ἄξια ἐχρῶντο, καὶ νῦν ἔτι ἀπὸ τοῦ ἀρχαίου πρό τε γαμικῶν καὶ ἐς ἄλλα τῶν ἱερῶν νομίζεται τῷ ὕδατι χρῆσθαι· καλεῖται δὲ διὰ τὴν παλαιὰν ταύτῃ κατοίκησιν καὶ ἡ ἀκρόπολις μέχρι τοῦδε ἔτι ὑπ' ᾿Αθηναίων πόλις. [16] τῇ τε οὖν ἐπὶ πολὺ κατὰ τὴν χώραν αὐτονόμῳ οἰκήσει μετεῖχον οἱ ᾿Αθηναῖοι, καὶ ἐπειδὴ ξυνῳκίσθησαν, διὰ τὸ ἔθος ἐν τοῖς ἀγροῖς ὅμως οἱ πλείους τῶν τε ἀρχαίων καὶ τῶν ὕστερον μέχρι τοῦδε τοῦ πολέμου γενόμενοί τε καὶ οἰκήσαντες οὐ ῥᾳδίως πανοικεσίᾳ τὰς μεταναστάσεις ἐποιοῦντο, ἄλλως τε καὶ ἄρτι ἀνειληφότες τὰς κατασκευὰς μετὰ τὰ Μηδικά· ἐβαρύνοντο δὲ καὶ χαλεπῶς ἔφερον οἰκίας τε καταλείποντες καὶ ἱερὰ ἃ διὰ παντὸς ἦν αὐτοῖς ἐκ τῆς κατὰ τὸ ἀρχαῖον πολιτείας πάτρια δίαιτάν τε μέλλοντες μεταβάλλειν καὶ οὐδὲν ἄλλο ἢ πόλιν τὴν αὑτοῦ ἀπολείπων ἕκαστος. [17] ἐπειδή τε ἀφίκοντο ἐς τὸ ἄστυ, ὀλίγοις μέν τισιν ὑπῆρχον οἰκήσεις καὶ παρὰ φίλων τινὰς ἢ οἰκείων καταφυγή, οἱ δὲ πολλοὶ τά τε ἐρῆμα τῆς πόλεως ᾤκησαν καὶ τὰ ἱερὰ καὶ τὰ ἡρῷα πάντα πλὴν τῆς ἀκροπόλεως καὶ τοῦ ᾿Ελευσινίου καὶ εἴ τι ἄλλο βεβαίως κλῃστὸν ἦν· τό τε Πελαργικὸν καλούμενον τὸ ὑπὸ τὴν ἀκρόπολιν, ὃ καὶ ἐπάρατόν τε ἦν μὴ οἰκεῖν καί τι καὶ Πυθικοῦ μαντείου ἀκροτελεύτιον τοιόνδε διεκώλυε, λέγον ὡς 'τὸ Πελαργικὸν ἀργὸν ἄμεινον,' ὅμως ὑπὸ τῆς παραχρῆμα ἀνάγκης ἐξῳκήθη. καί μοι δοκεῖ τὸ μαντεῖον τοὐναντίον ξυμβῆναι ἢ προσεδέχοντο· οὐ γὰρ διὰ τὴν παράνομον ἐνοίκησιν αἱ ξυμφοραὶ γενέσθαι τῇ πόλει, ἀλλὰ διὰ τὸν πόλεμον ἡ ἀνάγκη τῆς οἰκήσεως, ὃν οὐκ ὀνομάζον τὸ μαντεῖον προῄδει μὴ ἐπ' ἀγαθῷ ποτὲ αὐτὸ κατοικισθησόμενον. κατεσκευάσαντο δὲ καὶ ἐν τοῖς πύργοις τῶν τειχῶν πολλοὶ καὶ ὡς ἕκαστός που ἐδύνατο· οὐ γὰρ ἐχώρησε ξυνελθόντας αὐτοὺς ἡ πόλις, ἀλλ' ὕστερον δὴ τά τε μακρὰ τείχη ᾤκησαν κατανειμάμενοι καὶ τοῦ Πειραιῶς τὰ πολλά. ἅμα δὲ καὶ τῶν πρὸς τὸν πόλεμον ἥπτοντο, ξυμμάχους τε ἀγείροντες καὶ τῇ Πελοποννήσῳ ἑκατὸν νεῶν ἐπίπλουν ἐξαρτύοντες. καὶ οἱ μὲν ἐν τούτῳ παρασκευῆς ἦσαν.

[18] ῾Ο δὲ στρατὸς τῶν Πελοποννησίων προϊὼν ἀφίκετο τῆς ᾿Αττικῆς ἐς Οἰνόην πρῶτον, ᾗπερ ἔμελλον ἐσβαλεῖν. καὶ ὡς ἐκαθέζοντο, προσβολὰς παρεσκευάζοντο τῷ τείχει ποιησόμενοι μηχαναῖς τε καὶ ἄλλῳ τρόπῳ· ἡ γὰρ Οἰνόη οὖσα ἐν μεθορίοις τῆς ᾿Αττικῆς καὶ Βοιωτίας ἐτετείχιστο, καὶ αὐτῷ φρουρίῳ οἱ ᾿Αθηναῖοι ἐχρῶντο ὁπότε πόλεμος καταλάβοι. τάς τε οὖν προσβολὰς ηὐτρεπίζοντο καὶ ἄλλως ἐνδιέτριψαν χρόνον περὶ αὐτήν. αἰτίαν τε οὐκ ἐλαχίστην ᾿Αρχίδαμος ἔλαβεν ἀπ' αὐτοῦ, δοκῶν καὶ ἐν τῇ ξυναγωγῇ τοῦ πολέμου μαλακὸς εἶναι καὶ τοῖς ᾿Αθηναίοις ἐπιτήδειος, οὐ παραινῶν προθύμως πολεμεῖν· ἐπειδή τε ξυνελέγετο ὁ στρατός, ἥ τε ἐν τῷ ᾿Ισθμῷ ἐπιμονὴ γενομένη καὶ κατὰ τὴν ἄλλην πορείαν ἡ σχολαιότης διέβαλεν αὐτόν, μάλιστα δὲ ἡ ἐν τῇ Οἰνόῃ ἐπίσχεσις. οἱ γὰρ ᾿Αθηναῖοι ἐσεκομίζοντο ἐν τῷ χρόνῳ τούτῳ, καὶ ἐδόκουν οἱ Πελοποννήσιοι ἐπελθόντες ἂν διὰ τάχους πάντα ἔτι ἔξω καταλαβεῖν, εἰ μὴ διὰ τὴν ἐκείνου μέλλησιν. ἐν τοιαύτῃ μὲν ὀργῇ ὁ στρατὸς τὸν ᾿Αρχίδαμον ἐν τῇ καθέδρᾳ εἶχεν. ὁ δὲ προσδεχόμενος, ὡς λέγεται, τοὺς ᾿Αθηναίους τῆς γῆς ἔτι ἀκεραίου οὔσης ἐνδώσειν τι καὶ κατοκνήσειν περιιδεῖν αὐτὴν τμηθεῖσαν, ἀνεῖχεν. [19] ἐπειδὴ μέντοι προσβαλόντες τῇ Οἰνόῃ καὶ πᾶσαν ἰδέαν πειράσαντες οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, οἵ τε ᾿Αθηναῖοι οὐδὲν ἐπεκηρυκεύοντο, οὕτω δὴ ὁρμήσαντες ἀπ' αὐτῆς μετὰ τὰ ἐν Πλαταίᾳ [τῶν ἐσελθόντων Θηβαίων] γενόμενα ἡμέρᾳ ὀγδοηκοστῇ μάλιστα, θέρους καὶ τοῦ σίτου ἀκμάζοντος, ἐσέβαλον ἐς τὴν ᾿Αττικήν· ἡγεῖτο δὲ ᾿Αρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου, Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ καθεζόμενοι ἔτεμνον πρῶτον μὲν ᾿Ελευσῖνα καὶ τὸ Θριάσιον πεδίον καὶ τροπήν τινα τῶν ᾿Αθηναίων ἱππέων περὶ τοὺς ῾Ρείτους καλουμένους ἐποιήσαντο· ἔπειτα προυχώρουν ἐν δεξιᾷ ἔχοντες τὸ Αἰγάλεων ὄρος διὰ Κρωπιᾶς, ἕως ἀφίκοντο ἐς ᾿Αχαρνάς, χωρίον μέγιστον τῆς ᾿Αττικῆς τῶν δήμων καλουμένων, καὶ καθεζόμενοι ἐς αὐτὸ στρατόπεδόν τε ἐποιήσαντο χρόνον τε πολὺν ἐμμείναντες ἔτεμνον. [20] γνώμῃ δὲ τοιᾷδε λέγεται τὸν ᾿Αρχίδαμον περί τε τὰς ᾿Αχαρνὰς ὡς ἐς μάχην ταξάμενον μεῖναι καὶ ἐς τὸ πεδίον ἐκείνῃ τῇ ἐσβολῇ οὐ καταβῆναι· τοὺς γὰρ ᾿Αθηναίους ἤλπιζεν, ἀκμάζοντάς τε νεότητι πολλῇ καὶ παρεσκευασμένους ἐς πόλεμον ὡς οὔπω πρότερον, ἴσως ἂν ἐπεξελθεῖν καὶ τὴν γῆν οὐκ ἂν περιιδεῖν τμηθῆναι. ἐπειδὴ οὖν αὐτῷ ἐς ᾿Ελευσῖνα καὶ τὸ Θριάσιον πεδίον οὐκ ἀπήντησαν, πεῖραν ἐποιεῖτο περὶ τὰς ᾿Αχαρνὰς καθήμενος εἰ ἐπεξίασιν· ἅμα μὲν γὰρ αὐτῷ ὁ χῶρος ἐπιτήδειος ἐφαίνετο ἐνστρατοπεδεῦσαι, ἅμα δὲ καὶ οἱ ᾿Αχαρνῆς μέγα μέρος ὄντες τῆς πόλεως (τρισχίλιοι γὰρ ὁπλῖται ἐγένοντο) οὐ περιόψεσθαι ἐδόκουν τὰ σφέτερα διαφθαρέντα, ἀλλ' ὁρμήσειν καὶ τοὺς πάντας ἐς μάχην. εἴ τε καὶ μὴ ἐπεξέλθοιεν ἐκείνῃ τῇ ἐσβολῇ οἱ ᾿Αθηναῖοι, ἀδεέστερον ἤδη ἐς τὸ ὕστερον τό τε πεδίον τεμεῖν καὶ πρὸς αὐτὴν τὴν πόλιν χωρήσεσθαι· τοὺς γὰρ ᾿Αχαρνέας ἐστερημένους τῶν σφετέρων οὐχ ὁμοίως προθύμους ἔσεσθαι ὑπὲρ τῆς τῶν ἄλλων κινδυνεύειν, στάσιν δ' ἐνέσεσθαι τῇ γνώμῃ. τοιαύτῃ μὲν διανοίᾳ ὁ ᾿Αρχίδαμος περὶ τὰς ᾿Αχαρνὰς ἦν.

[21] ᾿Αθηναῖοι δὲ μέχρι μὲν οὗ περὶ ᾿Ελευσῖνα καὶ τὸ Θριάσιον πεδίον ὁ στρατὸς ἦν, καί τινα ἐλπίδα εἶχον ἐς τὸ ἐγγυτέρω αὐτοὺς μὴ προϊέναι, μεμνημένοι καὶ Πλειστοάνακτα τὸν Παυσανίου Λακεδαιμονίων βασιλέα, ὅτε ἐσβαλὼν τῆς ᾿Αττικῆς ἐς ᾿Ελευσῖνα καὶ Θριῶζε στρατῷ Πελοποννησίων πρὸ τοῦδε τοῦ πολέμου τέσσαρσι καὶ δέκα ἔτεσιν ἀνεχώρησε πάλιν ἐς τὸ πλέον οὐκέτι προελθών (δι' ὃ δὴ καὶ ἡ φυγὴ αὐτῷ ἐγένετο ἐκ Σπάρτης δόξαντι χρήμασι πεισθῆναι [τὴν ἀναχώρησιν])· ἐπειδὴ δὲ περὶ ᾿Αχαρνὰς εἶδον τὸν στρατὸν ἑξήκοντα σταδίους τῆς πόλεως ἀπέχοντα, οὐκέτι ἀνασχετὸν ἐποιοῦντο, ἀλλ' αὐτοῖς, ὡς εἰκός, γῆς τεμνομένης ἐν τῷ ἐμφανεῖ, ὃ οὔπω ἑοράκεσαν οἵ γε νεώτεροι, οὐδ' οἱ πρεσβύτεροι πλὴν τὰ ἑοράκεσαν οἵ γε νεώτεροι, οὐδ' οἱ πρεσβύτεροι πλὴν τὰ Μηδικά, δεινὸν ἐφαίνετο καὶ ἐδόκει τοῖς τε ἄλλοις καὶ μάλιστα τῇ νεότητι ἐπεξιέναι καὶ μὴ περιορᾶν. κατὰ ξυστάσεις τε γιγνόμενοι ἐν πολλῇ ἔριδι ἦσαν, οἱ μὲν κελεύοντες ἐπεξιέναι, οἱ δέ τινες οὐκ ἐῶντες. χρησμολόγοι τε ᾖδον χρησμοὺς παντοίους, ὧν ἀκροᾶσθαι ὡς ἕκαστος ὥρμητο. οἵ τε ᾿Αχαρνῆς οἰόμενοι παρὰ σφίσιν αὐτοῖς οὐκ ἐλαχίστην μοῖραν εἶναι ᾿Αθηναίων, ὡς αὐτῶν ἡ γῆ ἐτέμνετο, ἐνῆγον τὴν ἔξοδον μάλιστα. παντί τε τρόπῳ ἀνηρέθιστο ἡ πόλις, καὶ τὸν Περικλέα ἐν ὀργῇ εἶχον, καὶ ὧν παρῄνεσε πρότερον ἐμέμνηντο οὐδέν, ἀλλ' ἐκάκιζον ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι, αἴτιόν τε σφίσιν ἐνόμιζον πάντων ὧν ἔπασχον. [22] Περικλῆς δὲ ὁρῶν μὲν αὐτοὺς πρὸς τὸ παρὸν χαλεπαίνοντας καὶ οὐ τὰ ἄριστα φρονοῦντας, πιστεύων δὲ ὀρθῶς γιγνώσκειν περὶ τοῦ μὴ ἐπεξιέναι, ἐκκλησίαν τε οὐκ ἐποίει αὐτῶν οὐδὲ ξύλλογον οὐδένα, τοῦ μὴ ὀργῇ τι μᾶλλον ἢ γνώμῃ ξυνελθόντας ἐξαμαρτεῖν, τήν τε πόλιν ἐφύλασσε καὶ δι' ἡσυχίας μάλιστα ὅσον ἐδύνατο εἶχεν. ἱππέας μέντοι ἐξέπεμπεν αἰεὶ τοῦ μὴ προδρόμους ἀπὸ τῆς στρατιᾶς ἐσπίπτοντας ἐς τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἐγγὺς τῆς πόλεως κακουργεῖν· καὶ ἱππομαχία τις ἐγένετο βραχεῖα ἐν Φρυγίοις τῶν τε ᾿Αθηναίων τέλει ἑνὶ τῶν ἱππέων καὶ Θεσσαλοῖς μετ' αὐτῶν πρὸς τοὺς Βοιωτῶν ἱππέας, ἐν ᾗ οὐκ ἔλασσον ἔσχον οἱ ᾿Αθηναῖοι καὶ Θεσσαλοί, μέχρι οὗ προσβοηθησάντων τοῖς Βοιωτοῖς τῶν ὁπλιτῶν τροπὴ ἐγένετο αὐτῶν καὶ ἀπέθανον τῶν Θεσσαλῶν καὶ ᾿Αθηναίων οὐ πολλοί· ἀνείλοντο μέντοι αὐτοὺς αὐθημερὸν ἀσπόνδους. καὶ οἱ Πελοποννήσιοι τροπαῖον τῇ ὑστεραίᾳ ἔστησαν. ἡ δὲ βοήθεια αὕτη τῶν Θεσσαλῶν κατὰ τὸ παλαιὸν ξυμμαχικὸν ἐγένετο τοῖς ᾿Αθηναίοις, καὶ ἀφίκοντο παρ' αὐτοὺς Λαρισαῖοι, Φαρσάλιοι, [Παράσιοι], Κραννώνιοι, Πυράσιοι, Γυρτώνιοι, Φεραῖοι. ἡγοῦντο δὲ αὐτῶν ἐκ μὲν Λαρίσης Πολυμήδης καὶ ᾿Αριστόνους, ἀπὸ τῆς στάσεως ἑκάτερος, ἐκ δὲ Φαρσάλου Μένων· ἦσαν δὲ καὶ τῶν ἄλλων κατὰ πόλεις ἄρχοντες.

[23] Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι, ἐπειδὴ οὐκ ἐπεξῇσαν αὐτοῖς οἱ ᾿Αθηναῖοι ἐς μάχην, ἄραντες ἐκ τῶν ᾿Αχαρνῶν ἐδῄουν τῶν δήμων τινὰς ἄλλους τῶν μεταξὺ Πάρνηθος καὶ Βριλησσοῦ ὄρους. ὄντων δὲ αὐτῶν ἐν τῇ γῇ οἱ ᾿Αθηναῖοι ἀπέστειλαν τὰς ἑκατὸν ναῦς περὶ Πελοπόννησον ἅσπερ παρεσκευάζοντο καὶ χιλίους ὁπλίτας ἐπ' αὐτῶν καὶ τοξότας τετρακοσίους· ἐστρατήγει δὲ Καρκίνος τε ὁ Ξενοτίμου καὶ Πρωτέας ὁ ᾿Επικλέους καὶ Σωκράτης ὁ ᾿Αντιγένους. καὶ οἱ μὲν ἄραντες τῇ παρασκευῇ ταύτῃ περιέπλεον, οἱ δὲ Πελοποννήσιοι χρόνον ἐμμείναντες ἐν τῇ ᾿Αττικῇ ὅσου εἶχον τὰ ἐπιτήδεια ἀνεχώρησαν διὰ Βοιωτῶν, οὐχ ᾗπερ ἐσέβαλον· παριόντες δὲ ᾿Ωρωπὸν τὴν γῆν τὴν Γραϊκὴν καλουμένην, ἣν νέμονται ᾿Ωρώπιοι ᾿Αθηναίων ὑπήκοοι, ἐδῄωσαν. ἀφικόμενοι δὲ ἐς Πελοπόννησον διελύθησαν κατὰ πόλεις ἕκαστοι.

[24] ᾿Αναχωρησάντων δὲ αὐτῶν οἱ ᾿Αθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν, ὥσπερ δὴ ἔμελλον διὰ παντὸς τοῦ πολέμου φυλάξειν· καὶ χίλια τάλαντα ἀπὸ τῶν ἐν τῇ ἀκροπόλει χρημάτων ἔδοξεν αὐτοῖς ἐξαίρετα ποιησαμένοις χωρὶς θέσθαι καὶ μὴ ἀναλοῦν, ἀλλ' ἀπὸ τῶν ἄλλων πολεμεῖν· ἢν δέ τις εἴπῃ ἢ ἐπιψηφίσῃ κινεῖν τὰ χρήματα ταῦτα ἐς ἄλλο τι, ἢν μὴ οἱ πολέμιοι νηίτῃ στρατῷ ἐπιπλέωσι τῇ πόλει καὶ δέῃ ἀμύνασθαι, θάνατον ζημίαν ἐπέθεντο. τριήρεις τε μετ' αὐτῶν ἐξαιρέτους ἑκατὸν ἐποιήσαντο κατὰ τὸν ἐνιαυτὸν ἕκαστον τὰς βελτίστας, καὶ τριηράρχους αὐταῖς, ὧν μὴ χρῆσθαι μηδεμιᾷ ἐς ἄλλο τι ἢ μετὰ τῶν χρημάτων περὶ τοῦ αὐτοῦ κινδύνου, ἢν δέῃ.

[25] Οἱ δ' ἐν ταῖς ἑκατὸν ναυσὶ περὶ Πελοπόννησον ᾿Αθηναῖοι καὶ Κερκυραῖοι μετ' αὐτῶν πεντήκοντα ναυσὶ προσβεβοηθηκότες καὶ ἄλλοι τινὲς τῶν ἐκεῖ ξυμμάχων ἄλλα τε ἐκάκουν περιπλέοντες καὶ ἐς Μεθώνην τῆς Λακωνικῆς ἀποβάντες τῷ τείχει προσέβαλον ὄντι ἀσθενεῖ καὶ ἀνθρώπων οὐκ ἐνόντων. ἔτυχε δὲ περὶ τοὺς χώρους τούτους Βρασίδας ὁ Τέλλιδος ἀνὴρ Σπαρτιάτης φρουρὰν ἔχων, καὶ αἰσθόμενος ἐβοήθει τοῖς ἐν τῷ χωρίῳ μετὰ ὁπλιτῶν ἑκατόν. διαδραμὼν δὲ τὸ τῶν ᾿Αθηναίων στρατόπεδον ἐσκεδασμένον κατὰ τὴν χώραν καὶ πρὸς τὸ τεῖχος τετραμμένον ἐσπίπτει ἐς τὴν Μεθώνην καὶ ὀλίγους τινὰς ἐν τῇ ἐσδρομῇ ἀπολέσας τῶν μεθ' αὑτοῦ τήν τε πόλιν περιεποίησε καὶ ἀπὸ τούτου τοῦ τολμήματος πρῶτος τῶν κατὰ τὸν πόλεμον ἐπῃνέθη ἐν Σπάρτῃ. οἱ δὲ ᾿Αθηναῖοι ἄραντες παρέπλεον, καὶ σχόντες τῆς ᾿Ηλείας ἐς Φειὰν ἐδῄουν τὴν γῆν ἐπὶ δύο ἡμέρας καὶ προσβοηθήσαντας τῶν ἐκ τῆς κοίλης ῎Ηλιδος τριακοσίους λογάδας καὶ τῶν αὐτόθεν ἐκ τῆς περιοικίδος ᾿Ηλείων μάχῃ ἐκράτησαν. ἀνέμου δὲ κατιόντος μεγάλου χειμαζόμενοι ἐν ἀλιμένῳ χωρίῳ, οἱ μὲν πολλοὶ ἐπέβησαν ἐπὶ τὰς ναῦς καὶ περιέπλεον τὸν ᾿Ιχθῦν καλούμενον τὴν ἄκραν ἐς τὸν ἐν τῇ Φειᾷ λιμένα, οἱ δὲ Μεσσήνιοι ἐν τούτῳ καὶ ἄλλοι τινὲς οἱ οὐ δυνάμενοι ἐπιβῆναι κατὰ γῆν χωρήσαντες τὴν Φειὰν αἱροῦσιν. καὶ ὕστερον αἵ τε νῆες περιπλεύσασαι ἀναλαμβάνουσιν αὐτοὺς καὶ ἐξανάγονται ἐκλιπόντες Φειάν, καὶ τῶν ᾿Ηλείων ἡ πολλὴ ἤδη στρατιὰ προσεβεβοηθήκει. παραπλεύσαντες δὲ οἱ ᾿Αθηναῖοι ἐπὶ ἄλλα χωρία ἐδῄουν.

[26] ῾Υπὸ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον ᾿Αθηναῖοι τριάκοντα ναῦς ἐξέπεμψαν περὶ τὴν Λοκρίδα καὶ Εὐβοίας ἅμα φυλακήν· ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Κλεόπομπος ὁ Κλεινίου. καὶ ἀποβάσεις ποιησάμενος τῆς τε παραθαλασσίου ἔστιν ἃ ἐδῄωσε καὶ Θρόνιον εἷλεν, ὁμήρους τε ἔλαβεν αὐτῶν, καὶ ἐν ᾿Αλόπῃ τοὺς βοηθήσαντας Λοκρῶν μάχῃ ἐκράτησεν.

[27] ᾿Ανέστησαν δὲ καὶ Αἰγινήτας τῷ αὐτῷ θέρει τούτῳ ἐξ Αἰγίνης ᾿Αθηναῖοι, αὐτούς τε καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας, ἐπικαλέσαντες οὐχ ἥκιστα τοῦ πολέμου σφίσιν αἰτίους εἶναι· καὶ τὴν Αἴγιναν ἀσφαλέστερον ἐφαίνετο τῇ Πελοποννήσῳ ἐπικειμένην αὑτῶν πέμψαντας ἐποίκους ἔχειν. καὶ ἐξέπεμψαν ὕστερον οὐ πολλῷ ἐς αὐτὴν τοὺς οἰκήτορας. ἐκ πεσοῦσι δὲ τοῖς Αἰγινήταις οἱ Λακεδαιμόνιοι ἔδοσαν Θυρέαν οἰκεῖν καὶ τὴν γῆν νέμεσθαι, κατά τε τὸ ᾿Αθηναίων διάφορον καὶ ὅτι σφῶν εὐεργέται ἦσαν ὑπὸ τὸν σεισμὸν καὶ τῶν Εἱλώτων τὴν ἐπανάστασιν. ἡ δὲ Θυρεᾶτις γῆ μεθορία τῆς ᾿Αργείας καὶ Λακωνικῆς ἐστίν, ἐπὶ θάλασσαν καθήκουσα. καὶ οἱ μὲν αὐτῶν ἐνταῦθα ᾤκησαν, οἱ δ' ἐσπάρησαν κατὰ τὴν ἄλλην ῾Ελλάδα.

[28] Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους νουμηνίᾳ κατὰ σελήνην, ὥσπερ καὶ μόνον δοκεῖ εἶναι γίγνεσθαι δυνατόν, ὁ ἥλιος ἐξέλιπε μετὰ μεσημβρίαν καὶ πάλιν ἀνεπληρώθη, γενόμενος μηνοειδὴς καὶ ἀστέρων τινῶν ἐκφανέντων.

[28] Καὶ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει Νυμφόδωρον τὸν Πύθεω ἄνδρα ᾿Αβδηρίτην, οὗ εἶχε τὴν ἀδελφὴν Σιτάλκης, δυνάμενον παρ' αὐτῷ μέγα οἱ ᾿Αθηναῖοι πρότερον πολέμιον νομίζοντες πρόξενον ἐποιήσαντο καὶ μετεπέμψαντο, βουλόμενοι Σιτάλκην σφίσι τὸν Τήρεω, Θρᾳκῶν βασιλέα, ξύμμαχον γενέσθαι. ὁ δὲ Τήρης οὗτος ὁ τοῦ Σιτάλκου πατὴρ πρῶτος ᾿Οδρύσαις τὴν μεγάλην βασιλείαν ἐπὶ πλέον τῆς ἄλλης Θρᾴκης ἐποίησεν· πολὺ γὰρ μέρος καὶ αὐτόνομόν ἐστι Θρᾳκῶν. Τηρεῖ δὲ τῷ Πρόκνην τὴν Πανδίονος ἀπ' ᾿Αθηνῶν σχόντι γυναῖκα προσήκει ὁ Τήρης οὗτος οὐδέν, οὐδὲ τῆς αὐτῆς Θρᾴκης ἐγένοντο, ἀλλ' ὁ μὲν ἐν Δαυλίᾳ τῆς Φωκίδος νῦν καλουμένης γῆς [ὁ Τηρεὺς] ᾤκει, τότε ὑπὸ Θρᾳκῶν οἰκουμένης, καὶ τὸ ἔργον τὸ περὶ τὸν ῎Ιτυν αἱ γυναῖκες ἐν τῇ γῇ ταύτῃ ἔπραξαν (πολλοῖς δὲ καὶ τῶν ποιητῶν ἐν ἀηδόνος μνήμῃ Δαυλιὰς ἡ ὄρνις ἐπωνόμασται), εἰκός τε καὶ τὸ κῆδος Πανδίονα ξυνάψασθαι τῆς θυγατρὸς διὰ τοσούτου ἐπ' ὠφελίᾳ τῇ πρὸς ἀλλήλους μᾶλλον ἢ διὰ πολλῶν ἡμερῶν ἐς ᾿Οδρύσας ὁδοῦ. Τήρης δὲ οὐδὲ τὸ αὐτὸ ὄνομα ἔχων βασιλεύς [τε] πρῶτος ἐν κράτει ᾿Οδρυσῶν ἐγένετο. οὗ δὴ ὄντα τὸν Σιτάλκην οἱ ᾿Αθηναῖοι ξύμμαχον ἐποιοῦντο, βουλόμενοι σφίσι τὰ ἐπὶ Θρᾴκης χωρία καὶ Περδίκκαν ξυνεξελεῖν αὐτόν. ἐλθών τε ἐς τὰς ᾿Αθήνας ὁ Νυμφόδωρος τήν τε τοῦ Σιτάλκου ξυμμαχίαν ἐποίησε καὶ Σάδοκον τὸν υἱὸν αὐτοῦ ᾿Αθηναῖον τόν τε ἐπὶ Θρᾴκης πόλεμον ὑπεδέχετο καταλύσειν· πείσειν γὰρ Σιτάλκην πέμπειν στρατιὰν Θρᾳκίαν ᾿Αθηναίοις ἱππέων τε καὶ πελταστῶν. ξυνεβίβασε δὲ καὶ τὸν Περδίκκαν τοῖς ᾿Αθηναίοις καὶ Θέρμην αὐτῷ ἔπεισεν ἀποδοῦναι· ξυνεστράτευσέ τε εὐθὺς Περδίκκας ἐπὶ Ξαλκιδέας μετὰ ᾿Αθηναίων καὶ Φορμίωνος. οὕτω μὲν Σιτάλκης τε ὁ Τήρεω Θρᾳκῶν βασιλεὺς ξύμμαχος ἐγένετο ᾿Αθηναίοις καὶ Περδίκκας ὁ ᾿Αλεξάνδρου Μακεδόνων βασιλεύς.

[30] Οἱ δ' ἐν ταῖς ἑκατὸν ναυσὶν ᾿Αθηναῖοι ἔτι ὄντες περὶ Πελοπόννησον Σόλλιόν τε Κορινθίων πόλισμα αἱροῦσι καὶ παραδιδόασι Παλαιρεῦσιν ᾿Ακαρνάνων μόνοις τὴν γῆν καὶ πόλιν νέμεσθαι· καὶ ᾿Αστακόν, ἧς Εὔαρχος ἐτυράννει, λαβόντες κατὰ κράτος καὶ ἐξελάσαντες αὐτὸν τὸ χωρίον ἐς τὴν ξυμμαχίαν προσεποιήσαντο. ἐπί τε Κεφαλληνίαν τὴν νῆσον προσπλεύσαντες προσηγάγοντο ἄνευ μάχης· κεῖται δὲ ἡ Κεφαλληνία κατὰ ᾿Ακαρνανίαν καὶ Λευκάδα τετράπολις οὖσα, Παλῆς, Κράνιοι, Σαμαῖοι, Προνναῖοι. ὕστερον δ' οὐ πολλῷ ἀνεχώρησαν αἱ νῆες ἐς τὰς ᾿Αθήνας.

[31] Περὶ δὲ τὸ φθινόπωρον τοῦ θέρους τούτου ᾿Αθηναῖοι πανδημεί, αὐτοὶ καὶ οἱ μέτοικοι, ἐσέβαλον ἐς τὴν Μεγαρίδα Περικλέους τοῦ Ξανθίππου στρατηγοῦντος. καὶ οἱ περὶ Πελοπόννησον ᾿Αθηναῖοι ἐν ταῖς ἑκατὸν ναυσίν (ἔτυχον γὰρ ἤδη ἐν Αἰγίνῃ ὄντες ἐπ' οἴκου ἀνακομιζόμενοι) ὡς ᾔσθοντο τοὺς ἐκ τῆς πόλεως πανστρατιᾷ ἐν Μεγάροις ὄντας, ἔπλευσαν παρ' αὐτοὺς καὶ ξυνεμείχθησαν. στρατόπεδόν τε μέγιστον δὴ τοῦτο ἁθρόον ᾿Αθηναίων ἐγένετο, ἀκμαζούσης ἔτι τῆς πόλεως καὶ οὔπω νενοσηκυίας· μυρίων γὰρ ὁπλιτῶν οὐκ ἐλάσσους ἦσαν αὐτοὶ ᾿Αθηναῖοι (χωρὶς δὲ αὐτοῖς οἱ ἐν Ποτειδαίᾳ τρισχίλιοι ἦσαν), μέτοικοι δὲ ξυνεσέβαλον οὐκ ἐλάσσους τρισχιλίων ὁπλιτῶν, χωρὶς δὲ ὁ ἄλλος ὅμιλος ψιλῶν οὐκ ὀλίγος. δῃώσαντες δὲ τὰ πολλὰ τῆς γῆς ἀνεχώρησαν. ἐγένοντο δὲ καὶ ἄλλαι ὕστερον ἐν τῷ πολέμῳ κατὰ ἔτος ἕκαστον ἐσβολαὶ ᾿Αθηναίων ἐς τὴν Μεγαρίδα καὶ ἱππέων καὶ πανστρατιᾷ, μέχρι οὗ Νίσαια ἑάλω ὑπ' ᾿Αθηναίων.

[32] ᾿Ετειχίσθη δὲ καὶ ᾿Αταλάντη ὑπὸ ᾿Αθηναίων φρούριον τοῦ θέρους τούτου τελευτῶντος, ἡ ἐπὶ Λοκροῖς τοῖς ᾿Οπουντίοις νῆσος ἐρήμη πρότερον οὖσα, τοῦ μὴ λῃστὰς ἐκπλέοντας ἐξ ᾿Οποῦντος καὶ τῆς ἄλλης Λοκρίδος κακουργεῖν τὴν Εὔβοιαν.

Ταῦτα μὲν ἐν τῷ θέρει τούτῳ μετὰ τὴν Πελοποννησίων ἐκ τῆς ᾿Αττικῆς ἀναχώρησιν ἐγένετο. [33] τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Εὔαρχος ὁ ᾿Ακαρνὰν βουλόμενος ἐς τὴν ᾿Αστακὸν κατελθεῖν πείθει Κορινθίους τεσσαράκοντα ναυσὶ καὶ πεντακοσίοις καὶ χιλίοις ὁπλίταις ἑαυτὸν κατάγειν πλεύσαντας, καὶ αὐτὸς ἐπικούρους τινὰς προσεμισθώσατο· ἦρχον δὲ τῆς στρατιᾶς Εὐφαμίδας τε ὁ ᾿Αριστωνύμου καὶ Τιμόξενος ὁ Τιμοκράτους καὶ Εὔμαχος ὁ Ξρύσιδος. καὶ πλεύσαντες κατήγαγον· καὶ τῆς ἄλλης ᾿Ακαρνανίας τῆς περὶ θάλασσαν ἔστιν ἃ χωρία βουλόμενοι προσποιήσασθαι καὶ πειραθέντες, ὡς οὐκ ἐδύναντο, ἀπέπλεον ἐπ' οἴκου. σχόντες δ' ἐν τῷ παράπλῳ ἐς Κεφαλληνίαν καὶ ἀπόβασιν ποιησάμενοι ἐς τὴν Κρανίων γῆν, ἀπατηθέντες ὑπ' αὐτῶν ἐξ ὁμολογίας τινὸς ἄνδρας τε ἀποβάλλουσι σφῶν αὐτῶν, ἐπιθεμένων ἀπροσδοκήτοις τῶν Κρανίων, καὶ βιαιότερον ἀναγαγόμενοι ἐκομίσθησαν ἐπ' οἴκου.

[34] ᾿Εν δὲ τῷ αὐτῷ χειμῶνι ᾿Αθηναῖοι τῷ πατρίῳ νόμῳ χρώμενοι δημοσίᾳ ταφὰς ἐποιήσαντο τῶν ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ πρώτων ἀποθανόντων τρόπῳ τοιῷδε. τὰ μὲν ὀστᾶ προτίθενται τῶν ἀπογενομένων πρότριτα σκηνὴν ποιήσαντες, καὶ ἐπιφέρει τῷ αὑτοῦ ἕκαστος ἤν τι βούληται· ἐπειδὰν δὲ ἡ ἐκφορὰ ᾖ, λάρνακας κυπαρισσίνας ἄγουσιν ἅμαξαι, φυλῆς ἑκάστης μίαν· ἔνεστι δὲ τὰ ὀστᾶ ἧς ἕκαστος ἦν φυλῆς. μία δὲ κλίνη κενὴ φέρεται ἐστρωμένη τῶν ἀφανῶν, ο῏ ἂν μὴ εὑρεθῶσιν ἐς ἀναίρεσιν. ξυνεκφέρει δὲ ὁ βουλόμενος καὶ ἀστῶν καὶ ξένων, καὶ γυναῖκες πάρεισιν αἱ προσήκουσαι ἐπὶ τὸν τάφον ὀλοφυρόμεναι. τιθέασιν οὖν ἐς τὸ δημόσιον σῆμα, ὅ ἐστιν ἐπὶ τοῦ καλλίστου προαστείου τῆς πόλεως, καὶ αἰεὶ ἐν αὐτῷ θάπτουσι τοὺς ἐκ τῶν πολέμων, πλήν γε τοὺς ἐν Μαραθῶνι· ἐκείνων δὲ διαπρεπῆ τὴν ἀρετὴν κρίναντες αὐτοῦ καὶ τὸν τάφον ἐποίησαν. ἐπειδὰν δὲ κρύψωσι γῇ, ἀνὴρ ᾑρημένος ὑπὸ τῆς πόλεως, ὃς ἂν γνώμῃ τε δοκῇ μὴ ἀξύνετος εἶναι καὶ ἀξιώσει προήκῃ, λέγει ἐπ' αὐτοῖς ἔπαινον τὸν πρέποντα· μετὰ δὲ τοῦτο ἀπέρχονται. ὧδε μὲν θάπτουσιν· καὶ διὰ παντὸς τοῦ πολέμου, ὁπότε ξυμβαίη αὐτοῖς, ἐχρῶντο τῷ νόμῳ. ἐπὶ δ' οὖν τοῖς πρώτοις τοῖσδε Περικλῆς ὁ Ξανθίππου ᾑρέθη λέγειν. καὶ ἐπειδὴ καιρὸς ἐλάμβανε, προελθὼν ἀπὸ τοῦ σήματος ἐπὶ βῆμα ὑψηλὸν πεποιημένον, ὅπως ἀκούοιτο ὡς ἐπὶ πλεῖστον τοῦ ὁμίλου, ἔλεγε τοιάδε.

[35] 'Οἱ μὲν πολλοὶ τῶν ἐνθάδε ἤδη εἰρηκότων ἐπαινοῦσι τὸν προσθέντα τῷ νόμῳ τὸν λόγον τόνδε, ὡς καλὸν ἐπὶ τοῖς ἐκ τῶν πολέμων θαπτομένοις ἀγορεύεσθαι αὐτόν. ἐμοὶ δὲ ἀρκοῦν ἂν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς, οἷα καὶ νῦν περὶ τὸν τάφον τόνδε δημοσίᾳ παρασκευασθέντα ὁρᾶτε, καὶ μὴ ἐν ἑνὶ ἀνδρὶ πολλῶν ἀρετὰς κινδυνεύεσθαι εὖ τε καὶ χεῖρον εἰπόντι πιστευθῆναι. χαλεπὸν γὰρ τὸ μετρίως εἰπεῖν ἐν ᾧ μόλις καὶ ἡ δόκησις τῆς ἀληθείας βεβαιοῦται. ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς τάχ' ἄν τι ἐνδεεστέρως πρὸς ἃ βούλεταί τε καὶ ἐπίσταται νομίσειε δηλοῦσθαι, ὅ τε ἄπειρος ἔστιν ἃ καὶ πλεονάζεσθαι, διὰ φθόνον, εἴ τι ὑπὲρ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀκούοι. μέχρι γὰρ τοῦδε ἀνεκτοὶ οἱ ἔπαινοί εἰσι περὶ ἑτέρων λεγόμενοι, ἐς ὅσον ἂν καὶ αὐτὸς ἕκαστος οἴηται ἱκανὸς εἶναι δρᾶσαί τι ὧν ἤκουσεν· τῷ δὲ ὑπερβάλλοντι αὐτῶν φθονοῦντες ἤδη καὶ ἀπιστοῦσιν. ἐπειδὴ δὲ τοῖς πάλαι οὕτως ἐδοκιμάσθη ταῦτα καλῶς ἔχειν, χρὴ καὶ ἐμὲ ἑπόμενον τῷ νόμῳ πειρᾶσθαι ὑμῶν τῆς ἑκάστου βουλήσεώς τε καὶ δόξης τυχεῖν ὡς ἐπὶ πλεῖστον.

[36] '῎Αρξομαι δὲ ἀπὸ τῶν προγόνων πρῶτον· δίκαιον γὰρ αὐτοῖς καὶ πρέπον δὲ ἅμα ἐν τῷ τοιῷδε τὴν τιμὴν ταύτην τῆς μνήμης δίδοσθαι. τὴν γὰρ χώραν οἱ αὐτοὶ αἰεὶ οἰκοῦντες διαδοχῇ τῶν ἐπιγιγνομένων μέχρι τοῦδε ἐλευθέραν δι' ἀρετὴν παρέδοσαν. καὶ ἐκεῖνοί τε ἄξιοι ἐπαίνου καὶ ἔτι μᾶλλον οἱ πατέρες ἡμῶν· κτησάμενοι γὰρ πρὸς οἷς ἐδέξαντο ὅσην ἔχομεν ἀρχὴν οὐκ ἀπόνως ἡμῖν τοῖς νῦν προσκατέλιπον. τὰ δὲ πλείω αὐτῆς αὐτοὶ ἡμεῖς οἵδε οἱ νῦν ἔτι ὄντες μάλιστα ἐν τῇ καθεστηκυίᾳ ἡλικίᾳ ἐπηυξήσαμεν καὶ τὴν πόλιν τοῖς πᾶσι παρεσκευάσαμεν καὶ ἐς πόλεμον καὶ ἐς εἰρήνην αὐταρκεστάτην. ὧν ἐγὼ τὰ μὲν κατὰ πολέμους ἔργα, οἷς ἕκαστα ἐκτήθη, ἢ εἴ τι αὐτοὶ ἢ οἱ πατέρες ἡμῶν βάρβαρον ἢ ῞Ελληνα πολέμιον ἐπιόντα προθύμως ἠμυνάμεθα, μακρηγορεῖν ἐν εἰδόσιν οὐ βουλόμενος ἐάσω· ἀπὸ δὲ οἵας τε ἐπιτηδεύσεως ἤλθομεν ἐπ' αὐτὰ καὶ μεθ' οἵας πολιτείας καὶ τρόπων ἐξ οἵων μεγάλα ἐγένετο, ταῦτα δηλώσας πρῶτον εἶμι καὶ ἐπὶ τὸν τῶνδε ἔπαινον, νομίζων ἐπί τε τῷ παρόντι οὐκ ἂν ἀπρεπῆ λεχθῆναι αὐτὰ καὶ τὸν πάντα ὅμιλον καὶ ἀστῶν καὶ ξένων ξύμφορον εἶναι ἐπακοῦσαι αὐτῶν.

[37] 'Ξρώμεθα γὰρ πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ τοὺς τῶν πέλας νόμους, παράδειγμα δὲ μᾶλλον αὐτοὶ ὄντες τισὶν ἢ μιμούμενοι ἑτέρους. καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται· μέτεστι δὲ κατὰ μὲν τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάφορα πᾶσι τὸ ἴσον, κατὰ δὲ τὴν ἀξίωσιν, ὡς ἕκαστος ἔν τῳ εὐδοκιμεῖ, οὐκ ἀπὸ μέρους τὸ πλέον ἐς τὰ κοινὰ ἢ ἀπ' ἀρετῆς προτιμᾶται, οὐδ' αὖ κατὰ πενίαν, ἔχων γέ τι ἀγαθὸν δρᾶσαι τὴν πόλιν, ἀξιώματος ἀφανείᾳ κεκώλυται. ἐλευθέρως δὲ τά τε πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύομεν καὶ ἐς τὴν πρὸς ἀλλήλους τῶν καθ' ἡμέραν ἐπιτηδευμάτων ὑποψίαν, οὐ δι' ὀργῆς τὸν πέλας, εἰ καθ' ἡδονήν τι δρᾷ, ἔχοντες, οὐδὲ ἀζημίους μέν, λυπηρὰς δὲ τῇ ὄψει ἀχθηδόνας προστιθέμενοι. ἀνεπαχθῶς δὲ τὰ ἴδια προσομιλοῦντες τὰ δημόσια διὰ δέος μάλιστα οὐ παρανομοῦμεν, τῶν τε αἰεὶ ἐν ἀρχῇ ὄντων ἀκροάσει καὶ τῶν νόμων, καὶ μάλιστα αὐτῶν ὅσοι τε ἐπ' ὠφελίᾳ τῶν ἀδικουμένων κεῖνται καὶ ὅσοι ἄγραφοι ὄντες αἰσχύνην ὁμολογουμένην φέρουσιν.

[38] 'Καὶ μὴν καὶ τῶν πόνων πλείστας ἀναπαύλας τῇ γνώμῃ ἐπορισάμεθα, ἀγῶσι μέν γε καὶ θυσίαις διετησίοις νομίζοντες, ἰδίαις δὲ κατασκευαῖς εὐπρεπέσιν, ὧν καθ' ἡμέραν ἡ τέρψις τὸ λυπηρὸν ἐκπλήσσει. ἐπεσέρχεται δὲ διὰ μέγεθος τῆς πόλεως ἐκ πάσης γῆς τὰ πάντα, καὶ ξυμβαίνει ἡμῖν μηδὲν οἰκειοτέρᾳ τῇ ἀπολαύσει τὰ αὐτοῦ ἀγαθὰ γιγνόμενα καρποῦσθαι ἢ καὶ τὰ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων.

[39] 'Διαφέρομεν δὲ καὶ ταῖς τῶν πολεμικῶν μελέταις τῶν ἐναντίων τοῖσδε. τήν τε γὰρ πόλιν κοινὴν παρέχομεν, καὶ οὐκ ἔστιν ὅτε ξενηλασίαις ἀπείργομέν τινα ἢ μαθήματος ἢ θεάματος, ὃ μὴ κρυφθὲν ἄν τις τῶν πολεμίων ἰδὼν ὠφεληθείη, πιστεύοντες οὐ ταῖς παρασκευαῖς τὸ πλέον καὶ ἀπάταις ἢ τῷ ἀφ' ἡμῶν αὐτῶν ἐς τὰ ἔργα εὐψύχῳ· καὶ ἐν ταῖς παιδείαις οἱ μὲν ἐπιπόνῳ ἀσκήσει εὐθὺς νέοι ὄντες τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται, ἡμεῖς δὲ ἀνειμένως διαιτώμενοι οὐδὲν ἧσσον ἐπὶ τοὺς ἰσοπαλεῖς κινδύνους χωροῦμεν. τεκμήριον δέ· οὔτε γὰρ Λακεδαιμόνιοι καθ' ἑαυτούς, μεθ' ἁπάντων δὲ ἐς τὴν γῆν ἡμῶν στρατεύουσι, τήν τε τῶν πέλας αὐτοὶ ἐπελθόντες οὐ χαλεπῶς ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ τοὺς περὶ τῶν οἰκείων ἀμυνομένους μαχόμενοι τὰ πλείω κρατοῦμεν. ἁθρόᾳ τε τῇ δυνάμει ἡμῶν οὐδείς πω πολέμιος ἐνέτυχε διὰ τὴν τοῦ ναυτικοῦ τε ἅμα ἐπιμέλειαν καὶ τὴν ἐν τῇ γῇ ἐπὶ πολλὰ ἡμῶν αὐτῶν ἐπίπεμψιν· ἢν δέ που μορίῳ τινὶ προσμείξωσι, κρατήσαντές τέ τινας ἡμῶν πάντας αὐχοῦσιν ἀπεῶσθαι καὶ νικηθέντες ὑφ' ἁπάντων ἡσσῆσθαι. καίτοι εἰ ῥᾳθυμίᾳ μᾶλλον ἢ πόνων μελέτῃ καὶ μὴ μετὰ νόμων τὸ πλέον ἢ τρόπων ἀνδρείας ἐθέλομεν κινδυνεύειν, περιγίγνεται ἡμῖν τοῖς τε μέλλουσιν ἀλγεινοῖς μὴ προκάμνειν, καὶ ἐς αὐτὰ ἐλθοῦσι μὴ ἀτολμοτέρους τῶν αἰεὶ μοχθούντων φαίνεσθαι, καὶ ἔν τε τούτοις τὴν πόλιν ἀξίαν εἶναι θαυμάζεσθαι καὶ ἔτι ἐν ἄλλοις.

[40] 'Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ' εὐτελείας καὶ φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας· πλούτῳ τε ἔργου μᾶλλον καιρῷ ἢ λόγου κόμπῳ χρώμεθα, καὶ τὸ πένεσθαι οὐχ ὁμολογεῖν τινὶ αἰσχρόν, ἀλλὰ μὴ διαφεύγειν ἔργῳ αἴσχιον. ἔνι τε τοῖς αὐτοῖς οἰκείων ἅμα καὶ πολιτικῶν ἐπιμέλεια, καὶ ἑτέροις πρὸς ἔργα τετραμμένοις τὰ πολιτικὰ μὴ ἐνδεῶς γνῶναι· μόνοι γὰρ τόν τε μηδὲν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ' ἀχρεῖον νομίζομεν, καὶ οἱ αὐτοὶ ἤτοι κρίνομέν γε ἢ ἐνθυμούμεθα ὀρθῶς τὰ πράγματα, οὐ τοὺς λόγους τοῖς ἔργοις βλάβην ἡγούμενοι, ἀλλὰ μὴ προδιδαχθῆναι μᾶλλον λόγῳ πρότερον ἢ ἐπὶ ἃ δεῖ ἔργῳ ἐλθεῖν. διαφερόντως γὰρ δὴ καὶ τόδε ἔχομεν ὥστε τολμᾶν τε οἱ αὐτοὶ μάλιστα καὶ περὶ ὧν ἐπιχειρήσομεν ἐκλογίζεσθαι· ὃ τοῖς ἄλλοις ἀμαθία μὲν θράσος, λογισμὸς δὲ ὄκνον φέρει. κράτιστοι δ' ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν οἱ τά τε δεινὰ καὶ ἡδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες καὶ διὰ ταῦτα μὴ ἀποτρεπόμενοι ἐκ τῶν κινδύνων. καὶ τὰ ἐς ἀρετὴν ἐνηντιώμεθα τοῖς πολλοῖς· οὐ γὰρ πάσχοντες εὖ, ἀλλὰ δρῶντες κτώμεθα τοὺς φίλους. βεβαιότερος δὲ ὁ δράσας τὴν χάριν ὥστε ὀφειλομένην δι' εὐνοίας ᾧ δέδωκε σῴζειν· ὁ δὲ ἀντοφείλων ἀμβλύτερος, εἰδὼς οὐκ ἐς χάριν, ἀλλ' ἐς ὀφείλημα τὴν ἀρετὴν ἀποδώσων. καὶ μόνοι οὐ τοῦ ξυμφέροντος μᾶλλον λογισμῷ ἢ τῆς ἐλευθερίας τῷ πιστῷ ἀδεῶς τινὰ ὠφελοῦμεν.

[41] 'Ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς ῾Ελλάδος παίδευσιν εἶναι καὶ καθ' ἕκαστον δοκεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ' ἡμῶν ἐπὶ πλεῖστ' ἂν εἴδη καὶ μετὰ χαρίτων μάλιστ' ἂν εὐτραπέλως τὸ σῶμα αὔταρκες παρέχεσθαι. καὶ ὡς οὐ λόγων ἐν τῷ παρόντι κόμπος τάδε μᾶλλον ἢ ἔργων ἐστὶν ἀλήθεια, αὐτὴ ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐκτησάμεθα, σημαίνει. μόνη γὰρ τῶν νῦν ἀκοῆς κρείσσων ἐς πεῖραν ἔρχεται, καὶ μόνη οὔτε τῷ πολεμίῳ ἐπελθόντι ἀγανάκτησιν ἔχει ὑφ' οἵων κακοπαθεῖ οὔτε τῷ ὑπηκόῳ κατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ' ἀξίων ἄρχεται. μετὰ μεγάλων δὲ σημείων καὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα, καὶ οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε ῾Ομήρου ἐπαινέτου οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίκα τέρψει, τῶν δ' ἔργων τὴν ὑπόνοιαν ἡ ἀλήθεια βλάψει, ἀλλὰ πᾶσαν μὲν θάλασσαν καὶ γῆν ἐσβατὸν τῇ ἡμετέρᾳ τόλμῃ καταναγκάσαντες γενέσθαι, πανταχοῦ δὲ μνημεῖα κακῶν τε κἀγαθῶν ἀίδια ξυγκατοικίσαντες. περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως οἵδε τε γενναίως δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν, καὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰκὸς ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτῆς κάμνειν.

[42] 'Δι' ὃ δὴ καὶ ἐμήκυνα τὰ περὶ τῆς πόλεως, διδασκαλίαν τε ποιούμενος μὴ περὶ ἴσου ἡμῖν εἶναι τὸν ἀγῶνα καὶ οἷς τῶνδε μηδὲν ὑπάρχει ὁμοίως, καὶ τὴν εὐλογίαν ἅμα ἐφ' οἷς νῦν λέγω φανερὰν σημείοις καθιστάς. καὶ εἴρηται αὐτῆς τὰ μέγιστα· ἃ γὰρ τὴν πόλιν ὕμνησα, αἱ τῶνδε καὶ τῶν τοιῶνδε ἀρεταὶ ἐκόσμησαν, καὶ οὐκ ἂν πολλοῖς τῶν ῾Ελλήνων ἰσόρροπος ὥσπερ τῶνδε ὁ λόγος τῶν ἔργων φανείη. δοκεῖ δέ μοι δηλοῦν ἀνδρὸς ἀρετὴν πρώτη τε μηνύουσα καὶ τελευταία βεβαιοῦσα ἡ νῦν τῶνδε καταστροφή. καὶ γὰρ τοῖς τἆλλα χείροσι δίκαιον τὴν ἐς τοὺς πολέμους ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἀνδραγαθίαν προτίθεσθαι· ἀγαθῷ γὰρ κακὸν ἀφανίσαντες κοινῶς μᾶλλον ὠφέλησαν ἢ ἐκ τῶν ἰδίων ἔβλαψαν. τῶνδε δὲ οὔτε πλούτου τις τὴν ἔτι ἀπόλαυσιν προτιμήσας ἐμαλακίσθη οὔτε πενίας ἐλπίδι, ὡς κἂν ἔτι διαφυγὼν αὐτὴν πλουτήσειεν, ἀναβολὴν τοῦ δεινοῦ ἐποιήσατο· τὴν δὲ τῶν ἐναντίων τιμωρίαν ποθεινοτέραν αὐτῶν λαβόντες καὶ κινδύνων ἅμα τόνδε κάλλιστον νομίσαντες ἐβουλήθησαν μετ' αὐτοῦ τοὺς μὲν τιμωρεῖσθαι, τῶν δὲ ἐφίεσθαι, ἐλπίδι μὲν τὸ ἀφανὲς τοῦ κατορθώσειν ἐπιτρέψαντες, ἔργῳ δὲ περὶ τοῦ ἤδη ὁρωμένου σφίσιν αὐτοῖς ἀξιοῦντες πεποιθέναι, καὶ ἐν αὐτῷ τῷ ἀμύνεσθαι καὶ παθεῖν μᾶλλον ἡγησάμενοι ἢ [τὸ] ἐνδόντες σῴζεσθαι, τὸ μὲν αἰσχρὸν τοῦ λόγου ἔφυγον, τὸ δ' ἔργον τῷ σώματι ὑπέμειναν καὶ δι' ἐλαχίστου καιροῦ τύχης ἅμα ἀκμῇ τῆς δόξης μᾶλλον ἢ τοῦ δέους ἀπηλλάγησαν.

[43] 'Καὶ οἵδε μὲν προσηκόντως τῇ πόλει τοιοίδε ἐγένοντο· τοὺς δὲ λοιποὺς χρὴ ἀσφαλεστέραν μὲν εὔχεσθαι, ἀτολμοτέραν δὲ μηδὲν ἀξιοῦν τὴν ἐς τοὺς πολεμίους διάνοιαν ἔχειν, σκοποῦντας μὴ λόγῳ μόνῳ τὴν ὠφελίαν, ἣν ἄν τις πρὸς οὐδὲν χεῖρον αὐτοὺς ὑμᾶς εἰδότας μηκύνοι, λέγων ὅσα ἐν τῷ τοὺς πολεμίους ἀμύνεσθαι ἀγαθὰ ἔνεστιν, ἀλλὰ μᾶλλον τὴν τῆς πόλεως δύναμιν καθ' ἡμέραν ἔργῳ θεωμένους καὶ ἐραστὰς γιγνομένους αὐτῆς, καὶ ὅταν ὑμῖν μεγάλη δόξῃ εἶναι, ἐνθυμουμένους ὅτι τολμῶντες καὶ γιγνώσκοντες τὰ δέοντα καὶ ἐν τοῖς ἔργοις αἰσχυνόμενοι ἄνδρες αὐτὰ ἐκτήσαντο, καὶ ὁπότε καὶ πείρᾳ του σφαλεῖεν, οὐκ οὖν καὶ τὴν πόλιν γε τῆς σφετέρας ἀρετῆς ἀξιοῦντες στερίσκειν, κάλλιστον δὲ ἔρανον αὐτῇ προϊέμενοι. κοινῇ γὰρ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον ἐπισημότατον, οὐκ ἐν ᾧ κεῖνται μᾶλλον, ἀλλ' ἐν ᾧ ἡ δόξα αὐτῶν παρὰ τῷ ἐντυχόντι αἰεὶ καὶ λόγου καὶ ἔργου καιρῷ αἰείμνηστος καταλείπεται. ἀνδρῶν γὰρ ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος, καὶ οὐ στηλῶν μόνον ἐν τῇ οἰκείᾳ σημαίνει ἐπιγραφή, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ μὴ προσηκούσῃ ἄγραφος μνήμη παρ' ἑκάστῳ τῆς γνώμης μᾶλλον ἢ τοῦ ἔργου ἐνδιαιτᾶται. οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες καὶ τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δ' ἐλεύθερον τὸ εὔψυχον κρίναντες μὴ περιορᾶσθε τοὺς πολεμικοὺς κινδύνους. οὐ γὰρ οἱ κακοπραγοῦντες δικαιότερον ἀφειδοῖεν ἂν τοῦ βίου, οἷς ἐλπὶς οὐκ ἔστιν ἀγαθοῦ, ἀλλ' οἷς ἡ ἐναντία μεταβολὴ ἐν τῷ ζῆν ἔτι κινδυνεύεται καὶ ἐν οἷς μάλιστα μεγάλα τὰ διαφέροντα, ἤν τι πταίσωσιν. ἀλγεινοτέρα γὰρ ἀνδρί γε φρόνημα ἔχοντι ἡ μετὰ τοῦ [ἐν τῷ] μαλακισθῆναι κάκωσις ἢ ὁ μετὰ ῥώμης καὶ κοινῆς ἐλπίδος ἅμα γιγνόμενος ἀναίσθητος θάνατος.

[44] 'Δι' ὅπερ καὶ τοὺς τῶνδε νῦν τοκέας, ὅσοι πάρεστε, οὐκ ὀλοφύρομαι μᾶλλον ἢ παραμυθήσομαι. ἐν πολυτρόποις γὰρ ξυμφοραῖς ἐπίστανται τραφέντες· τὸ δ' εὐτυχές, ο῏ ἂν τῆς εὐπρεπεστάτης λάχωσιν, ὥσπερ οἵδε μὲν νῦν, τελευτῆς, ὑμεῖς δὲ λύπης, καὶ οἷς ἐνευδαιμονῆσαί τε ὁ βίος ὁμοίως καὶ ἐντελευτῆσαι ξυνεμετρήθη. χαλεπὸν μὲν οὖν οἶδα πείθειν ὄν, ὧν καὶ πολλάκις ἕξετε ὑπομνήματα ἐν ἄλλων εὐτυχίαις, αἷς ποτὲ καὶ αὐτοὶ ἠγάλλεσθε· καὶ λύπη οὐχ ὧν ἄν τις μὴ πειρασάμενος ἀγαθῶν στερίσκηται, ἀλλ' οὗ ἂν ἐθὰς γενόμενος ἀφαιρεθῇ. καρτερεῖν δὲ χρὴ καὶ ἄλλων παίδων ἐλπίδι, οἷς ἔτι ἡλικία τέκνωσιν ποιεῖσθαι· ἰδίᾳ τε γὰρ τῶν οὐκ ὄντων λήθη οἱ ἐπιγιγνόμενοί τισιν ἔσονται, καὶ τῇ πόλει διχόθεν, ἔκ τε τοῦ μὴ ἐρημοῦσθαι καὶ ἀσφαλείᾳ, ξυνοίσει· οὐ γὰρ οἷόν τε ἴσον τι ἢ δίκαιον βουλεύεσθαι ο῏ ἂν μὴ καὶ παῖδας ἐκ τοῦ ὁμοίου παραβαλλόμενοι κινδυνεύωσιν. ὅσοι δ' αὖ παρηβήκατε, τόν τε πλέονα κέρδος ὃν ηὐτυχεῖτε βίον ἡγεῖσθε καὶ τόνδε βραχὺν ἔσεσθαι, καὶ τῇ τῶνδε εὐκλείᾳ κουφίζεσθε. τὸ γὰρ φιλότιμον ἀγήρων μόνον, καὶ οὐκ ἐν τῷ ἀχρείῳ τῆς ἡλικίας τὸ κερδαίνειν, ὥσπερ τινές φασι, μᾶλλον τέρπει, ἀλλὰ τὸ τιμᾶσθαι. [45] παισὶ δ' αὖ ὅσοι τῶνδε πάρεστε ἢ ἀδελφοῖς ὁρῶ μέγαν τὸν ἀγῶνα (τὸν γὰρ οὐκ ὄντα ἅπας εἴωθεν ἐπαινεῖν), καὶ μόλις ἂν καθ' ὑπερβολὴν ἀρετῆς οὐχ ὁμοῖοι, ἀλλ' ὀλίγῳ χείρους κριθεῖτε. φθόνος γὰρ τοῖς ζῶσι πρὸς τὸ ἀντίπαλον, τὸ δὲ μὴ ἐμποδὼν ἀνανταγωνίστῳ εὐνοίᾳ τετίμηται. εἰ δέ με δεῖ καὶ γυναικείας τι ἀρετῆς, ὅσαι νῦν ἐν χηρείᾳ ἔσονται, μνησθῆναι, βραχείᾳ παραινέσει ἅπαν σημανῶ. τῆς τε γὰρ ὑπαρχούσης φύσεως μὴ χείροσι γενέσθαι ὑμῖν μεγάλη ἡ δόξα καὶ ἧς ἂν ἐπ' ἐλάχιστον ἀρετῆς πέρι ἢ ψόγου ἐν τοῖς ἄρσεσι κλέος ᾖ.

[46] 'Εἴρηται καὶ ἐμοὶ λόγῳ κατὰ τὸν νόμον ὅσα εἶχον πρόσφορα, καὶ ἔργῳ οἱ θαπτόμενοι τὰ μὲν ἤδη κεκόσμηνται, τὰ δὲ αὐτῶν τοὺς παῖδας τὸ ἀπὸ τοῦδε δημοσίᾳ ἡ πόλις μέχρι ἥβης θρέψει, ὠφέλιμον στέφανον τοῖσδέ τε καὶ τοῖς λειπομένοις τῶν τοιῶνδε ἀγώνων προτιθεῖσα· ἆθλα γὰρ οἷς κεῖται ἀρετῆς μέγιστα, τοῖς δὲ καὶ ἄνδρες ἄριστοι πολιτεύουσιν. νῦν δὲ ἀπολοφυράμενοι ὃν προσήκει ἑκάστῳ ἄπιτε.'

[47] Τοιόσδε μὲν ὁ τάφος ἐγένετο ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ· καὶ διελθόντος αὐτοῦ πρῶτον ἔτος τοῦ πολέμου τοῦδε ἐτελεύτα. τοῦ δὲ θέρους εὐθὺς ἀρχομένου Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τὰ δύο μέρη ὥσπερ καὶ τὸ πρῶτον ἐσέβαλον ἐς τὴν ᾿Αττικήν (ἡγεῖτο δὲ ᾿Αρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύσ), καὶ καθεζόμενοι ἐδῄουν τὴν γῆν. καὶ ὄντων αὐτῶν οὐ πολλάς πω ἡμέρας ἐν τῇ ᾿Αττικῇ ἡ νόσος πρῶτον ἤρξατο γενέσθαι τοῖς ᾿Αθηναίοις, λεγόμενον μὲν καὶ πρότερον πολλαχόσε ἐγκατασκῆψαι καὶ περὶ Λῆμνον καὶ ἐν ἄλλοις χωρίοις, οὐ μέντοι τοσοῦτός γε λοιμὸς οὐδὲ φθορὰ οὕτως ἀνθρώπων οὐδαμοῦ ἐμνημονεύετο γενέσθαι. οὔτε γὰρ ἰατροὶ ἤρκουν τὸ πρῶτον θεραπεύοντες ἀγνοίᾳ, ἀλλ' αὐτοὶ μάλιστα ἔθνῃσκον ὅσῳ καὶ μάλιστα προσῇσαν, οὔτε ἄλλη ἀνθρωπεία τέχνη οὐδεμία· ὅσα τε πρὸς ἱεροῖς ἱκέτευσαν ἢ μαντείοις καὶ τοῖς τοιούτοις ἐχρήσαντο, πάντα ἀνωφελῆ ἦν, τελευτῶντές τε αὐτῶν ἀπέστησαν ὑπὸ τοῦ κακοῦ νικώμενοι. [48] ἤρξατο δὲ τὸ μὲν πρῶτον, ὡς λέγεται, ἐξ Αἰθιοπίας τῆς ὑπὲρ Αἰγύπτου, ἔπειτα δὲ καὶ ἐς Αἴγυπτον καὶ Λιβύην κατέβη καὶ ἐς τὴν βασιλέως γῆν τὴν πολλήν. ἐς δὲ τὴν ᾿Αθηναίων πόλιν ἐξαπιναίως ἐσέπεσε, καὶ τὸ πρῶτον ἐν τῷ Πειραιεῖ ἥψατο τῶν ἀνθρώπων, ὥστε καὶ ἐλέχθη ὑπ' αὐτῶν ὡς οἱ Πελοποννήσιοι φάρμακα ἐσβεβλήκοιεν ἐς τὰ φρέατα· κρῆναι γὰρ οὔπω ἦσαν αὐτόθι. ὕστερον δὲ καὶ ἐς τὴν ἄνω πόλιν ἀφίκετο, καὶ ἔθνῃσκον πολλῷ μᾶλλον ἤδη. λεγέτω μὲν οὖν περὶ αὐτοῦ ὡς ἕκαστος γιγνώσκει καὶ ἰατρὸς καὶ ἰδιώτης, ἀφ' ὅτου εἰκὸς ἦν γενέσθαι αὐτό, καὶ τὰς αἰτίας ἅστινας νομίζει τοσαύτης μεταβολῆς ἱκανὰς εἶναι δύναμιν ἐς τὸ μεταστῆσαι σχεῖν· ἐγὼ δὲ οἷόν τε ἐγίγνετο λέξω, καὶ ἀφ' ὧν ἄν τις σκοπῶν, εἴ ποτε καὶ αὖθις ἐπιπέσοι, μάλιστ' ἂν ἔχοι τι προειδὼς μὴ ἀγνοεῖν, ταῦτα δηλώσω αὐτός τε νοσήσας καὶ αὐτὸς ἰδὼν ἄλλους πάσχοντας.

[49] Τὸ μὲν γὰρ ἔτος, ὡς ὡμολογεῖτο, ἐκ πάντων μάλιστα δὴ ἐκεῖνο ἄνοσον ἐς τὰς ἄλλας ἀσθενείας ἐτύγχανεν ὄν· εἰ δέ τις καὶ προύκαμνέ τι, ἐς τοῦτο πάντα ἀπεκρίθη. τοὺς δὲ ἄλλους ἀπ' οὐδεμιᾶς προφάσεως, ἀλλ' ἐξαίφνης ὑγιεῖς ὄντας πρῶτον μὲν τῆς κεφαλῆς θέρμαι ἰσχυραὶ καὶ τῶν ὀφθαλμῶν ἐρυθήματα καὶ φλόγωσις ἐλάμβανε, καὶ τὰ ἐντός, ἥ τε φάρυγξ καὶ ἡ γλῶσσα, εὐθὺς αἱματώδη ἦν καὶ πνεῦμα ἄτοπον καὶ δυσῶδες ἠφίει· ἔπειτα ἐξ αὐτῶν πταρμὸς καὶ βράγχος ἐπεγίγνετο, καὶ ἐν οὐ πολλῷ χρόνῳ κατέβαινεν ἐς τὰ στήθη ὁ πόνος μετὰ βηχὸς ἰσχυροῦ· καὶ ὁπότε ἐς τὴν καρδίαν στηρίξειεν, ἀνέστρεφέ τε αὐτὴν καὶ ἀποκαθάρσεις χολῆς πᾶσαι ὅσαι ὑπὸ ἰατρῶν ὠνομασμέναι εἰσὶν ἐπῇσαν, καὶ αὗται μετὰ ταλαιπωρίας μεγάλης. λύγξ τε τοῖς πλέοσιν ἐνέπιπτε κενή, σπασμὸν ἐνδιδοῦσα ἰσχυρόν, τοῖς μὲν μετὰ ταῦτα λωφήσαντα, τοῖς δὲ καὶ πολλῷ ὕστερον. καὶ τὸ μὲν ἔξωθεν ἁπτομένῳ σῶμα οὔτ' ἄγαν θερμὸν ἦν οὔτε χλωρόν, ἀλλ' ὑπέρυθρον, πελιτνόν, φλυκταίναις μικραῖς καὶ ἕλκεσιν ἐξηνθηκός· τὰ δὲ ἐντὸς οὕτως ἐκάετο ὥστε μήτε τῶν πάνυ λεπτῶν ἱματίων καὶ σινδόνων τὰς ἐπιβολὰς μηδ' ἄλλο τι ἢ γυμνοὶ ἀνέχεσθαι, ἥδιστά τε ἂν ἐς ὕδωρ ψυχρὸν σφᾶς αὐτοὺς ῥίπτειν. καὶ πολλοὶ τοῦτο τῶν ἠμελημένων ἀνθρώπων καὶ ἔδρασαν ἐς φρέατα, τῇ δίψῃ ἀπαύστῳ ξυνεχόμενοι· καὶ ἐν τῷ ὁμοίῳ καθειστήκει τό τε πλέον καὶ ἔλασσον ποτόν. καὶ ἡ ἀπορία τοῦ μὴ ἡσυχάζειν καὶ ἡ ἀγρυπνία ἐπέκειτο διὰ παντός. καὶ τὸ σῶμα, ὅσονπερ χρόνον καὶ ἡ νόσος ἀκμάζοι, οὐκ ἐμαραίνετο, ἀλλ' ἀντεῖχε παρὰ δόξαν τῇ ταλαιπωρίᾳ, ὥστε ἢ διεφθείροντο οἱ πλεῖστοι ἐναταῖοι καὶ ἑβδομαῖοι ὑπὸ τοῦ ἐντὸς καύματος, ἔτι ἔχοντές τι δυνάμεως, ἢ εἰ διαφύγοιεν, ἐπικατιόντος τοῦ νοσήματος ἐς τὴν κοιλίαν καὶ ἑλκώσεώς τε αὐτῇ ἰσχυρᾶς ἐγγιγνομένης καὶ διαρροίας ἅμα ἀκράτου ἐπιπιπτούσης οἱ πολλοὶ ὕστερον δι' αὐτὴν ἀσθενείᾳ διεφθείροντο. διεξῄει γὰρ διὰ παντὸς τοῦ σώματος ἄνωθεν ἀρξάμενον τὸ ἐν τῇ κεφαλῇ πρῶτον ἱδρυθὲν κακόν, καὶ εἴ τις ἐκ τῶν μεγίστων περιγένοιτο, τῶν γε ἀκρωτηρίων ἀντίληψις αὐτοῦ ἐπεσήμαινεν. κατέσκηπτε γὰρ ἐς αἰδοῖα καὶ ἐς ἄκρας χεῖρας καὶ πόδας, καὶ πολλοὶ στερισκόμενοι τούτων διέφευγον, εἰσὶ δ' ο῏ καὶ τῶν ὀφθαλμῶν. τοὺς δὲ καὶ λήθη ἐλάμβανε παραυτίκα ἀναστάντας τῶν πάντων ὁμοίως, καὶ ἠγνόησαν σφᾶς τε αὐτοὺς καὶ τοὺς ἐπιτηδείους. [50] γενόμενον γὰρ κρεῖσσον λόγου τὸ εἶδος τῆς νόσου τά τε ἄλλα χαλεπωτέρως ἢ κατὰ τὴν ἀνθρωπείαν φύσιν προσέπιπτεν ἑκάστῳ καὶ ἐν τῷδε ἐδήλωσε μάλιστα ἄλλο τι ὂν ἢ τῶν ξυντρόφων τι· τὰ γὰρ ὄρνεα καὶ τετράποδα ὅσα ἀνθρώπων ἅπτεται, πολλῶν ἀτάφων γιγνομένων ἢ οὐ προσῄει ἢ γευσάμενα διεφθείρετο. τεκμήριον δέ· τῶν μὲν τοιούτων ὀρνίθων ἐπίλειψις σαφὴς ἐγένετο, καὶ οὐχ ἑωρῶντο οὔτε ἄλλως οὔτε περὶ τοιοῦτον οὐδέν· οἱ δὲ κύνες μᾶλλον αἴσθησιν παρεῖχον τοῦ ἀποβαίνοντος διὰ τὸ ξυνδιαιτᾶσθαι.

[51] Τὸ μὲν οὖν νόσημα, πολλὰ καὶ ἄλλα παραλιπόντι ἀτοπίας, ὡς ἑκάστῳ ἐτύγχανέ τι διαφερόντως ἑτέρῳ πρὸς ἕτερον γιγνόμενον, τοιοῦτον ἦν ἐπὶ πᾶν τὴν ἰδέαν. καὶ ἄλλο παρελύπει κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον οὐδὲν τῶν εἰωθότων· ὃ δὲ καὶ γένοιτο, ἐς τοῦτο ἐτελεύτα. ἔθνῃσκον δὲ οἱ μὲν ἀμελείᾳ, οἱ δὲ καὶ πάνυ θεραπευόμενοι. ἕν τε οὐδὲ ἓν κατέστη ἴαμα ὡς εἰπεῖν ὅτι χρῆν προσφέροντας ὠφελεῖν· τὸ γάρ τῳ ξυνενεγκὸν ἄλλον τοῦτο ἔβλαπτεν. σῶμά τε αὔταρκες ὂν οὐδὲν διεφάνη πρὸς αὐτὸ ἰσχύος πέρι ἢ ἀσθενείας, ἀλλὰ πάντα ξυνῄρει καὶ τὰ πάσῃ διαίτῃ θεραπευόμενα. δεινότατον δὲ παντὸς ἦν τοῦ κακοῦ ἥ τε ἀθυμία ὁπότε τις αἴσθοιτο κάμνων (πρὸς γὰρ τὸ ἀνέλπιστον εὐθὺς τραπόμενοι τῇ γνώμῃ πολλῷ μᾶλλον προΐεντο σφᾶς αὐτοὺς καὶ οὐκ ἀντεῖχον), καὶ ὅτι ἕτερος ἀφ' ἑτέρου θεραπείας ἀναπιμπλάμενοι ὥσπερ τὰ πρόβατα ἔθνῃσκον· καὶ τὸν πλεῖστον φθόρον τοῦτο ἐνεποίει. εἴτε γὰρ μὴ 'θέλοιεν δεδιότες ἀλλήλοις προσιέναι, ἀπώλλυντο ἐρῆμοι, καὶ οἰκίαι πολλαὶ ἐκενώθησαν ἀπορίᾳ τοῦ θεραπεύσοντος· εἴτε προσίοιεν, διεφθείροντο, καὶ μάλιστα οἱ ἀρετῆς τι μεταποιούμενοι· αἰσχύνῃ γὰρ ἠφείδουν σφῶν αὐτῶν ἐσιόντες παρὰ τοὺς φίλους, ἐπεὶ καὶ τὰς ὀλοφύρσεις τῶν ἀπογιγνομένων τελευτῶντες καὶ οἱ οἰκεῖοι ἐξέκαμνον ὑπὸ τοῦ πολλοῦ κακοῦ νικώμενοι. ἐπὶ πλέον δ' ὅμως οἱ διαπεφευγότες τόν τε θνῄσκοντα καὶ τὸν πονούμενον ᾠκτίζοντο διὰ τὸ προειδέναι τε καὶ αὐτοὶ ἤδη ἐν τῷ θαρσαλέῳ εἶναι· δὶς γὰρ τὸν αὐτόν, ὥστε καὶ κτείνειν, οὐκ ἐπελάμβανεν. καὶ ἐμακαρίζοντό τε ὑπὸ τῶν ἄλλων, καὶ αὐτοὶ τῷ παραχρῆμα περιχαρεῖ καὶ ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον ἐλπίδος τι εἶχον κούφης μηδ' ἂν ὑπ' ἄλλου νοσήματός ποτε ἔτι διαφθαρῆναι.

[52] ᾿Επίεσε δ' αὐτοὺς μᾶλλον πρὸς τῷ ὑπάρχοντι πόνῳ καὶ ἡ ξυγκομιδὴ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἐς τὸ ἄστυ, καὶ οὐχ ἧσσον τοὺς ἐπελθόντας. οἰκιῶν γὰρ οὐχ ὑπαρχουσῶν, ἀλλ' ἐν καλύβαις πνιγηραῖς ὥρᾳ ἔτους διαιτωμένων ὁ φθόρος ἐγίγνετο οὐδενὶ κόσμῳ, ἀλλὰ καὶ νεκροὶ ἐπ' ἀλλήλοις ἀποθνῄσκοντες ἔκειντο καὶ ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐκαλινδοῦντο καὶ περὶ τὰς κρήνας ἁπάσας ἡμιθνῆτες τοῦ ὕδατος ἐπιθυμίᾳ. τά τε ἱερὰ ἐν οἷς ἐσκήνηντο νεκρῶν πλέα ἦν, αὐτοῦ ἐναποθνῃσκόντων· ὑπερβιαζομένου γὰρ τοῦ κακοῦ οἱ ἄνθρωποι, οὐκ ἔχοντες ὅτι γένωνται, ἐς ὀλιγωρίαν ἐτράποντο καὶ ἱερῶν καὶ ὁσίων ὁμοίως. νόμοι τε πάντες ξυνεταράχθησαν οἷς ἐχρῶντο πρότερον περὶ τὰς ταφάς, ἔθαπτον δὲ ὡς ἕκαστος ἐδύνατο. καὶ πολλοὶ ἐς ἀναισχύντους θήκας ἐτράποντο σπάνει τῶν ἐπιτηδείων διὰ τὸ συχνοὺς ἤδη προτεθνάναι σφίσιν· ἐπὶ πυρὰς γὰρ ἀλλοτρίας φθάσαντες τοὺς νήσαντας οἱ μὲν ἐπιθέντες τὸν ἑαυτῶν νεκρὸν ὑφῆπτον, οἱ δὲ καιομένου ἄλλου ἐπιβαλόντες ἄνωθεν ὃν φέροιεν ἀπῇσαν.

[53] Πρῶτόν τε ἦρξε καὶ ἐς τἆλλα τῇ πόλει ἐπὶ πλέον ἀνομίας τὸ νόσημα. ῥᾷον γὰρ ἐτόλμα τις ἃ πρότερον ἀπεκρύπτετο μὴ καθ' ἡδονὴν ποιεῖν, ἀγχίστροφον τὴν μεταβολὴν ὁρῶντες τῶν τε εὐδαιμόνων καὶ αἰφνιδίως θνῃσκόντων καὶ τῶν οὐδὲν πρότερον κεκτημένων, εὐθὺς δὲ τἀκείνων ἐχόντων. ὥστε ταχείας τὰς ἐπαυρέσεις καὶ πρὸς τὸ τερπνὸν ἠξίουν ποιεῖσθαι, ἐφήμερα τά τε σώματα καὶ τὰ χρήματα ὁμοίως ἡγούμενοι. καὶ τὸ μὲν προσταλαιπωρεῖν τῷ δόξαντι καλῷ οὐδεὶς πρόθυμος ἦν, ἄδηλον νομίζων εἰ πρὶν ἐπ' αὐτὸ ἐλθεῖν διαφθαρήσεται· ὅτι δὲ ἤδη τε ἡδὺ πανταχόθεν τε ἐς αὐτὸ κερδαλέον, τοῦτο καὶ καλὸν καὶ χρήσιμον κατέστη. θεῶν δὲ φόβος ἢ ἀνθρώπων νόμος οὐδεὶς ἀπεῖργε, τὸ μὲν κρίνοντες ἐν ὁμοίῳ καὶ σέβειν καὶ μὴ ἐκ τοῦ πάντας ὁρᾶν ἐν ἴσῳ ἀπολλυμένους, τῶν δὲ ἁμαρτημάτων οὐδεὶς ἐλπίζων μέχρι τοῦ δίκην γενέσθαι βιοὺς ἂν τὴν τιμωρίαν ἀντιδοῦναι, πολὺ δὲ μείζω τὴν ἤδη κατεψηφισμένην σφῶν ἐπικρεμασθῆναι, ἣν πρὶν ἐμπεσεῖν εἰκὸς εἶναι τοῦ βίου τι ἀπολαῦσαι.

[54] Τοιούτῳ μὲν πάθει οἱ ᾿Αθηναῖοι περιπεσόντες ἐπιέζοντο, ἀνθρώπων τ' ἔνδον θνῃσκόντων καὶ γῆς ἔξω δῃουμένης. ἐν δὲ τῷ κακῷ οἷα εἰκὸς ἀνεμνήσθησαν καὶ τοῦδε τοῦ ἔπους, φάσκοντες οἱ πρεσβύτεροι πάλαι ᾄδεσθαι 'ἥξει Δωριακὸς πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμ' αὐτῷ.' ἐγένετο μὲν οὖν ἔρις τοῖς ἀνθρώποις μὴ λοιμὸν ὠνομάσθαι ἐν τῷ ἔπει ὑπὸ τῶν παλαιῶν, ἀλλὰ λιμόν, ἐνίκησε δὲ ἐπὶ τοῦ παρόντος εἰκότως λοιμὸν εἰρῆσθαι· οἱ γὰρ ἄνθρωποι πρὸς ἃ ἔπασχον τὴν μνήμην ἐποιοῦντο. ἢν δέ γε οἶμαί ποτε ἄλλος πόλεμος καταλάβῃ Δωρικὸς τοῦδε ὕστερος καὶ ξυμβῇ γενέσθαι λιμόν, κατὰ τὸ εἰκὸς οὕτως ᾄσονται. μνήμη δὲ ἐγένετο καὶ τοῦ Λακεδαιμονίων χρηστηρίου τοῖς εἰδόσιν, ὅτε ἐπερωτῶσιν αὐτοῖς τὸν θεὸν εἰ χρὴ πολεμεῖν ἀνεῖλε κατὰ κράτος πολεμοῦσι νίκην ἔσεσθαι, καὶ αὐτὸς ἔφη ξυλλήψεσθαι. περὶ μὲν οὖν τοῦ χρηστηρίου τὰ γιγνόμενα ᾔκαζον ὁμοῖα εἶναι· ἐσβεβληκότων δὲ τῶν Πελοποννησίων ἡ νόσος ἤρξατο εὐθύς, καὶ ἐς μὲν Πελοπόννησον οὐκ ἐσῆλθεν, ὅτι καὶ ἄξιον εἰπεῖν, ἐπενείματο δὲ ᾿Αθήνας μὲν μάλιστα, ἔπειτα δὲ καὶ τῶν ἄλλων χωρίων τὰ πολυανθρωπότατα. ταῦτα μὲν τὰ κατὰ τὴν νόσον γενόμενα.

[55] Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι ἐπειδὴ ἔτεμον τὸ πεδίον, παρῆλθον ἐς τὴν Πάραλον γῆν καλουμένην μέχρι Λαυρείου, οὗ τὰ ἀργύρεια μέταλλά ἐστιν ᾿Αθηναίοις. καὶ πρῶτον μὲν ἔτεμον ταύτην ᾗ πρὸς Πελοπόννησον ὁρᾷ, ἔπειτα δὲ τὴν πρὸς Εὔβοιάν τε καὶ ῎Ανδρον τετραμμένην. Περικλῆς δὲ στρατηγὸς ὢν καὶ τότε περὶ μὲν τοῦ μὴ ἐπεξιέναι τοὺς ᾿Αθηναίους τὴν αὐτὴν γνώμην εἶχεν ὥσπερ καὶ ἐν τῇ προτέρᾳ ἐσβολῇ. [56] ἔτι δ' αὐτῶν ἐν τῷ πεδίῳ ὄντων, πρὶν ἐς τὴν παραλίαν ἐλθεῖν, ἑκατὸν νεῶν ἐπίπλουν τῇ Πελοποννήσῳ παρεσκευάζετο, καὶ ἐπειδὴ ἑτοῖμα ἦν, ἀνήγετο. ἦγε δ' ἐπὶ τῶν νεῶν ὁπλίτας ᾿Αθηναίων τετρακισχιλίους καὶ ἱππέας τριακοσίους ἐν ναυσὶν ἱππαγωγοῖς πρῶτον τότε ἐκ τῶν παλαιῶν νεῶν ποιηθείσαις· ξυνεστρατεύοντο δὲ καὶ Ξῖοι καὶ Λέσβιοι πεντήκοντα ναυσίν. ὅτε δὲ ἀνήγετο ἡ στρατιὰ αὕτη ᾿Αθηναίων, Πελοποννησίους κατέλιπον τῆς ᾿Αττικῆς ὄντας ἐν τῇ παραλίᾳ. ἀφικόμενοι δὲ ἐς ᾿Επίδαυρον τῆς Πελοποννήσου ἔτεμον τῆς γῆς τὴν πολλήν, καὶ πρὸς τὴν πόλιν προσβαλόντες ἐς ἐλπίδα μὲν ἦλθον τοῦ ἑλεῖν, οὐ μέντοι προυχώρησέ γε. ἀναγαγόμενοι δὲ ἐκ τῆς ᾿Επιδαύρου ἔτεμον τήν τε Τροιζηνίδα γῆν καὶ ῾Αλιάδα καὶ ῾Ερμιονίδα· ἔστι δὲ ταῦτα πάντα ἐπιθαλάσσια τῆς Πελοποννήσου. ἄραντες δὲ ἀπ' αὐτῶν ἀφίκοντο ἐς Πρασιὰς τῆς Λακωνικῆς πόλισμα ἐπιθαλάσσιον, καὶ τῆς τε γῆς ἔτεμον καὶ αὐτὸ τὸ πόλισμα εἷλον καὶ ἐπόρθησαν. ταῦτα δὲ ποιήσαντες ἐπ' οἴκου ἀνεχώρησαν. τοὺς δὲ Πελοποννησίους οὐκέτι κατέλαβον ἐν τῇ ᾿Αττικῇ ὄντας, ἀλλ' ἀνακεχωρηκότας.

[57] ῞Οσον δὲ χρόνον οἵ τε Πελοποννήσιοι ἦσαν ἐν τῇ γῇ τῇ ᾿Αθηναίων καὶ οἱ ᾿Αθηναῖοι ἐστράτευον ἐπὶ τῶν νεῶν, ἡ νόσος ἔν τε τῇ στρατιᾷ τοὺς ᾿Αθηναίους ἔφθειρε καὶ ἐν τῇ πόλει, ὥστε καὶ ἐλέχθη τοὺς Πελοποννησίους δείσαντας τὸ νόσημα, ὡς ἐπυνθάνοντο τῶν αὐτομόλων ὅτι ἐν τῇ πόλει εἴη καὶ θάπτοντας ἅμα ᾐσθάνοντο, θᾶσσον ἐκ τῆς γῆς ἐξελθεῖν. τῇ δὲ ἐσβολῇ ταύτῃ πλεῖστόν τε χρόνον ἐνέμειναν καὶ τὴν γῆν πᾶσαν ἔτεμον· ἡμέρας γὰρ τεσσαράκοντα μάλιστα ἐν τῇ γῇ τῇ ᾿Αττικῇ ἐγένοντο.

[58] Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους ῞Αγνων ὁ Νικίου καὶ Κλεόπομπος ὁ Κλεινίου, ξυστράτηγοι ὄντες Περικλέους, λαβόντες τὴν στρατιὰν ᾗπερ ἐκεῖνος ἐχρήσατο ἐστράτευσαν εὐθὺς ἐπὶ Ξαλκιδέας τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης καὶ Ποτείδαιαν ἔτι πολιορκουμένην, ἀφικόμενοι δὲ μηχανάς τε τῇ Ποτειδαίᾳ προσέφερον καὶ παντὶ τρόπῳ ἐπειρῶντο ἑλεῖν. προυχώρει δὲ αὐτοῖς οὔτε ἡ αἵρεσις τῆς πόλεως οὔτε τἆλλα τῆς παρασκευῆς ἀξίως· ἐπιγενομένη γὰρ ἡ νόσος ἐνταῦθα δὴ πάνυ ἐπίεσε τοὺς ᾿Αθηναίους, φθείρουσα τὴν στρατιάν, ὥστε καὶ τοὺς προτέρους στρατιώτας νοσῆσαι τῶν ᾿Αθηναίων ἀπὸ τῆς ξὺν ῞Αγνωνι στρατιᾶς, ἐν τῷ πρὸ τοῦ χρόνῳ ὑγιαίνοντας. Φορμίων δὲ καὶ οἱ ἑξακόσιοι καὶ χίλιοι οὐκέτι ἦσαν περὶ Ξαλκιδέας. ὁ μὲν οὖν ῞Αγνων ἀνεχώρησε ταῖς ναυσὶν ἐς τὰς ᾿Αθήνας, ἀπὸ τετρακισχιλίων ὁπλιτῶν χιλίους καὶ πεντήκοντα τῇ νόσῳ ἀπολέσας ἐν τεσσαράκοντα μάλιστα ἡμέραις· οἱ δὲ πρότεροι στρατιῶται κατὰ χώραν μένοντες ἐπολιόρκουν τὴν Ποτείδαιαν.

[59] Μετὰ δὲ τὴν δευτέραν ἐσβολὴν τῶν Πελοποννησίων οἱ ᾿Αθηναῖοι, ὡς ἥ τε γῆ αὐτῶν ἐτέτμητο τὸ δεύτερον καὶ ἡ νόσος ἐπέκειτο ἅμα καὶ ὁ πόλεμος, ἠλλοίωντο τὰς γνώμας, καὶ τὸν μὲν Περικλέα ἐν αἰτίᾳ εἶχον ὡς πείσαντα σφᾶς πολεμεῖν καὶ δι' ἐκεῖνον ταῖς ξυμφοραῖς περιπεπτωκότες, πρὸς δὲ τοὺς Λακεδαιμονίους ὥρμηντο ξυγχωρεῖν· καὶ πρέσβεις τινὰς πέμψαντες ὡς αὐτοὺς ἄπρακτοι ἐγένοντο. πανταχόθεν τε τῇ γνώμῃ ἄποροι καθεστηκότες ἐνέκειντο τῷ Περικλεῖ. ὁ δὲ ὁρῶν αὐτοὺς πρὸς τὰ παρόντα χαλεπαίνοντας καὶ πάντα ποιοῦντας ἅπερ αὐτὸς ἤλπιζε, ξύλλογον ποιήσας (ἔτι δ' ἐστρατήγει) ἐβούλετο θαρσῦναί τε καὶ ἀπαγαγὼν τὸ ὀργιζόμενον τῆς γνώμης πρὸς τὸ ἠπιώτερον καὶ ἀδεέστερον καταστῆσαι· παρελθὼν δὲ ἔλεξε τοιάδε.

[60] 'Καὶ προσδεχομένῳ μοι τὰ τῆς ὀργῆς ὑμῶν ἔς με γεγένηται (αἰσθάνομαι γὰρ τὰς αἰτίασ) καὶ ἐκκλησίαν τούτου ἕνεκα ξυνήγαγον, ὅπως ὑπομνήσω καὶ μέμψωμαι εἴ τι μὴ ὀρθῶς ἢ ἐμοὶ χαλεπαίνετε ἢ ταῖς ξυμφοραῖς εἴκετε. ἐγὼ γὰρ ἡγοῦμαι πόλιν πλείω ξύμπασαν ὀρθουμένην ὠφελεῖν τοὺς ἰδιώτας ἢ καθ' ἕκαστον τῶν πολιτῶν εὐπραγοῦσαν, ἁθρόαν δὲ σφαλλομένην. καλῶς μὲν γὰρ φερόμενος ἀνὴρ τὸ καθ' ἑαυτὸν διαφθειρομένης τῆς πατρίδος οὐδὲν ἧσσον ξυναπόλλυται, κακοτυχῶν δὲ ἐν εὐτυχούσῃ πολλῷ μᾶλλον διασῴζεται. ὁπότε οὖν πόλις μὲν τὰς ἰδίας ξυμφορὰς οἵα τε φέρειν, εἷς δ' ἕκαστος τὰς ἐκείνης ἀδύνατος, πῶς οὐ χρὴ πάντας ἀμύνειν αὐτῇ, καὶ μὴ ὃ νῦν ὑμεῖς δρᾶτε· ταῖς κατ' οἶκον κακοπραγίαις ἐκπεπληγμένοι τοῦ κοινοῦ τῆς σωτηρίας ἀφίεσθε, καὶ ἐμέ τε τὸν παραινέσαντα πολεμεῖν καὶ ὑμᾶς αὐτοὺς ο῏ ξυνέγνωτε δι' αἰτίας ἔχετε. καίτοι ἐμοὶ τοιούτῳ ἀνδρὶ ὀργίζεσθε ὃς οὐδενὸς ἥσσων οἴομαι εἶναι γνῶναί τε τὰ δέοντα καὶ ἑρμηνεῦσαι ταῦτα, φιλόπολίς τε καὶ χρημάτων κρείσσων. ὅ τε γὰρ γνοὺς καὶ μὴ σαφῶς διδάξας ἐν ἴσῳ καὶ εἰ μὴ ἐνεθυμήθη· ὅ τε ἔχων ἀμφότερα, τῇ δὲ πόλει δύσνους, οὐκ ἂν ὁμοίως τι οἰκείως φράζοι· προσόντος δὲ καὶ τοῦδε, χρήμασι δὲ νικωμένου, τὰ ξύμπαντα τούτου ἑνὸς ἂν πωλοῖτο. ὥστ' εἴ μοι καὶ μέσως ἡγούμενοι μᾶλλον ἑτέρων προσεῖναι αὐτὰ πολεμεῖν ἐπείσθητε, οὐκ ἂν εἰκότως νῦν τοῦ γε ἀδικεῖν αἰτίαν φεροίμην.

[61] 'Καὶ γὰρ οἷς μὲν αἵρεσις γεγένηται τἆλλα εὐτυχοῦσι, πολλὴ ἄνοια πολεμῆσαι· εἰ δ' ἀναγκαῖον ἦν ἢ εἴξαντας εὐθὺς τοῖς πέλας ὑπακοῦσαι ἢ κινδυνεύσαντας περιγενέσθαι, ὁ φυγὼν τὸν κίνδυνον τοῦ ὑποστάντος μεμπτότερος. καὶ ἐγὼ μὲν ὁ αὐτός εἰμι καὶ οὐκ ἐξίσταμαι· ὑμεῖς δὲ μεταβάλλετε, ἐπειδὴ ξυνέβη ὑμῖν πεισθῆναι μὲν ἀκεραίοις, μεταμέλειν δὲ κακουμένοις, καὶ τὸν ἐμὸν λόγον ἐν τῷ ὑμετέρῳ ἀσθενεῖ τῆς γνώμης μὴ ὀρθὸν φαίνεσθαι, διότι τὸ μὲν λυποῦν ἔχει ἤδη τὴν αἴσθησιν ἑκάστῳ, τῆς δὲ ὠφελίας ἄπεστιν ἔτι ἡ δήλωσις ἅπασι, καὶ μεταβολῆς μεγάλης, καὶ ταύτης ἐξ ὀλίγου, ἐμπεσούσης ταπεινὴ ὑμῶν ἡ διάνοια ἐγκαρτερεῖν ἃ ἔγνωτε. δουλοῖ γὰρ φρόνημα τὸ αἰφνίδιον καὶ ἀπροσδόκητον καὶ τὸ πλείστῳ παραλόγῳ ξυμβαῖνον· ὃ ὑμῖν πρὸς τοῖς ἄλλοις οὐχ ἥκιστα καὶ κατὰ τὴν νόσον γεγένηται. ὅμως δὲ πόλιν μεγάλην οἰκοῦντας καὶ ἐν ἤθεσιν ἀντιπάλοις αὐτῇ τεθραμμένους χρεὼν καὶ ξυμφοραῖς ταῖς μεγίσταις ἐθέλειν ὑφίστασθαι καὶ τὴν ἀξίωσιν μὴ ἀφανίζειν (ἐν ἴσῳ γὰρ οἱ ἄνθρωποι δικαιοῦσι τῆς τε ὑπαρχούσης δόξης αἰτιᾶσθαι ὅστις μαλακίᾳ ἐλλείπει καὶ τῆς μὴ προσηκούσης μισεῖν τὸν θρασύτητι ὀρεγόμενον), ἀπαλγήσαντας δὲ τὰ ἴδια τοῦ κοινοῦ τῆς σωτηρίας ἀντιλαμβάνεσθαι.

[62] 'Τὸν δὲ πόνον τὸν κατὰ τὸν πόλεμον, μὴ γένηταί τε πολὺς καὶ οὐδὲν μᾶλλον περιγενώμεθα, ἀρκείτω μὲν ὑμῖν καὶ ἐκεῖνα ἐν οἷς ἄλλοτε πολλάκις γε δὴ ἀπέδειξα οὐκ ὀρθῶς αὐτὸν ὑποπτευόμενον, δηλώσω δὲ καὶ τόδε, ὅ μοι δοκεῖτε οὔτ' αὐτοὶ πώποτε ἐνθυμηθῆναι ὑπάρχον ὑμῖν μεγέθους πέρι ἐς τὴν ἀρχὴν οὔτ' ἐγὼ ἐν τοῖς πρὶν λόγοις· οὐδ' ἂν νῦν ἐχρησάμην κομπωδεστέραν ἔχοντι τὴν προσποίησιν, εἰ μὴ καταπεπληγμένους ὑμᾶς παρὰ τὸ εἰκὸς ἑώρων. οἴεσθε μὲν γὰρ τῶν ξυμμάχων μόνων ἄρχειν, ἐγὼ δὲ ἀποφαίνω δύο μερῶν τῶν ἐς χρῆσιν φανερῶν, γῆς καὶ θαλάσσης, τοῦ ἑτέρου ὑμᾶς παντὸς κυριωτάτους ὄντας, ἐφ' ὅσον τε νῦν νέμεσθε καὶ ἢν ἐπὶ πλέον βουληθῆτε· καὶ οὐκ ἔστιν ὅστις τῇ ὑπαρχούσῃ παρασκευῇ τοῦ ναυτικοῦ πλέοντας ὑμᾶς οὔτε βασιλεὺς οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἔθνος τῶν ἐν τῷ παρόντι κωλύσει. ὥστε οὐ κατὰ τὴν τῶν οἰκιῶν καὶ τῆς γῆς χρείαν, ὧν μεγάλων νομίζετε ἐστερῆσθαι, αὕτη ἡ δύναμις φαίνεται· οὐδ' εἰκὸς χαλεπῶς φέρειν αὐτῶν μᾶλλον ἢ οὐ κηπίον καὶ ἐγκαλλώπισμα πλούτου πρὸς ταύτην νομίσαντας ὀλιγωρῆσαι, καὶ γνῶναι ἐλευθερίαν μέν, ἢν ἀντιλαμβανόμενοι αὐτῆς διασώσωμεν, ῥᾳδίως ταῦτα ἀναληψομένην, ἄλλων δὲ ὑπακούσασι καὶ τὰ προκεκτημένα φιλεῖν ἐλασσοῦσθαι, τῶν τε πατέρων μὴ χείρους κατ' ἀμφότερα φανῆναι, ο῏ μετὰ πόνων καὶ οὐ παρ' ἄλλων δεξάμενοι κατέσχον τε καὶ προσέτι διασώσαντες παρέδοσαν ὑμῖν αὐτά (αἴσχιον δὲ ἔχοντας ἀφαιρεθῆναι ἢ κτωμένους ἀτυχῆσαι), ἰέναι δὲ τοῖς ἐχθροῖς ὁμόσε μὴ φρονήματι μόνον, ἀλλὰ καὶ καταφρονήματι. αὔχημα μὲν γὰρ καὶ ἀπὸ ἀμαθίας εὐτυχοῦς καὶ δειλῷ τινὶ ἐγγίγνεται, καταφρόνησις δὲ ὃς ἂν καὶ γνώμῃ πιστεύῃ τῶν ἐναντίων προύχειν, ὃ ἡμῖν ὑπάρχει. καὶ τὴν τόλμαν ἀπὸ τῆς ὁμοίας τύχης ἡ ξύνεσις ἐκ τοῦ ὑπέρφρονος ἐχυρωτέραν παρέχεται, ἐλπίδι τε ἧσσον πιστεύει, ἧς ἐν τῷ ἀπόρῳ ἡ ἰσχύς, γνώμῃ δὲ ἀπὸ τῶν ὑπαρχόντων, ἧς βεβαιοτέρα ἡ πρόνοια. [63] τῆς τε πόλεως ὑμᾶς εἰκὸς τῷ τιμωμένῳ ἀπὸ τοῦ ἄρχειν, ᾧπερ ἅπαντες ἀγάλλεσθε, βοηθεῖν, καὶ μὴ φεύγειν τοὺς πόνους ἢ μηδὲ τὰς τιμὰς διώκειν· μηδὲ νομίσαι περὶ ἑνὸς μόνου, δουλείας ἀντ' ἐλευθερίας, ἀγωνίζεσθαι, ἀλλὰ καὶ ἀρχῆς στερήσεως καὶ κινδύνου ὧν ἐν τῇ ἀρχῇ ἀπήχθεσθε. ἧς οὐδ' ἐκστῆναι ἔτι ὑμῖν ἔστιν, εἴ τις καὶ τόδε ἐν τῷ παρόντι δεδιὼς ἀπραγμοσύνῃ ἀνδραγαθίζεται· ὡς τυραννίδα γὰρ ἤδη ἔχετε αὐτήν, ἣν λαβεῖν μὲν ἄδικον δοκεῖ εἶναι, ἀφεῖναι δὲ ἐπικίνδυνον. τάχιστ' ἄν τε πόλιν οἱ τοιοῦτοι ἑτέρους τε πείσαντες ἀπολέσειαν καὶ εἴ που ἐπὶ σφῶν αὐτῶν αὐτόνομοι οἰκήσειαν· τὸ γὰρ ἄπραγμον οὐ σῴζεται μὴ μετὰ τοῦ δραστηρίου τεταγμένον, οὐδὲ ἐν ἀρχούσῃ πόλει ξυμφέρει, ἀλλ' ἐν ὑπηκόῳ, ἀσφαλῶς δουλεύειν.

[64] '῾Υμεῖς δὲ μήτε ὑπὸ τῶν τοιῶνδε πολιτῶν παράγεσθε μήτε ἐμὲ δι' ὀργῆς ἔχετε, ᾧ καὶ αὐτοὶ ξυνδιέγνωτε πολεμεῖν, εἰ καὶ ἐπελθόντες οἱ ἐναντίοι ἔδρασαν ἅπερ εἰκὸς ἦν μὴ ἐθελησάντων ὑμῶν ὑπακούειν, ἐπιγεγένηταί τε πέρα ὧν προσεδεχόμεθα ἡ νόσος ἥδε, πρᾶγμα μόνον δὴ τῶν πάντων ἐλπίδος κρεῖσσον γεγενημένον. καὶ δι' αὐτὴν οἶδ' ὅτι μέρος τι μᾶλλον ἔτι μισοῦμαι, οὐ δικαίως, εἰ μὴ καὶ ὅταν παρὰ λόγον τι εὖ πράξητε ἐμοὶ ἀναθήσετε. φέρειν δὲ χρὴ τά τε δαιμόνια ἀναγκαίως τά τε ἀπὸ τῶν πολεμίων ἀνδρείως· ταῦτα γὰρ ἐν ἔθει τῇδε τῇ πόλει πρότερόν τε ἦν νῦν τε μὴ ἐν ὑμῖν κωλυθῇ. γνῶτε δὲ ὄνομα μέγιστον αὐτὴν ἔχουσαν ἐν ἅπασιν ἀνθρώποις διὰ τὸ ταῖς ξυμφοραῖς μὴ εἴκειν, πλεῖστα δὲ σώματα καὶ πόνους ἀνηλωκέναι πολέμῳ, καὶ δύναμιν μεγίστην δὴ μέχρι τοῦδε κεκτημένην, ἧς ἐς ἀΐδιον τοῖς ἐπιγιγνομένοις, ἢν καὶ νῦν ὑπενδῶμέν ποτε (πάντα γὰρ πέφυκε καὶ ἐλασσοῦσθαι), μνήμη καταλελείψεται, ῾Ελλήνων τε ὅτι ῞Ελληνες πλείστων δὴ ἤρξαμεν, καὶ πολέμοις μεγίστοις ἀντέσχομεν πρός τε ξύμπαντας καὶ καθ' ἑκάστους, πόλιν τε τοῖς πᾶσιν εὐπορωτάτην καὶ μεγίστην ᾠκήσαμεν. καίτοι ταῦτα ὁ μὲν ἀπράγμων μέμψαιτ' ἄν, ὁ δὲ δρᾶν τι καὶ αὐτὸς βουλόμενος ζηλώσει· εἰ δέ τις μὴ κέκτηται, φθονήσει. τὸ δὲ μισεῖσθαι καὶ λυπηροὺς εἶναι ἐν τῷ παρόντι πᾶσι μὲν ὑπῆρξε δὴ ὅσοι ἕτεροι ἑτέρων ἠξίωσαν ἄρχειν· ὅστις δὲ ἐπὶ μεγίστοις τὸ ἐπίφθονον λαμβάνει, ὀρθῶς βουλεύεται. μῖσος μὲν γὰρ οὐκ ἐπὶ πολὺ ἀντέχει, ἡ δὲ παραυτίκα τε λαμπρότης καὶ ἐς τὸ ἔπειτα δόξα αἰείμνηστος καταλείπεται. ὑμεῖς δὲ ἔς τε τὸ μέλλον καλὸν προγνόντες ἔς τε τὸ αὐτίκα μὴ αἰσχρὸν τῷ ἤδη προθύμῳ ἀμφότερα κτήσασθε, καὶ Λακεδαιμονίοις μήτε ἐπικηρυκεύεσθε μήτε ἔνδηλοι ἔστε τοῖς παροῦσι πόνοις βαρυνόμενοι, ὡς οἵτινες πρὸς τὰς ξυμφορὰς γνώμῃ μὲν ἥκιστα λυποῦνται, ἔργῳ δὲ μάλιστα ἀντέχουσιν, οὗτοι καὶ πόλεων καὶ ἰδιωτῶν κράτιστοί εἰσιν.'

[65] Τοιαῦτα ὁ Περικλῆς λέγων ἐπειρᾶτο τοὺς ᾿Αθηναίους τῆς τε ἐς αὑτὸν ὀργῆς παραλύειν καὶ ἀπὸ τῶν παρόντων δεινῶν ἀπάγειν τὴν γνώμην. οἱ δὲ δημοσίᾳ μὲν τοῖς λόγοις ἀνεπείθοντο καὶ οὔτε πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους ἔτι ἔπεμπον ἔς τε τὸν πόλεμον μᾶλλον ὥρμηντο, ἰδίᾳ δὲ τοῖς παθήμασιν ἐλυποῦντο, ὁ μὲν δῆμος ὅτι ἀπ' ἐλασσόνων ὁρμώμενος ἐστέρητο καὶ τούτων, οἱ δὲ δυνατοὶ καλὰ κτήματα κατὰ τὴν χώραν οἰκοδομίαις τε καὶ πολυτελέσι κατασκευαῖς ἀπολωλεκότες, τὸ δὲ μέγιστον, πόλεμον ἀντ' εἰρήνης ἔχοντες. οὐ μέντοι πρότερόν γε οἱ ξύμπαντες ἐπαύσαντο ἐν ὀργῇ ἔχοντες αὐτὸν πρὶν ἐζημίωσαν χρήμασιν. ὕστερον δ' αὖθις οὐ πολλῷ, ὅπερ φιλεῖ ὅμιλος ποιεῖν, στρατηγὸν εἵλοντο καὶ πάντα τὰ πράγματα ἐπέτρεψαν, ὧν μὲν περὶ τὰ οἰκεῖα ἕκαστος ἤλγει ἀμβλύτεροι ἤδη ὄντες, ὧν δὲ ἡ ξύμπασα πόλις προσεδεῖτο πλείστου ἄξιον νομίζοντες εἶναι. ὅσον τε γὰρ χρόνον προύστη τῆς πόλεως ἐν τῇ εἰρήνῃ, μετρίως ἐξηγεῖτο καὶ ἀσφαλῶς διεφύλαξεν αὐτήν, καὶ ἐγένετο ἐπ' ἐκείνου μεγίστη, ἐπειδή τε ὁ πόλεμος κατέστη, ὁ δὲ φαίνεται καὶ ἐν τούτῳ προγνοὺς τὴν δύναμιν. ἐπεβίω δὲ δύο ἔτη καὶ ἓξ μῆνας· καὶ ἐπειδὴ ἀπέθανεν, ἐπὶ πλέον ἔτι ἐγνώσθη ἡ πρόνοια αὐτοῦ ἡ ἐς τὸν πόλεμον. ὁ μὲν γὰρ ἡσυχάζοντάς τε καὶ τὸ ναυτικὸν θεραπεύοντας καὶ ἀρχὴν μὴ ἐπικτωμένους ἐν τῷ πολέμῳ μηδὲ τῇ πόλει κινδυνεύοντας ἔφη περιέσεσθαι· οἱ δὲ ταῦτά τε πάντα ἐς τοὐναντίον ἔπραξαν καὶ ἄλλα ἔξω τοῦ πολέμου δοκοῦντα εἶναι κατὰ τὰς ἰδίας φιλοτιμίας καὶ ἴδια κέρδη κακῶς ἔς τε σφᾶς αὐτοὺς καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐπολίτευσαν, ἃ κατορθούμενα μὲν τοῖς ἰδιώταις τιμὴ καὶ ὠφελία μᾶλλον ἦν, σφαλέντα δὲ τῇ πόλει ἐς τὸν πόλεμον βλάβη καθίστατο. αἴτιον δ' ἦν ὅτι ἐκεῖνος μὲν δυνατὸς ὢν τῷ τε ἀξιώματι καὶ τῇ γνώμῃ χρημάτων τε διαφανῶς ἀδωρότατος γενόμενος κατεῖχε τὸ πλῆθος ἐλευθέρως, καὶ οὐκ ἤγετο μᾶλλον ὑπ' αὐτοῦ ἢ αὐτὸς ἦγε, διὰ τὸ μὴ κτώμενος ἐξ οὐ προσηκόντων τὴν δύναμιν πρὸς ἡδονήν τι λέγειν, ἀλλ' ἔχων ἐπ' ἀξιώσει καὶ πρὸς ὀργήν τι ἀντειπεῖν. ὁπότε γοῦν αἴσθοιτό τι αὐτοὺς παρὰ καιρὸν ὕβρει θαρσοῦντας, λέγων κατέπλησσεν ἐπὶ τὸ φοβεῖσθαι, καὶ δεδιότας αὖ ἀλόγως ἀντικαθίστη πάλιν ἐπὶ τὸ θαρσεῖν. ἐγίγνετό τε λόγῳ μὲν δημοκρατία, ἔργῳ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου ἀνδρὸς ἀρχή. οἱ δὲ ὕστερον ἴσοι μᾶλλον αὐτοὶ πρὸς ἀλλήλους ὄντες καὶ ὀρεγόμενοι τοῦ πρῶτος ἕκαστος γίγνεσθαι ἐτράποντο καθ' ἡδονὰς τῷ δήμῳ καὶ τὰ πράγματα ἐνδιδόναι. ἐξ ὧν ἄλλα τε πολλά, ὡς ἐν μεγάλῃ πόλει καὶ ἀρχὴν ἐχούσῃ, ἡμαρτήθη καὶ ὁ ἐς Σικελίαν πλοῦς, ὃς οὐ τοσοῦτον γνώμης ἁμάρτημα ἦν πρὸς οὓς ἐπῇσαν, ὅσον οἱ ἐκπέμψαντες οὐ τὰ πρόσφορα τοῖς οἰχομένοις ἐπιγιγνώσκοντες, ἀλλὰ κατὰ τὰς ἰδίας διαβολὰς περὶ τῆς τοῦ δήμου προστασίας τά τε ἐν τῷ στρατοπέδῳ ἀμβλύτερα ἐποίουν καὶ τὰ περὶ τὴν πόλιν πρῶτον ἐν ἀλλήλοις ἐταράχθησαν. σφαλέντες δὲ ἐν Σικελίᾳ ἄλλῃ τε παρασκευῇ καὶ τοῦ ναυτικοῦ τῷ πλέονι μορίῳ καὶ κατὰ τὴν πόλιν ἤδη ἐν στάσει ὄντες ὅμως τρία [δέκα] μὲν ἔτη ἀντεῖχον τοῖς τε πρότερον ὑπάρχουσι πολεμίοις καὶ τοῖς ἀπὸ Σικελίας μετ' αὐτῶν, καὶ τῶν ξυμμάχων ἔτι τοῖς πλέοσιν ἀφεστηκόσι, Κύρῳ τε ὕστερον βασιλέως παιδὶ προσγενομένῳ, ὃς παρεῖχε χρήματα Πελοποννησίοις ἐς τὸ ναυτικόν, καὶ οὐ πρότερον ἐνέδοσαν ἢ αὐτοὶ ἐν σφίσι κατὰ τὰς ἰδίας διαφορὰς περιπεσόντες ἐσφάλησαν. τοσοῦτον τῷ Περικλεῖ ἐπερίσσευσε τότε ἀφ' ὧν αὐτὸς προέγνω καὶ πάνυ ἂν ῥᾳδίως περιγενέσθαι τὴν πόλιν Πελοποννησίων αὐτῶν τῷ πολέμῳ.

[66] Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τοῦ αὐτοῦ θέρους ἐστράτευσαν ναυσὶν ἑκατὸν ἐς Ζάκυνθον τὴν νῆσον, ἣ κεῖται ἀντιπέρας ῎Ηλιδος· εἰσὶ δὲ ᾿Αχαιῶν τῶν ἐκ Πελοποννήσου ἄποικοι καὶ ᾿Αθηναίοις ξυνεμάχουν. ἐπέπλεον δὲ Λακεδαιμονίων χίλιοι ὁπλῖται καὶ Κνῆμος Σπαρτιάτης ναύαρχος. ἀποβάντες δὲ ἐς τὴν γῆν ἐδῄωσαν τὰ πολλά. καὶ ἐπειδὴ οὐ ξυνεχώρουν, ἀπέπλευσαν ἐπ' οἴκου.

[67] Καὶ τοῦ αὐτοῦ θέρους τελευτῶντος ᾿Αριστεὺς Κορίνθιος καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεις ᾿Ανήριστος καὶ Νικόλαος καὶ Πρατόδαμος καὶ Τεγεάτης Τιμαγόρας καὶ ᾿Αργεῖος ἰδίᾳ Πόλλις, πορευόμενοι ἐς τὴν ᾿Ασίαν ὡς βασιλέα, εἴ πως πείσειαν αὐτὸν χρήματά τε παρασχεῖν καὶ ξυμπολεμεῖν, ἀφικνοῦνται ὡς Σιτάλκην πρῶτον τὸν Τήρεω ἐς Θρᾴκην, βουλόμενοι πεῖσαί τε αὐτόν, εἰ δύναιντο, μεταστάντα τῆς ᾿Αθηναίων ξυμμαχίας στρατεῦσαι ἐπὶ τὴν Ποτείδαιαν, οὗ ἦν στράτευμα τῶν ᾿Αθηναίων πολιορκοῦν, καὶ ᾗπερ ὥρμηντο, δι' ἐκείνου πορευθῆναι πέραν τοῦ ῾Ελλησπόντου ὡς Φαρνάκην τὸν Φαρναβάζου, ὃς αὐτοὺς ἔμελλεν ὡς βασιλέα ἀναπέμψειν. παρατυχόντες δὲ ᾿Αθηναίων πρέσβεις Λέαρχος Καλλιμάχου καὶ ᾿Αμεινιάδης Φιλήμονος παρὰ τῷ Σιτάλκῃ πείθουσι τὸν Σάδοκον τὸν γεγενημένον ᾿Αθηναῖον, Σιτάλκου υἱόν, τοὺς ἄνδρας ἐγχειρίσαι σφίσιν, ὅπως μὴ διαβάντες ὡς βασιλέα τὴν ἐκείνου πόλιν τὸ μέρος βλάψωσιν. ὁ δὲ πεισθεὶς πορευομένους αὐτοὺς διὰ τῆς Θρᾴκης ἐπὶ τὸ πλοῖον ᾧ ἔμελλον τὸν ῾Ελλήσποντον περαιώσειν, πρὶν ἐσβαίνειν ξυλλαμβάνει, ἄλλους ξυμπέμψας μετὰ τοῦ Λεάρχου καὶ ᾿Αμεινιάδου, καὶ ἐκέλευσεν ἐκείνοις παραδοῦναι· οἱ δὲ λαβόντες ἐκόμισαν ἐς τὰς ᾿Αθήνας. ἀφικομένων δὲ αὐτῶν δείσαντες οἱ ᾿Αθηναῖοι τὸν ᾿Αριστέα μὴ αὖθις σφᾶς ἔτι πλείω κακουργῇ διαφυγών, ὅτι καὶ πρὸ τούτων τὰ τῆς Ποτειδαίας καὶ τῶν ἐπὶ Θρᾴκης πάντα ἐφαίνετο πράξας, ἀκρίτους καὶ βουλομένους ἔστιν ἃ εἰπεῖν αὐθημερὸν ἀπέκτειναν πάντας καὶ ἐς φάραγγα ἐσέβαλον, δικαιοῦντες τοῖς αὐτοῖς ἀμύνεσθαι οἷσπερ καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι ὑπῆρξαν, τοὺς ἐμπόρους οὓς ἔλαβον ᾿Αθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων ἐν ὁλκάσι περὶ Πελοπόννησον πλέοντας ἀποκτείναντες καὶ ἐς φάραγγας ἐσβαλόντες. πάντας γὰρ δὴ κατ' ἀρχὰς τοῦ πολέμου Λακεδαιμόνιοι ὅσους λάβοιεν ἐν τῇ θαλάσσῃ ὡς πολεμίους διέφθειρον, καὶ τοὺς μετὰ ᾿Αθηναίων ξυμπολεμοῦντας καὶ τοὺς μηδὲ μεθ' ἑτέρων.

[68] Κατὰ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους, τοῦ θέρους τελευτῶντος, καὶ ᾿Αμπρακιῶται αὐτοί τε καὶ τῶν βαρβάρων πολλοὺς ἀναστήσαντες ἐστράτευσαν ἐπ' ῎Αργος τὸ ᾿Αμφιλοχικὸν καὶ τὴν ἄλλην ᾿Αμφιλοχίαν. ἔχθρα δὲ πρὸς τοὺς ᾿Αργείους ἀπὸ τοῦδε αὐτοῖς ἤρξατο πρῶτον γενέσθαι. ῎Αργος τὸ ᾿Αμφιλοχικὸν καὶ ᾿Αμφιλοχίαν τὴν ἄλλην ἔκτισε μὲν μετὰ τὰ Τρωικὰ οἴκαδε ἀναχωρήσας καὶ οὐκ ἀρεσκόμενος τῇ ἐν ῎Αργει καταστάσει ᾿Αμφίλοχος ὁ ᾿Αμφιάρεω ἐν τῷ ᾿Αμπρακικῷ κόλπῳ, ὁμώνυμον τῇ ἑαυτοῦ πατρίδι ῎Αργος ὀνομάσας (καὶ ἦν ἡ πόλις αὕτη μεγίστη τῆς ᾿Αμφιλοχίας καὶ τοὺς δυνατωτάτους εἶχεν οἰκήτορασ), ὑπὸ ξυμφορῶν δὲ πολλαῖς γενεαῖς ὕστερον πιεζόμενοι ᾿Αμπρακιώτας ὁμόρους ὄντας τῇ ᾿Αμφιλοχικῇ ξυνοίκους ἐπηγάγοντο, καὶ ἡλληνίσθησαν τὴν νῦν γλῶσσαν τότε πρῶτον ἀπὸ τῶν ᾿Αμπρακιωτῶν ξυνοικησάντων· οἱ δὲ ἄλλοι ᾿Αμφίλοχοι βάρβαροί εἰσιν. ἐκβάλλουσιν οὖν τοὺς ᾿Αργείους οἱ ᾿Αμπρακιῶται χρόνῳ καὶ αὐτοὶ ἴσχουσι τὴν πόλιν. οἱ δ' ᾿Αμφίλοχοι γενομένου τούτου διδόασιν ἑαυτοὺς ᾿Ακαρνᾶσι, καὶ προσπαρακαλέσαντες ἀμφότεροι ᾿Αθηναίους, ο῏ αὐτοῖς Φορμίωνά τε στρατηγὸν ἔπεμψαν καὶ ναῦς τριάκοντα, ἀφικομένου [δὲ] τοῦ Φορμίωνος αἱροῦσι κατὰ κράτος ῎Αργος καὶ τοὺς ᾿Αμπρακιώτας ἠνδραπόδισαν, κοινῇ τε ᾤκισαν αὐτὸ ᾿Αμφίλοχοι καὶ ᾿Ακαρνᾶνες. μετὰ δὲ τοῦτο ἡ ξυμμαχία πρῶτον ἐγένετο ᾿Αθηναίοις καὶ ᾿Ακαρνᾶσιν. οἱ δὲ ᾿Αμπρακιῶται τὴν μὲν ἔχθραν ἐς τοὺς ᾿Αργείους ἀπὸ τοῦ ἀνδραποδισμοῦ σφῶν αὐτῶν πρῶτον ἐποιήσαντο, ὕστερον δὲ ἐν τῷ πολέμῳ τήνδε τὴν στρατείαν ποιοῦνται αὑτῶν τε καὶ Ξαόνων καὶ ἄλλων τινῶν τῶν πλησιοχώρων βαρβάρων· ἐλθόντες τε πρὸς τὸ ῎Αργος τῆς μὲν χώρας ἐκράτουν, τὴν δὲ πόλιν ὡς οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν προσβαλόντες, ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου καὶ διελύθησαν κατὰ ἔθνη. τοσαῦτα μὲν ἐν τῷ θέρει ἐγένετο.

[69] Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ᾿Αθηναῖοι ναῦς ἔστειλαν εἴκοσι μὲν περὶ Πελοπόννησον καὶ Φορμίωνα στρατηγόν, ὃς ὁρμώμενος ἐκ Ναυπάκτου φυλακὴν εἶχε μήτ' ἐκπλεῖν ἐκ Κορίνθου καὶ τοῦ Κρισαίου κόλπου μηδένα μήτ' ἐσπλεῖν, ἑτέρας δὲ ἓξ ἐπὶ Καρίας καὶ Λυκίας καὶ Μελήσανδρον στρατηγόν, ὅπως ταῦτά τε ἀργυρολογῶσι καὶ τὸ λῃστικὸν τῶν Πελοποννησίων μὴ ἐῶσιν αὐτόθεν ὁρμώμενον βλάπτειν τὸν πλοῦν τῶν ὁλκάδων τῶν ἀπὸ Φασήλιδος καὶ Φοινίκης καὶ τῆς ἐκεῖθεν ἠπείρου. ἀναβὰς δὲ στρατιᾷ ᾿Αθηναίων τε τῶν ἀπὸ τῶν νεῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ἐς τὴν Λυκίαν ὁ Μελήσανδρος ἀποθνῄσκει καὶ τῆς στρατιᾶς μέρος τι διέφθειρε νικηθεὶς μάχῃ.

[70] Τοῦ δ' αὐτοῦ χειμῶνος οἱ Ποτειδεᾶται ἐπειδὴ οὐκέτι ἐδύναντο πολιορκούμενοι ἀντέχειν, ἀλλ' αἵ τε ἐς τὴν ᾿Αττικὴν ἐσβολαὶ Πελοποννησίων οὐδὲν μᾶλλον ἀπανίστασαν τοὺς ᾿Αθηναίους ὅ τε σῖτος ἐπελελοίπει, καὶ ἄλλα τε πολλὰ ἐπεγεγένητο αὐτόθι ἤδη βρώσεως πέρι ἀναγκαίας καί τινες καὶ ἀλλήλων ἐγέγευντο, οὕτω δὴ λόγους προσφέρουσι περὶ ξυμβάσεως τοῖς στρατηγοῖς τῶν ᾿Αθηναίων τοῖς ἐπὶ σφίσι τεταγμένοις, Ξενοφῶντί τε τῷ Εὐριπίδου καὶ ῾Εστιοδώρῳ τῷ ᾿Αριστοκλείδου καὶ Φανομάχῳ τῷ Καλλιμάχου. οἱ δὲ προσεδέξαντο, ὁρῶντες μὲν τῆς στρατιᾶς τὴν ταλαιπωρίαν ἐν χωρίῳ χειμερινῷ, ἀνηλωκυίας δὲ ἤδη τῆς πόλεως δισχίλια τάλαντα ἐς τὴν πολιορκίαν. ἐπὶ τοῖσδε οὖν ξυνέβησαν, ἐξελθεῖν αὐτοὺς καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας καὶ τοὺς ἐπικούρους ξὺν ἑνὶ ἱματίῳ, γυναῖκας δὲ ξὺν δυοῖν, καὶ ἀργύριόν τι ῥητὸν ἔχοντας ἐφόδιον. καὶ οἱ μὲν ὑπόσπονδοι ἐξῆλθον ἔς τε τὴν Ξαλκιδικὴν καὶ ᾗ ἕκαστος ἐδύνατο· ᾿Αθηναῖοι δὲ τούς τε στρατηγοὺς ἐπῃτιάσαντο ὅτι ἄνευ αὐτῶν ξυνέβησαν (ἐνόμιζον γὰρ ἂν κρατῆσαι τῆς πόλεως ᾗ ἐβούλοντο), καὶ ὕστερον ἐποίκους ἔπεμψαν ἑαυτῶν ἐς τὴν Ποτείδαιαν καὶ κατῴκισαν. ταῦτα μὲν ἐν τῷ χειμῶνι ἐγένετο, καὶ [τὸ] δεύτερον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[71] Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους οἱ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐς μὲν τὴν ᾿Αττικὴν οὐκ ἐσέβαλον, ἐστράτευσαν δὲ ἐπὶ Πλάταιαν· ἡγεῖτο δὲ ᾿Αρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ καθίσας τὸν στρατὸν ἔμελλε δῃώσειν τὴν γῆν· οἱ δὲ Πλαταιῆς εὐθὺς πρέσβεις πέμψαντες πρὸς αὐτὸν ἔλεγον τοιάδε· '᾿Αρχίδαμε καὶ Λακεδαιμόνιοι, οὐ δίκαια ποιεῖτε οὐδ' ἄξια οὔτε ὑμῶν οὔτε πατέρων ὧν ἐστέ, ἐς γῆν τὴν Πλαταιῶν στρατεύοντες. Παυσανίας γὰρ ὁ Κλεομβρότου Λακεδαιμόνιος ἐλευθερώσας τὴν ῾Ελλάδα ἀπὸ τῶν μήδων μετὰ ῾Ελλήνων τῶν ἐθελησάντων ξυνάρασθαι τὸν κίνδυνον τῆς μάχης ἣ παρ' ἡμῖν ἐγένετο, θύσας ἐν τῇ Πλαταιῶν ἀγορᾷ ἱερὰ Διὶ ἐλευθερίῳ καὶ ξυγκαλέσας πάντας τοὺς ξυμμάχους ἀπεδίδου Πλαταιεῦσι γῆν καὶ πόλιν τὴν σφετέραν ἔχοντας αὐτονόμους οἰκεῖν, στρατεῦσαί τε μηδένα ποτὲ ἀδίκως ἐπ' αὐτοὺς μηδ' ἐπὶ δουλείᾳ· εἰ δὲ μή, ἀμύνειν τοὺς παρόντας ξυμμάχους κατὰ δύναμιν. τάδε μὲν ἡμῖν πατέρες οἱ ὑμέτεροι ἔδοσαν ἀρετῆς ἕνεκα καὶ προθυμίας τῆς ἐν ἐκείνοις τοῖς κινδύνοις γενομένης, ὑμεῖς δὲ τἀναντία δρᾶτε· μετὰ γὰρ Θηβαίων τῶν ἡμῖν ἐχθίστων ἐπὶ δουλείᾳ τῇ ἡμετέρᾳ ἥκετε. μάρτυρας δὲ θεοὺς τούς τε ὁρκίους τότε γενομένους ποιούμενοι καὶ τοὺς ὑμετέρους πατρῴους καὶ ἡμετέρους ἐγχωρίους, λέγομεν ὑμῖν γῆν τὴν Πλαταιίδα μὴ ἀδικεῖν μηδὲ παραβαίνειν τοὺς ὅρκους, ἐᾶν δὲ οἰκεῖν αὐτονόμους καθάπερ Παυσανίας ἐδικαίωσεν.'

[72] Τοσαῦτα εἰπόντων τῶν Πλαταιῶν ᾿Αρχίδαμος ὑπολαβὼν εἶπεν· 'δίκαια λέγετε, ὦ ἄνδρες Πλαταιῆς, ἢν ποιῆτε ὁμοῖα τοῖς λόγοις. καθάπερ γὰρ Παυσανίας ὑμῖν παρέδωκεν, αὐτοί τε αὐτονομεῖσθε καὶ τοὺς ἄλλους ξυνελευθεροῦτε, ὅσοι μετασχόντες τῶν τότε κινδύνων ὑμῖν τε ξυνώμοσαν καὶ εἰσὶ νῦν ὑπ' ᾿Αθηναίοις, παρασκευή τε τοσήδε καὶ πόλεμος γεγένηται αὐτῶν ἕνεκα καὶ τῶν ἄλλων ἐλευθερώσεως. ἧς μάλιστα μὲν μετασχόντες καὶ αὐτοὶ ἐμμείνατε τοῖς ὅρκοις· εἰ δὲ μή, ἅπερ καὶ πρότερον ἤδη προυκαλεσάμεθα, ἡσυχίαν ἄγετε νεμόμενοι τὰ ὑμέτερα αὐτῶν, καὶ ἔστε μηδὲ μεθ' ἑτέρων, δέχεσθε δὲ ἀμφοτέρους φίλους, ἐπὶ πολέμῳ δὲ μηδετέρους. καὶ τάδε ἡμῖν ἀρκέσει.' ὁ μὲν ᾿Αρχίδαμος τοσαῦτα εἶπεν· οἱ δὲ Πλαταιῶν πρέσβεις ἀκούσαντες ταῦτα ἐσῆλθον ἐς τὴν πόλιν, καὶ τῷ πλήθει τὰ ῥηθέντα κοινώσαντες ἀπεκρίναντο αὐτῷ ὅτι ἀδύνατα σφίσιν εἴη ποιεῖν ἃ προκαλεῖται ἄνευ ᾿Αθηναίων (παῖδες γὰρ σφῶν καὶ γυναῖκες παρ' ἐκείνοις εἶεν), δεδιέναι δὲ καὶ περὶ τῇ πάσῃ πόλει μὴ ἐκείνων ἀποχωρησάντων ᾿Αθηναῖοι ἐλθόντες σφίσιν οὐκ ἐπιτρέπωσιν, ἢ Θηβαῖοι, ὡς ἔνορκοι ὄντες κατὰ τὸ ἀμφο τέρους δέχεσθαι, αὖθις σφῶν τὴν πόλιν πειράσωσι καταλαβεῖν. ὁ δὲ θαρσύνων αὐτοὺς πρὸς ταῦτα ἔφη· 'ὑμεῖς δὲ πόλιν μὲν καὶ οἰκίας ἡμῖν παράδοτε τοῖς Λακεδαιμονίοις, καὶ γῆς ὅρους ἀποδείξατε καὶ δένδρα ἀριθμῷ τὰ ὑμέτερα καὶ ἄλλο εἴ τι δυνατὸν ἐς ἀριθμὸν ἐλθεῖν· αὐτοὶ δὲ μεταχωρήσατε ὅποι βούλεσθε, ἕως ἂν ὁ πόλεμος ᾖ· ἐπειδὰν δὲ παρέλθῃ, ἀποδώσομεν ὑμῖν ἃ ἂν παραλάβωμεν. μέχρι δὲ τοῦδε ἕξομεν παρακαταθήκην, ἐργαζόμενοι καὶ φορὰν φέροντες ἣ ἂν ὑμῖν μέλλῃ ἱκανὴ ἔσεσθαι.' [73] οἱ δ' ἀκούσαντες ἐσῆλθον αὖθις ἐς τὴν πόλιν, καὶ βουλευσάμενοι μετὰ τοῦ πλήθους ἔλεξαν ὅτι βούλονται ἃ προκαλεῖται ᾿Αθηναίοις κοινῶσαι πρῶτον, καὶ ἢν πείθωσιν αὐτούς, ποιεῖν ταῦτα· μέχρι δὲ τούτου σπείσασθαι σφίσιν ἐκέλευον καὶ τὴν γῆν μὴ δῃοῦν. ὁ δὲ ἡμέρας τε ἐσπείσατο ἐν αἷς εἰκὸς ἦν κομισθῆναι, καὶ τὴν γῆν οὐκ ἔτεμνεν. ἐλθόντες δὲ οἱ [Πλαταιῆς] πρέσβεις ὡς τοὺς ᾿Αθηναίους καὶ βουλευσάμενοι μετ' αὐτῶν πάλιν ἦλθον ἀπαγγέλλοντες τοῖς ἐν τῇ πόλει τοιάδε· 'οὔτ' ἐν τῷ πρὸ τοῦ χρόνῳ, ὦ ἄνδρες Πλαταιῆς, ἀφ' οὗ ξύμμαχοι ἐγενόμεθα, ᾿Αθηναῖοί φασιν ἐν οὐδενὶ ὑμᾶς προέσθαι ἀδικουμένους οὔτε νῦν περιόψεσθαι, βοηθήσειν δὲ κατὰ δύναμιν. ἐπισκήπτουσί τε ὑμῖν πρὸς τῶν ὅρκων οὓς οἱ πατέρες ὤμοσαν μηδὲν νεωτερίζειν περὶ τὴν ξυμμαχίαν.' [74] τοιαῦτα τῶν πρέσβεων ἀπαγγειλάντων οἱ Πλαταιῆς ἐβουλεύσαντο ᾿Αθηναίους μὴ προδιδόναι, ἀλλ' ἀνέχεσθαι καὶ γῆν τεμνομένην, εἰ δεῖ, ὁρῶντας καὶ ἄλλο πάσχοντας ὅτι ἂν ξυμβαίνῃ· ἐξελθεῖν τε μηδένα ἔτι, ἀλλ' ἀπὸ τοῦ τείχους ἀποκρίνασθαι ὅτι ἀδύνατα σφίσι ποιεῖν ἐστὶν ἃ Λακεδαιμόνιοι προκαλοῦνται. ὡς δὲ ἀπεκρίναντο, ἐντεῦθεν δὴ πρῶτον μὲν ἐς ἐπιμαρτυρίαν καὶ θεῶν καὶ ἡρώων τῶν ἐγχωρίων ᾿Αρχίδαμος ὁ βασιλεὺς κατέστη, λέγων ὧδε· 'θεοὶ ὅσοι γῆν τὴν Πλαταιίδα ἔχετε καὶ ἥρωες, ξυνίστορές ἐστε ὅτι οὔτε τὴν ἀρχὴν ἀδίκως, ἐκλιπόντων δὲ τῶνδε προτέρων τὸ ξυνώμοτον, ἐπὶ γῆν τήνδε ἤλθομεν, ἐν ᾗ οἱ πατέρες ἡμῶν εὐξάμενοι ὑμῖν Μήδων ἐκράτησαν καὶ παρέσχετε αὐτὴν εὐμενῆ ἐναγωνίσασθαι τοῖς ῞Ελλησιν, οὔτε νῦν, ἤν τι ποιῶμεν, ἀδικήσομεν· προκαλεσάμενοι γὰρ πολλὰ καὶ εἰκότα οὐ τυγχάνομεν. ξυγγνώμονες δὲ ἔστε τῆς μὲν ἀδικίας κολάζεσθαι τοῖς ὑπάρχουσι προτέροις, τῆς δὲ τιμωρίας τυγχάνειν τοῖς ἐπιφέρουσι νομίμως.'

[75] Τοσαῦτα ἐπιθειάσας καθίστη ἐς πόλεμον τὸν στρατόν, καὶ πρῶτον μὲν περιεσταύρωσαν αὐτοὺς τοῖς δένδρεσιν ἃ ἔκοψαν, τοῦ μηδένα ἐπεξιέναι, ἔπειτα χῶμα ἔχουν πρὸς τὴν πόλιν, ἐλπίζοντες ταχίστην αἵρεσιν ἔσεσθαι αὐτῶν στρατεύματος τοσούτου ἐργαζομένου. ξύλα μὲν οὖν τέμνοντες ἐκ τοῦ Κιθαιρῶνος παρῳκοδόμουν ἑκατέρωθεν, φορμηδὸν ἀντὶ τοίχων τιθέντες, ὅπως μὴ διαχέοιτο ἐπὶ πολὺ τὸ χῶμα· ἐφόρουν δὲ ὕλην ἐς αὐτὸ καὶ λίθους καὶ γῆν καὶ εἴ τι ἄλλο ἁνύτειν μέλλοι ἐπιβαλλόμενον. ἡμέρας δὲ ἔχουν ἑβδομήκοντα καὶ νύκτας ξυνεχῶς, διῃρημένοι κατ' ἀναπαύλας, ὥστε τοὺς μὲν φέρειν, τοὺς δὲ ὕπνον τε καὶ σῖτον αἱρεῖσθαι· Λακεδαιμονίων τε οἱ ξεναγοὶ ἑκάστης πόλεως ξυνεφεστῶτες ἠνάγκαζον ἐς τὸ ἔργον. οἱ δὲ Πλαταιῆς ὁρῶντες τὸ χῶμα αἰρόμενον, ξύλινον τεῖχος ξυνθέντες καὶ ἐπιστήσαντες τῷ ἑαυτῶν τείχει ᾗ προσεχοῦτο, ἐσῳκοδόμουν ἐς αὐτὸ πλίνθους ἐκ τῶν ἐγγὺς οἰκιῶν καθαιροῦντες. ξύνδεσμος δ' ἦν αὐτοῖς τὰ ξύλα, τοῦ μὴ ὑψηλὸν γιγνόμενον ἀσθενὲς εἶναι τὸ οἰκοδόμημα, καὶ προκαλύμματα εἶχε δέρσεις καὶ διφθέρας, ὥστε τοὺς ἐργαζομένους καὶ τὰ ξύλα μήτε πυρφόροις οἰστοῖς βάλλεσθαι ἐν ἀσφαλείᾳ τε εἶναι. ᾔρετο δὲ τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα, καὶ τὸ χῶμα οὐ σχολαίτερον ἀντανῄει αὐτῷ. καὶ οἱ Πλαταιῆς τοιόνδε τι ἐπινοοῦσιν· διελόντες τοῦ τείχους ᾗ προσέπιπτε τὸ χῶμα ἐσεφόρουν τὴν γῆν. [76] οἱ δὲ Πελοποννήσιοι αἰσθόμενοι ἐν ταρσοῖς καλάμου πηλὸν ἐνίλλοντες ἐσέβαλλον ἐς τὸ διῃρημένον, ὅπως μὴ διαχεόμενον ὥσπερ ἡ γῆ φοροῖτο. οἱ δὲ ταύτῃ ἀποκλῃόμενοι τοῦτο μὲν ἐπέσχον, ὑπόνομον δὲ ἐκ τῆς πόλεως ὀρύξαντες καὶ ξυντεκμηράμενοι ὑπὸ τὸ χῶμα ὑφεῖλκον αὖθις παρὰ σφᾶς τὸν χοῦν· καὶ ἐλάνθανον ἐπὶ πολὺ τοὺς ἔξω, ὥστε ἐπιβάλλοντας ἧσσον ἁνύτειν ὑπαγομένου αὐτοῖς κάτωθεν τοῦ χώματος καὶ ἱζάνοντος αἰεὶ ἐπὶ τὸ κενούμενον. δεδιότες δὲ μὴ οὐδ' οὕτω δύνωνται ὀλίγοι πρὸς πολλοὺς ἀντέχειν, προσεπεξηῦρον τόδε· τὸ μὲν μέγα οἰκοδόμημα ἐπαύσαντο ἐργαζόμενοι τὸ κατὰ τὸ χῶμα, ἔνθεν δὲ καὶ ἔνθεν αὐτοῦ ἀρξάμενοι ἀπὸ τοῦ βραχέος τείχους ἐκ τοῦ ἐντὸς μηνοειδὲς ἐς τὴν πόλιν ἐσῳκοδόμουν, ὅπως, εἰ τὸ μέγα τεῖχος ἁλίσκοιτο, τοῦτ' ἀντέχοι, καὶ δέοι τοὺς ἐναντίους αὖθις πρὸς αὐτὸ χοῦν καὶ προχωροῦντας ἔσω διπλάσιόν τε πόνον ἔχειν καὶ ἐν ἀμφιβόλῳ μᾶλλον γίγνεσθαι. ἅμα δὲ τῇ χώσει καὶ μηχανὰς προσῆγον οἱ Πελοποννήσιοι τῇ πόλει, μίαν μὲν ἣ τοῦ μεγάλου οἰκοδομήματος κατὰ τὸ χῶμα προσαχθεῖσα ἐπὶ μέγα τε κατέσεισε καὶ τοὺς Πλαταιᾶς ἐφόβησεν, ἄλλας δὲ ἄλλῃ τοῦ τείχους, ἃς βρόχους τε περιβάλλοντες ἀνέκλων οἱ Πλαταιῆς, καὶ δοκοὺς μεγάλας ἀρτήσαντες ἁλύσεσι μακραῖς σιδηραῖς ἀπὸ τῆς τομῆς ἑκατέρωθεν ἀπὸ κεραιῶν δύο ἐπικεκλιμένων καὶ ὑπερτεινουσῶν ὑπὲρ τοῦ τείχους ἀνελκύσαντες ἐγκαρσίας, ὁπότε προσπεσεῖσθαί πῃ μέλλοι ἡ μηχανή, ἀφίεσαν τὴν δοκὸν χαλαραῖς ταῖς ἁλύσεσι καὶ οὐ διὰ χειρὸς ἔχοντες, ἡ δὲ ῥύμῃ ἐμπίπτουσα ἀπεκαύλιζε τὸ προῦχον τῆς ἐμβολῆς.

[77] Μετὰ δὲ τοῦτο οἱ Πελοποννήσιοι, ὡς αἵ τε μηχαναὶ οὐδὲν ὠφέλουν καὶ τῷ χώματι τὸ ἀντιτείχισμα ἐγίγνετο, νομίσαντες ἄπορον εἶναι ἀπὸ τῶν παρόντων δεινῶν ἑλεῖν τὴν πόλιν πρὸς τὴν περιτείχισιν παρεσκευάζοντο. πρότερον δὲ πυρὶ ἔδοξεν αὐτοῖς πειρᾶσαι εἰ δύναιντο πνεύματος γενομένου ἐπιφλέξαι τὴν πόλιν οὖσαν οὐ μεγάλην· πᾶσαν γὰρ δὴ ἰδέαν ἐπενόουν, εἴ πως σφίσιν ἄνευ δαπάνης καὶ πολιορκίας προσαχθείη. φοροῦντες δὲ ὕλης φακέλους παρέβαλον ἀπὸ τοῦ χώματος ἐς τὸ μεταξὺ πρῶτον τοῦ τείχους καὶ τῆς προσχώσεως, ταχὺ δὲ πλήρους γενομένου διὰ πολυχειρίαν ἐπιπαρένησαν καὶ τῆς ἄλλης πόλεως ὅσον ἐδύναντο ἀπὸ τοῦ μετεώρου πλεῖστον ἐπισχεῖν, ἐμβαλόντες δὲ πῦρ ξὺν θείῳ καὶ πίσσῃ ἧψαν τὴν ὕλην. καὶ ἐγένετο φλὸξ τοσαύτη ὅσην οὐδείς πω ἔς γε ἐκεῖνον τὸν χρόνον χειροποίητον εἶδεν· ἤδη γὰρ ἐν ὄρεσιν ὕλη τριφθεῖσα ὑπ' ἀνέμων πρὸς αὑτὴν ἀπὸ ταὐτομάτου πῦρ καὶ φλόγα ἀπ' αὐτοῦ ἀνῆκεν. τοῦτο δὲ μέγα τε ἦν καὶ τοὺς Πλαταιᾶς τἆλλα διαφυγόντας ἐλαχίστου ἐδέησε διαφθεῖραι· ἐντὸς γὰρ πολλοῦ χωρίου τῆς πόλεως οὐκ ἦν πελάσαι, πνεῦμά τε εἰ ἐπεγένετο αὐτῇ ἐπίφορον, ὅπερ καὶ ἤλπιζον οἱ ἐναντίοι, οὐκ ἂν διέφυγον. νῦν δὲ καὶ τόδε λέγεται ξυμβῆναι, ὕδωρ [ἐξ οὐρανοῦ] πολὺ καὶ βροντὰς γενομένας σβέσαι τὴν φλόγα καὶ οὕτω παυσθῆναι τὸν κίνδυνον.

[78] Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι ἐπειδὴ καὶ τούτου διήμαρτον, μέρος μέν τι καταλιπόντες τοῦ στρατοῦ, τὸ δὲ πλέον ἀφέντες περιετείχιζον τὴν πόλιν κύκλῳ, διελόμενοι κατὰ πόλεις τὸ χωρίον· τάφρος δὲ ἐντός τε ἦν καὶ ἔξωθεν ἐξ ἧς ἐπλινθεύσαντο. καὶ ἐπειδὴ πᾶν ἐξείργαστο περὶ ἀρκτούρου ἐπιτολάς, καταλιπόντες φυλακὰς τοῦ ἡμίσεος τείχους (τὸ δὲ ἥμισυ Βοιωτοὶ ἐφύλασσον) ἀνεχώρησαν τῷ στρατῷ καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις. Πλαταιῆς δὲ παῖδας μὲν καὶ γυναῖκας καὶ τοὺς πρεσβυτάτους τε καὶ πλῆθος τὸ ἀχρεῖον τῶν ἀνθρώπων πρότερον ἐκκεκομισμένοι ἦσαν ἐς τὰς ᾿Αθήνας, αὐτοὶ δὲ ἐπολιορκοῦντο ἐγκαταλελειμμένοι τετρακόσιοι, ᾿Αθηναίων δὲ ὀγδοήκοντα, γυναῖκες δὲ δέκα καὶ ἑκατὸν σιτοποιοί. τοσοῦτοι ἦσαν οἱ ξύμπαντες ὅτε ἐς τὴν πολιορκίαν καθίσταντο, καὶ ἄλλος οὐδεὶς ἦν ἐν τῷ τείχει οὔτε δοῦλος οὔτ' ἐλεύθερος. τοιαύτη μὲν ἡ Πλαταιῶν πολιορκία κατεσκευάσθη.

[79] Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους καὶ ἅμα τῇ τῶν Πλαταιῶν ἐπιστρατείᾳ ᾿Αθηναῖοι δισχιλίοις ὁπλίταις ἑαυτῶν καὶ ἱππεῦσι διακοσίοις ἐπεστράτευσαν ἐπὶ Ξαλκιδέας τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης καὶ Βοττιαίους ἀκμάζοντος τοῦ σίτου· ἐστρατήγει δὲ Ξενοφῶν ὁ Εὐριπίδου τρίτος αὐτός. ἐλθόντες δὲ ὑπὸ Σπάρτωλον τὴν Βοττικὴν τὸν σῖτον διέφθειραν. ἐδόκει δὲ καὶ προσχωρήσειν ἡ πόλις ὑπό τινων ἔνδοθεν πρασσόντων. προσπεμψάντων δὲ ἐς ῎Ολυνθον τῶν οὐ ταὐτὰ βουλομένων ὁπλῖταί τε ἦλθον καὶ στρατιὰ ἐς φυλακήν· ἧς ἐπεξελθούσης ἐκ τῆς Σπαρτώλου ἐς μάχην καθίστανται οἱ ᾿Αθηναῖοι ὑπ' αὐτῇ τῇ πόλει. καὶ οἱ μὲν ὁπλῖται τῶν Ξαλκιδέων καὶ ἐπίκουροί τινες μετ' αὐτῶν νικῶνται ὑπὸ τῶν ᾿Αθηναίων καὶ ἀναχωροῦσιν ἐς τὴν Σπάρτωλον, οἱ δὲ ἱππῆς τῶν Ξαλκιδέων καὶ ψιλοὶ νικῶσι τοὺς τῶν ᾿Αθηναίων ἱππέας καὶ ψιλούς· εἶχον δέ τινας οὐ πολλοὺς πελταστὰς ἐκ τῆς Κρουσίδος γῆς καλουμένης. ἄρτι δὲ τῆς μάχης γεγενημένης ἐπιβοηθοῦσιν ἄλλοι πελτασταὶ ἐκ τῆς ᾿Ολύνθου. καὶ οἱ ἐκ τῆς Σπαρτώλου ψιλοὶ ὡς εἶδον, θαρσήσαντες τοῖς τε προσγιγνομένοις καὶ ὅτι πρότερον οὐχ ἥσσηντο, ἐπιτίθενται αὖθις μετὰ τῶν Ξαλκιδέων ἱππέων καὶ τῶν προσβοηθησάντων τοῖς ᾿Αθηναίοις· καὶ ἀναχωροῦσι πρὸς τὰς δύο τάξεις ἃς κατέλιπον παρὰ τοῖς σκευοφόροις. καὶ ὁπότε μὲν ἐπίοιεν οἱ ᾿Αθηναῖοι, ἐνεδίδοσαν, ἀναχωροῦσι δ' ἐνέκειντο καὶ ἐσηκόντιζον. οἵ τε ἱππῆς τῶν Ξαλκιδέων προσιππεύοντες ᾗ δοκοίη προσέβαλλον, καὶ οὐχ ἥκιστα φοβήσαντες ἔτρεψαν τοὺς ᾿Αθηναίους καὶ ἐπεδίωξαν ἐπὶ πολύ. καὶ οἱ μὲν ᾿Αθηναῖοι ἐς τὴν Ποτείδαιαν καταφεύγουσι, καὶ ὕστερον τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους κομισάμενοι ἐς τὰς ᾿Αθήνας ἀναχωροῦσι τῷ περιόντι τοῦ στρατοῦ· ἀπέθανον δὲ αὐτῶν τριάκοντα καὶ τετρακόσιοι καὶ οἱ στρατηγοὶ πάντες. οἱ δὲ Ξαλκιδῆς καὶ Βοττιαῖοι τροπαῖόν τε ἔστησαν καὶ τοὺς νεκροὺς τοὺς αὑτῶν ἀνελόμενοι διελύθησαν κατὰ πόλεις.

[80] Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους, οὐ πολλῷ ὕστερον τούτων, ᾿Αμπρακιῶται καὶ Ξάονες βουλόμενοι ᾿Ακαρνανίαν τὴν πᾶσαν καταστρέψασθαι καὶ ᾿Αθηναίων ἀποστῆσαι πείθουσι Λακεδαιμονίους ναυτικόν τε παρασκευάσασθαι ἐκ τῆς ξυμμαχίδος καὶ ὁπλίτας χιλίους πέμψαι ἐπ' ᾿Ακαρνανίαν, λέγοντες ὅτι, ἢν ναυσὶ καὶ πεζῷ ἅμα μετὰ σφῶν ἔλθωσιν, ἀδυνάτων ὄντων ξυμβοηθεῖν τῶν ἀπὸ θαλάσσης ᾿Ακαρνάνων ῥᾳδίως ᾿Ακαρνανίαν σχόντες καὶ τῆς Ζακύνθου καὶ Κεφαλληνίας κρατήσουσι, καὶ ὁ περίπλους οὐκέτι ἔσοιτο ᾿Αθηναίοις ὁμοίως περὶ Πελοπόννησον· ἐλπίδα δ' εἶναι καὶ Ναύπακτον λαβεῖν. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι πεισθέντες Κνῆμον μὲν ναύαρχον ἔτι ὄντα καὶ τοὺς ὁπλίτας ἐπὶ ναυσὶν ὀλίγαις εὐθὺς πέμπουσι, τῷ δὲ ναυτικῷ περιήγγειλαν παρασκευασαμένῳ ὡς τάχιστα πλεῖν ἐς Λευκάδα. ἦσαν δὲ Κορίνθιοι ξυμπροθυμούμενοι μάλιστα τοῖς ᾿Αμπρακιώταις ἀποίκοις οὖσιν. καὶ τὸ μὲν ναυτικὸν ἔκ τε Κορίνθου καὶ Σικυῶνος καὶ τῶν ταύτῃ χωρίων ἐν παρασκευῇ ἦν, τὸ δ' ἐκ Λευκάδος καὶ ᾿Ανακτορίου καὶ ᾿Αμπρακίας πρότερον ἀφικόμενον ἐν Λευκάδι περιέμενεν. Κνῆμος δὲ καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ χίλιοι ὁπλῖται ἐπειδὴ ἐπεραιώθησαν λαθόντες Φορμίωνα, ὃς ἦρχε τῶν εἴκοσι νεῶν τῶν ᾿Αττικῶν α῏ περὶ Ναύπακτον ἐφρούρουν, εὐθὺς παρεσκευάζοντο τὴν κατὰ γῆν στρατείαν. καὶ αὐτῷ παρῆσαν ῾Ελλήνων μὲν ᾿Αμπρακιῶται καὶ Λευκάδιοι καὶ ᾿Ανακτόριοι καὶ οὓς αὐτὸς ἔχων ἦλθε χίλιοι Πελοποννησίων, βάρβαροι δὲ Ξάονες χίλιοι ἀβασίλευτοι, ὧν ἡγοῦντο ἐπετησίῳ προστατείᾳ ἐκ τοῦ ἀρχικοῦ γένους Φώτιος καὶ Νικάνωρ. ξυνεστρατεύοντο δὲ μετὰ Ξαόνων καὶ Θεσπρωτοὶ ἀβασίλευτοι. Μολοσσοὺς δὲ ἦγε καὶ ᾿Ατιντᾶνας Σαβύλινθος ἐπίτροπος ὢν Θάρυπος τοῦ βασιλέως ἔτι παιδὸς ὄντος, καὶ Παραυαίους ῎Οροιδος βασιλεύων. ᾿Ορέσται δὲ χίλιοι, ὧν ἐβασίλευεν ᾿Αντίοχος, μετὰ Παραυαίων ξυνεστρατεύοντο ᾿Οροίδῳ ᾿Αντιόχου ἐπιτρέψαντος. ἔπεμψε δὲ καὶ Περδίκκας κρύφα τῶν ᾿Αθηναίων χιλίους Μακεδόνων, ο῏ ὕστερον ἦλθον. τούτῳ τῷ στρατῷ ἐπορεύετο Κνῆμος οὐ περιμείνας τὸ ἀπὸ Κορίνθου ναυτικόν, καὶ διὰ τῆς ᾿Αργείας ἰόντες Λιμναίαν, κώμην ἀτείχιστον, ἐπόρθησαν. ἀφικνοῦνταί τε ἐπὶ Στράτον, πόλιν μεγίστην τῆς ᾿Ακαρνανίας, νομίζοντες, εἰ ταύτην πρώτην λάβοιεν, ῥᾳδίως σφίσι τἆλλα προσχωρήσειν.

[81] ᾿Ακαρνᾶνες δὲ αἰσθόμενοι κατά τε γῆν πολλὴν στρατιὰν ἐσβεβληκυῖαν ἔκ τε θαλάσσης ναυσὶν ἅμα τοὺς πολεμίους παρεσομένους, οὔτε ξυνεβοήθουν ἐφύλασσόν τε τὰ αὑτῶν ἕκαστοι, παρά τε Φορμίωνα ἔπεμπον κελεύοντες ἀμύνειν· ὁ δὲ ἀδύνατος ἔφη εἶναι ναυτικοῦ ἐκ Κορίνθου μέλλοντος ἐκπλεῖν Ναύπακτον ἐρήμην ἀπολιπεῖν. οἱ δὲ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τρία τέλη ποιήσαντες σφῶν αὐτῶν ἐχώρουν πρὸς τὴν τῶν Στρατίων πόλιν, ὅπως ἐγγὺς στρατοπεδευσάμενοι, εἰ μὴ λόγοις πείθοιεν, ἔργῳ πειρῷντο τοῦ τείχους. καὶ μέσον μὲν ἔχοντες προσῇσαν Ξάονες καὶ οἱ ἄλλοι βάρβαροι, ἐκ δεξιᾶς δ' αὐτῶν Λευκάδιοι καὶ ᾿Ανακτόριοι καὶ οἱ μετὰ τούτων, ἐν ἀριστερᾷ δὲ Κνῆμος καὶ οἱ Πελοποννήσιοι καὶ ᾿Αμπρακιῶται· διεῖχον δὲ πολὺ ἀπ' ἀλλήλων καὶ ἔστιν ὅτε οὐδὲ ἑωρῶντο. καὶ οἱ μὲν ῞Ελληνες τεταγμένοι τε προσῇσαν καὶ διὰ φυλακῆς ἔχοντες, ἕως ἐστρατοπεδεύσαντο ἐν ἐπιτηδείῳ· οἱ δὲ Ξάονες σφίσι τε αὐτοῖς πιστεύοντες καὶ ἀξιούμενοι ὑπὸ τῶν ἐκείνῃ ἠπειρωτῶν μαχιμώτατοι εἶναι οὔτε ἐπέσχον τὸ στρατόπεδον καταλαβεῖν, χωρήσαντές τε ῥύμῃ μετὰ τῶν ἄλλων βαρβάρων ἐνόμισαν αὐτοβοεὶ ἂν τὴν πόλιν ἑλεῖν καὶ αὑτῶν τὸ ἔργον γενέσθαι. γνόντες δ' αὐτοὺς οἱ Στράτιοι ἔτι προσιόντας καὶ ἡγησάμενοι, μεμονωμένων εἰ κρατήσειαν, οὐκ ἂν ἔτι σφίσι τοὺς ῞Ελληνας ὁμοίως προσελθεῖν, προλοχίζουσι δὴ τὰ περὶ τὴν πόλιν ἐνέδραις, καὶ ἐπειδὴ ἐγγὺς ἦσαν, ἔκ τε τῆς πόλεως ὁμόσε χωρήσαντες καὶ ἐκ τῶν ἐνεδρῶν προσπίπτουσιν. καὶ ἐς φόβον καταστάντων διαφθείρονταί τε πολλοὶ τῶν Ξαόνων, καὶ οἱ ἄλλοι βάρβαροι ὡς εἶδον αὐτοὺς ἐνδόντας, οὐκέτι ὑπέμειναν, ἀλλ' ἐς φυγὴν κατέστησαν. τῶν δὲ ῾Ελληνικῶν στρατοπέδων οὐδέτερον ᾔσθετο τῆς μάχης διὰ τὸ πολὺ προελθεῖν αὐτοὺς καὶ στρατόπεδον οἰηθῆναι καταληψομένους ἐπείγεσθαι. ἐπεὶ δ' ἐνέκειντο φεύγοντες οἱ βάρβαροι, ἀνελάμβανόν τε αὐτοὺς καὶ ξυναγαγόντες τὰ στρατόπεδα ἡσύχαζον αὐτοῦ τὴν ἡμέραν, ἐς χεῖρας μὲν οὐκ ἰόντων σφίσι τῶν Στρατίων διὰ τὸ μήπω τοὺς ἄλλους ᾿Ακαρνᾶνας ξυμβεβοηθηκέναι, ἄπωθεν δὲ σφενδονώντων καὶ ἐς ἀπορίαν καθιστάντων· οὐ γὰρ ἦν ἄνευ ὅπλων κινηθῆναι. δοκοῦσι δὲ οἱ ᾿Ακαρνᾶνες κράτιστοι εἶναι τοῦτο ποιεῖν. [82] ἐπειδὴ δὲ νὺξ ἐγένετο, ἀναχωρήσας ὁ Κνῆμος τῇ στρατιᾷ κατὰ τάχος ἐπὶ τὸν ῎Αναπον ποταμόν, ὃς ἀπέχει σταδίους ὀγδοήκοντα Στράτου, τούς τε νεκροὺς κομίζεται τῇ ὑστεραίᾳ ὑποσπόνδους, καὶ Οἰνιαδῶν ξυμπαραγενομένων κατὰ φιλίαν ἀναχωρεῖ παρ' αὐτοὺς πρὶν τὴν ξυμβοήθειαν ἐλθεῖν. κἀκεῖθεν ἐπ' οἴκου ἀπῆλθον ἕκαστοι. οἱ δὲ Στράτιοι τροπαῖον ἔστησαν τῆς μάχης τῆς πρὸς τοὺς βαρβάρους.

[83] Τὸ δ' ἐκ τῆς Κορίνθου καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων τῶν ἐκ τοῦ Κρισαίου κόλπου ναυτικόν, ὃ ἔδει παραγενέσθαι τῷ Κνήμῳ, ὅπως μὴ ξυμβοηθῶσιν οἱ ἀπὸ θαλάσσης ἄνω ᾿Ακαρνᾶνες, οὐ παραγίγνεται, ἀλλ' ἠναγκάσθησαν περὶ τὰς αὐτὰς ἡμέρας τῆς ἐν Στράτῳ μάχης ναυμαχῆσαι πρὸς Φορμίωνα καὶ τὰς εἴκοσι ναῦς τῶν ᾿Αθηναίων α῏ ἐφρούρουν ἐν Ναυπάκτῳ. ὁ γὰρ Φορμίων παραπλέοντας αὐτοὺς ἔξω τοῦ κόλπου ἐτήρει, βουλόμενος ἐν τῇ εὐρυχωρίᾳ ἐπιθέσθαι. οἱ δὲ Κορίνθιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἔπλεον μὲν οὐχ ὡς ἐπὶ ναυμαχίᾳ, ἀλλὰ στρατιωτικώτερον παρεσκευασμένοι ἐς τὴν ᾿Ακαρνανίαν καὶ οὐκ ἂν οἰόμενοι πρὸς ἑπτὰ καὶ τεσσαράκοντα ναῦς τὰς σφετέρας τολμῆσαι τοὺς ᾿Αθηναίους εἴκοσι ταῖς ἑαυτῶν ναυμαχίαν ποιήσασθαι· ἐπειδὴ μέντοι ἀντιπαραπλέοντάς τε ἑώρων αὐτούς, παρὰ γῆν σφῶν κομιζομένων, καὶ ἐκ Πατρῶν τῆς ᾿Αχαΐας πρὸς τὴν ἀντιπέρας ἤπειρον διαβάλλοντες ἐπ' ᾿Ακαρνανίας κατεῖδον τοὺς ᾿Αθηναίους ἀπὸ τῆς Ξαλκίδος καὶ τοῦ Εὐήνου ποταμοῦ προσπλέοντας σφίσι καὶ οὐκ ἔλαθον νυκτὸς ἀφορμισάμενοι, οὕτω δὴ ἀναγκάζονται ναυμαχεῖν κατὰ μέσον τὸν πορθμόν. στρατηγοὶ δὲ ἦσαν μὲν καὶ κατὰ πόλεις ἑκάστων ο῏ παρεσκευάζοντο, Κορινθίων δὲ Μαχάων καὶ ᾿Ισοκράτης καὶ ᾿Αγαθαρχίδας. καὶ οἱ μὲν Πελοποννήσιοι ἐτάξαντο κύκλον τῶν νεῶν ὡς μέγιστον οἷοί τ' ἦσαν μὴ διδόντες διέκπλουν, τὰς πρῴρας μὲν ἔξω, ἔσω δὲ τὰς πρύμνας, καὶ τά τε λεπτὰ πλοῖα ἃ ξυνέπλει ἐντὸς ποιοῦνται καὶ πέντε ναῦς τὰς ἄριστα πλεούσας, ὅπως ἐκπλέοιεν διὰ βραχέος παραγιγνόμενοι, εἴ πῃ προσπίπτοιεν οἱ ἐναντίοι. [84] οἱ δ' ᾿Αθηναῖοι κατὰ μίαν ναῦν τεταγμένοι περιέπλεον αὐτοὺς κύκλῳ καὶ ξυνῆγον ἐς ὀλίγον, ἐν χρῷ αἰεὶ παραπλέοντες καὶ δόκησιν παρέχοντες αὐτίκα ἐμβαλεῖν· προείρητο δ' αὐτοῖς ὑπὸ Φορμίωνος μὴ ἐπιχειρεῖν πρὶν ἂν αὐτὸς σημήνῃ. ἤλπιζε γὰρ αὐτῶν οὐ μενεῖν τὴν τάξιν, ὥσπερ ἐν γῇ πεζήν, ἀλλὰ ξυμπεσεῖσθαι πρὸς ἀλλήλας τὰς ναῦς καὶ τὰ πλοῖα ταραχὴν παρέξειν, εἴ τ' ἐκπνεύσειεν ἐκ τοῦ κόλπου τὸ πνεῦμα, ὅπερ ἀναμένων τε περιέπλει καὶ εἰώθει γίγνεσθαι ἐπὶ τὴν ἕω, οὐδένα χρόνον ἡσυχάσειν αὐτούς· καὶ τὴν ἐπιχείρησιν ἐφ' ἑαυτῷ τε ἐνόμιζεν εἶναι, ὁπόταν βούληται, τῶν νεῶν ἄμεινον πλεουσῶν, καὶ τότε καλλίστην γίγνεσθαι. ὡς δὲ τό τε πνεῦμα κατῄει καὶ αἱ νῆες ἐν ὀλίγῳ ἤδη οὖσαι ὑπ' ἀμφοτέρων, τοῦ τε ἀνέμου τῶν τε πλοίων, ἅμα προσκειμένων ἐταράσσοντο, καὶ ναῦς τε νηὶ προσέπιπτε καὶ τοῖς κοντοῖς διεωθοῦντο, βοῇ τε χρώμενοι καὶ πρὸς ἀλλήλους ἀντιφυλακῇ τε καὶ λοιδορίᾳ οὐδὲν κατήκουον οὔτε τῶν παραγγελλομένων οὔτε τῶν κελευστῶν, καὶ τὰς κώπας ἀδύνατοι ὄντες ἐν κλύδωνι ἀναφέρειν ἄνθρωποι ἄπειροι τοῖς κυβερνήταις ἀπειθεστέρας τὰς ναῦς παρεῖχον, τότε δὴ κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον σημαίνει, καὶ οἱ ᾿Αθηναῖοι προσπεσόντες πρῶτον μὲν καταδύουσι τῶν στρατηγίδων νεῶν μίαν, ἔπειτα δὲ καὶ τὰς ἄλλας ᾗ χωρήσειαν διέφθειρον, καὶ κατέστησαν ἐς ἀλκὴν μὲν μηδένα τρέπεσθαι αὐτῶν ὑπὸ τῆς ταραχῆς, φεύγειν δὲ ἐς Πάτρας καὶ Δύμην τῆς ᾿Αχαΐας. οἱ δὲ ᾿Αθηναῖοι καταδιώξαντες καὶ ναῦς δώδεκα λαβόντες τούς τε ἄνδρας ἐξ αὐτῶν τοὺς πλείστους ἀνελόμενοι ἐς Μολύκρειον ἀπέπλεον, καὶ τροπαῖον στήσαντες ἐπὶ τῷ ῾Ρίῳ καὶ ναῦν ἀναθέντες τῷ Ποσειδῶνι ἀνεχώρησαν ἐς Ναύπακτον. παρέπλευσαν δὲ καὶ οἱ Πελοποννήσιοι εὐθὺς ταῖς περιλοίποις τῶν νεῶν ἐκ τῆς Δύμης καὶ Πατρῶν ἐς Κυλλήνην τὸ ᾿Ηλείων ἐπίνειον· καὶ ἀπὸ Λευκάδος Κνῆμος καὶ αἱ ἐκείνων νῆες, ἃς ἔδει ταύταις ξυμμεῖξαι, ἀφικνοῦνται μετὰ τὴν ἐν Στράτῳ μάχην ἐς τὴν Κυλλήνην.

[85] Πέμπουσι δὲ καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι τῷ Κνήμῳ ξυμβούλους ἐπὶ τὰς ναῦς Τιμοκράτη καὶ Βρασίδαν καὶ Λυκόφρονα, κελεύοντες ἄλλην ναυμαχίαν βελτίω παρασκευάζεσθαι καὶ μὴ ὑπ' ὀλίγων νεῶν εἴργεσθαι τῆς θαλάσσης. ἐδόκει γὰρ αὐτοῖς ἄλλως τε καὶ πρῶτον ναυμαχίας πειρασαμένοις πολὺς ὁ παράλογος εἶναι, καὶ οὐ τοσούτῳ ᾤοντο σφῶν τὸ ναυτικὸν λείπεσθαι, γεγενῆσθαι δέ τινα μαλακίαν, οὐκ ἀντιτιθέντες τὴν ᾿Αθηναίων ἐκ πολλοῦ ἐμπειρίαν τῆς σφετέρας δι' ὀλίγου μελέτης. ὀργῇ οὖν ἀπέστελλον. οἱ δὲ ἀφικόμενοι μετὰ τοῦ Κνήμου ναῦς τε προσπεριήγγειλαν κατὰ πόλεις καὶ τὰς προϋπαρχούσας ἐξηρτύοντο ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν. πέμπει δὲ καὶ ὁ Φορμίων ἐς τὰς ᾿Αθήνας τήν τε παρασκευὴν αὐτῶν ἀγγελοῦντας καὶ περὶ τῆς ναυμαχίας ἣν ἐνίκησαν φράσοντας, καὶ κελεύων αὑτῷ ναῦς ὅτι πλείστας διὰ τάχους ἀποστεῖλαι, ὡς καθ' ἡμέραν ἑκάστην ἐλπίδος οὔσης αἰεὶ ναυμαχήσειν. οἱ δὲ ἀποπέμπουσιν εἴκοσι ναῦς αὐτῷ, τῷ δὲ κομίζοντι αὐτὰς προσεπέστειλαν ἐς Κρήτην πρῶτον ἀφικέσθαι. Νικίας γὰρ Κρὴς Γορτύνιος πρόξενος ὢν πείθει αὐτοὺς ἐπὶ Κυδωνίαν πλεῦσαι, φάσκων προσποιήσειν αὐτὴν οὖσαν πολεμίαν· ἐπῆγε δὲ Πολιχνίταις χαριζόμενος ὁμόροις τῶν Κυδωνιατῶν. καὶ ὁ μὲν λαβὼν τὰς ναῦς ᾤχετο ἐς Κρήτην, καὶ μετὰ τῶν Πολιχνιτῶν ἐδῄου τὴν γῆν τῶν Κυδωνιατῶν, καὶ ὑπ' ἀνέμων καὶ ἀπλοίας ἐνδιέτριψεν οὐκ ὀλίγον χρόνον· [86] οἱ δ' ἐν τῇ Κυλλήνῃ Πελοποννήσιοι, ἐν τούτῳ ἐν ᾧ οἱ ᾿Αθηναῖοι περὶ Κρήτην κατείχοντο, παρεσκευασμένοι ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν παρέπλευσαν ἐς Πάνορμον τὸν ᾿Αχαϊκόν, οὗπερ αὐτοῖς ὁ κατὰ γῆν στρατὸς τῶν Πελοποννησίων προσεβεβοηθήκει. παρέπλευσε δὲ καὶ ὁ Φορμίων ἐπὶ τὸ ῾Ρίον τὸ Μολυκρικὸν καὶ ὡρμίσατο ἔξω αὐτοῦ ναυσὶν εἴκοσιν, αἷσπερ καὶ ἐναυμάχησεν. ἦν δὲ τοῦτο μὲν τὸ ῾Ρίον φίλιον τοῖς ᾿Αθηναίοις, τὸ δ' ἕτερον ῾Ρίον ἐστὶν ἀντιπέρας, τὸ ἐν τῇ Πελοποννήσῳ· διέχετον δὲ ἀπ' ἀλλήλων σταδίους μάλιστα ἑπτὰ τῆς θαλάσσης, τοῦ δὲ Κρισαίου κόλπου στόμα τοῦτό ἐστιν. ἐπὶ οὖν τῷ ῾Ρίῳ τῷ ᾿Αχαϊκῷ οἱ Πελοποννήσιοι, ἀπέχοντι οὐ πολὺ τοῦ Πανόρμου, ἐν ᾧ αὐτοῖς ὁ πεζὸς ἦν, ὡρμίσαντο καὶ αὐτοὶ ναυσὶν ἑπτὰ καὶ ἑβδομήκοντα, ἐπειδὴ καὶ τοὺς ᾿Αθηναίους εἶδον. καὶ ἐπὶ μὲν ἓξ ἢ ἑπτὰ ἡμέρας ἀνθώρμουν ἀλλήλοις μελετῶντές τε καὶ παρασκευαζόμενοι τὴν ναυμαχίαν, γνώμην ἔχοντες οἱ μὲν μὴ ἐκπλεῖν ἔξω τῶν ῾Ρίων ἐς τὴν εὐρυχωρίαν, φοβούμενοι τὸ πρότερον πάθος, οἱ δὲ μὴ ἐσπλεῖν ἐς τὰ στενά, νομίζοντες πρὸς ἐκείνων εἶναι τὴν ἐν ὀλίγῳ ναυμαχίαν. ἔπειτα ὁ Κνῆμος καὶ ὁ Βρασίδας καὶ οἱ ἄλλοι τῶν Πελοποννησίων στρατηγοί, βουλόμενοι ἐν τάχει τὴν ναυμαχίαν ποιῆσαι πρίν τι καὶ ἀπὸ τῶν ᾿Αθηναίων ἐπιβοηθῆσαι, ξυνεκάλεσαν τοὺς στρατιώτας πρῶτον, καὶ ὁρῶντες αὐτῶν τοὺς πολλοὺς διὰ τὴν προτέραν ἧσσαν φοβουμένους καὶ οὐ προθύμους ὄντας παρεκελεύσαντο καὶ ἔλεξαν τοιάδε.

[87] '῾Η μὲν γενομένη ναυμαχία, ὦ ἄνδρες Πελοποννήσιοι, εἴ τις ἄρα δι' αὐτὴν ὑμῶν φοβεῖται τὴν μέλλουσαν, οὐχὶ δικαίαν ἔχει τέκμαρσιν τὸ ἐκφοβῆσαι. τῇ τε γὰρ παρασκευῇ ἐνδεὴς ἐγένετο, ὥσπερ ἴστε, καὶ οὐχὶ ἐς ναυμαχίαν μᾶλλον ἢ ἐπὶ στρατείαν ἐπλέομεν· ξυνέβη δὲ καὶ τὰ ἀπὸ τῆς τύχης οὐκ ὀλίγα ἐναντιωθῆναι, καί πού τι καὶ ἡ ἀπειρία πρῶτον ναυμαχοῦντας ἔσφηλεν. ὥστε οὐ κατὰ τὴν ἡμετέραν κακίαν τὸ ἡσσᾶσθαι προσεγένετο, οὐδὲ δίκαιον τῆς γνώμης τὸ μὴ κατὰ κράτος νικηθέν, ἔχον δέ τινα ἐν αὑτῷ ἀντιλογίαν, τῆς γε ξυμφορᾶς τῷ ἀποβάντι ἀμβλύνεσθαι, νομίσαι δὲ ταῖς μὲν τύχαις ἐνδέχεσθαι σφάλλεσθαι τοὺς ἀνθρώπους, ταῖς δὲ γνώμαις τοὺς αὐτοὺς αἰεὶ ὀρθῶς ἀνδρείους εἶναι, καὶ μὴ ἀπειρίαν τοῦ ἀνδρείου παρόντος προβαλλομένους εἰκότως ἂν ἔν τινι κακοὺς γενέσθαι. ὑμῶν δὲ οὐδ' ἡ ἀπειρία τοσοῦτον λείπεται ὅσον τόλμῃ προύχετε· τῶνδε δὲ ἡ ἐπιστήμη, ἣν μάλιστα φοβεῖσθε, ἀνδρείαν μὲν ἔχουσα καὶ μνήμην ἕξει ἐν τῷ δεινῷ ἐπιτελεῖν ἃ ἔμαθεν, ἄνευ δὲ εὐψυχίας οὐδεμία τέχνη πρὸς τοὺς κινδύνους ἰσχύει. φόβος γὰρ μνήμην ἐκπλήσσει, τέχνη δὲ ἄνευ ἀλκῆς οὐδὲν ὠφελεῖ. πρὸς μὲν οὖν τὸ ἐμπειρότερον αὐτῶν τὸ τολμηρότερον ἀντιτάξασθε, πρὸς δὲ τὸ διὰ τὴν ἧσσαν δεδιέναι τὸ ἀπαράσκευοι τότε τυχεῖν. περιγίγνεται δὲ ὑμῖν πλῆθός τε νεῶν καὶ πρὸς τῇ γῇ οἰκείᾳ οὔσῃ ὁπλιτῶν παρόντων ναυμαχεῖν· τὰ δὲ πολλὰ τῶν πλεόνων καὶ ἄμεινον παρεσκευασμένων τὸ κράτος ἐστίν. ὥστε οὐδὲ καθ' ἓν εὑρίσκομεν εἰκότως ἂν ἡμᾶς σφαλλομένους· καὶ ὅσα ἡμάρτομεν πρότερον, νῦν αὐτὰ ταῦτα προσγενόμενα διδασκαλίαν παρέξει. θαρσοῦντες οὖν καὶ κυβερνῆται καὶ ναῦται τὸ καθ' ἑαυτὸν ἕκαστος ἕπεσθε, χώραν μὴ προλείποντες ᾗ ἄν τις προσταχθῇ. τῶν δὲ πρότερον ἡγεμόνων οὐ χεῖρον τὴν ἐπιχείρησιν ἡμεῖς παρασκευάσομεν, καὶ οὐκ ἐνδώσομεν πρόφασιν οὐδενὶ κακῷ γενέσθαι· ἢν δέ τις ἄρα καὶ βουληθῇ, κολασθήσεται τῇ πρεπούσῃ ζημίᾳ, οἱ δὲ ἀγαθοὶ τιμήσονται τοῖς προσήκουσιν ἄθλοις τῆς ἀρετῆς.'

[88] Τοιαῦτα μὲν τοῖς Πελοποννησίοις οἱ ἄρχοντες παρεκελεύσαντο. ὁ δὲ Φορμίων δεδιὼς καὶ αὐτὸς τὴν τῶν στρατιωτῶν ὀρρωδίαν καὶ αἰσθόμενος ὅτι τὸ πλῆθος τῶν νεῶν κατὰ σφᾶς αὐτοὺς ξυνιστάμενοι ἐφοβοῦντο, ἐβούλετο ξυγκαλέσας θαρσῦναί τε καὶ παραίνεσιν ἐν τῷ παρόντι ποιήσασθαι. πρότερον μὲν γὰρ αἰεὶ αὐτοῖς ἔλεγε καὶ προπαρεσκεύαζε τὰς γνώμας ὡς οὐδὲν αὐτοῖς πλῆθος νεῶν τοσοῦτον, ἢν ἐπιπλέῃ, ὅτι οὐχ ὑπομενετέον ἐστί, καὶ οἱ στρατιῶται ἐκ πολλοῦ ἐν σφίσιν αὐτοῖς τὴν ἀξίωσιν ταύτην εἰλήφεσαν, μηδένα ὄχλον ᾿Αθηναῖοι ὄντες Πελοποννησίων νεῶν ὑποχωρεῖν· τότε δὲ πρὸς τὴν παροῦσαν ὄψιν ὁρῶν αὐτοὺς ἀθυμοῦντας ἐβούλετο ὑπόμνησιν ποιήσασθαι τοῦ θαρσεῖν, καὶ ξυγκαλέσας τοὺς ᾿Αθηναίους ἔλεγε τοιάδε.

[89] '῾Ορῶν ὑμᾶς, ὦ ἄνδρες στρατιῶται, πεφοβημένους τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων ξυνεκάλεσα, οὐκ ἀξιῶν τὰ μὴ δεινὰ ἐν ὀρρωδίᾳ ἔχειν. οὗτοι γὰρ πρῶτον μὲν διὰ τὸ προνενικῆσθαι καὶ μηδ' αὐτοὶ οἴεσθαι ὁμοῖοι ἡμῖν εἶναι τὸ πλῆθος τῶν νεῶν καὶ οὐκ ἀπὸ τοῦ ἴσου παρεσκευάσαντο· ἔπειτα ᾧ μάλιστα πιστεύοντες προσέρχονται, ὡς προσῆκον σφίσιν ἀνδρείοις εἶναι, οὐ δι' ἄλλο τι θαρσοῦσιν ἢ διὰ τὴν ἐν τῷ πεζῷ ἐμπειρίαν τὰ πλείω κατορθοῦντες, καὶ οἴονται σφίσι καὶ ἐν τῷ ναυτικῷ ποιήσειν τὸ αὐτό. τὸ δ' ἐκ τοῦ δικαίου ἡμῖν μᾶλλον νῦν περιέσται, εἴπερ καὶ τούτοις ἐν ἐκείνῳ, ἐπεὶ εὐψυχίᾳ γε οὐδὲν προφέρουσι, τῷ δὲ ἑκάτεροί τι εἶναι ἐμπειρότεροι θρασύτεροί ἐσμεν. Λακεδαιμόνιοί τε ἡγούμενοι αὐτῶν διὰ τὴν σφετέραν δόξαν ἄκοντας προσάγουσι τοὺς πολλοὺς ἐς τὸν κίνδυνον, ἐπεὶ οὐκ ἄν ποτε ἐνεχείρησαν ἡσσηθέντες παρὰ πολὺ αὖθις ναυμαχεῖν. μὴ δὴ αὐτῶν τὴν τόλμαν δείσητε. πολὺ δὲ ὑμεῖς ἐκείνοις πλείω φόβον παρέχετε καὶ πιστότερον κατά τε τὸ προνενικηκέναι καὶ ὅτι οὐκ ἂν ἡγοῦνται μὴ μέλλοντάς τι ἄξιον τοῦ παρὰ πολὺ πράξειν ἀνθίστασθαι ὑμᾶς. ἀντίπαλοι μὲν γὰρ οἱ πλείους, ὥσπερ οὗτοι, τῇ δυνάμει τὸ πλέον πίσυνοι ἢ τῇ γνώμῃ ἐπέρχονται· οἱ δὲ ἐκ πολλῷ ὑποδεεστέρων, καὶ ἅμα οὐκ ἀναγκαζόμενοι, μέγα τι τῆς διανοίας τὸ βέβαιον ἔχοντες ἀντιτολμῶσιν. ἃ λογιζόμενοι οὗτοι τῷ οὐκ εἰκότι πλέον πεφόβηνται ἡμᾶς ἢ τῇ κατὰ λόγον παρασκευῇ. πολλὰ δὲ καὶ στρατόπεδα ἤδη ἔπεσεν ὑπ' ἐλασσόνων τῇ ἀπειρίᾳ, ἔστι δὲ ἃ καὶ τῇ ἀτολμίᾳ· ὧν οὐδετέρου ἡμεῖς νῦν μετέχομεν. τὸν δὲ ἀγῶνα οὐκ ἐν τῷ κόλπῳ ἑκὼν εἶναι ποιήσομαι οὐδ' ἐσπλεύσομαι ἐς αὐτόν. ὁρῶ γὰρ ὅτι πρὸς πολλὰς ναῦς ἀνεπιστήμονας ὀλίγαις ναυσὶν ἐμπείροις καὶ ἄμεινον πλεούσαις ἡ στενοχωρία οὐ ξυμφέρει. οὔτε γὰρ ἂν ἐπιπλεύσειέ τις ὡς χρὴ ἐς ἐμβολήν, μὴ ἔχων τὴν πρόσοψιν τῶν πολεμίων ἐκ πολλοῦ, οὔτ' ἂν ἀποχωρήσειεν ἐν δέοντι πιεζόμενος· διέκπλοι τε οὐκ εἰσὶν οὐδ' ἀναστροφαί, ἅπερ νεῶν ἄμεινον πλεουσῶν ἔργα ἐστίν, ἀλλὰ ἀνάγκη ἂν εἴη τὴν ναυμαχίαν πεζομαχίαν καθίστασθαι, καὶ ἐν τούτῳ αἱ πλείους νῆες κρείσσους γίγνονται. τούτων μὲν οὖν ἐγὼ ἕξω τὴν πρόνοιαν κατὰ τὸ δυνατόν· ὑμεῖς δὲ εὔτακτοι παρὰ ταῖς ναυσὶ μένοντες τά τε παραγγελλόμενα ὀξέως δέχεσθε, ἄλλως τε καὶ δι' ὀλίγου τῆς ἐφορμήσεως οὔσης, καὶ ἐν τῷ ἔργῳ κόσμον καὶ σιγὴν περὶ πλείστου ἡγεῖσθε, ὃ ἔς τε τὰ πολλὰ τῶν πολεμίων ξυμφέρει καὶ ναυμαχίᾳ οὐχ ἥκιστα, ἀμύνεσθέ τε τούσδε ἀξίως τῶν προειργασμένων. ὁ δὲ ἀγὼν μέγας ὑμῖν, ἢ καταλῦσαι Πελοποννησίων τὴν ἐλπίδα τοῦ ναυτικοῦ ἢ ἐγγυτέρω καταστῆσαι ᾿Αθηναίοις τὸν φόβον περὶ τῆς θαλάσσης. ἀναμιμνῄσκω δ' αὖ ὑμᾶς ὅτι νενικήκατε αὐτῶν τοὺς πολλούς· ἡσσημένων δὲ ἀνδρῶν οὐκ ἐθέλουσιν αἱ γνῶμαι πρὸς τοὺς αὐτοὺς κινδύνους ὁμοῖαι εἶναι.'

[90] Τοιαῦτα δὲ καὶ ὁ Φορμίων παρεκελεύσατο. οἱ δὲ Πελοποννήσιοι, ἐπειδὴ αὐτοῖς οἱ ᾿Αθηναῖοι οὐκ ἐπέπλεον ἐς τὸν κόλπον καὶ τὰ στενά, βουλόμενοι ἄκοντας ἔσω προαγαγεῖν αὐτούς, ἀναγαγόμενοι ἅμα ἕῳ ἔπλεον, ἐπὶ τεσσάρων ταξάμενοι τὰς ναῦς ἐπὶ τὴν ἑαυτῶν γῆν, ἔσω ἐπὶ τοῦ κόλπου, δεξιῷ κέρᾳ ἡγουμένῳ, ὥσπερ καὶ ὥρμουν· ἐπὶ δ' αὐτῷ εἴκοσιν ἔταξαν τὰς ἄριστα πλεούσας, ὅπως, εἰ ἄρα νομίσας ἐπὶ τὴν Ναύπακτον αὐτοὺς πλεῖν ὁ Φορμίων καὶ αὐτὸς ἐπιβοηθῶν ταύτῃ παραπλέοι, μὴ διαφύγοιεν πλέοντα τὸν ἐπίπλουν σφῶν οἱ ᾿Αθηναῖοι ἔξω τοῦ ἑαυτῶν κέρως, ἀλλ' αὗται αἱ νῆες περικλῄσειαν. ὁ δέ, ὅπερ ἐκεῖνοι προσεδέχοντο, φοβηθεὶς περὶ τῷ χωρίῳ ἐρήμῳ ὄντι, ὡς ἑώρα ἀναγομένους αὐτούς, ἄκων καὶ κατὰ σπουδὴν ἐμβιβάσας ἔπλει παρὰ τὴν γῆν· καὶ ὁ πεζὸς ἅμα τῶν Μεσσηνίων παρεβοήθει. ἰδόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι κατὰ μίαν ἐπὶ κέρως παραπλέοντας καὶ ἤδη ὄντας ἐντὸς τοῦ κόλπου τε καὶ πρὸς τῇ γῇ, ὅπερ ἐβούλοντο μάλιστα, ἀπὸ σημείου ἑνὸς ἄφνω ἐπιστρέψαντες τὰς ναῦς μετωπηδὸν ἔπλεον, ὡς εἶχε τάχους ἕκαστος, ἐπὶ τοὺς ᾿Αθηναίους, καὶ ἤλπιζον πάσας τὰς ναῦς ἀπολήψεσθαι. τῶν δὲ ἕνδεκα μέν τινες αἵπερ ἡγοῦντο ὑπεκφεύγουσι τὸ κέρας τῶν Πελοποννησίων καὶ τὴν ἐπιστροφὴν ἐς τὴν εὐρυχωρίαν· τὰς δ' ἄλλας ἐπικαταλαβόντες ἐξέωσάν τε πρὸς τὴν γῆν ὑποφευγούσας καὶ διέφθειραν, ἄνδρας τε τῶν ᾿Αθηναίων ἀπέκτειναν ὅσοι μὴ ἐξένευσαν αὐτῶν. καὶ τῶν νεῶν τινὰς ἀναδούμενοι εἷλκον κενάς (μίαν δὲ αὐτοῖς ἀνδράσιν εἷλον ἤδη), τὰς δέ τινας οἱ Μεσσήνιοι παραβοηθήσαντες καὶ ἐπεσβαίνοντες ξὺν τοῖς ὅπλοις ἐς τὴν θάλασσαν καὶ ἐπιβάντες ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων μαχόμενοι ἀφείλοντο ἑλκομένας ἤδη.

[91] Ταύτῃ μὲν οὖν οἱ Πελοποννήσιοι ἐκράτουν τε καὶ διέφθειραν τὰς ᾿Αττικὰς ναῦς· αἱ δὲ εἴκοσι νῆες αὐτῶν αἱ ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρως ἐδίωκον τὰς ἕνδεκα ναῦς τῶν ᾿Αθηναίων αἵπερ ὑπεξέφυγον τὴν ἐπιστροφὴν ἐς τὴν εὐρυχωρίαν. καὶ φθάνουσιν αὐτοὺς πλὴν μιᾶς νεὼς προκαταφυγοῦσαι ἐς τὴν Ναύπακτον, καὶ σχοῦσαι ἀντίπρωροι κατὰ τὸ ᾿Απολλώνιον παρεσκευάζοντο ἀμυνούμενοι, ἢν ἐς τὴν γῆν ἐπὶ σφᾶς πλέωσιν. οἱ δὲ παραγενόμενοι ὕστερον ἐπαιάνιζόν τε ἅμα πλέοντες ὡς νενικηκότες, καὶ τὴν μίαν ναῦν τῶν ᾿Αθηναίων τὴν ὑπόλοιπον ἐδίωκε Λευκαδία ναῦς μία πολὺ πρὸ τῶν ἄλλων. ἔτυχε δὲ ὁλκὰς ὁρμοῦσα μετέωρος, περὶ ἣν ἡ ᾿Αττικὴ ναῦς φθάσασα καὶ περιπλεύσασα τῇ Λευκαδίᾳ διωκούσῃ ἐμβάλλει μέσῃ καὶ καταδύει. τοῖς μὲν οὖν Πελοποννησίοις γενομένου τούτου ἀπροσδοκήτου τε καὶ παρὰ λόγον φόβος ἐμπίπτει, καὶ ἅμα ἀτάκτως διώκοντες διὰ τὸ κρατεῖν αἱ μέν τινες τῶν νεῶν καθεῖσαι τὰς κώπας ἐπέστησαν τοῦ πλοῦ, ἀξύμφορον δρῶντες πρὸς τὴν ἐξ ὀλίγου ἀντεφόρμησιν, βουλόμενοι τὰς πλείους περιμεῖναι, αἱ δὲ καὶ ἐς βράχεα ἀπειρίᾳ χωρίων ὤκειλαν. [92] τοὺς δ' ᾿Αθηναίους ἰδόντας ταῦτα γιγνόμενα θάρσος τε ἔλαβε, καὶ ἀπὸ ἑνὸς κελεύσματος ἐμβοήσαντες ἐπ' αὐτοὺς ὥρμησαν. οἱ δὲ διὰ τὰ ὑπάρχοντα ἁμαρτήματα καὶ τὴν παροῦσαν ἀταξίαν ὀλίγον μὲν χρόνον ὑπέμειναν, ἔπειτα δὲ ἐτράποντο ἐς τὸν Πάνορμον, ὅθενπερ ἀνηγάγοντο. ἐπιδιώκοντες δὲ οἱ ᾿Αθηναῖοι τάς τε ἐγγὺς οὔσας μάλιστα ναῦς ἔλαβον ἓξ καὶ τὰς ἑαυτῶν ἀφείλοντο, ἃς ἐκεῖνοι πρὸς τῇ γῇ διαφθείραντες τὸ πρῶτον ἀνεδήσαντο· ἄνδρας τε τοὺς μὲν ἀπέκτειναν, τινὰς δὲ καὶ ἐζώγρησαν. ἐπὶ δὲ τῆς Λευκαδίας νεώς, ἣ περὶ τὴν ὁλκάδα κατέδυ, Τιμοκράτης ὁ Λακεδαιμόνιος πλέων, ὡς ἡ ναῦς διεφθείρετο, ἔσφαξεν ἑαυτόν, καὶ ἐξέπεσεν ἐς τὸν Ναυπακτίων λιμένα. ἀναχωρήσαντες δὲ οἱ ᾿Αθηναῖοι τροπαῖον ἔστησαν, ὅθεν ἀναγαγόμενοι ἐκράτησαν, καὶ τοὺς νεκροὺς καὶ τὰ ναυάγια ὅσα πρὸς τῇ ἑαυτῶν ἦν ἀνείλοντο, καὶ τοῖς ἐναντίοις τὰ ἐκείνων ὑπόσπονδα ἀπέδοσαν. ἔστησαν δὲ καὶ οἱ Πελοποννήσιοι τροπαῖον ὡς νενικηκότες τῆς τροπῆς, ἃς πρὸς τῇ γῇ διέφθειραν ναῦς· καὶ ἥνπερ ἔλαβον ναῦν, ἀνέθεσαν ἐπὶ τὸ ῾Ρίον τὸ ᾿Αχαϊκὸν παρὰ τὸ τροπαῖον. μετὰ δὲ ταῦτα φοβούμενοι τὴν ἀπὸ τῶν ᾿Αθηναίων βοήθειαν ὑπὸ νύκτα ἐσέπλευσαν ἐς τὸν κόλπον τὸν Κρισαῖον καὶ Κόρινθον ἅπαντες πλὴν Λευκαδίων. καὶ οἱ ἐκ τῆς Κρήτης ᾿Αθηναῖοι ταῖς εἴκοσι ναυσίν, αἷς ἔδει πρὸ τῆς ναυμαχίας τῷ Φορμίωνι παραγενέσθαι, οὐ πολλῷ ὕστερον τῆς ἀναχωρήσεως τῶν νεῶν ἀφικνοῦνται ἐς τὴν Ναύπακτον. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[93] Πρὶν δὲ διαλῦσαι τὸ ἐς Κόρινθόν τε καὶ τὸν Κρισαῖον κόλπον ἀναχωρῆσαν ναυτικόν, ὁ Κνῆμος καὶ ὁ Βρασίδας καὶ οἱ ἄλλοι ἄρχοντες τῶν Πελοποννησίων ἀρχομένου τοῦ χειμῶνος ἐβούλοντο διδαξάντων Μεγαρέων ἀποπειρᾶσαι τοῦ Πειραιῶς τοῦ λιμένος τῶν ᾿Αθηναίων· ἦν δὲ ἀφύλακτος καὶ ἄκλῃστος εἰκότως διὰ τὸ ἐπικρατεῖν πολὺ τῷ ναυτικῷ. ἐδόκει δὲ λαβόντα τῶν ναυτῶν ἕκαστον τὴν κώπην καὶ τὸ ὑπηρέσιον καὶ τὸν τροπωτῆρα πεζῇ ἰέναι ἐκ Κορίνθου ἐπὶ τὴν πρὸς ᾿Αθήνας θάλασσαν καὶ ἀφικομένους κατὰ τάχος ἐς Μέγαρα καθελκύσαντας ἐκ Νισαίας τοῦ νεωρίου αὐτῶν τεσσαράκοντα ναῦς, α῏ ἔτυχον αὐτόθι οὖσαι, πλεῦσαι εὐθὺς ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ· οὔτε γὰρ ναυτικὸν ἦν προφυλάσσον ἐν αὐτῷ οὐδὲν οὔτε προσδοκία οὐδεμία μὴ ἄν ποτε οἱ πολέμιοι ἐξαπιναίως οὕτως ἐπιπλεύσειαν, ἐπεὶ οὐδ' ἀπὸ τοῦ προφανοῦς τολμῆσαι ἂν καθ' ἡσυχίαν, οὐδ' εἰ διενοοῦντο, μὴ οὐκ ἂν προαισθέσθαι. ὡς δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς, καὶ ἐχώρουν εὐθύς· καὶ ἀφικόμενοι νυκτὸς καὶ καθελκύσαντες ἐκ τῆς Νισαίας τὰς ναῦς ἔπλεον ἐπὶ μὲν τὸν Πειραιᾶ οὐκέτι, ὥσπερ διενοοῦντο, καταδείσαντες τὸν κίνδυνον (καί τις καὶ ἄνεμος αὐτοὺς λέγεται κωλῦσαι), ἐπὶ δὲ τῆς Σαλαμῖνος τὸ ἀκρωτήριον τὸ πρὸς Μέγαρα ὁρῶν· καὶ φρούριον ἐπ' αὐτοῦ ἦν καὶ νεῶν τριῶν φυλακὴ τοῦ μὴ ἐσπλεῖν Μεγαρεῦσι μηδὲ ἐκπλεῖν μηδέν. τῷ τε φρουρίῳ προσέβαλον καὶ τὰς τριήρεις ἀφείλκυσαν κενάς, τήν τε ἄλλην Σαλαμῖνα ἀπροσδοκήτοις ἐπιπεσόντες ἐπόρθουν. [94] ἐς δὲ τὰς ᾿Αθήνας φρυκτοί τε ᾔροντο πολέμιοι καὶ ἔκπληξις ἐγένετο οὐδεμιᾶς τῶν κατὰ τὸν πόλεμον ἐλάσσων. οἱ μὲν γὰρ ἐν τῷ ἄστει ἐς τὸν Πειραιᾶ ᾤοντο τοὺς πολεμίους ἐσπεπλευκέναι ἤδη, οἱ δ' ἐν τῷ Πειραιεῖ τήν τε Σαλαμῖνα ᾑρῆσθαι καὶ παρὰ σφᾶς ὅσον οὐκ ἐσπλεῖν αὐτούς· ὅπερ ἄν, εἰ ἐβουλήθησαν μὴ κατοκνῆσαι, ῥᾳδίως ἐγένετο, καὶ οὐκ ἂν ἄνεμος ἐκώλυσεν. βοηθήσαντες δὲ ἅμ' ἡμέρᾳ πανδημεὶ οἱ ᾿Αθηναῖοι ἐς τὸν Πειραιᾶ ναῦς τε καθεῖλκον καὶ ἐσβάντες κατὰ σπουδὴν καὶ πολλῷ θορύβῳ ταῖς μὲν ναυσὶν ἐπὶ τὴν Σαλαμῖνα ἔπλεον, τῷ πεζῷ δὲ φυλακὰς τοῦ Πειραιῶς καθίσταντο. οἱ δὲ Πελοποννήσιοι ὡς ᾔσθοντο τὴν βοήθειαν, καταδραμόντες τῆς Σαλαμῖνος τὰ πολλὰ καὶ ἀνθρώπους καὶ λείαν λαβόντες καὶ τὰς τρεῖς ναῦς ἐκ τοῦ Βουδόρου τοῦ φρουρίου κατὰ τάχος ἐπὶ τῆς Νισαίας ἀπέπλεον· ἔστι γὰρ ὅτι καὶ αἱ νῆες αὐτοὺς διὰ χρόνου καθελκυσθεῖσαι καὶ οὐδὲν στέγουσαι ἐφόβουν. ἀφικόμενοι δὲ ἐς τὰ Μέγαρα πάλιν ἐπὶ τῆς Κορίνθου ἀπεχώρησαν πεζῇ· οἱ δ' ᾿Αθηναῖοι οὐκέτι καταλαβόντες πρὸς τῇ Σαλαμῖνι ἀπέπλευσαν καὶ αὐτοί, καὶ μετὰ τοῦτο φυλακὴν ἤδη τοῦ Πειραιῶς μᾶλλον τὸ λοιπὸν ἐποιοῦντο λιμένων τε κλῄσει καὶ τῇ ἄλλῃ ἐπιμελείᾳ.

[95] ῾Υπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους, τοῦ χειμῶνος τούτου ἀρχομένου, Σιτάλκης ὁ Τήρεω ᾿Οδρύσης Θρᾳκῶν βασιλεὺς ἐστράτευσεν ἐπὶ Περδίκκαν τὸν ᾿Αλεξάνδρου Μακεδονίας βασιλέα καὶ ἐπὶ Ξαλκιδέας τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης, δύο ὑποσχέσεις τὴν μὲν βουλόμενος ἀναπρᾶξαι, τὴν δὲ αὐτὸς ἀποδοῦναι. ὅ τε γὰρ Περδίκκας αὐτῷ ὑποσχόμενος, εἰ ᾿Αθηναίοις τε διαλλάξειεν ἑαυτὸν κατ' ἀρχὰς τῷ πολέμῳ πιεζόμενον καὶ Φίλιππον τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ πολέμιον ὄντα μὴ καταγάγοι ἐπὶ βασιλείᾳ, ἃ ὑπεδέξατο οὐκ ἐπετέλει· τοῖς τε ᾿Αθηναίοις αὐτὸς ὡμολογήκει, ὅτε τὴν ξυμμαχίαν ἐποιεῖτο, τὸν ἐπὶ Θρᾴκης Ξαλκιδικὸν πόλεμον καταλύσειν. ἀμφοτέρων οὖν ἕνεκα τὴν ἔφοδον ἐποιεῖτο καὶ τόν τε Φιλίππου υἱὸν ᾿Αμύνταν ὡς ἐπὶ βασιλείᾳ τῶν Μακεδόνων ἦγε καὶ τῶν ᾿Αθηναίων πρέσβεις, ο῏ ἔτυχον παρόντες τούτων ἕνεκα, καὶ ἡγεμόνα ῞Αγνωνα· ἔδει γὰρ καὶ τοὺς ᾿Αθηναίους ναυσί τε καὶ στρατιᾷ ὡς πλείστῃ ἐπὶ τοὺς Ξαλκιδέας παραγενέσθαι. [96] ἀνίστησιν οὖν ἐκ τῶν ᾿Οδρυσῶν ὁρμώμενος πρῶτον μὲν τοὺς ἐντὸς τοῦ Αἵμου τε ὄρους καὶ τῆς ῾Ροδόπης Θρᾷκας, ὅσων ἦρχε μέχρι θαλάσσης [ἐς τὸν Εὔξεινόν τε πόντον καὶ τὸν ῾Ελλήσποντον], ἔπειτα τοὺς ὑπερβάντι Αἷμον Γέτας καὶ ὅσα ἄλλα μέρη ἐντὸς τοῦ ῎Ιστρου ποταμοῦ πρὸς θάλασσαν μᾶλλον τὴν τοῦ Εὐξείνου πόντου κατῴκητο· εἰσὶ δ' οἱ Γέται καὶ οἱ ταύτῃ ὅμοροί τε τοῖς Σκύθαις καὶ ὁμόσκευοι, πάντες ἱπποτοξόται. παρεκάλει δὲ καὶ τῶν ὀρεινῶν Θρᾳκῶν πολλοὺς τῶν αὐτονόμων καὶ μαχαιροφόρων, ο῏ Δῖοι καλοῦνται, τὴν ῾Ροδόπην οἱ πλεῖστοι οἰκοῦντες· καὶ τοὺς μὲν μισθῷ ἔπειθεν, οἱ δ' ἐθελονταὶ ξυνηκολούθουν. ἀνίστη δὲ καὶ ᾿Αγριᾶνας καὶ Λαιαίους καὶ ἄλλα ὅσα ἔθνη Παιονικὰ ὧν ἦρχε καὶ ἔσχατοι τῆς ἀρχῆς οὗτοι ἦσαν· μέχρι γὰρ Λαιαίων Παιόνων καὶ τοῦ Στρυμόνος ποταμοῦ, ὃς ἐκ τοῦ Σκόμβρου ὄρους δι' ᾿Αγριάνων καὶ Λαιαίων ῥεῖ, [οὗ] ὡρίζετο ἡ ἀρχὴ τὰ πρὸς Παίονας αὐτονόμους ἤδη. τὰ δὲ πρὸς Τριβαλλούς, καὶ τούτους αὐτονόμους, Τρῆρες ὥριζον καὶ Τιλαταῖοι· οἰκοῦσι δ' οὗτοι πρὸς βορέαν τοῦ Σκόμβρου ὄρους καὶ παρήκουσι πρὸς ἡλίου δύσιν μέχρι τοῦ ᾿Οσκίου ποταμοῦ. ῥεῖ δ' οὗτος ἐκ τοῦ ὄρους ὅθενπερ καὶ ὁ Νέστος καὶ ὁ ῞Εβρος· ἔστι δὲ ἐρῆμον τὸ ὄρος καὶ μέγα, ἐχόμενον τῆς ῾Ροδόπης.

[97] ᾿Εγένετο δὲ ἡ ἀρχὴ ἡ ᾿Οδρυσῶν μέγεθος ἐπὶ μὲν θάλασσαν καθήκουσα ἀπὸ ᾿Αβδήρων πόλεως ἐς τὸν Εὔξεινον πόντον μέχρι ῎Ιστρου ποταμοῦ· αὕτη περίπλους ἐστὶν ἡ γῆ τὰ ξυντομώτατα, ἢν αἰεὶ κατὰ πρύμναν ἱστῆται τὸ πνεῦμα, νηὶ στρογγύλῃ τεσσάρων ἡμερῶν καὶ ἴσων νυκτῶν· ὁδῷ δὲ τὰ ξυντομώτατα ἐξ ᾿Αβδήρων ἐς ῎Ιστρον ἀνὴρ εὔζωνος ἑνδεκαταῖος τελεῖ. τὰ μὲν πρὸς θάλασσαν τοσαύτη ἦν, ἐς ἤπειρον δὲ ἀπὸ Βυζαντίου ἐς Λαιαίους καὶ ἐπὶ τὸν Στρυμόνα (ταύτῃ γὰρ διὰ πλείστου ἀπὸ θαλάσσης ἄνω ἐγίγνετο) ἡμερῶν ἀνδρὶ εὐζώνῳ τριῶν καὶ δέκα ἁνύσαι. φόρος τε ἐκ πάσης τῆς βαρβάρου καὶ τῶν ῾Ελληνίδων πόλεων, ὅσον προσῆξαν ἐπὶ Σεύθου, ὃς ὕστερον Σιτάλκου βασιλεύσας πλεῖστον δὴ ἐποίησε, τετρακοσίων ταλάντων ἀργυρίου μάλιστα δύναμις, ἃ χρυσὸς καὶ ἄργυρος ᾔει· καὶ δῶρα οὐκ ἐλάσσω τούτων χρυσοῦ τε καὶ ἀργύρου προσεφέρετο, χωρὶς δὲ ὅσα ὑφαντά τε καὶ λεῖα καὶ ἡ ἄλλη κατασκευή, καὶ οὐ μόνον αὐτῷ, ἀλλὰ καὶ τοῖς παραδυναστεύουσί τε καὶ γενναίοις ᾿Οδρυσῶν. κατεστήσαντο γὰρ τοὐναντίον τῆς Περσῶν βασιλείας τὸν νόμον, ὄντα μὲν καὶ τοῖς ἄλλοις Θρᾳξί, λαμβάνειν μᾶλλον ἢ διδόναι (καὶ αἴσχιον ἦν αἰτηθέντα μὴ δοῦναι ἢ αἰτήσαντα μὴ τυχεῖν), ὅμως δὲ κατὰ τὸ δύνασθαι ἐπὶ πλέον αὐτῷ ἐχρήσαντο· οὐ γὰρ ἦν πρᾶξαι οὐδὲν μὴ διδόντα δῶρα. ὥστε ἐπὶ μέγα ἡ βασιλεία ἦλθεν ἰσχύος. τῶν γὰρ ἐν τῇ Εὐρώπῃ ὅσαι μεταξὺ τοῦ ᾿Ιονίου κόλπου καὶ τοῦ Εὐξείνου πόντου μεγίστη ἐγένετο χρημάτων προσόδῳ καὶ τῇ ἄλλῃ εὐδαιμονίᾳ, ἰσχύι δὲ μάχης καὶ στρατοῦ πλήθει πολὺ δευτέρα μετὰ τὴν Σκυθῶν. ταύτῃ δὲ ἀδύνατα ἐξισοῦσθαι οὐχ ὅτι τὰ ἐν τῇ Εὐρώπῃ, ἀλλ' οὐδ' ἐν τῇ ᾿Ασίᾳ ἔθνος ἓν πρὸς ἓν οὐκ ἔστιν ὅτι δυνατὸν Σκύθαις ὁμογνωμονοῦσι πᾶσιν ἀντιστῆναι. οὐ μὴν οὐδ' ἐς τὴν ἄλλην εὐβουλίαν καὶ ξύνεσιν περὶ τῶν παρόντων ἐς τὸν βίον ἄλλοις ὁμοιοῦνται.

[98] Σιτάλκης μὲν οὖν χώρας τοσαύτης βασιλεύων παρεσκευάζετο τὸν στρατόν. καὶ ἐπειδὴ αὐτῷ ἑτοῖμα ἦν, ἄρας ἐπορεύετο ἐπὶ τὴν Μακεδονίαν πρῶτον μὲν διὰ τῆς αὑτοῦ ἀρχῆς, ἔπειτα διὰ Κερκίνης ἐρήμου ὄρους, ὅ ἐστι μεθόριον Σιντῶν καὶ Παιόνων· ἐπορεύετο δὲ δι' αὐτοῦ τῇ ὁδῷ ἣν πρότερον αὐτὸς ἐποιήσατο τεμὼν τὴν ὕλην, ὅτε ἐπὶ Παίονας ἐστράτευσεν. τὸ δὲ ὄρος ἐξ ᾿Οδρυσῶν διιόντες ἐν δεξιᾷ μὲν εἶχον Παίονας, ἐν ἀριστερᾷ δὲ Σιντοὺς καὶ Μαιδούς. διελθόντες δὲ αὐτὸ ἀφίκοντο ἐς Δόβηρον τὴν Παιονικήν. πορευομένῳ δὲ αὐτῷ ἀπεγίγνετο μὲν οὐδὲν τοῦ στρατοῦ εἰ μή τι νόσῳ, προσεγίγνετο δέ· πολλοὶ γὰρ τῶν αὐτονόμων Θρᾳκῶν ἀπαράκλητοι ἐφ' ἁρπαγὴν ἠκολούθουν, ὥστε τὸ πᾶν πλῆθος λέγεται οὐκ ἔλασσον πέντε καὶ δέκα μυριάδων γενέσθαι· καὶ τούτου τὸ μὲν πλέον πεζὸν ἦν, τριτημόριον δὲ μάλιστα ἱππικόν. τοῦ δ' ἱππικοῦ τὸ πλεῖστον αὐτοὶ ᾿Οδρύσαι παρείχοντο καὶ μετ' αὐτοὺς Γέται. τοῦ δὲ πεζοῦ οἱ μαχαιροφόροι μαχιμώτατοι μὲν ἦσαν οἱ ἐκ τῆς ῾Ροδόπης αὐτόνομοι καταβάντες, ὁ δὲ ἄλλος ὅμιλος ξύμμεικτος πλήθει φοβερώτατος ἠκολούθει. [99] ξυνηθροίζοντο οὖν ἐν τῇ Δοβήρῳ καὶ παρεσκευάζοντο, ὅπως κατὰ κορυφὴν ἐσβαλοῦσιν ἐς τὴν κάτω Μακεδονίαν, ἧς ὁ Περδίκκας ἦρχεν. τῶν γὰρ Μακεδόνων εἰσὶ καὶ Λυγκησταὶ καὶ ᾿Ελιμιῶται καὶ ἄλλα ἔθνη ἐπάνωθεν, ἃ ξύμμαχα μέν ἐστι τούτοις καὶ ὑπήκοα, βασιλείας δ' ἔχει καθ' αὑτά. τὴν δὲ παρὰ θάλασσαν νῦν Μακεδονίαν ᾿Αλέξανδρος ὁ Περδίκκου πατὴρ καὶ οἱ πρόγονοι αὐτοῦ, Τημενίδαι τὸ ἀρχαῖον ὄντες ἐξ ῎Αργους, πρῶτοι ἐκτήσαντο καὶ ἐβασίλευσαν ἀναστήσαντες μάχῃ ἐκ μὲν Πιερίας Πίερας, ο῏ ὕστερον ὑπὸ τὸ Πάγγαιον πέραν Στρυμόνος ᾤκησαν Φάγρητα καὶ ἄλλα χωρία (καὶ ἔτι καὶ νῦν Πιερικὸς κόλπος καλεῖται ἡ ὑπὸ τῷ Παγγαίῳ πρὸς θάλασσαν γῆ), ἐκ δὲ τῆς Βοττίας καλουμένης Βοττιαίους, ο῏ νῦν ὅμοροι Ξαλκιδέων οἰκοῦσιν· τῆς δὲ Παιονίας παρὰ τὸν ᾿Αξιὸν ποταμὸν στενήν τινα καθήκουσαν ἄνωθεν μέχρι Πέλλης καὶ θαλάσσης ἐκτήσαντο, καὶ πέραν ᾿Αξιοῦ μέχρι Στρυμόνος τὴν Μυγδονίαν καλουμένην ᾿Ηδῶνας ἐξελάσαντες νέμονται. ἀνέστησαν δὲ καὶ ἐκ τῆς νῦν ᾿Εορδίας καλουμένης ᾿Εορδούς, ὧν οἱ μὲν πολλοὶ ἐφθάρησαν, βραχὺ δέ τι αὐτῶν περὶ Φύσκαν κατῴκηται, καὶ ἐξ ᾿Αλμωπίας ῎Αλμωπας. ἐκράτησαν δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἐθνῶν οἱ Μακεδόνες οὗτοι, ἃ καὶ νῦν ἔτι ἔχουσι, τόν τε ᾿Ανθεμοῦντα καὶ Γρηστωνίαν καὶ Βισαλτίαν καὶ Μακεδόνων αὐτῶν πολλήν. τὸ δὲ ξύμπαν Μακεδονία καλεῖται, καὶ Περδίκκας ᾿Αλεξάνδρου βασιλεὺς αὐτῶν ἦν ὅτε Σιτάλκης ἐπῄει.

[100] Καὶ οἱ μὲν Μακεδόνες οὗτοι ἐπιόντος πολλοῦ στρατοῦ ἀδύνατοι ὄντες ἀμύνεσθαι ἔς τε τὰ καρτερὰ καὶ τὰ τείχη, ὅσα ἦν ἐν τῇ χώρᾳ, ἐσεκομίσθησαν. ἦν δὲ οὐ πολλά, ἀλλὰ ὕστερον ᾿Αρχέλαος ὁ Περδίκκου υἱὸς βασιλεὺς γενόμενος τὰ νῦν ὄντα ἐν τῇ χώρᾳ ᾠκοδόμησε καὶ ὁδοὺς εὐθείας ἔτεμε καὶ τἆλλα διεκόσμησε τά [τε] κατὰ τὸν πόλεμον ἵπποις καὶ ὅπλοις καὶ τῇ ἄλλῃ παρασκευῇ κρείσσονι ἢ ξύμπαντες οἱ ἄλλοι βασιλῆς ὀκτὼ οἱ πρὸ αὐτοῦ γενόμενοι. ὁ δὲ στρατὸς τῶν Θρᾳκῶν ἐκ τῆς Δοβήρου ἐσέβαλε πρῶτον μὲν ἐς τὴν Φιλίππου πρότερον οὖσαν ἀρχήν, καὶ εἷλεν Εἰδομενὴν μὲν κατὰ κράτος, Γορτυνίαν δὲ καὶ ᾿Αταλάντην καὶ ἄλλα ἄττα χωρία ὁμολογίᾳ διὰ τὴν ᾿Αμύντου φιλίαν προσχωροῦντα τοῦ Φιλίππου υἱέος παρόντος· Εὐρωπὸν δὲ ἐπολιόρκησαν μέν, ἑλεῖν δὲ οὐκ ἐδύναντο. ἔπειτα δὲ καὶ ἐς τὴν ἄλλην Μακεδονίαν προυχώρει τὴν ἐν ἀριστερᾷ Πέλλης καὶ Κύρρου. ἔσω δὲ τούτων ἐς τὴν Βοττιαίαν καὶ Πιερίαν οὐκ ἀφίκοντο, ἀλλὰ τήν τε Μυγδονίαν καὶ Γρηστωνίαν καὶ ᾿Ανθεμοῦντα ἐδῄουν. οἱ δὲ Μακεδόνες πεζῷ μὲν οὐδὲ διενοοῦντο ἀμύνεσθαι, ἵππους δὲ προσμεταπεμψάμενοι ἀπὸ τῶν ἄνω ξυμμάχων, ὅπῃ δοκοίη, ὀλίγοι πρὸς πολλοὺς ἐσέβαλλον ἐς τὸ στράτευμα τῶν Θρᾳκῶν. καὶ ᾗ μὲν προσπέσοιεν, οὐδεὶς ὑπέμενεν ἄνδρας ἱππέας τε ἀγαθοὺς καὶ τεθωρακισμένους, ὑπὸ δὲ πλήθους περικλῃόμενοι αὑτοὺς πολλαπλασίῳ τῷ ὁμίλῳ ἐς κίνδυνον καθίστασαν, ὥστε τέλος ἡσυχίαν ἦγον, οὐ νομίζοντες ἱκανοὶ εἶναι πρὸς τὸ πλέον κινδυνεύειν. [101] ὁ δὲ Σιτάλκης πρός τε τὸν Περδίκκαν λόγους ἐποιεῖτο ὧν ἕνεκα ἐστράτευσε, καὶ ἐπειδὴ οἱ ᾿Αθηναῖοι οὐ παρῆσαν ταῖς ναυσίν, ἀπιστοῦντες αὐτὸν μὴ ἥξειν, δῶρα δὲ καὶ πρέσβεις ἔπεμψαν αὐτῷ, ἔς τε τοὺς Ξαλκιδέας καὶ Βοττιαίους μέρος τι τοῦ στρατοῦ πέμπει, καὶ τειχήρεις ποιήσας ἐδῄου τὴν γῆν. καθημένου δ' αὐτοῦ περὶ τοὺς χώρους τούτους οἱ πρὸς νότον οἰκοῦντες Θεσσαλοὶ καὶ Μάγνητες καὶ οἱ ἄλλοι ὑπήκοοι Θεσσαλῶν καὶ οἱ μέχρι Θερμοπυλῶν ῞Ελληνες ἐφοβήθησαν μὴ καὶ ἐπὶ σφᾶς ὁ στρατὸς χωρήσῃ, καὶ ἐν παρασκευῇ ἦσαν. ἐφοβήθησαν δὲ καὶ οἱ πέραν Στρυμόνος πρὸς βορέαν Θρᾷκες, ὅσοι πεδία εἶχον, Παναῖοι καὶ ᾿Οδόμαντοι καὶ Δρῶοι καὶ Δερσαῖοι· αὐτόνομοι δ' εἰσὶ πάντες. παρέσχε δὲ λόγον καὶ ἐπὶ τοὺς τῶν ᾿Αθηναίων πολεμίους ῞Ελληνας, μὴ ὑπ' αὐτῶν ἀγόμενοι κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν καὶ ἐπὶ σφᾶς χωρήσωσιν. ὁ δὲ τήν τε Ξαλκιδικὴν καὶ Βοττικὴν καὶ Μακεδονίαν ἅμα ἐπέχων ἔφθειρε, καὶ ἐπειδὴ αὐτῷ οὐδὲν ἐπράσσετο ὧν ἕνεκα ἐσέβαλε καὶ ἡ στρατιὰ σῖτόν τε οὐκ εἶχεν αὐτῷ καὶ ὑπὸ χειμῶνος ἐταλαιπώρει, ἀναπείθεται ὑπὸ Σεύθου τοῦ Σπαραδόκου, ἀδελφιδοῦ ὄντος καὶ μέγιστον μεθ' ἑαυτὸν δυναμένου, ὥστ' ἐν τάχει ἀπελθεῖν. τὸν δὲ Σεύθην κρύφα Περδίκκας ὑποσχόμενος ἀδελφὴν ἑαυτοῦ δώσειν καὶ χρήματα ἐπ' αὐτῇ προσποιεῖται. καὶ ὁ μὲν πεισθεὶς καὶ μείνας τριάκοντα τὰς πάσας ἡμέρας, τούτων δὲ ὀκτὼ ἐν Ξαλκιδεῦσιν, ἀνεχώρησε τῷ στρατῷ κατὰ τάχος ἐπ' οἴκου· Περδίκκας δὲ ὕστερον Στρατονίκην τὴν ἑαυτοῦ ἀδελφὴν δίδωσι Σεύθῃ, ὥσπερ ὑπέσχετο. τὰ μὲν οὖν κατὰ τὴν Σιτάλκου στρατείαν οὕτως ἐγένετο.

[102] Οἱ δὲ ἐν Ναυπάκτῳ ᾿Αθηναῖοι τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος, ἐπειδὴ τὸ τῶν Πελοποννησίων ναυτικὸν διελύθη, Φορμίωνος ἡγουμένου ἐστράτευσαν, παραπλεύσαντες ἐπ' ᾿Αστακοῦ καὶ ἀποβάντες, ἐς τὴν μεσόγειαν τῆς ᾿Ακαρνανίας τετρακοσίοις μὲν ὁπλίταις ᾿Αθηναίων τῶν ἀπὸ τῶν νεῶν, τετρακοσίοις δὲ Μεσσηνίων, καὶ ἔκ τε Στράτου καὶ Κορόντων καὶ ἄλλων χωρίων ἄνδρας οὐ δοκοῦντας βεβαίους εἶναι ἐξήλασαν, καὶ Κύνητα τὸν Θεολύτου ἐς Κόροντα καταγαγόντες ἀνεχώρησαν πάλιν ἐπὶ τὰς ναῦς. ἐς γὰρ Οἰνιάδας αἰεί ποτε πολεμίους ὄντας μόνους ᾿Ακαρνάνων οὐκ ἐδόκει δυνατὸν εἶναι χειμῶνος ὄντος στρατεύειν· ὁ γὰρ ᾿Αχελῷος ποταμὸς ῥέων ἐκ Πίνδου ὄρους διὰ Δολοπίας καὶ ᾿Αγραίων καὶ ᾿Αμφιλόχων καὶ διὰ τοῦ ᾿Ακαρνανικοῦ πεδίου, ἄνωθεν μὲν παρὰ Στράτον πόλιν, ἐς θάλασσαν δ' ἐξιεὶς παρ' Οἰνιάδας καὶ τὴν πόλιν αὐτοῖς περιλιμνάζων, ἄπορον ποιεῖ ὑπὸ τοῦ ὕδατος ἐν χειμῶνι στρατεύειν. κεῖνται δὲ καὶ τῶν νήσων τῶν ᾿Εχινάδων αἱ πολλαὶ καταντικρὺ Οἰνιαδῶν τοῦ ᾿Αχελῴου τῶν ἐκβολῶν οὐδὲν ἀπέχουσαι, ὥστε μέγας ὢν ὁ ποταμὸς προσχοῖ αἰεὶ καὶ εἰσὶ τῶν νήσων α῏ ἠπείρωνται, ἐλπὶς δὲ καὶ πάσας οὐκ ἐν πολλῷ τινὶ ἂν χρόνῳ τοῦτο παθεῖν· τό τε γὰρ ῥεῦμά ἐστι μέγα καὶ πολὺ καὶ θολερόν, αἵ τε νῆσοι πυκναί, καὶ ἀλλήλαις τῆς προσχώσεως [τῷ μὴ σκεδάννυσθαι] ξύνδεσμοι γίγνονται, παραλλὰξ καὶ οὐ κατὰ στοῖχον κείμεναι, οὐδ' ἔχουσαι εὐθείας διόδους τοῦ ὕδατος ἐς τὸ πέλαγος. ἐρῆμοι δ' εἰσὶ καὶ οὐ μεγάλαι. λέγεται δὲ καὶ ᾿Αλκμέωνι τῷ ᾿Αμφιάρεω, ὅτε δὴ ἀλᾶσθαι αὐτὸν μετὰ τὸν φόνον τῆς μητρός, τὸν ᾿Απόλλω ταύτην τὴν γῆν χρῆσαι οἰκεῖν, ὑπειπόντα οὐκ εἶναι λύσιν τῶν δειμάτων πρὶν ἂν εὑρὼν ἐν ταύτῃ τῇ χώρᾳ κατοικίσηται ἥτις ὅτε ἔκτεινε τὴν μητέρα μήπω ὑπὸ ἡλίου ἑωρᾶτο μηδὲ γῆ ἦν, ὡς τῆς γε ἄλλης αὐτῷ μεμιασμένης. ὁ δ' ἀπορῶν, ὥς φασι, μόλις κατενόησε τὴν πρόσχωσιν ταύτην τοῦ ᾿Αχελῴου, καὶ ἐδόκει αὐτῷ ἱκανὴ ἂν κεχῶσθαι δίαιτα τῷ σώματι ἀφ' οὗπερ κτείνας τὴν μητέρα οὐκ ὀλίγον χρόνον ἐπλανᾶτο. καὶ κατοικισθεὶς ἐς τοὺς περὶ Οἰνιάδας τόπους ἐδυνάστευσέ τε καὶ ἀπὸ ᾿Ακαρνᾶνος παιδὸς ἑαυτοῦ τῆς χώρας τὴν ἐπωνυμίαν ἐγκατέλιπεν. τὰ μὲν περὶ ᾿Αλκμέωνα τοιαῦτα λεγόμενα παρελάβομεν.

[103] Οἱ δὲ ᾿Αθηναῖοι καὶ ὁ Φορμίων ἄραντες ἐκ τῆς ᾿Ακαρνανίας καὶ ἀφικόμενοι ἐς τὴν Ναύπακτον ἅμα ἦρι κατέπλευσαν ἐς τὰς ᾿Αθήνας, τούς τε ἐλευθέρους τῶν αἰχμαλώτων ἐκ τῶν ναυμαχιῶν ἄγοντες, ο῏ ἀνὴρ ἀντ' ἀνδρὸς ἐλύθησαν, καὶ τὰς ναῦς ἃς εἷλον. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα οὗτος, καὶ τρίτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Β' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

Έτος 1ον : 431 - 430 π.X.

1.

Έναρξις του πολέμου

Από το σημείον όμως τούτο και εξής αρχίζει η πραγματική εξιστόρησις του πολέμου των Αθηναίων και των Πελοποννησίων και των συμμάχων αμφοτέρων. Διαρκούσης της περιόδου αυτής, όχι μόνον κάθε μεταξύ των επικοινωνία έπαυσε, πλην της δια κηρύκων γινομένης, αλλά και ο αγών, αφού άπαξ ήρχισε, συνεχίσθη άνευ διακοπής. Τα γεγονότα διηγούμαι κατά σειράν, όπως ελάμβαναν χώραν καθ' έκαστον θέρος και χειμώνα.

2.

Επίθεσις των Θηβαίων κατά των Πλαταιών και αποτυχία των

Η Τριακονταετής δηλαδή ειρήνη διετηρήθη επί δέκα τέσσερα έτη μετά την υποταγήν της Ευβοίας. Αλλά κατά το δέκατον πέμπτον έτος, όταν η Ιέρεια Χρυσίς ιεράτευεν επί σαράντα οκτώ ήδη έτη εις το Άργος, ο Αινήσιος ήτο πρώτος έφορος εις την Σπάρτην, και η αρχή του επωνύμου άρχοντος των Αθηνών Πυθοδώρου έμελλε να λήξη μετά τέσσαρας μήνας, τον δέκατον έκτον μήνα μετά την μάχην της Ποτειδαίας, και ευθύς με την αρχήν του έαρος, δύναμις τριακοσίων και πλέον ενόπλων Θηβαίων, υπό την αρχηγίαν των Βοιωταρχών Πυθαγγέλου, υιού του Φυλείδου, και Διεμπόρου, υιού του Ονητορίδου, εισήλθαν κατά την ώραν του πρώτου ύπνου εις τας Πλαταιάς της Βοιωτίας, η οποία ήτο πόλις σύμμαχος των Αθηναίων. Ο Πλαταιεύς Ναυκλείδης, μαζί με τους οπαδούς του, επιδιώκοντες να εξολοθρεύσουν μερικούς πολίτας της αντιθέτου φατρίας και προσελκύσουν την πόλιν προς το μέρος των Θηβαίων, με τον σκοπόν να λάβουν την εξουσίαν εις χείρας των, τους προσεκάλεσαν και τους ήνοιξαν τας πύλας της πόλεως. Τας μυστικάς προς τούτο διαπραγματεύσεις διεξήγαγαν προς τον Ευρύμαχον, υιόν του Λεοντιάδου, άνδρα δυνατώτατον μεταξύ των Θηβαίων. Διότι οι Θηβαίοι, προϊδόντες το αναπόφευκτον του πολέμου, ήθελαν, διαρκούσης ακόμη της ειρήνης και πριν εκραγή φανερά ο πόλεμος, να καταλάβουν προηγουμένως τας Πλαταιάς, αι οποίαι ήσαν ανέκαθεν αντίθετοι, προς αυτούς. Ως εκ τούτου, κατώρθωσαν ευκολώτερα να εισέλθουν λαθραίως, καθόσον η πόλις δεν εφρουρείτο τότε.Αφού δ' εστάθμευσαν εις την αγοράν, αντί να συμμορφωθούν προς την γνώμην των προσκαλεσάντων αυτούς και επιληφθούν αμέσως του έργου, εισβάλλοντες εις τας οικίας των εχθρών των, απεφάσισαν να δημοσιεύσουν προκηρύξεις συνδιαλλακτικάς, δια να φέρουν την πόλιν εις φιλικόν συμβιβασμόν, νομίζοντες ότι κατ' αυτόν τον τρόπον θα την προσεταιρίζοντο ευκόλως. Τωόντι, ο κήρυξ επροκήρυξεν ότι όστις θέλει να είναι σύμμαχος με αυτούς, κατά τα πατροπαράδοτα έθιμα της Βοιωτικής ομοσπονδίας, οφείλει να προσέλθη ένοπλος και ενωθή μαζί των.

3. Τους Πλαταιείς, ευθύς ως εννόησαν ότι οι Θηβαίοι είχαν εισέλθει ήδη και η πόλις ευρίσκετο εξ απροόπτου εις χείρας των, κατέλαβε πανικός, και νομίσαντες ότι οι εισελθόντες ήσαν πολύ περισσότεροι, διότι ένεκα της νυκτός δεν τους διέκριναν, απεφάσισαν να συνθηκολογήσουν, και αποδεχθέντες τας γενομένας δια του κήρυκος προτάσεις, έμεναν ήσυχοι, τόσον μάλλον καθόσον οι Θηβαίοι δεν μετεχειρίσθησαν βίαια μέτρα εναντίον κανενός. Αλλ' ενώ διεπραγματεύοντο όπως ημπορούσαν τους όρους της συνθηκολογίας, εννόησαν ότι οι Θηβαίοι ήσαν ολίγοι, και έκριναν ότι, αν τους επιτεθούν, θα τους καταβάλουν ευκόλως, διότι η πλειοψηφία των Πλαταιέων δεν επεθύμει ν' αποσπασθούν από τους Αθηναίους. Απεφάσισαν λοιπόν να επιχειρήσουν την επίθεσιν, και διατρυπώντες τους μεσοτοίχους, εσυγκεντρώνοντο εις εν και το αυτό μέρος, δια να μη γίνουν αντιληπτοί πορευόμενοι δια μέσου των οδών, ενώ συγχρόνως ετοποθέτουν αμάξας άνευ υποζυγίων εις τους δρόμους, δια να χρησιμεύσουν ως οδοφράγματα, και έλαβαν όσα άλλα μέτρα εφαίνοντο χρήσιμα εις την παρούσαν περίστασιν. Όταν δ' όλα ητοιμάσθησαν κατά το δυνατόν, επωφεληθέντες την ώραν της νυκτός, κατά την οποίαν επέκειτο η εμφάνισις της αυγής, ώρμησαν εκ των οικιών εναντίον των Θηβαίων, ίνα μη ως εκ του φωτός της ημέρας αντιταχθούν οι τελευταίοι θαρραλεώτερον κατά της επιθέσεώς των, και ευρεθούν υπό ίσους όρους με αυτούς, ενώ ως εκ του σκότους θα ήσαν δειλότεροι και θα εμειονέκτουν, ως μη γνωρίζοντες την τοπογραφίαν της πόλεως εξ ίσου καλώς όσον οι ίδιοι. Ως εκ τούτου, επετέθησαν κατ' αυτών αμέσως και ήλθαν εις χείρας χωρίς να χάνουν καιρόν.

4. Οι Θηβαίοι, άμα ως εννόησαν ότι ηπατήθησαν, ήρχισαν να πυκνώνουν τας τάξεις των, και προσεπάθουν να απωθήσουν τας επιθέσεις από οιονδήποτε μέρος και αν προήρχοντο. Και δις μεν ή τρις τας απέκρουσαν. Έπειτα όμως, όταν οι Πλαταιείς επετέθησαν εναντίον των με ορμήν, ενώ αι γυναίκες με αλαλαγμούς και οι δούλοι με κραυγάς έρριπταν από τα σπίτια λίθους και κεραμίδια, και συγχρόνως έβρεξε ραγδαίως καθ' όλην την διάρκειαν της νυκτός, τους κατέλαβε πανικός, και τραπέντες εις φυγήν έφυγαν δια μέσου της πόλεως. Επειδή δε τα γεγονότα αυτά ελάμβαναν χώραν περί το τέλος του σεληνιακού μηνός, ολίγοι, ως εκ του επικρατούντος σκότους και του λασπώδους εδάφους, εγνώριζαν ποίαν διεύθυνσιν έπρεπε να λάβουν δια να σωθούν, ενώ οι καταδιώκοντες αυτούς εγνώριζαν καλά πως να εμποδίσουν την διαφυγήν των, διό και πολλοί εξ αυτών εξωλοθρεύθησαν. Κάποιος άλλωστε από τους Πλαταιείς έκλεισε τας πύλας, από τας οποίας είχαν εισέλθει και αι οποίαι ήσαν αι μόναι ανοικταί, μεταχειρισθείς προς τούτο το οξύ άκρον ακοντίου, το οποίον ενέβαλεν αντί βαλάνου εις τον μοχλόν, εις τρόπον ώστε ούτε από το μέρος τούτο υπήρχε πλέον έξοδος.
Ως εκ τούτου, καταδιωκόμενοι προς όλας τας διευθύνσεις της πόλεως, άλλοι από αυτούς ανέβησαν εις το τείχος και ερρίφθησαν προς τα έξω και οι περισσότεροι εσκοτώθησαν, άλλοι έφθασαν εις αφύλακτον πύλην, όπου κάποια γυναίκα τους έδωκε πέλεκυν, δια του οποίου έκοψαν τον μοχλόν, και εξήλθαν απαρατήρητοι, όχι πολλοί όμως (διότι ταχέως έγιναν αντιληπτοί), και άλλοι τέλος εις πολλά μέρη της πόλεως εφονεύοντο σποραδικώς. Το μεγαλύτερον όμως τμήμα, το οποίον είχε πυκνώσει τας τάξεις του περισσότερον από τους άλλους, εισώρμησεν εις ευρύχωρον οίκημα, το οποίον απετέλει μέρος του τείχους, και του οποίου η εξώπορτα ευρέθη την στιγμήν εκείνην ανοικτή, νομίζοντες ότι η εξώπορτα αυτή ήτο πύλη του φρουρίου και ωδήγει κατ' ευθείαν προς τα έξω. Οι Πλαταιείς, βλέποντες αυτούς αποκλεισμένους, εσυσκέπτοντο αν έπρεπε να βάλουν φωτιά εις το οίκημα και τους καύσουν ζώντας, είτε να μεταχειρισθούν κανέν άλλο μέσον. Τέλος και αυτοί και όσοι άλλοι από τους Θηβαίους είχαν περισωθή πλανώμενοι ανά την πόλιν εσυμφώνησαν να παραδοθούν με τα όπλα των, αφεθέντες εις το έλεος των Πλαταιέων. Τοιαύτη υπήρξεν η τύχη των Θηβαίων, όσοι είχαν εισέλθει εντός των Πλαταιών.

5. Αλλ' οι επίλοιποι Θηβαίοι, οι οποίοι επρόκειτο κατά τα προσυμφωνηθέντα να φθάσουν πανστρατιά, διαρκούσης ακόμη της νυκτός, προς βοήθειαν των εισελθόντων, εις περίπτωσιν που η επιχείρησίς των δεν ήθελε τυχόν ευοδωθή, επειδή έμαθαν συγχρόνως καθ' οδόν την είδησιν περί των γενομένων, επέσπευσαν την πορείαν των. Αι Πλαταιαί απέχουν από τας Θήβας εβδομήντα περίπου σταδίους, και η βροχή που έπεσε διαρκούσης της νυκτός τους έκαμε να καθυστερήσουν. Διότι ο Ασωπός ποταμός είχεν εκχειλίσει και η διάβασίς του δεν ήτο εύκολος. Ως εκ τούτου, βαίνοντες υπό βροχήν και με δυσκολίαν διαβάντες τον ποταμόν, έφθασαν πολύ αργά, όταν ήδη άλλοι από τους εισελθόντας είχαν φονευθή και άλλοι είχαν συλληφθή ζώντες. Ως έμαθαν οι Θηβαίοι τα γενόμενα, διεσκέπτοντο να βάλουν χέρι επί των Πλαταιέων, των ευρισκομένων έξω της πόλεως, διότι υπήρχαν εις τους αγρούς και άνθρωποι και παντός είδους κινητά, ως ήτο φυσικόν, καθόσον το κακόν έγινεν απροσδοκήτως εν καιρώ ειρήνης, και ήθελαν, αν συλλάβουν μερικούς, να τους έχουν ομήρους, αντ' εκείνων από τους εισελθόντας, όσοι τυχόν είχαν συλληφθή ζωντανοί. Αυτά ήσαν τα σχέδια των Θηβαίων. Αλλ' ενώ ακόμη διεσκέπτοντο, υποπτευθέντες οι Πλαταιείς ότι κάτι τοιούτο θα γίνη και φοβηθέντες περί των έξω, έστειλαν κήρυκα εις τους Θηβαίους, λέγοντες ότι η ενέργεια των επιχειρησάντων να καταλάβουν την πόλιν των εν καιρώ ειρήνης αντέκειτο εις τας γενικώς ανεγνωρισμένας αρχάς, που διέπουν τας σχέσεις των πολιτειών, και παραγγέλλοντες να μη προβούν εις βίαια μέτρα κατά των εκτός της πόλεως, ειδεμή, εδήλωσαν, θα φονεύσουν και αυτοί τους αιχμαλώτους των, ενώ, αν οι Θηβαίοι αποσυρθούν από το έδαφός των, θα τους αποδώσουν τους αιχμαλώτους αμέσως. Ούτω διηγούνται τα πράγματα οι Θηβαίοι, και ισχυρίζονται ότι οι Πλαταιείς επεβεβαίωσαν την υπόσχεσίν των δι' όρκου. Αλλ' οι Πλαταιείς δεν παραδέχονται ότι υπεσχέθησαν να αποδώσουν αμέσως τους άνδρας, αλλά μόνον, εάν τυχόν κατόπιν διαπραγματεύσεων έφθαναν εις συμφωνίαν, και αρνούνται την δι' όρκου επιβεβαίωσιν. Όπως και αν έχη το πράγμα, οι Θηβαίοι απεσύρθησαν από το έδαφος των Πλαταιών, χωρίς να προξενήσουν καμμίαν βλάβην. Ενώ οι Πλαταιείς, ευθύς ως εισεκόμισαν εσπευσμένως, τα κινητά των από την ύπαιθρον χώραν, εφόνευσαν αμέσως τους αιχμαλώτους. Οι συλληφθέντες ήσαν εκατόν ογδοήντα και μεταξύ αυτών και ο Ευρύμαχος, με τον οποίον είχαν διαπραγματευθή οι προδόται.

6.Μετά τούτο, και εις τας Αθήνας απέστειλαν αγγελιαφόρον και εις τους Θηβαίους επέτρεψαν να παραλάβουν τους νεκρούς των, χορηγήσαντες σύντομον προς τούτο ανακωχήν, και προέβησαν εις την ρύθμισιν των πραγμάτων της πόλεως, όπως ενόμιζαν συμφερώτερον δια την περίστασιν. Αλλ' η αναγγελία των γενομένων εις τας Πλαταιάς είχεν ευθύς γνωσθή εις τους Αθηναίους, και ως εκ τούτου όχι μόνον προέβησαν ούτοι αμέσως εις σύλληψιν των Βοιωτών, όσοι ήσαν εις την Αττικήν, αλλά και εις τας Πλαταιάς έστειλαν κήρυκα με την παραγγελίαν να μη προβούν εις κακοποίησιν των αιχμαλωτισθέντων Θηβαίων, πριν ακουσθή και η ιδική των περί αυτών γνώμη. Διότι δεν είχεν εισέτι αναγγελθή προς αυτούς ότι είχαν φονευθή. Καθόσον μόλις εισήρχοντο οι Θηβαίοι εις τας Πλαταιάς, ανεχώρησεν ο πρώτος αγγελιαφόρος, ο δε δεύτερος, μόλις είχαν ηττηθή και συλληφθή, επομένως από όσα συνέβησαν ακολούθως τίποτε δεν εγνώριζαν οι Αθηναίοι. Ως εκ τούτου, τας οδηγίας των έστειλαν οι Αθηναίοι εν αγνοία του φόνου των αιχμαλώτων, και όταν έφθασεν ο κήρυξ των τους ευρήκε σκοτωμένους. Μετά ταύτα, οι Αθηναίοι έστειλαν εις Πλαταιάς στρατιωτικήν δύναμιν, η οποία, αφού εισήγαγε τρόφιμα εις την πόλιν και αφήκεν εκεί φρουράν, παρέλαβεν επιστρέφουσα τους ανικάνους δι' οιανδήποτε υπηρεσίαν άνδρας, καθώς και τα γυναικόπαιδα.

7.

Τελικαί προετοιμασίαι Αθηναίων και Πελοποννησίων

Μετά το πραξικόπημα τούτο των Πλαταιέων και την εντεύθεν κατάφωρον διάρρηξιν της Τριακονταετούς συνθήκης, οι Αθηναίοι ήρχισαν να παρασκευάζωνται προς πόλεμον, αλλ' ήρχισαν επίσης να παρασκευάζωνται και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των. Αμφότεροι δε ητοιμάζοντο να στείλουν πρεσβείας προς τον Βασιλέα καί τους βαρβάρους κάθε άλλης χώρας, από την οποίαν ήλπιζεν έκαστος από αυτούς να εξασφαλίση βοήθειαν, ενώ συγχρόνως επεδίωκαν να προσλάβουν ως συμμάχους των τας πόλεις εκείνας που ήσαν εκτός της σφαίρας της ιδικής των επιρροής, Και οι μεν Λακεδαιμόνιοι, εκτός των ευρισκομένων ήδη εις τους Πελοποννησιακούς λιμένας πλοίων, παρήγγειλαν προς εκείνους, οι οποίοι από την Ιταλίαν και Σικελίαν είχαν ταχθή με το μέρος των, να ετοιμάσουν διακόσια, κατ' αναλογίαν του μεγέθους εκάστης πόλεως, πλοία - εις τρόπον ώστε η ολική δύναμις του στόλου των ν' ανέλθη εις πεντακόσια πλοία - και προμηθεύσουν ωρισμένον ποσόν χρημάτων. Κατά τα λοιπά δε παρήγγειλαν εις αυτούς να μένουν ήσυχοι και να δέχονται εις τους λιμένας των τα Αθηναϊκά πλοία, εφόσον θα κατέπλεε κάθε φοράν εν και μόνον πλοίον, και τούτο έως ότου συμπληρωθή η εν λόγω προετοιμασία. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, εξήταζαν ποίους έχουν συμμάχους και έστελλαν πρέσβεις ως επί το πλείστον εις τα παρά την Πελοπόννησον μέρη, την Κέρκυραν, την Κεφαλληνίαν, την Ακαρνανίαν και την Ζάκυνθον, καθόσον εννοούσαν ότι αν ημπορούσαν να στηριχθούν ασφαλώς εις τη φιλίαν των μερών αυτών, να ήσαν εις θέσιν να, εξαντλήσουν την Πελοπόννησον, διεξάγοντες τον πόλεμον από όλα τα πέριξ αυτής μέρη.

8. Τα σχέδια λοιπόν αμφοτέρων ήσαν σοβαρά και εις τον πόλεμον απεδύοντο πλήρεις θάρρους και αποφασιστικότητος. Ήτο άλλωστε φυσικόν τούτο, διότι οι άνθρωποι κατά την αρχήν πάσης επιχειρήσεως δεικνύουν μεγαλυτέραν δραστηριότητα, ενώ υπήρχεν επί πλέον κατά τον χρόνον τούτον πολυάριθμος νεολαία εις την Πελοπόννησον και τας Αθήνας, η οποία εξ απειρίας επεθύμει τον πόλεμον. Και ολόκληρος η άλλη Ελλάς ευρίσκετο εις μετέωρον κατάστασιν, εφόσον τα δύο σημαντικώτερα κράτη ήρχοντο εις χείρας. Και πολλά μεν μαντικά λόγια εφέροντο από στόμα εις στόμα, πολλούς δε χρησμούς έψαλλαν οι χρησμολόγοι, όχι μόνον μεταξύ των μελλόντων να πολεμήσουν, αλλά και καθ' όλην την Ελλάδα. Εκτός τούτου, η Δήλος, ολίγον προ των γεγονότων τούτων, έπαθε σεισμόν, ενώ δεν είχεν υποστή τοιούτον προηγουμένως, εφόσον τουλάχιστον φθάνει η μνήμη των Ελλήνων. Ελέγετο άλλωστε και επιστεύετο ότι ο σεισμός αυτός ήτο ο προάγγελος των επικειμένων γεγονότων, και κάθε άλλο ανάλογον επεισόδιον, το οποίον ελάμβανε χώραν, εξητάζετο με πολλήν προσοχήν. Αι συμπάθειαι όμως της κοινής γνώμης εστρέφοντο ασυγκρίτως περισσότερον προς το μέρος των Λακεδαιμονίων, τόσον μάλλον καθόσον είχαν διακηρύξει επισήμως, ότι αναλαμβάνουν να ελευθερώσουν την Ελλάδα. Και κάθε ιδιώτης και κάθε πόλις είχαν ζωηράν επιθυμίαν να τους βοηθήσουν, είτε δια λόγων, είτε δι' έργων, εις ό,τι ημπορούσαν, και καθείς ενόμιζεν ότι όπου αυτός δεν είναι παρών, εκεί τα πράγματα δεν ημπορούν να ευοδωθούν. Τόσον γενική ήτο η μήνις εναντίον των Αθηναίων, διότι άλλοι μεν επεθύμουν ν' αποτινάξουν την κυριαρχίαν των, άλλοι δε εφοβούντο μήπως υποβληθούν εις αυτήν.

9. Με τοιαύτην προετοιμασίαν και τοιαύτα αισθήματα, ήσαν έτοιμοι ν' αποδυθούν εις τον αγώνα. Σύμμαχοι των δύο μερών κατά την έναρξιν των πολεμικών επιχειρήσεων ήσαν αι επόμεναι πόλεις: Των μεν Λακεδαιμονίων όλοι οι εντός του Ισθμού Πελοποννήσιοι πλην των Αργείων και των Αχαιών (οι οποίοι διετήρουν φιλικάς σχέσης και με τα δύο μέρη. Από τους Αχαιούς δε μόνον οι Πελληνείς κατ' αρχάς έλαβαν μέρος εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν των Λακεδαιμονίων, έπειτα όμως και όλοι οι άλλοι). Εκτός της Πελοποννήσου, οι Μεγαρείς, οι Φωκείς, οι Λοκροί, οι Βοιωτοί, οι Αμπρακιώται, οι Λευκάδιοι και οι Ανακτόριοι. Από αυτούς δε οι Κορίνθιοι, οι Μεγαρείς, οι Σικυώνιοι, οι Πελληνείς, οι Ηλείοι, οι Αμπρακιώται και οι Λευκάδιοι παρείχαν και ναυτικόν, οι Βοιωτοί, οι Φωκείς και οι Λοκροί παρείχαν και ιππικόν, ενώ αι λοιπαί πόλεις μόνον πεζικόν. Αυτοί ήσαν οι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Των δε Αθηναίων σύμμαχοι ήσαν οι Χίοι, οι Λέσβιοι, οι Πλαταιείς, οι Μεσσήνιοι, οι κατοικούντες την Ναύπακτον, οι περισσότεροι από τους Ακαρνάνας, οι Κερκυραίοι, οι Ζακύνθιοι, και επί πλέον αι υποτελείς πόλεις, αι κείμεναι εις διαφόρους χώρας, η παραθαλάσσιος δηλαδή Καρία, οι Δωριείς, οι γειτονεύοντες με τους Κάρας, η Ιωνία, ο Ελλήσποντος, και τα παράλια εν γένει της Θράκης, όλαι αι νήσοι, όσαι κείνται ανατολικώς της Πελοποννήσου και της Κρήτης, πλην της Μήλου και της Θήρας. Από αυτούς ναυτικόν παρείχαν οι Χίοι, οι Λέσβιοι, οι Κερκυραίοι, ενώ οι λοιποί πεζικόν και χρήματα. Αυτοί ήσαν οι σύμμαχοι των δύο μερών και αυταί αι προετοιμασίαι των δια τον πόλεμον.

10.

Συγκέντρωσις του Πελοποννησιακού στρατού εις Ισθμόν

Οι Λακεδαιμόνιοι, ευθύς μετά τα γεγονότα των Πλαταιών, διεμήνυσαν εις τας πόλεις της Πελοποννήσου και τους εκτός αυτής συμμάχους να παρασκευάσουν τον στρατόν των και τα εφόδια, όσα έπρεπε να έχουν δι' εκστρατείαν εις το εξωτερικόν δια να εισβάλουν εις την Αττικήν. Εφόσον εσυμπληρώνετο κατά τον λεχθέντα χρόνον η ετοιμασία των διαφόρων πόλεων, τα δύο τρίτα της στρατιωτικής δυνάμεως εκάστης από αυτάς συνήρχοντο εις τον Ισθμόν. Και όταν ολόκληρος ο στρατός είχε συγκεντρωθή, ο Αρχίδαμος, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων, ο οποίος ήτο αρχηγός της εκστρατείας αυτής, συνεκάλεσε τους στρατηγούς όλων των πόλεων, τους ανωτέρους αξιωματικούς και τους επιφανεστέρους από τους λοιπούς, και τους απηύθυνε τας επομένας προτροπάς:

11.

Λόγος του Αρχιδάμου

"Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι, και οι πατέρες μας έκαμαν πολλάς εκστρατείας εντός και εκτός της Πελοποννήσου, και οι πρεσβύτεροι από ημάς τους ιδίους δεν είναι άπειροι του πολέμου. Ποτέ άλλοτε, εν τούτοις, ούτε εκείνοι, ούτε ημείς, εξεστρατεύσαμεν με μεγαλυτέραν στρατιωτικήν δύναμιν από αυτήν εδώ, και μολονότι βαδίζομεν εναντίον πόλεως ισχυροτάτης, και ο ιδικός μας εξ άλλου στρατός είναι πολυάριθμος και γενναίος. Καθήκον επομένως έχομεν ούτε από τους πατέρας μας να φανώμεν κατώτεροι, ούτε από την ιδικήν μας δόξαν υποδεέστεροι. Διότι ολόκληρος η Ελλάς έχει συνταραχθή και στρέφει τα βλέμματά της προς την επιχείρησίν μας, και ευνοϊκώς διατεθειμένη προς ημάς, ένεκα του κατά των Αθηναίων μίσους της, εύχεται την επιτυχίαν του σκοπού μας. Δεν πρέπει λοιπόν, και αν ακόμη κανείς πιστεύη ότι επειδή εκστρατεύομεν με υπερτέρας δυνάμεις, και υπάρχει ελάχιστος κίνδυνος, ότι ο εχθρός θα δώση εναντίον μας μάχην εκ του συστάδην, να προελαύνωμεν ένεκα τούτου με αμελεστέραν υπό οιανδήποτε έποψιν ετοιμασίαν, αλλά και ο αρχηγός εκάστης πόλεως και ο στρατιώτης πρέπει να περιμένη ότι ημπορεί να περιέλθη ο ίδιος εις κίνδυνον. Καθόσον αι τύχαι των πολέμων είναι άδηλοι και από μικρά επεισόδια μεγάλα γεγονότα ημπορούν να προέλθουν, και αι επιχειρήσεις γίνονται ως επί το πολύ εις βρασμόν πάθους. Και πολλάκις ολιγαριθμοτέρα δύναμις, ένεκα της προνοητικότητος, την οποίαν της επέβαλλεν η συν-αίσθησις της αδυναμίας της, απέκρουσεν αποτελεσματικώτερον πολυαριθμοτέραν τοιαύτην, η οποία ευρέθη απαράσκευος, διότι υπετίμησε τον αντίπαλόν της. Οφείλει, άλλωστε, εκείνος που εκστρατεύει εις ξένην χώραν να είναι πάντοτε θαρραλέος μεν το φρόνημα, προσεκτικός όμως εις τους κινδύνους της επιχειρήσεως και παρεσκευασμένος προς τούτους. Διότι τοιουτοτρόπως και όταν επιτίθεται κατά των εχθρών θα είναι γενναιότατος και όταν αμύνεται ασφαλέστατος. Ημείς όμως εκστρατεύομεν εναντίον πόλεως όχι τόσον αδυνάτου ν' αμυνθή, αλλά κατά πάντα άριστα παρεσκευασμένης, ώστε έχομεν κάθε λόγον να περιμένωμεν ότι οι Αθηναίοι θα μας αντιμετωπίσουν εις μάχην, και αν ακόμη δεν έχουν τοιαύτην διάθεσιν, τώρα που δεν εφθάσαμεν ακόμη εκεί, πάντως όμως όταν θα μας βλέπουν επί του εδάφους των ερημώνοντας και καταστρέφοντας τας περιουσίας των. Διότι όλοι οι άνθρωποι καταλαμβάνονται από αγανάκτησιν, όταν με τα ίδια των τα μάτια βλέπουν κάποιον ασυνήθιστον κακόν που τους συμβαίνει, την στιγμήν μάλιστα ακριβώς που γίνονται θύματα αυτού, και όσοι ένεκα της εξάψεως του πάθους σκέπτονται ολιγώτερον, γίνονται περισσότερον επιθετικοί. Οι Αθηναίοι, άλλωστε, και πολύ περισσότερον από άλλους είναι φυσικόν να ενεργήσουν κατ' αυτόν τον τρόπον αφού έχουν την αξίωσιν όχι μόνον να κυριαρχούν επί των άλλων, αλλά και να ερημώνουν μάλλον δι' επιδρομών την ξένην χώραν, παρά να βλέπουν την ιδικήν των ερημωνομένην. Έχοντες λοιπόν υπ' όψιν ότι εκστρατεύετε εναντίον πόλεως τόσον ισχυράς, και ότι αναλόγως της καλής ή της κακής εκβάσεως θ' αποκομίσετε δια τους εαυτούς σας και τους προγόνους σας μεγίστην φήμην ή δυσφημίαν, ακολουθείτε τους αρχηγούς σας οπουδήποτε σας οδηγούν, αφοσιωμένοι προ παντός εις την τάξιν και την επαγρύπνησιν και έχοντες την προσοχήν διαρκώς εστραμμένην προς τας διαταγάς των. Διότι τίποτε δεν είναι ωραιότερον και ασφαλέστερον από πολυάριθμον στρατόν, ο οποίος εμφανίζεται εμπνεόμενος από ενιαίον πνεύμα πειθαρχίας".

12.

Η τελευταία Σπαρτιατική πρεσβεία εις Αθήνας

Μετά τους ολίγους αυτούς λόγους, ο Αρχίδαμος έλυσε την συνάθροισιν, και πριν προχωρήση, έστειλεν εις τας Αθήνας πρέσβυν, τον Σπαρτιάτην Μελήσιππον, υιόν του Διακρίτου, δια να εξακριβώση εάν οι Αθηναίοι, βλέποντες τους εχθρούς ευρισκομένους ήδη καθ' οδόν, ήθελαν δειχθή ενδοτικώτεροι. Εκείνοι όμως δεν επέτρεψαν εις αυτόν να εισέλθη εις την πόλιν και ακόμη ολιγώτερον να παρουσιασθή εις την Συνέλευσιν. Διότι είχε προηγουμένως ψηφισθή πρότασις του Περικλέους, όπως μη δέχωνται κήρυκα ή πρέσβεις των Λακεδαιμονίων αφ' ης ούτοι είχαν εκστρατεύσει. Απέπεμψαν λοιπόν τον κήρυκα, χωρίς να τον ακούσουν, και τον διέταξαν να εξέλθη των ορίων της Αττικής αυθημερόν και του λοιπού, εάν θέλουν οι Λακεδαιμόνιοι να κάμουν καμμίαν ανακοίνωσιν να στέλλουν πρέσβεις, μόνον αφού προηγουμένως επιστρέψουν εις τα ίδια. Συναπέστειλαν, άλλωστε μετά του Μελησίππου φρουρούς, δια να μην επικοινωνήση με κανένα και όταν αυτός έφθασεν εις τα σύνορα της Αττικής και έμελλε να χωρισθή από τους φρουρούς, είπε, πριν εκκινήση, τας ολίγας αυτάς λέξεις: "Η σημερινή ημέρα θα γίνη αρχή μεγάλων κακών δια την Ελλάδα". Όταν, μετά την επιστροφήν του εις το στρατόπεδον, έμαθεν ο Αρχίδαμος ότι οι Αθηναίοι δεν ήσαν καθόλου διατεθειμένοι να υποχωρήσουν, συναγείρας τον στρατόν εισέβαλεν εις το έδαφός των. Οι Βοιωτοί, εξ άλλου, έστειλαν εις τους Πελοποννησίους δια την κοινήν εκστρατίαν το ανάλογον μέρος πεζικού και το ιππικόν των, ενώ με το υπόλοιπον της δυνάμεώς των ήλθαν εις την χώραν των Πλαταιών και ήρχισαν να ερημώνουν τα κτήματα.

13.

Ο Περικλής περί των στρατιωτικών και οικονομικών πηγών των Αθηνών

Αλλά πριν εισβάλουν οι Πελοποννήσιοι εις την Αττικήν και ενώ ακόμη ευρίσκοντο καθ' οδόν, συναθροιζόμενοι εις τον Ισθμόν, ο Περικλής, υιός του Ξανθίππου, ο οποίος με εννέα άλλους ήτο στρατηγός των Αθηναίων, άμα ως εννόησε το επικείμενον της εισβολής, υπωπτεύθη μη τυχόν ο Αρχίδαμος, λόγω της φιλίας, η οποία ετύγχανε να τους συνδέη, φεισθή τους αγρούς του και δεν τους ερήμωση, είτε εξ οικείας προαιρέσεως, διότι ήθελε να χαρισθή προς αυτόν, ή και κατά παραγγελίαν των Λακεδαιμονίων, δια να τον διαβάλουν, όπως εξ αιτίας του είχαν απαιτήσει επισήμως και τον εξαγνισμόν του ανοσιουργήματος. Ως εκ τούτου, εδήλωσε δημοσία προς τους Αθηναίους, ενώπιον της συνελεύσεως του λαού, ότι συνεδέετο μεν προς τον Αρχίδαμον δια φιλίας, τούτο όμως δεν έγινε βέβαια προς ζημίαν της πόλεως, και ότι εάν οι εχθροί δεν ερημώσουν τους αγρούς και τας οικίας του, όπως των λοιπών πολιτών, τα αφίνει υπέρ του Δημοσίου, και παρακαλεί να μη εγερθή εκ της αφορμής αυτής καμμία εναντίον του υποψία. Απηύθυνεν, άλλωστε, όπως και προηγουμένως, παραινέσεις, εν σχέσει προς την γενικήν κατάστασιν, ότι δηλαδή πρέπει να παρασκευάζωνται δια τον πόλεμον και να μεταφέρουν από τους αγρούς εις την πόλιν τα κινητά των, ότι πρέπει ν' αποφεύγουν την σύναψιν μάχης επί του ανοικτού πεδίου, αλλά να εισέλθουν εις την πόλιν και αμυνθούν όπισθεν των τειχών αυτής, ότι οφείλουν να έχουν έτοιμον τον στόλον των, εις τον οποίον στηρίζεται η δύναμίς των, και να συγκρατούν με δυνατό χέρι τους συμμάχους εις υποταγήν, εξηγών ότι η δύναμίς των εξαρτάται από την πρόσοδον των χρημάτων που καταβάλλουν οι τελευταίοι, και ότι αι νίκαι εις τον πόλεμον κερδίζονται ως επί το πλείστον με σώφρονα πολιτικήν και αφθονίαν χρημάτων. Και συνιστούν εις αυτούς να έχουν θάρρος, καθόσον η πόλις χωρίς να υπολογισθούν τα άλλα της έσοδα, εισπράττει ετησίως κατά μέσον όρον εξακόσια τάλαντα φόρον από τους συμμάχους, ενώ, εξ άλλου, υπήρχαν εις την Ακρόπολιν ακόμη τότε εξ χιλιάδες τάλαντα εις αργυρούν νόμισμα. Διότι είχε μεν φθάσει το ανώτατον ποσόν εις εννέα χιλιάδας επτακόσια τάλαντα, εκ τούτων όμως είχαν γίνει αι δαπάναι δια την κατασκευήν των Προπυλαίων της Ακροπόλεως και των άλλων οικοδομημάτων και δια την εκστρατείαν της Ποτειδαίας. Εκτός τούτων, υπήρχαν ακόμη άκοπος χρυσός και άργυρος και αφιερώματα ιδιωτικά και δημόσια, εις ιερά σκεύη χρησιμοποιούμενα εις τας πομπάς και τους αγώνας, εις λάφυρα Περσικά και άλλα τυχόν παρόμοια, αξίας τουλάχιστον πεντακοσίων ταλάντων. Υπελόγιζεν ακόμη ότι ήσαν εις την διάθεσίν των και οι θησαυροί των άλλων ναών, οι οποίοι ήσαν όχι ολίγοι, και εις περίστασιν που ήθελαν καταντήσει να στερηθούν κάθε άλλον πόρον, και αυτός ο χρυσούς στολισμός του αγάλματος της Αθηνάς. Το άγαλμα, ως ισχυρίζετο, είχε καθαρόν χρυσόν βάρους σαράντα ταλάντων, ο οποίος ολόκληρος ήτο μετακινητός. Εάν μεταχειρισθούν τους θησαυρούς αυτούς χάριν της σωτηρίας των, ώφειλαν, είπε, να τους αντικαταστήσουν πάλιν εξ ολοκλήρου. Και ως προς μεν τους χρηματικούς πόρους ενεθάρρυνεν αυτούς κατ' αυτόν τον τρόπον. Ως προς την στρατιωτικήν, εξ άλλου, δύναμιν, ανέφερεν ότι υπήρχαν δέκα τρεις χιλιάδες οπλίται, χωρίς να υπολογισθούν οι φρουροί των φρουρίων και αι δέκα εξ χιλιάδες των ανδρών, των προωρισμένων δια την φρούρησιν των τειχών της πόλεως. Διότι τόσος ήτο, κατά τας αρχάς του πολέμου, οσάκις εγίνετο εισβολή του εχθρού, ο αριθμός των εν λόγω φρουρών, αποτελούμενος από μέρος των πρεσβυτέρων και των νεωτέρων πολιτών, και από όλας τας ηλικίας των μετοίκων οπλιτών. Διότι το μήκος του Φαληρικού τείχους ήτο τριάντα πέντε στάδια από Φαλήρου μέχρι του τείχους, το οποίον περιέβαλλε την πόλιν, και το φρουρούμενον μέρος του τελευταίου τούτου είχε μήκος σαράντα τρία (καθόσον τμήμα αυτού, το μεταξύ του Μακρού Τείχους καί του Φαληρικού, έμενεν αφρούρητον). Τα δε Μακρά Τείχη προς τον Πειραιά, εκ των οποίων το εξωτερικόν μόνον σκέλος εφρουρείτο, είχαν μήκος σαράντα στάδια. Ολόκληρος ο τειχισμένος περίβολος του Πειραιώς, μαζί και της Μουνυχίας, ήτο εξήντα σταδίων, από τα οποία το ήμισυ μόνον εφρουρείτο. Εβεβαίωσεν επίσης ότι υπήρχαν χίλιοι διακόσιοι ιππείς, μεταξύ των οποίων ήσαν και ιπποτοξόται, χίλιοι εξακόσιοι τοξόται, και τριακόσιαι τριήρεις, αξιόμαχοι. Τόση και όχι μικροτέρα ήτο η καθ' έκαστον κλάδον Αθηναϊκή δύναμις κατά την στιγμήν που επέκειτο η πρώτη εισβολή των Πελοποννησίων και ήρχιζεν ο πόλεμος. Και πολλά άλλα ακόμη είπεν ο Περικλής, κατά την συνήθειάν του, προς απόδειξιν ότι θα εξέλθουν νικηταί από τον πόλεμον.

14.

Συγκέντρωσις όλων των Αθηναίων εντός της πόλεως

Οι Αθηναίοι, αφού ήκουσαν τους λίγους αυτούς, επείσθησαν τελικώς, και ήρχισαν να μεταφέρουν από τους αγρούς εις την πόλιν τα γυναικόπαιδα, και επί πλέον τα οικιακά έπιπλα και σκεύη, αφαιρούντες και αυτά ακόμη τα ξύλινα εξαρτήματα των οικιών. Τα πρόβατα δε και τα υποζύγια απέστειλαν εις την Εύβοιαν και τας παρακειμένας νήσους. Επειδή όμως οι πολλοί ανέ-καθεν συνήθιζαν να διαιτώνται εις τους αγρούς, βαρέως έφεραν την αναγκαστικήν αυτήν μετοικεσίαν.

15. Η συνήθεια αυτή είχεν επικρατήσει από την αρχαιοτάτην εποχήν μεταξύ των Αθηναίων, περισσότερον από όλους τους άλλους Έλληνας. Διότι επί Κέκροπος καί των πρώτων βασιλέων μέχρι του Θησέως, ο πληθυσμός της Αττικής ήτο πάντοτε κατανεμημένος εις περισσοτέρας πόλεις, από τας οποίας κάθε μία είχε χωριστόν πρυτανείον και άρχοντας, και εφόσον δεν παρουσιάζετο καμμία αιτία φόβου, δεν συνήρχοντο δια να συσκεφθούν μετά του βασιλέως, αλλ' οι κάτοικοι κάθε πόλεως διεσκέπτοντο χωριστά περί των υποθέσεών της και ήσκουν την διοίκησιν. Συνέβη μάλιστα ενίοτε μερικαί από αυτάς και πόλεμον να διεξαγάγουν κατά του βασιλέως, όπως λόγου χάριν οι Ελευσίνιοι, υπό τον Εύμολπον, εναντίον του Ερεχθέως. Όταν όμως εβασίλευσεν ο Θησεύς, ο οποίος ανεδείχθη εξ ίσου ισχυρός όσον και συνετός ηγεμών, και άλλας μεταρρυθμίσεις εισήγαγεν εις την χώραν, και αφού κατήργησε τα Βουλευτήρια και τας Αρχάς των διαφόρων πόλεων, ωργάνωσεν όλους τους κατοίκους της Αττικής εις το σημερινόν κράτος των Αθηνών, εγκαταστήσας εν Βουλευτήριον και εν Πρυτανείον, και ενώ επέτρεψεν εις τους κατοίκους των διαφόρων πόλεων να νέμωνται τα κτήματά των, όπως και πριν, ηνάγκασεν αυτούς να έχουν μίαν κοινήν πολιτείαν, τας Αθήνας, αι οποίαι, επειδή όλοι πλέον κατέβαλλαν τον φόρον προς αυτάς, έγιναν μεγαλόπολις, και ως τοιαύτη παρεδόθη υπό του Θησέως εις τους μεταγενεστέρους. Και από τον καιρόν εκείνον η πόλις των Αθηνών εορτάζει δια δημοσίας δαπάνης τα Συνοίκια, εορτήν προς τιμήν της Θεάς. Προηγουμένως την πόλιν απετέλει η σημερινή Ακρόπολις και το κάτωθεν αυτής μέρος, μάλιστα το προς νότον στρεφόμενον. Τούτο αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι ναοί όχι μόνον της Αθηνάς, αλλά και άλλων θεών ευρίσκονται μέσα εις την Ακρόπολιν, και όσοι είναι έξω από αυτήν προς τούτο μάλλον το μέρος της πόλεως είναι κτισμένοι ως λόγου χάριν ο ναός του Ολυμπίου Διός, του Πυθίου Απόλλωνος, της Γης, του Λιμναίου Διονύσου, εις τιμήν του οποίου εορτάζονται την δωδεκάτην του μηνός Ανθεστηριώνος τα αρχαιότερα Διονύσια, και την συνήθειαν αυτήν διατηρούν ακόμη και σήμερον οι Ίωνες, οι καταγόμενοι από τους Αθηναίους. Εις τον ίδιον, άλλωστε, χώρον είναι κτισμένοι και άλλοι αρχαίοι ναοί. Και η κρήνη, η οποία σήμερον ονομάζεται Εννεάκρουνος, εκ του σχήματος το οποίον εδόθη εις αυτήν από τους Πεισιστρατίδας, αλλ' η οποία τον παλαιόν καιρόν, πριν αποκαλυφθούν αι πηγαί, ωνομάζετο Καλλιρρόη, εχρησιμοποιείτο δε δια τας σπουδαιοτέρας περιστάσεις από τους ανθρώπους του καιρού εκείνου, λόγω του ότι ήτο πλησίον, και σήμερον ακόμη, ένεκα της παλαιάς αυτής συνήθειας, επικρατεί η χρησιμοποίησις του νερού της όχι μόνον εις τας προ του γάμου εορτάς, αλλά και εις άλλας ιεροτελεστίας. Ένεκα της προς το μέρος τούτο κατοικίας του πληθυσμού κατά τον παλαιόν καιρόν, η Ακρόπολις ονομάζεται μέχρι σήμερον ακόμη υπό των Αθηναίων "πόλις".

16. Ένεκα λοιπόν του αυτονόμου βίου, τον οποίον έζησαν επί μακρόν διάστημα χρόνου οι Αθηναίοι εις όλην την ύπαιθρον χώραν, οι περισσότεροι, όχι μόνον από τους παλαιούς, αλλά και από τους απογόνους των, και όταν ακόμη ωργανώθησαν εις εν κράτος, εξηκολούθουν μόλα ταύτα, λόγω της συνήθειας που απέκτησαν, να κατοικούν οικογενειακώς μέχρι του παρόντος πολέμου εις τους αγρούς, όπου και εγεννώντο. Και ως εκ τούτου εδυσφόρουν δια την αναγκαστικήν μετοικεσίαν, τόσον μάλλον, καθόσον εσχάτως μόνον είχαν επανορθώσει τας ζημίας, τας οποίας αι εγκαταστάσεις των είχαν πάθει κατά τον Περσικόν πόλεμον. Εθλίβοντο, τωόντι, και βαρέως έφεραν ότι εγκατέλειπαν όχι μόνον τας κατοικίας των, αλλά και τους ναούς, οι οποίοι ανέκαθεν τους ανήκαν, σύμφωνα με το αρχαίον πολίτευμα, ως πατροπαράδοτος κληρονομιά, και επί πλέον, διότι έμελλαν να μεταβάλουν τρόπον ζωής και διότι η μετοικεσία των απετέλει δια καθένα απ' αυτούς αληθή εγκατάλειψιν της γενεθλίου του πόλεως.

17. Όταν, εξ άλλου, έφθασαν εις την πόλιν, ολίγοι μόνον είχαν διαθεσίμους κατοικίας ή ημπορούσαν να εύρουν κατάλυμα πλησίον φίλων ή οικείων, ενώ οι πολλοί εγκατεστάθησαν εις τ' ακατοίκητα μέρη της πόλεως, τους Ιερούς περιβόλους και τους εις ήρωας αφιερωμένους χώρους, εκτός της Ακροπόλεως και του Ελευσινίου, καθώς και εις κάθε άλλον περίβολον που ημπορούσε να κλεισθή ασφαλώς. Και αυτό ακόμη το καλούμενον Πελαργικόν, το κείμενον εις τους πρόποδας της Ακροπόλεως, του οποίου την χρησιμοποίησιν προς κατοικίαν απηγόρευεν όχι μόνον παλαιά κατάρα, αλλά και χρησμός του Πυθικού Μαντείου, του οποίου ο τελευταίος στίχος ώριζε: "Το Πελαργικόν είναι καλύτερα να μείνη αχρησιμοποίητον", υπό την πίεσιν όμως της αμέσου ανάγκης εγέμισεν από κατοικίας. Και ο χρησμός, όπως εγώ νομίζω, επραγματοποιήθη, αντιθέτως όμως προς την κοινήν προσδοκίαν. Διότι αι συμφοραί της πόλεως δεν επήλθαν ένεκα της αθεμίτου προς κατοικίαν χρησιμοποιήσεώς του, αλλά την ανάγκην της χρησιμοποιήσεως αυτής επροκάλεσεν ο πόλεμος, και ο χρησμός, χωρίς να τον μνημονεύση, έλεγεν ότι το Πελαργικόν δεν έμελλε να κατοικηθή ποτέ εις ημέρας ευτυχίας. Αλλά και εις τους πύργους των τειχών κατώρθωσαν πολλοί να εγκατασταθούν, και όπου αλλού έκαστος ημπόρεσε. Διότι όταν συνεκεντρώθησαν όλοι, δεν υπήρχε χώρος αρκετός δι' αυτούς εντός της πόλεως, αλλά βραδύτερον διένειμαν εις μερίδια, όχι μόνον τα Μακρά Τείχη, αλλά και το μεγαλύτερον μέρος του Πειραιώς.
Κατά τον ίδιον, εν τούτοις, καιρόν, οι Αθηναίοι κατεγίνοντο δραστηρίως δια τον πόλεμον, συγκεντρώνοντες τας συμμαχικάς των δυνάμεις, και εξοπλίζοντες στόλον εκατόν πλοίων δια ναυτικήν εκστρατείαν εναντίον της Πελοποννήσου.

18.

Η πρώτη εισβολή των Πελοποννησίων εις την Αττικήν. Ερήμωσις αυτής

Αλλ' ενώ αι πολεμικαί ετοιμασίαι των Αθηναίων ευρίσκοντο εις το σημείον τούτο, ο Πελοποννησιακός στρατός προελαύνων έφθασε πρώτον προ της Οινόης της Αττικής από όπου επρόκειτο να γίνη η εισβολή. Και άμα ως εστρατοπέδευσαν εκεί, ητοιμάζοντο να επιτεθούν κατά του τείχους και δια πολιορκητικών μηχανών και δι' άλλων μέσων. Διότι η Οινόη, κειμένη εις τα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας, ήτο τειχισμένη, και οι Αθηναίοι διετήρουν εκεί φρουράν, οσάκις ήθελεν εκραγή πόλεμος. Οι Λακεδαιμόνιοι, λοιπόν, ενώ παρεσκευάζοντο δια την επίθεσιν κατά της Οινόης, εχρονοτρίβησαν περί αυτήν αρκετόν καιρόν. Δια την βραδύτητα άλλωστε αυτήν ο Αρχίδαμος κατεκρίθη αυστηρότατα, διότι και εθεωρήθη ότι κατά την λήψιν της αποφάσεως υπέρ του πολέμου είχεν ήδη δειχθή χαλαρός και φιλικώς προς τους Αθηναίους διατεθειμένος, καθόσον εξεφράζετο απροθύμως υπέρ του πολέμου. Και αφού πάλιν ήρχισεν η συγκέντρωσις του στρατού, η μακρά παραμονή του εις τον Ισθμόν και επί πλέον η βραδύτης κατά την πορείαν, προ πάντων όμως η προ της Οινόης χρονοτριβή, κατέστησαν αυτόν αντικείμενον διαβολών. Διότι οι Αθηναίοι, εν τω μεταξύ, συνεπλήρωναν την μεταφοράν των εντός της πόλεως, ενώ οι Πελοποννήσιοι επίστευαν ότι αν έλειπεν η αναβλητικότης του, ημπορούσαν, προελαύνοντες εσπευσμένως, να προφθάσουν το κάθε τι ακόμη έξω. Τοιαύτην εδοκίμαζεν ο στρατός αγανάκτησιν κατά του Αρχιδάμου, εφόσον έχανε τον καιρόν του προ της Οινόης. Εκείνος όμως ανέβαλλε την προέλασιν, διότι ήλπιζεν, ως λέγεται, ότι οι Αθηναίοι θα εγίνοντο ενδοτικώτεροι, εφόσον η γη των ήτο ακόμη ανέπαφος και θα εδίσταζαν να την αφίσουν να ερημωθή.

19. Αφού, όμως, επιτεθέντες εναντίον της Οινόης, και δοκιμάσαντες να την κυριεύσουν με κάθε δυνατόν μέσον, δεν το κατώρθωναν, και οι Αθηναίοι, εξ άλλου, καμμίαν δεν έδειχναν διάθεσιν να έλθουν εις διαπραγματεύσεις, τότε πλέον προελάσαντες εξ αυτής, την ογδοηκοστήν περίπου ημέραν μετά τα γεγονότα των Πλαταιών, μεσούντος του θέρους και κατά την εποχήν που ωριμάζει ο σίτος, εισέβαλαν εις την Αττικήν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, του υιού του Ζευξιδάμου. Και στρατοπεδεύσαντες, πρώτον ήρχισαν να δενδροτομούν την περιφέρειαν της Ελευσίνας και το Θριάσιον πεδίον, και έτρεψαν εις φυγήν το Αθηναϊκόν ιππικόν πλησίον των καλουμένων Ρείτων. Έπειτα επροχώρησαν δια της Κρωπείας, έχοντες δεξιά το όρος Αιγάλεων, έως ότου έφθασαν εις τας Αχαρνάς, τον μεγαλύτερον των δήμων της Αττικής, όπου, εγκατασταθέντες, κατεσκεύασαν στρατόπεδον, και μείναντες αρκετόν καιρόν, εδενδροτόμουν την γην.

20. Το ελατήριον, το οποίον ώθησε τον Αρχίδαμον κατά την πρώτην αυτήν εισβολήν να μείνη παρά τας Αχαρνάς με τον στρατόν του, παρατεταγμένον προς μάχην, και να μη καταβή εις την πεδιάδα, λέγεται ότι ήτο το εξής: Ήλπιζε, δηλαδή, ότι οι Αθηναίοι, οι οποίοι ευρίσκοντο εις την ακμήν της δυνάμεώς των, λόγω της πολυαρίθμου νεολαίας των και ήσαν παρεσκευασμένοι εις πόλεμον όσον ουδέποτε άλλοτε, θα εξήρχοντο ίσως προς σύναψιν μάχης και δεν θ' άφιναν την γην των να ερημωθή. Αφού λοιπόν δεν αντεπεξήλθαν κατ' αυτού ούτε εις την Ελευσίνα, ούτε εις το θριάσιον πεδίον, προσεπάθει, μένων στρατοπεδευμένος παρά τας Αχαρνάς, να τους παρασύρη, όπως εξέλθουν προς μάχην. Διότι και ο χώρος εφαίνετο κατάλληλος προς στρατοπέδευσιν, και οι Αχαρνείς, αποτελούντες σπουδαίον τμήμα της πόλεως (διότι οι οπλίται αυτών ανήρχοντο εις τρεις χιλιάδας), εφαίνοντο ότι δεν θα ηνείχοντο να καταστραφούν αι περιουσίαι των, αλλά θα εξωθούν και τους λοιπούς Αθηναίους προς μάχην. Άλλωστε, και αν ακόμη κατά την εισβολήν αυτήν οι Αθηναίοι δεν εξήρχοντο προς αντιμετώπισίν των, θα ημπορούσαν οι Πελοποννήσιοι αφοβώτερον πλέον να δενδροτομούν εις το μέλλον την πεδιάδα και να προελάσουν μέχρις αυτών των τειχών της πόλεως. Διότι οι Αχαρνείς, όταν θα είχαν χάσει την περιουσίαν των, δεν θα ήσαν εξ ίσου πρόθυμοι να εκτίθενται εις κινδύνους χάριν της περιουσίας των άλλων, και ως εκ τούτου θα επήρχετο διχόνοια μεταξύ των Αθηναίων. Από τοιαύτας σκέψεις ορμώμενος ο Αρχίδαμος ενδιέτριβε περί τας Αχαρνάς.

21. Οι Αθηναίοι, εν τούτοις, εφόσον ο στρατός έμενε περί την Ελευσίνα και το Θριάσιον πεδίον, είχαν ακόμη κάποιαν ελπίδα ότι δεν θα προελάση πλησιέστερον προς την πόλιν. Διότι ενθυμούντο ότι και ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Πλειστοάναξ, υιός του Παυσανίου, όταν δέκα τέσσαρα έτη προ του παρόντος πολέμου εισέβαλεν επί κεφαλής Πελοποννησιακού στρατού εις την Ελευσίνα και το Θριάσιον πεδίον της Αττικής, απεσύρθη πάλιν χωρίς να προελάση περαιτέρω (αιτία δια την οποίαν ακριβώς εξωρίσθη από την Σπάρτην, καθόσον εθεωρήθη ότι η υποχώρησίς του ωφείλετο εις δωροδοκίαν). Αλλ' όταν είδαν τον στρατόν έξω από τας Αχαρνάς, εξήντα μόνον σταδία μακράν από την πάλιν, δεν ημπορούσαν πλέον ν' ανεχθούν το πράγμα, αλλ' όπως ήτο φυσικόν, εθεώρουν τρομερόν να δενδροτομούνται τα κτήματά των μπροστά εις τα μάτια των, πράγμα που δεν είχαν ίδει ακόμη, οι νεώτεροι τουλάχιστον, ούτε οι ίδιοι οι πρεσβύτεροι, εκτός κατά τους Περσικούς πολέμους, και έκριναν και οι λοιποί και προ πάντων η νεολαία ότι έπρεπε να εξέλθουν προς μάχην, και να μην ανέχονται τοιαύτην κατάστασιν. Ως εκ τούτου, συνερχόμενοι εις συλλαλητήρια, εφιλονείκουν ζωηρώς, άλλοι μεν συνιστώντες την έξοδον, άλλοι δε αποκρούοντες αυτήν. Και χρησμολόγοι έψαλλαν χρησμούς παντός είδους, αναλόγως της ψυχικής διαθέσεως του καθενός εκ των ακροατών. Και οι Αχαρνείς, οι οποίοι εφρόνουν ότι δεν απετέλουν ασήμαντον τμήμα του Αθηναϊκού λαού, βλέποντες τα κτήματά των να ερημώνωνται εξώθουν υπέρ πάντας προς την έξοδον. Ο ερεθισμός, εξ άλλου, ήτο γενικός εις την πόλιν, καθώς και η εναντίον του Περικλέους αγανάκτησις, και λησμονούντες όλας τας προηγουμένας παραινέσεις του, τον εκάκιζαν ότι ενώ είναι στρατηγός, δεν τους οδηγεί εις μάχην, και εθεώρουν αυτόν αίτιον όλων των παθημάτων των.

22. Ο Περικλής, εν τούτοις, βλέπων αυτούς εξηρεθισμένους δια την παρούσαν κατάστασιν και μη ορθοφρονούντας, πεπεισμένος δ' εξ άλλου ότι είχε δίκαιον αρνούμενος την έξοδον, όχι μόνον την συνέλευσιν του λαού δεν συνεκάλει, αλλ' ούτε άλλην συνάθροισιν, εκ φόβου μήπως, εάν συνήρχοντο, επικρατήση πολύ περισσότερον το πάθος παρά η κρίσις και λάβουν εσφαλμένας αποφάσεις. Ελάμβανεν όμως και όλα τα δυνατά μέτρα, όπως προφυλάξη την πόλιν και από εξωτερικήν επίθεσιν και από διατάραξιν της εσωτερικής ησυχίας. Εξέπεμπεν, εν τούτοις, διαρκώς αποσπάσματα ιππικού, όπως παρεμποδίζουν προσκόπους της εχθρικής στρατιάς από του να εισορμούν εις τα πλησίον της πόλεως κτήματα και καταστρέφουν αυτά. Συνέβη μάλιστα περί τη Φρύγια σύντομος αψιμαχία, μεταξύ ίλης, αφ' ενός, Αθηναϊκού ιππικού, βοηθουμένης από Θεσσαλούς ιππείς, και του Βοιωτικού ιππικού, εξ άλλου, κατά την οποίαν οι Αθηναίοι και οι Θεσσαλοί αντεστάθησαν επιτυχώς, έως ότου ηναγκάσθησαν να υποχωρήσουν, όταν οι οπλίται ήλθαν εις ενίσχυσιν των Βοιωτών. Κατά την συμπλοκήν αυτήν, εφονεύθησαν μερικοί από τους Αθηναίους και τους Θεσσαλούς, κατώρθωσαν όμως να παραλάβουν αυθημερόν τους νεκρούς των, χωρίς να ζητήσουν προς τούτο ανακωχήν. Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, έστησαν τρόπαιον την επιούσαν. Η επικουρική αυτή δύναμις των Θεσσαλών είχε σταλή προς τους Αθηναίους κατά τους όρους της παλαιάς προς αυτούς συμμαχίας, και απετελείτο από Λαρισαίους, Φαρσαλίους, Κραννωνίους, Πυρασίους, Γυρτωνίους και Φεραίους. Ήσαν δ' επί κεφαλής αυτών από την Λάρισαν μεν ο Πολυμήδης και ο Αριστόνους, αντιπροσωπεύων έκαστος την μερίδα του, από τα Φάρσαλα δε ο Μένων. Και οι άλλοι όμως είχαν χωριστούς αρχηγούς δι' εκάστην πόλιν.

23. Οι Πελοποννήσιοι, βλέποντες ότι οι Αθηναίοι απέφευγαν να εξέλθουν από την πόλιν προς σύναψιν μάχης, εξεκίνησαν από τας Αχαρνάς και ήρχισαν να ερημώνουν μερικούς από τους άλλους δήμους, τους ευρισκομένους μεταξύ Πάρνηθας και Βριλησσού (Πεντελικού). Ενώ δ' ευρίσκοντο ακόμη εις την Αττικήν, οι Αθηναίοι απέστειλαν τον στόλον των εκατόν πλοίων, με την εξάρτυσιν του οποίου ενησχολούντο προ πολλού, και χιλίους οπλίτας και τετρακοσίους τοξότας, ως πεζοναύτας, εις περιπολίαν περί την Πελοπόννησον, υπό την αρχηγίαν του Καρκίνου, υιού του Ξενοτίμου, του Πρωτέως, υιού του Επικλέους, και του Σωκράτους, υιού του Αντιγένους. Οι εν λόγω στρατηγοί, εκπλεύσαντες επί κεφαλής της δυνάμεως αυτής, ήρχισαν την περιπολίαν, ενώ οι Πελοποννήσιοι, αφού παρέμειναν εις την Αττικήν εφ' όσον καιρόν είχαν εφόδια, ανεχώρησαν δια της Βοιωτίας και όχι δια του μέρους, από το οποίον είχαν εισβάλει. Διερχόμενοι δε προ του Ωρωπού, ερήμωσαν την χώραν, την καλουμένην Γραϊκήν, την οποίαν κατέχουν οι Ωρώπιοι, υπήκοοι των Αθηναίων, και φθάσαντες εις την Πελοπόννησον διελύθησαν, και τα διάφορα αποσπάσματα μετέβησαν έκαστον εις την πόλιν, από την οποίαν κατήγετο.

24.

Αποφάσεις των Αθηναίων

Μετά την αναχώρησιν του Πελοποννησιακού στρατού, οι Αθηναίοι εγκατέστησαν κατά γην και κατά θάλασσαν φρουράς, όπου ακριβώς ελογάριαζαν να τας διατηρήσουν καθ' όλην την διάρκειαν του πολέμου. Δια ψηφίσματος, εξ άλλου, του Αθηναϊκού λαού απεφασίσθη ν' αποσύρουν χίλια τάλαντα, από όσα εφυλάσσοντο εις την Ακρόπολιν, και τα θέσουν κατά μέρος, δια να μη τα εξοδεύουν, αλλά ν' αντιμετωπίζουν τας πολεμικάς δαπάνας με τους υπολοίπους πόρους των, και ώρισαν ποινήν θανάτου εναντίον εκείνου που θα εισηγείτο ή θα έθετεν εις ψηφοφορίαν πρότασιν, όπως διαθέση τα χρήματα αυτά δι' άλλον σκοπόν, εκτός μόνον αν επέκειτο εχθρική δια θαλάσσης επιδρομή κατά της πόλεως και υπήρχεν ανάγκη αμύνης εναντίον αυτής. Μαζί με τα χρήματα απεφάσισαν επίσης την καθ' έκαστον έτος διατήρησιν χωριστού στόλου, αποτελουμένου από εκατόν τριήρεις, τας αρίστας, εκάστου με τον τριήραρχόν του, χωρίς να επιτρέπεται η χρησιμοποίησις κανενός από τα πλοία αυτά δι' άλλον σκοπόν, παρά μόνον εάν παρουσιάζετο ανάγκη να χρησιμοποιηθούν μαζί με τα χίλια τάλαντα και προς αντιμετώπισιν του ιδίου κινδύνου.

25.

Πολεμικαί, ενέργειαι των Αθηναίων εις Πελοπόννησον

Οι Αθηναίοι, οι επιβαίνοντες του στόλου των εκατόν πλοίων, ο οποίος είχεν αποστολή περί την Πελοπόννησον, και μαζί με αυτούς οι Κερκυραίοι, οι οποίοι είχαν έλθει με πενήντα πλοία προς ενίσχυσίν των, και μερικοί άλλοι από τους συμμάχους των μερών εκείνων, περιπολούντες γύρω από τας ακτάς της Πελοποννήσου, επέφεραν εις αυτάς σημαντικάς ζημίας, ενεργήσαντες δ' απόβασιν είς την Μεθώνην της Λακωνικής, επετέθησαν κατά του τείχους της πόλεως, το οποίον ήτο ασθενές και εστερείτο αρκετής φρουράς. Αλλά πλησίον εκεί έτυχε να ευρίσκεται ο Σπαρτιάτης Βρασίδας, υιός του Τέλλιδος, επί κεφαλής στρατιωτικού αποσπάσματος, και όταν έμαθε την επίθεσιν, ήλθεν επί κεφαλής εκατόν οπλιτών εις βοήθειαν της πόλεως. Διασχίσας δε τον στρατόν των Αθηναίων, ο οποίος ήτο κατατετμημένος και είχε την προσοχήν του ολόκληρον εστραμμένην προς το τείχος, κατόρθωσε να εισορμήση εις την Μεθώνην και την σώση, απολέσας κατά την εισβολήν ολίγους από τους άνδρας του. Και υπήρξε τούτο το πρώτον τόλμημα του παρόντος πολέμου, δια το οποίον και επηνέθη ο Βρασίδας δημοσίως εις την Σπάρτην. Οι Αθηναίοι, αποπλεύσαντες, έπλεαν πλησίον της ακτής, και προσεγγίσαντες εις το ακρωτήριον της Ηλείας Φειάν ελεηλάτησαν την ύπαιθρον χώραν επί δύο ημέρας, και συνάψαντες μάχην προς τους κατοίκους και τριακοσίους εκλεκτούς άνδρας, οι οποίοι έσπευσαν εις βοήθειαν και εκ της πεδινής Ήλιδος και εκ των πέριξ μερών της ορεινής, ενίκησαν. Αλλ' επειδή εσηκώθη καταιγίς και υπέφεραν πάρα πολύ από την τρικυμίαν, καθό ηγκυροβολημένοι εις αλίμενον μέρος, οι πολλοί επέβησαν εις τα πλοία, και περιπλεύσαντες το ακρωτήριον, το καλούμενον Ιχθύν, κατηυθύνθησαν προς τον λιμένα της Φειάς. Εν τω μεταξύ, οι Μεσσήνιοι και μερικοί άλλοι, οι οποίοι δεν είχαν ημπορέσει να επιβιβασθούν εις τα πλοία, προελάσαντες δια ξηράς, κατέλαβαν την Φειάν. Ακολούθως, όταν ο στόλος κατέπλευσεν εις τον λιμένα, παρέλαβεν αυτούς και απέπλευσεν εγκαταλείψας την Φειάν, τόσον μάλλον καθόσον, εν τω μεταξύ, το κύριον σώμα του στρατού των Ηλείων είχε προσδράμει εις βοήθειαν. Και οι Αθηναίοι, συνεχίσαντες τον πλουν των παρά την ακτήν, διηυθύνθησαν εις άλλα σημεία αυτής, τα οποία και ερήμωσαν.

26.

Περιπολίαι Αθηναίων εις Λοκρίδα και Εύβοιαν

Κατά τον ίδιον περίπου καιρόν, οι Αθηναίοι απέστειλαν μοίραν τριάντα πλοίων, δια να περιπολή εις τα παράλια της Λοκρίδος και συγχρόνως να φρουρή την Εύβοιαν. Αρχηγός της μοίρας ήτο ο Κλεόπομπος, υιός του Κλεινίου, ο οποίος, ενεργήσας αποβάσεις εις διάφορα σημεία κατά μήκος της ακτής, τα ελεηλάτησε και εκυρίευσε το Θρόνιον, λαβών ομήρους μερικούς από τους κατοίκους, και συνάψας μάχην πλησίον της Αλόπης προς τους σπεύσαντας εις βοήθειαν της πόλεως Λοκρούς, τους ενίκησεν.

27.

Εκδίωξις των Αιγινητών από την νήσον και εγκατάστασις Αθηναίων εποίκων

Κατά το ίδιον θέρος, οι Αθηναίοι εξεδίωξαν βιαίως τους κατοίκους της Αιγίνης, άνδρας και γυναικόπαιδα, διότι τους κατηγόρουν ότι έλαβαν σπουδαιότατον μέρος εις τον υποδαυλισμόν του εναντίον των πολέμου. Ανεξαρτήτως άλλωστε τούτου, επειδή η Αίγινα κείται πλησίον της Πελοποννήσου, εφαίνετο ασφαλεστέρα πολιτική να κατέχουν την Αίγιναν δια της εγκαταστάσεως ιδικών των κληρούχων. Και πράγματι, μετά πάροδον όχι πολλού χρόνου, απέστειλαν εκεί τους εν λόγω εποίκους. Εις τους Αιγινήτας εξόριστους οι Λακεδαιμόνιοι παρεχώρησαν την Θυρέαν προς κατοικίαν και την πέριξ αυτής γην προς καλλιέργειαν και ένεκα της προς τους Αθηναίους εχθρότητος και διότι οι Αιγινήται τους επρόσφεραν μεγάλας υπηρεσίας κατά την εποχήν του σεισμού και της επαναστάσεως των Ειλώτων. Η περιφέρεια της Θυρέας κείται μεταξύ της Αργολίδος και της Λακωνικής και εκτείνεται μέχρι της θαλάσσης. Και άλλοι μεν από τους Αιγινήτας εγκατεστάθησαν εκεί, άλλοι δε διεσπάρησαν εις την λοιπήν Ελλάδα.

28.

Έκλειψις σελήνης

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους και κατά την πρώτην ημέραν της νέας σελήνης, όταν και μόνον, ως φαίνεται, τοιούτο φαινόμενον ημπορή να συμβή, έγινε μετά μεσημβρίαν έκλειψις του ηλίου, και αφού ούτος προσέλαβε σχήμα ημισελήνου και εφάνησαν και μερικά άστρα, εγέμισε πάλιν ο δίσκος του.

29.

Συμμαχία Αθηναίων και Θρακών

Κατά το ίδιον θέρος, οι Αθηναίοι, θέλοντες επίσης να επιτύχουν την συμμαχίαν του βασιλέως των Θρακών Σιτάλκου, υιού του Τήρεω, διώρισαν πρόξενόν των τον Αβδηρίτην Νυμφόδωρον, υιόν του Πύθεω, τον οποίον εθεώρουν προηγουμένως εχθρόν, και τον προσεκάλεσαν εις τας Αθήνας, διότι ήτο γυναικάδελφος του Σιτάλκου, επί του οποίου ήσκει μεγάλην επιρροήν. Ο Τήρης αυτός, ο πατήρ του Σιτάλκου, υπήρξεν ο πρώτος ιδρυτής του μεγάλου εκείνου βασιλείου των Οδρυσών, το οποίον είχεν έκτασιν μεγαλυτέραν από την επίλοιπον Θράκην, καθόσον υπάρχουν και πολλοί ανεξάρτητοι Θράκες. Προς τον Τηρέα, ο οποίος είχε νυμφευθή από τας Αθήνας την Πρόκνην, θυγατέρα του Πανδίονος, καμμίαν δεν έχει συγγένειαν ο Τήρης αυτός, ουδέ καν από την ιδίαν Θράκην κατήγοντο. Ο Τηρεύς τωόντι κατώκει εις την Δαύλειαν, της περιφερείας, η οποία σήμερον ονομάζεται Φωκίς, και η οποία τότε κατωκείτο από Θράκας, και εις την χώραν αυτήν αι δύο γυναίκες, Πρόκνη και Φιλομήλα, διέπραξαν το εναντίον του Ίτυος ανοσιούργημα. Πολλοί από τους ποιητάς μάλιστα, οσάκις μνημονεύουν την αηδόνα, επονομάζουν το πτηνόν τούτο Δαυλιάδα. Άλλωστε ο Πανδίων φυσικώτερον ήτο να δώση εις γάμον την θυγατέρα του εις τόσον μικράν απόστασιν, χάριν αμοιβαίας υποστηρίξεως, παρά μεταξύ των Οδρυσών, εις απόστασιν τόσων ημερών δρόμου. Ενώ ο Τήρης, περί του οποίου ενταύθα ο λόγος, και ο οποίος υπήρξεν ο πρώτος κραταιός βασιλεύς των Οδρυσών, ούτε καν το ίδιον όνομα είχε. Τούτου ακριβώς τον υιόν Σιτάλκην επεδίωκαν να καταστήσουν σύμμαχον οι Αθηναίοι, διότι ήθελαν να τους συνδράμη να καθυποτάξουν τας πόλεις της Χαλκιδικής και νικήσουν τον Περδίκκαν. Ο Νυμφόδωρος, ελθών εις τας Αθήνας, συνεπεία της προσκλήσεως αυτής, επέτυχεν όχι μόνον την συμμαχίαν προς τον Σιτάλκην να πραγματοποιήση, αλλά και τον υιόν του Σιτάλκου, Σάδοκον, να πολιτογραφήση Αθηναίον. Υπεσχέθη προς τούτοις να τερματίση τον πόλεμον της Χαλκιδικής, πείθων τον Σιτάλκην να στείλη εις τους Αθηναίους στρατόν από Θράκας ιππείς και πελταστάς. Συγχρόνως εσυμβίβασε τους Αθηναίους και με τον Περδίκκαν, πείσας αυτούς να του αποδώσουν την Θέρμην. Συνεπεία τούτου ο Περδίκκας εξεστράτευσεν ευθύς εναντίον των Χαλκιδέων, ενωθείς με τους Αθηναίους και ιδίως με τον Φορμίωνα. Και κατ' αυτόν τον τρόπον σύμμαχος των Αθηναίων έγινεν όχι μόνον ο Σιτάλκης, ο υιός του Τήρεω και βασιλεύς των Θρακών, αλλά και ο Περδίκκας, υιός του Αλεξάνδρου και βασιλεύς των Μακεδόνων.

30.

Κατάληψις υπό Αθηναίων Σολλίου, Αστακού και Κεφαλληνίας

Οι Αθηναίοι, οι οποίοι εξηκολούθουν ακόμη να περιπολούν εις τα ύδατα της Πελοποννήσου, εκυρίευσαν το Σόλλιον, πολίχνην των Κορινθίων, και την παρέδωσαν, μαζί με την περιφέρειάν της, εις την αποκλειστικήν κατοχήν των Ακαρνάνων Παλαιρέων. Επίσης κατέλαβαν εξ εφόδου τον Αστακόν, και αφού εξεδίωξαν τον τύραννον της πόλεως Εύαρχον, προσήρτησαν και το μέρος αυτό εις την ομοσπονδίαν των. Πλεύσαντες, εξ άλλου, κατά της νήσου Κεφαλληνίας, κατώρθωσαν να την προσεταιρισθούν άνευ μάχης. Η Κεφαλληνία κείται απέναντι της Ακαρνανίας και Λευκάδος, και περιλαμβάνει τέσσαρας πόλεις, την Πάλην, την Κραναίαν, την Σάμην και τους Πρόννους. Μετά παρέλευσιν δ' ολίγου καιρού, ο στόλος απέπλευσεν επιστρέφων εις Αθήνας.

31.

Ερήμωσις της Μεγαρίδος υπό των Αθηναίων

Προς το φθινόπωρον, το κατόπιν του θέρους τούτου, οι Αθηναίοι εισέβαλαν εις την Μεγαρίδα με όλας των τας δυνάμεις, περιλαμβανομένων και των μετοίκων, υπό την αρχηγίαν του Περικλέους, του υιού του Ξανθίππου. Και οι επιβαίνοντες του στόλου των εκατόν πλοίων, των περιπολούντων την Πελοπόννησον, Αθηναίοι (οι οποίοι ότι έτυχε να ευρίσκωνται εις Αίγιναν, επαναπλέοντες εις τα ίδια), άμα ως έμαθαν ότι ολόκληρος ο στρατός της πόλεως ήτο εις τα Μέγαρα, έπλευσαν προς τα εκεί και ηνώθησαν με αυτούς. Ως εκ τούτου, ο στρατός αυτός των Αθηναίων υπήρξεν ο μεγαλύτερος τωόντι, τον οποίον συνεκέντρωσεν η πόλις, καθόσον ήτο ακόμη εις την ακμήν της δυνάμεώς της και δεν είχεν εισέτι προσβληθή από την επιδημίαν. Οι ίδιοι οι Αθηναίοι ανήρχοντο εις όχι ολιγωτέρους των δέκα χιλιάδων οπλιτών (μη υπολογιζομένων των τρισχιλίων, οι οποίοι ευρίσκοντο εις την Ποτείδαιαν), ενώ όχι ολιγότεροι των τριών χιλιάδων μετοίκων οπλιτών έλαβαν συγχρόνως μέρος εις την εισβολήν, εκτός δ' αυτών και σημαντικός αριθμός ελαφρώς ωπλισμένων στρατιωτών. Αφού δε ερήμωσαν μέγα μέρος της Μεγαρίδος, απεσύρθησαν. Διαρκούντος άλλωστε του πολέμου, και άλλαι εισβολαί Αθηναίων έγιναν καθ' έκαστον έτος εις την Μεγαρίδα, άλλοτε με μόνον το ιππικόν και άλλοτε με όλην την στρατιωτικήν δύναμιν, μέχρις ότου εκυριεύθη η Νίσαια υπό των Αθηναίων.

32.

Οχύρωσις της Αταλάντης υπό των Αθηναίων

Κατά το τέλος επίσης του ιδίου θέρους, οι Αθηναίοι ωχύρωσαν την νήσον Αταλάντην, η οποία κείται πλησίον της ακτής των Οπουντίων Λοκρών, και ήτο έως τότε ακατοίκητος, και εγκατέστησαν εις αυτήν φρουράν, δια να εμποδίζουν πειρατάς να εκπλέουν από την Οπούντα και την άλλην Λοκρίδα και λεηλατούν την Εύβοιαν. Αυτά υπήρξαν τα γεγονότα που έλαβαν χώραν κατά το θέρος τούτο, μετά την αποχώρησιν των Πελοποννησίων από την Αττικήν.

33.

Επιτυχία των Κορινθίων εις Αστακόν

Αλλά κατά τον ακόλουθον χειμώνα, ο Ακαρνάν Εύαρχος, θέλων να επιστρέψη εις τον Αστακόν, έπεισε τους Κορινθίους να πλεύσουν με σαράντα πλοία και χίλιους πεντακοσίους οπλίτας και τον αποκαταστήσουν εις την αρχήν, και προς τον σκοπόν τούτον εμίσθωσε και ο ίδιος επικουρικήν δύναμιν. Αρχηγοί της εκστρατείας αυτής ήσαν ο Ευφαμίδας, υιός του Αριστωνύμου, ο Τιμόξενος, υιός του Τιμοκράτους, και ο Εύμαχος, υιός του Χρύσιδος. Και πράγματι, πλεύσαντες εις τον Αστακόν, τον αποκατέστησαν. Θέλοντες όμως να προσαρτήσουν και μερικά άλλα παράλια μέρη της Ακαρνανίας, επεχείρησαν τούτο, αλλ' αποτυχόντες απέπλευσαν, επιστρέφοντες εις τα ίδια. Προσορμισθέντες κατά τον πλουν εις την Κεφαλληνίαν, ενήργησαν απόβασιν εις την χώραν των Κρανίων, οι οποίοι τους ηπάτησαν δια της συνομολογήσεως κάποιας συμφωνίας και τους επετέθησαν απροσδοκήτως. Οι Κορίνθιοι, αφού έχασαν μερικούς άνδρας, κατώρθωσαν με πολλήν δυσκολίαν να επιβιβασθούν και αποπλεύσουν επανερχόμενοι εις τα ίδια.

34.

Η κηδεία των πρώτων νεκρών του πολέμου

Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνος, οι Αθηναίοι, συμμορφούμενοι προς πατροπαράδοτον έθιμον, ετέλεσαν δημοσία δαπάνη την κηδείαν των πρώτων νεκρών του παρόντος πολέμου. Η επιτάφιος αυτή τελετή γίνεται κατά τον εξής τρόπον: Αφού στήσουν επί τούτω εξέδραν, τοποθετούνται επάνω εις αυτήν την προπαραμονήν της εκφοράς τα οστά των πεσόντων, και ο καθείς φέρει εις τον νεκρόν του ο,τι επιτάφιον δώρον θέλει. Όταν έλθη η ώρα της εκφοράς, άμαξαι κομίζουν λάρνακας κυπαρισσίνας, μίαν δι' εκάστην φυλήν, και τα οστά εκάστου τοποθετούνται εις την λάρνακα της ιδικής του φυλής. Δια τους αγνοουμένους, όσους δεν κατώρθωσαν να εύρουν και συλλέξουν, φέρουν επάνω εις τα χέρια κενόν φέρετρον με επίστρωμα. Καθείς που θέλει, είτε πολίτης, είτε ξένος, ημπορεί να λάβη μέρος εις την εκφοράν, και αι συγγενείς ακόμη γυναίκες προσέρχονται εις τον τόπον του ενταφιασμού ολοφυρόμεναι. Αι λάρνακες τοποθετούνται εις το δημόσιον μνημείον, το οποίον κείται εις το ωραιότερον προάστειον της πόλεως, και εις το οποίον θάπτονται ανέκαθεν οι πεσόντες εις τον πόλεμον, πλην των πεσόντων εις τον Μαραθώνα. Διότι επειδή εθεώρησαν την ανδρείαν των τελευταίων αυτών ολωσδιόλου εξαιρετικήν τους έθαψαν εκεί όπου έπεσαν. Αφού τοποθετηθούν τα οστά υπό την γην, ρήτωρ, ο οποίος έχει ορισθή υπό της πόλεως και ο οποίος όχι μόνον θεωρείται προικισμένος με μεγάλην σύνεσιν, αλλά και στέκει υψηλά εις την κοινήν εκ-τίμησιν, απαγγέλλει προς τιμήν των πεσόντων το κατάλληλον εγκώμιον. Και μετά τούτο απέρχονται. Κατά τον τρόπον τούτον γίνεται η κηδεία, και καθ' όλην την διάρκειαν του πολέμου, οσάκις παρουσιάσθη περίστασις, συνεμορφώθησαν προς το έθιμον τούτο. Προς τιμήν λοιπόν των πρώτων αυτών θυμάτων του πολέμου, επεφορτίσθη να ομιλήση ο Περικλής, υιός του Ξανθίππου. Και όταν ήλθεν η κατάλληλος στιγμή, επροχώρησεν από το μνημείον εις το βήμα, το οποίον είχε κατασκευασθή υψηλόν, δια ν' ακούεται από όσον το δυνατόν περισσοτέρους από τους συναθροισθέντας, και ωμίλησεν ως εξής περίπου:

35.

Ο επιτάφιος λόγος του Περικλέους

"Οι περισσότεροι που ωμίλησαν μέχρι τούδε από την θέσιν αυτήν επήνεσαν τον νομοθέτην, ο οποίος εις το έθιμον της δημοσία δαπάνη κηδείας επρόσθεσε την απαγγελίαν του επιταφίου λόγου, διότι έκρινεν ότι αρμόζει τοιαύτη ν' απονέμεται, τιμή κατά την ταφήν των νεκρών του πολέμου. Αλλ' εγώ θα ενόμιζα αρκετόν προς άνδρας, οι οποίοι δι' έργων εδείχθησαν γενναίοι, να εκδηλούνται και αι τιμαί δι' έργων, οποία είναι όσα βλέπετε παρομαρτούντα εις την υπό της πόλεως παρασκευασθείσαν επιτάφιον αυτήν τελετήν, και να μη εξαρτάται η υστεροφημία πολλών ανδρών από την ευγλωττίαν ή έλλειψιν ευγλωττίας του ρήτορος. Διότι δύσκολον είναι να ομιλήση κανείς με το προσήκον μέτρον εις περιστάσεις, κατά τας οποίας και αυτή η ακριβής παράστασις της αληθείας δυσκόλως γίνεται πιστευτή. Καθόσον και ο γνωρίζων εξ' ιδίας αντιλήψεως τα γεγονότα και ευνοϊκώς διατεθειμένος ακροατής, είναι πιθανόν να θεωρήση ότι οι λόγοι του ρήτορος είναι υποδεέστεροι της ιδικής του γνώσεως και ευνοίας, και ο μη επαρκώς γνωρίζων τα πράγματα, οσάκις ακούει κάτι τι που υπερβαίνει τας ιδικάς του δυνάμεις, είναι πιθανόν ένεκα φθόνου να πιστεύση ότι πρόκειται περί υποβολών. Διότι οι έπαινοι που λέγονται δι' άλλους επί τοσούτον μόνον είναι ανεκτοί, εφόσον έκαστος νομίζει ότι και ο ίδιος είναι ικανός να κατορθώση όμοια ή ανάλογα των επαινουμένων. Ό,τι δήποτε υπερβαίνει τούτο, προκαλεί αμέσως τον φθόνον και την δυσπιστίαν. Επειδή, εν τούτοις, οι πρόγονοί μας επεδοκίμασαν την συνήθειαν αυτήν ως καλώς έχουσαν, οφείλω και εγώ, συμμορφούμενος με τον νόμον, να δοκιμάσω να ανταποκριθώ όσον το δυνατόν περισσότερον προς την επιθυμίαν και τας πεποιθήσεις του καθενός από τους ακροατάς μου.

36. "Την ομιλίαν μου θ' αρχίσω από τους προγόνους μας πρώτον. Διότι είναι όχι μόνον δίκαιον, αλλά και πρέπον συγχρόνως εις τοιαύτην ευκαιρίαν, όπως η παρούσα, ν' αποτίσωμεν εις την μνήμην των τον φόρον αυτόν της τιμής. Καθόσον, κατοικούντες οι ίδιοι πάντοτε μέχρι σήμερον την χώραν αυτήν κατά την διαδοχήν των αλλεπαλλήλων γενεών μας την παρέδωσαν ελευθέραν δια της ανδρείας των. Αλλ' εάν εκείνοι είναι άξιοι των επαίνων μας, έτι μάλλον άξιοι είναι οι πατέρες μας. Διότι εκτός εκείνων, τα οποία εκληρονόμησαν, απέκτησαν δια πολλών μόχθων και την σημερινήν μας ηγεμονίαν, και εκληροδότησαν και αυτήν και εκείνα εις ημάς τους σήμερον ζώντας. Και ημείς εδώ, άλλωστε, όσοι είμεθα ακόμη εις ώριμον ηλικίαν περίπου, ενισχύσαμεν οι ίδιοι την ηγεμονίαν αυτήν πολυειδώς, και την πόλιν παρεσκευάσαμεν καθ' όλα αυταρκεστάτην και δια τον πόλεμον και δια την ειρήνην. Εν τούτοις, ούτε περί των πολεμικών κατορθωμάτων, με τα οποία αι διάφοροι κτήσεις μας απεκτήθησαν, ούτε περί της δραστηριότητος, με την οποίαν ημείς οι ίδιοι ή οι πατέρες μας απεκρούσαμεν τας επιθέσεις Ελλήνων ή βαρβάρων εχθρών, θα ομιλήσω, διότι δεν επιθυμώ να μακρηγορήσω μεταξύ ανθρώπων, οι οποίοι όλα αυτά τα γνωρίζουν. Αλλ' αφού πρώτον εξηγήσω από ποίας αρχάς εμπνεόμενοι εφθάσαμεν εις την σημερινήν περιωπήν και υπό ποίους δεσμούς και με ποίον τρόπον ζωής η ακμή μας έγινε τόσον μεγάλη, έπειτα θα έλθω εις τον έπαινον των προκειμένων νεκρών, διότι θεωρώ ότι και αρμόζοντα εις την παρούσαν περίστασιν είναι να λεχθούν αυτά και συμφέρον ν' ακουσθούν με προσοχήν από την πολυάριθμον αυτήν συνάθροισιν πολιτών και ξένων.

37. "Ζώμεν τωόντι υπό πολίτευμα, το οποίον δεν επιζητεί ν' αντιγράφη τους νόμους των άλλων, αλλ' είμεθα ημείς μάλλον υπόδειγμα εις τους άλλους παρά μιμηταί αυτών. Και καλείται μεν το πολίτευμά μας δημοκρατία, λόγω του ότι η κυβέρνησις του κράτους ευρίσκεται όχι εις χείρας των ολίγων, αλλά των πολλών. Αλλά δια μεν των νόμων ασφαλίζεται εις όλους ισότης δικαιοσύνης δια τα ιδιωτικά των συμφέροντα, ενώ υπό την έποψιν της κοινής εκτιμήσεως, έκαστος πολίτης προτιμάται εις τα δημόσια αξιώματα, όχι διότι ανήκει εις ωρισμένην κοινωνικήν τάξιν, αλλά δια την προσωπικήν του αξίαν, εφόσον διακρίνεται εις κάποιον κλάδον. Ούτε, εξ άλλου, εκείνος που είναι πτωχός, ημπορεί όμως να προσφέρη υπηρεσίας εις την πόλιν, ευρίσκει εμπόδιον εις τούτο, ένεκα της κοινωνικής του αφανείας. Και όχι μόνον εις τον δημόσιόν μας βίον πολιτευόμεθα με πνεύμα ελευθέριον, αλλά και εις την αναμεταξύ μας καθημερινήν επικοινωνίαν είμεθα ελεύθεροι καχυποψίας, διότι δεν αγανακτούμεν εναντίον των άλλων δι' όσα πράττουν χάριν της ευχαριστήσεώς των, ούτε προσλαμβάνομεν απέναντί των φυσιογνωμίαν σκυθρωπής αποδοκιμασίας, η οποία δεν ζημιώνει αληθώς, πληγώνει όμως. Αλλ' ενώ εις τας ιδιωτικάς μας σχέσεις αποφεύγομεν να φαινώμεθα δυσάρεστοι, εις τον δημόσιόν μας βίον αποφεύγομεν την παρανομίαν, από ευλάβειαν προ πάντων προς τας επιταγάς των εκάστοτε αρχόντων και των νόμων, εκείνων ιδίως εξ αυτών, όσοι έχουν τεθή είτε προς υπεράσπισιν των αδικουμένων, είτε, μολονότι άγραφοι, φέρουν αναμφισβήτητον όνειδος εις τους παραβάτας των.

38. "Αλλ' επί πλέον επρονοήσαμεν κατά πολλούς τρόπους και δια την ανάπαυσιν του πνεύματος από τους κόπους. Διότι έχομεν και αγώνας και ιεράς πανηγύρεις καθιερωμένας καθ' όλον το έτος και κατοικίας ευπρεπείς. Και η καθημερινή τέρψις, την οποίαν ποριζόμεθα από αυτάς, αποδιώκει τας μερίμνας της ζωής. Χάρις εις το μεγαλείον της πόλεώς μας, εξ άλλου, τα πάντα συρρέουν εις αυτήν από όλα τα μέρη του κόσμου, και συμβαίνει τοιουτοτρόπως ν' απολαμβάνωμεν τ' αγαθά των άλλων ανθρώπων, ως να ήσαν τόσον ιδικά μας, όσον και τα προϊόντα της ιδίας ημών χώρας.

39. "Διαφέρομεν δ' επίσης από τους αντιπάλους και ως προς την άσκησιν εις τα πολεμικά πράγματα κατά τούτο, ότι δηλαδή πρώτον μεν έχομεν τας πύλας της πόλεώς μας ανοικτάς εις όλους, και ουδέποτε δια ξενηλασίας εμποδίζομεν κανένα να μάθη ή ίδη κάτι τι, εκ φόβου μήπως, εάν δεν το κρύψωμεν, το ίδη κανείς από τους εχθρούς μας και ωφεληθή. Διότι την εμπιστοσύνην μας στηρίζομεν όχι εις τας προετοιμασίας ή εις τα πολεμικά τεχνάσματα, αλλ' εις την προσωπικήν μας κατά την ώραν της δράσεως ευψυχίαν. Έπειτα δε, προκειμένου περί της ανατροφής, εκείνοι μεν από της παιδικής ηλικίας δι' επιπόνου ασκήσεως επιδώκουν να γίνουν ανδρείοι, ενώ ημείς μολονότι ακολουθούμεν τρόπον ζωής αβίαστον, είμεθα εξ ίσου ικανοί να προκινδυνεύωμεν, αγωνιζόμενοι προς ισοπάλους εχθρούς. Απόδειξις τούτου είναι ότι ενώ οι Λακεδαιμόνιοι εκστρατεύουν εναντίον του εδάφους μας, όχι μόνοι, αλλά με όλους τους συμμάχους των, ημείς εκστρατεύομεν εναντίον των άλλων μόνοι, και μολονότι πολεμούμεν εις ξένην χώραν εναντίον ανθρώπων προασπιζόντων το ίδιον έδαφος τους νικώμεν κατά κανόνα χωρίς δυσκολίαν. Προσθέσατε εις τούτο ότι κανείς από τους εχθρούς μας δεν αντιμετώπισεν ηνωμένην την δύναμίν μας, διότι κατά τον ίδιον καιρόν όχι μόνον δια το ναυτικόν μας φροντίζομεν, αλλά και κατά ξηράν εκπέμπομεν εις παλλάς επιχειρήσεις στρατιώτας από τους ιδικούς μας πολίτας. Όταν, εν τούτοις, οι εχθροί μας συγκρουσθούν οπουδήποτε προς τμήμα της δυνάμεώς μας, εάν μεν νικήσουν, καυχώνται ότι μας ενίκησαν όλους, εάν δε ηττηθούν, ότι ενικήθησαν από όλους. Τωόντι, εφόσον προτιμώμεν ν' αντιμετωπίζωμεν τους κινδύνους με άνεσιν μάλλον παρά κατόπιν επιπόνου ασκήσεως, και με ανδρείαν που απεκτήθη όχι από νομικόν καταναγκασμόν, αλλ' από τον τρόπον της ζωής μας, έχομεν το πλεονέκτημα ότι χωρίς να παραπονούμεθα προώρως χάριν μελλόντων κινδύνων, άμα ως περιέλθωμεν εις αυτούς, αναδεικνυόμεθα εξ ίσου γενναίοι όσον και οι αντίπαλοί μας, οι οποίοι υποβάλλονται εις διαρκείς μόχθους. Ούτω δε η πόλις μας είναι αξία θαυμασμού, όχι μόνον ως προς τούτο, αλλά και υπό άλλας ακόμη επόψεις.

40. "Διότι είμεθα ερασταί του ωραίου, αλλά και φίλοι συγχρόνως της απλότητος, και καλλιεργούμεν το πνεύμα μας χωρίς θυσίαν του ανδρισμού μας. Ο πλούτος, εξ άλλου, μας χρησιμεύει ως ευκαιρία μάλλον προς εκτέλεσιν έργων, παρά ως ελατήριον κομπορρημοσύνης. Ούτε θεωρούμεν εντροπήν την ομολογίαν της πενίας, αλλά μεγαλυτέραν εντροπήν το να μη καταβάλλη κανείς κάθε προσπάθειαν δια να την διαφύγη. Εις την πόλιν μας, άλλωστε, εκείνοι που επιμελούνται τας προσωπικάς των υποθέσεις δεν αμελούν δια τούτο τας δημοσίας, και μολονότι άλλοι μεν είναι απησχολημένοι εις τούτο, άλλοι δε εις εκείνο το επιτήδευμα, όλοι εννοούν επαρκώς τα πολιτικά πράγματα. Διότι μόνοι ημείς εκείνον που δεν μετέχει εις αυτά θεωρουμεν όχι φιλήσυχον, αλλ' άχρηστον πολίτην, και εφόσον δεν λαμβάνομεν οι ίδιοι την πρωτοβουλίαν των ληπτέων αποφάσεων, κρίνομεν τουλάχιστον ορθώς περί των μέτρων, τα οποία άλλοι εισηγούνται, πιστεύοντες ότι τα έργα ζημιώνει όχι η συζήτησις, αλλά το να μη διαφωτισθή κανείς προηγουμένως δια της συζητήσεως, πριν έλθη η ώρα της δράσεως. Διότι και κατά τούτο διαφέρομεν τωόντι πολύ από τους άλλους, ότι είμεθα εξαιρετικώς τολμηροί εις την δράσιν και σύγχρονως μελετώμεν οι ίδιοι κατά βάθος όσα πρόκειται να επιχειρήσωμεν, ενώ εις τους άλλους, αντιθέτως, η μεν αμάθεια γεννά θράσος, η δε σκέψις ενδοιασμόν. Εκείνοι, άλλωστε, θα εθεωρούντο δικαίως ως έχοντες μεγίστην ευψυχίαν όσοι, μολονότι έχων καθαρωτάτην αντίληψιν και των δεινών του πολέμου και των τερπνών της ειρήνης, δεν υποχωρούν, εν τούτοις, απέναντι των κινδύνων. Και ως προς την ευγένειαν ακόμη των αισθημάτων μας απέναντι των άλλων, ευρισκόμεθα εις αντίθεσιν προς τους πολλούς. Διότι τους φίλους μας επιδιώκομεν ν' αποκτήσωμεν όχι ευεργετούμενοι από αυτούς, αλλ' ευεργετούντες αυτούς. Καθόσον ο ευεργετήσας είναι φίλος ασφαλέστερος από τον ευεργετούμενον, διότι επιδιώκει δια της συνεχίσεως της προς αυτόν ευμενείας να διατηρήση την ευγνωμοσύνην του. Ενώ ο ευεργετηθείς είναι μάλλον αδιάφορος φίλος, καθόσον γνωρίζει ότι θ' ανταποδώση την προς αυτόν χάριν όχι ως εύνοιαν, αλλ' ως εξόφλησιν χρέους. Και μόνοι αφόβως ωφελούμεν άλλους όχι από υπολογισμόν δια το ιδικόν μας υλικόν συμφέρον, αλλ' από εμπιστοσύνην προς το ελευθέριον πνεύμα, από το οποίον εμπνεόμεθα.

41. "Συγκεφαλαιώνων, λοιπόν, λέγω ότι και το σύνολον της πόλεως είναι γενικόν της Ελλάδος σχολείον, και καθείς από τους συμπολίτας μας μου φαίνεται ως να συγκεντρώνη εις την προσωπικότητά του την ικανότητα να προσαρμόζεται εις τας ποικιλωτάτας εκφάνσεις της δραστηριότητος με την μεγαλυτέραν ευστροφίαν και χάριν. Και ότι τούτο δεν είναι κομπορρημοσύνη, επιβαλλομένη από την παρούσαν ευκαιρίαν, αλλά η πραγματική αλήθεια, αποδεικνύει ακριβώς η δύναμις της πόλεως, την οποίαν τα προτερήματά μας αυτά μας επροσπόρισαν. Διότι από όλας τας συγχρόνους πόλεις μόνη η πόλις των Αθηνών, όταν τεθή υπό δοκιμασίαν, αποδεικνύεται ανωτέρα της φήμης της, και αυτή μόνη ούτε εις τον ηττώμενον παρέχει αφορμήν αγανακτήσεως, διότι ενικήθη από τοιούτον εχθρόν, ούτε εις τους υπηκόους αφορμήν παραπόνου, ότι κυβερνώνται από αναξίους. Με το να δώσωμεν δε καταφανείς αποδείξεις της δυνάμεώς μας, της οποίας άλλως τε τόσοι τωόντι υπάρχουν αψευδείς μάρτυρες, θα είμεθα αντικείμενον θαυμασμού και δια τους συγχρόνους και δια τους μεταγενεστέρους, χωρίς καν να έχωμεν ανάγκην ούτε Ομήρου, δια να ψάλη τους επαίνους μας, ούτε άλλου ποιητού, ο οποίος δια των στίχων του ημπορεί να τέρψη προς στιγμήν, αλλά του οποίου η φαντασιώδης παράστασις των γεγονότων θα διαψευσθή από την αλήθειαν των πραγμάτων, αφού εξηναγκάσαμεν κάθε θάλασσαν και κάθε γην ν' ανοιχθή εις την ημετέραν τόλμην, και εγκατεσπείραμεν παντού αιώνια μνημεία ανδραγαθιών εναντίον εχθρών και υπέρ φίλων. Υπέρ τοιαύτης λοιπόν πόλεως μαχόμενοι έπεσαν οι προκείμενοι νεκροί, διότι έκριναν μεγαλοφρόνως καθήκον των να μη επιτρέψουν να τους αφαιρεθή αυτή, και καθείς από ημάς τους επιζώντας είναι πρόθυμος φυσικά να υποφέρη τα πάντα προς χάριν της.

42. "Δια τούτο ακριβώς και επεξετάθην περισσότερον εις τα του μεγαλείου της πόλεως, διότι ηθέλησα να σας δείξω ότι τα άθλα, δια τα οποία αγωνιζόμεθα, είναι πολύ μεγαλύτερα από εκείνα, δια τα οποία αγωνίζονται όσοι δεν απολαύουν όμοια με αυτά πλεονεκτήματα, και συγχρόνως να καταδείξω δια πραγματικών αποδείξεων τον έπαινον των ανδρών αυτών εδώ, προς τιμήν των οποίων ομιλώ σήμερον. Και τωόντι το μεγαλύτερον μέρος του εγκωμίου των ελέχθη ήδη. Διότι τα ανδραγαθήματα αυτών και των ομοίων των προσέδωσαν νέαν λάμψιν εις την δόξαν της πόλεως, την οποίαν ύμνησα, και ολίγοι υπάρχουν Έλληνες, των οποίων η φήμη θα ημπορούσε να δειχθή εξ ίσου ισόρροπος προς τα έργα, όσον των προκειμένων νεκρών. Νομίζω, άλλωστε, ότι τοιούτος θάνατος, όπως ο των ανδρών αυτών εδώ, αποδεικνύει ηρωϊσμόν, είτε ως αποκαλύπτων αυτόν δια πρώτην φοράν, είτε ως επισφραγίζων αυτόν τελειωτικώς. Διότι δι' εκείνους, οι οποίοι υπό άλλας τυχόν επόψεις είναι κακοί, δίκαιον είναι η κατά τους πολέμους επιδειχθείσα ανδραγαθία να εκτιμάται περισσότερον από κάθε άλλο. Διότι, αποσβέσαντες το κακόν δια του καλού, παρέσχον εις την πατρίδα μεγαλυτέραν ωφέλειαν από την ζημίαν που επροξένησαν ως ιδιώται. Κανείς, εν τούτοις, από τους άνδρας αυτούς εδώ δεν επροτίμησε την συνέχισιν της απολαύσεως του πλούτου, ώστε να δειχθή δειλός, ούτε εζήτησε ν' αναβάλη την τρομεράν ημέραν με την φυσικήν εις τον πτωχόν ελπίδα ότι ημπορεί ακόμη, εάν επιζήση, να πλουτίση. Αλλά θεωρήσαντες ότι η τιμωρία των εχθρών ήτο πολύ πλέον ποθητή παρά τα πράγματα αυτά, και ότι δεν ημπορούσαν να εκθέσουν την ζωήν των χάρις ευγενεστέρας υποθέσεως, απεφάσισαν, διακινδυνεύοντες αυτήν, να εκδικηθούν μεν εκείνους, παραιτήσουν δε όλα τα λοιπά. Και ενεπιστεύθησαν μεν εις την ελπίδα το άδηλον της επιτυχίας του αγώνος, αλλ' ό,τι αφορά εις τον παρόντα και προ των οφθαλμών των κίνδυνον, εστηρίχθησαν μόνον εις εαυτούς και το προσωπικόν των θάρρος. Και όταν ευρέθησαν εις το μέσον του κινδύνου, κρίνοντες προτιμότερον ν' αποθάνουν υπερασπίζοντες εαυτούς παρά να σωθούν υποχωρούντες, απέφυγαν μεν το όνειδος της δειλίας, αντιμετώπισαν όμως ψυχή τε και σώματι τον κίνδυνον, και συγχρόνως εις στιγμήν ωρισμένην υπό της ειμαρμένης μετήλλαξαν βίον, όχι τρέμοντες από φόβον αλλά περιβαλλόμενοι από τον φωτοστέφανον της δόξης.

43. "Και αυτοί μεν εδείχθησαν τοιουτοτρόπως άξιοι της πόλεως. Σεις, εξ' άλλου, οι επιζώντες οφείλετε να θεωρήσετε καθήκον σας, όπως επιδείξετε προς τους εχθρούς φρόνημα όχι ολιγώτερον τολμηρόν, μολονότι πρέπει να εύχεστε όπως τούτο οδηγήση εις έκβασιν ολιγώτερον ολεθρίαν. Την ωφέλειαν δε τούτου οφείλετε να κρίνετε όχι απλώς επί τη βάσει των λόγων ρήτορος, ο οποίος ημπορούσε να μακρηγορήση, εκθέτων προς ανθρώπους γνωρίζοντας εξ ίσου καλά όσον και εκείνος όλα τα πλεονεκτήματα που συνεπάγεται η απόκρουσις του εχθρού. Αλλ' οφείλετε μάλλον καθ' εκάστην να προσηλώνετε τα βλέμματά σας προς τας ορατάς εκδηλώσεις της δυνάμεως της πόλεως, έως ότου γίνετε θαυμασταί της. Και όταν εμπνευσθήτε από την θέαν του μεγαλείου της, να σκεφθήτε ότι όλα αυτά τα απέκτησαν άνδρες τολμηροί, οι οποίοι εγνώριζαν τί έπρεπε να πράξουν και κατά την ώραν του κινδύνου ωδηγούντο από υψηλόν αίσθημα τιμής, και οι οποίοι, εάν ποτέ ήθελαν αποτύχει εις καμμίαν επιχείρησιν, έκριναν αποφασιστικώς ότι η πατρίς των τουλάχιστον δεν έπρεπε να στερηθή την ανδρείαν των, και προσέφεραν την ζωήν των ως τον ενδοξότερον υπέρ αυτής έρανον. Καθόσον, θυσιάζοντες την ζωήν των δια το κοινόν καλόν, εκέρδιζαν υπέρ εαυτών τον αθάνατον έπαινον, και τάφον επισημότατον, όχι τόσον τον τάφον, εις τον οποίον κείνται, όσον εκείνον, εις τον οποίον η δόξα των επιζή αείμνηστος, πανηγυριζομένη είτε δια λόγων, είτε δια τελετών εις κάθε ευκαιρίαν. Διότι των επιφανών ανδρών τάφος είναι όλη η γη, και δεν διαμνημονεύονται αυτοί μόνον εις την ιδικήν των πατρίδα δι' επιτυμβίων στηλών και επιγραφών, αλλά και εις την ξένην διατηρείται άγραφος η μνήμη των, χαραγμένη εις το πνεύμα εκάστου μάλλον παρά εις υλικά μνημεία. Τους άνδρας αυτούς οφείλετε να μιμηθήτε, και θεωρούντες ότι θεμέλιον της ευτυχίας είναι η ελευθερία, και της ελευθερίας η ευψυχία, μη αποβλέπετε με ανησυχίαν εις τους κινδύνους του πολέμου. Διότι όσοι είναι δυστυχείς και ούτε εις περίπτωσιν νίκης έχουν ελπίδα καλυτέρων ημερών, έχουν ολιγώτερον λόγον να δείχνωνται αφειδείς της ζωής των, παρά εκείνοι, οι οποίοι, εάν εξακολουθήσουν ζώντες, τρέχουν τον κίνδυνον να μεταπέσουν από την ευτυχίαν εις την δυστυχίαν, και οι οποίοι, εάν νικήσουν, έχουν να χάσουν περισσότερον από κάθε άλλον. Καθόσον εις άνδρα έχοντα γενναίον φρόνημα, είναι αλγεινοτέρα η ταπείνωσις, την οποίαν προκαλεί η δειλία, παρά ο ανώδυνος θάνατος, ο επερχόμενος εις στιγμήν που είναι γεμάτος από θάρρος και εμπνέεται συγχρόνως από την ελπίδα της νίκης της πατρίδος.

44. "Δια τούτο και τους γονείς των σήμερον θαπτομένων - όσοι παρίστασθε εδώ- δεν οικτείρω, αλλά θα προσπαθήσω μάλλον μόνον να παραμυθήσω. Γνωρίζετε τωόντι ότι η ζωή σας διήλθεν εν μέσω ποικίλων μεταβολών της τύχης, ενώ ευτυχείς πρέπει να θεωρούνται εκείνοι, εις τους οποίους η μοίρα ήθελεν επικλώσει τόσον τιμητικόν θάνατον, όπως των προκειμένων νεκρών, ή τόσον τιμητικόν πένθος, όπως το ιδικόν σας, και εκείνοι, των οποίων η ζωή προσεμετρήθη ούτως, ώστε το όριον της ευδαιμονίας να συμπέση προς την στιγμήν του θανάτου. Γνωρίζω αληθώς ότι είναι δύσκολον να σας πείσω, αφού την απώλειάν σας θα υπενθυμίζουν πολλάκις αι ευτυχίαι των άλλων, τας οποίας και σεις προηγουμένως απελαύσατε. Και λυπείται κανείς όχι δια την τυχόν έλλειψιν αγαθών, τα οποία δεν εδοκίμασεν, αλλά δια την αφαίρεσιν εκείνων, εις τα οποία είχε συνηθίσει. Αλλ' όσοι είσθε ακόμη εις ηλικίαν προς παιδοποιίαν, πρέπει να υπομένετε την συμφοράν με μεγαλυτέραν καρτερίαν, με την ελπίδα αποκτήσεως και άλλων τέκνων. Διότι η νέα τεκνοποιία όχι μόνον ατομικώς θα κάμη πολλούς να λησμονήσουν τους νεκρούς των, αλλά και εις την πόλιν θα παράσχη διττήν ωφέλειαν, και λόγω μη ελαττώσεως του πληθυσμού και λόγω ασφαλείας. Διότι δεν είναι δυνατόν να έχουν την ιδίαν αξίαν ή να είναι επίσης δίκαιαι αι περί των δημοσίων πραγμάτων γνώμαι εκείνων, όσοι δεν έχουν, όπως οι άλλοι, τέκνα δια να μετάσχουν των ιδίων κινδύνων. Όσοι, εξ άλλου, είσθε γέροντες, πρέπει να νομίζετε ότι ο μεν ήδη διανυθείς μακρότερος βίος, κατά τον οποίον υπήρξατε ευτυχείς, είναι κέρδος, ο δε παρών θα είναι σύντομος, και ν' ανακουφίζεσθε με την δόξαν των νεκρών αυτών εδώ. Διότι μόνον η αγάπη των τιμών δεν γηράσκει ποτέ, και όταν κανείς φθάση εις την άκαρπον περίοδον της ζωής, όχι τόσον το κέρδος, όπως μερικοί ισχυρίζονται όσον αι τιμαί παρέχουν την μεγαλυτέραν τέρψιν.

45. "Δι' όσους δε από τους παρόντας είσθε τέκνα ή αδελφοί των πεσόντων, βλέπω τον αγώνα της προς αυτούς αμίλλης του να φανήτε αντάξιοι των δυσχερή (διότι τους νεκρούς συνηθίζουν οι πάντες να εγωμιάζουν), και οσονδήποτε υπέροχον ανδρείαν και αν επιδείξετε, μόλις θα θεωρηθήτε δεν λέγω βέβαια όμοιοι, αλλ' ολίγον κατώτεροι απ' αυτούς. Διότι, μεταξύ των ζώντων επικρατεί φθόνος προς τους αντιπάλους, ενώ εκείνοι που δεν αποτελούν πλέον εμπόδιον δια τους άλλους τιμώνται πάντοτε δι' ευνοίας, κατά της οποίας κανείς δεν αντιτάσσεται. Αλλ' εάν πρέπη να μνημονεύσω οπωσδήποτε και την αρετήν των γυναικών εκείνων, όσαι του λοιπού θα ζήσουν ως χήραι, θα συγκεφαλαιώσω την προς αυτάς παραίνεσίν μου εις τας ολίγας αυτάς λέξεις. Μεγάλη αληθώς θα είναι η δόξα δια σας, εάν δεν δειχθήτε κατώτεραι της γυναικείας φύσεως, και επίσης μεγάλη δι' εκείνας από σας, περί των αρετών ή ελαττωμάτων των οποίων όσον το δυνατόν ολιγώτερος γίνεται λόγος μεταξύ των ανδρών.

46. "Εξεπλήρωσα το υπό του νόμου επιβαλλόμενον καθήκον, εκθέσας δια του λόγου μου όσα είχα πρόσφορα προς τιμήν των πεσόντων, οι οποίοι άλλωστε και δι' έργων ετιμήθησαν ήδη, εν μέρει μεν δια της δημοσίας ταφής, εν μέρει δε λόγω του ότι η πόλις αναλαμβάνει από τούδε να διαθρέψη δημοσία δαπάνη τα τέκνα των, μέχρις ότου ενηλικιωθούν, ορίζουσα τοιουτοτρόπως ως βραβείον των τοιούτων αγώνων στέφανον ωφέλιμον και δια τους πεσόντας και δια τους επιζώντας. Διότι όπου μέγιστα ορίζονται βραβεία αρετής, εκεί και άριστοι πολίται οικούν την πόλιν. Και τώρα, αφού έκαστος εξ υμών εθρήνησεν αρκετά τον νεκρόν του απέλθετε εις τα ίδια".

ΕΤΟΣ 2ον: 430 - 429 π.Χ.

47.

Εισβολή των Πελοποννησίων εις την Αττικήν. Ο λοιμός

Κατά τοιούτον τρόπον έγινεν η τελετή του ενταφιασμού κατά τον χειμώνα τούτον, μετά την λήξιν του οποίου έληξε και το πρώτον έτος του πολέμου. Ευθύς δε με την αρχήν του επομένου θέρους, οι Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι, με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, όπως και την πρώτην φοράν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, όπου στρατοπευδεύσαντες ήρχισαν να ερημώνουν την γην. Και πριν παρέλθουν πολλαί ημέραι από της εισβολής, παρουσιάσθη δια πρώτην φοράν εις τας Αθήνας ο λοιμός, ο οποίος ελέγετο μεν ότι είχεν ενσκήψει προηγουμένως πολλαχού, και εις την Λήμνον και εις άλλας χώρας, αλλά πουθενά δεν εμνημονεύετο λοιμώδης νόσος τοιαύτης εκτάσεως, ούτε φθορά ανθρώπων τόσον μεγάλη. Διότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την φύσιν της ασθενείας, επεχείρουν δια πρώτην φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ' απέθνησκαν οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρχοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμμία ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι αφορά, εξ άλλου, τας προς τους θεούς παρακλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν παρητήθησαν αυτών.

48. Η νόσος ήρχισε το πρώτον, ως λέγεται, από την νοτίως της Αιγύπτου κειμένην Αιθιοπίαν, από όπου κατέβη έπειτα εις την Αίγυπτον και την Λιβύην και επεξετάθη εις το πλείστον μέρος της Περσικής αυτοκρατορίας. Εις δε την πόλιν των Αθηνών ενέσκηψεν αιφνιδίως και προσέβαλε κατά πρώτον τους κατοίκους του Πειραιώς, και δια τούτο ελέχθη από αυτούς ότι οι Πελοποννήσιοι είχαν ρίψει δηλητήριον εις τας δεξαμενάς, διότι κρήναι δεν υπήρχαν ακόμη εκεί. Αλλ' ύστερον έφθασε και εις την άνω πόλιν και από τότε ηύξησε μεγάλως η θνησιμότης. Καθείς δε, είτε ιατρός, είτε άπειρος της ιατρικής, ημπορεί, αναλόγως της ατομικής του κρίσεως, να ομιλή περί της πιθανής προελεύσεώς της και περί των αιτίων, τα οποία νομίζει ικανά να επιφέρουν τοιαύτην διατάραξιν των υγιεινών συνθηκών. Αλλ' εγώ, που και ο ίδιος έπαθα από την νόσον, και με τα ίδια τα μάτια μου είδα άλλους πάσχοντας, θα εκθέσω την πραγματικήν της πορείαν και θα περιγράψω τα συμπτώματά της, η ακριβής παρατήρησις των οποίων θα επιτρέψη ασφαλέστερον εις τον καθένα που θα ήθελε να τα σπουδάση επιμελώς να κάμη την διάγνωσίν της, εάν ποτέ ήθελε και πάλιν ενσκήψει.

49. Το έτος τωόντι εκείνο, κατά κοινήν ομολογίαν, έτυχε μέχρι της στιγμής της εισβολής της νόσου να είναι κατ' εξοχήν απηλλαγμένον από άλλας ασθενείας. Εάν όμως κανείς υπέφερε τυχόν προηγουμένως από καμμίαν άλλην ασθένειαν, όλαι κατέληγαν εις αυτήν. Όσοι, εξ άλλου, ήσαν ως τότε υγιείς, χωρίς καμμίαν φανεράν αιτίαν προσεβάλλοντο αιφνιδίως από πονοκέφαλον με ισχυρόν πυρετόν και ερυθήματα και φλόγωσιν των οφθαλμών, και το εσωτερικόν του στόματος, ο φάρυγξ και η γλώσσα εγένοντο ευθύς αιματώδη, και η εκπνοή ήτο αφύσικος και δυσώδης. Κατόπιν των φαινομένων αυτών, επηκολούθουν πτερνισμοί και βραχνάδα, και μετ' ολίγον το κακόν κατέβαινεν εις το στήθος, συνοδευόμενον από ισχυρόν βήχα. Και όταν προσέβαλλε τον στόμαχον, επροκάλει ναυτίαν και ταύτην επηκολούθουν, με μεγάλην μάλιστα ταλαιπωρίαν, εμετοί χολής, όσοι περιγράφονται υπό των ιατρών. Και εις άλλους μεν αμέσως, εις άλλους δε πολύ βραδύτερον, παρουσιάζετο τάσις προς εμετόν ατελεσφόρητος, προκαλούσα ισχυρόν σπασμόν, ο οποίος εις άλλους μεν κατέπαυεν, εις άλλους δε εξηκολούθει επί πολύ. Το σώμα εξωτερικώς δεν παρουσιάζετο πολύ θερμόν εις την αφήν, ούτε ήτο ωχρόν, αλλ' υπέρυθρον, πελιδνόν, έχον εξανθήματα μικρών φλυκταινών και ελκών. Εσωτερικώς όμως εθερμαίνετο τόσον πολύ ώστε οι ασθενείς δεν ηνείχοντο ούτε ελαφρότατα ενδύματα ή σινδόνια, και επέμεναν να είναι γυμνοί, και μεγίστην ησθάνοντο ευχαρίστησιν, αν ημπορούσαν να ριφθούν εντός ψυχρού ύδατος. Πολλοί δε πράγματι, οι οποίοι είχαν μείνει ανεπιτήρητοι, ερρίφθησαν εις δεξαμενάς, διότι κατετρύχοντο από δίψαν άσβεστον, αφού και το πολύ και το ολίγον ποτόν εις ουδέν ωφέλει. Και η αδυναμία του ν' αναπαυθούν, καθώς και η αϋπνία, τους εβασάνιζαν διαρκώς. Και το σώμα, εφόσον η νόσος ήτο εις την ακμήν της, δεν κατεβάλλετο, αλλ' αντείχε καταπληκτικώς εις την ταλαιπωρίαν, ώστε ή απέθνησκαν οι πλείστοι την εβδόμην ή ενάτην ημέραν εκ του εσωτερικού πυρετού, πριν εξαντληθούν εντελώς αι δυνάμεις των, ή, εάν διέφευγαν την κρίσιν, η νόσος κατήρχετο περαιτέρω εις την κοιλίαν και επροκάλει ισχυράν έλκωσιν, και συγχρόνως επήρχετο ισχυρά διάρροια, ούτως ώστε κατά το μεταγενέστερον τούτο στάδιον οι πολλοί απέθνησκαν από εξάντλησιν. Διότι το νόσημα, αφού ήρχιζεν από την κεφαλήν, όπου το πρώτον εγκαθίστατο, εξετείνετο βαθμηδόν εφ' όλου του σώματος, και αν κανείς ήθελε διαφύγει τον θάνατον, προσέβαλλε τα άκρα, όπου άφινε τα ίχνη του. Καθόσον το νόσημα προσέβαλλε και τα αιδοία και τα άκρα των χειρών και ποδών, και πολλοί χάνοντες αυτά εσώζοντο, μερικοί μάλιστα έχαναν και τους οφθαλμούς. Άλλοι πάλιν, ευθύς μετά την θεραπείαν, επάθαιναν γενικήν αμνησίαν και δεν ανεγνώριζαν ούτε εαυτούς, ούτε τους οικείους των.

50. Ο χαρακτήρ τωόντι της νόσου ήτο τοιούτος, ώστε δεν ημπορεί να περιγραφή επαρκώς δια λόγων, και όχι μόνον η σφοδρότης της προσβολής εκάστου κρούσματος υπερέβαινε γενικώς την ανθρωπίνην αντοχήν, αλλά και κατά τούτο απεδείχθη σαφέστατα ότι δεν επρόκειτο δια καμμίαν από τας συνήθεις ανθρωπίνας ασθενείας, καθόσον τα όρνεα και τα τετράποδα, όσα τρώγουν τα ανθρώπινα πτώματα, μολονότι πολλοί νεκροί έμεναν άταφοι, ή δεν επλησίαζαν αυτούς, ή αν έτρωγαν από τα πτώματα, εψοφούσαν. Απόδειξις τούτου είναι η αναμφισβήτητος εξαφάνισις των ορνέων τούτων, τα οποία δεν έβλεπε κανείς ούτε πέριξ των πτωμάτων, ούτε αλλού πουθενά. Ενώ προκειμένου περί των σκύλων, το αποτέλεσμα ήτο ακόμη περισσότερον καταφανές, ως εκ του ότι συμβιούν με τους ανθρώπους.

51. Τοιούτος λοιπόν ήτο ο γενικός χαρακτήρ της ασθενείας, διότι παραλείπω πολλά άλλα ασυνήθη συμπτώματα, κατά τα οποία τα καθέκαστα κρούσματα διέφεραν τα μεν από τα δε. Και εφόσον διήρκει η νόσος, καμμία άλλη από τας συνήθεις ασθενείας δεν παρηνώχλει τους κατοίκους, εάν δε τυχόν παρουσιάζετο κανέν κρούσμα, απέληγεν εις αυτήν. Και άλλοι, μεν απέθνησκαν ένεκα ανεπαρκούς νοσηλείας, άλλοι όμως μολονότι υπεβάλλοντο εις επιμελεστάτην τοιαύτην. Αλλ' ουδέ και κανέν φάρμα-κον, δύναμαι σχεδόν να είπω, ευρέθη, του οποίου η χρήσις να είναι αποτελεσματική, διότι εκείνο που ωφελεί τον ένα, αυτό το ίδιον έβλαπτε τον άλλον, και καμμία ιδιοσυγκρασία, όπως απεδείχθη, δεν ήτο αρκετά ισχυρά δια να αντισταθή, ή αρκετά ασθενής, όπως αποφύγη την ασθένειαν, αλλά όλοι αδιακρίτως υπέκυπταν εις αυτήν, και εκείνοι ακόμη, που εθεραπεύοντο με πάσαν ιατρικήν επιμέλειαν. Και το φοβερώτερον εις όλην αυτήν την ασθένειαν ήτο όχι μόνον η αποθάρρυνσις των θυμάτων, όταν αντελαμβάνοντο ότι προσεβλήθησαν από την νόσον (διότι το πνεύμα των παρεδίδετο αμέσως εις απελπισίαν και εγκατέλειπαν εαυτούς εις την τύχην και δεν ανθίσταντο κατά της ασθενείας), αλλά και το γεγονός ότι νοσηλεύοντες ο εις τον άλλον, εμολύνοντο και απέθνησκαν ωσάν πρόβατα. Και τούτο προεκάλει τους περισσοτέρους θανάτους, διότι ή απέφευγαν εκ φόβου να επικοινωνούν προς αλλήλους και οι ασθενείς απέθνησκαν εγκαταλελειμμένοι, εις τρόπον ώστε πολλαί κατοικίαι ερημώθησαν δι' έλλειψιν νοσηλείας, είτε επικοινωνούσαν και απέθνησκαν εκ της μολύνσεως. Η τελευταία αυτή τύχη επεφυλάσσετο ιδίως εις τους οπωσδήποτε αντιποιουμένους ευγένειαν αισθημάτων, διότι, θεωρούντες τούτο καθήκον τιμής, επεσκέπτοντο τους φίλους των, αψηφούντες τον προσωπικόν κίνδυνον, ενώ αντιθέτως οι ίδιοι οι συγγενείς, καταβαλλόμενοι από το μέγεθος της συμφοράς, εβαρύνοντο επί τέλους και παρήτουν και αυτούς τους θρήνους υπέρ των αποθνησκόντων. Ακόμη όμως περισσότερον ευσπλαχνίζοντο τους θνήσκοντας και τους ασθενείς όσοι είχαν θεραπευθή από την νόσον διότι και εγνώριζαν αυτήν εξ ιδίας πείρας και ήσαν του λοιπού οι ίδιοι πλήρεις θάρρους, καθόσον η νόσος δεν προσέβαλλε δις τον ίδιον άνθρωπον, μετά κακής τουλάχιστον εκβάσεως. Και όχι μόνον εμακαρίζοντο αυτοί από τους άλλους, αλλά και οι ίδιοι, ένεκα της υπερβολής της παρούσης χαράς των, είχαν ως προς το μέλλον κάποιαν επιπολαίαν ελπίδα, ότι δεν θ' απέθνησκαν πλέον ούτε από άλλην ασθένειαν.

52. Αλλά την εκ της νόσου ταλαιπωρίαν επηύξησεν η συγκέντρωσις του πληθυσμού της υπαίθρου χώρας εντός της πόλεως. Οι νεωστί ιδίως εισελθόντες υπέφεραν περισσότερον. Διότι δια την έλλειψιν οικιών ηναγκάζοντο να ζουν εντός παραπηγμάτων πνιγηρών ως εκ του θέρους, και οι θάνατοι επήρχοντο εν τω μέσω μεγάλης αταξίας. Νεκροί έκειντο οι μεν επί των δε, και ημιθανείς εκυλίοντο εντός των δρόμων προς όλας τας κρήνας, ως εκ της ασβέστου δίψης, και οι ιεροί περίβολοι, εντός των οποίων είχαν κατασκηνώσει, ήσαν πλήρεις νεκρών, οι οποίοι απέθνησκαν εντός αυτών. Διότι επειδή το κακόν τους κατεβασάνιζεν, οι άνθρωποι, μη γνωρίζοντες ποίον θα είναι το τέλος των, ολιγώρως είχον προς πάντα θείον και ανθρώπινον νόμον. Ως εκ τούτου τα έθιμα, προς τα οποία συνεμορφώνοντο έως τότε, προκειμένου περί ενταφιασμού, κατεπατήθησαν όλα, και καθείς έθαπτε τους νεκρούς του όπως ημπορούσε. Πολλοί μάλιστα, ένεκα ελλείψεως των απαιτουμένων δια την ταφήν υλικών, λόγω του ότι πολλοί εκ της οικογενείας των είχαν ήδη προαποθάνει, προσέφευγαν εις μέσα ταφής βδελυρά. Διότι άλλοι μεν απέθεταν πρώτον τον ιδικόν των νεκρόν επί ξένης πυράς και την ήναπταν, προλαμβάνοντες εκείνους που την είχαν στήσει, άλλοι δε, ενώ νεκρός εκαίετο ήδη, έρριπταν επάνω εκείνον που έφεραν και έφευγαν.

53. Αλλ' η νόσος εισήγαγε προσέτι και άλλας χειροτέρας μορφάς ανομίας εις την πόλιν. Διότι πολλοί, οι οποίοι προηγουμένως απέκρυπταν την επίδοσίν των εις αθεμίτους ηδονάς, παρεδίδοντο ήδη εις αυτάς χωρίς καμμίαν επιφύλαξιν, καθόσον έβλεπαν πόσον αιφνίδια ήτο η μετάπτωσις, αφ' ενός μεν των πλουσίων, οι οποίοι εξαίφνης απέθνησκαν, αφ' ετέρου δε των τέως εντελώς απόρων, οι οποίοι εις μίαν στιγμήν υπεισήρχοντο εις τας περιουσίας εκείνων. Ως εκ τούτου, απεφάσιζαν να χαρούν την ζωήν των όσον ημπορούσαν ταχύτερον, επιδιδόμενοι εις τας απολαύσεις, διότι εθεώρουν και την ζωήν και τον πλούτον εξ ίσου εφήμερα. Και κανείς δεν ήτο διατεθειμένος να υποβάλλεται προκαταβολικώς εις ταλαιπωρίας προς επιδίωξιν σκοπού, τον οποίον ενόμιζεν ενάρετον, αφού εθεώρει αμφίβολον, αν θα επιζήση δια να πραγματοποιήση αυτόν, μόνον δε ό,τι παρείχεν άμεσον απόλαυσιν και ό,τι καθ' οιονδήποτε τρόπον ωδήγει εις τούτο κατήντησε να θεωρήται και ενάρετον και χρήσιμον. Αλλά φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων κανείς δεν τους συνεκράτει, αφ' ενός μεν διότι βλέποντες ότι όλοι εξ ίσου απέθνησκαν, έκριναν ότι καμμία δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ ευσεβείας και ασεβείας, εξ άλλου δε, επειδή κανείς δεν επίστευεν ότι θα επιζήση, δια να δώση λόγον των εγκλημάτων του και τιμωρηθή δι' αυτά. Τουνοντίον, όλοι εθεώρουν ότι η ήδη κατεψηφισμένη κατ' αυτών και επί των κεφαλών των επικρεμαμένη τιμωρία ήτο πολύ βαρυτέρα, και ότι πριν επιπέση κατ' αυτών, εύλογον ήτο να χαρούν οπωσδήποτε την ζωήν των.

54. Εις τοιαύτην συμφοράν περιπεσόντες οι Αθηναίοι, εταλαιπορούντο, καθόσον και εντός της πόλεως η θνησιμότης ήτο μεγάλη και εκτός αυτής τα κτήματά των ερημώνοντο. Μερικοί μάλιστα κατά την διάρκειαν της δυστυχίας ενθυμήθησαν, όπως ητο φυσικόν, τον επόμενον στίχον, περί του οποίου οι πρεσβύτεροι απ' αυτούς εβεβαίωναν, ότι εψάλλετο εις παλαιοτέραν εποχήν: "θα έλθη δωρικός πόλεμος και λοιμός μαζί μ' αυτόν". Είναι αληθές ότι αντέτειναν μερικοί ότι ο παλαιός στίχος ωμιλούσε περί λιμού και όχι λοιμού, αλλ' επί του παρόντος επεκράτησε φυσικά η γνώμη ότι η λέξις, της οποίας είχε γίνη χρήσις εις το άσμα, ήτο λοιμός, καθόσον οι άνθρωποι εμνημόνευαν τον στίχον σύμφωνα με τα παθήματά των. Αλλ' εάν ποτέ επέλθη άλλος δωρικός πόλεμος μετά τον σημερινόν, και συμπέση να επέλθη λιμός, μου φαίνεται πιθανόν ότι τον στίχον θα ψάλλουν με την λέξιν αυτήν. Ενθυμήθησαν επίσης, όσοι τον εγνώριζαν και τον προς τους Λακεδαιμονίους χρησμόν, όταν εις ερώτησίν των προς τον θεόν, εάν πρέπη να πολεμήσουν, ούτος απήντησεν, ότι εάν διεξαγάγουν τον πόλεμον με όλας των τας δυνάμεις, θα νικήσουν, βεβαιών συνάμα ότι και αυτός θα τους βοηθήση. Όσον λοιπόν αφορά τον χρησμόν, τα τότε συμβαίνοντα εθεώρουν σύμφωνα με τας προβλέψεις του. Το βέβαιον είναι ότι η νόσος ήρχισεν ευθύς μετά την εισβολήν των Πελοποννησίων, και εις μεν την Πελοπόννησον δεν επεξετάθη, τουλάχιστον εις βαθμόν άξιον λόγου, αλλ' εθέρισε προ πάντων μεν τας Αθήνας, έπειτα δε και μερικούς πολυανθρωποτέρους συνοικισμούς. Τοιαύτη υπήρξεν η πορεία της νόσου.

55.

Δενδροτόμησις της Αττικής

Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, αφού εδενδροτόμησαν την πεδιάδα, προήλασαν εις την περιφέρειαν την καλουμένην Παραλίαν, μέχρι του Λαυρίου, όπου ευρίσκονται τ' αργυρούχα μεταλλεία των Αθηναίων. Και πρώτον μεν εδενδροτόμησαν το μέρος που βλέπει προς την Πελοπόννησον, έπειτα δε το μέρος που αντικρύζει την Εύβοιαν και την Άνδρον. Ο Περικλής, ο οποίος ήτο και τότε στρατηγός, είχε την ιδίαν γνώμην, όπως και κατά την προηγουμένην εισβολήν, ότι δεν έπρεπεν οι Αθηναίοι να εξέλθουν, δια να συνάψουν μάχην.

56.

Οι Αθηναίοι κατά της Πελοποννήσου

Αλλ' ενώ ακόμη ήσαν εις την πεδιάδα, πριν προχωρήσουν εις την Παραλίαν, είχεν αρχίσει να ετοιμάζη στόλον από εκατόν πλοία προς ναυτικήν εκστρατείαν κατά της Πελοποννήσου, και όταν τα πάντα ήσαν έτοιμα, εξέπλευσεν, έχων μαζί του επί των πλοίων του στόλου τέσσαρας χιλιάδας Αθηναίους οπλίτας και τριακοσίους ιππείς, εντός πλοίων ιππαγωγών, τα οποία ήσαν παλαιά πολεμικά σκάφη, διαρρυθμισθέντα πρώτην φοράν τότε προς τον σκοπόν αυτόν. Της εκστρατείας μετείχαν και Χίοι και Λέσβιοι με πενήντα πλοία. Όταν εξέπλεεν η δύναμις αυτή των Αθηναίων, αφήκε τους Πελοποννησίους ευρισκομένους ήδη εις την Παραλίαν της Αττικής. Ελθόντες δ' εις την Επίδαυ-ρον της Πελοποννήσου, εδενδροτόμησαν το μεγαλύτερον μέρος των κτημάτων, αλλ' όταν επετέθησαν κατά της πόλεως, μολονότι ήλπιζαν να την κυριεύσουν, η επιχείρησίς των δεν ευωδώθη. Α-ποπλεύσαντες τότε εκ της Επιδαύρου, εδενδροτόμησαν τα κτήματα της Τροιζηνίδος, της Αλιάδος και της Ερμιονίδος, αι οποίαι είναι επιθαλάσσιαι περιφέρειαι της Πελοποννήσου. Και εκ-πλεύσαντες απ' εκεί, έφθασαν εις τας Πρασιάς, παραλιακήν πόλιν της Λακωνικής, και όχι μόνον εδενδροτόμησαν μέρος των κτημάτων της, αλλά και αυτήν την πόλιν εκυρίευσαν και διήρπασαν. Μετά τας επιχειρήσεις αυτάς, επέστρεψαν εις τα ίδια, εύρον όμως ότι οι Πελοποννήσιοι δεν ήσαν πλέον εις την Αττικήν, αλλ' είχαν ήδη αναχωρήσει.

57. Καθ' όλον το διάστημα, κατά το οποίον και οι Πελοποννήσιοι ήσαν εις την Αττικήν και ο Αθηναϊκός στόλος επεδίδετο εις τας επιχειρήσεις αυτάς, η νόσος επέφερε πολλάς απωλείας εις τους Αθηναίους, και τους επιβαίνοντας επί του στόλου και τους εντός της πόλεως, ώστε διεδόθη μάλιστα ότι οι Πελοποννήσιοι εξεκένωσαν την Αττικήν ταχύτερον, διότι εφοβήθησαν το νόσημα, την εντός της πόλεως ύπαρξιν του οποίου εμάνθαναν και από τους αυτομόλους, αντελαμβάνοντο δε και οι ίδιοι από τας πυράς των καιομένων νεκρών. Οπωσδήποτε, κατά την εισβολήν αυτήν έμειναν περισσότερον καιρόν παρά κάθε άλλην φοράν και εδενδροτόμησαν όλην την ύπαιθρον χώραν. Τωόντι, έμειναν εις την Αττικήν σαράντα περίπου ημέρας.

58.

Συνέχισις της πολιορκίας της Ποτειδαίας

Διαρκούντος του ιδίου θέρους, ο Άγνων, υιός του Νικίου, και ο Κλεόπομπος, υιός του Κλεινίου, συστρατηγούντες μετά του Περικλέους, παραλαβόντες την στρατιωτικήν δύναμιν, την οποίαν εκείνος είχε χρησιμοποιήσει, εξέπλευσαν ευθύς μετά την επιστροφήν αυτής εναντίον της Χαλκιδικής και της Ποτειδαίας, της οποίας η πολιορκία εξηκολούθει ακόμη, και φθάσαντες εκεί, μετεχειρίσθησαν κατά της πόλεως πολιορκητικάς μηχανάς και προσεπάθουν με κάθε τρόπον να την κυριεύσουν. Αλλά καμμία επιτυχία ανάλογος προς τας προετοιμασίας των δεν συνώδευσεν ούτε τας προσπαθείας των προς άλωσιν της πόλεως, ούτε τας εναντίον της Χαλκιδικής επιχειρήσεις των. Διότι η νόσος εξηπλώθη εκεί με μεγάλην ορμήν και εβασάνιζε τον Αθηναϊκόν στρατόν, του οποίου ηραίωσε τας τάξεις, εις τρόπον ώστε και αυτοί οι στρατιώται της πρώτης εκστρατείας, οι οποίοι ήσαν έως τότε υγιείς, εκόλλησαν το νόσημα από τους στρατιώτας που είχαν έλθει με τον Άγνωνα, ενώ ο Φορμίων και οι υπ' αυτόν χίλιοι εξακόσιοι άνδρες δεν ευρίσκοντο πλέον εις την Χαλκιδικήν. Ως εκ τούτου, ο Άγνων επέστρεψε με τον στόλον του εις τας Αθήνας, αφού εντός διαστήματος σαράντα περίπου ήμερων από τους τετρακισχιλίους οπλίτας έχασε, συνεπεία της νόσου, τους χιλίους πενήντα. Οι στρατιώται, εν τούτοις, της πρώτης εκστρατείας έμειναν επί τόπου, συνεχίζοντες την πολιορκίαν της Ποτειδαίας.

59.

Κατηγορίαι των Αθηναίων κατά του Περικλέους

Αλλά μετά την δεύτεραν εισβολήν των Πελοποννησίων, αι γνώμαι των Αθηναίων είχαν μεταβληθή, καθόσον και τα κτήματά των είχαν δια δευτέραν φοράν δενδροτομηθή και η νόσος μαζί με τον πόλεμον τους κατεβασάνιζε. Και τον μεν Περικλή εκατηγόρουν διότι τους παρέσυρε να πολεμήσουν, και διότι τον εθεωρούσαν αίτιον των ατυχιών, εις τας οποίας είχαν περιπέσει, επεθύμουν δε ζωηρώς να συνεννοηθούν με τους Λακεδαιμονίους, και έστειλαν μάλιστα και πρέσβεις προς αυτούς, αλλ' άνευ αποτελέσματος. Ως εκ τούτου, μη γνωρίζοντες καθόλου τί να κάμουν, επετίθεντο διαρκώς εναντίον του Περικλέους. Εκείνος όμως, επειδή έβλεπε ότι ήσαν εξηρεθισμένοι δια την παρούσαν κατάστασιν και ότι συμπεριφέροντο, όπως ακριβώς ο ίδιος είχε προείπει, συνεκάλεσε την συνέλευσιν του λαού (διότι ήτο ακόμη στρατηγός) δια να τους ενθαρρύνη και διασκεδάζων τα οργίλα αισθήματά των τους καταπραΰνη και τους εμπνεύση μεγαλυτέραν αισιοδοξίαν. Και αφού επροχώρησεν εις το βήμα, ωμίλησεν ως εξής περίπου:

60.

Ο τελευταίος λόγος του Περικλέους

"Και τας εκδηλώσεις της εναντίον μου αγανακτήσεώς σας είχα προΐδει (διότι καλώς αντιλαμβάνομαι τας αιτίας αυτής), και την συνέλευσιν συνεκάλεσα ένεκα τούτου, δια να απευθύνω μερικάς υπομνήσεις και παρατηρήσεις, εφόσον αδίκως δυσφορείτε εναντίον μου, ή δεικνύετε έλλειψιν καρτερίας απέναντι των ατυχιών. Εγώ τουλάχιστον πιστεύω ότι η πόλις, η οποία ακμάζει ως σύνολον, ωφελεί περισσότερον τους ιδιώτας, παρά εάν, ενώ καθείς από τους πολίτας ευτυχή, εκείνη ως σύνολον αποτυγχάνη. Διότι άνθρωπος που ευδοκιμεί εις τας ιδιωτικάς του υποθέσεις, εάν η πατρίς του καταστραφή, χάνεται και αυτός μαζί της, ενώ είναι, πολύ μάλλον πιθανόν ότι θα σωθή, εάν κακοτυχή μεν ο ίδιος, η πατρίς του όμως ευτυχή. Αφού λοιπόν η μεν πόλις είναι ικανή να βαστά τας ατυχίας των ιδιωτών, αλλ' εις έκαστος από αυτούς ανίκανος να βαστά τας ιδικάς της, οφείλομεν όλοι να την υποστηρίξωμεν και όχι να συμπεριφερώμεθα όπως σεις τώρα, οι οποίοι, τρομαγμένοι από τας ιδιαιτέρας σας δυστυχίας, παραμελείτε το έργον της σωτηρίας της πόλεως, και κατηγορείτε όχι μόνον εμέ, ο οποίος συνεβούλευσα τον πόλεμον, αλλ' επίσης τους ιδίους εαυτούς, οι οποίοι τον συναπεφασίσατε με εμέ. Και οργίζεσθε εναντίον ανδρός τοιούτου όπως εγώ, ο οποίος νομίζω ότι είμαι ικανώτερος από κάθε άλλον όχι μόνον να διαγνώσω τα δέοντα, αλλά και να διαφωτίσω περί αυτών τους άλλους, και επί πλέον φιλόπατρις και ανώτερος χρημάτων. Διότι ο δυνάμενος να διαγνώση τα δέοντα, αλλά παραλείπει να διαφωτίση περί αυτών τους άλλους, είναι το ίδιον ως να μη αντελήφθη το πρέπον ορθώς. Όστις πάλιν έχει και τα δύο αυτά προσόντα, αλλά δεν έχει φιλοπατρίαν, δεν ημπορεί να ομιλήση με την ιδίαν αφιλοκερδή αφοσίωσιν δια το κοινόν συμφέρον. Αλλ' εάν και φιλοπατρίαν έχη, είναι όμως κατώτερος χρημάτων, τα πάντα ημπορούν να θυσιασθουν χάριν αυτών. Ώστε δεν επείσθητε ν' αναλάβετε τον πόλεμον, διότι επιστεύσατε ότι έχω τα προσόντα αυτά εις βαθμόν ανώτερον οπωσδήποτε από άλλους, δεν νομίζω ότι είναι ορθόν να κατηγορούμαι σήμερον ως πταίστης.

61. "Διότι αναγνωρίζω βέβαια ότι είναι καθαρά ανοησία ν' αποφασίζη κανείς να πολεμήση όταν, ενώ γενικώς αι υποθέσεις του βαίνουν κατ' ευχήν, έχη συγχρόνως την ελευθερίαν της εκλογής μεταξύ πολέμου και ειρήνης. Όταν όμως κανείς ευρίσκεται εις την ανάγκην που ευρέθημεν ημείς, είτε να υποταχθή και υποχωρήση αμέσως εις ξένας διαταγάς, είτε να εκτεθή εις τον κίνδυνον του πολέμου, δια να σώση την ανεξαρτησίαν του, ουδεμία αμφιβολία ότι ο αποφεύγων τον κίνδυνον είναι πλέον αξιοκατάκριτος από εκείνον που τον αντιμετωπίζει. Και εγώ μεν είμαι ο ίδιος πάντοτε και δεν μετέβαλα γνώμην, σεις όμως ηλλάξατε, καθόσον συνέβη να συμφωνήσετε μεν μαζί μου πριν πάθετε, να μετανοήτε δε τώρα που υποφέρετε, και ως εκ της αδυναμίας της παρούσης ψυχικής σας διαθέσεως, νομίζετε εσφαλμένην την πολιτικήν, την οποίαν υπεστήριξα. Αιτία τούτου είναι ότι αι μεν δυσάρεστοι συνέπειαι της πολιτικής μου είναι ήδη αισθηταί εις τον καθένα, ενώ η ωφέλεια δεν είναι καταφανής εις όλους, και ότι το πνεύμα σας είναι τόσον καταβεβλημένον, ώστε δυσκόλως ημπορεί να εγκαρτερήση εις τας ληφθείσας αποφάσεις, τώρα που επήλθε τόσον μεγάλη μεταβολή και μάλιστα απροόπτως. Διότι το αιφνίδιον και το απροσδόκητον και το παρά πάντα υπολογισμόν ερχόμενον καταβάλλει το φρόνημα, πράγμα που συνέβη και με σας, και ένεκα άλλων αιτιών και προ πάντων ένεκα της νόσου. Εφόσον, εν τούτοις, είσθε πολίται πόλεως μεγάλης και ανετράφητε με αισθήματα ανάλογα προς το μεγαλείον της, καθήκον έχετε να υπομένετε προθύμως και τας μεγαλυτέρας ακόμη συμφοράς και να μη καταστρέφετε την αγαθήν γνώμην, την οποίαν οι άλλοι έχουν δια σας. (Διότι οι άνθρωποι κρίνουν εξ ίσου αξιοκατάκριτον εκείνον που από μικροψυχίαν δεικνύεται κατώτερος της εκτιμήσεως, την οποίαν απολαμβάνει, όσον μισητόν εκείνον, ο οποίος από αλαζονείαν προβάλλει αξιώσεις επί εκτιμήσεως, η οποία δεν του ανήκει). Οφείλετε τουναντίον να λησμονήσετε τας ιδιωτικάς σας λύπας και να προσπαθήσετε να σώσετε την πόλιν.

62. "Ως προς τας ταλαιπωρίας του πολέμου και την ανησυχίαν σας μήπως αποδειχθούν μεγάλαι και επομένως δεν επικρατήσωμεν τελικώς, ας είναι αρκετά τα επιχειρήματα εκείνα, με τα οποία, όπως γνωρίζετε, πολλάκις άλλοτε απέδειξα ότι αι ανησυχίαι σας δεν είναι βάσιμοι, θα περιοριστώ δε σήμερον να εξάρω το επόμενον πλεονέκτημα, το οποίον έχετε εν σχέσει προς την ηγεμονίαν σας και το μεγαλείόν αυτής, και το οποίον ούτε σεις νομίζω εσυλλογίσθητε ποτέ έως τώρα, ούτε εγώ εμνημόνευσα εις τους προηγουμένους λόγους μου. Ούτε τώρα, άλλωστε, θα το εμνημόνευα, διότι περιέχει αξίωσιν, η οποία ημπορεί να φανή κομπαστική μάλλον, εάν δεν σας έβλεπα παραλόγως αποτεθαρρημένους. Νομίζετε, δηλαδή, ότι η ηγεμονία σας εκτείνεται μόνον επί των συμμάχων, ενώ εγώ υποστηρίζω ότι εκ των δυο διαιρέσεων της γης, των προσιτών εις τον άνθρωπον, της ξηράς δηλαδή και της θαλάσσης, της τελευταίας αυτής είσθε κυρίαρχοι, όχι μόνον ως προς το μέρος αυτής, το οποίον ήδη πραγματικώς νέμεσθε, αλλά και ως προς εκείνο, το οποίον θα ηθέλατε να εκμεταλλευθήτε προσθέτως, και με την ναυτικήν δύναμιν, την οποίαν διαθέτετε, κανείς, ούτε βασιλεύς, ουέ οιονδήποτε κράτος εκ των συγχρόνων, θα σας εμποδίση να πλεύσετε όπου θέλετε. Δι' εκείνον επομένως που κρίνει ορθώς, η ναυτική σας δύναμις δεν ισοφαρίζει απλώς την ωφέλειαν των οικιών και αγρών, των οποίων η στέρησις σας φαίνεται μεγάλη, αλλ' είναι πολύ ανωτέρα. Ούτε πρέπει να δυσανασχετήτε δι' αυτά, αλλά μάλλον ν' αδιαφορήτε, κρίνοντες αυτά εν συγκρίσει προς την δύναμιν εκείνην ως απλούν ανθοκήπιον και στόλισμα πλούτου, και να είσθε βέβαιοι ότι η ελευθερία, εάν την προασπίσωμεν και την σώσωμεν, ευκόλως θ' ανακτήση αυτά, ενώ εάν κανείς υποβληθή εις ξένην κυριαρχίαν, και τα προηγουμένως αποκτηθέντα συνήθως ελαττούνται. Ούτε πρέπει να φανώμεν διττώς κατώτεροι των πατέρων μας, οι οποίοι δεν εκληρονόμησαν από άλλους, αλλά δια των ιδίων κόπων απέκτησαν την ηγεμονίαν, και αφού την διετή-ρησαν, την παρέδωσαν εις ημάς. (Είναι δε αισχρότερον ν' αφήση κανείς να του αφαιρέσουν ό,τι έχει, παρά ν' αποτύχη, ενώ επιδιώκει ν' αποκτήση κάτι τι). Και καθήκον σας είναι ν' αντιμετωπίσετε τους εχθρούς όχι μόνον με αυτοπεποίθησιν, αλλά και με καταφρόνησιν αυτών. Διότι και δειλός ακόμη και τυχηρός ανόητος ημπορούν να έχουν αλαζονικήν πεποίθησιν εις εαυτούς, καταφρόνησιν όμως εκείνος μόνος, του οποίου η πεποίθησις περί της απέναντι των άλλων υπεροχής στηρίζεται επί γνώσεως θετικής, όπως συμβαίνει με σας. Αποτέλεσμα άλλωστε της οξυτέρας αντιλήψεως, η οποία πηγάζει από την συναίσθησιν της υπεροχής, είναι ότι επί ίσης τύχης καθιστά την τόλμην αποτελεσματικωτέραν, καθόσον εμπιστεύεται ολιγώτερον εις την τυφλήν ελπίδα, η οποία αποτελεί το έρεισμα των μη εχόντων που να στηριχθούν, και περισσότερον εις την γνώσιν της πραγματικής καταστάσεως, η οποία παρέχει ασφαλεστέραν πρόβλεψιν του μέλλοντος.

63. "Οφείλετε, άλλωστε, να προασπίσετε την περίοπτον θέσιν, εις την οποίαν ανήλθεν η πόλις ως εκ της ηγεμονίας της και δια την οποίαν πάντες υπερηφανεύεστε, και να μην αποφεύγετε τα βάρη αυτής, ειδεμή μήτε τας τιμάς να επιδιώκετε. Ούτε πρέπει να νομίσετε ότι αγωνίζεσθε υπέρ ενός μόνον πράγματος, να μη γίνετε δηλαδή υποτελείς αντί ελευθέρων, αλλά και περί διατηρήσεως ή στερήσεως της ηγεμονίας, και κατά του κινδύνου του μίσους, εις το οποίον σας έχει εκθέσει η άσκησις αυτής. Της ηγεμονίας όμως αυτής δεν είναι πλέον καιρός να παραιτηθήτε, και εάν ακόμη μερικοί, κατά την παρούσαν κρίσιν, εκ φόβου και της επιθυμίας της αποφυγής φροντίδων, είναι διατεθειμένοι και την θυσίαν αυτήν να στέρξουν, δια να επιδειθούν ότι επιδιώκουν ειρηνόφιλον πολιτικήν. Διότι η ηγεμονία σας κατήντησεν εξουσία δεσποτική, της οποίας ημπορεί μεν να φαίνεται άδικος η απόκτησις, αλλ' η από της οποίας παραίτησις είναι επικίνδυνος. Άλλωστε, οι τοιούτοι ήθελαν καταστρέψει τάχιστα εν κράτος, είτε εάν κατώρθωναν να πείσουν τους συμπολίτας των ν' αποδεχθούν την γνώμην των, είτε εάν μεταναστεύοντες εξ Αθηνών ίδρυαν αλλού ίδιον ανεξάρτητον κράτος. Διότι οι ποθούντες υπέρ παν άλλο την ησυχίαν δεν είναι ασφαλείς, εφόσον δεν παραστατούνται από ανθρώπους δράσεως, και μόνον εις κράτος υπήκοον συμφέρει η άνευ κινδύνων υποτέλεια, όχι ποτέ εις κράτος, το οποίον ασκεί ηγεμονίαν.

64. "Αλλ' ούτε από τους τοιούτους πολίτας οφείλετε να παρασύρεσθε, ούτε, αφού εψηφίσατε μαζί μου τον πόλεμον, να οργίζεσθε εναντίον μου, διότι ο εχθρός, αφού ηρνήθητε να υποταχθήτε, επετέθη και έπραξεν ό,τι, ακριβώς ήτο φυσικόν να πράξη, και διότι προσθέτως έχει ενσκήψει όλως απροσδοκήτως η νόσος αυτή, το μόνον πράγματι κακόν, το οποίον υπερέβη τας προβλέψεις μας. Και γνωρίζω ότι εξ αιτίας αυτής ιδίως ηύξησεν έτι μάλλον το κατ' εμού μίσος σας, το οποίον ευρίσκω άδικον, εκτός εάν είσθε διατεθειμένοι, εις περίστασιν κατά την οποίαν σας συμβή καμμία απροσδόκητος επιτυχία, ν' αποδώσετε και αυτήν εις εμέ. Οφείλομεν, άλλωστε, και τα πλήγματα της τύχης να υποφέρωμεν αγογγύστως ως αναπότρεπτα και τα πλήγματα των εχθρών ανδρικώς. Διότι τοιούτο ήτο μέχρι τούδε το πνεύμα της πόλεως αυτής, και πρέπει να προσέξετε μήπως εξ αιτίας σας υποστή τούτο μείωσιν. Οφείλετε τουναντίον να γνωρίζετε ότι η πόλις μας έχει μέγιστον όνομα εις όλον τον κόσμον, διότι ουδέποτε υπέκυψεν εις τας συμφοράς, αλλά έχει θυσιάσει άφθονον αίμα και υποστή πλείστας ταλαιπωρίας εις πολέμους, και ακόμη ότι έχει τωόντι μέχρι τούδε δύναμιν μεγίστην, της οποίας η ανάμνησις, και αν τυχόν ίσως ηθέλαμεν καμφθή ολίγον σήμερον (διότι φυσικός νόμος είναι η ακμή και παρακμή των πάντων), θα παραδοθή αλώβητος εις τους μεταγενεστέρους, λόγω του ότι Έλληνες όντες ησκήσαμεν ηγεμονίαν επί πλείστων Ελλήνων, και ημπορέσαμεν ν' αντισταθώμεν εις μεγίστους πολέμους εναντίον εχθρών, άλλοτε ηνωμένων και άλλοτε χωρισμένων, και τέλος υπήρξαμεν πολίται πόλεως μεγίστης και διαθετούσης, αφθονίαν πόρων παντός είδους. Και αληθώς, ο μεν επιδιώκων προ παντός την ατομικήν του ησυχίαν ημπορεί να κατακρίνη, αλλ' ο φιλοδοξών ομοίαν με ημάς δράσιν θα επιζητήση να γίνη συνάμιλλος ημών, εκείνος δε, όστις δεν κατέχει τοιαύτα πλεονεκτήματα, θα μας φθονήση. Το να μισούμεθα και να είμεθα απεχθείς, υπό τας παρούσας περιστάσεις υπήρξεν ο κλήρος όλων ανεξαιρέτως όσοι επεδίωξαν να ηγεμονεύσουν επί άλλων, ο εκτιθέμενος όμως εις απέχθειαν, χάριν υψηλών σκοπών, ακολουθεί πολιτικήν ορθήν. Διότι το μίσος δεν διαρκεί πολύ, ενώ ό,τι αποτελεί την λαμπρότητα του παρόντος παραμένει και ως αείμνηστος δόξα του μέλλοντος. Προνοούντες λοιπόν εξ ίσου δια την δόξαν του μέλλοντος, όσον και δια την αποφυγήν της καταισχύνης του παρόντος, εξασφαλίσατε αμφότερα, καταβάλλοντες σήμερον την αναγκαίαν προσπάθειαν. Μη στέλλετε πρέσβεις προς τους Λακεδαιμονίους, δια να υποβάλλετε προτάσεις ειρήνης, μήτε αφήσετε αυτούς να εννοήσουν ότι αι σημεριναί ταλαιπωρίαι καταβάλλουν το ηθικόν σας, καθόσον και πόλεις και ιδιώται εκείνοι είναι άριστοι, όσοι, ενώ ελάχιστα ταράττονται ψυχικώς ενώπιον των ατυχημάτων, δεικνύουν την μεγαλυτέραν κατά την δράσιν αντοχήν".

65.

Απόφασις των Αθηναίων να συνεχίσουν τον πόλεμον

Με τοιούτους λόγους προσεπάθει ο Περικλής και την εναντίον του οργήν των Αθηναίων να εξασθενίση και τον νουν των ν' αποτρέψη από τα παρόντα δεινά. Αλλ' εκείνοι δημοσία μεν επείσθησαν τελικώς εις τους λόγους του και όχι μόνον προς τους Λακεδαιμονίους δεν έστελλαν του λοιπού πρέσβεις, αλλά και προς τον πόλεμον ήσαν προθυμότεροι, ιδιαιτέρως όμως εξηκολούθουν να βαρυθυμούν δια τα παθήματά των, ο μεν πολύς λαός διότι είχε στερηθή και το ολίγον που είχε προ του πολέμου, οι δ' έτεροι διότι είχαν χάσει ωραίας ιδιοκτησίας, αποτελουμένας από οικοδομάς και πολυτελίς εγκαταστάσεις εις την ύπαιθρον χώραν, και το χειρότερον όλων, διότι είχαν πόλεμον αντί ειρήνης. Αλλ' η γενική εναντίον του Περικλέους αγανάκτησις κατηυνάσθη μόνον αφού τον ετιμώρησαν δια χρηματικής ποινής. Πριν όμως περάση πολύς καιρός, με την συνήθη αστασίαν του πλήθους, τον εξέλεξαν πάλιν στρατηγόν και του ενεπιστεύθησαν την γενικήν των πραγμάτων διεύθυνσιν, καθόσον τας μεν ιδιωτικάς των λύπας ησθάνοντο ήδη ολιγώτερον οξέως, δια τας δημοσίας δ' ανάγκαό της πόλεως τον εθεωρούσαν ανεκτίμητον. Διότι, και εφόσον χρόνον εκυβέρνησε τα δημόσια πράγματα εν καιρώ ειρήνης, ηκολούθει πολιτικήν σώφρονα και διετήρει την ασφάλειαν της πόλεως, η οποία υπ' αυτόν ανηλθεν εις μεγίστην ακμήν, και όταν ο πόλεμος επήλθεν, αυτός απέδειξεν ότι υπήρξεν ο ορθός εκτιμητής της δυνάμεώς της.

Θάνατος του Περικλέους

Επέζησε δε δύο έτη και εξ μήνας μετά την έναρξιν του πολέμου, και αφού απέθανεν έτι μάλλον κατεδείχθη η ορθότης των προβλέψεών του, ως προς τον πόλεμον.

Η πολεμική πολιτική του Περικλέους

Διότι εκείνος μεν υπεσήριξεν ότι θα επικρατήσουν, εάν επεδίωκαν την νίκην όχι δι' αποφασιστικών μαχών, αλλά δια κατατριβής του αντιπάλου, εάν κατέβαλλαν πάσαν επιμέλειαν δια την καλήν κατάστασιν του στόλου των, εάν δεν επεζήτουν νέας κατακτήσεις διαρκούντος του πολέμου, και εάν δεν εξέθεταν εις κίνδυνον την ύπαρξιν της πόλεως. Αυτοί όμως, μετά τον θάνατόν του, όχι μόνον έπραξαν τα εναντία ακριβώς από όλα αυτά, αλλά και εις ζητήματα, τα οποία εφαίνοντο άσχετα με τον πόλεμον, ηκολούθησαν, από προσωπικάς φιλοδοξίας και ιδιοτέλειαν, επιζήμιον δια τας Αθήνας και τας προς τους συμμάχους σχέσεις πολιτικήν, η οποία εν περιπτώσει επιτυχίας θα έφερε τιμήν και ωφέλειαν εις ιδιώτας κυρίως, αποτυγχάνουσα όμως θα έφερε βλάβην εις την πόλιν κατά την διεξαγωγήν του πολέμου.

Χαρακτηρισμός του Περικλέους

Αιτία τούτου ήτο ότι ο Περικλής, έχων μεγάλην επιρροήν, πηγάζουσαν από την προς αυτόν κοινήν εκτίμησιν και την προσωπικήν του ικανότητα, και πασιφανώς αναδειχθείς εις ύψιστον βαθμόν ανώτερος χρημάτων, συνεκράτει τον λαόν, μολονότι σεβόμενος τας ελευθερίας του, και αυτός μάλλον ωδήγει αυτόν παρά ωδηγείτο από αυτόν. Καθόσον, μη επιδιώκων ν' αποκτήση επιρροήν δι' αθεμίτων μέσων, δεν ωμίλει προς κολακείαν, αλλά στηριζόμενος εις την κοινήν προς αυτόν εκτίμησιν, ηδύνατο και ν' αντιταχθή κατ' αυτών, προκαλών εν ανάγκη και την οργήν των. Εν πάση περιπτώσει, οσάκις τους ήθελεν αντιληφθή παραλόγως επηρμένους και αλαζόνας, τους κατέπλησσεν, εμπνέων φόβον δια των λόγων του, και αντιθέτως, οσάκις ήθελε τους αντιληφθή επτοημένους, επανέφερε πάλιν το θάρρος των. Ως εκ τούτου, αι Αθήναι, μολονότι κατ' όνομα δημοκρατία, εκυβερνώντο πραγματικώς από τον πρώτον των πολίτην. Ενώ οι διάδοχοί του όντες μάλλον ίσοι ο εις προς τον άλλον, επιδιώκοντες όμως έκαστος να γίνη πρώτος, ήσαν έτοιμοι και αυτήν την κατεύθυνσιν των δημοσίων υποθέσεων να θυσιάζουν εις τας εκάστοτε ορέξεις του πλήθους. Τοιαύτη όμως αδυναμία, όπως είναι επόμενον, προκειμένου περί πόλεως μεγάλης και ασκούσης ηνεμονίαν, ωδήγησε και εις άλλα πολλά σφάλματα και εις την Σικελικήν εκστρατείαν της οποίας η αποτυχία ωφείλετο όχι τόσον εις κακόν υπολογισμόν, λαμβανομένης υπ' όψιν της δυνάμεως του εχθρού όσον εις το ότι οι υπεύθυνοι δια την εκστρατείαν, μετά τη αποστολήν της, δεν είχαν υπ' όψιν το συμφέρον της, αλλά κατεγίνοντο να διαβάλλουν οι μεν τους δε δια να επιτύχουν την λαϊκήν ηγεσίαν και ως εκ τούτου όχι μόνον έγιναν αιτία της χαλαρώσεως των στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και δια πρώτην φοράν ανεφύησαν εις την πόλιν εσωτερικαί διχόνοιαι. Εν τούτοις, οι Αθηναίοι, μετά την απώλειαν του στρατού των και του μεγαλυτέρου μέρους του στόλου των εις την Σικελίαν, και ενώ οι εμφύλιοι σπαραγμοί ελυμαίνοντο ήδη την πόλιν, κατώρθωσαν όμως ν' ανθέξουν επί δέκα έτη, όχι μόνον κατά των αρχικών εχθρών, αλλά και κατά των εκ Σικελίας, όσοι ηνώθησαν με αυτούς, ακόμη δε κατά των περισσοτέρων συμμάχων των, οι οποίοι είχαν επαναστατήσει, βραδύτερον δε και κατ' αυτού του Κύρου, υιού του Βασιλέως, ο οποίος ηνώθη με τους Πελοποννησίους και παρείχεν εις αυτούς χρήματα δια τον στόλον των, και τότε μόνον υπέκυψαν, όταν, συνεπεία των προσωπικών των διενέξεων, συνεκρούσθησαν προς αλλήλους και αυτοκατεστράφησαν. Τόσον είναι αληθές ότι κατά την αρχήν του πολέμου ο Περικλής διέθετε πράγματι αφθόνους πόρους, ώστε να ημπορή να υποστηρίζη εκ των προτέρων, ότι πολύ ευκόλως θα νικήσουν τους Πελοποννησίους κατά τον πόλεμον, εφόσον οι τελευταίοι αυτοί θα ήσαν μόνοι.

66.

Εκστρατεία των Πελοποννησίων κατά της Ζακύνθου

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των εξεστράτευσαν με στόλον εκατόν πλοίων κατά της Ζακύνθου, η οποία κείται απέναντι της Ήλιδος. Οι Ζακύνθιοι είναι άποικοι των Αχαιών της Πελοποννήσου, και ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων. Επί του στόλου επέβαιναν χίλιοι οπλίται και ο Σπαρτιάτης Κνήμος ως ναύαρχος. Ενεργήσαντες δε απόβασιν, ερήμωσαν πολύ μέρος της υπαίθρου χώρας. Αλλ' επειδή οι Ζακύνθιοι ηρνούντο να συνθηκολογήσουν, απέπλευσαν εις τα ίδια.

67.

Σύλληψις Πελοποννησίων πρέσβεων μεταβαινόντων εις Περσίαν

Περί το τέλος του ιδίου θέρους, ο Κορίνθιος Αριστεύς, οι πρέσβεις των Λακεδαιμονίων Ανήριστος, Νικόλαος και Πρατόδαμος, ο Τεγεάτης Τιμαγόρας και ο Αργείος Πόλλις, ο τελευταίος αυτός χωρίς καμμίαν επίσημον εντολήν, μετέβαιναν δια ξηράς εις την Ασίαν, δια να προσπαθήσουν να πείσουν τον Βασιλέα να συνδράμη τους Πελοππονησίους, όχι μόνον χρηματικώς, αλλά και δι' αμέσου συμμετοχής εις τον πόλεμον. Κατά την πορείαν των, ήλθαν πρώτον εις την Θράκην προς τον Σιτάλκην, υιόν του Τήρεω επιδιώκοντες να τον πείσουν, ει δυνατόν, ν' αποσπασθή από την συμμαχίαν των Αθηναίων και στείλη στρατόν εις βοήθειαν της Ποτειδαίας, την οποίαν εξηκολούθει να πολιορκή Αθηναϊκός στρατός, και συγγρόνως, όπως, συμφώνως με το σχέδιόν των, διαπλεύσουν με την βοήθειαν αυτού τον Ελλήσποντον και έλθουν προς τον Φαρνάκην, υιόν του Φαρναβάζου, ο οποίος ήσαν βέβαιοι ότι θα τους έδιδε τα μέσα να μεταβούν προς τον Βασιλέα. Αλλ' οι πρέσβεις των Αθηναίων, Λέαρχος, υιός του Καλλιμάχου, και Αμεινιάδης, υιός του Φιλήμονος, οι οποίοι έτυχε να ευρίσκωνται τότε εις την αυλήν του Σιτάλκου, παρεκίνησαν τον υιόν του Σάδοκον, ο οποίος είχε γίνει πολίτης Αθηναίος, να παραδώση εις αυτούς τους εν λόγω άνδρας, δια να μη μεταβούν προς τον Βασιλέα και βλάψουν, όσον εξηρτάτο από αυτούς, την θετήν του πατρίδα. Ο Σάδοκος επείσθη, και δια του αποσπάσματος, το οποίον έστειλε δια να συνοδεύση τον Λέαρχον και Αμεινιάδην ενώ ούτοι επορεύοντο δια της Θράκης προς το πλοίον, δια του οποίου επρόκειτο να περάσουν τον Ελλήσποντον, τους συνέλαβε πριν επιβιβασθούν. Το απόσπασμα είχε διαταγήν να τους παραδώση εις τον Λέαρχον και τον Αμεινιάδην, τους Αθηναίους πρέσβεις, οι οποίοι τους παρέλαβαν καιι τους μετέφεραν εις τας Αθήνας. Επειδή όμως, μετά την εκεί άφιξίν των, οι Αθηναίοι εφοβήθησαν μήπως διαφύγη ο Αριστεύς, προξενήση δε πάλιν εις αυτούς νέας ζημίας, καθόσον προφανώς και προηγουμένως υπήρξεν ο κυριότερος αίτιος των περιπλοκών της Ποτειδαίας και της Χαλκιδικής, εθανάτωσαν όλους αυθημερόν χωρίς δίκην, μολονότι εζήτησαν ν' απολογηθούν, και τους έρριψαν εντός βαράθρου, κρίνοντες δίκαιον να μεταχειρισθούν ως αντίποινα τα ίδια μέσα, των οποίων οι Λακεδαιμόνιοι πρώτοι έκαμαν χρήσιν, φονεύσαντες και ρίψαντες εντός βαράθρου τους εμπόρους των Αθηναίων και των συμμάχων των, τους οποίους συνέλαβαν εντός εμπορικών πλοίων, πλέοντας πλησίον των ακτών της Πελοποννήσου. Διότι, κατά τας αρχάς του πολέμου, οι Λακεδαιμόνιοι εθανάτωναν ως εχθρούς όλους ανεξαιρέτως όσους ήθελαν συλλάβει εις την θάλασσαν, και εκείνους που μετείχαν του πολέμου ως σύμμαχοι των Αθηναίων και τους ουδετέρους ακόμη.

68.

Επίθεσις των Αμπρακιωτών κατά του Αμφιλοχικού Άργους

Κατά τον ίδιον περίπου καιρόν που το θέρος επλησίαζεν εις το τέλος του, οι Αμπρακιώται, στρατολογήσαντες και πολλούς από τους πέριξ βαρβάρους, εξεστράτευσαν κατά του Αμφιλοχικού Άργους και της λοιπής Αμφιλοχίας. Η προς τους Αργείους έχθρα των ήρχισε δια πρώτην φοράν από την εξής αιτίαν: Ο υιός του Αμφιαράου Αμφίλοχος, επιστρέψας μετά τον Τρωΐκόν πόλεμον εις τα ίδια, και δυσηρεστημένος δια την κατάστασιν που επεκράτει εις το Άργος, ίδρυσεν εις τον Αμπρακικόν κόλπον το Αμφιλοχικόν Άργος (το κράτος της Αμφιλοχίας), δώσας εις τούτο το όνομα της ιδιαιτέρας του πατρίδος. Το Άργος αυτό ήτο η μεγαλυτέρα πόλις της Αμφιλοχίας και είχε τους πλουσιωτέρους κατοίκους. Αλλ' ύστερον από πολλάς γενεάς, οι Αμφιλόχιοι, υπό την πίεσιν ατυχιών, προσεκάλεσαν τους Αμπρακιώτας, οι οποίοι ήσαν όμοροι της Αμφιλοχίας, να συγκατοικήσουν την πόλιν, και εξελληνίσθησαν, προσλαβόντες τότε δια πρώτην φοράν από τους εις το μέσον των εγκατασταθέντας Αμπρακιώτας την γλώσσαν, την οποίαν ομιλούν ακόμη σήμερον, ενώ οι λοιποί κάτοικοι της Αμφιλοχίας είναι βάρβαροι. Μετά καιρόν, οι Αμπρακιώται εξεδίωξαν τους συνοίκους των Αργείους και εκράτησαν μόνοι την πόλιν. Αλλ' οι εκδιωχθέντες έθεσαν τότε εαυτούς υπό την προστασίαν των Ακαρνάνων, και από κοινού με αυτούς προσεκάλεσαν και τους Αθηναίους, οι οποίοι τους έστειλαν τον στρατηγόν Φορμίωνα με τριάντα πλοία, μετά την άφιξιν του οποίου εκυρίευσαν εξ εφόδου το Άργος, επώλησαν τους Αμπρακιώτας κατοίκους του ως δούλους, και εγκατεστάθησαν εις αυτό, Αμφιλόχιοι και Ακαρνάνες από κοινού. Κατόπιν του γεγονότος τούτου, ήρχισεν η μεταξύ Αθηναίων και Ακαρνάνων συμμαχία. Η έχθρα λοιπόν των Αμπρακιωτών εναντίον των Αργείων χρονολογείται από την εποχήν που επωλήθησαν ως δούλοι. Βραδύτερον, διαρκούντος του πολέμου, ενήργησαν την εκστρατείαν αυτήν από κοινού με τους Χάονας και μερικούς άλλους από τους πλησιοχώρους βαρβάρους, και προελάσαντες μέχρι του Άργους, έγιναν κύριοι της υπαίθρου χώρας. Αλλ' επειδή δεν ημπόρεσαν να κυριεύσουν την πόλιν, μολονότι επετέθησαν κατ' αυτής, απεσύρθησαν οίκαδε, και αι διάφοροι φυλαί, αι οποίαι απετέλουν την εκστρατείαν, διελύθησαν. Αυτά υπήρξαν τα γεγονότα του θέρους τούτου.

69.

Αθηναϊκαί ναυτικαί εκστρατείαι

Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, οι Αθηναίοι έστειλαν μοίραν στόλου από είκοσι πλοία περί την Πελοπόννησον, υπό την αρχηγίαν του Φορμίωνος, ο οποίος, καταστήσας την Ναύπακτον βάσιν επιχειρήσεων, εναυλόχει προ αυτής, μη επιτρέπων εις κανένα να εκπλεύση εκ της Κορίνθου και του Κορινθιακού κόλπου ή να εισπλεύση εις αυτόν. Συγχρόνως έστειλαν εις τας ακτάς της Καρίας και της Λυκίας εξ πλοία, υπό την αρχηγίαν του Μελησάνδρου, όχι μόνον προς είσπραξιν των καθυστερουμένων φόρων των μερών τούτων, αλλά και δια να εμποδίζουν τα καταδρομικά πλοία των Πελοποννησίων να καταστήσουν τας ακτάς αυτάς ορμητήριόν των και παρεμποδίζουν τον πλουν των εμπορικών πλοίων, όσα ήρχοντο από την Φασήλιδα και την Φοινίκην και τα πέριξ μέρη της Ασίας. Αλλ' ο Μελήσανδρος, προελάσας εις το εσωτερικόν της Λυκίας με στρατιωτικήν δύναμιν αποτελουμένην από πεζοναύτας Αθηναίους και συμμάχους, ενικήθη κατά την συγκροτηθείσαν μάχην και εφονεύθη, αφού εξ υπαιτιότητός του μέρος της υπ' αυτόν στρατιάς κατεστράφη.

70.

Παράδοσις της Ποτειδαίας εις τους Αθηναίους

Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνας, οι Ποτειδαιάται επειδή δεν ημπορούσαν πλέον ν' ανθέξουν εις την πολιορκίαν, καθόσον και αι εισβολαί των Πελοποννησίων εις την Αττικήν δεν κατώρθωσαν ν' αναγκάσουν τους Αθηναίους να λύσουν την πολιορκίαν, και τα τρόφιμα είχαν εξαντληθή, και οι κάτοικοι είχαν καταντήσει εις τοιαύτην αμηχανίαν δια την εύρεσιν της απαραιτήτου τροφής, ώστε μερικοί είχαν φάγει και ανθρώπινον κρέας, απεφάσισαν προ του απροχωρήτου να υποβάλουν προτάσεις περί συνθηκολογίας εις τους στρατηγούς των Αθηναίων, Ξενοφώντα, υιόν του Ευριπίδου, Εστιόδωρον, τον υιόν του Αριστοκλείδου, και Φανόμαχον, τον υιόν του Καλλιμάχου, εις τους οποίους ήσαν ανατεθειμέναι αι εναντίον των επιχειρήσεις. Οι στρατηγοί ούτοι, επειδή έβλεπαν ότι ο στρατός εταλαιπωρείτο, διότι ήτο στρατοπεδευμένος εις θέσιν εκτεθειμένην εις τας δριμύτητας του χειμώνος, και η πόλις είχεν ήδη δαπανήσει εις την πολιορκίαν δύο χιλιάδας τάλαντα, εδέχθησαν την πρότασιν. Η συνθηκολογία έγινεν υπό τον όρον να εκκενώσουν την πόλιν οι Ποτειδαιάται με τα γυναικόπαιδα και τους συμμάχους των, φέροντες έκαστος μίαν ενδυμασίαν, πλην των γυναικών, εις τας οποίας επετράπησαν δύο, και ωρισμένον χρηματικόν ποσόν δι' οδοιπορικά έξοδα. Τοιουτοτρόπως, ανεχώρησαν από την Ποτείδαιαν, με άδειαν ελευθέρας πορείας εις την Χαλκιδικήν ή όπου αλλού έκαστος ημπορούσε. Αλλ' οι Αθηναίοι κατηγόρησαν τους στρατηγούς, διότι εδέχθησαν να συνθηκολογήσουν, χωρίς να ζητήσουν την έγκρισίν των (καθόσον ενόμιζαν ότι ημπορούσαν ν' αναγκάσουν την πόλιν να παραδοθή άνευ όρων), και ακολούθως έστειλαν Αθηναίους εποίκους εις την Ποτείδαιαν και την απώκισαν. Με τα γεγονότα αυτά του χειμώνος έληξε και το δεύτερον έτος του παρόντος πολέμου, την ιστορίαν του οποίου έγραψεν ο Θουκυδίδης.

ΕΤΟΣ 3ον: 429-428

71.

Εκστρατεία των Πελοποννησίων κατά των Πλαταιών

Κατά το θέρος του επομένου έτους, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί των δεν εισέβαλαν εις την Αττικήν, αλλ' εξεστράτευσαν κατά των Πλαταιών, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, ο οποίος, αφού εγκατέστησε το στρατόπεδόν του, ητοιμάζετο να ερημώση την ύπαιθρον χώραν. Αλλ' οι Πλαταιείς, πέμψαντες ευθύς πρέσβεις προς αυτόν, είπαν τα εξής περίπου:

Πρέσβεις των Πλαταιών ενώπιον του Αρχιδάμου

"Αρχίδαμε και Λακεδαιμόνιοι, δεν πράττετε έργον δίκαιον ούτε άξιον του ονόματός σας, ούτε του ονόματος των πατέρων σας, εκστρατεύοντες εναντίον της χώρας των Πλαταιών. Διότι ο Λακεδαιμόνιος Παυσανίας, υιός του Κλεομβρότου, αφού ηλευθέρωσε την Ελλάδα από την Περσικήν επιδρομήν, συναγωνιστάς έχων τους Έλληνας εκείνους, όσοι απεφάσισαν να συμμερισθούν τον κίνδυνον της μάχης, η οποία διεξήχθη επί του εδάφους μας, προσέφερεν εις την αγοράν των Πλαταιών θυσίαν προς τον Ελευθέριον Δία, και συγκαλέσας όλους τους συμμάχους, παρεχώρησεν εις τους Πλαταιείς την χώραν και πόλιν των, με το προνόμιον να ζουν του λοιπού επ' αυτής ως πολίται ανεξάρτητοι και κανείς να μην εκστρατεύση ποτέ αδίκως εναντίον των, δια να τους υποδουλώση, εν εναντία δε περιπτώσει όλοι οι παρόντες σύμμαχοι να βοηθούν αυτούς με όλην των την δύναμιν. Τα προνόμια αυτά μας παρεχώρησαν οι πατέρες σας ένεκα της ανδρείας και του ζήλου που επεδείξαμεν κατά τους κινδύνους εκείνους. Αλλά σεις πράττετε ακριβώς τ' αντίθετα, διότι έρχεσθε με τους Θηβαίους, τους χειροτέρους εχθρούς μας, με τον σκοπόν να μας υποδουλώσετε. Ημείς, εν τούτοις, επικαλούμενοι μάρτυρας τους θεούς, και εκείνους, εις όνομα των οποίων ωρκίσθημεν τότε, και τους των πατέρων σας και τους της ιδικής μας χώρας, ζητούμεν από σας να μη βλάψετε την γην των Πλατειών, μήτε να παραβιάσετε τους όρκους σας, αλλά να μας αφίσετε να ζώμεν ανεξάρτητοι, σύμφωνα με το δικαίωμα που μας ανεγνώρισεν ο Παυσανίας".

72. Μετά τους ολίγους αυτούς λόγους των Πλαταιέων, ο Αρχίδαμος είπεν εις απάντησιν: "Δίκαια είναι όσα λέγετε, άνδρες Πλαταιείς, εάν και τα έργα σας είναι σύμφωνα προς τους λόγους σας. Διότι οφείλετε, σύμφωνα με τα προνόμια που σας παρεχώρησε ο Παυσανίας, και οι ίδιοι να ζήτε ανεξάρτητοι και με ημάς να συμπράξετε, δια να ελευθερώσωμεν τους άλλους, όσοι, συμμερισθέντες τους τότε κινδύνους, ώμωσαν τους ιδίους με σας συμμαχικούς όρκους, είναι δε τώρα υπήκοιοι των Αθηναίων. Χάριν απελευθερώσεως επομένως αυτών και των άλλων υπηκόων πόλεων, έχει γίνει ο μεγάλος αυτός πόλεμος και όλαι αυταί αι προετοιμασίαι. Το καλλίτερον, επομένως, που έχετε να κάνετε, είναι να λάβετε και σεις μέρος εις την απελευθέρωσιν αυτήν και αποδείξετε τοιουτοτρόπως ότι μένετε πιστοί εις τους όρκους σας. Ειδεμή, μείνετε ήσυχοι, όπως και προηγουμένως επροτείναμεν, διατηρούντες τας κτήσεις σας. Μη λάβετε μέρος μήτε υπέρ του ενός, μήτε υπέρ του άλλου, χάριν πολεμικού σκοπού. Και ημείς θ' αρκεσθώμεν και εις τούτο μόνον." Τα ολίγα αυτά είπεν ο Αρχίδαμος. Οι πρέσβεις των Πλαταιών, αφού τα ήκουσαν, επέστρεψαν εις την πόλιν, και αφού ανεκοίνωσαν εις τον λαόν τα λεχθέντα, απήντησαν ότι αδυνατούν να δεχθούν τας προτάσεις του άνευ της συγκαταθέσεως των Αθηναίων (διότι τα γυναικόπαιδά των ευρίσκοντο εις τας Αθήνας), και ότι εκτός τούτου εφοβούντο δι' αυτήν την ύπαρξιν της πόλεώς των, μήπως, μετά την αναχώρησιν των Λακεδαιμονίων, οι Αθηναίοι έλθουν και δεν τους επιτρέψουν να μείνουν ουδέτεροι, ή οι Θηβαίοι, επωφελούμενοι της διατάξεως της συνθήκης, ότι οι Πλαταιείς υποχρεούνται να δέχωνται αμφοτέρους, αποπειραθούν πάλιν να καταλάβουν την πόλιν. Αλλ' ο Αρχίδαμος, θέλων να καθησυχάση τας ανησυχίας των, απήντησεν: "Σας προτείνω να μας παραδώσετε την πόλιν και τας οικίας, να διαγράψετε τα όρια της χώρας σας, και αριθμήσετε τα δένδρα σας, και ό,τι άλλο ημπορεί ν' αριθμηθή, ν' αποσυρθήτε δε σεις οι ίδιοι κατά την διάρκειαν του πολέμου όπου θέλετε, και μετά το πέρας αυτού, θα σας αποδώσωμεν ό,τι δήποτε έχομεν παραλάβει. Εν τω μεταξύ, θα κρατήσωμεν αυτά ως παρακαταθήκην, καλλιεργούντες τα κτήματά σας και καταβάλλοντες ωρισμένον ποσοστόν εκ της προσόδου, όσον είναι ικανόν να επαρκέση εις τας ανάγκας σας".

73.

Πρέσβεις των Πλαταιών εις Αθήνας

Αφού ήκουσαν αυτά οι Πλαταιείς, επέστρεψαν πάλιν εις την πόλιν, και συσκεφθέντες μετά του λαού, απήντησαν ότι επιθυμούν ν' ανακοινώσουν πρώτον εις τους Αθηναίους τας προτάσεις και αν επιτύχουν την συγκατάθεσίν των, να τας εκτελέσουν. Εν τω μεταξύ όμως εζήτησαν από τον Αρχίδαμον να τους παραχωρήση ανακωχήν και να μη ερημώση την χώραν των. Ο Αρχίδαμος και ανακωχήν παρεχώρησε δι' όσας ημέρας υπελογίζετο ότι οι αντιπρόσωποι που θα μετέβαιναν εις τας Αθήνας εχρειάζοντο δια να επιστρέψουν, και την χώραν των δεν ήρχισε να δενδροτομή. Ελθόντες οι πρέσβεις των Πλαταιών προς τους Αθηναίους και συσκεφθέντες με αυτούς, επέστρεψαν και ανεκοίνωσαν εις τον λαόν τα εξής: "Οι Αθηναίοι, άνδρες Πλαταιείς, ισχυρίζονται ότι ούτε πριν, αφότου εγίναμεν σύμμαχοι, σας εγκατέλειψαν ποτέ αδικουμένους, ούτε τώρα θα επιτρέψουν ν' αδικηθήτε, αλλά θα σας βοηθήσουν με όλην των την δύναμιν, και δια τούτο σας εξορκίζουν εις τους όρκους που ωρκίσθησαν οι πατέρες σας να μη κάμετε τίποτε αντίθετον προς την συμμαχίαν".

74.

Αι Πλαταιαί πισταί εις την Αθηναϊκήν συμμαχίαν

Μετά την ανακοίνωσιν αυτήν των πρέσβεων, οι Πλαταιείς απεφάσισαν να μη δειχθούν άπιστοι προς τους Αθηναίους, αλλά ν' ανεχθούν και την χώραν των να βλέπουν εν ανάγκη δενδροτομουμένην και ό,τι δήποτε άλλο τους συμβή να υποφέρουν, και να μην εξέλθη κανείς πλέον από την πόλιν, αλλά ν' αποκριθούν από το τείχος, ότι αδυνατούν να δεχθούν τας προτάσεις των Λακεδαιμονίων. Μετά την απάντησιν αυτήν, ο Αρχίδαμος, θεωρήσας ότι κάθε περαιτέρω διαπραγμάτευσις ήτο ματαία, ήρχισεν επικαλούμενος μάρτυρας τους θεούς και ήρωας της χώρας δια των εξής λόγων "Θεοί και οι ήρωες, όσοι προστατεύετε την χώραν των Πλαταιών, επικαλούμαι την μαρτυρίαν σας, ότι και εξ αρχής η εισβολή μας εις την χώραν αυτήν, εις την οποίαν οι πατέρες μας, επικαλεσθέντες την βοήθειάν σας, ενίκησαν τους Πέρσας, και επί της οποίας επετρέψατε εις τους Έλληνας να διεξαγάγουν νικηφόρον αγώνα, υπήρξεν όχι αδικαιολόγητος, αλλά συνέπεια του γεγονότος ότι οι Πλαταιείς πρώτοι παρεβίασαν τους συμμαχικούς όρκους, τους οποίους ωρκίσθησαν από κοινού με ημάς. Και ούτε τώρα θα διαπράξωμεν αδικίαν,προβαίνοντες εις εχθροπραξίας εναντίον των, καθόσον, ενώ επανειλημμένως εκάμαμεν προς αυτούς ευλόγους προτάσεις, τίποτε δεν κατωρθώσαμεν. Δειχθήτε λοιπόν ευμενείς και επιτρέψατε να τιμωρηθούν τα εγκλήματα εκείνων, οι οποίοι πρώτοι αδικούν, και να επιτύχη η εκδίκησις εκείνων, οι οποίοι νομίμως προβαίνουν εις αυτήν".

75.

Πολιορκία των Πλαταιών υπό των Πελοποννησίων

Μετά την επίκλησιν αυτήν προς τους θεούς, ήρχισε τας εχθροπραξίας. Και πρώτον μεν οι Λακεδαιμόνιοι με τα καρποφόρα δένδρα πού έκοψαν κατεσκεύασαν χαράκωμα γύρω από την πόλιν δια να εμποδισθή του λοιπού κάθε επικοινωνία προς τα έξω. Έπειτα ήρχισαν τον σχηματισμόν αναχώματος πλησίον του τείχους της πόλεως, ελπίζοντες ότι με την εργασίαν τόσον πολυαρίθμου στρατού θα κυριεύσουν ταχύτατα την πόλιν. Κόπτοντες λοιπόν ξυλείαν από τον Κιθαιρώνα, κατεσκεύασαν εκατέρωθεν του αναχώματος ξύλινον πλέγμα αντί τοίχου, δια να συγκρατήται το χώμα κατά το δυνατόν, και έφεραν ακαταπαύστως εις το ανάχωμα θάμνους και κλαδιά παντός είδους και λίθους και χώμα και ό,τι άλλο ημπορούσε να επισωρευθή επάνω εις το ανάχωμα. Επί εβδομήντα δε ημέρας και νύκτας ειργάζοντο συνεχώς, διηρημένοι κατά τμήματα, ώστε ενώ εν μέρος ήσαν απησχολημένοι εις την μεταφοράν των υλικών, οι λοιποί ημπορούσαν να κοιμούνται ή να τρώγουν. Και οι Λακεδαιμόνιοι διοικηταί των συμμαχικών στρατευμάτων, εποπτεύοντες από κοινού με τους εντοπίους αξιωματικούς των τελευταίων, τους ηνάγκαζαν να εργάζονται. Αλλ' οι Πλαταιείς, βλέποντες υψούμενον το ανάχωμα, συνέθεσαν ξύλινον σκελετόν τείχους, τον οποίον ετοποθέτησαν επάνω εις το τείχος των, απέναντι του μέρους, όπου υψώνετο το ανάχωμα, και εντός του σκελετού τούτου έκτιζαν με πλίνθους, τας οποίας ελάμβαναν από τας πλησίον οικίας, τας οποίας κατεδάφιζαν. Τα ξύλα του σκελετού εχρησίμευαν ως σύνδεσμος των πλίνθων, δια να μη γίνη το τείχος αδύνατον ένεκα του ύψους του, και προς το έξω μέρος εκαλύπτετο τούτο με δέρματα ακατέργαστα και κατειργασμένα, ώστε και οι εργαζόμενοι και τα ξύλα να προφυλάττωνται από πυροφόρα βέλη και επομένως να μη κινδυνεύουν. Το τείχος υψώνετο εις μεγάλον υψος, αλλά και το ανάχωμα υψώνετο απέναντί του με όχι μικροτέραν ταχύτητα. Οι Πλαταιείς κατέφυγαν τότε εις το εξής τέχνασμα. Ανοίξαντες οπήν εις το μέρος του τείχους, όπου το ανάχωμα ήρχετο εις επαφήν με αυτό, αφήρουν διαρκώς το χώμα δι' αυτής και το έσυραν εντός της πόλεως.

76. Οι Πελοποννήσιοι, εν τούτοις, αντιληφθέντες το πράγμα, ενέβαλλαν εις τα τοιουτοτρόπως δημιουργούμενα κενά του αναχώματος πηλόν πεπιεσμένον εντός καλαθίσκων εκ καλάμου, δια να μη διασκορπίζεται, όπως το απλούν χώμα, και σύρεται έσωθεν προς την πόλιν. Αλλ' οι πολιορκούμενοι, ματαιωθέντος κατ' αυτόν τον τρόπον του σχεδίου των, παρήτησαν αυτό, ανορύξαντες όμως εκ της πόλεως υπόνομον και υπολογίσαντες πότε είχε φθάσει κάτω από το ανάχωμα, ήρχισαν πάλιν να σύρουν το χώμα προς το μέρος των υπογείως. Και επί πολύν καιρόν διέφυγαν την προσοχήν των πολιορκούντων, ώστε τα συσσωρευόμενα επί του αναχώματος υλικά ολίγον ωφέλουν, καθόσον το ανάχωμα υπεσκάπτετο κάτωθεν και διαρκώς κατεκάθιζε προς το κενούμενον μέρος. Επειδή όμως εφοβουντο μήπως παρ' όλα αυτά δεν ημπορέσουν, ολίγοι αυτοί, ν' αντέξουν εναντίον τόσον πολλών, επενόησαν νέον τέχνασμα. Έπαυσαν εργαζόμενοι εις το απέναντι του αναχώματος υψηλόν τείχος, αλλ' ένθεν και ένθεν αυτού, από το εσωτερικόν μέρος του αρχικού χαμηλού τείχους, ήρχισαν οικοδομούντες νέον προς το εσωτερικόν της πόλεως τοιούτο, σχήματος ημισελήνου, ούτως ώστε, εάν το μέγα τείχος κυριευθή, να ημπορέση το νέον τούτο ν' ανθέξη. Οι εχθροί τοιουτοτρόπως θα ευρίσκοντο εις την ανάγκην να εγείρουν νέον ανάχωμα απέναντι αυτού, και καθ' όσον θα επροχώρουν προς το μηνοειδές τείχος, και αι δυσκολίαι των θα εδιπλασιάζοντο και θα προσεβάλλοντο επί μάλλον και μάλλον εκ δύο μερών. Αλλά συγχρόνως με την κατασκευήν του αναχώματος, οι Πελοποννήσιοι έστησαν και πολιορκητικάς μηχανάς κατά του τείχους της πόλεως. Μία εξ αυτών, τοποθετηθείσα επ' αυτού του αναχώματος, κατέρριψε μέγα μέρος του υψηλού τείχους, εμπνεύσασα τρόμον εις τους Πλαταιείς. Άλλαι μηχαναί ετοποθετήθησαν έμπροσθεν άλλων μερών του τείχους, αλλά τας τελευταίας αυτάς οι Πλαταιείς περιέβαλλαν με βρόχους, και τας ανέτρεπαν. Εκτός τούτου, προσαρτώντες εις τα δύο άκρα μεγάλων δοκών μακράς σιδηράς αλύσεως, ε-κρεμούσαν τας δοκούς αυτάς εις δύο κεραίας, αι οποίαι εστηρίζοντο κατά διεύθυνσιν κεκλιμένην επί του τείχους και προεξείχαν απ' αυτό. Και όταν η πολιορκητική μηχανή έμελλε να προσβάλη κανέν μέρος του τείχους, ανείλκυαν τας δοκούς αυτάς κατά διεύθυνσιν εγκαρσίαν προς τας μηχανάς, και παραιτούντες από τα χέρια των τας αλύσεις, άφιναν την δοκόν, η οποία, καταπίπτουσα με μεγάλην ορμήν επί της μηχανής, απέκοπτε την κεφαλήν του πολιορκητικού κριού.

77. Μετά τούτο, επειδή όχι μόνον αι μηχαναί δεν έφεραν αποτέλεσμα, αλλά και εναντίον του αναχώματος κατεσκευάζετο υπό των Πλαταιέων το νέον τείχος, σχήματος ημισελήνου, οι Πελοποννήσιοι έκριναν ότι με τα διαθέσιμα μέσα εξαναγκασμού η άλωσις της πόλεως ήτο σχεδόν αδύνατος, και ήρχισαν παρασκευαζόμενοι δια τον περιτειχισμόν αυτής. Απεφάσισαν όμως προηγουμένως, χρησιμοποιούντες ευνοϊκόν άνεμον, να δοκιμάσουν να πυρπολήσουν την πόλιν, η οποία δεν ήτο μεγάλη. Διότι εσοφίζοντο τωόντι κάθε δυνατόν μέσον, δια να την κυριεύσουν, χωρίς να υποβληθούν εις τα έξοδα τακτικής πολιορκίας. Έφεραν λοιπόν ακαταπαύστως δέματα θάμνων και κλαδιών παντός είδους και τα έρριπταν από το ανάχωμα, πρώτον εις το μεταξύ του αναχώματος και του τείχους διάστημα. Και όταν τούτο εγέμιζε ταχέως, λόγω του μεγάλου αριθμού των εργαζομένων, επεσώρευσαν ακολούθως τα δέματα, ρίπτοντες αυτά από το ύψος του αναχώματος εις το εσωτερικόν της πόλεως, όσον μακρύτερα ηδύναντο να φθάσουν, αφού δε έρριψαν πυρ μαζί με θείον και πίσσαν, ήναψαν το ετοιμασθέν υλικόν. Και εξερράγη πυρκαϊά τόσον μεγάλη, όσον κανείς δεν είχε ποτέ έως τότε ίδη βαλμένην από ανθρώπινον χέρι. Διότι εις το παρελθόν, εις τα βουνά, όταν ξηροί κλάδοι δάσους, προστριβόμενοι υπό του πνέοντος ανέμου, οι μεν προς τους δε, αναφλέγονται, τότε επέρχεται αυτόνομος πυρκαϊά. Και δεν ήτο μόνον μεγάλη η πυρκαϊά, αλλά και πολύ ολίγον έλειψε να καταστρέψη τους Πλαταιείς, οι οποίοι είχαν διαφύγει τους άλλους κινδύνους. Διότι μέγα μέρος της πόλεως ήτο απρόσιτον από την φωτιάν, και αν κατά την διάρκειαν της πυρκαϊάς εσηκώνετο άνεμος προς την διεύθυνσίν της, πράγμα το οποίον οι Πελοποννήσιοι ήλπιζαν, οι Πλαταιείς δεν θα ημπορούσαν να διαφύγουν την καταστροφήν. Αντί τούτου όμως, εις την προκειμένην περίστασιν συνέβη, ως λέγεται, τούτο, ότι καταιγίς επερθούσα με άφθονον βροχήν έσβησε την πυρκαϊάν και ούτω απεσοβήθη ο κίνδυνος.

78. Κατόπιν και της αποτυχίας αυτής, οι Πελοποννήσιοι, κρατήσαντες μόνον μέρος του στρατού των και διαλύσαντες το μεγαλύτερον μέρος αυτού, ήρχισαν να περιτειχίζουν κυκλοτερώς την πόλιν, αφού εμοίρασαν ολόκληρον την περιοχήν εις τα διάφορα συμμαχικά αποσπάσματα. Εις την εσωτερικήν και την εξωτερικήν πλευράν του περιτειχίσματος, ηνοίχθη τάφρος, από την οποίαν ελάμβανον το χώμα δια την κατασκευήν των πλίνθων. Και όταν ολόκληρον το έργον συνεπληρώθη περί την εποχήν που η ανατολή του Αρκτούρου είναι ορατή την πρωΐαν, ανεχώρησαν με τον στρατόν, αφίσαντες την αναγκαίαν δια το ήμισυ τείχος φρουράν (καθόσον το άλλο ήμισυ εφρουρείτο από τους Βοιωτούς), και έκαστον απόσπασμα επέστρεψεν εις τα ίδια. Οι Πλαταιείς, εν τούτοις, είχαν αποστείλει προηγουμένως εις τας Αθήνας όχι μόνον τα γυναικόπαιδα και τους γέροντας, αλλά και τους αχρήστους εν γένει δια στρατιωτικήν υπηρεσίαν άνδρας, είχαν δε υπολειφθή πολιορκούμενοι τερτακόσιοι Πλαταιείς, ογδοήκοντα Αθηναίοι, και εκατόν δέκα γυναίκες, αρτοποιοί και μάγειροι. Τόσος ήτο ο ολικός αριθμός, όταν ήρχισεν η πολιορκία, και κανείς άλλος, ούτε δούλος, ούτε ελεύθερος, δεν ευρίσκετο εντός των τειχών της πόλεως. Κατ' αυτόν τον τρόπον επραγματοποιήθη η πολιορκία των Πλαταιών.

79.

Ήττα των Αθηναίων εις Σπάρτωλον

Κατά το ίδιον θέρος, την εποχήν που ωριμάζει ο σίτος, και συγχρόνως με την εκστρατείαν κατά των Πλαταιών, οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν εναντίον των πόλεων της Χαλκιδικής και της Βοττικής με δισχιλίους ιδικούς των οπλίτας και διακοσίους ιππείς, υπό την αρχηγίαν του Ξενοφώντος, υιού του Ευριπίδου, και δύο άλλων στρατηγών. Ελθόντες δ' εις το έδαφος της Σπαρτώλου, πόλεως της Βοττικής, ήρχσαν να καταστρέφουν την εσοδείαν των σιτηρών. Επιστεύετο άλλωστε ότι θα παραδοθή η πόλις, συνεπεία των ενεργειών μιας μερίδος των πολιτών, με τους οποίους ευρίσκοντο εις μυστικάς συνεννοήσεις. Αλλ' η αντίθετος μερίς ειδοποίησεν εγκαίρως τους ευρισκομένους εις Όλυνθον, οπόθεν ήλθεν ως φρουρά της Σπαρτώλου στρατιωτική δύναμις οπλιτών και άλλων στρατιωτών. Η δύναμις αυτή εξορμήσασα, έδωσε μάχην προς τους Αθηναίους πλησίον εις τα τείχη της πόλεως. Και οι μεν Χαλκιδείς οπλίται που είχαν έλθει από την Όλυνθον, και μαζί με αυτούς μερικοί μισθοφόροι, ενικήθησαν από τους Αθηναίους και υπεχώρησαν εις την Σπάρτωλον, οι ιππείς όμως και οι ελαφρώς ωπλισμένοι στρατιώται ενίκησαν τους Αθηναίους ιππείς και ελαφρούς, διότι είχαν και οι τελευταίοι μερικούς πελταστάς εκ της χώρας της καλουμένης Κρουσίδος. Μόλις όμως είχε τελειώσει η μάχη, ήλθεν από την Όλυνθον και άλλη δύναμις πελταστών εις βοήθειαν της φρουράς της Σπαρτώλου, της οποίας οι ελαφροί στρατιώται, αναθαρρύσαντες όχι μόνον από την θέαν της επικουρίας που προσήρχετο, αλλά και από το γεγονός ότι δεν είχαν ηττηθή προηγουμένως, επετέθησαν πάλιν εναντίον των Αθηναίων από κοινού με το ιππικόν των Χαλκιδέων, και τους νεωστί προσελθόντας εις βοήθειαν. Ενώπιον της επιθέσεως αυτής, ηναγκάσθησαν οι Αθηναίοι να υποχωρήσουν προς δύο λόχους που είχαν αφίσει δια να φυλάττουν τας αποσκευάς των. Και οσάκις μεν οι Αθηναίοι επετίθεντο, εκείνοι υπεχώρουν, οσάκις δε υπεχώρουν, τους παρηκολούθουν κατά πόδας, ρίπτοντες κατ' αυτών ακόντια. Και οι Χαλκιδείς ιππείς επελαύνοντες επετίθεντο εναντίον των Αθηναίων, οπουδήποτε το έκριναν ενδεδειγμένον, και εμπνεύσαντες εις αυτούς πανικόν, τους έτρεψαν εις φυγήν και τους κατεδίωξαν συντόνως εις μακράν απόστασιν. Και οι μεν Αθηναίοι κατέφυγαν εις την Ποτείδαιαν, και αφού παρέλαβαν τους νεκρούς, συνεπεία βραχείας ανακωχής, την οποίαν προς τούτο εζήτησαν, επέστρεψαν εις Αθήνας με το υπολειπόμενον μέρος του στρατού, απολέσαντες τετρακοσίους τριάντα Αθηναίους άνδρας και όλους τους στρατηγούς. Οι Χαλκείς, εξ άλλου, και οι Βοττιαίοι, έστεισαν τρόπαιον, και αφού συνέλεξαν τους νεκρούς των, διελύθησαν, και τα διάφορα αποσπάσματα επέστρεψαν εις τα ίδια.

80.

Εκστρατεία των Πελοποννησίων κατά της Ακαρνανίας

Κατά το ίδιον θέρος, ολίγον ύστερον μετά τα ανωτέρω συμβάντα, οι Αμπρακιώται και οι Χάονες, θέλοντες να υποτάξουν όλόκληρον την Ακαρνανίαν και την αποσπάσουν από την συμμαχίαν των Αθηναίων, επεδίωξαν να πείσουν τους Λακεδαιμονίους, όχι μόνον να εξαρτήσουν συμμαχικόν στόλον, αλλά και να στείλουν κατά της Ακαρνανίας χιλίους οπλίτας, υποστηρίζοντες ότι εάν τους βοηθήσουν με στόλον και πεζικόν, θα ήτο εύκολον να καταλάβουν πρώτον την Ακαρνανίαν, ως εκ της αδυναμίας, εις την οποίαν θα ήσαν οι παραθαλάσσιοι Ακαρνάνες να βοηθήσουν τους του εσωτερικού, και να κυριεύσουν έπειτα την Ζάκυνθον και Κεφαλληνίαν, οπότε ο περίπλους της Πελοποννήσου δεν θα ήτο του λοιπού εξ ίσου εύκολος εις τους Αθηναίους. Προσέθεσαν, ότι υπήρχεν ελπίς και την Ναύπακτον ακόμη να κυριεύσουν. Οι Λακεδαιμόνιοι, πεισθέντες, έστειλαν ευθύς τον Κνήμον, ο οποίος ήτο ακόμη ναύαρχος, και τους χιλίους οπλίτας επί ολίγων πλοίων, και διεμήνυσαν συγχρόνως προς τας ναυτικάς πόλεις της ομοσπονδίας να παρασκευασθούν όσον το δυνατόν ταχύτερον και πλεύσουν προς την Λευκάδα. Οι Κορίνθιοι ιδίως επεθύμουν διακαώς να βοηθήσουν την επιχείρησιν των Αμπρακιωτών, οι οποίοι ήσαν άποικοί των. Και ο μεν στόλος, που επρόκειτο να έλθη από την Κόρινθον και την Σικυώνα και τα πέριξ μέρη, δεν είχεν ακόμη συμπληρώσει την ετοιμασίαν του, αλλά ο στόλος της Λευκάδος και του Ανακτορίου και της Αμπρακίας είχε φθάσει ήδη εις Λευκάδα και επερίμενεν εκεί. Ευθύς ως ο Κνήμος με τους υπ' αυτόν χιλίους οπλίτας διεπεραιώθησαν εις την Λευκάδα, χωρίς να τους αντιληφθη ο Φορμίων, ο οποίος ήτο αρχηγός της μοίρας των είκοσι Αθηναϊκών πλοίων που επεριπόλουν πλησίον της Ναυπάκτου, ήρχισε να ετοιμάζη την κατά ξηράν εκστρατείαν. Ο στρατός του περιελάμβανεν Έλληνας μεν Αμπρακιώτας και Λευκαδίους, και Ανακτόρους και τους χιλίους Πελοποννησίους, επι κεφαλής των οποίων είχεν έλθει ο ίδιος, βαρβάρους δε χιλίους Χάονας, οι οποίοι, αβασίλευτοι όντες, είχαν αρχηγούς τον Φώτυον και τον Νικάνορα, οι οποίοι κατήγοντο από το αρχοντικόν γένος που ήσκει ενιαυσίως την αρχήν. Μαζί με τους Χάονας εξεστράτευσαν και οι θεσπρωτοί, οι οποίοι ήσαν επίσης αβασίλευτοι. Δύναμις Μολοσσών και Ατιντάνων, εξ άλλου, ήτο υπό την αρχηγίαν του Σαβυλίνθου, επιτρόπου του βασιλέως Θαρύπου, ο οποίος ήτο ακόμη ανήλικος, και δύναμις Παραυαίων υπό την αρχηγίαν του βασιλέως Οροίδου. Μαζί με τους Παραυαίους εξεστράτευσαν και χίλιοι Ορέσται, των οποίων βασιλεύς ήτο ο Αντίοχος, ο οποίος είχεν εμπιστευθή την αρχηγίαν των εις τον Όροιδον. Και ο Περδίκκας είχε στείλει, εν αγνοία των Αθηναίων χιλίους Μακεδόνας, οι οποίοι όμως έφθασαν πολύ αργά. Με τον στρατόν αυτόν ήρχισεν ο Κνήμος την πορείαν του, χωρίς να περιμείνη τον στόλον που ανεμένετο από την Κόρινθον, και ενώ διήρχετο από το έδαφος του Αμφιλοχικού Άργους, ελεηλάτησε την Λιμναίαν, κώμην ατείχιστον. Ακολούθως έφθασαν εις το έδαφος του Στράτου, που είναι η σημαντικωτέρα πόλις της Ακαρνανίας, διότι επίστευαν ότι αν κυριεύσουν πτώτον αυτήν, η επίλοιπος Ακαρνανία ήθελεν ευκόλως προσχωρήσει προς αυτούς.

81. Οι Ακαρνάνες, όταν έμαθαν ότι όχι μόνον κατά ξηράν πολυάριθμος στρατός είχεν εισβάλει εις το έδαφός των, αλλά και κατά θάλασσαν ηπειλούντο από τον εχθρόν, ουδεμίαν κοινήν άμυναν ωργάνωσαν, αλλ' έκαστος περιωρίσθη εις την φρούρησιν του ιδικού του εδάφους, και συγχρόνως διεμήνυσαν προς τον Φορμίωνα να τους στείλη βοήθειαν. Ο Φορμίων όμως απήντησεν ότι δεν του επιτρέπεται να εγκαταλείψη απροστάτευτον την Ναύπακτον,εις εποχήν που επέκειτο ο έκπλους του εχθρικού στόλου από την Κόρινθον. Οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί των, αφού διήρεσαν τον στρατόν εις τρεις φάλαγγας, εβάδιζαν εναντίον της πόλεως του Στράτου, δια να στρατοπεδεύσουν πλησίον της και αν δεν πείσουν τους κατοίκους κατόπιν διαπραγματεύσεων, αποπειραθούν την δια της βίας κατάληψιν του τείχους της. Και το κέντρον μεν κατείχαν οι Χάονες και λοιποί βάρβαροι, το δεξιόν αυτών οι Λευκάδιοι και οι Ανακτόριοι, και όσοι ήσαν μαζί με αυτούς, το αριστερόν δε ο Κνήμος με τους Πελοποννησίους και τους Αμπρακιώτας. Η μεταξύ των τριών αυτών φαλάγγων απόστασις ήτο πολύ μεγάλη και ενίοτε ούτε ημπορούσε να βλέπη η μία την άλλην. Και οι μεν Έλληνες εβάδιζαν με μεγάλην τάξιν και προσοχήν, έως ότου εστρατοπέδευσαν εις κατάλληλον τόπον, οι Χάονες όμως οι οποίοι όχι μόνον είχαν πεποίθησιν εις εαυτούς, αλλά και από τους άλλους ηπειρώτας των μερών εκείνων ανεγνωρίζοντο ως μαχιμώτατοι, δεν ανέστειλαν την πορείαν των, δια να εγκαταστήσουν στρατόπεδον, αλλά προήλασαν με μεγάλην ορμήν, συνοδευόμενοι και από τους, άλλους βαρβάρους, διότι ενόμισαν ότι θα κατελάμβαναν την πόλιν με τον πρώτον αλαλαγμόν της επιθέσεως και θα απεδίδετο εις αυτούς μόνους η όλη, δόξα του κατορθώματος. Αλλ' οι κάτοικοι του Στράτου τους είδαν την ώραν που επλησίαζαν, και επειδή εσκέφθησαν ότι εάν τους νικήσουν μεμονωμένους, οι Έλληνες δεν θα τους επετίθεντο πλέον με τον ίδιον ζήλον, έστησαν ενέδρας γύρω από την πόλιν και άμα επλησίασαν οι βάρβαροι, επέπεσαν εναντίον των, προελάσαντες από την πόλιν και εξορμήσαντες από τας ενέδρας των. Και επειδή επήλθε πανικός, αι εις νεκρούς απώλειαι των Χαόνων υπήρξαν μεγάλαι, και οι άλλοι βάρβαροι, άμα είδαν αυτούς υποκύπτοντας, δεν αντέστησαν πλέον, αλλ' ετράπησαν εις φυγήν. Ούτε η μία, ούτε η άλλη Ελληνική φάλαγξ αντελήφθη την μάχην, διότι οι βάρβαροι είχαν προχωρήσει πολύ και οι Έλληνες υπέθεταν ότι εβιάζονο δια να εξεύρουν τόπον στρατοπεδεύσεως. Όταν όμως οι βάρβαροι φεύγοντες έπεσαν επάνω των, όχι μόνον τους περιεσυνέλεξαν, αλλά και εσχημάτισαν εν κοινόν στρατόπεδον και έμειναν εκεί ησυχάζοντες διαρκούσης της ημέρας καθόσον οι Στράτιοι δεν επετέθησαν εναντίον των, λόγω του ότι αι ενισχύσεις των λοιπών Ακαρνάνων δεν είχαν φθάσει ακόμη. Εσφενδόνιζαν όμως αυτούς από μακράν και τους έφεραν εις μεγάλην αμηχανίαν, καθόσον δεν ημπορούσαν να κινήσουν χωρίς να φορούν θώρακα και ασπίδα, επειδή οι Ακαρνάνες θωρούνται επιτηδειότατοι σφεδονισταί.

82. Όταν ενύκτωσεν, ο Κνήμος απεσύρθη με τον στρατόν του εσπευσμένως προς τον ποταμόν Άναπον, που απείχεν ογδοήντα στάδια από την πόλιν του Στρατού, και την επιούσαν παρέλαβε τους νεκρούς του, ζητήσας προς τον σκοπόν τούτον βραχείαν ανακωχήν. Και επειδή οι Οινιάδαι, λόγω φιλίας, είχαν προσέλθει προς ενίσχυσιν του Κνήμου, απεσύρθη εις την πόλιν των, πριν φθάσουν αι αναμενόμεναι ενισχύσεις των Ακαρνάνων, και απ' εκεί απήλθαν τα διάφορα αποσπάσματα εις τα ίδια. Οι Στράτιοι, εξ άλλου, έστησαν τρόπαιον δια την μάχην των εναντίον των βαρβάρων.

83.

Ήττα του Πελοποννησιακού στόλου εις τον Πατραϊκόν κόλπον

Ο στόλος της Κορίνθου και των άλλων συμμάχων του Κορινθιακού κόλπου, ο οποίος ώφειλε να προσέλθη προς τον Κνήμον, δια να εμποδίζη τους Ακαρνάνας των παραλίων να σπεύσουν εις βοήθειαν των του εσωτερικού, δεν προσήλθεν, αλλ' ηναγκάσθη, την ιδίαν περίπου ημέραν της μάχης του Στράτου, να συνάψη ναυμαχίαν προς την υπό τον Φορμίωνα μοίραν των είκοσι Αθηναϊκών πλοίων, η οποία εστάθμευεν εις την Ναύπακτον. Διότι ο Φορμίων, ενώ αυτοί έπλεαν κατά μήκος της νοτίας ακτής, δια να εξέλθουν από τον κόλπον, περιωρίζετο να επιτηρή τας κινήσεις των, διότι επροτίμα να τους επιτεθή εις την ανοικτήν θάλασσαν. Αλλ' οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοί των έπλεαν, έχοντες εξωπλισμένον τον στόλον των όχι προς ναυμαχίαν, αλλά μάλλον δι' επιχειρήσεις εναντίον των παραλίων της Ακαρνανίας, και ούτε εφαντάζοντο ότι οι Αθηναίοι με τα είκοσι πλοία των θα ετόλμων να ναυμαχήσουν προς τα σαράντα επτά ιδικά των. Επειδή, εν τούτοις, όχι μόνον εφόσον έπλεαν παρά την νοτίαν ακτήν, έβλεπαν αυτούς πλησίον της βορείας εις παράλληλον διεύθυνσιν αλλά και όταν εκ Πατρών της Αχαίας εζήτησαν να περάσουν προς την Ακαρνανίαν επί της απέναντι στερεάς, είδαν τους Αθηναίους πλέοντας εναντίον των εκ της Χαλκίδος και του ποταμού Ευήνου, καθόσον η προσπάθειά των να μη γίνουν αντιληπτοί, όταν ηγκυροβόλησαν εν καιρώ νυκτός εις τας Πάτρας, απέτυχε, μη δυνάμενοι πλέον να πράξουν άλλως, ηναγκάσθησαν να ναυμαχήσουν εις το μέσον του κόλπου των Πατρών. Ο στόλος των εδιοικείτο από τους στρατηγούς εκάστης πόλεως, όσαι είχαν μετάσχει εις την συγκρότησίν του, των Κορινθίων όμως ειδικώς στρατηγοί ήσαν ο Μαχάων, ο Ισοκράτης και ο Αγαθαρχίδας. Και οι μεν Πελοποννήσιοι παρέταξαν τα πλοία των με τας πρώρας προς τα έξω και τας πρύμνας προς τα έσω κατά τοιούτον τρόπον, ώστε να σχηματίζουν κύκλον όσον το δυνατόν μεγαλύτερον, αλλά με διαστήματα που καθίστων δύσκολον την διάσπασιν της παρατάξεώς των. Εντός του κύκλου αυτού παρέταξαν τα συνοδεύοντα τον στόλον ελαφρά σκάφη και πέντε πολεμικά, τα πλέον ταχύπλοα, δια να δύνανται ταύτα να εκπλέουν δια της συντομωτέρας οδού, προς βοήθειαν οιουδήποτε μέρους της παρατάξεως, κατά του οποίου θα επετίθετο τυχόν ο εχθρός.

84, Ο Αθηναϊκός στόλος, εις γραμμήν παραγωγής, έπλεε γύρω από τον Πελοποννησιακόν και διαρκώς όσον ημπορούσε πλησιέστερα προς αυτόν, παρέχων την εντύπωσιν ότι από στιγμής εις στιγμήν θα επιτεθή, και αναγκάζων τοιουτοτρόπως αυτόν να σμικρύνη ολοέν τον κύκλον της παρατάξεώς του. Αι διαταγαί όμως του Φορμίωνος ώριζαν να μη γίνη καμμία επίθεσις, πριν δώση ο ίδιος το σύνθημα. Διότι ήλπιζεν ότι δεν θα ημπορέση ο εχθρικός στόλος να τηρήση την τάξιν του, όπως στρατός ξηράς, αλλ' ότι τα πλοία θα συνεκρούοντο προς άλληλα και τα ελαφρά σκάφη Θα επροκάλουν σύγχυσιν, εάν δε ο συνήθης εωθινός άνεμος, τον οποίον ανέμενε περιπλέων, ήθελε πνεύσει από τον κόλπον, δεν θα ημπορούσαν ούτε επί στιγμήν να συγκρατήσουν την παράταξιν, και όχι μόνον την ώραν αυτήν εθεώρει καταλληλοτέραν δια την επίθεσιν, αλλά και ενόμιζεν ότι απέκειτο εις την ελευθέραν διάθεσίν του να επιτεθή όταν ήθελε, λόγω της μεγαλυτέρας ευκινησίας των πλοίων. Όταν ήρχισε να πνέη ο άνεμος, η παράταξις των πλοίων, η οποία είχεν ήδη περιορισθή εις στενόν χώρον, ήρχισε να διασπάται υπό την επήρειαν του ανέμου και της επιπτώσεως συγχρόνως των ελαφρών σκαφών. Ούτω, τα πλοία επέπιπταν το ένα επάνω εις το άλλο, ενώ τα πληρώματα τα απώθουν με κοντούς, δια να τα διαχωρίσουν. Επειδή δε όχι μόνον εφωνάσκουν, αλλά και οδηγίας έδιδαν μεγαλοφώνος οι μεν προς τους δε, προς αποφυγήν της συγκρούσεως, και αλληλοϋβρίζοντο, δεν ημπορούσαν ν' ακούσουν ούτε τα παραγγέλματα των κυβερνητών, ούτε τους κελευστάς, και οι κωπηλάται, μη δυνάμενοι ως εκ της θαλασσοταραχής και της απειρίας των να χειρίζωνται τας κώπας, καθίστων τα πλοία έτι μάλλον ακυβέρνητα. Ο Φορμίων, θεωρήσας ότι ήλθε πλέον η κατάλληλος στιγμή, έδωσε το σήμα της επιθέσεως. Οι Αθηναίοι τότε επέπεσαν, και πρώτον μεν κατεβύθισαν μίαν από τας ναυαρχίδας, έπειτα δε, οπουδήποτε επετίθεντο κατά των εχθρικών πλοίων, επέφεραν πανωλεθρίαν, και περιήγαγαν αυτά εις τοιαύτην θέσιν, ώστε κανεις, ως εκ της συγχύσεως, δεν εσκέπτοντο περί αντιστάσεως, Αλλ' άλλοι έφευγαν προς τας Πάτρας και την Δύμην της Αχαΐας. Οι Αθηναίοι, καταδιώκοντες, συνέλαβαν δώδεκα πολεμικά σκάφη και παραλαβόντες το πλείστον των πληρωμάτων επί των ιδικών των πλοίων, απέπλευσαν προς το Μολύκρειον. Αφού δε έστησαν τρόπαιον εις το Ρίον και αφιέρωσαν εν από τα κυρευθέντα πολεμικά σκάφη εις τον Ποσειδώνα, επέστρεψαν εις Ναύπακτον. Και οι Πελοποννήσιοι, με το υπόλοιπον του στόλου των, έπλευσαν ευθύς εκ Δύμης και Πατρών παραλιακώς εις την Κυλλήνην, επίνειον των Ηλείων. Μετά την μάχην του Στράτου, ήλθεν εις την Κυλλήνην και ο Κνήμος από την Λευκάδα με τον στόλον, ο οποίος έπρεπε να είχεν ενωθή με τον εκ Κορίνθου.

85.

Οι αντίπαλοι στόλοι παρά το Ρίον και τον Αντίρριον

Αλλά και οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν εις τον στόλον του Κνήμου συμβούλους τον Τιμοκράτη, τον Βρασίδαν και τον Λυκόφρονα, με την εντολήν να ετοιμάσουν καλύτερα νέαν ναυμαχίαν και να μη ανέχωνται να τους αποκλείη ολιγάριθμος στόλος από τας θαλασσίας συγκοινωνίας. Διότι ένεκα του γεγονότος ιδίως, ότι δια πρώτην φοράν, κατά την διάρκειαν του παρόντος πολέμου, ελάμβαναν πείραν ναυμαχίας, η έκβασίς της εφαίνετο εις αυτούς ανεξήγητος, και δεν ενόμιζαν ότι ο στόλος των ήτο πραγματικώς τόσον κατώτερος του εχθρικού, αλλ' επίστευαν μάλλον ότι είχεν επιδειχθή κάποια νοθρώτης, καθόσον δεν ελάμβαναν υπ' όψιν την μακράν πείραν των Αθηναίων, εν συγκρίσει προς την ιδικήν των ολιγοχρόνιον εξάσκησιν. Ως εκ τούτου, υπό την επιρροήν του πάθους, ενήργησαν την αποστολήν των συμβούλων, οι οποίοι, μετά την άφιξίν των, από κοινού μετά του Κνήμου, όχι μόνον έστειλαν αγγελιαφόρους εις τας συμμάχους πόλεις, παραγγέλλοντες ν' αποστείλουν και άλλα πλοία, αλλά και τα προϋπάρχοντα εξώπλιζαν προς ναυμαχίαν. Αλλά και ο Φορμίων έστειλεν αγγελιαφόρους εις τας Αθήνας, δια να αναγγείλουν την νίκην και συγχρόνως ανακοινώσουν τας ετοιμασίας του εχθρού, και εζήτει να του στείλουν εσπευσμένως όσον το δυνατόν περισσότερα πλοία, καθόσον από ημέραν εις ημέραν ανεμένετο διαρκώς νέα ναυμαχία. Οι Αθηναίοι απέστειλαν προς αυτόν μοίραν από είκοσι πλοία, αλλά διέταξαν τον μοίραρχον να καταπλεύση πρώτον εις Κρήτην. Διότι ο Νικίας, Κρητικός από την Γόρτυνα, ο οποίος ήτο πρόξενός των, τους έπεισε να στείλουν στόλον κατά της Κυδωνίας, πόλεως εχθρικής, υποσχόμενος να την φέρη με το μέρος των. Πράγματι όμως τους εξώθησε, χαριζόμενος εις τους Πολιχνίτας, γείτονας των Κυδωνιατών. Τοιουτοτρόπως, ο διοικητής της μοίρας, παραλαβών τα πλοία έσπευσεν εις Κρήτην, όπου ήρχισε μαζί με τους Πολιχνίτας να ερημώνη την χώραν των Κυδωνιατών, και συγχρόνως ένεκα αντιξόων ανέμων και κακοκαιρίας έχασεν όχι ολίγον καιρόν.

86. Εν τω μεταξύ, ενώ οι Αθηναίοι έχαναν τον καιρόν των εις την Κρήτην, οι Πελοποννήσιοι, που είχαν συγκεντρωθή εις την Κυλλήνην, έτοιμοι δια νέαν ναυμαχίαν, ήλθαν, παραπλέοντες την ακτήν, εις το Πάνορμον της Αχαΐας, όπου ο κατά ξηράν στρατός των είχεν έλθει προς υποστήριξίν των. Και ο Φορμίων, εξ άλλου, παραπλέων την ακτήν, ήλθεν εις το Ρίον το Μολυκρικόν και ηγκυροβόλησεν έξωθεν αυτού με τα είκοσι πλοία, με τα οποία είχε ναυμαχήσει προηγουμένως. Το εν λόγω Ρίον ήτο φιλικόν προς τους Αθηναίους, απέναντι δε αυτού το άλλο Ρίον, και η μεταξύ των δύο απόστασις, η οποία αποτελεί το στόμιον του Κορινθιακού κόλπου, είναι επτά περίπου θαλάσσια στάδια. Όταν οι Πελοποννήσιοι είδαν τους Αθηναίους προσορμισθέντας εις το Μολυκρικόν Ρίον, προσωρμίσθησαν και αυτοί με εβδομήντα πλοία πλησίον του άλλου Ρίου, του Αχαϊκού, το οποίον δεν απέχει πολύ του Πανόρμου, όπου ευρίσκετο ο πεζός στρατός των. Και επί εξ μεν ή επτά ημέρας έμειναν ηγκυροβολημένοι, οι μεν απέναντι των δε, ασκούμενοι και παρασκευαζόμενοι δια την ναυμαχίαν, αποφασισμένοι, οι μεν Πελοποννήσιοι να μην εξέλθουν έξω των Ρίων εις την ανοικτήν θάλασσαν, διότι εφοβούντο επανάληψιν της προηγουμένης συμφοράς, οι δε Αθηναίοι να μη πλεύσουν εντός των στενών, φρονούντες ότι η εις στενόν χώρον ναυμαχία ήτο προς το συμφέρον του εχθρού. Τέλος ο Κνήμος, ο Βρασίδας και οι άλλοι Πελοποννήσιοι στρατηγοί, θέλοντες να επισπεύσουν την ναυμαχίαν πριν έλθουν και προς τους Αθηναίους ενισχύσεις, συνεκάλεσαν πρώτον τους στρατιώτας, και βλέποντες ότι οι περισσότεροι ήσαν φοβισμένοι, ένεκα της προηγουμένης ήττης, και απρόθυμοι δια νέαν μάχην, τους ενεθάρρυναν με τους επομένους περίπου λόγους :

87.

Λόγος των Πελοποννησίων ηγετών προς τους άνδρας των

"Το συμπέρασμα, Πελοποννήσιοι, το οποίον συνάγουν από την πρόσφατον ναυμαχίαν όσοι τυχόν από σας, ένεκα αυτής, φοβούνται δια την μέλλουσαν, δεν είναι καθόλου δικαιολογημένον. Διότι όχι μόνον η ετοιμασία μας δια την ναυμαχίαν εκείνην ήτο ατελής, όπως γνωρίζετε, και επλέαμεν όχι προς ναυμαχίαν, αλλά μάλλον δι' επιχείρησες κατά των παραλίων, αλλά συνέβη και η τύχη να δείξη μεγάλην εναντίον μας καταδρομήν, και, ίσως και η απειρία, λόγω του ότι δια πρώτην φοράν, κατά την διάρκειαν του παρόντος πολέμου, εναυμαχούμεν, έγινεν εν μέρει αιτία της αποτυχίας μας. Ώστε η ήττα μας δεν υπήρξεν αποτέλεσμα δειλίας, ουδέ είναι ορθόν το φρόνημα, το οποίον δεν δύναται να καταβάλη η βία, και το οποίον έχει εν εαυτώ την δύναμιν ν' αψηφά τον κίνδυνον, να αμβλύνεται και να εξασθενή από τυχαίας περιστάσεις. Όφείλετε τουναντίον να θεωρήσετε ότι ημπορούν μεν οι άνθρωποι να υφίστανται ενίοτε αποτυχίας, ένεκα των περιπετειών της τύχης,αλλ' ότι όσοι έχουν γενναίον το φρόνημα οφείλουν εις κάθε περίστασιν να δεικνύωνται ανδρείοι, και εφόσον είναι τοιούτοι, δεν ημπορούν, επικαλούμενοι την απειρίαν των, να δικαιολογηθούν, διότι εις ωρισμένην περίστασιν εδείχθησαν δειλοί. Άλλωστε, η υπό έποψιν πείρας καθυστέρησίς σας είναι μικροτέρα από την υπεροχήν σας υπό την έποψιν θάρρους. Ενώ η εμπειρία των εχθρών, την οποίαν κυρίως φοβείσθε, εάν μεν συνδυάζεται με ανδρείαν, θα επιτρέψη κατά την ώραν του κινδύνου να ενθυμηθούν ούτοι και εφαρμόσουν τα διδάγματά της, χωρίς όμως ευψυχίαν, καμμία τέχνη δεν αρκεί απέναντι των κινδύνων. Διότι ο φόβος εκπτοεί την μνήμην, η δε τέχνη άνευ θάρρους είναι άχρηστος. Οφείλετε δια τούτο ν' αντιτάξετε προς την μεγαλυτέραν εμπειρίαν των την μεγαλυτέραν τόλμην σας, προς δε τον φόβον σας δια την προηγουμένην ήτταν το γεγονός ότι ετύχατε τότε απαράσκευοι. Έχετε, άλλωστε, το διπλούν πλεονέκτημα, και ότι υπερτερείτε πολύ κατά τον αριθμόν των πλοίων, και ότι θα ναυμαχήσετε πλησίον των παραλίων σας, υποστηριζόμενοι από το πεζικόν. Και η νίκη ως επί το πλείστον ανήκει εις τους περισσοτέρους και καλλίτερον προετοιμασμένους. Ώστε ούτε μίαν καν πιθανήν αιτίαν αποτυχίας ημποροΰμεν να εύρωμεν. Και αυτά τα προηγούμενα σφάλματά μας αποτελούν πρόσθετον πλεονέκτημα, διότι θα μας χρησιμεύσουν ως μάθημα. Μετά θάρρους λοιπόν, και πηδαλιούχοι και κωπηλάται, ας εκτελή έκαστος το καθ' εαυτόν τα παραγγελλόμενα και ας μη εγκαταλείπη την θέσιν, εις την οποίαν ήθελε ταχθή. Την επίθεσιν άλλωστε θα παρασκευάσωμεν εξ ίσου καλώς, όσον και οι προηγούμενοι αρχηγοί, και δεν θα δώσωμεν εις κανένα πρόφασιν να δειχθή δειλός. Αλλ' εάν παρ' όλα ταύτα θελήση τυχόν κανεις να δειχθή τοιούτος, θα υποστή την πρέπουσαν τιμωρίαν, ενώ οι, ανδρείοι θα τιμηθούν με τας αμοιβάς που αρμόζουν εις την γενναιότητα."

88.

Ενθαρρυντικός λόγος του Φορμίωνος προς τους άνδρας του Αθηναϊκού
στόλου

Με τοιούτους λόγους, οι αρχηγοί των Πελοποννησίων ενεθάρρυναν αυτούς. Αλλ' ο Φορμίων, φοβούμενος και αυτός την αποθάρρυνσιν των ανδρών του, και μανθάνων ότι συνήρχοντο ιδιαιτέρως κατά ομάδας και ωμίλουν μετά φόβου περί του μεγάλου αριθμού των εχθρικών πλοίων, απεφάσισε να τους συγκεντρώση και τους ενθαρρύνη δια καταλλήλου προς την περίστασιν ομιλίας. Διότι και προηγουμένως, παρασκεύαζων τα πνεύματα, έλεγε προς αυτούς πολλάκις, ότι δεν υπήρχεν αριθμός πλοίων τόσον μεγάλος δι' αυτούς, τον οποίον, επερχόμενον εναντίον των, να μην ώφειλαν ν' αντιμετωπίσουν, και προ πολλού ήτο σχηματισμένη μεταξύ των στρατιωτών του η πεποίθησις ότι, όντες Αθηναίοι, οφείλουν να μην υποχωρούν ενώπιον οιουδήποτε πλήθους Πελοποννησιακών πλοίων. Και τότε, αντιλαμβανόμενος αυτούς αποθαρρυμένους από ό,τι έβλεπον εμπρός εις τα μάτια τους, και θέλων να τους υπενθυμίση την εμπιστοσύνην, την οποίαν οι ίδιοι είχαν προηγουμένως, τους ωμίλησεν ως εξής περίπου :

89. "Στρατιώται, σας συνεκάλεσα, διότι βλέπω ότι είσθε τρομαγμένοι από την αριθμητικήν υπεροχήν του εχθρού, και διότι δεν επερίμενα να καταλαμβάνεσθε από αποθάρρυνσιν δια πράγματα, τα οποία δεν είναι φοβερά. Καθόσον πρώτον μεν οι Πελοποννήσιοι, ακριβώς διότι ενικήθησαν προηγουμένως, και διότι ούτε οι ίδιοι φαντάζονται ότι είναι ισόπαλοι με ημάς, παρεσκεύασαν τον μεγάλον αυτόν και δυσανάλογον αριθμόν πλοίων. Έπειτα δε το θάρρος των, εις το οποίον κυρίως στηρίζονται, επερχόμενοι εναντίον μας, ως να ήτο ειδικόν προνόμιόν των το να είναι ανδρείοι, εις τίποτε άλλο δεν στηρίζεται παρά εις τας επιτυχίας, τας οποίας η εμπειρία των εις τον κατά ξηράν πόλεμον δίδει συνήθως εις αυτούς, και πιστεύουν, ως εκ τούτου, ότι αυτή θα τους δώση ομοίαν επιτυχίαν και κατά θάλασσαν. Αλλά το πλεονέκτημα τούτο, και εάν ακόμη ανήκη εις εκείνους κατά ξηράν, θα είναι δικαίως με το μέρος μας σήμερον, όπου πρόκειται περί αγώνος κατά θάλασσαν αφού υπό έποψιν μεν γενναιότητος ουδαμώς υπερέχουν, επί τη βάσει όμως της ιδιαιτέρας εμπειρίας μας και της ιδικής των, ημείς έχομεν περισσοτέρους λόγους να είμεθα θαρραλέοι. Και τέλος επειδή οι Λακεδαιμόνιοι εξασκούν την αρχηγίαν επί των συμμάχων των, χάριν της ιδίας των δόξης, οι περισσότεροι από τους τελευταίους σύρονται εις την μάχην παρά την θέλησίν των, διότι εκουσίως δεν θα επεχείρουν ποτέ, μετά την αποφασιστικήν ήτταν των, να συνάψουν και νέαν ναυμαχίαν. Επομένως, δεν έχετε λόγον να φοβηθήτε την τόλμην των. Τουναντίον, σεις εμπνέετε εις αυτούς μεγαλύτερον φόβον και περισσότερον δικαιολογημένον, και διότι τους ενικήσατε εις την προηγουμένην ναυμαχίαν, και διότι πιστεύουν, ότι δεν θ' αντετάσσεσθε εναντίον των, εάν δεν επροβλέπατε ότι θα κατορθώσετε κάτι ανάλογον προς την ασυγκράτητον τόλμην, με την οποίαν αντιμετωπίζετε τόσον ανωτέρας δυνάμεις. Διότι οι περισσότεροι άνθρωποι, όπως οι Πελοποννήσιοι τώρα, δεν αντιμετωπίζουν τους εχθρούς των παρά με ισοπάλους ή μεγαλυτέρας δυνάμεις, καθόσον εμπιστεύονται περισσότερον εις την υλικήν δύναμιν, παρά εις το θάρρος των. Ενώ όσοι αντιμετωπίζουν αυτούς με πολύ μικροτέρας δυνάμεις, χωρίς εξ άλλου να είναι ηναγκασμένοι προς τούτο, σημαίνει ότι έχουν μέσα των αποφασιστικότητα ακατάβλητον. Όλα αυτά συλλογιζόμενοι οι Πελοποννήσιοι, κατήντησαν να μας φοβούνται περισσότερον δια το απροσδόκητον της αποφάσεώς μας να τους αντιμετωπίσωμεν με μικροτέρας δυνάμεις, παρ' όσον θα μας εφοβούντο, εάν τους αντιμετωπίζαμεν με δυνάμεις αναλόγους προς τας ιδικάς των. Και πολλοί στρατοί μέχρι τούδε ενικήθησαν από ολιγωτέρους ένεκα απειρίας, μερικοί δε και ένεκα ατολμίας, Αλλ' ούτε δια το εν, ούτε δια το άλλο ελάττωμα ημπορούμεν να κατηγορηθώμεν ημείς σήμερον. Ως προς την μάχην, εξ άλλου, θα κάμω ό,τι ημπορώ δια ν' αποφύγω να συνάψω αυτήν εντός του κόλπου, ούτε καν θα εισπλεύσω εντός αυτού. Καθόσον αντιλαμβάνομαι ότι ο στενός χώρος δεν αποτελεί πλεονέκτημα δια στόλον ολίγων πλοίων ευκινήτων και εχόντων έμπειρα πληρώματα, όταν αντιμετωπίζουν μεγαλύτερον αριθμόν πλοίων ατέχνως χειριζομένων. Διότι εφόσον δεν βλέπει κανείς τα εχθρικά πλοία από ικανήν απόστασιν, ούτε να επιτεθή δια του εμβόλου, όπως έπρεπε, ημπορεί, ούτε πιεζόμενος να υποχωρήση την κατάλληλον στιγμήν. Ούτε είναι δυναταί διασπάσεις της εχθρικής παρατάξεως και επαναστροφαί, αι οποίαι αποτελούν χειρισμούς αρμόζοντας εις ευκίνητα πλοία, αλλά κατ' ανάγκην η ναυμαχία αποβαίνει πεζομαχία, και εις τοιαύτην περίπτωσιν τα περισσότερα πλοία επικρατούν. Περί τούτων λοιπόν εγώ θα προνοήσω με πάσαν επιμέλειαν. Ιδικόν σας καθήκον είναι όχι μόνον να μένετε εις καλήν τάξιν πλησίον των πλοίων, έχοντες διαρκώς εστραμένην την προσοχήν προς τα παραγγέλματα, τόσω μάλλον καθόσον ο εχθρός σταθμεύει εις μικράν απόστασιν, αλλά και κατά την διάρκειαν της μάχης να εκτιμάτε περισσότερον από κάθε άλλο την τάξιν και την σιωπήν, αι οποίαι είναι γενικώς ωφέλιμοι εις τον πόλεμον και προ πάντων τον κατά θάλασσαν, και ν' αποκρούετε τον εχθρόν κατά τρόπον αντάξον των προηγουμένων κατορθωμάτων σας. Διεξάγετε αγώνα μεγάλης σπουδαιότητος. Πρόκειται ή να διαλύσετε τας ελπίδας, τας οποίας οι Πελοποννήσιοι αρχίζουν να στηρίζουν εις το ναυτικόν των, ή να καταστήσετε δια τους Αθηναίους εγγύτερον τον φόβον του να χάσουν την κυριαρχίαν της θαλάσσης. Σας υπενθυμίζω δε και πάλιν ότι ενικήσατε ήδη τους περισσοτέρους απ' αυτούς. Οι άνθρωποι, άλλωστε, όσοι υπέστησαν ήτταν, δεν συνηθίζουν ν' αντιμετωπίζουν τους άλλους κινδύνους με το ίδιον θάρρος".

90.

Περιγραφή της ναυμαχίας

Τοιαύτας προτροπάς απηύθυνε και ο Φορμίων εις τους άνδρας του. Οι Πελοποννήσιοι, οι οποίοι ήσαν ηγκυροβολημένοι με τα νώτα στηριζόμενα επί της παραλίας των, εις φάλαγγα βάθους τεσσάρων πλοίων, βλέποντες ότι οι Αθηναίοι δεν εισήρχοντο εντός του κόλπου και των στενών, και θέλοντες να τους παρασύρουν εκεί και άκοντας, εξέπλευσαν λίαν πρωΐ διευθυνόμενοι εις το εσωτερικόν του κόλπου, αφού έστρεψαν μέτωπον προς τα δεξιά, ούτως ώστε το τέως δεξιόν των κέρας κατείχεν ήδη την πρωτοπορίαν. Εις την πρωτοπορίαν αυτήν έταξαν είκοσι πλοία, τα πλέον ταχύπλοα, όπως εις περίστασιν, κατά την οποίαν ο Φορμίων ήθελεν τυχόν υποθέσει ότι πλέουν κατά της Ναυπάκτου, και ήθελε σπεύσει και αυτός πλέων παρά την ακτήν κατά την ιδίαν διεύθυνσιν, προς υπεράσπισίν της, μη δυνηθούν οι Αθηναίοι να διαφύγουν την επίθεσν του στόλου των Πελοποννησίων δια της υπερφαλαγγίσεως του δεξιού κέρατος αυτού, αλλά τούτο αποκόψη εκείνους. Ο Φορμίων, τωόντι, ως είδεν αυτούς εκκινούντας, εφοβήθη, καθώς εκείνοι είχαν προΐδει, δια την ασφάλειαν της Ναυπάκτου, η οποία ήτο αφύλακτος, και παρά την θέλησίν του επεβίβασε εσπευσμένως τα πληρώματα και έπλεε παρά την ακτήν, ενώ ο πεζός στρατός των Μεσσηνίων ηκολούθει και αυτός, έτοιμος προς βοήθειαν. Όταν είδαν οι Πελοποννήσιοι ότι οι Αθηναίοι παρέπλεαν παρά την ακτήν εις γραμμήν παραγωγής, και ότι ήσαν ήδη εντός του κόλπου και πολύ πλησίον της ξηράς, πράγμα το οποίον ακριβώς επεδίωκαν, μόλις εδόθη το σχετικόν σήμα, έστρεψαν όλοι μέτωπον προς τ' αριστερά και έπλεαν εναντίον των Αθηναίων, όσον ταχύτερον ημπορούσε έκαστος, ελπίζοντες ν' αποκόψουν όλον τον στόλον των. Ένδεκα εν τούτοις από τα πλοία του στόλου αυτού, τα οποία έπλεαν επί κεφαλής των άλλων, κατώρθωσαν να διαφύγουν το δεξιόν κέρας των Πελοποννησίων και την επίθεσιν του νέου μετώπου των, και έπλευσαν προς το πλατύτερον μέρος του κόλπου. Αλλά τα επίλοιπα επρόλαβαν οι Πελοποννήσιοι, και όχι μόνον τα έσπρωξαν προς την ξηράν, ενώ προσεπάθουν να διαφύγουν, αλλά και τα ηχρήστεσαν και εφόνευσαν τους αποτελούντας τα πληρώματα, όσοι τυχόν δεν επρόλαβαν να φθάσουν εις την ξηράν κολυμβώντες, εκτός δ' ενός πλοίου, το οποίον οι Πελοποννήσιοι είχαν ήδη κυριεύσει προηγουμένως αύτανδρον, προσέδεσαν μερικά άλλα εις τα ιδικά των και τα ερρυμούλκησαν κενά πληρωμάτων. Αλλ' οι Μεσσήνιοι, οι οποίοι είχαν σπεύσει εις βοήθειαν, εισώρμησαν ένοπλοι εις την θάλασσαν, κατώρθωσαν ν' ανέλθουν εις μερικά απ' αυτά, και διεξάγοντες αγώνα από καταστρωμάτων, τ' ανέκτησαν ενώ ήδη ερρυμουλκούντο.

91. Εις το μέρος λοιπόν τούτο της μάχης οι Πελοποννήσιοι ήσαν νικηταί και είχαν προξενήσει σοβαράς ζημίας εις τα Αθηναϊκά πλοία. Τα είκοσι, εξ άλλου, ταχύπλοα σκάφη του δεξιού κέρατος κατεδίωξαν τα ένδεκα Αθηναϊκά, τα οποία είχαν διαφύγει προς το πλατύτερο μέρος του κόλπου, όταν οι Πελοποννήσιοι, έκαμαν την αιφνιδίαν στροφήν. Τα Αθηναϊκά αυτά πλοία, πλην ενός, επρόλαβαν και κατέφυγαν εις την Ναύπακτον, όπου εσταμάτησαν απέναντι του ναού του Απόλλωνος, με την πρώραν προς τα έξω, και ητοιμάζοντο ν' αμυνθούν, εάν ο εχθρός εστρέφετο προς την ξηράν, δια να επιτεθή κατ' αυτών. Οι Πελοποννήσιοι έφθασαν πράγματι μετ' ολίγον, παιανίζοντες ενώ έπλεαν, ως να είχαν ήδη νικήσει, και εν πλοίον των Λευκαδίων, το οποίον προηγείτο πολύ από τον επίλοιπον στόλον, κατεδίωκε το καθυστερήσαν Αθηναϊκόν πλοίον. Αλλ' εις ικανήν από την Ναύπακτον απόστασιν έτυχεν αγκυροβολημένον εμπορικόν σκάφος, περί το οποίον επρόλαβε το Αθηναϊκόν να ενεργήση τον χειρισμόν του περίπλου, προσβάλη εις την πλευράν το καταδιώκον αυτό Λευκάδιον πλοίον και το καταβυθίση. Ως εκ του απροσδοκήτου και εκπληκτικού αυτού γεγονότος, οι Πελοποννήσιοι κατελήφθησαν από φόβον, και επειδή συγχρόνως η κατά του Αθηναϊκού στόλου καταδίωξίς των εγίνετο άνευ τάξεως πλέον, ως εκ του αισθήματος ασφαλείας, το οποίον τους έδιδεν η νίκη, αλλά μεν από τα πλοία στηρίξαντα τας κώπας των κατεβασμένας εντός της θαλάσσης, εσταμάτησαν την πορείαν των, περιμένοντες το κύριον τμήμα του στόλου των, πράγμα το οποίον ήτο σοβαρόν σφάλμα, διότι έδιδεν εις τον εχθρόν ευκαιρίαν αντεπιθέσεως εκ μικράς αποστάσεως, άλλα δε πάλιν, ένεκα αγνοίας του μέρους, εξώκειλαν εις ρηχά νερά.

92. Εις το θέαμα τούτο, οι Αθηναίοι εμπνευσθέντες από θάρρος, μόλις εδόθη το σχετικόν παράγγελμα, ώρμησαν όλοι συγχρόνως αλαλάζοντες εναντίον των. Αλλ' ο Πελοποννησιακός στόλος, ένεκα των σφαλμάτων, εις τα οποία υπέπεσε, και της αταξίας, εις την οποίαν ευρίσκετο την στιγμήν εκείνην, μετά βραχείαν αντίστασιν, ετράπη εις φυγήν προς το Πάνορμον, από όπου είχεν εκπλεύσει. Οι Αθηναίοι τους κατεδίωξαν και όχι μόνον συνέλαβαν τα πλησιέστερα εχθρικά πλοία, εξ τον αριθμόν, αλλ' ανέκτησαν και τα ιδικά των σκάφη, όσα είχε ρυμουλκήσει ο εχθρός, αφού τα ηχρήστευσεν αρχικώς, πλησίον της ακτής. Από τα πληρώματα δε των εχθρικών πλοίων άλλους εφόνευσαν και άλλους ηχμαλώτισαν. Ο Λακεδαιμόνιο Τιμοκράτης, ο οποίος επέβαινεν επί του Λευκαδίου πλοίου που εβυθίσθη πλησίον του εμπορικού, ως είδε την καταστροφήν του πλοίου του, ηυτοκτόνησε, και το σώμα του εξεβράσθη εις τον λιμένα της Ναυπάκτου. Επιστρέψαντες οι Αθηναίοι, έστησαν τρόπαιον εις το μέρος, από το οποίον εκκινήσαντες ενίκησαν, και συνέλεξαν τους νεκρούς και τα ναυάγια μαζύ με τους ναυαγούς που ήσαν πλησίον της ακτής των, και παρεχώρησαν βραχείαν ανακωχήν εις τους εχθρούς, δια να παραλάβουν τους νεκρούς των. Αλλά και οι Πελοποννήσιοι έστησαν τρόπαιον δια την ήτταν των εχθρικών πλοίων που είχαν αχρηστεύσει πλησίον της ξηράς, και το πλοίον που είχαν συλλάβει ετοποθέτησαν ως αφιέρωμα εις το Αχαϊκόν Ρίον, πλησίον του τροπαίου. Μετά ταύτα όμως, φοβούμενοι τας ενισχύσεις που επεριμένοντο από τας Αθήνας, εισέπλευσαν όλοι, εκτός των Λευκαδίων, εν καιρώ νυκτός, εις τον Κορινθιακόν κόλπον, κατευθυνόμενοι προς την Κόρινθον. Και ολίγον μετά την αναχώρησιν του Πελοποννησιακού στόλου, έφθασεν εκ Κρήτης εις την Ναύπακτον η μοίρα των είκοσι Αθηναϊκών πλοίων, τα οποία έπρεπε να προσέλθουν προς ενίσχυ σιν του Φορμίωνος προ της μάχης. Και με τα γεγονότα αυτά ετελείωσε το θέρος.

93.

Σχέδιον των Πελοποννησίων να καταλάβουν τον Πειραιά

Μετά την επιστροφήν του στόλου εις τον Κορινθιακόν κόλπον, ο Κνήμος, ο Βρασίδας, και οι λοιποί αρχηγοί των Πελοποννησίων ήθελαν, κατ' εισήγησιν των Μεγαρέων, πριν προβούν εις αποστράτευσιν αυτού, να επιχειρήσουν κατά τας αρχάς του χειμώνος την κατάληψιν του Πειραιώς, του λιμένος των Αθηναίων,ο οποίος ήτο αφύλακτος και άκλειστος, πολύ φυσικά άλλωστε ως εκ της κατά θάλασσαν μεγάλης υπεροχής των Αθηναίων. Και εσχεδίαζαν ότι έκαστος ναύτης, φέρων την κώπην του, το υπηρέσιον και τον τροπωτήρα, θα μετέβαινε δια ξηράς από την Κόρινθον εις την προς τας Αθήνας θάλασσαν, και αφού δι' εσπευσμένης πορείας έφθαναν εις τα Μέγαρα και καθείλκυαν από την Νίσαιαν, τον πολεμικόν λιμένα των Μεγάρων, σαράντα πλοία που ευρίσκοντο εκεί, θα έπλεαν κατ' ευθείαν εναντίον του Πειραιώς. Καθόσον ούτε ναυτική δύναμις εστάθμευεν εντός αυτού προς προστασίαν, ούτε καμμία ανησυχία υπήρχε μήπως ο εχθρός επιτεθή ποτέ δια θαλάσσης, κατά τοιούτον αιφνίδιον τρόπον, διότι ούτε φανεράν επίθεσιν ηδύνατο να τολμήση, ούτε ήτο δυνατόν, εάν εσχεδίαζε μυστικήν τοιαύτην, να μη το αντιληφθούν εγκαίρως οι Αθηναίοι. Τωόντι, μόλις απεφασίσθη οριστικώς το σχέδιον τούτο, οι Πελοποννήσιοι ανεχώρησαν δια τα Μέγαρα, και φθάσαντες εν καιρώ νυκτός και καθελκύσαντες τα πλοία από την Νίσαιαν, απέπλευσαν, διευθυνόμενοι όμως όχι κατά του Πειραιως πλέον, όπως αρχικώς εσχεδίαζαν, διότι εθεώρησαν τον κίνδυνον πολύ μεγάλον (και διότι, ως λέγεται, κάποιος άνεμος τους ημπόδισε), αλλά κατά του ακρωτηρίου της Σαλαμίνος, το οποίον βλέπει προς τα Μέγαρα, όπου υπήρχε φρούριον και μοίρα τριών πλοίων δια να παρεμποδίζη αυστηρώς τον είσπλουν και έκπλουν του λιμένος των Μεγάρων. Επετέθησαν λοιπόν κατά του φρουρίου αυτού, καθείλκυσαν και ερρυμούλκησαν τας τριήρεις, κενάς πληρωμάτων, και επεδόθησαν εις λεηλασίαν της λοιπής Σαλαμίνος, της οποίας οι κάτοικοι δεν επερίμεναν τοιαύτην επίθεσιν.
94. Πυρσοί τότε υψώθησαν δια να μεταδώσουν την είδησιν της εχθρικής επιδρομής εις τας Αθήνας, όπου επήλθε κατάπληξις μεγαλυτέρα από κάθε άλλην κατά τον πόλεμον. Διότι οι κάτοικοι της πόλεως ενόμισαν ότι είχαν ήδη εισπλεύσει εις τον Πειραιά οι εχθροί, και οι του Πειραιώς, ότι η Σαλαμίς είχεν ήδη κυριευθή και ότι από στιγμής εις στιγμήν θα εισέπλεαν εις τον λιμένα των, πράγμα πού ημπορούσε ευκόλως να είχε συμβή, εάν ο εχθρός ήθελε πραγματικώς να ενεργήση αποφασιστικώς, και ούτε θα τον ημπόδιζεν ο άνεμος. Αλλά μόλις εξημέρωσεν, οι Αθηναίοι έσπευσαν εις βοήθειαν του Πειραιώς πανστρατιά, καθείλκυσαν τα πλοία, και επιβιβασθέντες επ' αυτών με θορυβώδη σπουδήν, έπλεαν προς την Σαλαμίνα, ενώ εις τον στρατόν της ξηράς ανετέθη η φρούρησις του Πειραιώς. Οι Πελοποννήσιοι είχαν ήδη επιδράμει το μεγαλύτερον μέρος της Σαλαμίνος, όταν, αντιληφθέντες τους Αθηναίους σπεύδοντας εις βοήθειαν αυτής παρέλαβαν τους αιχμαλώτους, την λείαν, και τα τρία πλοία που είχαν πάρει από το φρούριον Βούδορον, και απέπλευσαν εσπευσμένως εις Νίσαιαν. Εν μέρει, άλλωστε, ενέπνεεν εις αυτούς ανησυχίαν και το περιστατικόν ότι τα πλοία των, καθελκυσθέντα μετά πάροδον μακρού χρόνου, δεν ήσαν στεγανά. Φθάσαντες δε εις τα Μέγαρα, επέστρεψαν πεζή εις Κόρινθον. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, μη προλαβόντες αυτούς εις την Σαλαμίνα, απέπλευσαν και αυτοί εις τα ίδια, και μετά το επεισόδιον τούτο, εφρούρουν του λοιπού επιμελέστερον τον Πειραιά, όχι μόνον δια του κλεισίματος των λιμένων, αλλά και δια της εφαρμογής άλλων προφυλακτικών μέτρων.

95.

Ο Σιτάλκης και το Θρακικόν του βασίλειον. Η Μακεδονία

Εις τον ίδιον περίπου καιρόν, κατά τας αρχάς του νέου χειμώνος, ο Οδρύσης Σιτάλκης, υιός του Τήρεω, βασιλεύς των Θρακών, εξεστράτευσεν εναντίον του Περδίκκα, υιού του Αλεξάνδρου, βασιλέως της Μακεδονίας, και των πόλεων της Χαλκιδικής, επιθυμών να επιβάλη την εκτέλεσιν μιας υποσχέσεως και να εκτελέση ο ίδιος μίαν άλλην. Διότι αφ' ενός μεν ο Περδίκκας, ο οποίος ευρισκόμενος εις τας αρχάς του πολέμου εις πολύ δύσκολον θέσιν, είχε δώσει υποσχέσεις προς τον Σιτάλκην, υπό τον όρον, ότι ο τελευταίος θα τον συνεφιλίωνε με τους Αθηναίους, και ότι δεν θα επανέφερε τον αδελφόν του Φίλιππον, ο οποίος ήτο εχθρός του, δια να τον εγκαταστήση βασιλέα, δεν εξετέλει τας υποσχέσεις του αυτάς. Εξ άλλου, ο ίδιος ο Σιτάλκης, όταν συνωμολόγησε την συμμαχίαν με τους Αθηναίους, είχεν αναλάβει απέναντί των την υποχρέωσιν να τερματίση τον Χαλκιδικόν πόλεμον, Ένεκα λοιπόν των δύο αυτών λόγων, επεχείρει την εκστρατείαν, έχων μαζί του και τον υιόν του Φιλίππου Αμύνταν, δια να τον εγκαταστήση βασιλέα των Μακεδόνων, και τους πρέσβεις των Αθηναίων, οι οποίοι είχαν έλθει προς αυτόν εξ αφορμής ακριβώς της εκστρατείας, και ως στρατηγόν τον Άγνωνα. Διότι και οι Αθηναίοι επρόκειτο, κατά τα συμφωνηθέντα, να συμπράξουν εναντίον των πόλεων της Χαλκιδικής δια της αποστολής όχι μόνον στόλου, αλλά και στρατού, όσον το δυνατόν περισσοτέρου.

96. Ο Σιτάλκης, λοιπόν, αρχίζων από την χώραν των Οδρυσών, εκάλεσε πρώτον υπό τας σημαίας του τους εντεύθεν του όρους Αίμου και της Ροδόπης, μέχρι των ακτών του Ευξείνου Πόντου και του Ελλησπόντου Θράκας, επί των οποίων εβασίλευεν, έπειτα πέραν του Αίμου τους Γέτας και όσα άλλα φύλα ήσαν εγκατεστημένα εντεύθεν του Ίστρου προς τα παράλια ιδίως του Ευξείνου Πόντου. Οι Γέται και τα άλλα φύλα των μερών αυτών είναι όχι μόνον γείτονες των Σκυθών, αλλά και έχουν όμοιον με αυτούς οπλισμόν, είναι δηλαδή όλοι ιπποτοξόται. Εκάλεσε προς τούτοις να τον ακολουθήσουν πολλούς από τους ορεινούς μαχαιροφόρους Θράκας, οι οποίοι είναι ανεξάρτητοι, επονομάζονται Δίοι, και κατοικούν οι περισσότεροι την Ροδόπην. Από αυτούς άλλοι εστρατολογήθησαν ως μισθοφόροι και άλλοι ηκολούθησαν ως εθελονταί. Εκάλεσεν ακόμη υπό τας σημαίας του τους Αγριάνας και τους Λαιαίους και όλα τα Παιονικά φύλα, επί των οποίων εβασίλευε, και τα οποία ήσαν οι τελευταίοι προς το μέρος τούτο υπήκοοί του. Διότι εις την επικράτειάν του περιλαμβάνονται και οι Λαιαίοι Παίονες και ο ποταμός Στρυμών, ο οποίος πηγάζει από το όρος Σκόμβρον και διασχίζει την χώραν των Αγριάνων και Λαιαίων. Εκεί και πέραν αρχίζει η χώρα των ανεξαρτήτων Παιόνων. Προς το μέρος των Τριβαλλών, εξ άλλου, οι οποίοι είναι επίσης ανεξάρτητοι, το όριον του κράτους του αποτελούν οι Τρήρες και οι Τιλαταίοι, οι οποίοι κατοικούν προς βορράν του όρους Σκόμβρου, εκτεινόμενοι δυτικώς μέχρι του ποταμού Οσκίου. Ο ποταμός αυτός πηγάζει από την ιδίαν οροσειράν, από την οποίαν πηγάζουν και ο Εύρος και ο Νέστος, και είναι η οροσειρά αυτή, η οποία συνέχεται με την Ροδόπην, μεγάλη και ακατοίκητος.

97. Ως προς το μέγεθός του, το βασίλειον των Οδρυσών εξετείνετο προς το μέρος μεν της θαλάσσης από την πόλιν των Αβδήρων μέχρι του Ευξείνου Πόντου, έως τας εκβολάς του ποταμού Ίστρου. Την έκτασιν αυτήν ημπορεί κανείς, ακολουθών την συντομωτέραν πορείαν, να περιπλεύση με εμπορικόν σκάφος εις τέσσαρα ημερονύκτια, εάν ο άνεμος είναι διαρκώς ούριος. Κατά ξηράν, την απόστασιν από τα Άβδηρα έως τα εκβολάς του Ίστρου ημπορεί καλός πεζοπόρος να διανύση εις ένδεκα ημέρας, ακολουθών επίσης τον συντομώτερον δρόμον. Τόση ήτο η έκτασις του κράτους των Οδρυσών από θάλασσαν εις θάλασσαν. Προς την διεύθυνσιν του εσωτερικού, η απόστασις από το Βυζάντιον έως την χώραν των Λαιαίων και τον ποταμόν Στρυμόνα (δηλαδή η μακροτέρα απόστασις από την θάλασσαν προς το εσωτερικόν) ημπορεί να διανυθή από καλόν πεζοπόρον εις δέκα τρεις ημέρας. Ως προς τον φόρον, εξ άλλου, τον οποίον επλήρωναν τα υπό των βαρβάρων κατοικούμενα εδάφη και αι Ελληνικαί πόλεις, επί των οποίων εξετείνετο η κυριαρχία των Οδρυσών, επί Σεύθου (ο οποίος, βασιλεύσας μετά τον Σιτάλκη, ηύξησε τα μέγιστα τωόντι την εξ αυτού πρόσοδον), η αξία του ανήρχετο εις τετρακόσια περίπου τάλαντα νομίσματος, κατεβάλλετο δε σίτος εις χρυσόν και άργυρον. Και δώρα χρυσά και αργυρά αξίας όχι μικροτέρας του φόρου προσεφέροντο, εκτός από τα παντός είδους υφάσματα κεντημένα και απλά και άλλα είδη οικιακής χρήσεως, και μάλιστα όχι μόνον εις τον ίδιον τον βασιλέα, αλλά και εις τους υπ' αυτόν άρχοντας και τους ευγενείς Οδρύσας. Διότι εις τους Οδρύσας, αντιθέτως προς τα κρατούντα εις το βασίλειον των Περσών, εισήχθη και το έθιμον να λαμβάνουν μάλλον παρά να δίδουν. Ήτο δε μεγαλυτέρα εντροπή να μη δίδη κανείς, όταν του εζήτουν, παρά ζητών να μη λαμβάνη. Το έθιμον αυτό ίσχυε βεβαίως και μεταξύ των άλλων Θρακών, οι Οδρύσαι όμως βασιλείς, λόγω της μεγαλυτέρας δυνάμεώς των, το εξεμεταλλεύθησαν περισσότερον. Διότι δεν ημπορούσε κανείς να κατορθώση τίποτε χωρίς να δίδη δώρα. Ως εκ' τούτου, η βασιλεία των Οδρυσών απέβη ισχυροτάτη, και υπό έποψιν χρηματικών προσόδων και γενικής ευημερίας υπερέβαινεν όλα τα μεταξύ του Ιονίου κόλπου και του Ευξείνου Πόντου βασίλεια, μολονότι υπό έποψιν δυνάμεως και πλήθους στρατού ήτο πολύ υποδεεστέρα από το βασίλειον των Σκυθών. Διότι εάν υποτεθή ότι οι τελευταίοι αυτοί συμφωνούν όλοι μεταξύ των, όχι μόνον τα έθνη της Ευρώπης δεν ημπορούν να εξισωθούν με την δύναμίν των, αλλ' ούτε εις την Ασίαν ακόμη υπάρχει κανέν έθνος που να ημπορή μόνον του ν' αντιταχθή προς αυτούς. Άλλωστε, ούτε ως προς την κατά τα λοιπά ορθοφροσύνην και την αντίληψιν των χρησίμων εις την ζωήν ημπορούν να συγκριθούν με άλλους.

98. Ως βασιλεύς λοιπόν χώρας τόσον μεγάλης, παρεσκεύαζεν ο Σιτάλκης τον στρατόν του. Και μετά την συμπλήρωσιν των ετοιμασιών του, εξεκίνησε δια την Μακεδονίαν, πορευόμενος κατ' αρχάς δια της ιδικής του χώρας, και έπειτα δια του ερήμου όρους της Κερκίνης, το οποίον κείται μεταξύ των Σιντών και των Παιόνων. Το όρος αυτό διήλθεν ακολουθών τον δρόμον, τον οποίον ο ίδιος είχεν ανοίξει προηγουμένως δια μέσου του δάσους, όταν είχεν εκστρατεύσει εναντίον των Παιόνων. Εξελθών από το έδαφος των Οδρυσών ο στρατός και διερχόμενος δια του όρους, είχε δεξιά μεν τους Παίονας, αριστερά δε τους Σιντούς και τους Μαιδούς. Αφού δε επέρασε το όρος, έφθασεν εις Δόβηρον της Παιονίας. Κατά την πορείαν, ο στρατός του όχι μόνον δεν ηλαττώθη, εκτός από ασθενείας σποραδικάς, αλλά και ηύξανε. Διότι πολλοί από τους ανεξαρτήτους Θράκας ηκολούθουν απρόσκλητοι χάριν διαρπαγής, ώστε η ολική δύναμις ανήλθεν, ως λέγεται, εις εκατόν πενήντα τουλάχιστον χιλιάδας, από τους οποίους το μεγαλύτερον μέρος ήσαν πεζικόν και το εν τρίτον περίπου ιππικόν. Το περισσότερον ιππικόν παρείχαν οι ίδιοι οι Οδρύσαι και κατά δεύτερον λόγον οι Γέται. Από τους πεζούς, μαχιμώτατοι μεν ήσαν οι μαχαιροφόροι, οι οποίοι είχαν προσέλθει από τους ανεξαρτήτους ορεινούς κατοίκους της Ροδόπης, οι λοιποί δε ηκολούθουν ως άτακτα στίφη και ήσαν τρομεροί, κυρίως ως εκ του μεγάλου των πλήθους.

99. Ο στρατός λοιπόν του Σιτάλκου συνεκεντρώνετο εις την Δόβηρον και ητοιμάζετο να κατέλθη από τα υψώματα, δια να εισβάλη εις την Κάτω Μακεδονίαν, επί της οποίας εβασίλευεν ο Περδίκκας. Διότι υπάρχει και Άνω Μακεδονία, εις την οποίαν κατοικούν οι Λυγκησταί και οι Ελιμιώται και άλλα φύλα, τα οποία είναι μεν σύμμαχα και υπήκοα των κάτω Μακεδόνων, αλλ' έχουν βασιλείς ιδικούς των. Αλλά την περί την θάλασσαν εκτεινομένην χώραν, η οποία καλείται σήμερον Μακεδονία, κατέκτησαν πρώτον και εβασίλευσαν επ' αυτής ο πατήρ του Περδίκκα Αλέξανδρος και οι πρόγονοί του Τημενίδαι, οι οποίοι κατήγοντο αρχικώς από το Άργος, και οι οποίοι εξεδίωξαν δια της βίας των όπλων από μεν την Πιερίαν τους Πίερας, οι οποίοι εγκατεστάθησαν βραδύτερον εκείθεν του Στρυμόνος εις Φάγρητα και άλλα μέρη υπό το Παγγαίον (και μέχρι σήμερον δ' ακόμη η εις τους πρόποδας του Παγγαίου προς την θάλασσαν χώρα καλείται κοιλάς της Πιερίας), και από την καλουμένην Βοττίαν τους Βοττιαίους, οι οποίοι είναι σήμερον γείτονες της Χαλκιδικής. Κατέκτησαν ωσαύτως από την Παιονίαν λωρίδα γης, εκτεινομένην από το εσωτερικόν κατά μήκος του Αξιού προς την Πέλλαν και την θάλασσαν, και εξουσιάζουν ήδη πέραν του Αξιού μέχρι του Στρυμόνος την καλουμένην Μυγδονίαν, εκδιώξαντες απ' αυτήν τους Ηδώνας. Επίσης εξεδίωξαν από την καλουμένην σήμερον Εορδίαν τους Εορδούς, εκ των οποίων οι μεν πολλοί κατεστράφησαν, ολίγοι δε έχουν εγκατασταθή περί την Φύσκαν, και από την Αλμωπίαν τους Άλμωπας. Το ούτω συγκροτηθέν βασίλειον των Τημενιδών κατέκτησε και εξουσιάζει μέχρι σήμερον τα διαμερίσματα άλλων φύλων, όπως τον Ανθεμούντα, την Γρηστωνίαν, την Βισαλτίαν, και πολύ μέρος της καθαυτό Μακεδονίας. Ολόκληρον, εν τούτοις, το κράτος τούτο ονομάζεται Μακεδονία, και βασιλεύς αυτού, κατά τον χρόνον της εισβολής του Σιτάλκου, ήτο ο υιός του Αλεξάνδρου Περδίκκας.

100. Οι Μακεδόνες αυτοί, μη δυνάμενοι ν' αμυνθούν εναντίον της εισβολής τόσον μεγάλου στρατού, απεσύρθησαν εις τας εκ φύσεως οχυράς θέσεις και τα φρούρια, όσα υπήρχαν εις την χώραν. Τοιαύτα όμως φρούρια δεν υπήρχαν πολλά, διότι βραδύτερον μόνον ο υιός του Περδίκα Αρχέλαος, όταν έγινε βασιλεύς, οικοδόμησεν όσα σήμερον υπάρχουν εις την χώραν, εχάραξεν ευθείς δρόμους, και καθ' όλα τα άλλα ερρύθμισε τα του πολέμου δι' οργανώσεως του ιππικού και της προμηθείας όπλων και των λοιπών εφοδίων, καλλίτερα από όλους τους προ αυτού οκτώ βασιλείς. Ο στρατός των Θρακών, εκκινήσας από την Δόβηρον, εισέβαλε πρώτον εις την χώραν, η οποία ήτο προηγουμένως υπό την εξουσίαν του Φιλίππου, και εκυρίευσεν εξ εφόδου την Ειδομενήν, ενώ εξ άλλου η Γορτυνία, η Αταλάντη και μερικά άλλα μέρη υπετάχθησαν δια συνθηκολογίας, λόγω συμπαθείας προς τον υιόν του Φιλίππου Αμύνταν, ο οποίος ηκολούθει την εκστρατείαν. Τον Ευρωπόν, εξ άλλου, επολιόρκησαν μεν, δεν ημπόρεσαν όμως να κυριεύσουν. Μετά τούτο ήρχισε προελαύνων και εις την άλλην Μακεδονίαν, την προς τ' αριστερά της Πέλλης και του Κύρρου. Νοτιώτερον όμως δεν επροχώρησε μέχρι Βοττιαίας και Πιερίας, αλλ' ήρχισε να ερημώνη την Μυγδονίαν, την Γρηστωνίαν και τον Ανθεμούντα. Οι Μακεδόνες, εξ άλλου, ούτε εσκέφθησαν καν ν' αντισταθούν δια του πεζικού, αλλά προσκαλέσαντες τους συμμάχους των της Άνω Μακεδονίας να ενώσουν το υπάρχον ήδη ιππικόν των, καίτοι ολίγοι εναντίον πολλών, ενήργησαν επελάσεις κατά του στρατεύματος των Θρακών, οπουδήποτε ενόμιζαν ότι παρουσιάζεται κατάλληλος ευκαιρία. Και οπουδήποτε μεν εγίνετο η πρώτη κρούσις, κανείς δεν ημπορούσε ν' αντισταθή εναντίον ιππέων,όχι μόνον γενναίων, αλλά και φερόντων θώρακα, αλλ' οσάκις περιεκυκλώνοντο υπό μεγάλου πλήθους, περιήρχοντο εις σοβαρόν κίνδυνον, λόγω του ότι αι εχθρικαί δυνάμεις ήσαν πολλαπλάσιαι,εις τρόπον ώστε τελικώς κρίνοντες, ότι δεν είναι εις θέσιν να επιχειρούν τοιαύτα τολμήματα απέναντι τόσης αριθμητικής υπεροχής, τα παρήτησαν.

101. Ο Σιτάλκης ήλθεν εις διαπραγματεύσεις προς τον Περδίκκαν περί των λόγων, οι οποίοι επροκάλεσαν την εκστρατείαν, και επειδή οι Αθηναίοι δεν προσήλθαν με τον στόλον των προς βοήθειαν, διότι δεν επίστευαν ότι θα ήρχετο και εκείνος (περιωρίσθησαν δε μόνον εις την αποστολήν δώρων και πρέσβεων), απέστειλεν εν μέρος του στρατοί εις την Χαλκιδικήν και την Βοττικήν, και αφού ηνάγκασε τους κατοίκους να κλειστούν εντός των τειχών των, ήρχισε να ερημώνη την χώραν των. Αλλ' ενώ ήτο στρατοπεδευμένος εις τα μέρη αυτά, οι προς Νότον κατοικούντες Θεσσαλοί και οι κάτοικοι της Μαγνησίας και οι άλλοι υπήκοοι των Θεσσαλών και όλοι οι μέχρι των Θερμοπυλών Έλληνες εκυριεύθησαν από φόβον, μήπως ο στρατός του προελάση και εναντίον των, και ήρχισαν να ετοιμάζωνται. Και προς βορράν άλλωστε, εκυριεύθησαν επίσης από φόβον οι πέραν του Στρυμόνος κατοικούντες ανεξάρτητοι πεδινοί Θράκες, οι Παναίοι δηλαδή, οι Οδόμαντοι, οι Δρώοι, και οι Δερσαίοι. Αλλά και μακρότερον ακόμη, μεταξύ των Ελλήνων, όσοι ήσαν εχθροί των Αθηναίων, επροκάλεσεν ανησύχους συζητήσεις, μήπως παρασυρόμενος από αυτούς, λόγω της συμμαχίας, προελάση και εναντίον των. Αλλ' ο Σιτάλκης, εις το μεταξύ, ησχολείτο εις την ερήμωσιν όχι μόνον της Χαλκιδικής και της Βοττικής, αλλά και της Μακεδονίας συγχρόνως, την οποίαν εξηκολούθει κατέχων. Και επειδή όχι μόνον κανείς από τους σκοπούς της εισβολής του δεν επετύγχανεν, αλλά και ο στρατός του και τρόφιμα δεν είχε και, από την κακοκαιρίαν εταλαιπωρείτο, επείσθη επί τέλους από τον Σεύθην, τον υιόν του Σπαραδόκου, ο οποίος ήτο ανεψιός του και είχε την μεγίστην μετ' αυτόν επιρροήν, να επιστρέψη εις τα ίδια άνευ αναβολής. Τον Σεύθην, εξ άλλου, είχε προσεταιρισθή ο Περδίκας, υποσχόμενος εις αυτόν κρυφίως να του δώση εις γάμον την αδελφήν του και επί πλέον και προίκα. Πεισθείς ο Σιτάλκης, επέστρεψε με τον στρατόν του εσπευσμένως εις τα ίδια, αφού είχε μείνει εν συνόλω τριάντα ημέρας, από τας οποίας οκτώ κατηνάλωσεν εις την Χαλκιδικήν. Και ο Περδίκκας ύστερον έδωσεν εις γάμον την αδελφήν του Στρατονίκην εις τον Σεύθην, σύμφωνα με την υπόσχεσίν του. Τοιαύτη υπήρξεν η πορεία και το τέλος της εκστρατείας του Σιτάλκου.

102.

Οι Αθηναίοι εις Ακαρνανίαν

Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνος, η Αθηναϊκή φρουρά της Ναυπάκτου, μετά την αποστράτευσιν του Πελοποννησιακού στόλου, εξεστράτευσεν εις την Ακαρνανίαν, υπό την αρχηγίαν του Φορμίωνος, με τετρακοσίους Αθηναίους οπλίτας από τους επιβαίνοντας επί του στόλου και τετρακοσίους Μεσσηνίους. Η δύναμις αυτή έπλευσε παραλιακώς προς τον Αστακόν, όπου αποβιβασθείσα προήλασεν εις το εσωτερικόν, και αφού εξεδίωξεν από τον Στράτον και τα Κόροντα και άλλα μέρη εκείνους εκ των κατοίκων, εις τους οποίους δεν είχαν εμπιστοσύνην, και επανέφεραν εις τα Κόροντα τον Κύνητα, υιόν του Θεολύτου, επέστρεψαν πάλιν εις τα πλοία των. Καθόσον κατά των Οινιαδων, οι οποίοι μόνοι από τους Ακαρνάνας υπήρξαν κατά παράδοσιν εχθροί των, δεν εθεωρήθη δυνατή εκστρατεία, διαρκούντος του χειμώνος. Διότι ο ποταμός Αχελώος, πηγάζων από το όρος Πίνδον, ρέει δια της χώρας των Δολόπων, των Αγραίων και των Αμφιλόχων, έπειτα διασχίζει την πεδιάδα της Ακαρνανίας, διερχόμενος εις το βόρειον μέρος αυτής, πλησίον από την πόλιν Στράτον, εκβάλλει δ' εις την θάλασσαν πλησίον της χώρας των Οινιαδών, των οποίων την πόλιν περικλύζει με έλη, καθιστών τοιουτοτρόπως κατά την εποχήν του χειμώνος αδυνάτους τας στρατιωτικάς επιχειρήσεις, ένεκα των υδάτων. Αι περισσότεραι, εξ άλλου, από τας νήσους Εχινάδας κείνται καταντικρύ της πόλεως των Οινιαδών, εις μικροτάτην απόστασιν από τας εκβολάς του Αχελώου, εις τρόπον ώστε, επειδή ο ποταμός είναι μεγάλος, προκαλεί διαρκείς προσχώσεις, και μερικαί από τας νήσους αυτάς αποτελούν ήδη μέρος της ξηράς, και είναι πιθανόν να πάθουν όλαι το ίδιον εις χρόνον όχι πολύ μακρόν. Διότι όχι μόνον το ρεύμα του ποταμού είναι ορμητικόν και, άφθονον και λασπώδες, αλλά και αι νήσοι πυκναί, ώστε χρησιμεύουν αλληλοδιαδόχως ως σύνδεσμοι της προσχώσεως, καθόσον, επειδή κείνται η μία οπίσω από την άλλην, όχι εις ευθείαν, αλλ' εις λοξήν γραμμήν, δεν αφίνουν το νερόν του ποταμού να εύρη ελευθέραν διέξοδον προς την θάλασσαν. Αι νήσοι αυταί είναι μικραί και ακατοίκητοι. Λέγεται, άλλωστε, ότι τον Αλκμέωνα, υιόν του Αμφιαράου, όταν, ως γνωστόν, επεριπλανάτο εξόριστος μετά τον φόνον της μητρός του, ωδήγησε ο Απόλλων να κατοικήση εις το μέρος αυτό δια χρησμού, ο οποίος ώριζεν ότι δεν θ' απαλλαχθή από τους φόβους του, πριν εύρη προς εγκατάστασίν του χώραν, η οποία ούτε ορατή ακόμη ήτο από τον ήλιον, ούτε ήτο γη, όταν εφόνευσε την μητέρα του, καθόσον κάθε άλλη γη είχε μολυνθή από το ανοσιούργημά του. Ο Αλκμέων, ως λέγουν, δεν εγνώριζε πώς να ερμηνεύση τον χρησμόν, και μόλις μετά πολλάς ερεύνας επεστήθη η προσοχή του εις τας προσχώσεις αυτάς του Αχελώου, και έκρινεν ότι έκτασις κατά πάσαν πιθανότητα ικανή δια την προσωπικήν του συντήρησιν είχε προσχωθή αφότου μετά τον φόνον της μητρός του περιεπλανάτο επί τόσον μακρόν χρόνον. Και εγκατασταθείς εις τα πέριξ της πόλεως των Οινιαδών μέρη, έγινε βασιλεύς, και εκληροδότησε εις την χώραν το νέον της όνομα από το όνομα του υιού του Ακαρνάνος. Τοιαύτη είναι η παράδοσις, η οποία περιήλθεν εις ημάς περί του Αλκμέωνος.

103. Οι υπό τον Φορμίωνα Αθηναίοι, αποπλεύσαντες εξ Ακαρνανίας, ήλθαν εις Ναύπακτον και κατέπλευσαν βραδύτερον, εις την αρχήν του επομένου έαρος εις τας Αθήνας, φέροντες μαζύ των και τα κυριευθέντα πλοία και τους αιχμαλώτους, όσους είχαν συλλάβει κατά τας ναυμαχίας και ήσαν ελεύθεροι το γένος. Οι τελευταίοι αυτοί αντηλλάγησαν με ίσον αριθμόν Αθηναίων αιχμαλώτων. Και ούτως έληξεν ο χειμών και μαζύ με αυτόν και το τρίτον έτος του παρόντος πολέμου, του οποίου την ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΩΝ Γ'

[1] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου θέρους Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἅμα τῷ σίτῳ ἀκμάζοντι ἐστράτευσαν ἐς τὴν Ἀττικήν· ἡγεῖτο δὲ αὐτῶν Ἀρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ ἐγκαθεζόμενοι ἐδῄουν τὴν γῆν· καὶ προσβολαί, ὥσπερ εἰώθεσαν, ἐγίγνοντο τῶν Ἀθηναίων ἱππέων ὅπῃ παρείκοι, καὶ τὸν πλεῖστον ὅμιλον τῶν ψιλῶν εἶργον τὸ μὴ προεξιόντας τῶν ὅπλων τὰ ἐγγὺς τῆς πόλεως κακουργεῖν. Ἐμμείναντες δὲ χρόνον οὗ εἶχον τὰ σιτία ἀνεχώρησαν καὶ

διελύθησαν κατὰ πόλεις.

[2] Μετὰ δὲ τὴν ἐσβολὴν τῶν Πελοποννησίων εὐθὺς Λέσβος πλὴν Μηθύμνης ἀπέστη ἀπ᾿ Ἀθηναίων, βουληθέντες μὲν καὶ πρὸ τοῦ πολέμου, ἀλλ᾿ οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐ προσεδέξαντο, ἀναγκασθέντες δὲ καὶ ταύτην τὴν ἀπόστασιν πρότερον ἢ διενοοῦντο ποιήσασθαι. τῶν τε γὰρ λιμένων τὴν χῶσιν καὶ τειχῶν οἰκοδόμησιν καὶ νεῶν ποίησιν ἐπέμενον τελεσθῆναι, καὶ ὅσα ἐκ τοῦ Πόντου ἔδει ἀφικέσθαι, τοξότας τε καὶ σῖτον, καὶ ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν. Τενέδιοι γὰρ ὄντες αὐτοῖς διάφοροι καὶ Μηθυμναῖοι καὶ αὐτῶν Μυτιληναίων ἰδίᾳ ἄνδρες κατὰ στάσιν, πρόξενοι Ἀθηναίων, μηνυταὶ γίγνονται τοῖς Ἀθηναίοις ὅτι ξυνοικίζουσί τε τὴν Λέσβον ἐς τὴν Μυτιλήνην βίᾳ καὶ τὴν παρασκευὴν ἅπασαν μετὰ Λακεδαιμονίων καὶ Βοιωτῶν ξυγγενῶν ὄντων ἐπὶ ἀποστάσει ἐπείγονται· καὶ εἰ μή τις προκαταλήψεται ἤδη, στερήσεσθαι αὐτοὺς Λέσβου. [3] οἱ δ᾿ Ἀθηναῖοι (ἦσαν γὰρ τεταλαιπωρημένοι ὑπό τε τῆς νόσου καὶ τοῦ πολέμου ἄρτι καθισταμένου καὶ ἀκμάζοντος) μέγα μὲν ἔργον ἡγοῦντο εἶναι Λέσβον προσπολεμώσασθαι ναυτικὸν ἔχουσαν καὶ δύναμιν ἀκέραιον, καὶ οὐκ ἀπεδέχοντο τὸ πρῶτον τὰς κατηγορίας, μεῖζον μέρος νέμοντες τῷ μὴ βούλεσθαι ἀληθῆ εἶναι· ἐπειδὴ μέντοι καὶ πέμψαντες πρέσβεις οὐκ ἔπειθον τοὺς Μυτιληναίους τήν τε ξυνοίκισιν καὶ τὴν παρασκευὴν διαλύειν, δείσαντες προκαταλαβεῖν ἐβούλοντο. καὶ πέμπουσιν ἐξαπιναίως τεσσαράκοντα ναῦς αἳ ἔτυχον περὶ Πελοπόννησον παρεσκευασμέναι πλεῖν· Κλεϊππίδης δὲ ὁ Δεινίου τρίτος αὐτὸς ἐστρατήγει. Ἐσηγγέλθη γὰρ αὐτοῖς ὡς εἴη Ἀπόλλωνος Μαλόεντος ἔξω τῆς πόλεως ἑἑορτή, ἐν ᾗ πανδημεὶ Μυτιληναῖοι ἑορτάζουσι, καὶ ἐλπίδα εἶναι ἐπειχθέντας ἐπιπεσεῖν ἄφνω, καὶ ἢν μὲν ξυμβῇ ἡ πεῖρα· εἰ δὲ μή, Μυτιληναίοις εἰπεῖν ναῦς τε παραδοῦναι καὶ τείχη καθελεῖν, μὴ πειθομένων δὲ πολεμεῖν. καὶ αἱ μὲν νῆες ᾤχοντο· τὰς δὲ τῶν Μυτιληναίων δέκα τριήρεις, αἳ ἔτυχον βοηθοὶ παρὰ σφᾶς κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν παροῦσαι, κατέσχον οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τοὺς ἄνδρας ἐξ αὐτῶν ἐς φυλακὴν ἐποιήσαντο. τοῖς δὲ Μυτιληναίοις ἀνὴρ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν διαβὰς ἐς Εὔβοιαν καὶ πεζῇ ἐπὶ Γεραιστὸν ἐλθών, ὁλκάδος ἀναγομένης ἐπιτυχών, πλῷ χρησάμενος καὶ τριταῖος ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἐς Μυτιλήνην ἀφικόμενος ἀγγέλλει τὸν ἐπίπλουν. οἱ δὲ οὔτε ἐς τὸν Μαλόεντα ἐξῆλθον, τά τε ἄλλα τῶν τειχῶν καὶ λιμένων περὶ τὰ ἡμιτέλεστα φαρξάμενοι ἐφύλασσον. [4] καὶ οἱ Ἀθηναῖοι οὐ πολλῷ ὕστερον καταπλεύσαντες ὡς ἑώρων, ἀπήγγειλαν μὲν οἱ στρατηγοὶ τὰ ἐπεσταλμένα, οὐκ ἐσακουόντων δὲ τῶν Μυτιληναίων ἐς πόλεμον καθίσταντο. ἀπαράσκευοι δὲ οἱ Μυτιληναῖοι καὶ ἐξαίφνης ἀναγκασθέντες πολεμεῖν ἔκπλουν μέν τινα ἐποιήσαντο τῶν νεῶν ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ὀλίγον πρὸ τοῦ λιμένος, ἔπειτα καταδιωχθέντες ὑπὸ τῶν Ἀττικῶν νεῶν λόγους ἤδη προσέφερον τοῖς στρατηγοῖς, βουλόμενοι τὰς ναῦς τὸ παραυτίκα, εἰ δύναιντο, ὁμολογίᾳ τινὶ ἐπιεικεῖ ἀποπέμψασθαι. καὶ οἱ στρατηγοὶ τῶν Ἀθηναίων ἀπεδέξαντο καὶ αὐτοὶ φοβούμενοι μὴ οὐχ ἱκανοὶ ὦσι Λέσβῳ πάσῃ πολεμεῖν. καὶ ἀνοκωχὴν ποιησάμενοι πέμπουσιν ἐς τὰς Ἀθήνας οἱ Μυτιληναῖοι τῶν τε διαβαλλόντων ἕνα, ᾧ μετέμελεν ἤδη, καὶ ἄλλους, εἴ πως πείσειαν τὰς ναῦς ἀπελθεῖν ὡς σφῶν οὐδὲν νεωτεριούντων. Ἐν τούτῳ δὲ ἀποστέλλουσι καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρέσβεις τριήρει, λαθόντες τὸ τῶν Ἀθηναίων ναυτικόν, οἳ ὥρμουν ἐν τῇ Μαλέᾳ πρὸς βορέαν τῆς πόλεως· οὐ γὰρ ἐπίστευον τοῖς ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων προχωρήσειν. καὶ οἱ μὲν ἐς τὴν Λακεδαίμονα ταλαιπώρως διὰ τοῦ πελάγους κομισθέντες αὐτοῖς ἔπρασσον ὅπως τις βοήθεια ἥξει· [5] οἱ δ᾿ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν πρέσβεις ὡς οὐδὲν ἦλθον πράξαντες, ἐς πόλεμον καθίσταντο οἱ Μυτιληναῖοι καὶ ἡ ἄλλη Λέσβος πλὴν Μηθύμνης· οὗτοι δὲ τοῖς Ἀθηναίοις ἐβεβοηθήκεσαν, καὶ Ἴμβριοι καὶ Λήμνιοι καὶ τῶν ἄλλων ὀλίγοι τινὲς ξυμμάχων. καὶ ἔξοδον μέν τινα πανδημεὶ ἐποιήσαντο οἱ Μυτιληναῖοι ἐπὶ τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, καὶ μάχη ἐγένετο, ἐν ᾗ οὐκ ἔλασσον ἔχοντες οἱ Μυτιληναῖοι οὔτε ἐπηυλίσαντο οὔτε ἐπίστευσαν σφίσιν αὐτοῖς, ἀλλ᾿ ἀνεχώρησαν· ἔπειτα οἱ μὲν ἡσύχαζον, ἐκ Πελοποννήσου καὶ μετ᾿ ἄλλης παρασκευῆς βουλόμενοι εἰ προσγένοιτό τι κινδυνεύειν· καὶ γὰρ αὐτοῖς Μελέας Λάκων ἀφικνεῖται καὶ Ἑρμαιώνδας Θηβαῖος, οἳ προαπεστάλησαν μὲν τῆς ἀποστάσεως, φθάσαι δὲ οὐ δυνάμενοι τὸν τῶν Ἀθηναίων ἐπίπλουν κρύφα μετὰ τὴν μάχην ὕστερον ἐσπλέουσι τριήρει, καὶ παρῄνουν πέμπειν τριήρη ἄλλην καὶ πρέσβεις μεθ᾿ ἑαυτῶν· καὶ ἐκπέμπουσιν. [6] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι πολὺ ἐπιρρωσθέντες διὰ τὴν τῶν Μυτιληναίων ἡσυχίαν ξυμμάχους τε προσεκάλουν, οἳ πολὺ θᾶσσον παρῆσαν ὁρῶντες οὐδὲν ἰσχυρὸν ἀπὸ τῶν Λεσβίων, καὶ περιορμισάμενοι τὸ πρὸς νότον τῆς πόλεως ἐτείχισαν στρατόπεδα δύο ἑκατέρωθεν τῆς πόλεως, καὶ τοὺς ἐφόρμους ἐπ᾿ ἀμφοτέροις τοῖς λιμέσιν ἐποιοῦντο. καὶ τῆς μὲν θαλάσσης εἶργον μὴ χρῆσθαι τοὺς Μυτιληναίους, τῆς δὲ γῆς τῆς μὲν ἄλλης ἐκράτουν οἱ Μυτιληναῖοι καὶ οἱ ἄλλοι Λέσβιοι προσβεβοηθηκότες ἤδη, τὸ δὲ περὶ τὰ στρατόπεδα οὐ πολὺ κατεῖχον οἱ Ἀθηναῖοι, ναύσταθμον δὲ μᾶλλον ἦν αὐτοῖς πλοίων καὶ ἀγορὰ ἡ Μαλέα. καὶ τὰ μὲν περὶ Μυτιλήνην οὕτως ἐπολεμεῖτο.

[7] Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦ θέρους τούτου Ἀθηναῖοι καὶ περὶ Πελοπόννησον ναῦς ἀπέστειλαν τριάκοντα καὶ Ἀσώπιον τὸν Φορμίωνος στρατηγόν, κελευσάντων Ἀκαρνάνων τῶν Φορμίωνός τινα σφίσι πέμψαι ἢ υἱὸν ἢ ξυγγενῆ ἄρχοντα. καὶ παραπλέουσαι αἱ νῆες τῆς Λακωνικῆς τὰ ἐπιθαλάσσια χωρία ἐπόρθησαν. ἔπειτα τὰς μὲν πλείους ἀποπέμπει τῶν νεῶν πάλιν ἐπ᾿ οἴκου ὁ Ἀσώπιος, αὐτὸς δ᾿ ἔχων δώδεκα ἀφικνεῖται ἐς Ναύπακτον, καὶ ὕστερον Ἀκαρνᾶνας ἀναστήσας πανδημεὶ στρατεύει ἐπ᾿ Οἰνιάδας, καὶ ταῖς τε ναυσὶ κατὰ τὸν Ἀχελῷον ἔπλευσε καὶ ὁ κατὰ γῆν στρατὸς ἐδῄου τὴν χώραν. ὡς δ᾿ οὐ προσεχώρουν, τὸν μὲν πεζὸν ἀφίησιν, αὐτὸς δὲ πλεύσας ἐς Λευκάδα καὶ ἀπόβασιν ἐς Νήρικον ποιησάμενος ἀναχωρῶν διαφθείρεται αὐτός τε καὶ τῆς στρατιᾶς τι μέρος ὑπὸ τῶν αὐτόθεν τε ξυμβοηθησάντων καὶ φρουρῶν τινῶν ὀλίγων. καὶ ὕστερον ὑποσπόνδους τοὺς νεκροὺς ἀποπλεύσαντες οἱ Ἀθηναῖοι παρὰ τῶν Λευκαδίων ἐκομίσαντο.

[8] Οἱ δὲ ἐπὶ τῆς πρώτης νεὼς ἐκπεμφθέντες Μυτιληναίων πρέσβεις, ὡς αὐτοῖς οἱ Λακεδαιμόνιοι εἶπον Ὀλυμπίαζε παρεῖναι, ὅπως καὶ οἱ ἄλλοι ξύμμαχοι ἀκούσαντες βουλεύσωνται, ἀφικνοῦνται ἐς τὴν Ὀλυμπίαν· ἦν δὲ Ὀλυμπιὰς ᾗ Δωριεὺς Ῥόδιος τὸ δεύτερον ἐνίκα. καὶ ἐπειδὴ μετὰ τὴν ἑορτὴν κατέστησαν ἐς λόγους, εἶπον τοιάδε.

[9] ᾿Τὸ μὲν καθεστὸς τοῖς Ἕλλησι νόμιμον, ὦ Λακεδαιμόνιοι καὶ ξύμμαχοι, ἴσμεν· τοὺς γὰρ ἀφισταμένους ἐν τοῖς πολέμοις καὶ ξυμμαχίαν τὴν πρὶν ἀπολείποντας οἱ δεξάμενοι, καθ᾿ ὅσον μὲν ὠφελοῦνται, ἐν ἡδονῇ ἔχουσι, νομίζοντες δὲ εἶναι προδότας τῶν πρὸ τοῦ φίλων χείρους ἡγοῦνται. καὶ οὐκ ἄδικος αὕτη ἡ ἀξίωσίς ἐστιν, εἰ τύχοιεν πρὸς ἀλλήλους οἵ τε ἀφιστάμενοι καὶ ἀφ᾿ ὧν διακρίνοιντο ἴσοι μὲν τῇ γνώμῃ ὄντες καὶ εὐνοίᾳ, ἀντίπαλοι δὲ τῇ παρασκευῇ καὶ δυνάμει, πρόφασίς τε ἐπιεικὴς μηδεμία ὑπάρχοι τῆς ἀποστάσεως· ὃ ἡμῖν καὶ Ἀθηναίοις οὐκ ἦν. μηδέ τῳ χείρους δόξωμεν εἶναι εἰ ἐν τῇ εἰρήνῃ τιμώμενοι ὑπ᾿ αὐτῶν ἐν τοῖς δεινοῖς ἀφιστάμεθα.

[10] ᾿Περὶ γὰρ τοῦ δικαίου καὶ ἀρετῆς πρῶτον ἄλλως τε καὶ ξυμμαχίας δεόμενοι τοὺς λόγους ποιησόμεθα, εἰδότες οὔτε φιλίαν ἰδιώταις βέβαιον γιγνομένην οὔτε κοινωνίαν πόλεσιν ἐς οὐδέν, εἰ μὴ μετ᾿ ἀρετῆς δοκούσης ἐς ἀλλήλους γίγνοιντο καὶ τἆλλα ὁμοιότροποι εἶεν· ἐν γὰρ τῷ διαλλάσσοντι τῆς γνώμης καὶ αἱ διαφοραὶ τῶν ἔργων καθίστανται. ἡμῖν δὲ καὶ Ἀθηναίοις ξυμμαχία ἐγένετο πρῶτον ἀπολιπόντων μὲν ὑμῶν ἐκ τοῦ Μηδικοῦ πολέμου, παραμεινάντων δὲ ἐκείνων πρὸς τὰ ὑπόλοιπα τῶν ἔργων. ξύμμαχοι μέντοι ἐγενόμεθα οὐκ ἐπὶ καταδουλώσει τῶν Ἑλλήνων Ἀθηναίοις, ἀλλ᾿ ἐπ᾿ ἐλευθερώσει ἀπὸ τοῦ Μήδου τοῖς Ἕλλησιν. καὶ μέχρι μὲν ἀπὸ τοῦ ἴσου ἡγοῦντο, προθύμως εἱπόμεθα· ἐπειδὴ δὲ ἑωρῶμεν αὐτοὺς τὴν μὲν τοῦ Μήδου ἔχθραν ἀνιέντας, τὴν δὲ τῶν ξυμμάχων δούλωσιν ἐπαγομένους, οὐκ ἀδεεῖς ἔτι ἦμεν. ἀδύνατοι δὲ ὄντες καθ᾿ ἓν γενόμενοι διὰ πολυψηφίαν ἀμύνασθαι οἱ ξύμμαχοι ἐδουλώθησαν πλὴν ἡμῶν καὶ Χίων· ἡμεῖς δὲ αὐτόνομοι δὴ ὄντες καὶ ἐλεύθεροι τῷ ὀνόματι ξυνεστρατεύσαμεν. καὶ πιστοὺς οὐκέτι εἴχομεν ἡγεμόνας Ἀθηναίους, παραδείγμασι τοῖς προγιγνομένοις χρώμενοι· οὐ γὰρ εἰκὸς ἦν αὐτοὺς οὓς μὲν μεθ᾿ ἡμῶν ἐνσπόνδους ἐποιήσαντο καταστρέψασθαι, τοὺς δὲ ὑπολοίπους, εἴ ποτε ἄρα ἐδυνήθησαν, μὴ δρᾶσαι τοῦτο. [11] καὶ εἰ μὲν αὐτόνομοι ἔτι ἦμεν ἅπαντες, βεβαιότεροι ἂν ἡμῖν ἦσαν μηδὲν νεωτεριεῖν· ὑποχειρίους δὲ ἔχοντες τοὺς πλείους, ἡμῖν δὲ ἀπὸ τοῦ ἴσου ὁμιλοῦντες, χαλεπώτερον εἰκότως ἔμελλον οἴσειν καὶ πρὸς τὸ πλέον ἤδη εἶκον τοῦ ἡμετέρου ἔτι μόνου ἀντισουμένου, ἄλλως τε καὶ ὅσῳ δυνατώτεροι αὐτοὶ αὑτῶν ἐγίγνοντο καὶ ἡμεῖς ἐρημότεροι. τὸ δὲ ἀντίπαλον δέος μόνον πιστὸν ἐς ξυμμαχίαν· ὁ γὰρ παραβαίνειν τι βουλόμενος τῷ μὴ προύχων ἂν ἐπελθεῖν ἀποτρέπεται. αὐτόνομοί τε ἐλείφθημεν οὐ δι᾿ ἄλλο τι ἢ ὅσον αὐτοῖς ἐς τὴν ἀρχὴν εὐπρεπείᾳ τε λόγου καὶ γνώμης μᾶλλον ἐφόδῳ ἢ ἰσχύος τὰ πράγματα ἐφαίνετο καταληπτά. ἅμα μὲν γὰρ μαρτυρίῳ ἐχρῶντο μὴ ἂν τούς γε ἰσοψήφους ἄκοντας, εἰ μή τι ἠδίκουν οἷς ἐπῇσαν, ξυστρατεύειν· ἐν τῷ αὐτῷ δὲ καὶ τὰ κράτιστα ἐπί τε τοὺς ὑποδεεστέρους πρώτους ξυνεπῆγον καὶ τὰ τελευταῖα λιπόντες τοῦ ἄλλου περιῃρημένου ἀσθενέστερα ἔμελλον ›ξειν. εἰ δὲ ἀφ᾿ ἡμῶν ἤρξαντο, ἐχόντων ἔτι τῶν πάντων αὐτῶν τε ἰσχὺν καὶ πρὸς ὅτι χρὴ στῆναι, οὐκ ἂν ὁμοίως ἐχειρώσαντο. τό τε ναυτικὸν ἡμῶν παρεῖχέ τινα φόβον μή ποτε καθ᾿ ἓν γενόμενον ἢ ὑμῖν ἢ ἄλλῳ τῳ προσθέμενον κίνδυνον σφίσι παράσχῃ. τὰ δὲ καὶ ἀπὸ θεραπείας τοῦ τε κοινοῦ αὐτῶν καὶ τῶν αἰεὶ προεστώτων περιεγιγνόμεθα. οὐ μέντοι ἐπὶ πολύ γ᾿ ἂν ἐδοκοῦμεν δυνηθῆναι, εἰ μὴ ὁ πόλεμος ὅδε κατέστη, παραδείγμασι χρώμενοι τοῖς ἐς τοὺς ἄλλους. [12] τίς οὖν αὕτη ἢ φιλία ἐγίγνετο ἢ ἐλευθερία πιστή, ἐν ᾗ παρὰ γνώμην ἀλλήλους ὑπεδεχόμεθα, καὶ οἱ μὲν ἡμᾶς ἐν τῷ πολέμῳ δεδιότες ἐθεράπευον, ἡμεῖς δὲ ἐκείνους ἐν τῇ ἡσυχίᾳ τὸ αὐτὸ ἐποιοῦμεν· ὅ τε τοῖς ἄλλοις μάλιστα εὔνοια πίστιν βεβαιοῖ, ἡμῖν τοῦτο ὁ φόβος ἐχυρὸν παρεῖχε, δέει τε τὸ πλέον ἢ φιλίᾳ κατεχόμενοι ξύμμαχοι ἦμεν· καὶ ὁποτέροις θᾶσσον παράσχοι ἀσφάλεια θάρσος, οὗτοι πρότεροί τι καὶ παραβήσεσθαι ἔμελλον. ὥστε εἴ τῳ δοκοῦμεν ἀδικεῖν προαποστάντες διὰ τὴν ἐκείνων μέλλησιν τῶν ἐς ἡμᾶς δεινῶν, αὐτοὶ οὐκ ἀνταναμείναντες σαφῶς εἰδέναι εἴ τι αὐτῶν ἔσται, οὐκ ὀρθῶς σκοπεῖ. εἰ γὰρ δυνατοὶ ἦμεν ἐκ τοῦ ἴσου καὶ ἀντεπιβουλεῦσαι καὶ ἀντιμελλῆσαι, τί ἔδει ἡμᾶς ἐκ τοῦ ὁμοίου ἐπ᾿ ἐκείνοις εἶναι; ἐπ᾿ ἐκείνοις δὲ ὄντος αἰεὶ τοῦ ἐπιχειρεῖν καὶ ἐφ᾿ ἡμῖν εἶναι δεῖ τὸ προαμύνασθαι.

[13] ᾿Τοιαύτας ἔχοντες προφάσεις καὶ αἰτίας, ὦ Λακεδαιμόνιοι καὶ ξύμμαχοι, ἀπέστημεν, σαφεῖς μὲν τοῖς ἀκούουσι γνῶναι ὡς εἰκότως ἐδράσαμεν, ἱκανὰς δὲ ἡμᾶς ἐκφοβῆσαι καὶ πρὸς ἀσφάλειάν τινα τρέψαι, βουλομένους μὲν καὶ πάλαι, ὅτε ἔτι ἐν τῇ εἰρήνῃ ἐπέμψαμεν ὡς ὑμᾶς περὶ ἀποστάσεως, ὑμῶν δὲ οὐ προσδεξαμένων κωλυθέντας· νῦν δὲ ἐπειδὴ Βοιωτοὶ προυκαλέσαντο εὐθὺς ὑπηκούσαμεν, καὶ ἐνομίζομεν ἀποστήσεσθαι διπλῆν ἀπόστασιν, ἀπό τε τῶν Ἑλλήνων μὴ ξὺν κακῶς ποιεῖν αὐτοὺς μετ᾿ Ἀθηναίων ἀλλὰ ξυνελευθεροῦν, ἀπό τε Ἀθηναίων μὴ αὐτοὶ διαφθαρῆναι ὑπ᾿ ἐκείνων ἐν ὑστέρῳ ἀλλὰ προποιῆσαι. ἡ μέντοι ἀπόστασις ἡμῶν θᾶσσον γεγένηται καὶ ἀπαράσκευος· ᾗ καὶ μᾶλλον χρὴ ξυμμάχους δεξαμένους ἡμᾶς διὰ ταχέων βοήθειαν ἀποστέλλειν, ἵνα φαίνησθε ἀμύνοντές τε οἷς δεῖ καὶ ἐν τῷ αὐτῷ τοὺς πολεμίους βλάπτοντες. καιρὸς δὲ ὡς οὔπω πρότερον. νόσῳ τε γὰρ ἐφθάραται Ἀθηναῖοι καὶ χρημάτων δαπάνῃ, νῆές τε αὐτοῖς αἱ μὲν περὶ τὴν ὑμετέραν εἰσίν, αἱ δ᾿ ἐφ᾿ ἡμῖν τετάχαται. ὥστε οὐκ εἰκὸς αὐτοὺς περιουσίαν νεῶν ἔχειν, ἢν ὑμεῖς ἐν τῷ θέρει τῷδε ναυσί τε καὶ πεζῷ ἅμα ἐπεσβάλητε τὸ δεύτερον, ἀλλ᾿ ἢ ὑμᾶς οὐκ ἀμυνοῦνται ἐπιπλέοντας ἢ ἀπ᾿ ἀμφοτέρων ἀποχωρήσονται. νομίσῃ τε μηδεὶς ἀλλοτρίας γῆς πέρι οἰκεῖον κίνδυνον ἕξειν. ᾧ γὰρ δοκεῖ μακρὰν ἀπεῖναι ἡ Λέσβος, τὴν ὠφελίαν αὐτῷ ἐγγύθεν παρέξει. οὐ γὰρ ἐν τῇ Ἀττικῇ ἔσται ὁ πόλεμος, ὥς τις οἴεται, ἀλλὰ δι᾿ ἣν ἡ Ἀττικὴ ὠφελεῖται. ἔστι δὲ τῶν χρημάτων ἀπὸ τῶν ξυμμάχων ἡ πρόσοδος, καὶ ἔτι μείζων ἔσται, εἰ ἡμᾶς καταστρέψονται· οὔτε γὰρ ἀποστήσεται ἄλλος τά τε ἡμέτερα προσγενήσεται, πάθοιμέν τ᾿ ἂν δεινότερα ἢ οἱ πρὶν δουλεύοντες. βοηθησάντων δὲ ὑμῶν προθύμως πόλιν τε προσλήψεσθε ναυτικὸν ἔχουσαν μέγα, οὗπερ ὑμῖν μάλιστα προσδεῖ, καὶ Ἀθηναίους ῥᾷον καθαιρήσετε ὑφαιροῦντες αὐτῶν τοὺς ξυμμάχους (θρασύτερον γὰρ πᾶς τις προσχωρήσεται), τήν τε αἰτίαν ἀποφεύξεσθε ἣν εἴχετε μὴ βοηθεῖν τοῖς ἀφισταμένοις. ἢν δ᾿ ἐλευθεροῦντες φαίνησθε, τὸ κράτος τοῦ πολέμου βεβαιότερον ἕξετε. [14] Ἀἰσχυνθέντες οὖν τάς τε τῶν Ἑλλήνων ἐς ὑμᾶς ἐλπίδας καὶ Δία τὸν Ὀλύμπιον, ἐν οὗ τῷ ἱερῷ ἴσα καὶ ἱκέται ἐσμέν, ἐπαμύνατε Μυτιληναίοις ξύμμαχοι γενόμενοι, καὶ μὴ προῆσθε ἡμᾶς ἴδιον μὲν τὸν κίνδυνον τῶν σωμάτων παραβαλλομένους, κοινὴν δὲ τὴν ἐκ τοῦ κατορθῶσαι ὠφελίαν ἅπασι δώσοντας, ἔτι δὲ κοινοτέραν τὴν βλάβην, εἰ μὴ πεισθέντων ὑμῶν σφαλησόμεθα. γίγνεσθε δὲ ἄνδρες οἵουσπερ ὑμᾶς οἵ τε Ἕλληνες ἀξιοῦσι καὶ τὸ ἡμέτερον δέος βούλεται.᾿

[15] Τοιαῦτα μὲν οἱ Μυτιληναῖοι εἶπον. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐπειδὴ ἤκουσαν, προσδεξάμενοι τοὺς λόγους ξυμμάχους τε τοὺς Λεσβίους ἐποιήσαντο, καὶ τὴν ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβολὴν τοῖς τε ξυμμάχοις παροῦσι κατὰ τάχος ἔφραζον ἰέναι ἐς τὸν Ἰσθμὸν τοῖς δύο μέρεσιν ὡς ποιησόμενοι, καὶ αὐτοὶ πρῶτοι ἀφίκοντο, καὶ ὁλκοὺς παρεσκεύαζον τῶν νεῶν ἐν τῷ Ἰσθμῷ ὡς ὑπεροίσοντες ἐκ τῆς Κορίνθου ἐς τὴν πρὸς Ἀθήνας θάλασσαν καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ ἅμα ἐπιόντες. καὶ οἱ μὲν προθύμως ταῦτα ἔπρασσον, οἱ δὲ ἄλλοι ξύμμαχοι βραδέως τε ξυνελέγοντο καὶ ἐν καρποῦ ξυγκομιδῇ ἦσαν καὶ ἀρρωστίᾳ τοῦ στρατεύειν. [16] αἰσθόμενοι δὲ αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι διὰ κατάγνωσιν ἀσθενείας σφῶν παρασκευαζομένους, δηλῶσαι βουλόμενοι ὅτι οὐκ ὀρθῶς ἐγνώκασιν ἀλλ᾿ οἷοί τέ εἰσι μὴ κινοῦντες τὸ ἐπὶ Λέσβῳ ναυτικὸν καὶ τὸ ἀπὸ Πελοποννήσου ἐπιὸν ῥᾳδίως ἀμύνεσθαι, ἐπλήρωσαν ναῦς ἑκατὸν ἐσβάντες αὐτοί τε πλὴν ἱππέων καὶ πεντακοσιομεδίμνων καὶ οἱ μέτοικοι, καὶ παρὰ τὸν Ἰσθμὸν ἀναγαγόντες ἐπίδειξίν τε ἐποιοῦντο καὶ ἀποβάσεις τῆς Πελοποννήσου ᾗ δοκοίη αὐτοῖς. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ὁρῶντες πολὺν τὸν παράλογον τά τε ὑπὸ τῶν Λεσβίων ῥηθέντα ἡγοῦντο οὐκ ἀληθῆ καὶ ἄπορα νομίζοντες, ὡς αὐτοῖς καὶ οἱ ξύμμαχοι ἅμα οὐ παρῆσαν καὶ ἠγγέλλοντο καὶ αἱ περὶ τὴν Πελοπόννησον τριάκοντα νῆες τῶν Ἀθηναίων τὴν περιοικίδα αὐτῶν πορθοῦσαι, ἀνεχώρησαν ἐπ᾿ οἴκου. ὕστερον δὲ ναυτικὸν παρεσκεύαζον ὅτι πέμψουσιν ἐς τὴν Λέσβον, καὶ κατὰ πόλεις ἐπήγγελλον τεσσαράκοντα νεῶν πλῆθος καὶ ναύαρχον προσέταξαν Ἀλκίδαν, ὃς ἔμελλεν ἐπιπλεύσεσθαι. ἀνεχώρησαν δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ταῖς ἑκατὸν ναυσίν, ἐπειδὴ καὶ ἐκείνους εἶδον. [17] [καὶ κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον ὃν αἱ νῆες ἔπλεον ἐν τοῖς πλεῖσται δὴ νῆες ἅμ᾿ αὐτοῖς ἐνεργοὶ κάλλει ἐγένοντο, παραπλήσιαι δὲ καὶ ἔτι πλείους ἀρχομένου τοῦ πολέμου. τήν τε γὰρ Ἀττικὴν καὶ Εὔβοιαν καὶ Σαλαμῖνα ἑκατὸν ἐφύλασσον, καὶ περὶ Πελοπόννησον ἕτεραι ἑκατὸν ἦσαν, χωρὶς δὲ αἱ περὶ Ποτείδαιαν καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις χωρίοις, ὥστε αἱ πᾶσαι ἅμα ἐγίγνοντο ἐν ἑνὶ θέρει διακόσιαι καὶ πεντήκοντα. καὶ τὰ χρήματα τοῦτο μάλιστα ὑπανήλωσε μετὰ Ποτειδαίας. τήν τε γὰρ Ποτείδαιαν δίδραχμοι ὁπλῖται ἐφρούρουν (αὑτῷ γὰρ καὶ ὑπηρέτῃ δραχμὴν ἐλάμβανε τῆς ἡμέρασ), τρισχίλιοι μὲν οἱ πρῶτοι, ὧν οὐκ ἐλάσσους διεπολιόρκησαν, ἑξακόσιοι δὲ καὶ χίλιοι μετὰ Φορμίωνος, οἳ προαπῆλθον· νῆές τε αἱ πᾶσαι τὸν αὐτὸν μισθὸν ἔφερον. τὰ μὲν οὖν χρήματα οὕτως ὑπανηλώθη τὸ πρῶτον, καὶ νῆες τοσαῦται δὴ πλεῖσται ἐπληρώθησαν.]

[18] Μυτιληναῖοι δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ὃν οἱ Λακεδαιμόνιοι περὶ τὸν Ἰσθμὸν ἦσαν ἐπὶ Μήθυμναν ὡς προδιδομένην ἐστράτευσαν κατὰ γῆν αὐτοί τε καὶ οἱ ἐπίκουροι· καὶ προσβαλόντες τῇ πόλει, ἐπειδὴ οὐ προυχώρει ᾗ προσεδέχοντο, ἀπῆλθον ἐπ᾿ Ἀντίσσης καὶ Πύρρας καὶ Ἐρέσου, καὶ καταστησάμενοι τὰ ἐν ταῖς πόλεσι ταύταις βεβαιότερα καὶ τείχη κρατύναντες διὰ τάχους ἀπῆλθον ἐπ᾿ οἴκου. ἐστράτευσαν δὲ καὶ οἱ Μηθυμναῖοι ἀναχωρησάντων αὐτῶν ἐπ᾿ Ἀντισσαν· καὶ ἐκβοηθείας τινὸς γενομένης πληγέντες ὑπό τε τῶν Ἀντισσαίων καὶ τῶν ἐπικούρων ἀπέθανόν τε πολλοὶ καὶ ἀνεχώρησαν οἱ λοιποὶ κατὰ τάχος. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι πυνθανόμενοι ταῦτα, τούς τε Μυτιληναίους τῆς γῆς κρατοῦντας καὶ τοὺς σφετέρους στρατιώτας οὐχ ἱκανοὺς ὄντας εἴργειν, πέμπουσι περὶ τὸ φθινόπωρον ἤδη ἀρχόμενον Πάχητα τὸν Ἐπικούρου στρατηγὸν καὶ χιλίους ὁπλίτας ἑαυτῶν. οἱ δὲ αὐτερέται πλεύσαντες τῶν νεῶν ἀφικνοῦνται καὶ περιτειχίζουσι Μυτιλήνην ἐν κύκλῳ ἁπλῷ τείχει· φρούρια δ᾿ ἔστιν ᾗ ἐπὶ τῶν καρτερῶν ἐγκατῳκοδόμηται. καὶ ἡ μὲν Μυτιλήνη κατὰ κράτος ἤδη ἀμφοτέρωθεν καὶ ἐκ γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης εἴργετο, καὶ ὁ χειμὼν ἤρχετο γίγνεσθαι.

[19] Προσδεόμενοι δὲ οἱ Ἀθηναῖοι χρημάτων ἐς τὴν πολιορκίαν, καὶ αὐτοὶ ἐσενεγκόντες τότε πρῶτον ἐσφορὰν διακόσια τάλαντα, ἐξέπεμψαν καὶ ἐπὶ τοὺς ξυμμάχους ἀργυρολόγους ναῦς δώδεκα καὶ Λυσικλέα πέμπτον αὐτὸν στρατηγόν. ὁ δὲ ἄλλα τε ἠργυρολόγει καὶ περιέπλει, καὶ τῆς Καρίας ἐκ Μυοῦντος ἀναβὰς διὰ τοῦ Μαιάνδρου πεδίου μέχρι τοῦ Σανδίου λόφου, ἐπιθεμένων τῶν Καρῶν καὶ Ἀναιιτῶν αὐτός τε διαφθείρεται καὶ τῆς ἄλλης στρατιᾶς πολλοί.

[20] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ χειμῶνος οἱ Πλαταιῆς (ἔτι γὰρ ἐπολιορκοῦντο ὑπὸ τῶν Πελοποννησίων καὶ Βοιωτῶν) ἐπειδὴ τῷ τε σίτῳ ἐπιλείποντι ἐπιέζοντο καὶ ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν οὐδεμία ἐλπὶς ἦν τιμωρίας οὐδὲ ἄλλη σωτηρία ἐφαίνετο, ἐπιβου λεύουσιν αὐτοί τε καὶ Ἀθηναίων οἱ ξυμπολιορκούμενοι πρῶτον μὲν πάντες ἐξελθεῖν καὶ ὑπερβῆναι τὰ τείχη τῶν πολεμίων, ἢν δύνωνται βιάσασθαι, ἐσηγησαμένων τὴν πεῖραν αὐτοῖς Θεαινέτου τε τοῦ Τολμίδου ἀνδρὸς μάντεως καὶ Εὐπομπίδου τοῦ Δαϊμάχου, ὃς καὶ ἐστρατήγει· ἔπειτα οἱ μὲν ἡμίσεις ἀπώκνησάν πως τὸν κίνδυνον μέγαν ἡγησάμενοι, ἐς δὲ ἄνδρας διακοσίους καὶ εἴκοσι μάλιστα ἐνέμειναν τῇ ἐξόδῳ ἐθελονταὶ τρόπῳ τοιῷδε. κλίμακας ἐποιήσαντο ἴσας τῷ τείχει τῶν πολεμίων· ξυνεμετρήσαντο δὲ ταῖς ἐπιβολαῖς τῶν πλίνθων, ᾗ ἔτυχε πρὸς σφᾶς οὐκ ἐξαληλιμμένον τὸ τεῖχος αὐτῶν. ἠριθμοῦντο δὲ πολλοὶ ἅμα τὰς ἐπιβολάς, καὶ ἔμελλον οἱ μέν τινες ἁμαρτήσεσθαι οἱ δὲ πλείους τεύξεσθαι τοῦ ἀληθοῦς λογισμοῦ, ἄλλως τε καὶ πολλάκις ἀριθμοῦντες καὶ ἅμα οὐ πολὺ ἀπέχοντες, ἀλλὰ ῥᾳδίως καθορωμένου ἐς ὃ ἐβούλοντο τοῦ τείχους. τὴν μὲν οὖν ξυμμέτρησιν τῶν κλιμάκων οὕτως ἔλαβον, ἐκ τοῦ πάχους τῆς πλίνθου εἰκάσαντες τὸ μέτρον. [21] τὸ δὲ τεῖχος ἦν τῶν Πελοποννησίων τοιόνδε τῇ οἰκοδομήσει. εἶχε μὲν δύο τοὺς περιβόλους, πρός τε Πλαταιῶν καὶ εἴ τις ἔξωθεν ἀπ᾿ Ἀθηνῶν ἐπίοι, διεῖχον δὲ οἱ περίβολοι ἑκκαίδεκα πόδας μάλιστα ἀπ᾿ ἀλλήλων. τὸ οὖν μεταξὺ τοῦτο [οἱ ἑκκαίδεκα πόδεσ] τοῖς φύλαξιν οἰκήματα διανενεμημένα ᾠκοδόμητο, καὶ ἦν ξυνεχῆ ὥστε ἓν φαίνεσθαι τεῖχος παχὺ ἐπάλξεις ἔχον ἀμφοτέρωθεν. διὰ δέκα δὲ ἐπάλξεων πύργοι ἦσαν μεγάλοι καὶ ἰσοπλατεῖς τῷ τείχει, διήκοντες ἔς τε τὸ ἔσω μέτωπον αὐτοῦ καὶ οἱ αὐτοὶ καὶ τὸ ἔξω, ὥστε πάροδον μὴ εἶναι παρὰ πύργον, ἀλλὰ δι᾿ αὐτῶν μέσων διῇσαν. τὰς οὖν νύκτας, ὁπότε χειμὼν εἴη νοτερός, τὰς μὲν ἐπάλξεις ἀπέλειπον, ἐκ δὲ τῶν πύργων ὄντων δι᾿ ὀλίγου καὶ ἄνωθεν στεγανῶν τὴν φυλακὴν ἐποιοῦντο. τὸ μὲν οὖν τεῖχος ᾧ περιεφρουροῦντο οἱ Πλαταιῆς τοιοῦτον ἦν. [22] οἱ δ᾿, ἐπειδὴ παρεσκεύαστο αὐτοῖς, τηρήσαντες νύκτα χειμέριον ὕδατι καὶ ἀνέμῳ καὶ ἅμ᾿ ἀσέληνον ἐξῇσαν· ἡγοῦντο δὲ οἵπερ καὶ τῆς πείρας αἴτιοι ἦσαν. καὶ πρῶτον μὲν τὴν τάφρον διέβησαν ἣ περιεῖχεν αὐτούς, ἔπειτα προσέμειξαν τῷ τείχει τῶν πολεμίων λαθόντες τοὺς φύλακας, ἀνὰ τὸ σκοτεινὸν μὲν οὐ προϊδόντων αὐτῶν, ψόφῳ δὲ τῷ ἐκ τοῦ προσιέναι αὐτοὺς ἀντιπαταγοῦντος τοῦ ἀνέμου οὐ κατακουσάντων· ἅμα δὲ καὶ διέχοντες πολὺ ᾖσαν, ὅπως τὰ ὅπλα μὴ κρουόμενα πρὸς ἄλληλα αἴσθησιν παρέχοι. ἦσαν δὲ εὐσταλεῖς τε τῇ ὁπλίσει καὶ τὸν ἀριστερὸν μόνον πόδα ὑποδεδεμένοι ἀσφαλείας ›νεκα τῆς πρὸς τὸν πηλόν. κατὰ οὖν μεταπύργιον προσέμισγον πρὸς τὰς ἐπάλξεις, εἰδότες ὅτι ἐρῆμοί εἰσι, πρῶτον μὲν οἱ τὰς κλίμακας φέροντες, καὶ προσέθεσαν· ἔπειτα ψιλοὶ δώδεκα ξὺν ξιφιδίῳ καὶ θώρακι ἀνέβαινον, ὧν ἡγεῖτο Ἀμμέας ὁ Κοροίβου καὶ πρῶτος ἀνέβη· μετὰ δὲ αὐτὸν οἱ ἑπόμενοι, ἓξ ἐφ᾿ ἑκάτερον τῶν πύργων, ἀνέβαινον. ἔπειτα ψιλοὶ ἄλλοι μετὰ τούτους ξὺν δορατίοις ἐχώρουν, οἷς ἕτεροι κατόπιν τὰς ἀσπίδας ἔφερον, ὅπως ἐκεῖνοι ῥᾷον προσβαίνοιεν, καὶ ἔμελλον δώσειν ὁπότε πρὸς τοῖς πολεμίοις εἶεν. ὡς δὲ ἄνω πλείους ἐγένοντο, ᾔσθοντο οἱ ἐκ τῶν πύργων φύλακες· κατέβαλε γάρ τις τῶν Πλαταιῶν ἀντιλαμβανόμενος ἀπὸ τῶν ἐπάλξεων κεραμίδα, ἣ πεσοῦσα δοῦπον ἐποίησεν. καὶ αὐτίκα βοὴ ἦν, τὸ δὲ στρατόπεδον ἐπὶ τὸ τεῖχος ὥρμησεν· οὐ γὰρ ᾔδει ὅτι ἦν τὸ δεινὸν σκοτεινῆς νυκτὸς καὶ χειμῶνος ὄντος, καὶ ἅμα οἱ ἐν τῇ πόλει τῶν Πλαταιῶν ὑπολελειμμένοι ἐξελθόντες προσέβαλον τῷ τείχει τῶν Πελοποννησίων ἐκ τοὔμπαλιν ἢ οἱ ἄνδρες αὐτῶν ὑπερέβαινον, ὅπως ἥκιστα πρὸς αὐτοὺς τὸν νοῦν ἔχοιεν. ἐθορυβοῦντο μὲν οὖν κατὰ χώραν μένοντες, βοηθεῖν δὲ οὐδεὶς ἐτόλμα ἐκ τῆς ἑαυτῶν φυλακῆς, ἀλλ᾿ ἐν ἀπόρῳ ἦσαν εἰκάσαι τὸ γιγνόμενον. καὶ οἱ τριακόσιοι αὐτῶν, οἷς ἐτέτακτο παραβοηθεῖν εἴ τι δέοι, ἐχώρουν ἔξω τοῦ τείχους πρὸς τὴν βοήν. φρυκτοί τε ᾔροντο ἐς τὰς Θήβας πολέμιοι· παρανῖσχον δὲ καὶ οἱ ἐκ τῆς πόλεως Πλαταιῆς ἀπὸ τοῦ τείχους φρυκτοὺς πολλοὺς πρότερον παρεσκευασμένους ἐς αὐτὸ τοῦτο, ὅπως ἀσαφῆ τὰ σημεῖα τῆς φρυκτωρίας τοῖς πολεμίοις ᾖ καὶ μὴ βοηθοῖεν, ἄλλο τι νομίσαντες τὸ γιγνόμενον εἶναι ἢ τὸ ὄν, πρὶν σφῶν οἱ ἄνδρες οἱ ἐξιόντες διαφύγοιεν καὶ τοῦ ἀσφαλοῦς ἀντιλάβοιντο. [23] οἱ δ᾿ ὑπερβαίνοντες τῶν Πλαταιῶν ἐν τούτῳ, ὡς οἱ πρῶτοι αὐτῶν ἀνεβεβήκεσαν καὶ τοῦ πύργου ἑκατέρου τοὺς φύλακας διαφθείραντες ἐκεκρατήκεσαν, τάς τε διόδους τῶν πύργων ἐνστάντες αὐτοὶ ἐφύλασσον μηδένα δι᾿ αὐτῶν ἐπιβοηθεῖν, καὶ κλίμακας προσθέντες ἀπὸ τοῦ τείχους τοῖς πύργοις καὶ ἐπαναβιβάσαντες ἄνδρας πλείους, οἱ μὲν ἀπὸ τῶν πύργων τοὺς ἐπιβοηθοῦντας καὶ κάτωθεν καὶ ἄνωθεν εἶργον βάλλοντες, οἱ δ᾿ ἐν τούτῳ οἱ πλείους πολλὰς προσθέντες κλίμακας ἅμα καὶ τὰς ἐπάλξεις ἀπώσαντες διὰ τοῦ μεταπυργίου ὑπερέβαινον. ὁ δὲ διακομιζόμενος αἰεὶ ἵστατο ἐπὶ τοῦ χείλους τῆς τάφρου καὶ ἐντεῦθεν ἐτόξευόν τε καὶ ἠκόντιζον, εἴ τις παραβοηθῶν παρὰ τὸ τεῖχος κωλυτὴς γίγνοιτο τῆς διαβάσεως. ἐπεὶ δὲ πάντες διεπεπεραίωντο, οἱ ἀπὸ τῶν πύργων χαλεπῶς οἱ τελευταῖοι καταβαίνοντες ἐχώρουν ἐπὶ τὴν τάφρον, καὶ ἐν τούτῳ οἱ τριακόσιοι αὐτοῖς ἐπεφέροντο λαμπάδας ἔχοντες. οἱ μὲν οὖν Πλαταιῆς ἐκείνους ἑώρων μᾶλλον ἐκ τοῦ σκότους ἑστῶτες ἐπὶ τοῦ χείλους τῆς τάφρου, καὶ ἐτόξευόν τε καὶ ἐσηκόντιζον ἐς τὰ γυμνά, αὐτοὶ δὲ ἐν τῷ ἀφανεῖ ὄντες ἧσσον διὰ τὰς λαμπάδας καθεωρῶντο, ὥστε φθάνουσι τῶν Πλαταιῶν καὶ οἱ ὕστατοι διαβάντες τὴν τάφρον, χαλεπῶς δὲ καὶ βιαίως· κρύσταλλός τε γὰρ ἐπεπήγει οὐ βέβαιος ἐν αὐτῇ ὥστ᾿ ἐπελθεῖν, ἀλλ᾿ οἷος ἀπηλιώτου [ἢ βορέου] ὑδατώδης μᾶλλον, καὶ ἡ νὺξ τοιούτῳ ἀνέμῳ ὑπονειφομένη πολὺ τὸ ὕδωρ ἐν αὐτῇ ἐπεποιήκει, ὃ μόλις ὑπερ έχοντες ἐπεραιώθησαν. ἐγένετο δὲ καὶ ἡ διάφευξις αὐτοῖς μᾶλλον διὰ τοῦ χειμῶνος τὸ μέγεθος. [24] ὁρμήσαντες δὲ ἀπὸ τῆς τάφρου οἱ Πλαταιῆς ἐχώρουν ἁθρόοι τὴν ἐς Θήβας φέρουσαν ὁδόν, ἐν δεξιᾷ ἔχοντες τὸ τοῦ Ἀνδροκράτους ἡρῷον, νομίζοντες ἥκιστ᾿ <ἂν> σφᾶς ταύτην αὐτοὺς ὑποτοπῆσαι τραπέσθαι τὴν ἐς τοὺς πολεμίους· καὶ ἅμα ἑώρων τοὺς Πελοποννησίους τὴν πρὸς Κιθαιρῶνα καὶ Δρυὸς κεφαλὰς τὴν ἐπ᾿ Ἀθηνῶν φέρουσαν μετὰ λαμπάδων διώκοντας. καὶ ἐπὶ μὲν ἓξ ἢ ἑπτὰ σταδίους οἱ Πλαταιῆς τὴν ἐπὶ τῶν Θηβῶν ἐχώρησαν, ἔπειθ᾿ ὑποστρέψαντες ᾖσαν τὴν πρὸς τὸ ὄρος φέρουσαν ὁδὸν ἐς Ἐρύθρας καὶ Ὑσιάς, καὶ λαβόμενοι τῶν ὀρῶν διαφεύγουσιν ἐς τὰς Ἀθήνας, ἄνδρες δώδεκα καὶ διακόσιοι ἀπὸ πλειόνων· εἰσὶ γάρ τινες αὐτῶν οἳ ἀπετράποντο ἐς τὴν πόλιν πρὶν ὑπερβαίνειν, εἷς δ᾿ ἐπὶ τῇ ἔξω τάφρῳ τοξότης ἐλήφθη. οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι κατὰ χώραν ἐγένοντο τῆς βοηθείας παυσάμενοι· οἱ δ᾿ ἐκ τῆς πόλεως Πλαταιῆς τῶν μὲν γεγενημένων εἰδότες οὐδέν, τῶν δὲ ἀποτραπομένων σφίσιν ἀπαγγειλάντων ὡς οὐδεὶς περίεστι, κήρυκα ἐκπέμψαντες, ἐπεὶ ἡμέρα ἐγένετο, ἐσπένδοντο ἀναίρεσιν τοῖς νεκροῖς, μαθόντες δὲ τὸ ἀληθὲς ἐπαύσαντο. οἱ μὲν δὴ τῶν Πλαταιῶν ἄνδρες οὕτως ὑπερβάντες ἐσώθησαν.

[25] Ἐκ δὲ τῆς Λακεδαίμονος τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος τελευτῶντος ἐκπέμπεται Σάλαιθος ὁ Λακεδαιμόνιος ἐς Μυτιλήνην τριήρει. καὶ πλεύσας ἐς Πύρραν καὶ ἐξ αὐτῆς πεζῇ κατὰ χαράδραν τινά, ᾗ ὑπερβατὸν ἦν τὸ περιτείχισμα, διαλαθὼν ἐσέρχεται ἐς τὴν Μυτιλήνην, καὶ ἔλεγε τοῖς προέδροις ὅτι ἐσβολή τε ἅμα ἐς τὴν Ἀττικὴν ἔσται καὶ αἱ τεσσαράκοντα νῆες παρέσονται ἃς ἔδει βοηθῆσαι αὐτοῖς, προαποπεμφθῆναί τε αὐτὸς τούτων ἕνεκα καὶ ἅμα τῶν ἄλλων ἐπιμελησόμενος. καὶ οἱ μὲν Μυτιληναῖοι ἐθάρσουν τε καὶ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους ἧσσον εἶχον τὴν γνώμην ὥστε ξυμβαίνειν. ὅ τε χειμὼν ἐτελεύτα οὗτος, καὶ τέταρτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[26] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου θέρους οἱ Πελοποννήσιοι ἐπειδὴ τὰς ἐς τὴν Μυτιλήνην δύο καὶ τεσσαράκοντα ναῦς ἀπέστειλαν ἄρχοντα Ἀλκίδαν, ὃς ἦν αὐτοῖς ναύαρχος, προστάξαντες, αὐτοὶ ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐσέβαλον, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν θορυβούμενοι ἧσσον ταῖς ναυσὶν ἐς τὴν Μυτιλήνην καταπλεούσαις ἐπιβοηθήσωσιν. ἡγεῖτο δὲ τῆς ἐσβολῆς ταύτης Κλεομένης ὑπὲρ Παυσανίου τοῦ Πλειστοάνακτος υἱέος βασιλέως ὄντος καὶ νεωτέρου ἔτι, πατρὸς δὲ ἀδελφὸς ὤν. ἐδῄωσαν δὲ τῆς Ἀττικῆς τά τε πρότερον τετμημένα [καὶ] εἴ τι ἐβεβλαστήκει καὶ ὅσα ἐν ταῖς πρὶν ἐσβολαῖς παρελέλειπτο· καὶ ἡ ἐσβολὴ αὕτη χαλεπωτάτη ἐγένετο τοῖς Ἀθηναίοις μετὰ τὴν δευτέραν. ἐπιμένοντες γὰρ αἰεὶ ἀπὸ τῆς Λέσβου τι πεύσεσθαι τῶν νεῶν ἔργον ὡς ἤδη πεπεραιωμένων ἐπεξῆλθον τὰ πολλὰ τέμνοντες. ὡς δ᾿ οὐδὲν ἀπέβαινεν αὐτοῖς ὧν προσεδέχοντο καὶ ἐπελελοίπει ὁ σῖτος, ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις.

[27] Οἱ δὲ Μυτιληναῖοι ἐν τούτῳ, ὡς αἵ τε νῆες αὐτοῖς οὐχ ἧκον ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ἀλλὰ ἐνεχρόνιζον καὶ ὁ σῖτος ἐπελελοίπει, ἀναγκάζονται ξυμβαίνειν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους διὰ τάδε. ὁ Σάλαιθος καὶ αὐτὸς οὐ προσδεχόμενος ἔτι τὰς ναῦς ὁπλίζει τὸν δῆμον πρότερον ψιλὸν ὄντα ὡς ἐπεξιὼν τοῖς Ἀθηναίοις· οἱ δὲ ἐπειδὴ ἔλαβον ὅπλα, οὔτε ἠκροῶντο ἔτι τῶν ἀρχόντων, κατὰ ξυλλόγους τε γιγνόμενοι ἢ τὸν σῖτον ἐκέλευον τοὺς δυνατοὺς φέρειν ἐς τὸ φανερὸν καὶ διανέμειν ἅπασιν, ἢ αὐτοὶ ξυγχωρήσαντες πρὸς Ἀθηναίους ἔφασαν παραδώσειν τὴν πόλιν. [28] γνόντες δὲ οἱ ἐν τοῖς πράγμασιν οὔτ᾿ ἀποκωλύειν δυνατοὶ ὄντες, εἴ τ᾿ ἀπομονωθήσονται τῆς ξυμβάσεως κινδυνεύσοντες, ποιοῦνται κοινῇ ὁμολογίαν πρός τε Πάχητα καὶ τὸ στρατόπεδον, ὥστε Ἀθηναίοις μὲν ἐξεῖναι βουλεῦσαι περὶ Μυτιληναίων ὁποῖον ἄν τι βούλωνται καὶ τὴν στρατιὰν ἐς τὴν πόλιν δέχεσθαι αὐτούς, πρεσβείαν δὲ ἀποστέλλειν ἐς τὰς Ἀθήνας Μυτιληναίους περὶ ἑαυτῶν· ἐν ὅσῳ δ᾿ ἂν πάλιν ἔλθωσι, Πάχητα μήτε δῆσαι Μυτιληναίων μηδένα μηδὲ ἀνδραποδίσαι μήτε ἀποκτεῖναι. ἡ μὲν ξύμβασις αὕτη ἐγένετο, οἱ δὲ πράξαντες πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους μάλιστα τῶν Μυτιληναίων περιδεεῖς ὄντες, ὡς ἡ στρατιὰ ἐσῆλθεν, οὐκ ἠνέσχοντο, ἀλλ᾿ ἐπὶ τοὺς βωμοὺς ὅμως καθίζουσιν· Πάχης δ᾿ ἀναστήσας αὐτοὺς ὥστε μὴ ἀδικῆσαι, κατατίθεται ἐς Τένεδον μέχρι οὗ τοῖς Ἀθηναίοις τι δόξῃ. πέμψας δὲ καὶ ἐς τὴν Ἄντισσαν τριήρεις προσεκτήσατο καὶ τἆλλα τὰ περὶ τὸ στρατόπεδον καθίστατο ᾗ αὐτῷ ἐδόκει.

[29] Οἱ δ᾿ ἐν ταῖς τεσσαράκοντα ναυσὶ Πελοποννήσιοι, οὓς ἔδει ἐν τάχει παραγενέσθαι, πλέοντες περί τε αὐτὴν τὴν Πελοπόννησον ἐνδιέτριψαν καὶ κατὰ τὸν ἄλλον πλοῦν σχολαῖοι κομισθέντες τοὺς μὲν ἐκ τῆς πόλεως Ἀθηναίους λανθάνουσι, πρὶν δὴ τῇ Δήλῳ ἔσχον, προσμείξαντες δ᾿ ἀπ᾿ αὐτῆς τῇ Ἰκάρῳ καὶ Μυκόνῳ πυνθάνονται πρῶτον ὅτι ἡ Μυτιλήνη ἑάλωκεν. βουλόμενοι δὲ τὸ σαφὲς εἰδέναι κατέπλευσαν ἐς Ἔμβατον τῆς Ἐρυθραίας· ἡμέραι δὲ μάλιστα ἦσαν τῇ Μυτιλήνῃ ἑαλωκυίᾳ ἑπτὰ ὅτε ἐς τὸ Ἔμβατον κατέπλευσαν. πυθόμενοι δὲ τὸ σαφὲς ἐβουλεύοντο ἐκ τῶν παρόντων, καὶ ἔλεξεν αὐτοῖς Τευτίαπλος ἀνὴρ Ἠλεῖος τάδε.

[30] ᾿Ἀλκίδα καὶ Πελοποννησίων ὅσοι πάρεσμεν ἄρχοντες τῆς στρατιᾶς, ἐμοὶ δοκεῖ πλεῖν ἡμᾶς ἐπὶ Μυτιλήνην πρὶν ἐκπύστους γενέσθαι, ὥσπερ ἔχομεν. κατὰ γὰρ τὸ εἰκὸς ἀνδρῶν νεωστὶ πόλιν ἐχόντων πολὺ τὸ ἀφύλακτον εὑρήσομεν, κατὰ μὲν θάλασσαν καὶ πάνυ, ᾗ ἐκεῖνοί τε ἀνέλπιστοι ἐπιγενέσθαι ἄν τινα σφίσι πολέμιον καὶ ἡμῶν ἡ ἀλκὴ τυγχάνει μάλιστα οὖσα· εἰκὸς δὲ καὶ τὸ πεζὸν αὐτῶν κατ᾿ οἰκίας ἀμελέστερον ὡς κεκρατηκότων διεσπάρθαι. εἰ οὖν προσπέσοιμεν ἄφνω τε καὶ νυκτός, ἐλπίζω μετὰ τῶν ἔνδον, εἴ τις ἄρα ἡμῖν ἐστὶν ὑπόλοιπος εὔνους, καταληφθῆναι ἂν τὰ πράγματα. καὶ μὴ ἀποκνήσωμεν τὸν κίνδυνον, νομίσαντες οὐκ ἄλλο τι εἶναι τὸ κενὸν τοῦ πολέμου ἢ τὸ τοιοῦτον, ὃ εἴ τις στρατηγὸς ἔν τε αὑτῷ φυλάσσοιτο καὶ τοῖς πολεμίοις ἐνορῶν ἐπιχειροίη, πλεῖστ᾿ ἂν ὀρθοῖτο.᾿

[31] Ὁ μὲν τοσαῦτα εἰπὼν οὐκ ἔπειθε τὸν Ἀλκίδαν. ἄλλοι δέ τινες τῶν ἀπ᾿ Ἰωνίας φυγάδων καὶ οἱ Λέσβιοι <οἱ> ξυμπλέοντες παρῄνουν, ἐπειδὴ τοῦτον τὸν κίνδυνον φοβεῖται, τῶν ἐν Ἰωνίᾳ πόλεων καταλαβεῖν τινὰ ἢ Κύμην τὴν Αἰολίδα, ὅπως ἐκ πόλεως ὁρμώμενοι τὴν Ἰωνίαν ἀποστήσωσιν (ἐλπίδα δ᾿ εἶναι· οὐδενὶ γὰρ ἀκουσίως ἀφῖχθαι) καὶ τὴν πρόσοδον ταύτην μεγίστην οὖσαν Ἀθηναίων [ἢν] ὑφέλωσι, καὶ ἅμα, ἢν ἐφορμῶσι σφίσιν, αὐτοῖς δαπάνη γίγνηται· πείσειν τε οἴεσθαι καὶ Πισσούθνην ὥστε ξυμπολεμεῖν. ὁ δὲ οὐδὲ ταῦτα ἐνεδέχετο, ἀλλὰ τὸ πλεῖστον τῆς γνώμης εἶχεν, ἐπειδὴ τῆς Μυτιλήνης ὑστερήκει, ὅτι τάχιστα τῇ Πελοποννήσῳ πάλιν προσμεῖξαι. [32] ἄρας δὲ ἐκ τοῦ Ἐμβάτου παρέπλει, καὶ προσσχὼν Μυοννήσῳ τῇ Τηίων τοὺς αἰχμαλώτους οὓς κατὰ πλοῦν εἰλήφει ἀπέσφαξε τοὺς πολλούς. καὶ ἐς τὴν Ἔφεσον καθορμισαμένου αὐτοῦ Σαμίων τῶν ἐξ Ἀναίων ἀφικόμενοι πρέσβεις ἔλεγον οὐ καλῶς τὴν Ἑλλάδα ἐλευθεροῦν αὐτόν, εἰ ἄνδρας διέφθειρεν οὔτε χεῖρας ἀνταιρομένους οὔτε πολεμίους, Ἀθηναίων δὲ ὑπὸ ἀνάγκης ξυμμάχους· εἴ τε μὴ παύσεται, ὀλίγους μὲν αὐτὸν τῶν ἐχθρῶν ἐς φιλίαν προσάξεσθαι, πολὺ δὲ πλείους τῶν φίλων πολεμίους ἕξειν. καὶ ὁ μὲν ἐπείσθη τε καὶ Χίων ἄνδρας ὅσους εἶχεν ἔτι ἀφῆκε καὶ τῶν ἄλλων τινάς· ὁρῶντες γὰρ τὰς ναῦς οἱ ἄνθρωποι οὐκ ἔφευγον, ἀλλὰ προσεχώρουν μᾶλλον ὡς Ἀττικαῖς καὶ ἐλπίδα οὐδὲ τὴν ἐλαχίστην εἶχον μή ποτε Ἀθηναίων τῆς θαλάσσης κρατούντων ναῦς Πελοποννησίων ἐς Ἰωνίαν παραβαλεῖν. [33] ἀπὸ δὲ τῆς Ἐφέσου ὁ Ἀλκίδας ἔπλει κατὰ τάχος καὶ φυγὴν ἐποιεῖτο· ὤφθη γὰρ ὑπὸ τῆς Σαλαμινίας καὶ Παράλου ἔτι περὶ Κλάρον ὁρμῶν (αἱ δ᾿ ἀπ᾿ Ἀθηνῶν ἔτυχον πλέουσαι), καὶ δεδιὼς τὴν δίωξιν ἔπλει διὰ τοῦ πελάγους ὡς γῇ ἑκούσιος οὐ σχήσων ἄλλῃ ἢ Πελοποννήσῳ.

[34] Τῷ δὲ Πάχητι καὶ τοῖς Ἀθηναίοις ἦλθε μὲν καὶ ἀπὸ τῆς Ἐρυθραίας ἀγγελία, ἀφικνεῖτο δὲ καὶ πανταχόθεν· ἀτειχίστου γὰρ οὔσης τῆς Ἰωνίας μέγα τὸ δέος ἐγένετο μὴ παραπλέοντες οἱ Πελοποννήσιοι, εἰ καὶ ὣς μὴ διενοοῦντο μένειν, πορθῶσιν ἅμα προσπίπτοντες τὰς πόλεις. αὐτάγγελοι δ᾿ αὐτὸν ἰδοῦσαι ἐν τῇ Κλάρῳ ἥ τε Πάραλος καὶ ἡ Σαλαμινία ἔφρασαν. ὁ δὲ ὑπὸ σπουδῆς ἐποιεῖτο τὴν δίωξιν· καὶ μέχρι μὲν Πάτμου τῆς νήσου ἐπεδίωξεν, ὡς δ᾿ οὐκέτι ἐν καταλήψει ἐφαίνετο, ἐπανεχώρει. κέρδος δὲ ἐνόμισεν, ἐπειδὴ οὐ μετεώροις περιέτυχεν, ὅτι οὐδαμοῦ ἐγκαταληφθεῖσαι ἠναγκάσθησαν στρατόπεδόν τε ποιεῖσθαι καὶ φυλακὴν σφίσι καὶ ἐφόρμησιν παρασχεῖν. παραπλέων δὲ πάλιν ἔσχε καὶ ἐς Νότιον τὸ Κολοφωνίων, οὗ κατῴκηντο Κολοφώνιοι τῆς ἄνω πόλεως ἑαλωκυίας ὑπὸ Ἰταμάνους καὶ τῶν βαρβάρων κατὰ στάσιν ἰδίαν ἐπαχθέντων· ἑάλω δὲ μάλιστα αὕτη ὅτε ἡ δευτέρα Πελοποννησίων ἐσβολὴ ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐγίγνετο. ἐν οὖν τῷ Νοτίῳ οἱ καταφυγόντες καὶ κατοικήσαντες αὐτόθι αὖθις στασιάσαντες, οἱ μὲν παρὰ Πισσούθνου ἐπικούρους Ἀρκάδων τε καὶ τῶν βαρβάρων ἐπαγαγόμενοι ἐν διατειχίσματι εἶχον, καὶ τῶν ἐκ τῆς ἄνω πόλεως Κολοφωνίων οἱ μηδίσαντες ξυνεσελθόντες ἐπολίτευον, οἱ δὲ ὑπεξελθόντες τούτους καὶ ὄντες φυγάδες τὸν Πάχητα ἐπάγονται. ὁ δὲ προκαλεσάμενος ἐς λόγους Ἱππίαν τῶν ἐν τῷ διατειχίσματι Ἀρκάδων ἄρχοντα, ὥστε, ἢν μηδὲν ἀρέσκον λέγῃ, πάλιν αὐτὸν καταστήσειν ἐς τὸ τεῖχος σῶν καὶ ὑγιᾶ, ὁ μὲν ἐξῆλθε παρ᾿ αὐτόν, ὁ δ᾿ ἐκεῖνον μὲν ἐν φυλακῇ ἀδέσμῳ εἶχεν, αὐτὸς δὲ προσβαλὼν τῷ τειχίσματι ἐξαπιναίως καὶ οὐ προσδεχομένων αἱρεῖ, τούς τε Ἀρκάδας καὶ τῶν βαρβάρων ὅσοι ἐνῆσαν διαφθείρει· καὶ τὸν Ἱππίαν ὕστερον ἐσαγαγὼν ὥσπερ ἐσπείσατο, ἐπειδὴ ἔνδον ἦν, ξυλλαμβάνει καὶ κατατοξεύει. Κολοφωνίοις δὲ Νότιον παραδίδωσι πλὴν τῶν μηδισάντων. καὶ ὕστερον Ἀθηναῖοι οἰκιστὰς πέμψαντες κατὰ τοὺς ἑαυτῶν νόμους κατῴκισαν τὸ Νότιον, ξυναγαγόντες πάντας ἐκ τῶν πόλεων, εἴ πού τις ἦν Κολοφωνίων.

[35] Ὁ δὲ Πάχης ἀφικόμενος ἐς τὴν Μυτιλήνην τήν τε Πύρραν καὶ Ἔρεσον παρεστήσατο, καὶ Σάλαιθον λαβὼν ἐν τῇ πόλει τὸν Λακεδαιμόνιον κεκρυμμένον ἀποπέμπει ἐς τὰς Ἀθήνας καὶ τοὺς ἐκ τῆς Τενέδου Μυτιληναίων ἄνδρας ἅμα οὓς κατέθετο καὶ εἴ τις ἄλλος αὐτῷ αἴτιος ἐδόκει εἶναι τῆς ἀποστάσεως· ἀποπέμπει δὲ καὶ τῆς στρατιᾶς τὸ πλέον, τοῖς δὲ λοιποῖς ὑπομένων καθίστατο τὰ περὶ τὴν Μυτιλήνην καὶ τὴν ἄλλην Λέσβον ᾗ αὐτῷ ἐδόκει. [36] ἀφικομένων δὲ τῶν ἀνδρῶν καὶ τοῦ Σαλαίθου οἱ Ἀθηναῖοι τὸν μὲν Σάλαιθον εὐθὺς ἀπέκτειναν, ἔστιν ἃ παρεχόμενον τά τ᾿ ἄλλα καὶ ἀπὸ Πλαταιῶν (ἔτι γὰρ ἐπολιορκοῦντο) ἀπάξειν Πελοποννησίους· περὶ δὲ τῶν ἀνδρῶν γνώμας ἐποιοῦντο, καὶ ὑπὸ ὀργῆς ἔδοξεν αὐτοῖς οὐ τοὺς παρόντας μόνον ἀποκτεῖναι, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἅπαντας Μυτιληναίους ὅσοι ἡβῶσι, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας ἀνδραποδίσαι, ἐπικαλοῦντες τήν τε ἄλλην ἀπόστασιν ὅτι οὐκ ἀρχόμενοι ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἐποιήσαντο, καὶ προσξυνελάβοντο οὐκ ἐλάχιστον τῆς ὁρμῆς αἱ Πελοποννησίων νῆες ἐς Ἰωνίαν ἐκείνοις βοηθοὶ τολμήσασαι παρακινδυνεῦσαι· οὐ γὰρ ἀπὸ βραχείας διανοίας ἐδόκουν τὴν ἀπόστασιν ποιήσασθαι. πέμπουσιν οὖν τριήρη ὡς Πάχητα ἄγγελον τῶν δεδογμένων, κατὰ τάχος κελεύοντες διαχρήσασθαι Μυτιληναίους. καὶ τῇ ὑστεραίᾳ μετάνοιά τις εὐθὺς ἦν αὐτοῖς καὶ ἀναλογισμὸς ὠμὸν τὸ βούλευμα καὶ μέγα ἐγνῶσθαι, πόλιν ὅλην διαφθεῖραι μᾶλλον ἢ οὐ τοὺς αἰτίους. ὡς δ᾿ ᾔσθοντο τοῦτο τῶν Μυτιληναίων οἱ παρόντες πρέσβεις καὶ οἱ αὐτοῖς τῶν Ἀθηναίων ξυμπράσσοντες, παρεσκεύασαν τοὺς ἐν τέλει ὥστε αὖθις γνώμας προθεῖναι· καὶ ἔπεισαν ῥᾷον, διότι καὶ ἐκείνοις ἔνδηλον ἦν βουλόμενον τὸ πλέον τῶν πολιτῶν αὖθίς τινας σφίσιν ἀποδοῦναι βουλεύσασθαι. καταστάσης δ᾿ εὐθὺς ἐκκλησίας ἄλλαι τε γνῶμαι ἀφ᾿ ἑκάστων ἐλέγοντο καὶ Κλέων ὁ Κλεαινέτου, ὅσπερ καὶ τὴν προτέραν ἐνενικήκει ὥστε ἀποκτεῖναι, ὢν καὶ ἐς τὰ ἄλλα βιαιότατος τῶν πολιτῶν τῷ τε δήμῳ παρὰ πολὺ ἐν τῷ τότε πιθανώτατος, παρελθὼν αὖθις ἔλεγε τοιάδε.

[37] ᾿Πολλάκις μὲν ἤδη ἔγωγε καὶ ἄλλοτε ἔγνων δημοκρατίαν ὅτι ἀδύνατόν ἐστιν ἑτέρων ἄρχειν, μάλιστα δ᾿ ἐν τῇ νῦν ὑμετέρᾳ περὶ Μυτιληναίων μεταμελείᾳ. διὰ γὰρ τὸ καθ᾿ ἡμέραν ἀδεὲς καὶ ἀνεπιβούλευτον πρὸς ἀλλήλους καὶ ἐς τοὺς ξυμμάχους τὸ αὐτὸ ἔχετε, καὶ ὅτι ἂν ἢ λόγῳ πεισθέντες ὑπ᾿ αὐτῶν ἁμάρτητε ἢ οἴκτῳ ἐνδῶτε, οὐκ ἐπικινδύνως ἡγεῖσθε ἐς ὑμᾶς καὶ οὐκ ἐς τὴν τῶν ξυμμάχων χάριν μαλακίζεσθαι, οὐ σκοποῦντες ὅτι τυραννίδα ἔχετε τὴν ἀρχὴν καὶ πρὸς ἐπιβουλεύοντας αὐτοὺς καὶ ἄκοντας ἀρχομένους, οἳ οὐκ ἐξ ὧν ἂν χαρίζησθε βλαπτόμενοι αὐτοὶ ἀκροῶνται ὑμῶν, ἀλλ᾿ ἐξ ὧν ἂν ἰσχύι μᾶλλον ἢ τῇ ἐκείνων εὐνοίᾳ περιγένησθε. πάντων δὲ δεινότατον εἰ βέβαιον ἡμῖν μηδὲν καθεστήξει ὧν ἂν δόξῃ πέρι, μηδὲ γνωσόμεθα ὅτι χείροσι νόμοις ἀκινήτοις χρωμένη πόλις κρείσσων ἐστὶν ἢ καλῶς ἔχουσιν ἀκύροις, ἀμαθία τε μετὰ σωφροσύνης ὠφελιμώτερον ἢ δεξιότης μετὰ ἀκολασίας, οἵ τε φαυλότεροι τῶν ἀνθρώπων πρὸς τοὺς ξυνετωτέρους ὡς ἐπὶ τὸ πλέον ἄμεινον οἰκοῦσι τὰς πόλεις. οἱ μὲν γὰρ τῶν τε νόμων σοφώτεροι βούλονται φαίνεσθαι τῶν τε αἰεὶ λεγομένων ἐς τὸ κοινὸν περιγίγνεσθαι, ὡς ἐν ἄλλοις μείζοσιν οὐκ ἂν δηλώσαντες τὴν γνώμην, καὶ ἐκ τοῦ τοιούτου τὰ πολλὰ σφάλλουσι τὰς πόλεις· οἱ δ᾿ ἀπιστοῦντες τῇ ἐξ αὑτῶν ξυνέσει ἀμαθέστεροι μὲν τῶν νόμων ἀξιοῦσιν εἶναι, ἀδυνατώτεροι δὲ τοῦ καλῶς εἰπόντος μέμψασθαι λόγον, κριταὶ δὲ ὄντες ἀπὸ τοῦ ἴσου μᾶλλον ἢ ἀγωνισταὶ ὀρθοῦνται τὰ πλείω. ὣς οὖν χρὴ καὶ ἡμᾶς ποιοῦντας μὴ δεινότητι καὶ ξυνέσεως ἀγῶνι ἐπαιρομένους παρὰ δόξαν τῷ ὑμετέρῳ πλήθει παραινεῖν.

[38] ᾿Ἐγὼ μὲν οὖν ὁ αὐτός εἰμι τῇ γνώμῃ καὶ θαυμάζω μὲν τῶν προθέντων αὖθις περὶ Μυτιληναίων λέγειν καὶ χρόνου διατριβὴν ἐμποιησάντων, ὅ ἐστι πρὸς τῶν ἠδικηκότων μᾶλλον (ὁ γὰρ παθὼν τῷ δράσαντι ἀμβλυτέρᾳ τῇ ὀργῇ ἐπεξέρχεται, ἀμύνεσθαι δὲ τῷ παθεῖν ὅτι ἐγγυτάτω κείμενον ἀντίπαλον ὂν μάλιστα τὴν τιμωρίαν ἀναλαμβάνει), θαυμάζω δὲ καὶ ὅστις ἔσται ὁ ἀντερῶν καὶ ἀξιώσων ἀποφαίνειν τὰς μὲν Μυτιληναίων ἀδικίας ἡμῖν ὠφελίμους οὔσας, τὰς δ᾿ ἡμετέρας ξυμφορὰς τοῖς ξυμμάχοις βλάβας καθισταμένας. καὶ δῆλον ὅτι ἢ τῷ λέγειν πιστεύσας τὸ πάνυ δοκοῦν ἀνταποφῆναι ὡς οὐκ ἔγνωσται ἀγωνίσαιτ᾿ ἄν, ἢ κέρδει ἐπαιρόμενος τὸ εὐπρεπὲς τοῦ λόγου ἐκπονήσας παράγειν πειράσεται. ἡ δὲ πόλις ἐκ τῶν τοιῶνδε ἀγώνων τὰ μὲν ἆθλα ἑτέροις δίδωσιν, αὐτὴ δὲ τοὺς κινδύνους ἀναφέρει. αἴτιοι δ᾿ ὑμεῖς κακῶς ἀγωνοθετοῦντες, οἵτινες εἰώθατε θεαταὶ μὲν τῶν λόγων γίγνεσθαι, ἀκροαταὶ δὲ τῶν ἔργων, τὰ μὲν μέλλοντα ἔργα ἀπὸ τῶν εὖ εἰπόντων σκοποῦντες ὡς δυνατὰ γίγνεσθαι, τὰ δὲ πεπραγμένα ἤδη, οὐ τὸ δρασθὲν πιστότερον ὄψει λαβόντες ἢ τὸ ἀκουσθέν, ἀπὸ τῶν λόγῳ καλῶς ἐπιτιμησάντων· καὶ μετὰ καινότητος μὲν λόγου ἀπατᾶσθαι ἄριστοι, μετὰ δεδοκιμασμένου δὲ μὴ ξυνέπεσθαι ἐθέλειν, δοῦλοι ὄντες τῶν αἰεὶ ἀτόπων, ὑπερόπται δὲ τῶν εἰωθότων, καὶ μάλιστα μὲν αὐτὸς εἰπεῖν ἕκαστος βουλόμενος δύνασθαι, εἰ δὲ μή, ἀνταγωνιζόμενοι τοῖς τοιαῦτα λέγουσι μὴ ὕστεροι ἀκολουθῆσαι δοκεῖν τῇ γνώμῃ, ὀξέως δέ τι λέγοντος προεπαινέσαι, καὶ προαισθέσθαι τε πρόθυμοι εἶναι τὰ λεγόμενα καὶ προνοῆσαι βραδεῖς τὰ ἐξ αὐτῶν ἀποβησόμενα, ζητοῦντές τε ἄλλο τι ὡς εἰπεῖν ἢ ἐν οἷς ζῶμεν, φρονοῦντες δὲ οὐδὲ περὶ τῶν παρόντων ἱκανῶς· ἁπλῶς τε ἀκοῆς ἡδονῇ ἡσσώμενοι καὶ σοφιστῶν θεαταῖς ἐοικότες καθημένοις μᾶλλον ἢ περὶ πόλεως βουλευομένοις.

[39] Ὧν ἐγὼ πειρώμενος ἀποτρέπειν ὑμᾶς ἀποφαίνω Μυτιληναίους μάλιστα δὴ μίαν πόλιν ἠδικηκότας ὑμᾶς. ἐγὼ γάρ, οἵτινες μὲν μὴ δυνατοὶ φέρειν τὴν ὑμετέραν ἀρχὴν ἢ οἵτινες ὑπὸ τῶν πολεμίων ἀναγκασθέντες ἀπέστησαν, ξυγγνώμην ἔχω· νῆσον δὲ οἵτινες ἔχοντες μετὰ τειχῶν καὶ κατὰ θάλασσαν μόνον φοβούμενοι τοὺς ἡμετέρους πολεμίους, ἐν ᾧ καὶ αὐτοὶ τριήρων παρασκευῇ οὐκ ἄφαρκτοι ἦσαν πρὸς αὐτούς, αὐτόνομοί τε οἰκοῦντες καὶ τιμώμενοι ἐς τὰ πρῶτα ὑπὸ ἡμῶν τοιαῦτα εἰργάσαντο, τί ἄλλο οὗτοι ἢ ἐπεβούλευσάν τε καὶ ἐπανέστησαν μᾶλλον ἢ ἀπέστησαν (ἀπόστασις μέν γε τῶν βίαιόν τι πασχόντων ἐστίν), ἐζήτησάν τε μετὰ τῶν πολεμιωτάτων ἡμᾶς στάντες διαφθεῖραι; καίτοι δεινότερόν ἐστιν ἢ εἰ καθ᾿ αὑτοὺς δύναμιν κτώμενοι ἀντεπολέμησαν. παράδειγμα δὲ αὐτοῖς οὔτε αἱ τῶν πέλας ξυμφοραὶ ἐγένοντο, ὅσοι ἀποστάντες ἤδη ἡμῶν ἐχειρώθησαν, οὔτε ἡ παροῦσα εὐδαιμονία παρέσχεν ὄκνον μὴ ἐλθεῖν ἐς τὰ δεινά· γενόμενοι δὲ πρὸς τὸ μέλλον θρασεῖς καὶ ἐλπίσαντες μακρότερα μὲν τῆς δυνάμεως, ἐλάσσω δὲ τῆς βουλήσεως, πόλεμον ἤραντο, ἰσχὺν ἀξιώσαντες τοῦ δικαίου προθεῖναι· ἐν ᾧ γὰρ ᾠήθησαν περιέσεσθαι, ἐπέθεντο ἡμῖν οὐκ ἀδικούμενοι. εἴωθε δὲ τῶν πόλεων αἷς ἂν μάλιστα καὶ δι᾿ ἐλαχίστου ἀπροσδόκητος εὐπραγία ἔλθῃ, ἐς ὕβριν τρέπειν· τὰ δὲ πολλὰ κατὰ λόγον τοῖς ἀνθρώποις εὐτυχοῦντα ἀσφαλέστερα ἢ παρὰ δόξαν, καὶ κακοπραγίαν ὡς εἰπεῖν ῥᾷον ἀπωθοῦνται ἢ εὐδαιμονίαν διασῴζονται. χρῆν δὲ Μυτιληναίους καὶ πάλαι μηδὲν διαφερόντως τῶν ἄλλων ὑφ᾿ ἡμῶν τετιμῆσθαι, καὶ οὐκ ἂν ἐς τόδε ἐξύβρισαν· πέφυκε γὰρ καὶ ἄλλως ἄνθρωπος τὸ μὲν θεραπεῦον ὑπερφρονεῖν, τὸ δὲ μὴ ὑπεῖκον θαυμάζειν. κολασθέντων δὲ καὶ νῦν ἀξίως τῆς ἀδικίας, καὶ μὴ τοῖς μὲν ὀλίγοις ἡ αἰτία προστεθῇ, τὸν δὲ δῆμον ἀπολύσητε. πάντες γὰρ ὑμῖν γε ὁμοίως ἐπέθεντο, οἷς γ᾿ ἐξῆν ὡς ἡμᾶς τραπομένοις νῦν πάλιν ἐν τῇ πόλει εἶναι· ἀλλὰ τὸν μετὰ τῶν ὀλίγων κίνδυνον ἡγησάμενοι βεβαιότερον ξυναπέστησαν. τῶν τε ξυμμάχων σκέψασθε εἰ τοῖς τε ἀναγκασθεῖσιν ὑπὸ τῶν πολεμίων καὶ τοῖς ἑκοῦσιν ἀποστᾶσι τὰς αὐτὰς ζημίας προσθήσετε, τίνα οἴεσθε ὅντινα οὐ βραχείᾳ προφάσει ἀποστήσεσθαι, ὅταν ἢ κατορθώσαντι ἐλευθέρωσις ᾖ ἢ σφαλέντι μηδὲν παθεῖν ἀνήκεστον; ἡμῖν δὲ πρὸς ἑκάστην πόλιν ἀποκεκινδυνεύσεται τά τε χρήματα καὶ αἱ ψυχαί, καὶ τυχόντες μὲν πόλιν ἐφθαρμένην παραλαβόντες τῆς ἔπειτα προσόδου, δι᾿ ἣν ἰσχύομεν, τὸ λοιπὸν στερήσεσθε, σφαλέντες δὲ πολεμίους πρὸς τοῖς ὑπάρχουσιν ἕξομεν, καὶ ὃν χρόνον τοῖς νῦν καθεστηκόσι δεῖ ἐχθροῖς ἀνθίστασθαι, τοῖς οἰκείοις ξυμμάχοις πολεμήσομεν.

[40] Ὀὔκουν δεῖ προθεῖναι ἐλπίδα οὔτε λόγῳ πιστὴν οὔτε χρήμασιν ὠνητήν, ὡς ξυγγνώμην ἁμαρτεῖν ἀνθρωπίνως λήψονται. ἄκοντες μὲν γὰρ οὐκ ἔβλαψαν, εἰδότες δὲ ἐπεβούλευσαν· ξύγγνωμον δ᾿ ἐστὶ τὸ ἀκούσιον. ἐγὼ μὲν οὖν καὶ τότε πρῶτον καὶ νῦν διαμάχομαι μὴ μεταγνῶναι ὑμᾶς τὰ προδεδογμένα, μηδὲ τρισὶ τοῖς ἀξυμφορωτάτοις τῇ ἀρχῇ, οἴκτῳ καὶ ἡδονῇ λόγων καὶ ἐπιεικείᾳ, ἁμαρτάνειν. ἔλεός τε γὰρ πρὸς τοὺς ὁμοίους δίκαιος ἀντιδίδοσθαι, καὶ μὴ πρὸς τοὺς οὔτ᾿ ἀντοικτιοῦντας ἐξ ἀνάγκης τε καθεστῶτας αἰεὶ πολεμίους· οἵ τε τέρποντες λόγῳ ῥήτορες ἕξουσι καὶ ἐν ἄλλοις ἐλάσσοσιν ἀγῶνα, καὶ μὴ ἐν ᾧ ἡ μὲν πόλις βραχέα ἡσθεῖσα μεγάλα ζημιώσεται, αὐτοὶ δὲ ἐκ τοῦ εὖ εἰπεῖν τὸ παθεῖν εὖ ἀντιλήψονται· καὶ ἡ ἐπιείκεια πρὸς τοὺς μέλλοντας ἐπιτηδείους καὶ τὸ λοιπὸν ἔσεσθαι μᾶλλον δίδοται ἢ πρὸς τοὺς ὁμοίους τε καὶ οὐδὲν ἧσσον πολεμίους ὑπολειπομένους. ἕν τε ξυνελὼν λέγω· πειθόμενοι μὲν ἐμοὶ τά τε δίκαια ἐς Μυτιληναίους καὶ τὰ ξύμφορα ἅμα ποιήσετε, ἄλλως δὲ γνόντες τοῖς μὲν οὐ χαριεῖσθε, ὑμᾶς δὲ αὐτοὺς μᾶλλον δικαιώσεσθε. εἰ γὰρ οὗτοι ὀρθῶς ἀπέστησαν, ὑμεῖς ἂν οὐ χρεὼν ἄρχοιτε. εἰ δὲ δὴ καὶ οὐ προσῆκον ὅμως ἀξιοῦτε τοῦτο δρᾶν, παρὰ τὸ εἰκός τοι καὶ τούσδε ξυμφόρως δεῖ κολάζεσθαι, ἢ παύεσθαι τῆς ἀρχῆς καὶ ἐκ τοῦ ἀκινδύνου ἀνδραγαθίζεσθαι. τῇ τε αὐτῇ ζημίᾳ ἀξιώσατε ἀμύνασθαι καὶ μὴ ἀναλγητότεροι οἱ διαφεύγοντες τῶν ἐπιβουλευσάντων φανῆναι, ἐνθυμηθέντες ἃ εἰκὸς ἦν αὐτοὺς ποιῆσαι κρατήσαντας ὑμῶν, ἄλλως τε καὶ προϋπάρξαντας ἀδικίας. μάλιστα δὲ οἱ μὴ ξὺν προφάσει τινὰ κακῶς ποιοῦντες ἐπεξέρχονται καὶ διολλύναι, τὸν κίνδυνον ὑφορώμενοι τοῦ ὑπολειπομένου ἐχθροῦ· ὁ γὰρ μὴ ξὺν ἀνάγκῃ τι παθὼν χαλεπώτερος διαφυγὼν τοῦ ἀπὸ τῆς ἴσης ἐχθροῦ.

᾿Μὴ οὖν προδόται γένησθε ὑμῶν αὐτῶν, γενόμενοι δ᾿ ὅτι ἐγγύτατα τῇ γνώμῃ τοῦ πάσχειν καὶ ὡς πρὸ παντὸς ἂν ἐτιμήσασθε αὐτοὺς χειρώσασθαι, νῦν ἀνταπόδοτε μὴ μαλακισθέντες πρὸς τὸ παρὸν αὐτίκα μηδὲ τοῦ ἐπικρεμασθέντος ποτὲ δεινοῦ ἀμνημονοῦντες. κολάσατε δὲ ἀξίως τούτους τε καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις παράδειγμα σαφὲς καταστήσατε, ὃς ἂν ἀφιστῆται, θανάτῳ ζημιωσόμενον. τόδε γὰρ ἢν γνῶσιν, ἧσσον τῶν πολεμίων ἀμελήσαντες τοῖς ὑμετέροις αὐτῶν μαχεῖσθε ξυμμάχοις.᾿

[41] Τοιαῦτα μὲν ὁ Κλέων εἶπεν· μετὰ δ᾿ αὐτὸν Διόδοτος ὁ Εὐκράτους, ὅσπερ καὶ ἐν τῇ προτέρᾳ ἐκκλησίᾳ ἀντέλεγε μάλιστα μὴ ἀποκτεῖναι Μυτιληναίους, παρελθὼν καὶ τότε ἔλεγε τοιάδε.

[42] Ὀὔτε τοὺς προθέντας τὴν διαγνώμην αὖθις περὶ Μυτιληναίων αἰτιῶμαι, οὔτε τοὺς μεμφομένους μὴ πολλάκις περὶ τῶν μεγίστων βουλεύεσθαι ἐπαινῶ, νομίζω δὲ δύο τὰ ἐναντιώτατα εὐβουλίᾳ εἶναι, τάχος τε καὶ ὀργήν, ὧν τὸ μὲν μετὰ ἀνοίας φιλεῖ γίγνεσθαι, τὸ δὲ μετὰ ἀπαιδευσίας καὶ βραχύτητος γνώμης. τούς τε λόγους ὅστις διαμάχεται μὴ διδασκάλους τῶν πραγμάτων γίγνεσθαι, ἢ ἀξύνετός ἐστιν ἢ ἰδίᾳ τι αὐτῷ διαφέρει· ἀξύνετος μέν, εἰ ἄλλῳ τινὶ ἡγεῖται περὶ τοῦ μέλλοντος δυνατὸν εἶναι καὶ μὴ ἐμφανοῦς φράσαι, διαφέρει δ᾿ αὐτῷ, εἰ βουλόμενός τι αἰσχρὸν πεῖσαι εὖ μὲν εἰπεῖν οὐκ ἂν ἡγεῖται περὶ τοῦ μὴ καλοῦ δύνασθαι, εὖ δὲ διαβαλὼν ἐκπλῆξαι ἂν τούς τε ἀντεροῦντας καὶ τοὺς ἀκουσομένους. χαλεπώτατοι δὲ καὶ οἱ ἐπὶ χρήμασι προσκατηγοροῦντες ἐπίδειξίν τινα. εἰ μὲν γὰρ ἀμαθίαν κατῃτιῶντο, ὁ μὴ πείσας ἀξυνετώτερος ἂν δόξας εἶναι ἢ ἀδικώτερος ἀπεχώρει· ἀδικίας δ᾿ ἐπιφερομένης πείσας τε ὕποπτος γίγνεται καὶ μὴ τυχὼν μετὰ ἀξυνεσίας καὶ ἄδικος. ἥ τε πόλις οὐκ ὠφελεῖται ἐν τῷ τοιῷδε· φόβῳ γὰρ ἀποστερεῖται τῶν ξυμβούλων. καὶ πλεῖστ᾿ ἂν ὀρθοῖτο ἀδυνάτους λέγειν ἔχουσα τοὺς τοιούτους τῶν πολιτῶν· ἐλάχιστα γὰρ ἂν πεισθεῖεν ἁμαρτάνειν. χρὴ δὲ τὸν μὲν ἀγαθὸν πολίτην μὴ ἐκφοβοῦντα τοὺς ἀντεροῦντας, ἀλλ᾿ ἀπὸ τοῦ ἴσου φαίνεσθαι ἄμεινον λέγοντα, τὴν δὲ σώφρονα πόλιν τῷ τε πλεῖστα εὖ βουλεύοντι μὴ προστιθέναι τιμήν, ἀλλὰ μηδ᾿ ἐλασσοῦν τῆς ὑπαρχούσης, καὶ τὸν μὴ τυχόντα γνώμης οὐχ ὅπως ζημιοῦν ἀλλὰ μηδ᾿ ἀτιμάζειν. οὕτω γὰρ ὅ τε κατορθῶν ἥκιστα ἂν ἐπὶ τῷ ἔτι μειζόνων ἀξιοῦσθαι παρὰ γνώμην τι καὶ πρὸς χάριν λέγοι, ὅ τε μὴ ἐπιτυχὼν ὀρέγοιτο τῷ αὐτῷ χαριζόμενός τι καὶ αὐτὸς προσάγεσθαι τὸ πλῆθος.

[43] Ὧν ἡμεῖς τἀναντία δρῶμεν, καὶ προσέτι ἤν τις καὶ ὑποπτεύηται κέρδους μὲν ›νεκα τὰ βέλτιστα δὲ ὅμως λέγειν, φθονήσαντες τῆς οὐ βεβαίου δοκήσεως τῶν κερδῶν τὴν φανερὰν ὠφελίαν τῆς πόλεως ἀφαιρούμεθα. καθέστηκε δὲ τἀγαθὰ ἀπὸ τοῦ εὐθέος λεγόμενα μηδὲν ἀνυποπτότερα εἶναι τῶν κακῶν, ὥστε δεῖν ὁμοίως τόν τε τὰ δεινότατα βουλόμενον πεῖσαι ἀπάτῃ προσάγεσθαι τὸ πλῆθος καὶ τὸν τὰ ἀμείνω λέγοντα ψευσάμενον πιστὸν γενέσθαι. μόνην τε πόλιν διὰ τὰς περινοίας εὖ ποιῆσαι ἐκ τοῦ προφανοῦς μὴ ἐξαπατήσαντα ἀδύνατον· ὁ γὰρ διδοὺς φανερῶς τι ἀγαθὸν ἀνθυποπτεύεται ἀφανῶς πῃ πλέον ἕξειν. χρὴ δὲ πρὸς τὰ μέγιστα καὶ ἐν τῷ τοιῷδε ἀξιοῦν τι ἡμᾶς περαιτέρω προνοοῦντας λέγειν ὑμῶν τῶν δι᾿ ὀλίγου σκοπούντων, ἄλλως τε καὶ ὑπεύθυνον τὴν παραίνεσιν ἔχοντας πρὸς ἀνεύθυνον τὴν ὑμετέραν ἀκρόασιν. εἰ γὰρ ὅ τε πείσας καὶ ὁ ἐπισπόμενος ὁμοίως ἐβλάπτοντο, σωφρονέστερον ἂν ἐκρίνετε· νῦν δὲ πρὸς ὀργὴν ἥντινα τύχητε ἔστιν ὅτε σφαλέντες τὴν τοῦ πείσαντος μίαν γνώμην ζημιοῦτε καὶ οὐ τὰς ὑμετέρας αὐτῶν, εἰ πολλαὶ οὖσαι ξυνεξήμαρτον.

[44] ᾿Ἐγὼ δὲ παρῆλθον οὔτε ἀντερῶν περὶ Μυτιληναίων οὔτε κατηγορήσων. οὐ γὰρ περὶ τῆς ἐκείνων ἀδικίας ἡμῖν ὁ ἀγών, εἰ σωφρονοῦμεν, ἀλλὰ περὶ τῆς ἡμετέρας εὐβουλίας. ἤν τε γὰρ ἀποφήνω πάνυ ἀδικοῦντας αὐτούς, οὐ διὰ τοῦτο καὶ ἀποκτεῖναι κελεύσω, εἰ μὴ ξυμφέρον, ἤν τε καὶ ἔχοντάς τι ξυγγνώμης εἶεν , εἰ τῇ πόλει μὴ ἀγαθὸν φαίνοιτο. νομίζω δὲ περὶ τοῦ μέλλοντος ἡμᾶς μᾶλλον βουλεύεσθαι ἢ τοῦ παρόντος. καὶ τοῦτο ὃ μάλιστα Κλέων ἰσχυρίζεται, ἐς τὸ λοιπὸν ξυμφέρον ἔσεσθαι πρὸς τὸ ἧσσον ἀφίστασθαι θάνατον ζημίαν προθεῖσι, καὶ αὐτὸς περὶ τοῦ ἐς τὸ μέλλον καλῶς ἔχοντος ἀντισχυριζόμενος τἀναντία γιγνώσκω. καὶ οὐκ ἀξιῶ ὑμᾶς τῷ εὐπρεπεῖ τοῦ ἐκείνου λόγου τὸ χρήσιμον τοῦ ἐμοῦ ἀπώσασθαι. δικαιότερος γὰρ ὢν αὐτοῦ ὁ λόγος πρὸς τὴν νῦν ὑμετέραν ὀργὴν ἐς Μυτιληναίους τάχ᾿ ἂν ἐπισπάσαιτο· ἡμεῖς δὲ οὐ δικαζόμεθα πρὸς αὐτούς, ὥστε τῶν δικαίων δεῖν, ἀλλὰ βουλευόμεθα περὶ αὐτῶν, ὅπως χρησίμως ἕξουσιν.

[45] ᾿Ἐν οὖν ταῖς πόλεσι πολλῶν θανάτου ζημίαι πρόκεινται, καὶ οὐκ ἴσων τῷδε, ἀλλ᾿ ἐλασσόνων ἁμαρτημάτων· ὅμως δὲ τῇ ἐλπίδι ἐπαιρόμενοι κινδυνεύουσι, καὶ οὐδείς πω καταγνοὺς ἑαυτοῦ μὴ περιέσεσθαι τῷ ἐπιβουλεύματι ἦλθεν ἐς τὸ δεινόν. πόλις τε ἀφισταμένη τίς πω ἥσσω τῇ δοκήσει ἔχουσα τὴν παρασκευὴν ἢ οἰκείαν ἢ ἄλλων ξυμμαχίᾳ τούτῳ ἐπεχείρησεν; πεφύκασί τε ἅπαντες καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ ἁμαρτάνειν, καὶ οὐκ ἔστι νόμος ὅστις ἀπείρξει τούτου, ἐπεὶ διεξεληλύθασί γε διὰ πασῶν τῶν ζημιῶν οἱ ἄνθρωποι προστιθέντες, εἴ πως ἧσσον ἀδικοῖντο ὑπὸ τῶν κακούργων. καὶ εἰκὸς τὸ πάλαι τῶν μεγίστων ἀδικημάτων μαλακωτέρας κεῖσθαι αὐτάς, παραβαινομένων δὲ τῷ χρόνῳ ἐς τὸν θάνατον αἱ πολλαὶ ἀνήκουσιν· καὶ τοῦτο ὅμως παραβαίνεται. ἢ τοίνυν δεινότερόν τι τούτου δέος εὑρετέον ἐστὶν ἢ τόδε γε οὐδὲν ἐπίσχει, ἀλλ᾿ ἡ μὲν πενία ἀνάγκῃ τὴν τόλμαν παρέχουσα, ἡ δ᾿ ἐξουσία ὕβρει τὴν πλεονεξίαν καὶ φρονήματι, αἱ δ᾿ ἄλλαι ξυντυχίαι ὀργῇ τῶν ἀνθρώπων ὡς ἑκάστη τις κατέχεται ὑπ᾿ ἀνηκέστου τινὸς κρείσσονος ἐξάγουσιν ἐς τοὺς κινδύνους. ἥ τε ἐλπὶς καὶ ὁ ἔρως ἐπὶ παντί, ὁ μὲν ἡγούμενος, ἡ δ᾿ ἐφεπομένη, καὶ ὁ μὲν τὴν ἐπιβουλὴν ἐκφροντίζων, ἡ δὲ τὴν εὐπορίαν τῆς τύχης ὑποτιθεῖσα, πλεῖστα βλάπτουσι, καὶ ὄντα ἀφανῆ κρείσσω ἐστὶ τῶν ὁρωμένων δεινῶν. καὶ ἡ τύχη ἐπ᾿ αὐτοῖς οὐδὲν ἔλασσον ξυμβάλλεται ἐς τὸ ἐπαίρειν· ἀδοκήτως γὰρ ἔστιν ὅτε παρισταμένη καὶ ἐκ τῶν ὑποδεεστέρων κινδυνεύειν τινὰ προάγει, καὶ οὐχ ἧσσον τὰς πόλεις, ὅσῳ περὶ τῶν μεγίστων τε, ἐλευθερίας ἢ ἄλλων ἀρχῆς, καὶ μετὰ πάντων ἕκαστος ἀλογίστως ἐπὶ πλέον τι αὑτὸν ἐδόξασεν. ἁπλῶς τε ἀδύνατον καὶ πολλῆς εὐηθείας, ὅστις οἴεται τῆς ἀνθρωπείας φύσεως ὁρμωμένης προθύμως τι πρᾶξαι ἀποτροπήν τινα ἔχειν ἢ νόμων ἰσχύι ἢ ἄλλῳ τῳ δεινῷ.

[46] Ὀὔκουν χρὴ οὔτε τοῦ θανάτου τῇ ζημίᾳ ὡς ἐχεγγύῳ πιστεύσαντας χεῖρον βουλεύσασθαι οὔτε ἀνέλπιστον καταστῆσαι τοῖς ἀποστᾶσιν ὡς οὐκ ἔσται μεταγνῶναι καὶ ὅτι ἐν βραχυτάτῳ τὴν ἁμαρτίαν καταλῦσαι. σκέψασθε γὰρ ὅτι νῦν μέν, ἤν τις καὶ ἀποστᾶσα πόλις γνῷ μὴ περιεσομένη, ἔλθοι ἂν ἐς ξύμβασιν δυνατὴ οὖσα ἔτι τὴν δαπάνην ἀποδοῦναι καὶ τὸ λοιπὸν ὑποτελεῖν· ἐκείνως δὲ τίνα οἴεσθε ἥντινα οὐκ ἄμεινον μὲν ἢ νῦν παρασκευάσεσθαι, πολιορκίᾳ δὲ παρατενεῖσθαι ἐς τοὔσχατον, εἰ τὸ αὐτὸ δύναται σχολῇ καὶ ταχὺ ξυμβῆναι; ἡμῖν τε πῶς οὐ βλάβη δαπανᾶν καθημένοις διὰ τὸ ἀξύμβατον καί, ἢν ἕλωμεν, πόλιν ἐφθαρμένην παραλαβεῖν καὶ τῆς προσόδου τὸ λοιπὸν ἀπ᾿ αὐτῆς στέρεσθαι; ἰσχύομεν δὲ πρὸς τοὺς πολεμίους τῷδε. ὥστε οὐ δικαστὰς ὄντας δεῖ ἡμᾶς μᾶλλον τῶν ἐξαμαρτανόντων ἀκριβεῖς βλάπτεσθαι ἢ ὁρᾶν ὅπως ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον μετρίως κολάζοντες ταῖς πόλεσιν ἕξομεν ἐς χρημάτων λόγον ἰσχυούσαις χρῆσθαι, καὶ τὴν φυλακὴν μὴ ἀπὸ τῶν νόμων τῆς δεινότητος ἀξιοῦν ποιεῖσθαι, ἀλλ᾿ ἀπὸ τῶν ἔργων τῆς ἐπιμελείας. οὗ νῦν τοὐναντίον δρῶντες, ἤν τινα ἐλεύθερον καὶ βίᾳ ἀρχόμενον εἰκότως πρὸς αὐτονομίαν ἀποστάντα χειρωσώμεθα, χαλεπῶς οἰόμεθα χρῆναι τιμωρεῖσθαι. χρὴ δὲ τοὺς ἐλευθέρους οὐκ ἀφισταμένους σφόδρα κολάζειν, ἀλλὰ πρὶν ἀποστῆναι σφόδρα φυλάσσειν καὶ προκαταλαμβάνειν ὅπως μηδ᾿ ἐς ἐπίνοιαν τούτου ἴωσι, κρατήσαντάς τε ὅτι ἐπ᾿ ἐλάχιστον τὴν αἰτίαν ἐπιφέρειν.

[47] ᾿Ὑμεῖς δὲ σκέψασθε ὅσον ἂν καὶ τοῦτο ἁμαρτάνοιτε Κλέωνι πειθόμενοι. νῦν μὲν γὰρ ὑμῖν ὁ δῆμος ἐν πάσαις ταῖς πόλεσιν εὔνους ἐστί, καὶ ἢ οὐ ξυναφίσταται τοῖς ὀλίγοις ἤ, ἐὰν βιασθῇ, ὑπάρχει τοῖς ἀποστήσασι πολέμιος εὐθύς, καὶ τῆς ἀντικαθισταμένης πόλεως τὸ πλῆθος ξύμμαχον ἔχοντες ἐς πόλεμον ἐπέρχεσθε. εἰ δὲ διαφθερεῖτε τὸν δῆμον τὸν Μυτιληναίων, ὃς οὔτε μετέσχε τῆς ἀποστάσεως, ἐπειδή τε ὅπλων ἐκράτησεν, ἑκὼν παρέδωκε τὴν πόλιν, πρῶτον μὲν ἀδικήσετε τοὺς εὐεργέτας κτείνοντες, ἔπειτα καταστήσετε τοῖς δυνατοῖς τῶν ἀνθρώπων ὃ βούλονται μάλιστα· ἀφιστάντες γὰρ τὰς πόλεις τὸν δῆμον εὐθὺς ξύμμαχον ›ξουσι, προδειξάντων ὑμῶν τὴν αὐτὴν ζημίαν τοῖς τε ἀδικοῦσιν ὁμοίως κεῖσθαι καὶ τοῖς μή. δεῖ δέ, καὶ εἰ ἠδίκησαν, μὴ προσποιεῖσθαι, ὅπως ὃ μόνον ἡμῖν ἔτι ξύμμαχόν ἐστι μὴ πολέμιον γένηται. καὶ τοῦτο πολλῷ ξυμφορώτερον ἡγοῦμαι ἐς τὴν κάθεξιν τῆς ἀρχῆς, ἑκόντας ἡμᾶς ἀδικηθῆναι ἢ δικαίως οὓς μὴ δεῖ διαφθεῖραι· καὶ τὸ Κλέωνος τὸ αὐτὸ δίκαιον καὶ ξύμφορον τῆς τιμωρίας οὐχ εὑρίσκεται ἐν αὐτῷ δυνατὸν ὂν ἅμα γίγνεσθαι.

[48] ᾿Ὑμεῖς δὲ γνόντες ἀμείνω τάδε εἶναι καὶ μήτε οἴκτῳ πλέον νείμαντες μήτ᾿ ἐπιεικείᾳ, οἷς οὐδὲ ἐγὼ ἐῶ προσάγεσθαι, ἀπ᾿ αὐτῶν δὲ τῶν παραινουμένων πείθεσθέ μοι Μυτιληναίων οὓς μὲν Πάχης ἀπέπεμψεν ὡς ἀδικοῦντας κρῖναι καθ᾿ ἡσυχίαν, τοὺς δ᾿ ἄλλους ἐᾶν οἰκεῖν. τάδε γὰρ ἔς τε τὸ μέλλον ἀγαθὰ καὶ τοῖς πολεμίοις ἤδη φοβερά· ὅστις γὰρ εὖ βουλεύεται πρὸς τοὺς ἐναντίους κρείσσων ἐστὶν ἢ μετ᾿ ἔργων ἰσχύος ἀνοίᾳ ἐπιών.᾿

[49] Τοιαῦτα δὲ ὁ Διόδοτος εἶπεν. ῥηθεισῶν δὲ τῶν γνωμῶν τούτων μάλιστα ἀντιπάλων πρὸς ἀλλήλας οἱ Ἀθηναῖοι ἦλθον μὲν ἐς ἀγῶνα ὅμως τῆς δόξης καὶ ἐγένοντο ἐν τῇ χειροτονίᾳ ἀγχώμαλοι, ἐκράτησε δὲ ἡ τοῦ Διοδότου. καὶ τριήρη εὐθὺς ἄλλην ἀπέστελλον κατὰ σπουδήν, ὅπως μὴ φθασάσης τῆς προτέρας εὕρωσι διεφθαρμένην τὴν πόλιν· προεῖχε δὲ ἡμέρᾳ καὶ νυκτὶ μάλιστα. παρασκευασάντων δὲ τῶν Μυτιληναίων πρέσβεων τῇ νηὶ οἶνον καὶ ἄλφιτα καὶ μεγάλα ὑποσχομένων, εἰ φθάσειαν, ἐγένετο σπουδὴ τοῦ πλοῦ τοιαύτη ὥστε ἤσθιόν τε ἅμα ἐλαύνοντες οἴνῳ καὶ ἐλαίῳ ἄλφιτα πεφυραμένα, καὶ οἱ μὲν ὕπνον ᾑροῦντο κατὰ μέρος, οἱ δὲ ἤλαυνον. κατὰ τύχην δὲ πνεύματος οὐδενὸς ἐναντιωθέντος καὶ τῆς μὲν προτέρας νεὼς οὐ σπουδῇ πλεούσης ἐπὶ πρᾶγμα ἀλλόκοτον, ταύτης δὲ τοιούτῳ τρόπῳ ἐπειγομένης, ἡ μὲν ἔφθασε τοσοῦτον ὅσον Πάχητα ἀνεγνωκέναι τὸ ψήφισμα καὶ μέλλειν δράσειν τὰ δεδογμένα, ἡ δ᾿ ὑστέρα αὐτῆς ἐπικατάγεται καὶ διεκώλυσε μὴ διαφθεῖραι. παρὰ τοσοῦτον μὲν ἡ Μυτιλήνη ἦλθε κινδύνου. [50] τοὺς δ᾿ ἄλλους ἄνδρας οὓς ὁ Πάχης ἀπέπεμψεν ὡς αἰτιωτάτους ὄντας τῆς ἀποστάσεως Κλέωνος γνώμῃ διέφθειραν οἱ Ἀθηναῖοι (ἦσαν δὲ ὀλίγῳ πλείους χιλίων), καὶ Μυτιληναίων τείχη καθεῖλον καὶ ναῦς παρέλαβον. ὕστερον δὲ φόρον μὲν οὐκ ἔταξαν Λεσβίοις, κλήρους δὲ ποιήσαντες τῆς γῆς πλὴν τῆς Μηθυμναίων τρισχιλίους τριακοσίους μὲν τοῖς θεοῖς ἱεροὺς ἐξεῖλον, ἐπὶ δὲ τοὺς ἄλλους σφῶν αὐτῶν κληρούχους τοὺς λαχόντας ἀπέπεμψαν· οἷς ἀργύριον Λέσβιοι ταξάμενοι τοῦ κλήρου ἑκάστου τοῦ ἐνιαυτοῦ δύο μνᾶς φέρειν αὐτοὶ εἰργάζοντο τὴν γῆν. παρέλαβον δὲ καὶ τὰ ἐν τῇ ἠπείρῳ πολίσματα οἱ Ἀθηναῖοι ὅσων Μυτιληναῖοι ἐκράτουν, καὶ ὑπήκουον ὕστερον Ἀθηναίων. τὰ μὲν κατὰ Λέσβον οὕτως ἐγένετο.

[51] Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει μετὰ τὴν Λέσβου ἅλωσιν Ἀθηναῖοι Νικίου τοῦ Νικηράτου στρατηγοῦντος ἐστράτευσαν ἐπὶ Μινῴαν τὴν νῆσον, ἣ κεῖται πρὸ Μεγάρων· ἐχρῶντο δὲ αὐτῇ πύργον ἐνοικοδομήσαντες οἱ Μεγαρῆς φρουρίῳ. ἐβούλετο δὲ Νικίας τὴν φυλακὴν αὐτόθεν δι᾿ ἐλάσσονος τοῖς Ἀθηναίοις καὶ μὴ ἀπὸ τοῦ Βουδόρου καὶ τῆς Σαλαμῖνος εἶναι, τούς τε Πελοποννησίους, ὅπως μὴ ποιῶνται ἔκπλους αὐτόθεν λανθάνοντες τριήρων τε, οἷον καὶ τὸ πρὶν γενόμενον, καὶ λῃστῶν ἐκπομπαῖς, τοῖς τε Μεγαρεῦσιν ἅμα μηδὲν ἐσπλεῖν. ἑλὼν οὖν ἀπὸ τῆς Νισαίας πρῶτον δύο πύργω προύχοντε μηχαναῖς ἐκ θαλάσσης καὶ τὸν ἔσπλουν ἐς τὸ μεταξὺ τῆς νήσου ἐλευθερώσας ἀπετείχιζε καὶ τὸ ἐκ τῆς ἠπείρου, ᾗ κατὰ γέφυραν διὰ τενάγους ἐπιβοήθεια ἦν τῇ νήσῳ οὐ πολὺ διεχούσῃ τῆς ἠπείρου. ὡς δὲ τοῦτο ἐξειργάσαντο ἐν ἡμέραις ὀλίγαις, ὕστερον δὴ καὶ ἐν τῇ νήσῳ τεῖχος ἐγκαταλιπὼν καὶ φρουρὰν ἀνεχώρησε τῷ στρατῷ.

[52] Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου καὶ οἱ Πλαταιῆς οὐκέτι ἔχοντες σῖτον οὐδὲ δυνάμενοι πολιορκεῖσθαι ξυνέβησαν τοῖς Πελοποννησίοις τοιῷδε τρόπῳ. προσέβαλλον αὐτῶν τῷ τείχει, οἱ δὲ οὐκ ἐδύναντο ἀμύνεσθαι. γνοὺς δὲ ὁ Λακεδαιμόνιος ἄρχων τὴν ἀσθένειαν αὐτῶν βίᾳ μὲν οὐκ ἐβούλετο ἑλεῖν (εἰρημένον γὰρ ἦν αὐτῷ ἐκ Λακεδαίμονος, ὅπως, εἰ σπονδαὶ γίγνοιντό ποτε πρὸς Ἀθηναίους καὶ ξυγχωροῖεν ὅσα πολέμῳ χωρία ἔχουσιν ἑκάτεροι ἀποδίδοσθαι, μὴ ἀνάδοτος εἴη ἡ Πλάταια ὡς αὐτῶν ἑκόντων προσχωρησάντων), προσπέμπει δὲ αὐτοῖς κήρυκα λέγοντα, εἰ βούλονται παραδοῦναι τὴν πόλιν ἑκόντες τοῖς Λακεδαιμονίοις καὶ δικασταῖς ἐκείνοις χρήσασθαι, τούς τε ἀδίκους κολάζειν, παρὰ δίκην δὲ οὐδένα. τοσαῦτα μὲν ὁ κῆρυξ εἶπεν· οἱ δέ (ἦσαν γὰρ ἤδη ἐν τῷ ἀσθενεστάτῳ) παρέδοσαν τὴν πόλιν. καὶ τοὺς Πλαταιᾶς ἔτρεφον οἱ Πελοποννήσιοι ἡμέρας τινάς, ἐν ὅσῳ οἱ ἐκ τῆς Λακεδαίμονος δικασταὶ πέντε ἄνδρες ἀφίκοντο. ἐλθόντων δὲ αὐτῶν κατηγορία μὲν οὐδεμία προυτέθη, ἠρώτων δὲ αὐτοὺς ἐπικαλεσάμενοι τοσοῦτον μόνον, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐν τῷ πολέμῳ τῷ καθεστῶτι ἀγαθόν [τι] εἰργασμένοι εἰσίν. οἱ δ᾿ ἔλεγον αἰτησάμενοι μακρότερα εἰπεῖν καὶ προτάξαντες σφῶν αὐτῶν Ἀστύμαχόν τε τὸν Ἀσωπολάου καὶ Λάκωνα τὸν Αἰειμνήστου πρόξενον ὄντα Λακεδαιμονίων· καὶ ἐπελθόντες ἔλεγον τοιάδε.

[53] ᾿Τὴν μὲν παράδοσιν τῆς πόλεως, ὦ Λακεδαιμόνιοι, πιστεύσαντες ὑμῖν ἐποιησάμεθα, οὐ τοιάνδε δίκην οἰόμενοι ὑφέξειν, νομιμωτέραν δέ τινα ἔσεσθαι, καὶ ἐν δικασταῖς οὐκ ἂν ἄλλοις δεξάμενοι, ὥσπερ καὶ ἐσμέν, γενέσθαι [ἢ ὑμῖν], ἡγούμενοι τὸ ἴσον μάλιστ᾿ ἂν φέρεσθαι. νῦν δὲ φοβούμεθα μὴ ἀμφοτέρων ἅμα ἡμαρτήκαμεν· τόν τε γὰρ ἀγῶνα περὶ τῶν δεινοτάτων εἶναι εἰκότως ὑποπτεύομεν καὶ ὑμᾶς μὴ οὐ κοινοὶ ἀποβῆτε, τεκμαιρόμενοι προκατηγορίας τε ἡμῶν οὐ προγεγενημένης ᾗ χρὴ ἀντειπεῖν (ἀλλ᾿ αὐτοὶ λόγον ᾐτησάμεθα) τό τε ἐπερώτημα βραχὺ ὄν, ᾧ τὰ μὲν ἀληθῆ ἀποκρίνασθαι ἐναντία γίγνεται, τὰ δὲ ψευδῆ ἔλεγχον ἔχει. πανταχόθεν δὲ ἄποροι καθεστῶτες ἀναγκαζόμεθα καὶ ἀσφαλέστερον δοκεῖ εἶναι εἰπόντας τι κινδυνεύειν· καὶ γὰρ ὁ μὴ ῥηθεὶς λόγος τοῖς ὧδ᾿ ἔχουσιν αἰτίαν ἂν παράσχοι ὡς, εἰ ἐλέχθη, σωτήριος ἂν ἦν. χαλεπῶς δὲ ἔχει ἡμῖν πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ ἡ πειθώ. ἀγνῶτες μὲν γὰρ ὄντες ἀλλήλων ἐπεσενεγκάμενοι μαρτύρια ὧν ἄπειροι ἦτε ὠφελούμεθ᾿ ἄν· νῦν δὲ πρὸς εἰδότας πάντα λελέξεται, καὶ δέδιμεν οὐχὶ μὴ προκαταγνόντες ἡμῶν τὰς ἀρετὰς ἥσσους εἶναι τῶν ὑμετέρων ἔγκλημα αὐτὸ ποιῆτε, ἀλλὰ μὴ ἄλλοις χάριν φέροντες ἐπὶ διεγνωσμένην κρίσιν καθιστώμεθα. [54] παρεχόμενοι δὲ ὅμως ἃ ἔχομεν δίκαια πρός τε τὰ Θηβαίων διάφορα καὶ ἐς ὑμᾶς καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, τῶν εὖ δεδραμένων ὑπόμνησιν ποιησόμεθα καὶ πείθειν πειρασόμεθα.

᾿Φαμὲν γὰρ πρὸς τὸ ἐρώτημα τὸ βραχύ, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐν τῷ πολέμῳ τῷδε ἀγαθὸν πεποιήκαμεν, εἰ μὲν ὡς πολεμίους ἐρωτᾶτε, οὐκ ἀδικεῖσθαι ὑμᾶς μὴ εὖ παθόντας, φίλους δὲ νομίζοντας αὐτοὺς ἁμαρτάνειν μᾶλλον τοὺς ἡμῖν ἐπιστρατεύσαντας. τὰ δ᾿ ἐν τῇ εἰρήνῃ καὶ πρὸς τὸν Μῆδον ἀγαθοὶ γεγενήμεθα, τὴν μὲν οὐ λύσαντες νῦν πρότεροι, τῷ δὲ ξυνεπιθέμενοι τότε ἐς ἐλευθερίαν τῆς Ἑλλάδος μόνοι Βοιωτῶν. καὶ γὰρ ἠπειρῶταί τε ὄντες ἐναυμαχήσαμεν ἐπ᾿ Ἀρτεμισίῳ, μάχῃ τε τῇ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ γῇ γενομένῃ παρεγενόμεθα ὑμῖν τε καὶ Παυσανίᾳ· εἴ τέ τι ἄλλο κατ᾿ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐγένετο ἐπικίνδυνον τοῖς Ἕλλησι, πάντων παρὰ δύναμιν μετέσχομεν. καὶ ὑμῖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, ἰδίᾳ, ὅτεπερ δὴ μέγιστος φόβος περιέστη τὴν Σπάρτην μετὰ τὸν σεισμὸν τῶν ἐς Ἰθώμην Εἱλώτων ἀποστάντων, τὸ τρίτον μέρος ἡμῶν αὐτῶν ἐξεπέμψαμεν ἐς ἐπικουρίαν· ὧν οὐκ εἰκὸς ἀμνημονεῖν.

[55] ᾿Καὶ τὰ μὲν παλαιὰ καὶ μέγιστα τοιοῦτοι ἠξιώσαμεν εἶναι, πολέμιοι δὲ ἐγενόμεθα ὕστερον. ὑμεῖς δὲ αἴτιοι· δεομένων γὰρ ξυμμαχίας ὅτε Θηβαῖοι ἡμᾶς ἐβιάσαντο, ὑμεῖς ἀπεώσασθε καὶ πρὸς Ἀθηναίους ἐκελεύετε τραπέσθαι ὡς ἐγγὺς ὄντας, ὑμῶν δὲ μακρὰν ἀποικούντων. ἐν μέντοι τῷ πολέμῳ οὐδὲν ἐκπρεπέστερον ὑπὸ ἡμῶν οὔτε ἐπάθετε οὔτε ἐμελλήσατε. εἰ δ᾿ ἀποστῆναι Ἀθηναίων οὐκ ἠθελήσαμεν ὑμῶν κελευσάντων, οὐκ ἠδικοῦμεν· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι ἐβοήθουν ἡμῖν ἐναντία Θηβαίοις ὅτε ὑμεῖς ἀπωκνεῖτε, καὶ προδοῦναι αὐτοὺς οὐκέτι ἦν καλόν, ἄλλως τε καὶ οὓς εὖ παθών τις καὶ αὐτὸς δεόμενος προσηγάγετο ξυμμάχους καὶ πολιτείας μετέλαβεν, ἰέναι δὲ ἐς τὰ παραγγελλόμενα εἰκὸς ἦν προθύμως. ἃ δὲ ἑκάτεροι ἐξηγεῖσθε τοῖς ξυμμάχοις, οὐχ οἱ ἑπόμενοι αἴτιοι εἴ τι μὴ καλῶς ἐδρᾶτο, ἀλλ᾿ οἱ ἄγοντες ἐπὶ τὰ μὴ ὀρθῶς ἔχοντα.

[56] ᾿Θηβαῖοι δὲ πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα ἡμᾶς ἠδίκησαν, τὸ δὲ τελευταῖον αὐτοὶ ξύνιστε, δι᾿ ὅπερ καὶ τάδε πάσχομεν. πόλιν γὰρ αὐτοὺς τὴν ἡμετέραν καταλαμβάνοντας ἐν σπονδαῖς καὶ προσέτι ἱερομηνίᾳ ὀρθῶς τε ἐτιμωρησάμεθα κατὰ τὸν πᾶσι νόμον καθεστῶτα, τὸν ἐπιόντα πολέμιον ὅσιον εἶναι ἀμύνεσθαι, καὶ νῦν οὐκ ἂν εἰκότως δι᾿ αὐτοὺς βλαπτοίμεθα. εἰ γὰρ τῷ αὐτίκα χρησίμῳ ὑμῶν τε καὶ ἐκείνων πολεμίῳ τὸ δίκαιον λήψεσθε, τοῦ μὲν ὀρθοῦ φανεῖσθε οὐκ ἀληθεῖς κριταὶ ὄντες, τὸ δὲ ξυμφέρον μᾶλλον θεραπεύοντες. καίτοι εἰ νῦν ὑμῖν ὠφέλιμοι δοκοῦσιν εἶναι, πολὺ καὶ ἡμεῖς καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες μᾶλλον τότε ὅτε ἐν μείζονι κινδύνῳ ἦτε. νῦν μὲν γὰρ ἑτέροις ὑμεῖς ἐπέρχεσθε δεινοί, ἐν ἐκείνῳ δὲ τῷ καιρῷ, ὅτε πᾶσι δουλείαν ἐπέφερεν ὁ βάρβαρος, οἵδε μετ᾿ αὐτοῦ ἦσαν. καὶ δίκαιον ἡμῶν τῆς νῦν ἁμαρτίας, εἰ ἄρα ἡμάρτηταί τι, ἀντιθεῖναι τὴν τότε προθυμίαν· καὶ μείζω τε πρὸς ἐλάσσω εὑρήσετε καὶ ἐν καιροῖς οἷς σπάνιον ἦν τῶν Ἑλλήνων τινὰ ἀρετὴν τῇ Ξέρξου δυνάμει ἀντιτάξασθαι, ἐπῃνοῦντό τε μᾶλλον οἱ μὴ τὰ ξύμφορα πρὸς τὴν ἔφοδον αὑτοῖς ἀσφαλείᾳ πράσσοντες, ἐθέλοντες δὲ τολμᾶν μετὰ κινδύνων τὰ βέλτιστα. ὧν ἡμεῖς γενόμενοι καὶ τιμηθέντες ἐς τὰ πρῶτα νῦν ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς δέδιμεν μὴ διαφθαρῶμεν, Ἀθηναίους ἑλόμενοι δικαίως μᾶλλον ἢ ὑμᾶς κερδαλέως. καίτοι χρὴ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ὁμοίως φαίνεσθαι γιγνώσκοντας, καὶ τὸ ξυμφέρον μὴ ἄλλο τι νομίσαι ἢ τῶν ξυμμάχων τοῖς ἀγαθοῖς ὅταν αἰεὶ βέβαιον τὴν χάριν τῆς ἀρετῆς ἔχωσι καὶ τὸ παραυτίκα που ὑμῖν ὠφέλιμον καθιστῆται.

[57] ᾿Προσκέψασθέ τε ὅτι νῦν μὲν παράδειγμα τοῖς πολλοῖς τῶν Ἑλλήνων ἀνδραγαθίας νομίζεσθε· εἰ δὲ περὶ ἡμῶν γνώσεσθε μὴ τὰ εἰκότα (οὐ γὰρ ἀφανῆ κρινεῖτε τὴν δίκην τήνδε, ἐπαινούμενοι δὲ περὶ οὐδ᾿ ἡμῶν μεμπτῶν), ὁρᾶτε ὅπως μὴ οὐκ ἀποδέξωνται ἀνδρῶν ἀγαθῶν πέρι αὐτοὺς ἀμείνους ὄντας ἀπρεπές τι ἐπιγνῶναι, οὐδὲ πρὸς ἱεροῖς τοῖς κοινοῖς σκῦλα ἀπὸ ἡμῶν τῶν εὐεργετῶν τῆς Ἑλλάδος ἀνατεθῆναι. δεινὸν δὲ δόξει εἶναι Πλάταιαν Λακεδαιμονίους πορθῆσαι, καὶ τοὺς μὲν πατέρας ἀναγράψαι ἐς τὸν τρίποδα τὸν ἐν Δελφοῖς δι᾿ ἀρετὴν τὴν πόλιν, ὑμᾶς δὲ καὶ ἐκ παντὸς τοῦ Ἑλληνικοῦ πανοικεσίᾳ διὰ Θηβαίους ἐξαλεῖψαι. ἐς τοῦτο γὰρ δὴ ξυμφορᾶς προκεχωρήκαμεν, οἵτινες Μήδων τε κρατησάντων ἀπωλλύμεθα καὶ νῦν ἐν ὑμῖν τοῖς πρὶν φιλτάτοις Θηβαίων ἡσσώμεθα καὶ δύο ἀγῶνας τοὺς μεγίστους ὑπέστημεν, τότε μέν, τὴν πόλιν εἰ μὴ παρέδομεν, λιμῷ διαφθαρῆναι, νῦν δὲ θανάτου δίκῃ κρίνεσθαι. καὶ περιεώσμεθα ἐκ πάντων Πλαταιῆς οἱ παρὰ δύναμιν πρόθυμοι ἐς τοὺς Ἕλληνας ἐρῆμοι καὶ ἀτιμώρητοι· καὶ οὔτε τῶν τότε ξυμμάχων ὠφελεῖ οὐδείς, ὑμεῖς τε, ὦ Λακεδαιμόνιοι, ἡ μόνη ἐλπίς, δέδιμεν μὴ οὐ βέβαιοι ἦτε.

[58] ᾿Καίτοι ἀξιοῦμέν γε καὶ θεῶν ἕνεκα τῶν ξυμμαχικῶν ποτὲ γενομένων καὶ τῆς ἀρετῆς τῆς ἐς τοὺς Ἕλληνας καμφθῆναι ὑμᾶς καὶ μεταγνῶναι εἴ τι ὑπὸ Θηβαίων ἐπείσθητε, τήν τε δωρεὰν ἀνταπαιτῆσαι αὐτοὺς μὴ κτείνειν οὓς μὴ ὑμῖν πρέπει, σώφρονά τε ἀντὶ αἰσχρᾶς κομίσασθαι χάριν, καὶ μὴ ἡδονὴν δόντας ἄλλοις κακίαν αὐτοὺς ἀντιλαβεῖν· βραχὺ γὰρ τὸ τὰ ἡμέτερα σώματα διαφθεῖραι, ἐπίπονον δὲ τὴν δύσκλειαν αὐτοῦ ἀφανίσαι. οὐκ ἐχθροὺς γὰρ ἡμᾶς εἰκότως τιμωρήσεσθε, ἀλλ᾿ εὔνους, κατ᾿ ἀνάγκην πολεμήσαντας. ὥστε καὶ τῶν σωμάτων ἄδειαν ποιοῦντες ὅσια ἂν δικάζοιτε καὶ προνοοῦντες ὅτι ἑκόντας τε ἐλάβετε καὶ χεῖρας προϊσχομένους (ὁ δὲ νόμος τοῖς Ἕλλησι μὴ κτείνειν τούτους), ἔτι δὲ καὶ εὐεργέτας γεγενημένους διὰ παντός. ἀποβλέψατε γὰρ ἐς πατέρων τῶν ὑμετέρων θήκας, οὓς ἀποθανόντας ὑπὸ Μήδων καὶ ταφέντας ἐν τῇ ἡμετέρᾳ ἐτιμῶμεν κατὰ ἔτος ἕκαστον δημοσίᾳ ἐσθήμασί τε καὶ τοῖς ἄλλοις νομίμοις, ὅσα τε ἡ γῆ ἡμῶν ἀνεδίδου ὡραῖα, πάντων ἀπαρχὰς ἐπιφέροντες, εὖνοι μὲν ἐκ φιλίας χώρας, ξύμμαχοι δὲ ὁμαίχμοις ποτὲ γενομένοις. ὧν ὑμεῖς τοὐναντίον ἂν δράσαιτε μὴ ὀρθῶς γνόντες. σκέψασθέ τε· Παυσανίας μὲν γὰρ ἔθαπτεν αὐτοὺς νομίζων ἐν γῇ τε φιλίᾳ τιθέναι καὶ παρ᾿ ἀνδράσι τοιούτοις· ὑμεῖς δὲ εἰ κτενεῖτε ἡμᾶς καὶ χώραν τὴν Πλαταιίδα Θηβαΐδα ποιήσετε, τί ἄλλο ἢ ἐν πολεμίᾳ τε καὶ παρὰ τοῖς αὐθένταις πατέρας τοὺς ὑμετέρους καὶ ξυγγενεῖς ἀτίμους γερῶν ὧν νῦν ἴσχουσι καταλείψετε; πρὸς δὲ καὶ γῆν ἐν ᾗ ἠλευθερώθησαν οἱ Ἕλληνες δουλώσετε, ἱερά τε θεῶν οἷς εὐξάμενοι Μήδων ἐκράτησαν ἐρημοῦτε καὶ θυσίας τὰς πατρίους τῶν ἑσσαμένων καὶ κτισάντων ἀφαιρήσεσθε.

[59] Ὀὐ πρὸς τῆς ὑμετέρας δόξης, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τάδε, οὔτε ἐς τὰ κοινὰ τῶν Ἑλλήνων νόμιμα καὶ ἐς τοὺς προγόνους ἁμαρτάνειν οὔτε ἡμᾶς τοὺς εὐεργέτας ἀλλοτρίας ἕνεκα ἔχθρας μὴ αὐτοὺς ἀδικηθέντας διαφθεῖραι, φείσασθαι δὲ καὶ ἐπικλασθῆναι τῇ γνώμῃ οἴκτῳ σώφρονι λαβόντας, μὴ ὧν πεισόμεθα μόνον δεινότητα κατανοοῦντας, ἀλλ᾿ οἷοί τε ἂν ὄντες πάθοιμεν καὶ ὡς ἀστάθμητον τὸ τῆς ξυμφορᾶς ᾧτινί ποτ᾿ ἂν καὶ ἀναξίῳ ξυμπέσοι. ἡμεῖς τε, ὡς πρέπον ἡμῖν καὶ ὡς ἡ χρεία προάγει, αἰτούμεθα ὑμᾶς, θεοὺς τοὺς ὁμοβωμίους καὶ κοινοὺς τῶν Ἑλλήνων ἐπιβοώμενοι, πεῖσαι τάδε· προφερόμενοι ὅρκους οὓς οἱ πατέρες ὑμῶν ὤμοσαν μὴ ἀμνημονεῖν ἱκέται γιγνόμεθα ὑμῶν τῶν πατρῴων τάφων καὶ ἐπικαλούμεθα τοὺς κεκμηκότας μὴ γενέσθαι ὑπὸ Θηβαίοις μηδὲ τοῖς ἐχθίστοις φίλτατοι ὄντες παραδοθῆναι. ἡμέρας τε ἀναμιμνῄσκομεν ἐκείνης ᾗ τὰ λαμπρότατα μετ᾿ αὐτῶν πράξαντες νῦν ἐν τῇδε τὰ δεινότατα κινδυνεύομεν παθεῖν. ὅπερ δὲ ἀναγκαῖόν τε καὶ χαλεπώτατον τοῖς ὧδε ἔχουσι, λόγου τελευτᾶν, διότι καὶ τοῦ βίου ὁ κίνδυνος ἐγγὺς μετ᾿ αὐτοῦ, παυόμενοι λέγομεν ἤδη ὅτι οὐ Θηβαίοις παρέδομεν τὴν πόλιν (εἱλόμεθα γὰρ ἂν πρό γε τούτου τῷ αἰσχίστῳ ὀλέθρῳ λιμῷ τελευτῆσαι), ὑμῖν δὲ πιστεύσαντες προσήλθομεν (καὶ δίκαιον, εἰ μὴ πείθομεν, ἐς τὰ αὐτὰ καταστήσαντας τὸν ξυντυχόντα κίνδυνον ἐᾶσαι ἡμᾶς αὐτοὺς ἑλέσθαι), ἐπισκήπτομέν τε ἅμα μὴ Πλαταιῆς ὄντες οἱ προθυμότατοι περὶ τοὺς Ἕλληνας γενόμενοι Θηβαίοις τοῖς ἡμῖν ἐχθίστοις ἐκ τῶν ὑμετέρων χειρῶν καὶ τῆς ὑμετέρας πίστεως ἱκέται ὄντες, ὦ Λακεδαιμόνιοι, παραδοθῆναι, γενέσθαι δὲ σωτῆρας ἡμῶν καὶ μὴ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας ἐλευθεροῦντας ἡμᾶς διολέσαι.᾿

[60] Τοιαῦτα μὲν οἱ Πλαταιῆς εἶπον. οἱ δὲ Θηβαῖοι δείσαντες πρὸς τὸν λόγον αὐτῶν μὴ οἱ Λακεδαιμόνιοί τι ἐνδῶσι, παρελθόντες ἔφασαν καὶ αὐτοὶ βούλεσθαι εἰπεῖν, ἐπειδὴ καὶ ἐκείνοις παρὰ γνώμην τὴν αὑτῶν μακρότερος λόγος ἐδόθη τῆς πρὸς τὸ ἐρώτημα ἀποκρίσεως. ὡς δ᾿ ἐκέλευσαν, ἔλεγον τοιάδε.

[61] ᾿Τοὺς μὲν λόγους οὐκ ἂν ᾐτησάμεθα εἰπεῖν, εἰ καὶ αὐτοὶ βραχέως τὸ ἐρωτηθὲν ἀπεκρίναντο καὶ μὴ ἐπὶ ἡμᾶς τραπόμενοι κατηγορίαν ἐποιήσαντο καὶ περὶ αὑτῶν ἔξω τῶν προκειμένων καὶ ἅμα οὐδὲ ᾐτιαμένων πολλὴν τὴν ἀπολογίαν καὶ ἔπαινον ὧν οὐδεὶς ἐμέμψατο. νῦν δὲ πρὸς μὲν τὰ ἀντειπεῖν δεῖ, τῶν δὲ ἔλεγχον ποιήσασθαι, ἵνα μήτε ἡ ἡμετέρα αὐτοὺς κακία ὠφελῇ μήτε ἡ τούτων δόξα, τὸ δ᾿ ἀληθὲς περὶ ἀμφοτέρων ἀκούσαντες κρίνητε.

᾿Ἡμεῖς δὲ αὐτοῖς διάφοροι ἐγενόμεθα πρῶτον ὅτι ἡμῶν κτισάντων Πλάταιαν ὕστερον τῆς ἄλλης Βοιωτίας καὶ ἄλλα χωρία μετ᾿ αὐτῆς, ἃ ξυμμείκτους ἀνθρώπους ἐξελάσαντες ἔσχομεν, οὐκ ἠξίουν οὗτοι, ὥσπερ ἐτάχθη τὸ πρῶτον, ἡγεμονεύεσθαι ὑφ᾿ ἡμῶν, ἔξω δὲ τῶν ἄλλων Βοιωτῶν παραβαίνοντες τὰ πάτρια, ἐπειδὴ προσηναγκάζοντο, προσεχώρησαν πρὸς Ἀθηναίους καὶ μετ᾿ αὐτῶν πολλὰ ἡμᾶς ἔβλαπτον, ἀνθ᾿ ὧν καὶ ἀντέπασχον.

[62] ᾿Ἐπειδὴ δὲ καὶ ὁ βάρβαρος ἦλθεν ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα, φασὶ μόνοι Βοιωτῶν οὐ μηδίσαι, καὶ τούτῳ μάλιστα αὐτοί τε ἀγάλλονται καὶ ἡμᾶς λοιδοροῦσιν. ἡμεῖς δὲ μηδίσαι μὲν αὐτοὺς οὔ φαμεν διότι οὐδ᾿ Ἀθηναίους, τῇ μέντοι αὐτῇ ἰδέᾳ ὕστερον ἰόντων Ἀθηναίων ἐπὶ τοὺς Ἕλληνας μόνους αὖ Βοιωτῶν ἀττικίσαι. καίτοι σκέψασθε ἐν οἵῳ εἴδει ἑκάτεροι ἡμῶν τοῦτο ἔπραξαν. ἡμῖν μὲν γὰρ ἡ πόλις τότε ἐτύγχανεν οὔτε κατ᾿ ὀλιγαρχίαν ἰσόνομον πολιτεύουσα οὔτε κατὰ δημοκρατίαν· ὅπερ δέ ἐστι νόμοις μὲν καὶ τῷ σωφρονεστάτῳ ἐναντιώτατον, ἐγγυτάτω δὲ τυράννου, δυναστεία ὀλίγων ἀνδρῶν εἶχε τὰ πράγματα. καὶ οὗτοι ἰδίας δυνάμεις ἐλπίσαντες ἔτι μᾶλλον σχήσειν εἰ τὰ τοῦ Μήδου κρατήσειε, κατέχοντες ἰσχύι τὸ πλῆθος ἐπηγάγοντο αὐτόν· καὶ ἡ ξύμπασα πόλις οὐκ αὐτοκράτωρ οὖσα ἑαυτῆς τοῦτ᾿ ἔπραξεν, οὐδ᾿ ἄξιον αὐτῇ ὀνειδίσαι ὧν μὴ μετὰ νόμων ἥμαρτεν. ἐπειδὴ γοῦν ὅ τε Μῆδος ἀπῆλθε καὶ τοὺς νόμους ἔλαβε, σκέψασθαι χρή, Ἀθηναίων ὕστερον ἐπιόντων τήν τε ἄλλην Ἑλλάδα καὶ τὴν ἡμετέραν χώραν πειρωμένων ὑφ᾿ αὑτοῖς ποιεῖσθαι καὶ κατὰ στάσιν ἤδη ἐχόντων αὐτῆς τὰ πολλά, εἰ μαχόμενοι ἐν Κορωνείᾳ καὶ νικήσαντες αὐτοὺς ἠλευθερώσαμεν τὴν Βοιωτίαν καὶ τοὺς ἄλλους νῦν προθύμως ξυνελευθεροῦμεν, ἵππους τε παρέχοντες καὶ παρασκευὴν ὅσην οὐκ ἄλλοι τῶν ξυμμάχων.

[63] ᾿Καὶ τὰ μὲν ἐς τὸν μηδισμὸν τοσαῦτα ἀπολογούμεθα· ὡς δὲ ὑμεῖς μᾶλλόν τε ἠδικήκατε τοὺς Ἕλληνας καὶ ἀξιώτεροί ἐστε πάσης ζημίας, πειρασόμεθα ἀποφαίνειν. ἐγένεσθε ἐπὶ τῇ ἡμετέρᾳ τιμωρίᾳ, ὡς φατέ, Ἀθηναίων ξύμμαχοι καὶ πολῖται. οὐκοῦν χρῆν τὰ πρὸς ἡμᾶς μόνον ὑμᾶς ἐπάγεσθαι αὐτοὺς καὶ μὴ ξυνεπιέναι μετ᾿ αὐτῶν ἄλλοις, ὑπάρχον γε ὑμῖν, εἴ τι καὶ ἄκοντες προσήγεσθε ὑπ᾿ Ἀθηναίων, τῆς τῶν Λακεδαιμονίων τῶνδε ἤδη ἐπὶ τῷ Μήδῳ ξυμμαχίας γεγενημένης, ἣν αὐτοὶ μάλιστα προβάλλεσθε· ἱκανή γε ἦν ἡμᾶς τε ὑμῶν ἀποτρέπειν, καί, τὸ μέγιστον, ἀδεῶς παρέχειν βουλεύεσθαι. ἀλλ᾿ ἑκόντες καὶ οὐ βιαζόμενοι ἔτι εἵλεσθε μᾶλλον τὰ Ἀθηναίων. καὶ λέγετε ὡς αἰσχρὸν ἦν προδοῦναι τοὺς εὐεργέτας· πολὺ δέ γε αἴσχιον καὶ ἀδικώτερον τοὺς πάντας Ἕλληνας καταπροδοῦναι, οἷς ξυνωμόσατε, ἢ Ἀθηναίους μόνους, τοὺς μὲν καταδουλουμένους τὴν Ἑλλάδα, τοὺς δὲ ἐλευθεροῦντας. καὶ οὐκ ἴσην αὐτοῖς τὴν χάριν ἀνταπέδοτε οὐδὲ αἰσχύνης ἀπηλλαγμένην· ὑμεῖς μὲν γὰρ ἀδικούμενοι αὐτούς, ὡς φατέ, ἐπηγάγεσθε, τοῖς δὲ ἀδικοῦσιν ἄλλους ξυνεργοὶ κατέστητε. καίτοι τὰς ὁμοίας χάριτας μὴ ἀντιδιδόναι αἰσχρὸν μᾶλλον ἢ τὰς μετὰ δικαιοσύνης μὲν ὀφειληθείσας, ἐς ἀδικίαν δὲ ἀποδιδομένας. [64] δῆλόν τε ἐποιήσατε οὐδὲ τότε τῶν Ἑλλήνων ἕνεκα μόνοι οὐ μηδίσαντες, ἀλλ᾿ ὅτι οὐδ᾿ Ἀθηναῖοι, ὑμεῖς δὲ τοῖς μὲν ταὐτὰ βουλόμενοι ποιεῖν, τοῖς δὲ τἀναντία. καὶ νῦν ἀξιοῦτε, ἀφ᾿ ὧν δι᾿ ἑτέρους ἐγένεσθε ἀγαθοί, ἀπὸ τούτων ὠφελεῖσθαι. ἀλλ᾿ οὐκ εἰκός· ὥσπερ δὲ Ἀθηναίους εἵλεσθε, τούτοις ξυναγωνίζεσθε, καὶ μὴ προφέρετε τὴν τότε γενομένην ξυνωμοσίαν ὡς χρὴ ἀπ᾿ αὐτῆς νῦν σῴζεσθαι. ἀπελίπετε γὰρ αὐτὴν καὶ παραβάντες ξυγκατεδουλοῦσθε μᾶλλον Αἰγινήτας καὶ ἄλλους τινὰς τῶν ξυνομοσάντων ἢ διεκωλύετε, καὶ ταῦτα οὔτε ἄκοντες ἔχοντές τε τοὺς νόμους οὕσπερ μέχρι τοῦ δεῦρο καὶ οὐδενὸς ὑμᾶς βιασαμένου ὥσπερ ἡμᾶς. τὴν τελευταίαν τε πρὶν περιτειχίζεσθαι πρόκλησιν ἐς ἡσυχίαν ἡμῶν, ὥστε μηδετέροις ἀμύνειν, οὐκ ἐδέχεσθε. τίνες ἂν οὖν ὑμῶν δικαιότερον πᾶσι τοῖς Ἕλλησι μισοῖντο, οἵτινες ἐπὶ τῷ ἐκείνων κακῷ ἀνδραγαθίαν προύθεσθε; καὶ ἃ μέν ποτε χρηστοὶ ἐγένεσθε, ὡς φατέ, οὐ προσήκοντα νῦν ἐπεδείξατε, ἃ δὲ ἡ φύσις αἰεὶ ἐβούλετο, ἐξηλέγχθη ἐς τὸ ἀληθές· μετὰ γὰρ Ἀθηναίων ἄδικον ὁδὸν ἰόντων ἐχωρήσατε.

[65] ᾿Τὰ μὲν οὖν ἐς τὸν ἡμέτερόν τε ἀκούσιον μηδισμὸν καὶ τὸν ὑμέτερον ἑκούσιον ἀττικισμὸν τοιαῦτα ἀποφαίνομεν· ἃ δὲ τελευταῖά φατε ἀδικηθῆναι, παρανόμως γὰρ ἐλθεῖν ἡμᾶς ἐν σπονδαῖς καὶ ἱερομηνίᾳ ἐπὶ τὴν ὑμετέραν πόλιν, οὐ νομίζομεν οὐδ᾿ ἐν τούτοις ὑμῶν μᾶλλον ἁμαρτεῖν. εἰ μὲν γὰρ ἡμεῖς αὐτοὶ πρός τε τὴν πόλιν ἐλθόντες ἐμαχόμεθα καὶ τὴν γῆν ἐδῃοῦμεν ὡς πολέμιοι, ἀδικοῦμεν· εἰ δὲ ἄνδρες ὑμῶν οἱ πρῶτοι καὶ χρήμασι καὶ γένει, βουλόμενοι τῆς μὲν ἔξω ξυμμαχίας ὑμᾶς παῦσαι, ἐς δὲ τὰ κοινὰ τῶν πάντων Βοιωτῶν πάτρια καταστῆσαι, ἐπεκαλέσαντο ἑκόντες, τί ἀδικοῦμεν; οἱ γὰρ ἄγοντες παρανομοῦσι μᾶλλον τῶν ἑπομένων. ἀλλ᾿ οὔτ᾿ ἐκεῖνοι, ὡς ἡμεῖς κρίνομεν, οὔτε ἡμεῖς· πολῖται δὲ ὄντες ὥσπερ ὑμεῖς καὶ πλείω παραβαλλόμενοι, τὸ ἑαυτῶν τεῖχος ἀνοίξαντες καὶ ἐς τὴν αὑτῶν πόλιν φιλίως, οὐ πολεμίως κομίσαντες ἐβούλοντο τούς τε ὑμῶν χείρους μηκέτι μᾶλλον γενέσθαι τούς τε ἀμείνους τὰ ἄξια ἔχειν, σωφρονισταὶ ὄντες τῆς γνώμης καὶ τῶν σωμάτων τὴν πόλιν οὐκ ἀλλοτριοῦντες ἀλλ᾿ ἐς τὴν ξυγγένειαν οἰκειοῦντες, ἐχθροὺς οὐδενὶ καθιστάντες, ἅπασι δ᾿ ὁμοίως ἐνσπόνδους. [66] τεκμήριον δὲ ὡς οὐ πολεμίως ἐπράσσομεν· οὔτε γὰρ ἠδικήσαμεν οὐδένα, προείπομέν τε τὸν βουλόμενον κατὰ τὰ τῶν πάντων Βοιωτῶν πάτρια πολιτεύειν ἰέναι πρὸς ἡμᾶς. καὶ ὑμεῖς ἄσμενοι χωρήσαντες καὶ ξύμβασιν ποιησάμενοι τὸ μὲν πρῶτον ἡσυχάζετε, ὕστερον δὲ κατανοήσαντες ἡμᾶς ὀλίγους ὄντας, εἰ ἄρα καὶ ἐδοκοῦμέν τι ἀνεπιεικέστερον πρᾶξαι οὐ μετὰ τοῦ πλήθους ὑμῶν ἐσελθόντες, τὰ μὲν ὁμοῖα οὐκ ἀνταπέδοτε ἡμῖν, μήτε νεωτερίσαι ἔργῳ λόγοις τε πείθειν ὥστε ἐξελθεῖν, ἐπιθέμενοι δὲ παρὰ τὴν ξύμβασιν, οὓς μὲν ἐν χερσὶν ἀπεκτείνατε, οὐχ ὁμοίως ἀλγοῦμεν (κατὰ νόμον γὰρ δή τινα ἔπασχον), οὓς δὲ χεῖρας προϊσχομένους καὶ ζωγρήσαντες ὑποσχόμενοί τε ἡμῖν ὕστερον μὴ κτενεῖν παρανόμως διεφθείρατε, πῶς οὐ δεινὰ εἴργασθε; καὶ ταῦτα τρεῖς ἀδικίας ἐν ὀλίγῳ πράξαντες, τήν τε λυθεῖσαν ὁμολογίαν καὶ τῶν ἀνδρῶν τὸν ὕστερον θάνατον καὶ τὴν περὶ αὐτῶν ἡμῖν μὴ κτενεῖν ψευσθεῖσαν ὑπόσχεσιν, ἢν τὰ ἐν τοῖς ἀγροῖς ὑμῖν μὴ ἀδικῶμεν, ὅμως φατὲ ἡμᾶς παρανομῆσαι καὶ αὐτοὶ ἀξιοῦτε μὴ ἀντιδοῦναι δίκην. οὔκ, ἤν γε οὗτοι τὰ ὀρθὰ γιγνώσκωσιν· πάντων δὲ αὐτῶν ἕνεκα κολασθήσεσθε.

[67] ᾿Καὶ ταῦτα, ὦ Λακεδαιμόνιοι, τούτου ἕνεκα ἐπεξήλθομεν καὶ ὑπὲρ ὑμῶν καὶ ἡμῶν, ἵνα ὑμεῖς μὲν εἰδῆτε δικαίως αὐτῶν καταγνωσόμενοι, ἡμεῖς δὲ ἔτι ὁσιώτερον τετιμωρημένοι. καὶ μὴ παλαιὰς ἀρετάς, εἴ τις ἄρα καὶ ἐγένετο, ἀκούοντες ἐπικλασθῆτε, ἃς χρὴ τοῖς μὲν ἀδικουμένοις ἐπικούρους εἶναι, τοῖς δὲ αἰσχρόν τι δρῶσι διπλασίας ζημίας, ὅτι οὐκ ἐκ προσηκόντων ἁμαρτάνουσιν. μηδὲ ὀλοφυρμῷ καὶ οἴκτῳ ὠφελείσθων, πατέρων τε τάφους τῶν ὑμετέρων ἐπιβοώμενοι καὶ τὴν σφετέραν ἐρημίαν. καὶ γὰρ ἡμεῖς ἀνταποφαίνομεν πολλῷ δεινότερα παθοῦσαν τὴν ὑπὸ τούτων ἡλικίαν ἡμῶν διεφθαρμένην, ὧν πατέρες οἱ μὲν πρὸς ὑμᾶς τὴν Βοιωτίαν ἄγοντες ἀπέθανον ἐν Κορωνείᾳ, οἱ δὲ πρεσβῦται λελειμμένοι καὶ οἰκίαι ἐρῆμοι πολλῷ δικαιοτέραν ὑμῶν ἱκετείαν ποιοῦνται τούσδε τιμωρήσασθαι. οἴκτου τε ἀξιώτεροι τυγχάνειν οἱ ἀπρεπές τι πάσχοντες τῶν ἀνθρώπων, οἱ δὲ δικαίως, ὥσπερ οἵδε, τὰ ἐναντία ἐπίχαρτοι εἶναι. καὶ τὴν νῦν ἐρημίαν δι᾿ ἑαυτοὺς ἔχουσιν· τοὺς γὰρ ἀμείνους ξυμμάχους ἑκόντες ἀπεώσαντο. παρενόμησάν τε οὐ προπαθόντες ὑφ᾿ ἡμῶν, μίσει δὲ πλέον ἢ δίκῃ κρίναντες καὶ οὐκ ἀνταποδόντες νῦν τὴν ἴσην τιμωρίαν· ἔννομα γὰρ πείσονται καὶ οὐχὶ ἐκ μάχης χεῖρας προϊσχόμενοι, ὥσπερ φασίν, ἀλλ᾿ ἀπὸ ξυμβάσεως ἐς δίκην σφᾶς αὐτοὺς παραδόντες. ἀμύνατε οὖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, καὶ τῷ τῶν Ἑλλήνων νόμῳ ὑπὸ τῶνδε παραβαθέντι, καὶ ἡμῖν ἄνομα παθοῦσιν ἀνταπόδοτε χάριν δικαίαν ὧν πρόθυμοι γεγενήμεθα, καὶ μὴ τοῖς τῶνδε λόγοις περιωσθῶμεν ἐν ὑμῖν, ποιήσατε δὲ τοῖς Ἕλλησι παράδειγμα οὐ λόγων τοὺς ἀγῶνας προθήσοντες ἀλλ᾿ ἔργων, ὧν ἀγαθῶν μὲν ὄντων βραχεῖα ἡ ἀπαγγελία ἀρκεῖ, ἁμαρτανομένων δὲ λόγοι ἔπεσι κοσμηθέντες προκαλύμματα γίγνονται. ἀλλ᾿ ἢν οἱ ἡγεμόνες, ὥσπερ νῦν ὑμεῖς, κεφαλαιώσαντες πρὸς τοὺς ξύμπαντας διαγνώμας ποιήσησθε, ἧσσόν τις ἐπ᾿ ἀδίκοις ἔργοις λόγους καλοὺς ζητήσει.᾿

[68] Τοιαῦτα δὲ οἱ Θηβαῖοι εἶπον. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι δικασταὶ νομίζοντες τὸ ἐπερώτημα σφίσιν ὀρθῶς ἕξειν, εἴ τι ἐν τῷ πολέμῳ ὑπ᾿ αὐτῶν ἀγαθὸν πεπόνθασι, διότι τόν τε ἄλλον χρόνον ἠξίουν δῆθεν αὐτοὺς κατὰ τὰς παλαιὰς Παυσανίου μετὰ τὸν Μῆδον σπονδὰς ἡσυχάζειν καὶ ὅτε ὕστερον ἃ πρὸ τοῦ περιτειχίζεσθαι προείχοντο αὐτοῖς, κοινοὺς εἶναι κατ᾿ ἐκεῖνα, ὡς οὐκ ἐδέξαντο, ἡγούμενοι τῇ ἑαυτῶν δικαίᾳ βουλήσει ἔκσπονδοι ἤδη ὑπ᾿ αὐτῶν κακῶς πεπονθέναι, αὖθις τὸ αὐτὸ ἕνα ἕκαστον παραγαγόντες καὶ ἐρωτῶντες, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἀγαθὸν ἐν τῷ πολέμῳ δεδρακότες εἰσίν, ὁπότε μὴ φαῖεν, ἀπάγοντες ἀπέκτεινον καὶ ἐξαίρετον ἐποιήσαντο οὐδένα. διέφθειραν δὲ Πλαταιῶν μὲν αὐτῶν οὐκ ἐλάσσους διακοσίων, Ἀθηναίων δὲ πέντε καὶ εἴκοσιν, οἳ ξυνεπολιορκοῦντο· γυναῖκας δὲ ἠνδραπόδισαν. τὴν δὲ πόλιν ἐνιαυτὸν μέν τινα [Θηβαῖοι] Μεγαρέων ἀνδράσι κατὰ στάσιν ἐκπεπτωκόσι καὶ ὅσοι τὰ σφέτερα φρονοῦντες Πλαταιῶν περιῆσαν ἔδοσαν ἐνοικεῖν· ὕστερον δὲ καθελόντες αὐτὴν ἐς ἔδαφος πᾶσαν ἐκ τῶν θεμελίων ᾠκοδόμησαν πρὸς τῷ Ἡραίῳ καταγώγιον διακοσίων ποδῶν πανταχῇ, κύκλῳ οἰκήματα ἔχον κάτωθεν καὶ ἄνωθεν, καὶ ὀροφαῖς καὶ θυρώμασι τοῖς τῶν Πλαταιῶν ἐχρήσαντο, καὶ τοῖς ἄλλοις ἃ ἦν ἐν τῷ τείχει ἔπιπλα, χαλκὸς καὶ σίδηρος, κλίνας κατασκευάσαντες ἀνέθεσαν τῇ Ἥρᾳ, καὶ νεὼν ἑκατόμπεδον λίθινον ᾠκοδόμησαν αὐτῇ. τὴν δὲ γῆν δημοσιώσαντες ἀπεμίσθωσαν ἐπὶ δέκα ἔτη, καὶ ἐνέμοντο Θηβαῖοι. σχεδὸν δέ τι καὶ τὸ ξύμπαν περὶ Πλαταιῶν οἱ Λακεδαιμόνιοι οὕτως ἀποτετραμμένοι ἐγένοντο Θηβαίων ἕνεκα, νομίζοντες ἐς τὸν πόλεμον αὐτοὺς ἄρτι τότε καθιστάμενον ὠφελίμους εἶναι. καὶ τὰ μὲν κατὰ Πλάταιαν ἔτει τρίτῳ καὶ ἐνενηκοστῷ ἐπειδὴ Ἀθηναίων ξύμμαχοι ἐγένοντο οὕτως ἐτελεύτησεν.

[69] Αἱ δὲ τεσσαράκοντα νῆες τῶν Πελοποννησίων αἱ Λεσβίοις βοηθοὶ ἐλθοῦσαι, ὡς τότε φεύγουσαι διὰ τοῦ πελάγους ἔκ τε τῶν Ἀθηναίων ἐπιδιωχθεῖσαι καὶ πρὸς τῇ Κρήτῃ χειμασθεῖσαι καὶ ἀπ᾿ αὐτῆς σποράδες πρὸς τὴν Πελοπόννησον κατηνέχθησαν, καταλαμβάνουσιν ἐν τῇ Κυλλήνῃ τρεῖς καὶ δέκα τριήρεις Λευκαδίων καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Βρασίδαν τὸν Τέλλιδος ξύμβουλον Ἀλκίδᾳ ἐπεληλυθότα. ἐβούλοντο γὰρ οἱ Λακεδαιμόνιοι, ὡς τῆς Λέσβου ἡμαρτήκεσαν, πλέον τὸ ναυτικὸν ποιήσαντες ἐς τὴν Κέρκυραν πλεῦσαι στασιάζουσαν, δώδεκα μὲν ναυσὶ μόναις παρόντων Ἀθηναίων περὶ Ναύπακτον, πρὶν δὲ πλέον τι ἐπιβοηθῆσαι ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ναυτικόν, ὅπως προφθάσωσι, καὶ παρεσκευάζοντο ὅ τε Βρασίδας καὶ ὁ Ἀλκίδας πρὸς ταῦτα.

[70] Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι ἐστασίαζον, ἐπειδὴ οἱ αἰχμάλωτοι ἦλθον αὐτοῖς οἱ ἐκ τῶν περὶ Ἐπίδαμνον ναυμαχιῶν ὑπὸ Κορινθίων ἀφεθέντες, τῷ μὲν λόγῳ ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις διηγγυημένοι, ἔργῳ δὲ πεπεισμένοι Κορινθίοις Κέρκυραν προσποιῆσαι. καὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν. καὶ ἀφικομένης Ἀττικῆς τε νεὼς καὶ Κορινθίας πρέσβεις ἀγουσῶν καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι Ἀθηναίοις μὲν ξύμμαχοι εἶναι κατὰ τὰ ξυγκείμενα, Πελοποννησίοις δὲ φίλοι ὥσπερ καὶ πρότερον. καὶ (ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει) ὑπάγουσιν αὐτὸν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην, λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν καταδουλοῦν. ὁ δὲ ἀποφυγὼν ἀνθυπάγει αὐτῶν τοὺς πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας, φάσκων τέμνειν χάρακας ἐκ τοῦ τε Διὸς τοῦ τεμένους καὶ τοῦ Ἀλκίνου· ζημία δὲ καθ᾿ ἑκάστην χάρακα ἐπέκειτο στατήρ. ὀφλόντων δὲ αὐτῶν καὶ πρὸς τὰ ἱερὰ ἱκετῶν καθεζομένων διὰ πλῆθος τῆς ζημίας, ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν, ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι. οἱ δ᾿ ἐπειδὴ τῷ τε νόμῳ ἐξείργοντο καὶ ἅμα ἐπυνθάνοντο τὸν Πειθίαν, ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί, μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν, ξυνίσταντό τε καὶ λαβόντες ἐγχειρίδια ἐξαπιναίως ἐς τὴν βουλὴν ἐσελθόντες τόν τε Πειθίαν κτείνουσι καὶ ἄλλους τῶν τε βουλευτῶν καὶ ἰδιωτῶν ἐς ἑξήκοντα· οἱ δέ τινες τῆς αὐτῆς γνώμης τῷ Πειθίᾳ ὀλίγοι ἐς τὴν Ἀττικὴν τριήρη κατέφυγον ἔτι παροῦσαν. [71] δράσαντες δὲ τοῦτο καὶ ξυγκαλέσαντες Κερκυραίους εἶπον ὅτι ταῦτα καὶ βέλτιστα εἴη καὶ ἥκιστ᾿ ἂν δουλωθεῖεν ὑπ᾿ Ἀθηναίων, τό τε λοιπὸν μηδετέρους δέχεσθαι ἀλλ᾿ ἢ μιᾷ νηὶ ἡσυχάζοντας, τὸ δὲ πλέον πολέμιον ἡγεῖσθαι. ὡς δὲ εἶπον, καὶ ἐπικυρῶσαι ἠνάγκασαν τὴν γνώμην. πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας εὐθὺς πρέσβεις περί τε τῶν πεπραγμένων διδάξοντας ὡς ξυνέφερε καὶ τοὺς ἐκεῖ καταπεφευγότας πείσοντας μηδὲν ἀνεπιτήδειον πράσσειν, ὅπως μή τις ἐπιστροφὴ γένηται. [72] ἐλθόντων δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τούς τε πρέσβεις ὡς νεωτερίζοντας ξυλλαβόντες, καὶ ὅσους ἔπεισαν, κατέθεντο ἐς Αἴγιναν.

Ἐν δὲ τούτῳ τῶν Κερκυραίων οἱ ἔχοντες τὰ πράγματα ἐλθούσης τριήρους Κορινθίας καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεων ἐπιτίθενται τῷ δήμῳ, καὶ μαχόμενοι ἐνίκησαν. ἀφικομένης δὲ νυκτὸς ὁ μὲν δῆμος ἐς τὴν ἀκρόπολιν καὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως καταφεύγει καὶ αὐτοῦ ξυλλεγεὶς ἱδρύθη, καὶ τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα εἶχον· οἱ δὲ τήν τε ἀγορὰν κατέλαβον, οὗπερ οἱ πολλοὶ ᾤκουν αὐτῶν, καὶ τὸν λιμένα τὸν πρὸς αὐτῇ καὶ πρὸς τὴν ἤπειρον. [73] τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον ἀμφότεροι, τοὺς δούλους παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι· καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον, τοῖς δ᾿ ἑτέροις ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι. [74] διαλιπούσης δ᾿ ἡμέρας μάχη αὖθις γίγνεται καὶ νικᾷ ὁ δῆμος χωρίων τε ἰσχύι καὶ πλήθει προύχων· αἵ τε γυναῖκες αὐτοῖς τολμηρῶς ξυνεπελάβοντο βάλλουσαι ἀπὸ τῶν οἰκιῶν τῷ κε ράμῳ καὶ παρὰ φύσιν ὑπομένουσαι τὸν θόρυβον. γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν.

Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν· καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν. [75] τῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων στρατηγὸς παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Μεσσηνίων πεντακοσίοις ὁπλίταις· ξύμβασίν τε ἔπρασσε καὶ πείθει ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι, οἳ οὐκέτι ἔμειναν, τοὺς δ᾿ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν. καὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν ἀποπλεύσεσθαι· οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν, ὅπως ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι, ἴσας δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν ξυμπέμψειν. καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς. δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερόν. Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο. ὡς δ᾿ οὐκ ἔπειθεν, ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς ἐπέτυχον, εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, διέφθειραν ἄν. ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ Ἥραιον ἱκέται καὶ γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων. ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐκεῖσε αὐτοῖς διεπέμπετο.

[76] Τῆς δὲ στάσεως ἐν τούτῳ οὔσης τετάρτῃ ἢ πέμπτῃ ἡμέρᾳ μετὰ τὴν τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν νῆσον διακομιδὴν αἱ ἐκ τῆς Κυλλήνης Πελοποννησίων νῆες, μετὰ τὸν ἐκ τῆς Ἰωνίας πλοῦν ἔφορμοι οὖσαι, παραγίγνονται τρεῖς καὶ πεντήκοντα· ἦρχε δὲ αὐτῶν Ἀλκίδας, ὅσπερ καὶ πρότερον, καὶ Βρασίδας αὐτῷ ξύμβουλος ἐπέπλει. ὁρμισάμενοι δὲ ἐς Σύβοτα λιμένα τῆς ἠπείρου ἅμα ἕῳ ἐπέπλεον τῇ Κερκύρᾳ. [77] οἱ δὲ πολλῷ θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι τά τ᾿ ἐν τῇ πόλει καὶ τὸν ἐπίπλουν παρεσκευάζοντό τε ἅμα ἑξήκοντα ναῦς καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας ἐξέπεμπον πρὸς τοὺς ἐναντίους, παραινούντων Ἀθηναίων σφᾶς τε ἐᾶσαι πρῶτον ἐκπλεῦσαι καὶ ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι. ὡς δὲ αὐτοῖς πρὸς τοῖς πολεμίοις ἦσαν σποράδες αἱ νῆες, δύο μὲν εὐθὺς ηὐτομόλησαν, ἐν ἑτέραις δὲ ἀλλήλοις οἱ ἐμπλέοντες ἐμάχοντο, ἦν δὲ οὐδεὶς κόσμος τῶν ποιουμένων. ἰδόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι τὴν ταραχὴν εἴκοσι μὲν ναυσὶ πρὸς τοὺς Κερκυραίους ἐτάξαντο, ταῖς δὲ λοιπαῖς πρὸς τὰς δώδεκα ναῦς τῶν Ἀθηναίων, ὧν ἦσαν αἱ δύο Σαλαμινία καὶ Πάραλος. [78] καὶ οἱ μὲν Κερκυραῖοι κακῶς τε καὶ κατ᾿ ὀλίγας προσπίπτοντες ἐταλαιπώρουν τὸ καθ᾿ αὑτούς· οἱ δ᾿ Ἀθηναῖοι φοβούμενοι τὸ πλῆθος καὶ τὴν περικύκλωσιν ἁθρόαις μὲν οὐ προσέπιπτον οὐδὲ κατὰ μέσον ταῖς ἐφ᾿ ἑαυτοὺς τεταγμέναις, προσβαλόντες δὲ κατὰ κέρας καταδύουσι μίαν ναῦν. καὶ μετὰ ταῦτα κύκλον ταξαμένων αὐτῶν περιέπλεον καὶ ἐπειρῶντο θορυβεῖν. γνόντες δὲ οἱ πρὸς τοῖς Κερκυραίοις καὶ δείσαντες μὴ ὅπερ ἐν Ναυπάκτῳ γένοιτο, ἐπιβοηθοῦσι, καὶ γενόμεναι ἁθρόαι αἱ νῆες ἅμα τὸν ἐπίπλουν τοῖς Ἀθηναίοις ἐποιοῦντο. οἱ δ᾿ ὑπεχώρουν ἤδη πρύμναν κρουόμενοι καὶ ἅμα τὰς τῶν Κερκυραίων ἐβούλοντο προκαταφυγεῖν ὅτι μάλιστα, ἑαυτῶν σχολῇ τε ὑποχωρούντων καὶ πρὸς σφᾶς τεταγμένων τῶν ἐναντίων.

[79] Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν, καὶ οἱ Κερκυραῖοι δείσαντες μὴ σφίσιν ἐπιπλεύσαντες ἐπὶ τὴν πόλιν ὡς κρατοῦντες οἱ πολέμιοι ἢ τοὺς ἐκ τῆς νήσου ἀναλάβωσιν ἢ καὶ ἄλλο τι νεωτερίσωσι, τούς τε ἐκ τῆς νήσου πάλιν ἐς τὸ Ἥραιον διεκόμισαν καὶ τὴν πόλιν ἐφύλασσον. οἱ δ᾿ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐκ ἐτόλμησαν πλεῦσαι κρατοῦντες τῇ ναυμαχίᾳ, τρεῖς δὲ καὶ δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τὴν ἤπειρον, ὅθενπερ ἀνηγάγοντο. τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐδὲν μᾶλλον ἐπέπλεον, καίπερ ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ φόβῳ ὄντας καὶ Βρασίδου παραινοῦντος, ὡς λέγεται, Ἀλκίδᾳ, ἰσοψήφου δὲ οὐκ ὄντος· ἐπὶ δὲ τὴν Λευκίμμην τὸ ἀκρωτήριον ἀποβάντες ἐπόρθουν τοὺς ἀγρούς. [80] ὁ δὲ δῆμος τῶν Κερκυραίων ἐν τούτῳ περιδεὴς γενόμενος μὴ ἐπιπλεύσωσιν αἱ νῆες, τοῖς τε ἱκέταις ᾖσαν ἐς λόγους καὶ τοῖς ἄλλοις, ὅπως σωθήσεται ἡ πόλις, καί τινας αὐτῶν ἔπεισαν ἐς τὰς ναῦς ἐσβῆναι· ἐπλήρωσαν γὰρ ὅμως τριάκοντα προσδεχόμενοι τὸν ἐπίπλουν. οἱ δὲ Πελοποννήσιοι μέχρι μέσου ἡμέρας δῃώσαντες τὴν γῆν ἀπέπλευσαν, καὶ ὑπὸ νύκτα αὐτοῖς ἐφρυκτωρήθησαν ἑξήκοντα νῆες Ἀθηναίων προσπλέουσαι ἀπὸ Λευκάδος· ἃς οἱ Ἀθηναῖοι πυνθανόμενοι τὴν στάσιν καὶ τὰς μετ᾿ Ἀλκίδου ναῦς ἐπὶ Κέρκυραν μελλούσας πλεῖν ἀπέστειλαν καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους στρατηγόν. [81] οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ᾿ οἴκου παρὰ τὴν γῆν· καὶ ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται. Κερκυραῖοι δὲ αἰσθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν πόλιν ἤγαγον πρότερον ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα, ἐν ὅσῳ περιεκομίζοντο, τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον· καὶ ἐκ τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπεχρῶντο, ἐς τὸ Ἥραιόν τε ἐλθόντες τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα ἄνδρας δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν πάντων θάνατον. οἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς ἑώρων τὰ γιγνόμενα, διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους, καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ᾿ ὡς ἕκαστοι ἐδύναντο ἀνηλοῦντο. ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, Κερκυραῖοι σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα, καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλομένων ὑπὸ τῶν λαβόντων· πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου, καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη καὶ ἔτι περαιτέρω. καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.

[82] Οὕτως ὠμὴ <ἡ> στάσις προυχώρησε, καὶ ἔδοξε μᾶλλον, διότι ἐν τοῖς πρώτη ἐγένετο, ἐπεὶ ὕστερόν γε καὶ πᾶν ὡς εἰπεῖν τὸ Ἑλληνικὸν ἐκινήθη, διαφορῶν οὐσῶν ἑκασταχοῦ τοῖς τε τῶν δήμων προστάταις τοὺς Ἀθηναίους ἐπάγεσθαι καὶ τοῖς ὀλίγοις τοὺς Λακεδαιμονίους. καὶ ἐν μὲν εἰρήνῃ οὐκ ἂν ἐχόντων πρόφασιν οὐδ᾿ ἑτοίμων παρακαλεῖν αὐτούς, πολεμουμένων δὲ καὶ ξυμμαχίας ἅμα ἑκατέροις τῇ τῶν ἐναντίων κακώσει καὶ σφίσιν αὐτοῖς ἐκ τοῦ αὐτοῦ προσποιήσει ῥᾳδίως αἱ ἐπαγωγαὶ τοῖς νεωτερίζειν τι βουλομένοις ἐπορίζοντο. καὶ ἐπέπεσε πολλὰ καὶ χαλεπὰ κατὰ στάσιν ταῖς πόλεσι, γιγνόμενα μὲν καὶ αἰεὶ ἐσόμενα, ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ, μᾶλλον δὲ καὶ ἡσυχαίτερα καὶ τοῖς εἴδεσι διηλλαγμένα, ὡς ἂν ἕκασται αἱ μεταβολαὶ τῶν ξυντυχιῶν ἐφιστῶνται. ἐν μὲν γὰρ εἰρήνῃ καὶ ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵ τε πόλεις καὶ οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τὰς γνώμας ἔχουσι διὰ τὸ μὴ ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν· ὁ δὲ πόλεμος ὑφελὼν τὴν εὐπορίαν τοῦ καθ᾿ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ. ἐστασίαζέ τε οὖν τὰ τῶν πόλεων, καὶ τὰ ἐφυστερίζοντά που πύστει τῶν προγενομένων πολὺ ἐπέφερε τὴν ὑπερβολὴν τοῦ καινοῦσθαι τὰς διανοίας τῶν τ᾿ ἐπιχειρήσεων περιτεχνήσει καὶ τῶν τιμωριῶν ἀτοπίᾳ. καὶ τὴν εἰωθυῖαν ἀξίωσιν τῶν ὀνομάτων ἐς τὰ ἔργα ἀντήλλαξαν τῇ δικαιώσει. τόλμα μὲν γὰρ ἀλόγιστος ἀνδρεία φιλέταιρος ἐνομίσθη, μέλλησις δὲ προμηθὴς δειλία εὐπρεπής, τὸ δὲ σῶφρον τοῦ ἀνάνδρου πρόσχημα, καὶ τὸ πρὸς ἅπαν ξυνετὸν ἐπὶ πᾶν ἀργόν· τὸ δ᾿ ἐμπλήκτως ὀξὺ ἀνδρὸς μοίρᾳ προσετέθη, ἀσφαλείᾳ δὲ τὸ ἐπιβουλεύσασθαι ἀποτροπῆς πρόφασις εὔλογος. καὶ ὁ μὲν χαλεπαίνων πιστὸς αἰεί, ὁ δ᾿ ἀντιλέγων αὐτῷ ὕποπτος. ἐπιβουλεύσας δέ τις τυχὼν ξυνετὸς καὶ ὑπονοήσας ἔτι δεινότερος· προβουλεύσας δὲ ὅπως μηδὲν αὐτῶν δεήσει, τῆς τε ἑταιρίας διαλυτὴς καὶ τοὺς ἐναντίους ἐκπεπληγμένος. ἁπλῶς δὲ ὁ φθάσας τὸν μέλλοντα κακόν τι δρᾶν ἐπῃνεῖτο, καὶ ὁ ἐπικελεύσας τὸν μὴ διανοούμενον. καὶ μὴν καὶ τὸ ξυγγενὲς τοῦ ἑταιρικοῦ ἀλλοτριώτερον ἐγένετο διὰ τὸ ἑτοιμότερον εἶναι ἀπροφασίστως τολμᾶν· οὐ γὰρ μετὰ τῶν κειμένων νόμων ὠφελίας αἱ τοιαῦται ξύνοδοι, ἀλλὰ παρὰ τοὺς καθεστῶτας πλεονεξίᾳ. καὶ τὰς ἐς σφᾶς αὐτοὺς πίστεις οὐ τῷ θείῳ νόμῳ μᾶλλον ἐκρατύνοντο ἢ τῷ κοινῇ τι παρανομῆσαι. τά τε ἀπὸ τῶν ἐναντίων καλῶς λεγόμενα ἐνεδέχοντο ἔργων φυλακῇ, εἰ προύχοιεν, καὶ οὐ γενναιότητι. ἀντιτιμωρήσασθαί τέ τινα περὶ πλείονος ἦν ἢ αὐτὸν μὴ προπαθεῖν. καὶ ὅρκοι εἴ που ἄρα γένοιντο ξυναλλαγῆς, ἐν τῷ αὐτίκα πρὸς τὸ ἄπορον ἑκατέρῳ διδόμενοι ἴσχυον οὐκ ἐχόντων ἄλλοθεν δύναμιν· ἐν δὲ τῷ παρατυχόντι ὁ φθάσας θαρσῆσαι, εἰ ἴδοι ἄφαρκτον, ἥδιον διὰ τὴν πίστιν ἐτιμωρεῖτο ἢ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς, καὶ τό τε ἀσφαλὲς ἐλογίζετο καὶ ὅτι ἀπάτῃ περιγενόμενος ξυνέσεως ἀγώνισμα προσελάμβανεν. ῥᾷον δ᾿ οἱ πολλοὶ κακοῦργοι ὄντες δεξιοὶ κέκληνται ἢ ἀμαθεῖς ἀγαθοί, καὶ τῷ μὲν αἰσχύνονται, ἐπὶ δὲ τῷ ἀγάλλονται. πάντων δ᾿ αὐτῶν αἴτιον ἀρχὴ ἡ διὰ πλεονεξίαν καὶ φιλοτιμίαν· ἐκ δ᾿ αὐτῶν καὶ ἐς τὸ φιλονικεῖν καθισταμένων τὸ πρόθυμον. οἱ γὰρ ἐν ταῖς πόλεσι προστάντες μετὰ ὀνόματος ἑκάτεροι εὐπρεποῦς, πλήθους τε ἰσονομίας πολιτικῆς καὶ ἀριστοκρατίας σώφρονος προτιμήσει, τὰ μὲν κοινὰ λόγῳ θεραπεύοντες ἆθλα ἐποιοῦντο, παντὶ δὲ τρόπῳ ἀγωνιζόμενοι ἀλλήλων περιγίγνεσθαι ἐτόλμησάν τε τὰ δεινότατα ἐπεξῇσάν τε τὰς τιμωρίας ἔτι μείζους, οὐ μέχρι τοῦ δικαίου καὶ τῇ πόλει ξυμφόρου προτιθέντες, ἐς δὲ τὸ ἑκατέροις που αἰεὶ ἡδονὴν ἔχον ὁρίζοντες, καὶ ἢ μετὰ ψήφου ἀδίκου καταγνώσεως ἢ χειρὶ κτώμενοι τὸ κρατεῖν ἑτοῖμοι ἦσαν τὴν αὐτίκα φιλονικίαν ἐκπιμπλάναι. ὥστε εὐσεβείᾳ μὲν οὐδέτεροι ἐνόμιζον, εὐπρεπείᾳ δὲ λόγου οἷς ξυμβαίη ἐπιφθόνως τι διαπράξασθαι, ἄμεινον ἤκουον. τὰ δὲ μέσα τῶν πολιτῶν ὑπ᾿ ἀμφοτέρων ἢ ὅτι οὐ ξυνηγωνίζοντο ἢ φθόνῳ τοῦ περιεῖναι διεφθείροντο.

[83] Οὕτω πᾶσα ἰδέα κατέστη κακοτροπίας διὰ τὰς στάσεις τῷ Ἑλληνικῷ, καὶ τὸ εὔηθες, οὗ τὸ γενναῖον πλεῖστον μετέχει, καταγελασθὲν ἠφανίσθη, τὸ δὲ ἀντιτετάχθαι ἀλλήλοις τῇ γνώμῃ ἀπίστως ἐπὶ πολὺ διήνεγκεν· οὐ γὰρ ἦν ὁ διαλύσων οὔτε λόγος ἐχυρὸς οὔτε ὅρκος φοβερός, κρείσσους δὲ ὄντες ἅπαντες λογισμῷ ἐς τὸ ἀνέλπιστον τοῦ βεβαίου μὴ παθεῖν μᾶλλον προυσκόπουν ἢ πιστεῦσαι ἐδύναντο. καὶ οἱ φαυλότεροι γνώμην ὡς τὰ πλείω περιεγίγνοντο· τῷ γὰρ δεδιέναι τό τε αὑτῶν ἐνδεὲς καὶ τὸ τῶν ἐναντίων ξυνετόν, μὴ λόγοις τε ἥσσους ὦσι καὶ ἐκ τοῦ πολυτρόπου αὐτῶν τῆς γνώμης φθάσωσι προεπιβουλευόμενοι, τολμηρῶς πρὸς τὰ ἔργα ἐχώρουν. οἱ δὲ καταφρονοῦντες κἂν προαισθέσθαι καὶ ἔργῳ οὐδὲν σφᾶς δεῖν λαμβάνειν ἃ γνώμῃ ἔξεστιν, ἄφαρκτοι μᾶλλον διεφθείροντο.

[84] [Ἐν δ᾿ οὖν τῇ Κερκύρᾳ τὰ πολλὰ αὐτῶν προυτολμήθη, καὶ ὁπόσα ὕβρει μὲν ἀρχόμενοι τὸ πλέον ἢ σωφροσύνῃ ὑπὸ τῶν τὴν τιμωρίαν παρασχόντων οἱ ἀνταμυνόμενοι δράσειαν, πενίας δὲ τῆς εἰωθυίας ἀπαλλαξείοντές τινες, μάλιστα δ᾿ ἂν διὰ πάθους, ἐπιθυμοῦντες τὰ τῶν πέλας ἔχειν, παρὰ δίκην γιγνώσκοιεν, οἵ τε μὴ ἐπὶ πλεονεξίᾳ, ἀπὸ ἴσου δὲ μάλιστα ἐπιόντες ἀπαιδευσίᾳ ὀργῆς πλεῖστον ἐκφερόμενοι ὠμῶς καὶ ἀπαραιτήτως ἐπέλθοιεν. ξυνταραχθέντος τε τοῦ βίου ἐς τὸν καιρὸν τοῦτον τῇ πόλει καὶ τῶν νόμων κρατήσασα ἡ ἀνθρωπεία φύσις, εἰωθυῖα καὶ παρὰ τοὺς νόμους ἀδικεῖν, ἀσμένη ἐδήλωσεν ἀκρατὴς μὲν ὀργῆς οὖσα, κρείσσων δὲ τοῦ δικαίου, πολεμία δὲ τοῦ προύχοντος· οὐ γὰρ ἂν τοῦ τε ὁσίου τὸ τιμωρεῖσθαι προυτίθεσαν τοῦ τε μὴ ἀδικεῖν τὸ κερδαίνειν, ἐν ᾧ μὴ βλάπτουσαν ἰσχὺν εἶχε τὸ φθονεῖν. ἀξιοῦσί τε τοὺς κοινοὺς περὶ τῶν τοιούτων οἱ ἄνθρωποι νόμους, ἀφ᾿ ὧν ἅπασιν ἐλπὶς ὑπόκειται σφαλεῖσι κἂν αὐτοὺς διασῴζεσθαι, ἐν ἄλλων τιμωρίαις προκαταλύειν καὶ μὴ ὑπολείπεσθαι, εἴ ποτε ἄρα τις κινδυνεύσας τινὸς δεήσεται αὐτῶν.]

[85] Οἱ μὲν οὖν κατὰ τὴν πόλιν Κερκυραῖοι τοιαύταις ὀργαῖς ταῖς πρώταις ἐς ἀλλήλους ἐχρήσαντο, καὶ ὁ Εὐρυμέδων καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν ταῖς ναυσίν· ὕστερον δὲ οἱ φεύγοντες τῶν Κερκυραίων (διεσώθησαν γὰρ αὐτῶν ἐς πεντακοσίους) τείχη τε λαβόντες, ἃ ἦν ἐν τῇ ἠπείρῳ, ἐκράτουν τῆς πέραν οἰκείας γῆς καὶ ἐξ αὐτῆς ὁρμώμενοι ἐλῄζοντο τοὺς ἐν τῇ νήσῳ καὶ πολλὰ ἔβλαπτον, καὶ λιμὸς ἰσχυρὸς ἐγένετο ἐν τῇ πόλει. ἐπρεσβεύοντο δὲ καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα καὶ Κόρινθον περὶ καθόδου· καὶ ὡς οὐδὲν αὐτοῖς ἐπράσσετο, ὕστερον χρόνῳ πλοῖα καὶ ἐπικούρους παρασκευασάμενοι διέβησαν ἐς τὴν νῆσον ἑξακόσιοι μάλιστα οἱ πάντες, καὶ τὰ πλοῖα ἐμπρήσαντες, ὅπως ἀπόγνοια ᾖ τοῦ ἄλλο τι ἢ κρατεῖν τῆς γῆς, ἀναβάντες ἐς τὸ ὄρος τὴν Ἰστώνην, τεῖχος ἐνοικοδομησάμενοι ἔφθειρον τοὺς ἐν τῇ πόλει καὶ τῆς γῆς ἐκράτουν.

[86] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους τελευτῶντος Ἀθηναῖοι εἴκοσι ναῦς ἔστειλαν ἐς Σικελίαν καὶ Λάχητα τὸν Μελανώπου στρατηγὸν αὐτῶν καὶ Χαροιάδην τὸν Εὐφιλήτου. οἱ γὰρ Συρακόσιοι καὶ Λεοντῖνοι ἐς πόλεμον ἀλλήλοις καθέστασαν. ξύμμαχοι δὲ τοῖς μὲν Συρακοσίοις ἦσαν πλὴν Καμαριναίων αἱ ἄλλαι Δωρίδες πόλεις, αἵπερ καὶ πρὸς τὴν τῶν Λακεδαιμονίων τὸ πρῶτον ἀρχομένου τοῦ πολέμου ξυμμαχίαν ἐτάχθησαν, οὐ μέντοι ξυνεπολέμησάν γε, τοῖς δὲ Λεοντίνοις αἱ Χαλκιδικαὶ πόλεις καὶ Καμάρινα· τῆς δὲ Ἰταλίας Λοκροὶ μὲν Συρακοσίων ἦσαν, Ῥηγῖνοι δὲ κατὰ τὸ ξυγγενὲς Λεοντίνων. ἐς οὖν τὰς Ἀθήνας πέμψαντες οἱ τῶν Λεοντίνων ξύμμαχοι κατά τε παλαιὰν ξυμμαχίαν καὶ ὅτι Ἴωνες ἦσαν πείθουσι τοὺς Ἀθηναίους πέμψαι σφίσι ναῦς· ὑπὸ γὰρ τῶν Συρακοσίων τῆς τε γῆς εἴργοντο καὶ τῆς θαλάσσης. καὶ ἔπεμψαν οἱ Ἀθηναῖοι τῆς μὲν οἰκειότητος προφάσει, βουλόμενοι δὲ μήτε σῖτον ἐς τὴν Πελοπόννησον ἄγεσθαι αὐτόθεν πρόπειράν τε ποιούμενοι εἰ σφίσι δυνατὰ εἴη τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ πράγματα ὑποχείρια γενέσθαι. καταστάντες οὖν ἐς Ῥήγιον τῆς Ἰταλίας τὸν πόλεμον ἐποιοῦντο μετὰ τῶν ξυμμάχων. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[87] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἡ νόσος τὸ δεύτερον ἐπέπεσε τοῖς Ἀθηναίοις, ἐκλιποῦσα μὲν οὐδένα χρόνον τὸ παντάπασιν, ἐγένετο δέ τις ὅμως διοκωχή. παρέμεινε δὲ τὸ μὲν ὕστερον οὐκ ἔλασσον ἐνιαυτοῦ, τὸ δὲ πρότερον καὶ δύο ἔτη, ὥστε Ἀθηναίους γε μὴ εἶναι ὅτι μᾶλλον τούτου ἐπίεσε καὶ ἐκάκωσε τὴν δύναμιν· τετρακοσίων γὰρ ὁπλιτῶν καὶ τετρακισχιλίων οὐκ ἐλάσσους ἀπέθανον ἐκ τῶν τάξεων καὶ τριακοσίων ἱππέων, τοῦ δὲ ἄλλου ὄχλου ἀνεξεύρετος ἀριθμός. ἐγένοντο δὲ καὶ οἱ πολλοὶ σεισμοὶ τότε τῆς γῆς, ἔν τε Ἀθήναις καὶ ἐν Εὐβοίᾳ καὶ ἐν Βοιωτοῖς καὶ μάλιστα ἐν Ὀρχομενῷ τῷ Βοιωτίῳ.

[88] Καὶ οἱ μὲν ἐν Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι καὶ Ῥηγῖνοι τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος τριάκοντα ναυσὶ στρατεύουσιν ἐπὶ τὰς Αἰόλου νήσους καλουμένας· θέρους γὰρ δι᾿ ἀνυδρίαν ἀδύνατα ἦν ἐπιστρατεύειν. νέμονται δὲ Λιπαραῖοι αὐτάς, Κνιδίων ἄποικοι ὄντες. οἰκοῦσι δ᾿ ἐν μιᾷ τῶν νήσων οὐ μεγάλῃ, καλεῖται δὲ Λιπάρα· τὰς δὲ ἄλλας ἐκ ταύτης ὁρμώμενοι γεωργοῦσι, Διδύμην καὶ Στρογγύλην καὶ Ἱεράν. νομίζουσι δὲ οἱ ἐκείνῃ ἄνθρωποι ἐν τῇ Ἱερᾷ ὡς ὁ Ἥφαιστος χαλκεύει, ὅτι τὴν νύκτα φαίνεται πῦρ ἀναδιδοῦσα πολὺ καὶ τὴν ἡμέραν καπνόν. κεῖνται δὲ αἱ νῆσοι αὗται κατὰ τὴν Σικελῶν καὶ Μεσσηνίων γῆν, ξύμμαχοι δ᾿ ἦσαν Συρακοσίων. τεμόντες δ᾿ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν γῆν, ὡς οὐ προσεχώρουν, ἀπέπλευσαν ἐς τὸ Ῥήγιον. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ πέμπτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

[89] Τοῦ δ᾿ ἐπιγιγνομένου θέρους Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι μέχρι μὲν τοῦ Ἰσθμοῦ ἦλθον ὡς ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβαλοῦντες, Ἄγιδος τοῦ Ἀρχιδάμου ἡγουμένου Λακεδαιμονίων βασιλέως, σεισμῶν δὲ γενομένων πολλῶν ἀπετράποντο πάλιν καὶ οὐκ ἐγένετο ἐσβολή. καὶ περὶ τούτους τοὺς χρόνους, τῶν σεισμῶν κατεχόντων, τῆς Εὐβοίας ἐν Ὀροβίαις ἡ θάλασσα ἐπανελθοῦσα ἀπὸ τῆς τότε οὔσης γῆς καὶ κυματωθεῖσα ἐπῆλθε τῆς πόλεως μέρος τι, καὶ τὸ μὲν κατέκλυσε, τὸ δ᾿ ὑπενόστησε, καὶ θάλασσα νῦν ἐστὶ πρότερον οὖσα γῆ· καὶ ἀνθρώπους διέφθειρεν ὅσοι μὴ ἐδύναντο φθῆναι πρὸς τὰ μετέωρα ἀναδραμόντες. καὶ περὶ Ἀταλάντην τὴν ἐπὶ Λοκροῖς τοῖς Ὀπουντίοις νῆσον παραπλησία γίγνεται ἐπίκλυσις, καὶ τοῦ τε φρουρίου τῶν Ἀθηναίων παρεῖλε καὶ δύο νεῶν ἀνειλκυσμένων τὴν ἑτέραν κατέαξεν. ἐγένετο δὲ καὶ ἐν Πεπαρήθῳ κύματος ἐπαναχώρησίς τις, οὐ μέντοι ἐπέκλυσέ γε· καὶ σεισμὸς τοῦ τείχους τι κατέβαλε καὶ τὸ πρυτανεῖον καὶ ἄλλας οἰκίας ὀλίγας. αἴτιον δ᾿ ἔγωγε νομίζω τοῦ τοιούτου, ᾗ ἰσχυρότατος ὁ σεισμὸς ἐγένετο, κατὰ τοῦτο ἀποστέλλειν τε τὴν θάλασσαν καὶ ἐξαπίνης πάλιν ἐπισπωμένην βιαιότερον τὴν ἐπίκλυσιν ποιεῖν· ἄνευ δὲ σεισμοῦ οὐκ ἄν μοι δοκεῖ τὸ τοιοῦτο ξυμβῆναι γενέσθαι.

[90] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους ἐπολέμουν μὲν καὶ ἄλλοι, ὡς ἑκάστοις ξυνέβαινεν, ἐν τῇ Σικελίᾳ καὶ αὐτοὶ οἱ Σικελιῶται ἐπ᾿ ἀλλήλους στρατεύοντες καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ξὺν τοῖς σφετέροις ξυμμάχοις· ἃ δὲ λόγου μάλιστα ἄξια ἢ μετὰ τῶν Ἀθηναίων οἱ ξύμμαχοι ἔπραξαν ἢ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους οἱ ἀντιπόλεμοι, τούτων μνησθήσομαι. Χαροιάδου γὰρ ἤδη τοῦ Ἀθηναίων στρατηγοῦ τεθνηκότος ὑπὸ Συρακοσίων πολέμῳ Λάχης ἅπασαν ἔχων τῶν νεῶν τὴν ἀρχὴν ἐστράτευσε μετὰ τῶν ξυμμάχων ἐπὶ Μυλὰς τὰς Μεσσηνίων. ἔτυχον δὲ δύο φυλαὶ ἐν ταῖς Μυλαῖς τῶν Μεσσηνίων φρουροῦσαι καί τινα καὶ ἐνέδραν πεποιημέναι τοῖς ἀπὸ τῶν νεῶν. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τούς τε ἐκ τῆς ἐνέδρας τρέπουσι καὶ διαφθείρουσι πολλούς, καὶ τῷ ἐρύματι προσβαλόντες ἠνάγκασαν ὁμολογίᾳ τήν τε ἀκρόπολιν παραδοῦναι καὶ ἐπὶ Μεσσήνην ξυστρατεῦσαι. καὶ μετὰ τοῦτο ἐπελθόντων οἱ Μεσσήνιοι τῶν τε Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων προσεχώρησαν καὶ αὐτοί, ὁμήρους τε δόντες καὶ τὰ ἄλλα πιστὰ παρασχόμενοι.

[91] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους οἱ Ἀθηναῖοι τριάκοντα μὲν ναῦς ἔστειλαν περὶ Πελοπόννησον, ὧν ἐστρατήγει Δημοσθένης τε ὁ Ἀλκισθένους καὶ Προκλῆς ὁ Θεοδώρου, ἑξήκοντα δὲ ἐς Μῆλον καὶ δισχιλίους ὁπλίτας· ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Νικίας ὁ Νικηράτου. τοὺς γὰρ Μηλίους ὄντας νησιώτας καὶ οὐκ ἐθέλοντας ὑπακούειν οὐδὲ ἐς τὸ αὑτῶν ξυμμαχικὸν ἰέναι ἐβούλοντο προσαγαγέσθαι. ὡς δὲ αὐτοῖς δῃουμένης τῆς γῆς οὐ προσεχώρουν, ἄραντες ἐκ τῆς Μήλου αὐτοὶ μὲν ἔπλευσαν ἐς Ὠρωπὸν τῆς Γραϊκῆς, ὑπὸ νύκτα δὲ σχόντες εὐθὺς ἐπορεύοντο οἱ ὁπλῖται ἀπὸ τῶν νεῶν πεζῇ ἐς Τάναγραν τῆς Βοιωτίας. οἱ δὲ ἐκ τῆς πόλεως πανδημεὶ Ἀθηναῖοι, Ἱππονίκου τε τοῦ Καλλίου στρατηγοῦντος καὶ Εὐρυμέδοντος τοῦ Θουκλέους, ἀπὸ σημείου ἐς τὸ αὐτὸ κατὰ γῆν ἀπήντων. καὶ στρατοπεδευσάμενοι ταύτην τὴν ἡμέραν ἐν τῇ Τανάγρᾳ ἐδῄουν καὶ ἐνηυλίσαντο. καὶ τῇ ὑστεραίᾳ μάχῃ κρατήσαντες τοὺς ἐπεξελθόντας τῶν Ταναγραίων καὶ Θηβαίων τινὰς προσβεβοηθηκότας καὶ ὅπλα λαβόντες καὶ τροπαῖον στήσαντες ἀνεχώρησαν, οἱ μὲν ἐς τὴν πόλιν, οἱ δὲ ἐπὶ τὰς ναῦς. καὶ παραπλεύσας ὁ Νικίας ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ τῆς Λοκρίδος τὰ ἐπιθαλάσσια ἔτεμε καὶ ἀνεχώρησεν ἐπ᾿ οἴκου.

[92] Ὑπὸ δὲ τὸν χρόνον τοῦτον Λακεδαιμόνιοι Ἡράκλειαν τὴν ἐν Τραχινίᾳ ἀποικίαν καθίσταντο ἀπὸ τοιᾶσδε γνώμης. Μηλιῆς οἱ ξύμπαντες εἰσὶ μὲν τρία μέρη, Παράλιοι Ἰριῆς Τραχίνιοι· τούτων δὲ οἱ Τραχίνιοι πολέμῳ ἐφθαρμένοι ὑπὸ Οἰταίων ὁμόρων ὄντων, τὸ πρῶτον μελλήσαντες Ἀθηναίοις προσθεῖναι σφᾶς αὐτούς, δείσαντες δὲ μὴ οὐ σφίσι πιστοὶ ὦσι, πέμπουσιν ἐς Λακεδαίμονα, ἑλόμενοι πρεσβευτὴν Τεισαμενόν. ξυνεπρεσβεύοντο δὲ αὐτοῖς καὶ Δωριῆς, ἡ μητρόπολις τῶν Λακεδαιμονίων, τῶν αὐτῶν δεόμενοι· ὑπὸ γὰρ τῶν Οἰταίων καὶ αὐτοὶ ἐφθείροντο. ἀκούσαντες δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι γνώμην εἶχον τὴν ἀποικίαν ἐκπέμπειν, τοῖς τε Τραχινίοις βουλόμενοι καὶ τοῖς Δωριεῦσι τιμωρεῖν, καὶ ἅμα τοῦ πρὸς Ἀθηναίους πολέμου καλῶς αὐτοῖς ἐδόκει ἡ πόλις καθίστασθαι· ἐπί τε γὰρ τῇ Εὐβοίᾳ ναυτικὸν παρασκευασθῆναι ἄν, ὥστ᾿ ἐκ βραχέος τὴν διάβασιν γίγνεσθαι, τῆς τε ἐπὶ Θρᾴκης παρόδου χρησίμως ἕξειν. τό τε ξύμπαν ὥρμηντο τὸ χωρίον κτίζειν. πρῶτον μὲν οὖν ἐν Δελφοῖς τὸν θεὸν ἐπήροντο, κελεύοντος δὲ ἐξέπεμψαν τοὺς οἰκήτορας αὑτῶν τε καὶ τῶν περιοίκων, καὶ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων τὸν βουλόμενον ἐκέλευον ἕπεσθαι πλὴν Ἰώνων καὶ Ἀχαιῶν καὶ ἔστιν ὧν ἄλλων ἐθνῶν. οἰκισταὶ δὲ τρεῖς Λακεδαιμονίων ἡγήσαντο, Λέων καὶ Ἀλκίδας καὶ Δαμάγων. καταστάντες δὲ ἐτείχισαν τὴν πόλιν ἐκ καινῆς, ἣ νῦν Ἡράκλεια καλεῖται, ἀπέχουσα Θερμοπυλῶν σταδίους μάλιστα τεσσαράκοντα, τῆς δὲ θαλάσσης εἴκοσι. νεώριά τε παρεσκευάζοντο, καὶ εἶρξαν τὸ κατὰ Θερμοπύλας κατ᾿ αὐτὸ τὸ στενόν, ὅπως εὐφύλακτα αὐτοῖς εἴη. [93] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τῆς πόλεως ταύτης ξυνοικιζομένης τὸ πρῶτον ἔδεισάν τε καὶ ἐνόμισαν ἐπὶ τῇ Εὐβοίᾳ μάλιστα καθίστασθαι, ὅτι βραχύς ἐστιν ὁ διάπλους πρὸς τὸ Κήναιον τῆς Εὐβοίας. ἔπειτα μέντοι παρὰ δόξαν αὐτοῖς ἀπέβη· οὐ γὰρ ἐγένετο ἀπ᾿ αὐτῆς δεινὸν οὐδέν. αἴτιον δὲ ἦν οἵ τε Θεσσαλοὶ ἐν δυνάμει ὄντες τῶν ταύτῃ χωρίων, καὶ ὧν ἐπὶ τῇ γῇ ἐκτίζετο, φοβούμενοι μὴ σφίσι μεγάλῃ ἰσχύι παροικῶσιν, ἔφθειρον καὶ διὰ παντὸς ἐπολέμουν ἀνθρώποις νεοκαταστάτοις, ἕως ἐξετρύχωσαν γενομένους τὸ πρῶτον καὶ πάνυ πολλούς (πᾶς γάρ τις Λακεδαιμονίων οἰκιζόντων θαρσαλέως ᾔει, βέβαιον νομίζων τὴν πόλιν)· οὐ μέντοι ἥκιστα οἱ ἄρχοντες αὐτῶν τῶν Λακεδαιμονίων οἱ ἀφικνούμενοι τὰ πράγματά τε ἔφθειρον καὶ ἐς ὀλιγανθρωπίαν κατέστησαν, ἐκφοβήσαντες τοὺς πολλοὺς χαλεπῶς τε καὶ ἔστιν ἃ οὐ καλῶς ἐξηγούμενοι, ὥστε ῥᾷον ἤδη αὐτῶν οἱ πρόσοικοι ἐπεκράτουν.

[94] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους, καὶ περὶ τὸν αὐτὸν χρόνον ὃν ἐν τῇ Μήλῳ οἱ Ἀθηναῖοι κατείχοντο, καὶ οἱ ἀπὸ τῶν τριάκοντα νεῶν Ἀθηναῖοι περὶ Πελοπόννησον ὄντες πρῶτον ἐν Ἐλλομενῷ τῆς Λευκαδίας φρουρούς τινας λοχήσαντες διέφθειραν, ἔπειτα ὕστερον ἐπὶ Λευκάδα μείζονι στόλῳ ἦλθον, Ἀκαρνᾶσί τε πᾶσιν, οἳ πανδημεὶ πλὴν Οἰνιαδῶν ξυνέσποντο, καὶ Ζακυνθίοις καὶ Κεφαλλῆσι καὶ Κερκυραίων πέντε καὶ δέκα ναυσίν. καὶ οἱ μὲν Λευκάδιοι τῆς τε ἔξω γῆς δῃουμένης καὶ τῆς ἐντὸς τοῦ ἰσθμοῦ, ἐν ᾗ καὶ ἡ Λευκάς ἐστι καὶ τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνος, πλήθει βιαζόμενοι ἡσύχαζον· οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες ἠξίουν Δημοσθένη τὸν στρατηγὸν τῶν Ἀθηναίων ἀποτειχίζειν αὐτούς, νομίζοντες ῥᾳδίως γ᾿ ἂν ἐκπολιορκῆσαι καὶ πόλεως αἰεὶ σφίσι πολεμίας ἀπαλλαγῆναι. Δημοσθένης δ᾿ ἀναπείθεται κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον ὑπὸ Μεσσηνίων ὡς καλὸν αὐτῷ στρατιᾶς τοσαύτης ξυνειλεγμένης Αἰτωλοῖς ἐπιθέσθαι, Ναυπάκτῳ τε πολεμίοις οὖσι καί, ἢν κρατήσῃ αὐτῶν, ῥᾳδίως καὶ τὸ ἄλλο Ἠπειρωτικὸν τὸ ταύτῃ Ἀθηναίοις προσποιήσειν. τὸ γὰρ ἔθνος μέγα μὲν εἶναι τὸ τῶν Αἰτωλῶν καὶ μάχιμον, οἰκοῦν δὲ κατὰ κώμας ἀτειχίστους, καὶ ταύτας διὰ πολλοῦ, καὶ σκευῇ ψιλῇ χρώμενον οὐ χαλεπὸν ἀπέφαινον, πρὶν ξυμβοηθῆσαι, καταστραφῆναι. ἐπιχειρεῖν δ᾿ ἐκέλευον πρῶτον μὲν Ἀποδωτοῖς, ἔπειτα δὲ Ὀφιονεῦσι καὶ μετὰ τούτους Εὐρυτᾶσιν, ὅπερ μέγιστον μέρος ἐστὶ τῶν Αἰτωλῶν, ἀγνωστότατοι δὲ γλῶσσαν καὶ ὠμοφάγοι εἰσίν, ὡς λέγονται· τούτων γὰρ ληφθέντων ῥᾳδίως καὶ τἆλλα προσχωρήσειν. [95] ὁ δὲ τῶν Μεσσηνίων χάριτι πεισθεὶς καὶ μάλιστα νομίσας ἄνευ τῆς τῶν Ἀθηναίων δυνάμεως τοῖς ἠπειρώταις ξυμμάχοις μετὰ τῶν Αἰτωλῶν δύνασθαι ἂν κατὰ γῆν ἐλθεῖν ἐπὶ Βοιωτοὺς διὰ Λοκρῶν τῶν Ὀζολῶν ἐς Κυτίνιον τὸ Δωρικόν, ἐν δεξιᾷ ἔχων τὸν Παρνασσόν, ἕως καταβαίη ἐς Φωκέας, οἳ προθύμως ἐδόκουν κατὰ τὴν Ἀθηναίων αἰεί ποτε φιλίαν ξυστρατεύσειν ἢ κἂν βίᾳ προσαχθῆναι (καὶ Φωκεῦσιν ἤδη ὅμορος ἡ Βοιωτία ἐστίν), ἄρας οὖν ξύμπαντι τῷ στρατεύματι ἀπὸ τῆς Λευκάδος ἀκόντων τῶν Ἀκαρνάνων παρέπλευσεν ἐς Σόλλιον. κοινώσας δὲ τὴν ἐπίνοιαν τοῖς Ἀκαρνᾶσιν, ὡς οὐ προσεδέξαντο διὰ τῆς Λευκάδος τὴν οὐ περιτείχισιν, αὐτὸς τῇ λοιπῇ στρατιᾷ, Κεφαλλῆσι καὶ Μεσσηνίοις καὶ Ζακυνθίοις καὶ Ἀθηναίων τριακοσίοις τοῖς ἐπιβάταις τῶν σφετέρων νεῶν (αἱ γὰρ πέντε καὶ δέκα τῶν Κερκυραίων ἀπῆλθον νῆες), ἐστράτευσεν ἐπ᾿ Αἰτωλούς. ὡρμᾶτο δὲ ἐξ Οἰνεῶνος τῆς Λοκρίδος. οἱ δὲ Ὀζόλαι οὗτοι Λοκροὶ ξύμμαχοι ἦσαν, καὶ ἔδει αὐτοὺς πανστρατιᾷ ἀπαντῆσαι τοῖς Ἀθηναίοις ἐς τὴν μεσόγειαν· ὄντες γὰρ ὅμοροι τοῖς Αἰτωλοῖς καὶ ὁμόσκευοι μεγάλη ὠφελία ἐδόκουν εἶναι ξυστρατεύοντες μάχης τε ἐμπειρίᾳ τῆς ἐκείνων καὶ χωρίων. [96] αὐλισάμενος δὲ τῷ στρατῷ ἐν τοῦ Διὸς τοῦ Νεμείου τῷ ἱερῷ, ἐν ᾧ Ἡσίοδος ὁ ποιητὴς λέγεται ὑπὸ τῶν ταύτῃ ἀποθανεῖν, χρησθὲν αὐτῷ ἐν Νεμέᾳ τοῦτο παθεῖν, ἅμα τῇ ἕῳ ἄρας ἐπορεύετο ἐς τὴν Αἰτωλίαν. καὶ αἱρεῖ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ Ποτιδανίαν καὶ τῇ δευτέρᾳ Κροκύλειον καὶ τῇ τρίτῃ Τείχιον, ἔμενέ τε αὐτοῦ καὶ τὴν λείαν ἐς Εὐπάλιον τῆς Λοκρίδος ἀπέπεμψεν· τὴν γὰρ γνώμην εἶχε τὰ ἄλλα καταστρεψάμενος οὕτως ἐπὶ Ὀφιονέας, εἰ μὴ βούλοιντο ξυγχωρεῖν, ἐς Ναύπακτον ἐπαναχωρήσας στρατεῦσαι ὕστερον.

Τοὺς δὲ Αἰτωλοὺς οὐκ ἐλάνθανεν αὕτη ἡ παρασκευὴ οὔτε ὅτε τὸ πρῶτον ἐπεβουλεύετο, ἐπειδή τε ὁ στρατὸς ἐσεβεβλήκει, πολλῇ χειρὶ ἐπεβοήθουν πάντες, ὥστε καὶ οἱ ἔσχατοι Ὀφιονέων οἱ πρὸς τὸν Μηλιακὸν κόλπον καθήκοντες Βωμιῆς καὶ Καλλιῆς ἐβοήθησαν. [97] τῷ δὲ Δημοσθένει τοιόνδε τι οἱ Μεσσήνιοι παρῄνουν· ὅπερ καὶ τὸ πρῶτον ἀναδιδάσκοντες αὐτὸν τῶν Αἰτωλῶν ὡς εἴη ῥᾳδία ἡ αἵρεσις, ἰέναι ἐκέλευον ὅτι τάχιστα ἐπὶ τὰς κώμας καὶ μὴ μένειν ἕως ἂν ξύμπαντες ἁθροισθέντες ἀντιτάξωνται, τὴν δ᾿ ἐν ποσὶν αἰεὶ πειρᾶσθαι αἱρεῖν. ὁ δὲ τούτοις τε πεισθεὶς καὶ τῇ τύχῃ ἐλπίσας, ὅτι οὐδὲν αὐτῷ ἠναντιοῦτο, τοὺς Λοκροὺς οὐκ ἀναμείνας οὓς αὐτῷ ἔδει προσβοηθῆσαι (ψιλῶν γὰρ ἀκοντιστῶν ἐνδεὴς ἦν μάλιστα) ἐχώρει ἐπὶ Αἰγιτίου, καὶ κατὰ κράτος αἱρεῖ ἐπιών. ὑπέφευγον γὰρ οἱ ἄνθρωποι καὶ ἐκάθηντο ἐπὶ τῶν λόφων τῶν ὑπὲρ τῆς πόλεως· ἦν γὰρ ἐφ᾿ ὑψηλῶν χωρίων ἀπέχουσα τῆς θαλάσσης ὀγδοήκοντα σταδίους μάλιστα. οἱ δὲ Αἰτωλοί (βεβοηθηκότες γὰρ ἤδη ἦσαν ἐπὶ τὸ Αἰγίτιον) προσέβαλλον τοῖς Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις καταθέοντες ἀπὸ τῶν λόφων ἄλλοι ἄλλοθεν καὶ ἐσηκόντιζον, καὶ ὅτε μὲν ἐπίοι τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, ὑπεχώρουν, ἀναχωροῦσι δὲ ἐπέκειντο· καὶ ἦν ἐπὶ πολὺ τοιαύτη ἡ μάχη, διώξεις τε καὶ ὑπαγωγαί, ἐν οἷς ἀμφοτέροις ἥσσους ἦσαν οἱ Ἀθηναῖοι. [98] μέχρι μὲν οὖν οἱ τοξόται εἶχόν τε τὰ βέλη αὐτοῖς καὶ οἷοί τε ἦσαν χρῆσθαι, οἱ δὲ ἀντεῖχον (τοξευόμενοι γὰρ οἱ Αἰτωλοὶ ἄνθρωποι ψιλοὶ ἀνεστέλλοντο)· ἐπειδὴ δὲ τοῦ τε τοξάρχου ἀποθανόντος οὗτοι διεσκεδάσθησαν καὶ αὐτοὶ ἐκεκμήκεσαν καὶ ἐπὶ πολὺ τῷ αὐτῷ πόνῳ ξυνεχόμενοι, οἵ τε Αἰτωλοὶ ἐνέκειντο καὶ ἐσηκόντιζον, οὕτω δὴ τραπόμενοι ἔφευγον, καὶ ἐσπίπτοντες ἔς τε χαράδρας ἀνεκβάτους καὶ χωρία ὧν οὐκ ἦσαν ἔμπειροι διεφθείροντο· καὶ γὰρ ὁ ἡγεμὼν αὐτοῖς τῶν ὁδῶν Χρόμων ὁ Μεσσήνιος ἐτύγχανε τεθνηκώς. οἱ δὲ Αἰτωλοὶ ἐσακοντίζοντες πολλοὺς μὲν αὐτοῦ ἐν τῇ τροπῇ κατὰ πόδας αἱροῦντες ἄνθρωποι ποδώκεις καὶ ψιλοὶ διέφθειρον, τοὺς δὲ πλείους τῶν ὁδῶν ἁμαρτάνοντας καὶ ἐς τὴν ὕλην ἐσφερομένους, ὅθεν διέξοδοι οὐκ ἦσαν, πῦρ κομισάμενοι περιεπίμπρασαν· πᾶσά τε ἰδέα κατέστη τῆς φυγῆς καὶ τοῦ ὀλέθρου τῷ στρατοπέδῳ τῶν Ἀθηναίων, μόλις τε ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ τὸν Οἰνεῶνα τῆς Λοκρίδος, ὅθεν περ καὶ ὡρμήθησαν, οἱ περιγενόμενοι κατέφυγον. ἀπέθανον δὲ τῶν τε ξυμμάχων πολλοὶ καὶ αὐτῶν Ἀθηναίων ὁπλῖται περὶ εἴκοσι μάλιστα καὶ ἑκατόν. τοσοῦτοι μὲν τὸ πλῆθος καὶ ἡλικία ἡ αὐτὴ οὗτοι βέλτιστοι δὴ ἄνδρες ἐν τῷ πολέμῳ τῷδε ἐκ τῆς Ἀθηναίων πόλεως διεφθάρησαν· ἀπέθανε δὲ καὶ ὁ ἕτερος στρατηγὸς Προκλῆς. τοὺς δὲ νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀνελόμενοι παρὰ τῶν Αἰτωλῶν καὶ ἀναχωρήσαντες ἐς Ναύπακτον ὕστερον ἐς τὰς Ἀθήνας ταῖς ναυσὶν ἐκομίσθησαν. Δημοσθένης δὲ περὶ Ναύπακτον καὶ τὰ χωρία ταῦτα ὑπελείφθη, τοῖς πεπραγμένοις φοβούμενος τοὺς Ἀθηναίους.

[99] Κατὰ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους καὶ οἱ περὶ Σικελίαν Ἀθηναῖοι πλεύσαντες ἐς τὴν Λοκρίδα ἐν ἀποβάσει τέ τινι τοὺς προσβοηθήσαντας Λοκρῶν ἐκράτησαν καὶ περιπόλιον αἱροῦσιν ὃ ἦν ἐπὶ τῷ Ἄληκι ποταμῷ.

[100] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ θέρους Αἰτωλοὶ προπέμψαντες πρότερον ἔς τε Κόρινθον καὶ ἐς Λακεδαίμονα πρέσβεις, Τόλοφόν τε τὸν Ὀφιονέα καὶ Βοριάδην τὸν Εὐρυτᾶνα καὶ Τείσανδρον τὸν Ἀποδωτόν, πείθουσιν ὥστε σφίσι πέμψαι στρατιὰν ἐπὶ Ναύπακτον διὰ τὴν τῶν Ἀθηναίων ἐπαγωγήν. καὶ ἐξέπεμψαν Λακεδαιμόνιοι περὶ τὸ φθινόπωρον τρισχιλίους ὁπλίτας τῶν ξυμμάχων. τούτων ἦσαν πεντακόσιοι ἐξ Ἡρακλείας τῆς ἐν Τραχῖνι πόλεως τότε νεοκτίστου οὔσης· Σπαρτιάτης δ᾿ ἦρχεν Εὐρύλοχος τῆς στρατιᾶς, καὶ ξυνηκολούθουν αὐτῷ Μακάριος καὶ Μενεδάϊος οἱ Σπαρτιᾶται. [101] ξυλλεγέντος δὲ τοῦ στρατεύματος ἐς Δελφοὺς ἐπεκηρυκεύετο Εὐρύλοχος Λοκροῖς τοῖς Ὀζόλαις· διὰ τούτων γὰρ ἡ ὁδὸς ἦν ἐς Ναύπακτον, καὶ ἅμα τῶν Ἀθηναίων ἐβούλετο ἀποστῆσαι αὐτούς. ξυνέπρασσον δὲ μάλιστα αὐτῷ τῶν Λοκρῶν Ἀμφισσῆς διὰ τὸ τῶν Φωκέων ἔχθος δεδιότες· καὶ αὐτοὶ πρῶτοι δόντες ὁμήρους καὶ τοὺς ἄλλους ἔπεισαν δοῦναι φοβουμένους τὸν ἐπιόντα στρατόν, πρῶτον μὲν οὖν τοὺς ὁμόρους αὐτοῖς Μυονέας (ταύτῃ γὰρ δυσεσβολώτατος ἡ Λοκρίσ), ἔπειτα Ἰπνέας καὶ Μεσσαπίους καὶ Τριταιέας καὶ Χαλαίους καὶ Τολοφωνίους καὶ Ἡσσίους καὶ Οἰανθέας. οὗτοι καὶ ξυνεστράτευον πάντες. Ὀλπαῖοι δὲ ὁμήρους μὲν ἔδοσαν, ἠκολούθουν δὲ οὔ· καὶ Ὑαῖοι οὐκ ἔδοσαν ὁμήρους πρὶν αὐτῶν εἷλον κώμην Πόλιν ὄνομα ἔχουσαν. [102] ἐπειδὴ δὲ παρεσκεύαστο πάντα καὶ τοὺς ὁμήρους κατέθετο ἐς Κυτίνιον τὸ Δωρικόν, ἐχώρει τῷ στρατῷ ἐπὶ τὴν Ναύπακτον διὰ τῶν Λοκρῶν, καὶ πορευόμενος Οἰνεῶνα αἱρεῖ αὐτῶν καὶ Εὐπάλιον· οὐ γὰρ προσεχώρησαν. γενόμενοι δ᾿ ἐν τῇ Ναυπακτίᾳ καὶ οἱ Αἰτωλοὶ ἅμα ἤδη προσβεβοηθηκότες ἐδῄουν τὴν γῆν καὶ τὸ προάστειον ἀτείχιστον ὂν εἷλον· ἐπί τε Μολύκρειον ἐλθόντες τὴν Κορινθίων μὲν ἀποικίαν, Ἀθηναίων δὲ ὑπήκοον, αἱροῦσιν. Δημοσθένης δὲ ὁ Ἀθηναῖος (ἔτι γὰρ ἐτύγχανεν ὢν μετὰ τὰ ἐκ τῆς Αἰτωλίας περὶ Ναύπακτον) προαισθόμενος τοῦ στρατοῦ καὶ δείσας περὶ αὐτῆς, ἐλθὼν πείθει Ἀκαρνᾶνας, χαλεπῶς διὰ τὴν ἐκ τῆς Λευκάδος ἀναχώρησιν, βοηθῆσαι Ναυπάκτῳ. καὶ πέμπουσι μετ᾿ αὐτοῦ ἐπὶ τῶν νεῶν χιλίους ὁπλίτας, οἳ ἐσελθόντες περιεποίησαν τὸ χωρίον· δεινὸν γὰρ ἦν μὴ μεγάλου ὄντος τοῦ τείχους, ὀλίγων δὲ τῶν ἀμυνομένων, οὐκ ἀντίσχωσιν. Εὐρύλοχος δὲ καὶ οἱ μετ᾿ αὐτοῦ ὡς ᾔσθοντο τὴν στρατιὰν ἐσεληλυθυῖαν καὶ ἀδύνατον ὂν τὴν πόλιν βίᾳ ἑλεῖν, ἀνεχώρησαν οὐκ ἐπὶ Πελοποννήσου, ἀλλ᾿ ἐς τὴν Αἰολίδα τὴν νῦν καλουμένην Καλυδῶνα καὶ Πλευρῶνα καὶ ἐς τὰ ταύτῃ χωρία καὶ ἐς Πρόσχιον τῆς Αἰτωλίας. οἱ γὰρ Ἀμπρακιῶται ἐλθόντες πρὸς αὐτοὺς πείθουσιν ὥστε μετὰ σφῶν Ἄργει τε τῷ Ἀμφιλοχικῷ καὶ Ἀμφιλοχίᾳ τῇ ἄλλῃ ἐπιχειρῆσαι καὶ Ἀκαρνανίᾳ ἅμα, λέγοντες ὅτι, ἢν τούτων κρατήσωσι, πᾶν τὸ ἠπειρωτικὸν Λακεδαιμονίοις ξύμμαχον καθεστήξει. καὶ ὁ μὲν Εὐρύλοχος πεισθεὶς καὶ τοὺς Αἰτωλοὺς ἀφεὶς ἡσύχαζε τῷ στρατῷ περὶ τοὺς χώρους τούτους, ἕως τοῖς Ἀμπρακιώταις ἐκστρατευσαμένοις περὶ τὸ Ἄργος δέοι βοηθεῖν. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.

[103] Οἱ δ᾿ ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι τοῦ ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἐπελθόντες μετὰ τῶν Ἑλλήνων ξυμμάχων καὶ ὅσοι Σικελῶν κατὰ κράτος ἀρχόμενοι ὑπὸ Συρακοσίων καὶ ξύμμαχοι ὄντες ἀποστάντες αὐτοῖς [ἀπὸ Συρακοσίων] ξυνεπολέμουν, ἐπ᾿ Ἴνησσαν τὸ Σικελικὸν πόλισμα, οὗ τὴν ἀκρόπολιν Συρακόσιοι εἶχον, προσέβαλον, καὶ ὡς οὐκ ἐδύναντο ἑλεῖν, ἀπῇσαν. ἐν δὲ τῇ ἀναχωρήσει ὑστέροις Ἀθηναίων τοῖς ξυμμάχοις ἀναχωροῦσιν ἐπιτίθενται οἱ ἐκ τοῦ τειχίσματος Συρακόσιοι, καὶ προσπεσόντες τρέπουσί τε μέρος τι τοῦ στρατοῦ καὶ ἀπέκτειναν οὐκ ὀλίγους. καὶ μετὰ τοῦτο ἀπὸ τῶν νεῶν ὁ Λάχης καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Λοκρίδα ἀποβάσεις τινὰς ποιησάμενοι κατὰ τὸν Καϊκῖνον ποταμὸν τοὺς προσβοηθοῦντας Λοκρῶν μετὰ Προξένου τοῦ Καπάτωνος ὡς τριακοσίους μάχῃ ἐκράτησαν καὶ ὅπλα λαβόντες ἀπεχώρησαν.

[104] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Δῆλον ἐκάθηραν Ἀθηναῖοι κατὰ χρησμὸν δή τινα. ἐκάθηρε μὲν γὰρ καὶ Πεισίστρατος ὁ τύραννος πρότερον αὐτήν, οὐχ ἅπασαν, ἀλλ᾿ ὅσον ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐφεωρᾶτο τῆς νήσου· τότε δὲ πᾶσα ἐκαθάρθη τοιῷδε τρόπῳ. θῆκαι ὅσαι ἦσαν τῶν τεθνεώτων ἐν Δήλῳ, πάσας ἀνεῖλον, καὶ τὸ λοιπὸν προεῖπον μήτε ἐναποθνῄσκειν ἐν τῇ νήσῳ μήτε ἐντίκτειν, ἀλλ᾿ ἐς τὴν Ῥήνειαν διακομίζεσθαι. ἀπέχει δὲ ἡ Ῥήνεια τῆς Δήλου οὕτως ὀλίγον ὥστε Πολυκράτης ὁ Σαμίων τύραννος ἰσχύσας τινὰ χρόνον ναυτικῷ καὶ τῶν τε ἄλλων νήσων ἄρξας καὶ τὴν Ῥήνειαν ἑλὼν ἀνέθηκε τῷ Ἀπόλλωνι τῷ Δηλίῳ ἁλύσει δήσας πρὸς τὴν Δῆλον. καὶ τὴν πεντετηρίδα τότε πρῶτον μετὰ τὴν κάθαρσιν ἐποίησαν οἱ Ἀθηναῖοι τὰ Δήλια. ἦν δέ ποτε καὶ τὸ πάλαι μεγάλη ξύνοδος ἐς τὴν Δῆλον τῶν Ἰώνων τε καὶ περικτιόνων νησιωτῶν· ξύν τε γὰρ γυναιξὶ καὶ παισὶν ἐθεώρουν, ὥσπερ νῦν ἐς τὰ Ἐφέσια Ἴωνες, καὶ ἀγὼν ἐποιεῖτο αὐτόθι καὶ γυμνικὸς καὶ μουσικός, χορούς τε ἀνῆγον αἱ πόλεις. δηλοῖ δὲ μάλιστα Ὅμηρος ὅτι τοιαῦτα ἦν ἐν τοῖς ἔπεσι τοῖσδε, ἅ ἐστιν ἐκ προοιμίου Ἀπόλλωνος·

ἀλλ᾿ ὅτε Δήλῳ, Φοῖβε, μάλιστά γε θυμὸν ἐτέρφθης,

ἔνθα τοι ἑλκεχίτωνες Ἰάονες ἠγερέθονται

σὺν σφοῖσιν τεκέεσσι γυναιξί τε σὴν ἐς ἀγυιάν·

ἔνθα σε πυγμαχίῃ τε καὶ ὀρχηστυῖ καὶ ἀοιδῇ

μνησάμενοι τέρπουσιν, ὅταν καθέσωσιν ἀγῶνα.

ὅτι δὲ καὶ μουσικῆς ἀγὼν ἦν καὶ ἀγωνιούμενοι ἐφοίτων ἐν τοῖσδε αὖ δηλοῖ, ἅ ἐστιν ἐκ τοῦ αὐτοῦ προοιμίου· τὸν γὰρ Δηλιακὸν χορὸν τῶν γυναικῶν ὑμνήσας ἐτελεύτα τοῦ ἐπαίνου ἐς τάδε τὰ ἔπη, ἐν οἷς καὶ ἑαυτοῦ ἐπεμνήσθη·

ἀλλ᾿ ἄγεθ᾿, ἱλήκοι μὲν Ἀπόλλων Ἀρτέμιδι ξύν,

χαίρετε δ᾿ ὑμεῖς πᾶσαι. ἐμεῖο δὲ καὶ μετόπισθε

μνήσασθ᾿, ὁππότε κέν τις ἐπιχθονίων ἀνθρώπων

ἐνθάδ᾿ ἀνείρηται ταλαπείριος ἄλλος ἐπελθών·

᾿ὦ κοῦραι, τίς δ᾿ ὔμμιν ἀνὴρ ἥδιστος ἀοιδῶν

ἐνθάδε πωλεῖται, καὶ τέῳ τέρπεσθε μάλιστα;᾿

ὑμεῖς δ᾿ εὖ μάλα πᾶσαι ὑποκρίνασθαι ἀφήμως·

᾿τυφλὸς ἀνήρ, οἰκεῖ δὲ Χίῳ ἔνι παιπαλοέσσῃ.᾿

τοσαῦτα μὲν Ὅμηρος ἐτεκμηρίωσεν ὅτι ἦν καὶ τὸ πάλαι μεγάλη ξύνοδος καὶ ἑορτὴ ἐν τῇ Δήλῳ· ὕστερον δὲ τοὺς μὲν χοροὺς οἱ νησιῶται καὶ οἱ Ἀθηναῖοι μεθ᾿ ἱερῶν ἔπεμπον, τὰ δὲ περὶ τοὺς ἀγῶνας καὶ τὰ πλεῖστα κατελύθη ὑπὸ ξυμφορῶν, ὡς εἰκός, πρὶν δὴ οἱ Ἀθηναῖοι τότε τὸν ἀγῶνα ἐποίησαν καὶ ἱπποδρομίας, ὃ πρότερον οὐκ ἦν.

[105] Τοῦ δ᾿ αὐτοῦ χειμῶνος Ἀμπρακιῶται, ὥσπερ ὑποσχόμενοι Εὐρυλόχῳ τὴν στρατιὰν κατέσχον, ἐκστρατεύονται ἐπὶ Ἄργος τὸ Ἀμφιλοχικὸν τρισχιλίοις ὁπλίταις, καὶ ἐσβαλόντες ἐς τὴν Ἀργείαν καταλαμβάνουσιν Ὄλπας, τεῖχος ἐπὶ λόφου ἰσχυρὸν πρὸς τῇ θαλάσσῃ, ὅ ποτε Ἀκαρνᾶνες τειχισάμενοι κοινῷ δικαστηρίῳ ἐχρῶντο· ἀπέχει δὲ ἀπὸ τῆς Ἀργείων πόλεως ἐπιθαλασσίας οὔσης πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους μάλιστα. οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες οἱ μὲν ἐς Ἄργος ξυνεβοήθουν, οἱ δὲ τῆς Ἀμφιλοχίας ἐν τούτῳ τῷ χωρίῳ ὃ Κρῆναι καλεῖται, φυλάσσοντες τοὺς μετὰ Εὐρυλόχου Πελοποννησίους μὴ λάθωσι πρὸς τοὺς Ἀμπρακιώτας διελθόντες, ἐστρατοπεδεύσαντο. πέμπουσι δὲ καὶ ἐπὶ Δημοσθένη τὸν ἐς τὴν Αἰτωλίαν Ἀθηναίων στρατηγήσαντα, ὅπως σφίσιν ἡγεμὼν γίγνηται, καὶ ἐπὶ τὰς εἴκοσι ναῦς Ἀθηναίων αἳ ἔτυχον περὶ Πελοπόννησον οὖσαι, ὧν ἦρχεν Ἀριστοτέλης τε ὁ Τιμοκράτους καὶ Ἱεροφῶν ὁ Ἀντιμνήστου. ἀπέστειλαν δὲ καὶ ἄγγελον οἱ περὶ τὰς Ὄλπας Ἀμπρακιῶται ἐς τὴν πόλιν κελεύοντες σφίσι βοηθεῖν πανδημεί, δεδιότες μὴ οἱ μετ᾿ Εὐρυλόχου οὐ δύνωνται διελθεῖν τοὺς Ἀκαρνᾶνας καὶ σφίσιν ἢ μονωθεῖσιν ἡ μάχη γένηται ἢ ἀναχωρεῖν βουλομένοις οὐκ ᾖ ἀσφαλές.

[106] Οἱ μὲν οὖν μετ᾿ Εὐρυλόχου Πελοποννήσιοι ὡς ᾔσθοντο τοὺς ἐν Ὄλπαις Ἀμπρακιώτας ἥκοντας, ἄραντες ἐκ τοῦ Προσχίου ἐβοήθουν κατὰ τάχος, καὶ διαβάντες τὸν Ἀχελῷον ἐχώρουν δι᾿ Ἀκαρνανίας οὔσης ἐρήμου διὰ τὴν ἐς Ἄργος βοήθειαν, ἐν δεξιᾷ μὲν ἔχοντες τὴν Στρατίων πόλιν καὶ τὴν φρουρὰν αὐτῶν, ἐν ἀριστερᾷ δὲ τὴν ἄλλην Ἀκαρνανίαν. καὶ διελθόντες τὴν Στρατίων γῆν ἐχώρουν διὰ τῆς Φυτίας καὶ αὖθις Μεδεῶνος παρ᾿ ἔσχατα, ἔπειτα διὰ Λιμναίας· καὶ ἐπέβησαν τῆς Ἀγραίων, οὐκέτι Ἀκαρνανίας, φιλίας δὲ σφίσιν. λαβόμενοι δὲ τοῦ Θυάμου ὄρους, ὅ ἐστιν Ἀγραϊκόν, ἐχώρουν δι᾿ αὐτοῦ καὶ κατέβησαν ἐς τὴν Ἀργείαν νυκτὸς ἤδη, καὶ διεξελθόντες μεταξὺ τῆς τε Ἀργείων πόλεως καὶ τῆς ἐπὶ Κρήναις Ἀκαρνάνων φυλακῆς ἔλαθον καὶ προσέμειξαν τοῖς ἐν Ὄλπαις Ἀμπρακιώταις. [107] γενόμενοι δὲ ἁθρόοι ἅμα τῇ ἡμέρᾳ καθίζουσιν ἐπὶ τὴν Μητρόπολιν καλουμένην καὶ στρατόπεδον ἐποιήσαντο. Ἀθηναῖοι δὲ ταῖς εἴκοσι ναυσὶν οὐ πολλῷ ὕστερον παραγίγνονται ἐς τὸν Ἀμπρακικὸν κόλπον βοηθοῦντες τοῖς Ἀργείοις, καὶ Δημοσθένης Μεσσηνίων μὲν ἔχων διακοσίους ὁπλίτας, ἑξήκοντα δὲ τοξότας Ἀθηναίων. καὶ αἱ μὲν νῆες περὶ τὰς Ὄλπας τὸν λόφον ἐκ θαλάσσης ἐφώρμουν· οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφιλόχων ὀλίγοι (οἱ γὰρ πλείους ὑπὸ Ἀμπρακιωτῶν βίᾳ κατείχοντο) ἐς τὸ Ἄργος ἤδη ξυνεληλυθότες παρεσκευάζοντο ὡς μαχούμενοι τοῖς ἐναντίοις, καὶ ἡγεμόνα τοῦ παντὸς ξυμμαχικοῦ αἱροῦνται Δημοσθένη μετὰ τῶν σφετέρων στρατηγῶν. ὁ δὲ προσαγαγὼν ἐγγὺς τῆς Ὄλπης ἐστρατοπεδεύσατο, χαράδρα δ᾿ αὐτοὺς μεγάλη διεῖργεν. καὶ ἡμέρας μὲν πέντε ἡσύχαζον, τῇ δ᾿ ἕκτῃ ἐτάσσοντο ἀμφότεροι ὡς ἐς μάχην. καὶ (μεῖζον γὰρ ἐγένετο καὶ περιέσχε τὸ τῶν Πελοποννησίων στρατόπεδον) ὁ Δημοσθένης δείσας μὴ κυκλωθῇ λοχίζει ἐς ὁδόν τινα κοίλην καὶ λοχμώδη ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς ξυναμφοτέρους ἐς τετρακοσίους, ὅπως κατὰ τὸ ὑπερέχον τῶν ἐναντίων ἐν τῇ ξυνόδῳ αὐτῇ ἐξαναστάντες οὗτοι κατὰ νώτου γίγνωνται. ἐπεὶ δὲ παρεσκεύαστο ἀμφοτέροις, ᾖσαν ἐς χεῖρας, Δημοσθένης μὲν τὸ δεξιὸν κέρας ἔχων μετὰ Μεσσηνίων καὶ Ἀθηναίων ὀλίγων, τὸ δὲ ἄλλο Ἀκαρνᾶνες ὡς ἕκαστοι τεταγμένοι ἐπεῖχον, καὶ Ἀμφιλόχων οἱ παρόντες ἀκοντισταί, Πελοποννήσιοι δὲ καὶ Ἀμπρακιῶται ἀναμὶξ τεταγμένοι πλὴν Μαντινέων· οὗτοι δὲ ἐν τῷ εὐωνύμῳ μᾶλλον καὶ οὐ τὸ κέρας ἄκρον ἔχοντες ἁθρόοι ἦσαν, ἀλλ᾿ Εὐρύλοχος ἔσχατον εἶχε τὸ εὐώνυμον καὶ οἱ μετ᾿ αὐτοῦ, κατὰ Μεσσηνίους καὶ Δημοσθένη. [108] ὡς δ᾿ ἐν χερσὶν ἤδη ὄντες περιέσχον τῷ κέρᾳ οἱ Πελοποννήσιοι καὶ ἐκυκλοῦντο τὸ δεξιὸν τῶν ἐναντίων, οἱ ἐκ τῆς ἐνέδρας Ἀκαρνᾶνες ἐπιγενόμενοι αὐτοῖς κατὰ νώτου προσπίπτουσί τε καὶ τρέπουσιν, ὥστε μήτε ἐς ἀλκὴν ὑπομεῖναι φοβηθέντας τε ἐς φυγὴν καὶ τὸ πλέον τοῦ στρατεύματος καταστῆσαι· ἐπειδὴ γὰρ εἶδον τὸ κατ᾿ Εὐρύλοχον καὶ ὃ κράτιστον ἦν διαφθειρόμενον, πολλῷ μᾶλλον ἐφοβοῦντο. καὶ οἱ Μεσσήνιοι ὄντες ταύτῃ μετὰ τοῦ Δημοσθένους τὸ πολὺ τοῦ ἔργου ἐπεξῆλθον. οἱ δὲ Ἀμπρακιῶται καὶ οἱ κατὰ τὸ δεξιὸν κέρας ἐνίκων τὸ καθ᾿ ἑαυτοὺς καὶ πρὸς τὸ Ἄργος ἀπεδίωξαν· καὶ γὰρ μαχιμώτατοι τῶν περὶ ἐκεῖνα τὰ χωρία τυγχάνουσιν ὄντες. ἐπαναχωροῦντες δὲ ὡς ἑώρων τὸ πλέον νενικημένον καὶ οἱ ἄλλοι Ἀκαρνᾶνες σφίσι προσέκειντο, χαλεπῶς διεσῴζοντο ἐς τὰς Ὄλπας, καὶ πολλοὶ ἀπέθανον αὐτῶν, ἀτάκτως καὶ οὐδενὶ κόσμῳ προσπίπτοντες πλὴν Μαντινέων· οὗτοι δὲ μάλιστα ξυντεταγμένοι παντὸς τοῦ στρατοῦ ἀνεχώρησαν. καὶ ἡ μὲν μάχη ἐτελεύτα ἐς ὀψέ.

[109] Μενεδάϊος δὲ τῇ ὑστεραίᾳ Εὐρυλόχου τεθνεῶτος καὶ Μακαρίου αὐτὸς παρειληφὼς τὴν ἀρχὴν καὶ ἀπορῶν μεγάλης ἥσσης γεγενημένης ὅτῳ τρόπῳ ἢ μένων πολιορκήσεται ἔκ τε γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ταῖς Ἀττικαῖς ναυσὶν ἀποκεκλῃμένος ἢ καὶ ἀναχωρῶν διασωθήσεται, προσφέρει λόγον περὶ σπονδῶν καὶ ἀναχωρήσεως Δημοσθένει καὶ τοῖς Ἀκαρνάνων στρατηγοῖς, καὶ περὶ νεκρῶν ἅμα ἀναιρέσεως. οἱ δὲ νεκροὺς μὲν ἀπέδοσαν καὶ τροπαῖον αὐτοὶ ἔστησαν καὶ τοὺς ἑαυτῶν τριακοσίους μάλιστα ἀποθανόντας ἀνείλοντο, ἀναχώρησιν δὲ ἐκ μὲν τοῦ προφανοῦς οὐκ ἐσπείσαντο ἅπασι, κρύφα δὲ Δημοσθένης μετὰ τῶν ξυστρατήγων Ἀκαρνάνων σπένδονται Μαντινεῦσι καὶ Μενεδαΐῳ καὶ τοῖς ἄλλοις ἄρχουσι τῶν Πελοποννησίων καὶ ὅσοι αὐτῶν ἦσαν ἀξιολογώτατοι ἀποχωρεῖν κατὰ τάχος, βουλόμενος ψιλῶσαι τοὺς Ἀμπρακιώτας τε καὶ τὸν μισθοφόρον ὄχλον [τὸν ξενικόν], μάλιστα δὲ Λακεδαιμονίους καὶ Πελοποννησίους διαβαλεῖν ἐς τοὺς ἐκείνῃ χρῄζων Ἕλληνας ὡς καταπροδόντες τὸ ἑαυτῶν προυργιαίτερον ἐποιήσαντο. καὶ οἱ μὲν τούς τε νεκροὺς ἀνείλοντο καὶ διὰ τάχους ἔθαπτον, ὥσπερ ὑπῆρχε, καὶ τὴν ἀποχώρησιν κρύφα οἷς ἐδέδοτο ἐπεβούλευον· [110] τῷ δὲ Δημοσθένει καὶ τοῖς Ἀκαρνᾶσιν ἀγγέλλεται τοὺς Ἀμπρακιώτας τοὺς ἐκ τῆς πόλεως πανδημεὶ κατὰ τὴν πρώτην ἐκ τῶν Ὀλπῶν ἀγγελίαν ἐπιβοηθεῖν διὰ τῶν Ἀμφιλόχων, βουλομένους τοῖς ἐν Ὄλπαις ξυμμεῖξαι, εἰδότας οὐδὲν τῶν γεγενημένων. καὶ πέμπει εὐθὺς τοῦ στρατοῦ μέρος τι τὰς ὁδοὺς προλοχιοῦντας καὶ τὰ καρτερὰ προκαταληψομένους, καὶ τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ ἅμα παρεσκευάζετο βοηθεῖν ἐπ᾿ αὐτούς. [111] ἐν τούτῳ δ᾿ οἱ Μαντινῆς καὶ οἷς ἔσπειστο πρόφασιν ἐπὶ λαχανισμὸν καὶ φρυγάνων ξυλλογὴν ἐξελθόντες ὑπαπῇσαν κατ᾿ ὀλίγους, ἅμα ξυλλέγοντες ἐφ᾿ ἃ ἐξῆλθον δῆθεν· προκεχωρηκότες δὲ ἤδη ἄπωθεν τῆς Ὄλπης θᾶσσον ἀπεχώρουν. οἱ δ᾿ Ἀμπρακιῶται καὶ οἱ ἄλλοι, ὅσοι μὲν ἐτύγχανον οὕτως ἁθρόοι ξυνεξελθόντες, ὡς ἔγνωσαν ἀπιόντας, ὥρμησαν καὶ αὐτοὶ καὶ ἔθεον δρόμῳ, ἐπικαταλαβεῖν βουλόμενοι. οἱ δὲ Ἀκαρνᾶνες τὸ μὲν πρῶτον καὶ πάντας ἐνόμισαν ἀπιέναι ἀσπόνδους ὁμοίως καὶ τοὺς Πελοποννησίους ἐπεδίωκον, καί τινας αὐτῶν τῶν στρατηγῶν κωλύοντας καὶ φάσκοντας ἐσπεῖσθαι αὐτοῖς ἠκόντισέ τις, νομίσας καταπροδίδοσθαι σφᾶς· ἔπειτα μέντοι τοὺς μὲν Μαντινέας καὶ τοὺς Πελοποννησίους ἀφίεσαν, τοὺς δ᾿ Ἀμπρακιώτας ἔκτεινον. καὶ ἦν πολλὴ ἔρις καὶ ἄγνοια εἴτε Ἀμπρακιώτης τίς ἐστιν εἴτε Πελοποννήσιος. καὶ ἐς διακοσίους μέν τινας αὐτῶν ἀπέκτειναν· οἱ δ᾿ ἄλλοι διέφυγον ἐς τὴν Ἀγραΐδα ὅμορον οὖσαν, καὶ Σαλύνθιος αὐτοὺς ὁ βασιλεὺς τῶν Ἀγραίων φίλος ὢν ὑπεδέξατο.

[112] Οἱ δ᾿ ἐκ τῆς πόλεως Ἀμπρακιῶται ἀφικνοῦνται ἐπ᾿ Ἰδομενήν. ἐστὸν δὲ δύο λόφω ἡ Ἰδομενὴ ὑψηλώ· τούτοιν τὸν μὲν μείζω νυκτὸς ἐπιγενομένης οἱ προαποσταλέντες ὑπὸ τοῦ Δημοσθένους ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου ἔλαθόν τε καὶ ἔφθασαν προκαταλαβόντες (τὸν δ᾿ ἐλάσσω ἔτυχον οἱ Ἀμπρακιῶται προαναβάντες) καὶ ηὐλίσαντο. ὁ δὲ Δημοσθένης δειπνήσας ἐχώρει καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα ἀπὸ ἑσπέρας εὐθύς, αὐτὸς μὲν τὸ ἥμισυ ἔχων ἐπὶ τῆς ἐσβολῆς, τὸ δ᾿ ἄλλο διὰ τῶν Ἀμφιλοχικῶν ὀρῶν. καὶ ἅμα ὄρθρῳ ἐπιπίπτει τοῖς Ἀμπρακιώταις ἔτι ἐν ταῖς εὐναῖς καὶ οὐ προῃσθημένοις τὰ γεγενημένα, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον νομίσασι τοὺς ἑαυτῶν εἶναι· καὶ γὰρ τοὺς Μεσσηνίους πρώτους ἐπίτηδες ὁ Δημοσθένης προύταξε καὶ προσαγορεύειν ἐκέλευε, Δωρίδα τε γλῶσσαν ἱέντας καὶ τοῖς προφύλαξι πίστιν παρεχομένους, ἅμα δὲ καὶ οὐ καθορωμένους τῇ ὄψει νυκτὸς ἔτι οὔσης. ὡς οὖν ἐπέπεσε τῷ στρατεύματι αὐτῶν, τρέπουσι, καὶ τοὺς μὲν πολλοὺς αὐτοῦ διέφθειραν, οἱ δὲ λοιποὶ κατὰ τὰ ὄρη ἐς φυγὴν ὥρμησαν. προκατειλημμένων δὲ τῶν ὁδῶν, καὶ ἅμα τῶν μὲν Ἀμφιλόχων ἐμπείρων ὄντων τῆς ἑαυτῶν γῆς καὶ ψιλῶν πρὸς ὁπλίτας, τῶν δὲ ἀπείρων καὶ ἀνεπιστημόνων ὅπῃ τράπωνται, ἐσπίπτοντες ἔς τε χαράδρας καὶ τὰς προλελοχισμένας ἐνέδρας διεφθείροντο. καὶ ἐς πᾶσαν ἰδέαν χωρήσαντες τῆς φυγῆς ἐτράποντό τινες καὶ ἐς τὴν θάλασσαν οὐ πολὺ ἀπέχουσαν, καὶ ὡς εἶδον τὰς Ἀττικὰς ναῦς παραπλεούσας ἅμα τοῦ ἔργου τῇ ξυντυχίᾳ, προσένευσαν, ἡγησάμενοι ἐν τῷ αὐτίκα φόβῳ κρεῖσσον εἶναι σφίσιν ὑπὸ τῶν ἐν ταῖς ναυσίν, εἰ δεῖ, διαφθαρῆναι ἢ ὑπὸ τῶν βαρβάρων καὶ ἐχθίστων Ἀμφιλόχων. οἱ μὲν οὖν Ἀμπρακιῶται τοιούτῳ τρόπῳ κακωθέντες ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν ἐσώθησαν ἐς τὴν πόλιν· Ἀκαρνᾶνες δὲ σκυλεύσαντες τοὺς νεκροὺς καὶ τροπαῖα στήσαντες ἀπεχώρησαν ἐς Ἄργος. [113] καὶ αὐτοῖς τῇ ὑστεραίᾳ ἦλθε κῆρυξ ἀπὸ τῶν ἐς Ἀγραίους καταφυγόντων ἐκ τῆς Ὄλπης Ἀμπρακιωτῶν, ἀναίρεσιν αἰτήσων τῶν νεκρῶν οὓς ἀπέκτειναν ὕστερον τῆς πρώτης μάχης, ὅτε μετὰ τῶν Μαντινέων καὶ τῶν ὑποσπόνδων ξυνεξῇσαν ἄσπονδοι. ἰδὼν δ᾿ ὁ κῆρυξ τὰ ὅπλα τῶν ἀπὸ τῆς πόλεως Ἀμπρακιωτῶν ἐθαύμαζε τὸ πλῆθος· οὐ γὰρ ᾔδει τὸ πάθος, ἀλλ᾿ ᾤετο τῶν μετὰ σφῶν εἶναι. καί τις αὐτὸν ἤρετο ὅτι θαυμάζοι καὶ ὁπόσοι αὐτῶν τεθνᾶσιν, οἰόμενος αὖ ὁ ἐρωτῶν εἶναι τὸν κήρυκα ἀπὸ τῶν ἐν Ἰδομεναῖς. ὁ δ᾿ ἔφη διακοσίους μάλιστα. ὑπολαβὼν δ᾿ ὁ ἐρωτῶν εἶπεν ᾿οὔκουν τὰ ὅπλα ταυτὶ φαίνεται, ἀλλὰ πλέον ἢ χιλίων.᾿ αὖθις δὲ εἶπεν ἐκεῖνος ᾿οὐκ ἄρα τῶν μεθ᾿ ἡμῶν μαχομένων ἐστίν.᾿ ὁ δ᾿ ἀπεκρίνατο ᾿εἴπερ γε ὑμεῖς ἐν Ἰδομενῇ χθὲς ἐμάχεσθε.᾿ ᾿ἀλλ᾿ ἡμεῖς γε οὐδενὶ ἐμαχόμεθα χθές, ἀλλὰ πρῴην ἐν τῇ ἀποχωρήσει.᾿ ᾿καὶ μὲν δὴ τούτοις γε ἡμεῖς χθὲς ἀπὸ τῆς πόλεως βοηθήσασι τῆς Ἀμπρακιωτῶν ἐμαχόμεθα.᾿ ὁ δὲ κῆρυξ ὡς ἤκουσε καὶ ἔγνω ὅτι ἡ ἀπὸ τῆς πόλεως βοήθεια διέφθαρται, ἀνοιμώξας καὶ ἐκπλαγεὶς τῷ μεγέθει τῶν παρόντων κακῶν ἀπῆλθεν εὐθὺς ἄπρακτος καὶ οὐκέτι ἀπῄτει τοὺς νεκρούς. πάθος γὰρ τοῦτο μιᾷ πόλει Ἑλληνίδι ἐν ἴσαις ἡμέραις μέγιστον δὴ τῶν κατὰ τὸν πόλεμον τόνδε ἐγένετο. καὶ ἀριθμὸν οὐκ ἔγραψα τῶν ἀποθανόντων, διότι ἄπιστον τὸ πλῆθος λέγεται ἀπολέσθαι ὡς πρὸς τὸ μέγεθος τῆς πόλεως. Ἀμπρακίαν μέντοι οἶδα ὅτι, εἰ ἐβουλήθησαν Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφίλοχοι Ἀθηναίοις καὶ Δημοσθένει πειθόμενοι ἐξελεῖν, αὐτοβοεὶ ἂν εἷλον· νῦν δ᾿ ἔδεισαν μὴ οἱ Ἀθηναῖοι ἔχοντες αὐτὴν χαλεπώτεροι σφίσι πάροικοι ὦσιν.

[114] Μετὰ δὲ ταῦτα τρίτον μέρος νείμαντες τῶν σκύλων τοῖς Ἀθηναίοις τὰ ἄλλα κατὰ τὰς πόλεις διείλοντο. καὶ τὰ μὲν τῶν Ἀθηναίων πλέοντα ἑάλω, τὰ δὲ νῦν ἀνακείμενα ἐν τοῖς Ἀττικοῖς ἱεροῖς Δημοσθένει ἐξῃρέθησαν τριακόσιαι πανοπλίαι, καὶ ἄγων αὐτὰς κατέπλευσεν· καὶ ἐγένετο ἅμα αὐτῷ μετὰ τὴν ἐκ τῆς Αἰτωλίας ξυμφορὰν ἀπὸ ταύτης τῆς πράξεως ἀδεεστέρα ἡ κάθοδος. ἀπῆλθον δὲ καὶ οἱ ἐν ταῖς εἴκοσι ναυσὶν Ἀθηναῖοι ἐς Ναύπακτον. Ἀκαρνᾶνες δὲ καὶ Ἀμφίλοχοι ἀπελθόντων Ἀθηναίων καὶ Δημοσθένους τοῖς ὡς Σαλύνθιον καὶ Ἀγραίους καταφυγοῦσιν Ἀμπρακιώταις καὶ Πελοποννησίοις ἀναχώρησιν ἐσπείσαντο ἐξ Οἰνιαδῶν, οἷπερ καὶ μετανέστησαν παρὰ Σαλυνθίου. καὶ ἐς τὸν ἔπειτα χρόνον σπονδὰς καὶ ξυμμαχίαν ἐποιήσαντο ἑκατὸν ἔτη Ἀκαρνᾶνες καὶ Ἀμφίλοχοι πρὸς Ἀμπρακιώτας ἐπὶ τοῖσδε, ὥστε μήτε Ἀμπρακιώτας μετὰ Ἀκαρνάνων στρατεύειν ἐπὶ Πελοποννησίους μήτε Ἀκαρνᾶνας μετὰ Ἀμπρακιωτῶν ἐπ᾿ Ἀθηναίους, βοηθεῖν δὲ τῇ ἀλλήλων, καὶ ἀποδοῦναι Ἀμπρακιώτας ὁπόσα ἢ χωρία ἢ ὁμήρους Ἀμφιλόχων ἔχουσι, καὶ ἐπὶ Ἀνακτόριον μὴ βοηθεῖν πολέμιον ὂν Ἀκαρνᾶσιν. ταῦτα ξυνθέμενοι διέλυσαν τὸν πόλεμον. μετὰ δὲ ταῦτα Κορίνθιοι φυλακὴν ἑαυτῶν ἐς τὴν Ἀμπρακίαν ἀπέστειλαν ἐς τριακοσίους ὁπλίτας καὶ Ξενοκλείδαν τὸν Εὐθυκλέους ἄρχοντα· οἳ κομιζόμενοι χαλεπῶς διὰ τῆς ἠπείρου ἀφίκοντο. τὰ μὲν κατ᾿ Ἀμπρακίαν οὕτως ἐγένετο.

[115] Οἱ δ᾿ ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος ἔς τε τὴν Ἱμεραίαν ἀπόβασιν ἐποιήσαντο ἐκ τῶν νεῶν μετὰ τῶν Σικελῶν τῶν ἄνωθεν ἐσβεβληκότων ἐς τὰ ἔσχατα τῆς Ἱμεραίας, καὶ ἐπὶ τὰς Αἰόλου νήσους ἔπλευσαν. ἀναχωρήσαντες δὲ ἐς Ῥήγιον Πυθόδωρον τὸν Ἰσολόχου Ἀθηναίων στρατηγὸν καταλαμβάνουσιν ἐπὶ τὰς ναῦς διάδοχον ὧν ὁ Λάχης ἦρχεν. οἱ γὰρ ἐν Σικελίᾳ ξύμμαχοι πλεύσαντες ἔπεισαν τοὺς Ἀθηναίους βοηθεῖν σφίσι πλείοσι ναυσίν· τῆς μὲν γὰρ γῆς αὐτῶν οἱ Συρακόσιοι ἐκράτουν, τῆς δὲ θαλάσσης ὀλίγαις ναυσὶν εἰργόμενοι παρεσκευάζοντο ναυτικὸν ξυναγείροντες ὡς οὐ περιοψόμενοι. καὶ ἐπλήρουν ναῦς τεσσαράκοντα οἱ Ἀθηναῖοι ὡς ἀποστελοῦντες αὐτοῖς, ἅμα μὲν ἡγούμενοι θᾶσσον τὸν ἐκεῖ πόλεμον καταλυθήσεσθαι, ἅμα δὲ βουλόμενοι μελέτην τοῦ ναυτικοῦ ποιεῖσθαι. τὸν μὲν οὖν ἕνα τῶν στρατηγῶν ἀπέστειλαν Πυθόδωρον ὀλίγαις ναυσί, Σοφοκλέα δὲ τὸν Σωστρατίδου καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους ἐπὶ τῶν πλειόνων νεῶν ἀποπέμψειν ἔμελλον. ὁ δὲ Πυθόδωρος ἤδη ἔχων τὴν τοῦ Λάχητος τῶν νεῶν ἀρχὴν ἔπλευσε τελευτῶντος τοῦ χειμῶνος ἐπὶ τὸ Λοκρῶν φρούριον ὃ πρότερον Λάχης εἷλε, καὶ νικηθεὶς μάχῃ ὑπὸ τῶν Λοκρῶν ἀπεχώρησεν.

[116] Ἐρρύη δὲ περὶ αὐτὸ τὸ ἔαρ τοῦτο ὁ ῥύαξ τοῦ πυρὸς ἐκ τῆς Αἴτνης, ὥσπερ καὶ πρότερον, καὶ γῆν τινὰ ἔφθειρε τῶν Καταναίων, οἳ ὑπὸ τῇ Αἴτνῃ τῷ ὄρει οἰκοῦσιν, ὅπερ μέγιστόν ἐστιν ὄρος ἐν τῇ Σικελίᾳ. λέγεται δὲ πεντηκοστῷ ἔτει ῥυῆναι τοῦτο μετὰ τὸ πρότερον ῥεῦμα, τὸ δὲ ξύμπαν τρὶς γεγενῆσθαι τὸ ῥεῦμα ἀφ᾿ οὗ Σικελία ὑπὸ Ἑλλήνων οἰκεῖται. ταῦτα μὲν κατὰ τὸν χειμῶνα τοῦτον ἐγένετο, καὶ ἕκτον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Γ' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

Έτος 4ον: 428- 427 πΧ

1.

Εισβολή των Πελοποννησίων εις Αττικήν

Κατά το επόμενον θέρος, την εποχήν που αρχίζει να ωριμάζη ο σίτος, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί των, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, εξεστράτευσαν εις την Αττικήν, όπου εστρατοπέδευσαν και ήρχισαν να ερημώνουν την χώραν. Και κατά το σύνηθες το Αθηναϊκόν ιππικόν ενήργει επελάσεις, οπουδήποτε παρουσιάζετο ευκαιρία, και ημπόδιζε το κύριον σώμα των ελαφρώς ωπλισμένων στρατιωτών ν' απομακρύνωνται από το στρατόπεδον και καταστρέφουν τα περίχωρα της πόλεως. Αφού δε παρέμειναν όσον καιρόν είχαν τρόφιμα, απεσύρθησαν, και έκαστον απόσπασμα μετέβη εις τα ίδια.

2.

Οι Μυτιληναίοι αποστατούν από τους Αθηναίους

Ευθύς μετά την εισβολήν των Πελοποννησίων, απεστάτησεν από τους Αθηναίους η Λέσβος, εκτός της Μηθύμνης. Ήδη προ του πολέμου, οι Μυτιληναίοι ηθέλησαν να προβούν εις τούτο, αλλ' οι Λακεδαιμόνιοι ηρνήθησαν να δεχθούν τας προτάσεις των, και τώρα ακόμη ηναγκάσθησαν ν' αποστατήσουν ενωρίτερον, παρ' ό,τι ήτο το σχέδιόν των, κατά το οποίον επρόκειτο να περιμείνουν, διά να συντελεσθή προηγουμένως το κλείσιμον των λιμένων και η οικοδόμησις των τειχών και η κατασκευή των πλοίων, και να φτάσουν επί πλέον όσα επερίμεναν από τον Εύξεινον Πόντον, τοξόται δηλαδή και σίτος και όσα άλλα είχαν στείλει να φέρουν από εκεί. Αλλ' οι Τενέδιοι, οι οποίοι είχαν διαφοράς προς αυτούς, και οι Μηθυμναίοι, και ένεκα εμφυλίων σπαραγμών μερικοί από τους ιδίους τους Μυτιληναίους του ενός κόμματος, οι οποίοι ήσαν πρόξενοι των Αθηναίων, κατήγγειλαν εις τους τελευταίους ότι οι Μυτιληναίοι επιδιώκουν δια της βίας να καταστήσουν την Μυτιλήνην πολιτικόν κέντρον όλης της νήσου, και ότι, εκ συνεννοήσεως προς τους Λακεδαιμονίους και τους ομοφύλους των Βοιωτούς [1], επέσπευδαν όλας τας αναγκαίας ετοιμασίας, με τον σκοπόν ν' αποστατήσουν, και ότι αν δεν προληφθή αμέσως το πράγμα, οι Αθηναίοι θα χάσουν την Λέσβον.

3.

Αποστολή Αθηναϊκού στόλου κατά των Μυτιληναίων

Οι Αθηναίοι, ταλαιπωρημένοι από την νόσον και τον πόλεμον, ο οποίος είχεν αρχίσει να γίνεται χρόνιος και ευρίσκετο ήδη εις την ακμήν του, εθεώρουν πολύ σοβαρόν πράγμα το να προσθέσουν εις τους εχθρούς των και την Λέσβον, η οποία ήτο ναυτική δύναμις και της οποίας οι πόροι ήσαν άθικτοι, και επειδή επεθύμουν να είναι ψευδείς αι κατηγορίαι, δεν ήθελαν κατ' αρχάς να τας πιστεύσουν. Όταν όμως οι πρέσβεις που έστειλαν δεν ημπόρεσαν να πείσουν τους Μυτιληναίους να παραιτηθούν από το σχέδιον της πολιτικής ενώσεως της νήσου και των παρασκευών, ήρχισαν ν' ανησυχούν και απεφάσισαν να τους προκαταλάβουν. Και χωρίς να χάσουν στιγμήν, στέλλουν υπό την αρχηγίαν του Κλεϊππίδου, υιού του Δεινίου, και δύο άλλων στρατηγών, μοίραν σαράντα πλοίων, η οποία είχεν ετοιμασθή δια να περιπολή εις τας ακτάς της Πελοποννήσου. Είχαν τωόντι ειδοποιηθή ότι ετελείτο εκτός της πόλεως εορτή του Απόλλωνος, προστάτου της Μαλέας, την οποίαν οι Μυτιληναίοι επανηγύριζαν πανδήμως, και ότι υπήρχεν ελπίς, εάν σπεύσουν, να επιπέσουν εναντίον των αιφνιδιαστικώς. Αι προς τους στρατηγούς οδηγίαι ώριζαν ότι αν μεν επιτύχη ο αιφνιδιασμός, έχει καλώς, ειδεμή ν' απαιτήσουν από τους Μυτιληναίους να παραδώσουν τα πλοία των και να κατεδαφίσουν τα τείχη των, και αν αρνηθούν, ν' αρχίσουν τας εχθροπραξίας. Και ο μεν στόλος απέπλευσεν. Αλλά τα δέκα πλοία των Μυτιληναίων, τα οποία, κατά τους όρους της συμμαχίας ευρίσκοντο με τον Αθηναϊκόν στόλον προς ενίσχυσιν αυτού, οι Αθηναίοι τα κατέσχον και εφυλάκισαν τα πληρώματά των. Οι Μυτιληναίοι, εν τούτοις, έμαθαν την είδησιν της εκστρατείας από κάποιον, ο οποίος, αφού επέρασεν εις την Εύβοιαν, ήλθε πεζός εις την Γεραιστόν και επιτυχών εμπορικόν πλοίον, το οποίον απέπλεεν, επεβιβάσθη, και την τρίτην ημέραν μετά την αναχώρησίν του εξ Αθηνών έφθασε με ευνοϊκόν καιρόν εις Μυτιλήνην, Συνεπεία τούτου, οι Μυτιληναίοι όχι μόνον εις τον ναόν του Απόλλωνος της Μαλέας δεν εξήλθαν, αλλά και επροστάτευσαν δια προχείρου οχυρώσεως καθ' όλην την γραμμήν τα ημιτελή ακόμη έργα του τείχους και των λιμένων, και τα εφρούρουν.

4.

Ανακωχή Αθηναίων και Μυτιληναίων προς διεξαγωγήν διαπραγματεύσεων

Οι Αθηναίοι κατέπλευσαν μετ' ολίγον, και οι στρατηγοί των, βλέποντες την κατάστασιν, εκοινοποίησαν εις τους Μυτιληναίους τας διαταγάς των. Και επειδή ηρνήθησαν να συμμορφωθούν, ήρχισαν τας εχθροπραξίας. Αλλ' οι Μυτιληναίοι, αναγκασθέντες ν' αναλάβουν τον πόλεμον αιφνιδίως και απαράσκευοι, εξήλθαν με τον στόλον των εις μικράν από του λιμένος απόστασιν, δια να ναυμαχήσουν. Αλλ' επειδή απεκρούσθησαν και κατεδιώχθησαν από τον Αθηναϊκόν στόλον, ήρχισαν αμέσως διαπραγματεύσεις, επιδιώκοντες ν' απαλλαγούν, ει δυνατόν επί του παρόντος, από την παρουσίαν του εχθρικού στόλου, δια της συνάψεως επιεικούς οπωσδήποτε συμφωνίας. Οι στρατηγοί των Αθηναίων εδέχθησαν τας προτάσεις των, διότι και αυτοί εφοβούντο μήπως δεν είναι ικανοί ν' αντιταχθούν εναντίον ολοκλήρου της νήσου. Συνομολογήσαντες επομένως ανακωχήν, οι Μυτιληναίοι έστειλαν πρέσβεις εις τας Αθήνας και άλλους και ένα από τους καταμηνυτάς, ο οποίος είχεν ήδη μεταμεληθή δια να πείσουν, ει δυνατόν, τους Αθηναίους ν' ανακαλέσουν τον στόλον των, υποσχόμενοι, ότι και αυτοί δεν θα επιχειρήσουν τίποτε αντίθετον προς την συμμαχίαν. Αλλ' επειδή δεν είχαν πεποίθησιν ότι θα επιτύχουν αι διαπραγματεύσεις των με τους Αθηναίους, έστειλαν εν τω μεταξύ και εις την Λακεδαίμονα πρέσβεις. Οι τελευταίοι αυτοί πρέσβεις, επιβιβασθέντες εις τριήρη, χωρίς να τους αντιληφθή ο Αθηναϊκός στόλος, ο οποίος εστάθμευεν εις την Μαλέαν, προς βορράν της πόλεως, και διασχίσαντες κατ' ευθείαν το Αιγαίον Πέλαγος, έφθασαν ύστερα από ταραχώδη πλουν εις Λακεδαίμονα, όπου ήρχισαν τας ενεργείας των δια την αποστολήν βοηθείας προς τους συμπολίτας των.

5. Όταν οι πρέσβεις που εστάλησαν εις τας Αθήνας επέστρεψαν άπρακτοι, οι Μυτιληναίοι και η λοιπή Λέσβος, πλην της Μηθύμνης, ανέλαβαν οριστικώς τον πόλεμον. Οι Μηθυμναίοι, εν τούτοις, οι Ίμβριοι, οι Λήμνιοι και μερικοί από τους άλλους συμμάχους ήλθαν εις βοήθειαν των Αθηναίων. Οι Μυτιληναίοι ενήργησαν πανστρατιά έξοδον κατά του Αθηναϊκού στρατοπέδου, μολονότι όμως η συγκροτηθείσα μάχη απέβη μάλλον υπέρ αυτών, μη έχοντες ικανήν εμπιστοσύνην εις εαυτούς, δεν κατηυλίσθησαν επί του πεδίου της μάχης, αλλ' απεσύρθησαν πάλιν εντός της πόλεως και έμεναν του λοιπού ήσυχοι, μη θέλοντες να διακινδυνεύσουν νέαν μάχην πριν ενισχυθούν, ει δυνατόν, δια της αποστολής επικουριών εκ Πελοποννήσου και δια προσθέτων επί τόπου παρασκευών. Τωόντι, ήλθε προς αυτούς ο Λάκων Μελέας και ο Θηβαίος Ερμαιώνδας, οι οποίοι είχαν αποστολή προ της αποστασίας, αλλ' επειδή δεν επρόλαβαν τον κατάπλουν του Αθηναϊκού στόλου, εισέδυσαν μετά την μάχην κρυφίως εις τον λιμένα, επιβαίνοντες επί τριήρους, και συνεβούλευσαν ν' αποσταλούν, με αυτούς πρέσβεις επί άλλης τριήρους, το οποίον και έγινε πράγματι.

6.

Αποκλεισμός της Μυτιλήνης υπό των Αθηναίων από θαλάσσης

Οι Αθηναίοι, ενθαρρυνθέντες πολύ από την αδράνειαν των Μυτιληναίων, εζήτησαν την συνδρομήν των συμμάχων των, οι οποίοι προσήλθαν με μεγαλυτέραν σπουδήν, καθόσον δεν έβλεπαν καμμίαν εκδήλωσιν ενεργού αντιστάσεως εκ μέρους των Λεσβίων. Εγκατέστησαν προς τούτοις και νοτίως της πόλεως ορμητήριον του στόλου των, κατεσκεύασαν ανά εν ωχυρωμένον σρατόπεδον εκατέρωθεν της πόλεως και εφήρμοσαν αποκλεισμόν και κατά των δύο λιμένων. Κατ' αυτόν τον τρόπον, ημπόδιζαν τους Μυτιληναίους από την χρήσιν της θαλάσσης, κατά ξηράν όμως οι Μυτιληναίοι, και οι άλλοι Λέσβιοι, οι οποίοι είχαν ήδη έλθει προς βοήθειάν των, ήσαν κύριοι της όλης χώρας, εξαιρουμένης μικράς εκτάσεως πέριξ των στρατοπέδων, η οποία κατείχετο από τους Αθηναίους. Ως σταθμός των μεταφορικών πλοίων και αγορά εχρησίμευε κυρίως εις αυτούς η Μαλέα. Τοιαύτη ήτο η πορεία του πολέμου εις την Μυτιλήνην.

7.

Εκστρατεία των Αθηναίων εις Ακαρνανίαν και Λευκάδα

Κατά την ιδίαν εποχήν του θέρους τούτου, οι Αθηναίοι έστειλαν επίσης προς περιπολίαν πέριξ της Πελοποννήσου μοίραν τριάντα πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Ασωπίου, υιού του Φορμίωνος, διότι οι Ακαρνάνες είχαν ζητήσει να τους στείλουν ως αρχηγόν κάποιον ή υιόν ή άλλον συγγενή του τελευταίου. Και καθώς τα πλοία παρέπλεαν την Λακωνικήν, ελεηλάτησαν τα παράλιά της μέρη. Ο Ασώπιος ακολούθως απέστειλεν οπίσω τα περισσότερα πλοία του στόλου του, κρατήσας δώδεκα, επί κεφαλής των οποίων ήλθεν εις Ναύπακτον. Καλέσας βραδύτερον τους Ακαρνάνας εις γενικήν επιστράτευσιν, εξεστράτευσεν εναντίον των Οινιαδών, αναπλεύσας με τον στόλον τον Αχελώον, ενώ ο κατά ξηράν στρατός ηρήμωνε την χώραν των. Αλλ' επειδή οι κάτοικοι ηρνούντο να υποκύψουν, απέλυσε τον στρατόν της ξηράς, ο ίδιος δε έπλευσεν εις Λευκάδα και ενήργησεν απόβασιν εις τον Νήρικον, όπου αυτός και μέρος του στρατού του,επιστρέφονες εις τα πλοία, εφονεύθησαν από τους κατοίκους, οι οποίοι έσπευσαν εναντίον του, και από μικράν Πελοποννησιακήν φρουράν. Αποπλεύσαντες οι Αθηναίοι μετά την αποτυχίαν αυτήν, παρέλαβαν ακολούθως τους νεκρούς των ζητήσαντες προς τούτο βραχείαν ανακωχήν από τους Λευκαδίους.

8.

Γενική συνέλευσις των Πελοποννησίων συμμάχων εν Ολυμπία

Επειδή οι Λακεδαιμόνιοι προσεκάλεσαν τους πρέσβεις των Μυτιληναίων, οι οποίοι είχαν αποστολή δια του πρώτου πλοίου, να προσέλθουν εις την Ολυμπίαν, δια να τους ακούσουν και οι λοιποί σύμμαχοι και ληφθή από κοινού απόφασις, μετέβησαν πράγματι εκεί. Ήτο δε η Ολυμπιάς αυτή εκείνη, κατά την οποίαν ο Ρόδιος Δωριεύς ανεδείχθη δια δεύτερον φοράν νικητής. Και όταν μετά την εορτήν συνήλθαν εις διάσκεψιν οι πρέσβεις, ωμίλησαν ως εξής περίπου:

9.

Λόγος των Μυτιληναίων πρέσβεων

"Λακεδαιμόνιοι και λοιποί σύμμαχοι, γνωρίζομεν ποία είναι η επικρατούσα μεταξύ των Ελλήνων αντίληψις. Λαός, ο οποίος αποστατεί εν καιρώ πολέμου και εγκαταλείπει τους τέως συμμάχους του, καθίσταται μεν ευχάριστος εις τους νέους φίλους του, εφόσον ωφελούνται, δεν εκτιμάται όμως απ' αυτούς, διότι τον θεωρούν προδότην των πρώην φίλων του. Και πράγματι, η κρίσις αυτή δεν είναι άδικος, εάν τύχη μεταξύ εκείνου που αποστατεί και εκείνων, από τους οποίους αποστατεί, να υπάρχη αμοιβαιότης αισθημάτων και ευμενείας και ισότης πόρων και δυνάμεως, και εάν, εξ άλλου, δεν υπάρχη εύλογος αιτία δια την αποστασίαν. Τοιαύτη όμως δεν ήτο η ιδική μας θέσις απέναντι των Αθηναίων, ούτε πρέπει να μας μεμφθή κανείς, λόγω του ότι, ενώ ετιμώμεθα από αυτούς εν καιρώ ειρήνης, τους εγκατελείψαμεν κατά την ώραν του κινδύνου.

10. "Και πρώτον μεν θα ομιλήσωμεν περί του δικαίου του αγώνος μας και της ευθύτητός μας, όπως επιβάλλεται εις εκείνους που ζητούν την συμμαχίαν άλλων. Διότι γνωρίζομεν ότι ούτε φιλία μεταξύ ιδιωτών, ούτε συμμαχία μεταξύ πόλεων ημπορεί να είναι στερεά, εάν οι συνάπτοντες τας σχέσεις αυτάς δεν στηρίζονται επί της αναγνωρίσεως της αμοιβαίας ευθύτητας και δεν εμπνέωνται γενικώς από κοινότητα αντιλήψεων. Διότι από την διαφοράν των αντιλήψεων προέρχεται και η διαφορετική δράσις των. Η συμμαχία μας λοιπόν προς τους Αθηναίους συνωμολογήθη δια πρώτην φοράν, όταν σεις απεσύρθητε από τον Περσικόν πόλεμον και εκείνοι έμειναν εις την θέσιν των, προς συμπλήρωσιν του αγώνος. Σύμμαχοι όμως εγίναμεν όχι των Αθηναίων, χάριν υποδουλώσεως των Ελλήνων, αλλά των Ελλήνων, χάριν απελευθερώσεώς των από τους Πέρσας. Και εφόσον την αρχηγίαν ήσκουν υπό όρους ισότητος τους ηκολουθούμεν προθύμως, όταν όμως τους είδαμεν να χαλαρώνουν την κατά των Περσών έχθραν και να επιδιώκουν την υποδούλωσιν των συμμάχων, ηρχίσαμεν ν' ανησυχούμεν. Επειδή όμως δια το πολυκέφαλον ήτο αδύνατος η σύμπραξις προς κοινήν άμυναν, οι λοιποί σύμμαχοι, εκτός από ημάς και τους Χίους, έχασαν την ανεξαρτησίαν των. Ημείς, ανεξάρτητοι βέβαια και ελεύθεροι κατ' όνομα, ηγωνίσθημεν παρά το πλευρόν των. Αλλά παραδειγματιζόμενοι από όσα προηγουμένως έλαβαν χώραν, δεν εθεωρούμεν πλέον τους Αθηναίους ως αρχηγούς, εις τους οποίους ημπορούμεν να έχωμεν εμπιστοσύνην. Διότι δεν ήτο πιθανόν, ότι αυτοί ενώ υπεδούλωσαν εκείνους, προς τους οποίους είχαν συνδεθή διά συνθήκης συγχρόνως με ημάς, δεν θα έκαμναν το ίδιον και απέναντι των λοιπών, εάν τυχόν ήθελε τους παρουσιασθή κατάλληλος προς τούτο ευκαιρία.

11."Εάν πάλιν εξηκολουθούμεν να είμεθα όλοι ανεξάρτητοι, θα είμεθα βεβαιότεροι ότι δεν θα επιδιώξουν βιαίαν μεταβολήν της απέναντί μας σχέσεώς των. Αλλ' έχοντες τους περισσοτέρους των συμμάχων υποχειρίους, και διατηρούντες σχέσεις ισότητος προς ημάς, ήτο φυσικόν ότι, εν μέσω της γενικής υποταγής, δυσκολώτερον θα ηνείχοντο την διατήρησιν της ισότητος από μόνους ημάς, καθόσον μάλιστα εκείνοι εγίνοντο οσημέραι ισχυρότεροι, ενώ ημείς περιηρχόμεθα εις μεγαλυτέραν απομόνωσιν. Ίσος και αμοιβαίος τωόντι φόβος είναι η μόνη ασφαλής βάσις μιας συμμαχίας. Διότι εις τοιαύτην περίστασιν εκείνος που θέλει να την παραβίαση αποτρέπεται από την συναίσθησιν ότι δεν ημπορεί να επιτεθή με ανωτέρας δυνάμεις. Εάν, εξ άλλου, μας άφησαν ανεξαρτήτους έως τώρα, το έκαμαν όχι δι' άλλον κανένα λόγον, παρά μόνον εφόσον έκριναν ότι ημπορούν να γίνουν κύριοι της καταστάσεως προς επιβολήν της ηγεμονίας των, δι' ευσχήμων επιχειρημάτων και πολιτικών μεθόδων μάλλον παρά δια της βίας. Διότι, αφ' ενός μεν επεκαλούντο το τεκμήριον ότι οι έχοντες ίσην προς αυτούς ψήφον, όπως ημείς, δεν θα ελάμβαναν εκουσίως μέρος εις τας εκστρατείας των εάν εκείνοι, κατά των οποίων επήρχοντο, δεν ήσαν ένοχοι. Ενώ, εξ άλλου, εχρησιμοποίουν πρώτον την ηνωμένην δύναμιν των ισχυρότερων κρατών εναντίον των υποδεεστέρων, και αφίνοντες εκείνα τελευταία, θα τα εύρισκαν ασθενέστερα, όταν όλα τ' άλλα πέριξ των θα είχαν τεθή εκποδών. Αλλ' εάν ήρχιζαν από ημάς τους ιδίους, εφόσον όχι μόνον η δύναμις όλων των συμμάχων ήτο ακέραια, αλλά και είχαν αυτοί που να στηριχθούν, δεν θα τους υπέτασσαν με την ιδίαν ευκολίαν. Και το ναυτικόν μας, άλλωστε, τους ανησυχεί, διότι εφοβούντο μήπως, ενούμενον με το ιδικόν σας ή προστιθέμενον εις το ναυτικόν άλλου κράτους, καταστή επικίνδυνον δι' αυτούς, Εν μέρει, άλλωστε, την διατήρησιν της ανεξαρτησίας μας οφείλομεν εις τας παντός είδους περιποιήσεις μας προς τον Αθηναϊκόν λαόν και τους εκάστοτε ηγέτας του. Έχοντες όμως παράδειγμα την προς τους άλλους συμπεριφοράν των Αθηναίων, δεν ενομίζαμεν ότι ημπορούμεν να διατηρήσωμεν επί πολύ την ανεξαρτησίαν μας αυτήν, εκτός εάν επήρχετο ο σημερινός πόλεμος.

12. "Τι είδους λοιπόν φιλία ή ελευθερία αξία εμπιστοσύνης ήτο αυτή, υπό την οποίαν η αμοιβαία φιλική επικοινωνία εστερείτο ειλικρινείας, και εκείνοι μεν μας επεριποιούντο εν καιρώ πολέμου εκ φόβου, ημείς δε επράτταμεν το αυτό απέναντί των, εν καιρώ ειρήνης; Διότι εκείνο, το οποίον μεταξύ των άλλων ανθρώπων στερεώνει κυρίως η αμοιβαία ευμένεια, εις ημάς εξησφάλιζεν ο φόβος, και από τον φόβον αυτόν μάλλον παρά από την φιλίαν συγκρατούμενοι, εμέναμεν σύμμαχοι. Και εκείνος εκ των δύο, εις τον οποίον το αίσθημα της ασφαλείας ήθελεν εμπνεύσει ενωρίτερον θάρρος, θα ήτο ο πρώτος τωόντι που έμελλε να παραβίαση την συμμαχίαν. Δια τούτο, εάν κανείς θεωρή ότι έχομεν άδικον, διότι ενώ εκείνοι ανέβαλαν την εφαρμογήν των βιαίων μέτρων, τα οποία εφοβούμεθα, ημείς απεστατήσαμεν προηγουμένως, χωρίς να περιμείνωμεν το καθ' εαυτούς, όπως αποδείχθη σαφώς το βάσιμον των υπονοιών μας, δεν σκέπτεται ορθώς. Καθόσον, εάν είμεθα όπως εκείνοι εις θέσιν να επιτεθώμεν κατά τον κατάλληλον δι' ημάς καιρόν, τότε θα έπρεπε και ν' αναβάλωμεν επίσης δια μερικόν διάστημα την εναντίον των επίθεσίν μας, όπως εκείνοι. Εφόσον όμως απόκειται εις την ελεύθερον διάθεσιν εκείνων να επιτεθούν εναντίον μας εις κάθε στιγμήν, πρέπει να έχωμεν και ημείς το δικαίωμα να προλάβωμεν την επίθεσίν των.

13. "Τοιαύται, Λακεδαιμόνιοι και λοιποί σύμμαχοι, υπήρξαν αι αιτίαι και οι λόγοι της αποστασίας μας, αρκετά σαφείς δια να πείσουν κάθε ακροατήν ότι ορθώς επράξαμεν, και αρκετά ισχυροί δια να μας φοβίσουν και μας αναγκάσουν να ζητήσωμεν κάποιον μέσον ασφαλείας. Προ πολλού ήδη ηθέλαμεν να προβώμεν εις τούτο, όταν από τον καιρόν ακόμη της ειρήνης σας εστείλαμεν πρέσβεις δια να διαπραγματευθούν περί της αποστασίας μας, αλλ' ημποδίσθημεν, διότι σεις δεν εδέχθητε τας προτάσεις μας. Τώρα όμως που οι Βοιωτοί μας προσεκάλεσαν, υπηκούσαμεν ευθύς, διότι επιστεύσαμεν, ότι δια μιας και της αυτής ενεργείας, ημπορούμεν να επιτύχωμεν διπλόν σκοπόν, και από την συνομοσπονδίαν των Ελλήνων δηλαδή ν' αποσπασθώμεν, δια να μη συμπράττωμεν με τους Αθηναίους εις την δυστυχίαν εκείνων, αλλά να συντελέσωμεν εις την απελευθέρωσίν των, και από τους Αθηναίους ν' αποστατήσωμεν, δια να προλάβωμεν να τους καταστρέψωμεν, αντί να καταστραφώμεν από αυτούς αργότερα. Η αποστασία μας, εν τούτοις, έγινεν ενωρίτερον παρ' ό,τι υπελογίζαμεν και χωρίς επαρκή προετοιμασίαν. Αλλά τούτο είναι πρόσθετος λόγος δια να μας δεχθήτε συμμάχους και στείλετε ταχείαν βοήθειαν δια να γίνη εις όλους φανερόν ότι προστατεύετε τους άξιους προστασίας και συγχρόνως ότι βλάπτετε τους εχθρούς σας. Ουδέποτε τωόντι παρουσιάσθη καλλιτέρα προς τούτο ευκαιρία. Διότι οι Αθηναίοι είναι εξηντλημένοι όχι μόνον από την ασθένειαν, αλλά και από τας πολεμικάς δαπάνας. Μέρος του στόλου των ευρίσκεται απησχολημένον πέριξ των παραλίων σας και μέρος είναι παρατεταγμένον εναντίον μας. Ώστε δεν είναι πιθανόν ότι θα έχουν διαθέσιμα αρκετά πλοία, εάν κατά την διάρκειαν του θέρους αυτού εισβάλετε και πάλιν δια δευτέραν φοράν εις την Αττικήν δια ξηράς και δια θαλάσσης, αλλ' ή δεν θ' αντισταθούν εις την κατά θάλασσαν επίθεσίν σας, ή θ' αποσύρουν τα πλοία των και από τα ιδικά μας και από τα ιδικά σας παράλια. Ούτε πρέπει, εξ άλλου, να νομίση κανείς ότι εκτίθεται εις προσωπικόν κίνδυνον, χάριν ξένης χώρας. Διότι, αν και θα νομίζη τις, ότι η Λέσβος απέχει πολύ, εν τούτοις εγγύς θα είναι η βοήθεια, την οποίαν θα παράσχη εις αυτόν. Καθόσον ο πόλεμος δεν θ' αποφασισθή εις την Αττικήν, όπως φαντάζονται μερικοί, αλλ' εις τας χώρας, αι οποίαι παρέχουν εις την Αττικήν τους πόρους των. Τα εισοδήματα, τωόντι, των Αθηναίων προέρχονται από τους συμμάχους των, και θ' αυξήσουν έτι μάλλον εάν μας υποτάξουν. Διότι όχι μόνον δεν θ' αποστατήση πλέον άλλος κανείς, αλλά και οι πόροι μας θα προστεθούν εις τους ιδικούς των, και επί πλέον θα μας μεταχειρισθούν με μεγαλυτέραν αυστηρότητα παρ' εκείνους, οι οποίοι από πριν έχουν γίνει υποτελείς υπήκοοί των. Ενώ, εάν σπεύσετε να μας βοηθήσετε, θα προσθέσετε εις την δύναμίν σας πόλιν έχουσαν στόλον ισχυρόν, του οποίου προ πάντων έχετε ακόμη ανάγκην, και θα καταβάλετε ευκολώτερα τους Αθηναίους, αφαιρούντες βαθμιαίως απ' αυτούς τους συμμάχους των (διότι καθείς τότε θαρραλεώτερον θα ταχθή με το μέρος σας), και θ' απαλλαγήτε από την μομφήν η οποία θα σας απηυθύνετο εις το παρελθόν, ότι δεν βοηθείτε τους αποστατούντας. Εάν άλλωστε παρουσιασθήτε δημοσία ως ελευθερωταί, η νίκη σας κατά τον πόλεμον θα είναι ασφαλεστέρα.

14. "Σεβασθήτε λοιπόν και τας ελπίδας που οι Έλληνες στηρίζουν εις σας και τον Ολύμπιον Δία, εις τον ναόν του οποίου καθήμεθα οιονεί ικέται, και βοηθήσατε τους Μυτιληναίους, δεχόμενοι αυτούς εις την συμμαχίαν σας. Και μη εγκαταλείψετε ημάς, οι οποίοι μολονότι εκθέτομεν ατομικώς την ζωήν μας εις κίνδυνον, θα παράσχωμεν, εν περιπτώσει επιτυχίας, κοινήν εις όλους την ωφέλειαν αλλ' επίσης γενικωτέραν την βλάβην, εάν μείνετε αμετάπειστοι και ως εκ τούτου αποτύχωμεν. Φανήτε άνδρες τοιούτοι οποίους οι Έλληνες σας θεωρούν και οποίους ο φόβος μας θέλει να δειχθήτε".

15.

Οι Μυτιληναίοι σύμμαχοι των Πελοποννησίων. Οι Λακεδαιμόνιοι εις τον Ισθμόν

Κατ' αυτόν τον τρόπον ωμίλησαν οι Μυτιληναίοι. Οι Λακεδαιμόνιοι και λοιποί σύμμαχοι, αφού τους ήκουσαν εδέχθησαν τας προτάσεις των, και όχι μόνον έκαμαν τους Λεσβίους συμμάχους, αλλά και εις όλους τους συμμάχους, πριν ακόμη αναχωρήσουν, συνεστήθη να συγκεντρωθούν εσπευσμένως εις τον ισθμόν με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, δια να εισβάλουν εις την Αττικήν. Οι Λακεδαιμόνιοι έφθασαν εκεί πρώτοι, και ήρχισαν να κατασκευάζουν μηχανάς, δια να σύρουν τα πλοία και τα μεταφέρουν δια του Ισθμού εις την προς τας Αθήνας θάλασσαν, δια να επιτεθούν εναντίον των Αθηνών δια ξηράς συγχρόνως και δια θαλάσσης. Και αυτοί μεν προέβαιναν δραστηρίως εις τας ενεργείας των, αλλ' οι λοιποί σύμμαχοι συνεκεντρώνοντο βραδέως, καθόσον ήσαν απησχολημένοι με την συγκομιδήν της εσοδείας και είχαν πολύ ολίγην διάθεσιν προς εκστρατείαν.

16.

Ναυτική επίδειξις των Αθηναίων εις Πελοπόννησον

Εννοήσαντες οι Αθηναίοι ότι αι προετοιμασίαι αυταί εγίνοντο ένεκα υποτιμήσεως της ιδικής των δυνάμεως, ηθέλησαν ν' αποδείξουν ότι η γνώμη αυτή ήτο εσφαλμένη και ότι ήσαν εις θέσιν, χωρίς να μετακινήσουν τον εναντίον της Λέσβου παρατεταγμένον στόλον, ν' αποκρούσουν ευκόλως και την απειλουμέχην ναυτικήν εκ Πελοποννήσου επίθεσιν. Εξώπλισαν λοπόν εκατόν πλοία, των οποίων τα πληρώματα εστρατολογήθησαν μεταξύ των Αθηναίων πολιτών (εξαιρουμένων των Ιππέων και των πεντακοσιομεδίμνων [2]) και των μετοίκων, και εκπλεύσαντες έκαμαν επίδειξιν κατά μήκος του Ισθμού και ενήργουν αποβάσεις επί της Πελοποννησιακής ακτής κατ' αρέσκειαν. Οι Λακεδαιμόνιοι, ενώπιον του εντελώς απροσδόκητου τούτου θεάματος, εθεώρησαν ότι τα λεχθέντα από τους Λεσβίους δεν ήσαν αληθή, και κρίνοντες την κατάστασιν δύσκολον, καθόσον όχι μόνον οι σύμμαχοι δεν προσήρχοντο, αλλά και ανηγγέλθη προς τούτοις ότι η περί την Πελοπόννησον μοίρα των Αθηναϊκών τριάκοντα πλοίων ηρήμωνε τα παράλια των Περιοίκων, επέστρεψαν εις τα ίδια. Βραδύτερον, εν τούτοις, ήρχισαν να ετοιμάζουν στόλον δια να τον στείλουν εις την Λέσβον, προσεκάλεσαν τους συμμάχους να εξοπλίσουν σαράντα πλοία, και διώρισαν ναύαρχον τον Αλκίδαν, ο οποίος θα ήτο αρχηγός της ναυτικής αυτής εκστρατείας. Όταν οι Αθηναίοι είδαν ότι και ο εχθρός απεσύρθη, επέστρεψαν και αυτοί με τον στόλον των εκατόν πλοίων κατ' οίκον.

17.

Η δύναμις του Αθηναϊκού στόλου

Κατά το διάστημα που τα πλοία αυτά ευρίσκοντο εν πλώ οι Αθηναίοι είχαν εν ενεργεία εις τα διάφορα θέατρα του πολέμου ένα από τους μεγαλύτερους τωόντι στόλους που είχαν ποτέ. Μόνον κατά την αρχήν του πολέμου είχαν ανάλογον και ακόμη μάλιστα μεγαλύτερον στόλον. Διότι εκατόν πλοία επροστάτευαν την Αττικήν, την Εύβοιαν και την Σαλαμίνα, εκατόν δ' άλλα επεριπόλουν περί την Πελοπόννησον, μη υπολογιζομένων των ευρισκομένων προ της Ποτειδαίας και εις άλλα μέρη, ώστε, κατά την διάρκειαν ενός και του ιδίου θέρους, η ολική δύναμις του στόλου των είχεν ανέλθει εις διακόσια πενήντα πλοία. Η διατήρησις τόσον μεγάλων στόλων κυρίως και η πολιορκία της Ποτειδαίας εξήντλησαν ολίγον κατ' ολίγον το δημόσιον ταμείον. Διότι οι οπλίται, που επολιόρκουν την Ποτείδαιαν, ελάμβαναν ημερησίως δύο δραχμάς έκαστος (μίαν δια τον εαυτόν του και μίαν δια τον υπηρέτην του). Ο αριθμός των ανήρχετο αρχικώς εις τρεις χιλιάδας και δεν ηλαττώθη καθ' όλην την διάρκειαν της πολιορκίας. Χίλιοι εξακόσιοι προσετέθησαν βραδύτερον υπό τον Φορμίωνα, αλλ' απήλθαν προ του τέλους της πολιορκίας. Και οι επί των πλοίων ναύται ελάμβαναν τον αυτόν με τους στρατιώτας μισθόν. Κατά τοιούτον λοιπόν τρόπον εξηντλήθησαν τα χρήματα ολίγον κατ' ολίγον, και τόσος υπήρξεν ο μεγαλύτερος αριθμός πλοίων που εξώπλισαν ποτέ.

18.

Αποκλεισμός της Μυτιλήνης υπό των Αθηναίων και από ξηράς

Εις την ιδίαν εποχήν που οι Λακεδαιμόνιοι ευρίσκοντο εις τον Ισθμόν, οι Μυτιληναίοι εξεστράτευσαν δια ξηράς, οι ίδιοι μαζί με την μισθοφορικήν των δύναμιν, εναντίον της Μηθύμνης με την ελπίδα ότι θα παρεδίδετο δια προδοσίας, Επειδή όμως η κατά της πόλεως επίθεσίς των δεν ευωδώνετο, όπως είχαν ελπίσει, απήλθαν εις την Άντισσαν, την Πύρραν και την Έρεσον, και αφού ερρύθμισαν τα πράγματα των πόλεων αυτών, κατά τρόπον ασφαλίζοντα καλλίτερα τα συμφέροντά των, και ενίσχυσαν τα τείχη των, επέστρεψαν ταχέως εις τα ίδια. Μετά την αναχώρησίν των εξεστράτευσαν και οι Μηθυμναίοι εναντίον της Αντίσσης. Αλλά ηττηθέντες σοβαρώς από τους εξορμήσαντας Αντισσαίους και τους μισθοφόρους αυτών, εφονεύθησαν πολλοί και οι περισωθέντες υπεχώρησαν εσπευσμένως. Οι Αθηναίοι, μαθόντες ταύτα, ότι δηλαδή όχι μόνον οι Μυτιληναίοι ήσαν κύριοι της υπαίθρου χώρας, αλλά και ο ιδικός των στρατός δεν ήτο εις θέσιν να τους κρατή αποκλεισμένους εντός των τειχών των, απέστειλαν κατά τας αρχάς του φθινοπώρου χίλιους ιδικούς των οπλίτας, υπό τον στρατηγόν Πάχητα, υιόν του Επικούρου. Οι στρατιώται αυτοί, εκτελέσαντες οι ίδιοι χρέη κωπηλατών, έφθασαν εις Μυτιλήνην, την οποίαν περιεκύκλωσαν με απλούν τείχος, ενώ εις τα εκ φύσεως οχυρώτερα σημεία ανηγέρθησαν συγχρόνως προσιτά οχυρώματα, αποτελούντα μέρος του τείχους. Κατ' αυτόν τον τρόπον, η Μυτιλήνη ευρίσκετο πλέον στενώς αποκλεισμένη και από τα δύο μέρη, από ξηράς δηλαδή και από θαλάσσης, και εν τω μεταξύ ήρχιζεν ήδη ο χειμών.

19.

Επιβολή ειδικού φόρου εις Αθήνας. Είσπραξις των συμμαχικών φόρων

Επειδή οι Αθηναίοι είχαν ανάγκην προσθέτων δαπανών δια την εξακολούθησιν της πολιορκίας, και οι ίδιοι δια πρώτην τότε φοράν κατέβαλαν έκτακτον πολεμικόν φόρον επί του κεφαλαίου, ανελθόντα εις διακόσια τάλαντα, και συγχρόνως απέστειλαν μοίραν δώδεκα πλοίων, υπό τον στρατηγόν Λυσικλή και τέσσαρας άλλους, προς είσπραξιν των καθυστερουμένων φόρων των συμμάχων. Ο Λυσικλής περιέπλεε πολλά μέρη συνάζων τους φόρους, αλλ' όταν επροχώρησεν από τον Μυούντα της Καριάς εις το εσωτερικόν, δια της πεδιάδος του Μαιάνδρου, μέχρι του Σανδίου λόφου, επετέθησαν κατ' αυτού Κάρες και Αναιίται και εφόνευσαν και τον ίδιον και μέγα μέρος του στρατού του.

20.

Επιτυχής έξοδος του ημίσεος της φρουράς των Πλαταιών πολιορκουμένων υπό των Πελοποννησίων

Κατά την διάρκειαν του ιδίου χεμώνος, οι Πλαταιείς (οι οποίοι επολιορκουντο ακόμη από τους Πελοποννησίους και τους Βοιωτούς), επειδή και από την έλλειψιν τροφίμων επιέζοντο και από τας Αθήνας δεν ήλπιζαν καμμίαν βοήθειαν, ούτε καμμία άλλη σωτηρία εφαίνετο, απεφάσισαν κατ' αρχάς, από κοινού με τους συμπολιορκουμένους Αθηναίους, να ενεργήσουν όλοι έξοδον και υπερβούν τα εχθρικά τείχη, διασπώντες, αν ημπορέσουν, τον αποκλεισμόν. Εισηγηταί της επιχειρήσεως ήσαν ο μάντις Θεαίνετος, υιός του Τολμίδου, και ο Ευπομπίδης, υιός του Λαϊμάχου, ο οποίος ήτο και στρατηγός. Έπειτα όμως οι ημίσεις εδίστασαν να λάβουν μέρος, διότι εθεώρησαν τον κίνδυνον πολύ μεγάλον, και μόνον διακόσιοι είκοσι περίπου επέμειναν αυτοπροαιρέτως εις την έξοδον, η οποία έγινε κατά τον εξής τρόπον: Κατεσκεύασαν κλίμακας ίσας με το υψος του εχθρικού τείχους, υπολογίσαντες το μήκος των από τας αλλεπαλλήλους σειράς των πλίνθων εις μέρος, όπου το τείχος, κατά το μέτωπον το εστραμμένον προς τας Πλαταιάς, έτυχε να μην έχη επιχρισθή δια κονιάματος. Επειδή πολλοί συγχρόνως έκαμαν τον υπολογσμόν αυτόν, ήτο φυσικόν ότι μερικοί θα επλανώντο, οι περισσότεροι όμως θα επετύγχαναν τον ορθόν υπολογισμόν, άλλωστε και διότι τον επανελάμβαναν πολλάκις, και συγχρόνως ευρίσκοντο εις μικράν απόστασιν και επομένως ημπορούσαν ευκόλως να διακρίνουν όσον μέρος του τείχους ήθελαν. Το μέτρον λοιπόν των κλιμάκων έλαβαν κατ' αυτόν τον τρόπον, υπολογίσαντες αυτό από το πάχος των πλίνθων.

21. Το τείχος των Πελοποννησίων ήτο οικοδομημένον κατά τον ακόλουθον τρόπον. Είχε περιβόλους δύο, τον ένα βλέποντα προς τας Πλαταιάς, τον άλλον προς τα έξω, εναντίον ενδεχομένης επθέσεως των Αθηναίων, και μεταξύ των δύο περιβόλων υπήρχε διάστημα δέκα εξ περίπου ποδών [3]. Εις το μεταξύ τούτο διάστημα των δέκα εξ ποδών ήσαν οικοδομημέναι κατοικίαι, αι οποίαι είχαν διανεμηθή εις τους φρουρούς και ήσαν συνεχείς, ώστε να φαίνεται το όλον ως ένα παχύ τείχος με επάλξεις και από τα δύο μέρη. Εις κάθε διάστημα δέκα επάλξεων υπήρχαν πύργοι μεγάλοι ίσου πλάτους με το τείχος, εκτεινόμενοι έκαστος καθ' όλον το διάστημα από το εσωτερικόν έως το εξωτερικόν μέτωπον, ώστε δεν υπήρχε πάροδος εις την πλευράν των πύργων, αλλ' οι φρουροί διήρχοντο δια του μέσου αυτών. Κατά την νύκτα, όταν ο καιρός ήτο βροχερός και οι φρουροί εγκατέλειπαν τας επάλξεις και εξετέλουν την φρούρησιν από τους πύργους, οι οποίοι ήσαν εις μικράν απ' αλλήλων απόστασιν και στεγασμένοι. Τοιούτο λοιπόν ήτο το τείχος, με το οποίον ήσαν πολιορκημένοι γύρω γύρω οι Πλαταιείς.

22. Οι τελευταίοι, αφού συνεπλήρωσαν τας ετοιμασίας των, επωφελήθησαν μίαν νύκτα ασέληνον, και συγχρόνως θυελλώδη και βροχεράν, και ήρχισαν την έξοδον, υπό την αρχηγίαν εκείνων οι οποίοι ήσαν και εισηγηταί της επιχειρήσεως. Και πρώτον διέβησαν την τάφρον, η οποία περιέβαλλε το τείχος των, και έφθασαν αμέσως εις την βάσιν του εχθρικού τείχους, χωρίς να τους αντιληφθούν οι φρουροί, οι οποίοι δεν ημπόρεσαν ούτε να τους διακρίνουν, ένεκα του επικρατούντος πανταχού σκότους, ούτε να τους ακούσουν, διότι τον κρότον του βαδίσματος των κατέπνιγεν ο πάταγος της θυέλλης. Άλλωστε εβάδιζαν εις ικανήν ο εις από τον άλλον απόστασιν, δια να μη προδοθούν από τον αλληλοσυγκρουόμενον οπλισμόν των. Έφεραν δε ελαφρόν οπλισμόν και υπόδησιν εις μόνον τον αριστερόν πόδα, δια να μη γλυστρούν επί του πηλού. Κατά πρώτον εκείνοι που εκράτουν τας κλίμακας έφθασαν και τας εστήριξαν εις το μεταξύ δύο πύργων διάστημα, όπου ήσαν αι επάλξεις, γνωρίζοντες ότι ήσαν αφρούρητοι. Ευθύς μετά τούτο ήρχισαν ν' αναβαίνουν δώδεκα ελαφροί στρατιώται, φέροντες ξιφίδιον και θώρακα. Πρώτος ανέβη ο αρχηγός των Αμμέας, υιός του Κοροίβου, κατόπιν δ' από αυτόν ανέβησαν οι ακόλουθοί του και εστράφησαν ανά εξ εις καθένα από τους δύο πύργους. Ευθύς έπειτα επροχώρουν άλλοι ελαφροί στρατιώται φέροντες μικρά δόρατα. Δια να διευκολύνουν την ανάβασίν των άλλοι, ερχόμενοι όπισθέν των, εκράτουν τας ασπίδας των, τας οποίας θα τους έδιδαν όταν θα ήσαν πλησίον του εχθρού. Όταν είχαν ήδη αναβή αρκετοί επί του τείχους, οι φρουροί αντελήφθησαν από τους πύργους τα συμβαίνοντα, καθόσον εις από τους Πλαταιείς, ενώ εζήτει να στηριχθή επί των επάλξεων, παρέσυρεν ένα κεραμίδι, το οποίον έπεσε και επροξένησε κρότον. Και αμέσως ηκούσθησαν κραυγαί κινδύνου και οι φρουροί ώρμησαν εις τας επί του τείχους θέσεις των. Διότι, ως εκ της σκοτεινής νυκτός και συγχρόνως οι Πλαταιείς, που είχαν μείνει εντός της πόλεως, εξήλθαν και προσέβαλαν το τείχος των Πελοποννησίων, προς το αντίθετον μέρος από εκείνο επί του οποίου ανερριχώντο οι συναγωνισταί των, δια ν' αποτρέψουν όσον το δυνατόν απ' αυτούς την προσοχήν των πολιορκητών. Ως εκ τούτου, μολονότι οι τελευταίοι ευρίσκοντο εις μεγάλην ταραχήν, έμειναν ακίνητοι, χωρίς κανείς να τολμά ν' απομακρυνθή από την ωρισμένην δι' αυτόν θέσιν, δια να δώση βοήθειαν, εφόσον δεν ημπορούσαν να συμπεράνουν τι συνέβαινε. Και οι τριακόσιοι, οι οποίοι είχαν διαταγήν να σπεύσουν εις βοήθειαν οπουδήποτε παρουσιάζετο ανάγκη, επροχώρησαν έξω από το τείχος προς το μέρος, από το οποίον ήρχοντο αι κραυγαί του κινδύνου, ενώ εξ άλλου υψώθησαν πυρσοί, δια να μεταδώσουν εις τας Θήβας την είδησιν της εχθρικής επιθέσεως. Αλλά και οι μείναντες εις την πόλιν Πλαταιείς ύψωσαν και αυτοί από το τείχος πυρσούς πολλούς, ετοιμασμένους εκ των προτέρων, με τον σκοπόν να συγχύσουν οι εχθροί τα σήματα των πυρσών, και νομίσαντες ότι συμβαίνει άλλο τι παρά το αληθές, να μην έλθουν εις βοήθειαν, πριν οι ενεργήσαντες την έξοδον συναγωνισταί των διαφύγουν και φθάσουν εις ασφαλές μέρος.

23. Εν τω μεταξύ, αφού οι πρώτοι από τους λαβόντας μέρος εις την έξοδον Πλαταιείς είχαν αναβή εις το τείχος και γίνει κύριοι των δύο πύργων, φονεύσαντες τους φρουρούς των, όχι μόνον ετοποθετήθησαν οι ίδιοι του λοιπού ως φρουροί εις τας υπό τους πύργους διόδους, δια να μην ημπορέση κανείς να διέλθη από εκεί και τους επιτεθή, αλλά και εστήριξαν από το μεταπύργιον κλίμακας επί των πύργων και ανέβασαν εις την στέγην των αρκετούς άνδρας. Και άλλοι μεν απέκρουαν τους επιτιθεμένους, τοξεύοντες αυτούς και από την στέγην και από τας διόδους των πύργων, άλλοι δε, και αυτοί ήσαν οι περισσότεροι, στηρίξαντες πολλάς κλίμακας επί του τείχους και κρημνίσαντες συγχρόνως τας επάλξεις, ήρχισαν να περνούν από το μεταξύ των δύο πύργων διάστημα. Καθείς δε που επερνούσεν εκάστοτε το τείχος, ετοποθετείτο είς το χείλος της εξωτερικής τάφρου, και απ' εκεί ετόξευαν και ηκόντιζαν καθένα που προσεπάθει τυχόν να πλησίαση το τείχος και εμποδίση την διάβασιν. Όταν δε όλοι οι άλλοι είχαν περάσει το τείχος, οι ευρισκόμενοι εις τους δύο πύργους, εκ των οποίων οι τελευταίοι κατέβησαν με μεγάλην δυσκολίαν, επροχώρουν προς την τάφρον, και κατά την στιγμήν αυτήν οι τριακόσιοι, κρατούντες πυρσούς, επετέθησαν κατ' αυτών. Ως εκ τούτου, οι Πλαταιείς, από το σκότος, εις το οποίον ευρίσκοντο, ιστάμενοι εις το χείλος της τάφρου, ημπορούσαν να βλέπουν καλλίτερα και τους ετόξευαν και ηκόντιζαν εις τα απροστάτευτα μέρη του σώματος ενώ οι ίδιοι, ευρισκόμενοι εις το σκότος, διεκρίνοντο ολιγώτερον υπό των πολιορκητών, ένεκα των πυρσών που εκράτουν οι τελευταίοι, ούτως ώστε και οι τελευταίοι Πλαταιείς κατώρθωσαν να διαβούν αισίως την τάφρον, μολονότι με μεγάλην δυσκολίαν και κατόπιν τραχέος αγώνος. Διότι ο πάγος που είχε σχηματισθή εις την τάφρον δεν ήτο αρκετά στερεός δια να βαδίζη κανείς επ' αυτού, αλλά μάλλον υδαρής, όπως συμβαίνει, όταν πνέη ανατολικός άνεμος αντί βορείου, Ενώ, εξ άλλου, επειδή με τον άνεμον αυτόν έπιπτεν ελαφρά χιών καθ' όλην την νύκτα, το νερό υψώθη πολύ εντός της τάφρου, ώστε οι Πλαταιείς την επέρασαν, μόλις έχοντες την κεφαλήν εκτός του ύδατος. Την επιτυχίαν, άλλωστε, της διαφυγής των ώφειλαν κυρίως εις την μεγάλην κακοκαιρίαν.

24. Ορμήσαντες από το χείλος της τάφρου, οι Πλαταιείς επροχώρουν αθρόοι δια της οδού, η οποία φέρει εις τας Θήβας, έχοντες δεξιά το Ηρώον του Ανδροκράτους, καθόσον ενόμιζαν ότι κανείς δεν ημπορούσε να τους υποπτευθή ότι ηκολούθησαν την οδόν αυτήν, η οποία φέρει προς τους εχθρούς. Συγχρόνως έβλεπαν ότι οι Πελοποννήσιοι, κρατούντες δάδας, τους κατεδίωκαν επί της οδού, η οποία δια του Κιθαιρώνος και των Δρυός Κεφαλών φέρει εις τας Αθήνας. Και μέχρι μεν αποστάσεως εξ έως επτά σταδίων, οι Πλαταιείς επροχώρησαν επί της οδού των Θηβών, αλλ' έπειτα εστράφησαν και ηκολούθησαν την ορεινήν οδόν η οποία φέρει προς τας Ερυθράς και τας Υσιάς, και φθάσαντες εις τα όρη, διεσώθησαν εις τας Αθήνας, διακόσιοι δώδεκα τον αριθμόν. Οι λαβόντες μέρος εις την έξοδον ήσαν ολίγον περισσότεροι, αλλά μερικοί επέστρεψαν εις την πόλιν πρίν υπερβούν το τείχος εις δε τοξότης ηχμαλωτίσθη εντός της εξωτερικής τάφρου. Οι Πελοποννήσιοι παρήτησαν τότε την καταδίωξιν και επέστρεψαν εις τας θέσεις των. Οι εντός της πόλεως Πλαταιείς ηγνόουν εντελώς την έκβασιν της επιχειρήσεως, όταν όμως οι ολίγοι επιστρέφοντες ανήγγειλαν εις αυτούς ότι κανείς δεν εσώθη, έστειλαν κήρυκα άμα εξημέρωσε, δια να ζήτηση την παραλαβήν των νεκρών, αλλά μαθόντες την αλήθειαν, παρήτησαν την αίτησίν των. Κατ' αυτόν λοιπόν τον τρόπον εσώθησαν οι ενεργήσαντες την έξοδον Πλαταιείς, υπερβάντες το εχθρικόν τείχος.

25.

Οι Μυτιληναίοι αναθαρρούν μανθάνοντες περί προσεχούς αποστολής Σπαρτιατικών δυνάμεων εις την νήσον των

Περί το τέλος του ιδίου χειμώνος, εστάλη από την Λακεδαίμονα επί πολεμικού πλοίου εις την Μυτιλήνην ο Λακεδαιμόνιος Σάλαιθος, ο οποίος κατέπλευσεν εις την Πύρραν, και απ' εκεί δια ξηράς, ακολουθήσας μίαν χαράδραν, προς το μέρος της οποίας ήτο δυνατόν να υπερβή κανείς το περιτείχισμα εισήλθε χωρίς να εννοηθή εις την Μυτιλήνην και ανεκοίνωσεν εις τους άρχοντας και την επικειμένην εισβολήν εις την Αττικήν και την σύγχρονον με αυτήν άφιξιν της μοίρας των σαράντα πλοίων, τα οποία ώφειλαν να έλθουν προς βοήθειάν των, προσθέσας ότι εστάλη ο ίδιος προηγουμένως, δια να φέρη τας ειδήσεις αυτάς και συγχρόνως αναλάβη γενικώς την διεύθυνσιν των πραγμάτων. Ως εκ τούτου, οι Μυτιληναίοι ανεθάρρησαν και ήσαν ολιγώτερον διατεθειμένοι να συνθηκολογήσουν προς τους Αθηναίους. Κατ' αυτόν τον τρόπον ετελείωσεν ο χειμών και το τέταρτον έτος του πολέμου, την ιστορίαν του οποίου εγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 5ον : 427 - 426 πΧ

26.

Εισβολή των Πελοποννησίων εις την Αττικήν

Κατά το επόμενον θέρος, οι Λακεδαιμόνιοι, αφού απέστειλαν εις Μυτιλήνην την μοίραν των σαράντα πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Αλκίδου, ο οποίος ήτο ναύαρχος του έτους εκείνου, εισέβαλαν αμέσως οι ίδιοι με τους συμμάχους των εις την Αττικήν, διότι επεδίωκαν όπως οι Αθηναίοι, παρενοχλούμενοι δια ξηράς συγχρόνως και δια θαλάσσης, αποτραπούν, ει δυνατόν, από του να έλθουν δια του στόλου των εις ενίσχυσιν των πολιορκουσών την Μυτιλήνην δυνάμεών των. Αρχηγός της εισβολής αυτής, αντί του ανηλίκου εισέτι βασιλέως Παυσανίου, υιού του Πλειστοάνακτος, ήτο ο Κλεομένης, ο οποίος, ως γνωστόν, ήτο προς πατρός θείος του. Και όχι μόνον τα προηγουμένως δενδροτομημένα μέρη της Αττικής, οπουδήποτε είχε παρουσιασθή νέα βλάστησις, ηρήμωσαν, αλλά και όσα είχαν μείνει άθικτα κατά τας προηγούμενας εισβολάς. Μετά την δεύτερον εισβολήν, η του έτους τούτου υπήρξε τωόντι επαχθεστέρα δια τους Αθηναίους από όλας τας άλλας. Διότι οι Πελοποννήσιοι, περιμένοντες από ημέρας εις ημέραν να μάθουν από την Λέσβον κανέν κατόρθωμα του στόλου των, ο οποίος επίστευαν ότι είχεν ήδη φθάσει εκεί, διέτρεξαν το μεγαλύτερον μέρος της χώρας καταστρέφοντες αυτήν. Αλλ' επειδή αι προσδοκίαι των δεν επραγματοποιούντο και τα τρόφιμα των είχαν εξαντληθή, απεσύρθησαν, και τα διάφορα συμμαχικά αποσπάσματα επέστρεψαν εις τα ίδια.

27.

Συνθηκολόγησις των Μυτιληναίων με τους Αθηναίους

Εν τω μεταξύ, οι Μυτιληναίοι, επειδή και τα πλοία δεν τους ήρχοντο από την Πελοπόννησον, αλλ' εχρόνιζαν, και η εξάντλησις των τροφίμων είχε προχωρήσει, εξηναγκάσθησαν να συνθηκολογήσουν προς τους Αθηναίους, ένεκα της επομένης αφορμής. Επειδή και ο ίδιος ο Σάλαιθος έπαυσε πλέον να ελπίζη ότι θα φθάσουν τα πλοία, έδωσεν εις τους ανθρώπους του λαού βαρύν οπλισμόν, ενώ προηγουμένως ήσαν ελαφρώς μόνον ωπλισμένοι, διότι εσκόπευε να ενεργήση έξοδον, δια να επτεθή κατά του εχθρού. Αλλ' εκείνοι, ευθύς ως έλαβαν τον βαρύν οπλισμόν, δεν ήθελαν πλέον να υπακούσουν εις τους άρχοντας, αλλά συνερχόμενοι εις συλλαλητήρια, επροκάλουν τους ολιγαρχικούς να φανερώσουν και διανείμουν εις όλους τα τρόφιμα που είχαν κρυμμένα· άλλως εδήλωσαν ότι αυτοί θα συνεννοηθούν μόνοι των με τους Αθηναίους και θα παραδώσουν την πόλιν.

28. Επειδή δε η ολιγαρχική μερίς που ήτο εις τα πράγματα αντελήφθη ότι όχι μόνον να εμποδίσουν τούτο δεν ήσαν εις θέσιν, αλλά και ότι εάν μείνουν έξω από την συνθηκολογίαν, θα εκτεθούν εις μεγάλον κίνδυνον, εσυνθηκολόγησαν από κοινού με την δημοκρατικήν μερίδα προς τον Πάχητα και τον στρατόν αυτού. Κατά τους ορούς της συνθηκολογίας, οι Αθηναίοι είχαν το δικαίωμα να λάβουν οιανδήποτε ήθελαν απόφασιν περί της τύχης των Μυτιληναίων, οι οποίοι θα εδέχοντο τον Αθηναϊκόν στρατόν εντός της πόλεως, τους επέτρεπαν όμως να στείλουν πρεσβείαν εις τας Αθήνας, δια να υποστηρίξουν τα συμφέροντά των. Μέχρις επιστροφής της πρεσβείας, ο Πάχης δεν είχε δικαίωμα ούτε να φυλάκιση, ούτε να πωλήση ως δούλον, ούτε να θανατώση κανένα Μυτιληναίον. Αυτοί ήσαν οι όροι της συνθηκολογίας. Αλλ' όσοι Μυτιληναίοι είχαν πρωτοστατήσει εις τας μυστικάς συνεννοήσεις με τους Λακεδαιμονίους ήσαν περίφοβοι, και ευθύς ως ο στρατός εισήλθεν εντός της πόλεως, μη δυνάμενοι να ησυχάσουν, παρ' όλας τας δοθείσας υποσχέσεις, εκάθισαν ικέται εις τους βωμούς. Αλλ' ο Πάχης τους έπεισε να σηκωθούν απ' εκεί, υποσχόμενος να μη τους βλάψη, και τους ετοποθέτησε χάριν ασφαλείας εις την Τένεδον, έως ότου οι Αθηναίοι αποφασίσουν περί αυτών. Έστειλεν ωσαύτως τριήρεις εις την Άντισσαν και, την κατέλαβε, και έλαβεν όσα άλλα στρατιωτικά μέτρα εθεώρησε χρήσιμα.

29.

Αι Πελοποννησιακαί δυνάμεις φθάνουν εις Μυτιλήνην μετά την συνθηκολόγησιν αυτής με τας Αθήνας

Οι επιβαίνοντες της μοίρας των σαράντα Πελοποννησιακών πλοίων, τα οποία έπρεπε να φθάσουν εσπευσμένως εις την Μυτιλήνην, όχι μόνον εχρονοτρίβησαν, πλέοντες κατά μήκος της ακτής της Πελοποννήσου, αλλά και τον επίλοιπον πλουν με βραδύτητα διεξήγαν. Είχαν δ' ήδη φτάσει εις την Δήλον, πριν αντιληφθούν από τας Αθήνας τον πλουν των. Απ' εκεί προσήγγισαν εις την Μύκονον και την Ίκαρον, όπου κατά πρώτον έμαθαν ότι η Μυτιλήνη είχε κυριευθή, θέλοντες, εν τούτοις, να βεβαιωθούν, κατέπλευσαν εις το Έμβατον της Ερυθραίας, επτά περίπου ημέρας μετά την άλωσιν της Μυτιλήνης. Αφού εβεβαιώθησαν τούτο συνεσκέφθησαν περί των μέσων, τα οποία ενδεικνύονται από τας περιστάσεις, και ο Ηλείος Τευτίαπλος ωμίλησε προς αυτούς ως εξής:

30.

Ο Ηλείος Τευτίαπλος προτείνει να γίνη επίθεσις προς άλωσιν της Μυτιλήνης, αλλ' ο Σπαρτιάτης ναύαρχος αρνείται

"Αλκίδα και όσοι, καθώς εγώ, παριστάμεθα εδώ αρχηγοί των Πελοποννησιακών δυνάμεων, η γνώμη μου είναι να πλεύσωμεν εις την Μυτιλήνην, χωρίς να χάνωμεν στιγμήν και πριν μας αντιληφτούν. Διότι κατά πάσαν πιθανότητα θα εύρωμεν την πόλιν πολύ ανεπαρκώς φρουρουμένην εκ μέρους ανθρώπων, οι οποίοι προ ολίγου την εκυρίευσαν. Προ πάντων προς το μέρος της θαλάσσης, από το οποίον εκείνοι όχι μόνον δεν περιμένουν, ότι ημπορεί να γίνη αιφνιδία εχθρική επίθεσις, αλλά και ημείς συμβαίνει να ημπορούμεν να πλήξωμεν αποτελεσματικώτερον. Και ο κατά γήν στρατός των, άλλωστε, είναι πολύ πιθανόν να ευρίσκεται διεσπαρμένος εις διαφόρους οικίας με την συνήθη εις τους νικητάς αμέλειαν. Εάν λοιπόν επιπέσωμεν εναντίον των αιφνιδίως και εν καιρώ νυκτός, ελπίζω με την βοήθειαν των κατοίκων, όσοι τυχόν έχουν μείνει φίλοι μας, να γίνωμεν κύριοι των πραγμάτων. Ούτε πρέπει να φοβηθώμεν τον κίνδυνον, διότι πρέπει να γνωρίζωμεν ότι εις τούτο ακριβώς συνίστανται τα απρόοπτα του πολέμου, και ότι εκείνος ο στρατηγός επιτυγχάνει ως επί το πλείστον, ο οποίος όχι μόνον προφυλάσσεται από αυτά ο ίδιος, αλλά και προσέχει να εύρη την κατάλληλον ευκαιρίαν, δια να επιτεθή αιφνιδιαστικώς εναντίον του εχθρού".

31. Αυτά μόνον είπεν ο Τευτίαπλος, αλλ' ο Αλκίδας δεν επείθετο. Εξ άλλου όμως, μερικοί φυγάδες από την Ιωνίαν και οι επιβαίνοντες επί του στόλου Λέσβιοι τον συνεβούλευαν, αφού φοβείται τον κίνδυνον αυτόν, να καταλάβη καμμίαν από τας πόλεις της Ιωνίας, ή την Αιολικήν Κύμην, όπως, χρησιμοποιούντες αυτήν ως ορμητήριον, επιτύχουν την αποστασίαν της Ιωνίας (λέγοντες ότι υπήρχε τοιαύτη ελπίς, καθόσον κανείς δεν ήκουσε δυσαρέστως την άφιξίν των), και ότι δια του μέσου αυτού θα στερήσουν βαθμηδόν από την μεγαλυτέραν πηγήν των εισοδημάτων των τους Αθηναίους, ενώ εξ άλλου εάν εφήρμοζαν κατ' αυτών αποκλεισμόν, θα υπεβάλλοντο εις σημαντικάς δαπάνας. Επίστευαν συγχρόνως ότι θα έπειθαν και τον Πισσούθνην να συμπολεμήση μαζί των. Αλλ' ο Αλκίδας ούτε τας συστάσεις αυτάς απεδέχθη, διότι, αφού δεν επρόλαβε την άλωσιν της Μυτιλήνης τίποτε άλλο κυρίως δεν εσκέπτετο παρά πώς να επιστρέψη όσον το δυνατόν ταχύτερον εις την Πελοπόννησον.

32.

Επιστροφή του Πελοποννησιακού στόλου

Αποπλεύσας ούτως από το Έμβατον, έπλεε κατά μήκος της ακτής, και προσεγγίσας εις την Μυόννησον, πόλιν των Τηίων, εθανάτωσε τους περισσοτέρους από τους αιχμαλώτους ,όσους είχε συλλάβει κατά τον πλουν. Προσωρμίσθη επίσης εις την Έφεσον, όπου ήλθαν προς αυτόν πρέσβεις των Σαμίων, οι όποιοι είχαν εγκατασταθή εις τα Άναια, να του είπουν ότι ήτο κακή μέθοδος απελευθερώσεως της Ελλάδος το να θανατώνη ανθρώπους, οι οποίοι ούτε χέρι εσήκωσαν εναντίον του, ούτε εχθροί του ήσαν, αλλ' ήσαν εξ ανάγκης σύμμαχοι των Αθηναίων, και ότι αν δεν έπαυεν ολίγους εχθρούς θα προσεταιρίζετο ως φίλους, αλλά πολύ περισσοτέρους φίλους θα έκαμνεν εχθρούς. Ο Αλκίδας επείσθη και απέλυσεν όσους ακόμη είχε Χίους αιχμαλώτους και μερικούς από τους άλλους. Οι άνθρωποι, τωόντι, αυτοί, όταν έβλεπαν τα Πελοποννησιακά πλοία, δεν επεχείρουν να φύγουν, αλλά μάλλον τα επλησίαζαν, διότι υπέθεταν ότι είναι Αθηναϊκά, ούτε ημπορούσαν να φαντασθούν ποτέ, ότι ενώ ήσαν οι Αθηναίοι κύριοι της θαλάσσης, Πελοποννησιακός στόλος θα έπλεε μέχρις Ιωνίας.

33. Ο Αλκίδας απέπλευσεν εσπευσμένως από την Έφεσον, ως να ετρέπετο εις φυγήν, διότι ενώ ακόμη ήτο ηγκυροβολημένος εις τα ύδατα της Κλάρου, τον είχαν αντιληφθή η Σαλαμινία και η Πάραλος (αι οποίαι έτυχε να έρχωνται από τας Αθήνας), και επειδή εφοβείτο μήπως καταδιωχθή, έπλευσε δια μέσου του ανοικτού πελάγους, αποφασισμένος να μη προσεγγίση εκουσίως εις άλλην γήν πλην της Πελοποννήσου. Η περί του Πελοποννησιακού στόλου αγγελία δεν ήλθεν εις τον Πάχητα και τους Αθηναίους από την Ερυθραίαν μόνον, αλλ' έφθανε και από όλα τα μέρη. Διότι, επειδή αι πόλεις της Ιωνίας είναι ατείχιστοι, ο φόβος των υπήρξε μεγάλος μήπως ο Πελοποννησιακός στόλος, την ώραν που παρέπλεε τας ακτάς των, έστω και αν δεν είχε σκοπόν να μείνη εκεί, επιτεθή εναντίον των και τας λεηλατήση. Επί τέλους η Πάραλος και η Σαλαμινία εξέθεσαν λεπτομερώς ότι τον είδαν αι ίδιαι εις την Κλάρον. Ο Πάχης τότε εσπευσεν εις καταδίωξίν του, και συνέχισεν αυτήν δραστηρίως μέχρι της Πάτμου, αλλά βλέπων ότι δεν ημπορούσε πλέον να τον φθάση, εστράφη προς τα οπίσω. Και αφού δεν επέτυχε τον Πελοποννησιακόν στόλον εις το ανοικτόν πέλαγος, εθεώρησε κέρδος, ότι δεν τον επρόφθασε πλησίον της ξηράς, οπότε θα ηναγκάζετο ούτος να οχυρωθή και θα υποχρεώνοντο οι Αθηναίοι να τον επιτηρούν και τον αποκλείσουν.

34. Κατά τον παράκτιον πλουν της επιστροφής, ο Πάχης προσωρμίσθη και εις το Νότιον, λιμένα των Κολοφωνίων, όπου είχαν εγκατασταθή οι Κολοφώνιοι, αφού η άνω πόλις είχε κυριευθή από τον Ιταμάνη, επί κεφαλής βαρβάρων, τους οποίους είχε προσκαλέσει μία από τας διαπληκτιζομένας φατρίας. Η άλωσις του Νοτίου είχε γίνει κατά την εποχήν περίπου της δευτέρας εισβολής των Πελοποννησίων εις την Αττικήν. Αλλ' οι καταφυγόντες και εγκατασταθέντες εις το Νότιον περιήλθαν εις νέας εμφυλίους έριδας. Εκ τούτων, οι ανήκοντες εις την μίαν μερίδα προσέλαβαν μισθοφόρους Αρκάδας και βαρβάρους, τους οποίους τους παρεχώρησεν ο Πισσούθνης [4], και τους ετοποθέτησαν εις μέρος, το οποίον εχωρίζετο από την επίλοιπον πόλιν με τείχος (και οι Κολοφώνιοι της άνω πόλεως, όσοι ανήκαν εις την Περσικήν φατρίαν, ηνώθησαν με αυτούς και διηύθυναν από κοινού τα πράγματα), ενώ οι ανήκοντες εις την αντίθετον μερίδα, οι οποίοι έφυγαν κρυφίως από την πόλιν και ήσαν ήδη εξόριστοι, προσεκάλεσαν τον Πάχητα. Ο τελευταίος ούτος εκάλεσε προς συνεννόησιν τον Ιππίαν, αρχηγόν των Αρκάδων, που έμειναν εις το ωχυρωμένον τμήμα του Νοτίου, υποσχεθείς ότι αν αι προτάσεις του δεν κριθούν ικανοποιητικοί, θα τον επαναφέρη σώον και υγιά εντός του τείχους. Αλλ' όταν ο Ιππίας ήλθε προς αυτόν, τον έθεσεν υπό επιτήρησιν, χωρίς να τον επιβάλη με δεσμά, ενώ ο ίδιος επετέθη κατά του οχυρώματος αιφνιδίως και χωρίς η φρουρά να περιμένη επίθεσιν, το εκυρίευσε και εθανάτωσεν όλους τους Αρκάδας και τους βαρβάρους που ευρέθησαν εντός αυτού. Έπειτα ωδήγησε τον Ιππίαν εις το οχύρωμα, όπως είχε συμφωνηθή, και ευθύς ως εφθασεν εντός, τον συνέλαβε και τον κατετόξευσε, παρέδωκε δε το Νότιον εις τους Κολοφωνίους εκτός εκείνων που ανήκαν εις την Περσικήν φατρίαν. Ακολούθως οι Αθηναίοι έπεμψαν αντιπροσώπους, δια να συνοικίσουν εκ νέου το Νότιον, επί τη βάσει του Αθηναϊκού πολιτεύματος, και συνεκέντρωσαν εις αυτό από τας διαφόρους πόλεις τους εις αυτάς τυχόν διεσπαρμένους Κολοφωνίους.

35.

Οι Αθηναίοι κατ' αρχήν αποφασίζουν να φονεύσουν τους Μυτιληναίους ως υπαιτίους της αποστασίας. Σύγκλησις της εκκλησίας του δήμου προς επανεξέτασιν της αποφάσεως

Μετά την επιστροφήν του εις την Μυτιλήνην, ο Πάχης υπέταξε την Πύρραν και Έρεσον, και συλλαβών τον Λακεδαιμόνιον Σάλαιθον, κρυμμένον εντός της πόλεως, τον απέστειλεν εις τας Αθήνας μαζί με τους Μυτιληναίους, που είχε τοποθετήσει χάριν ασφαλείας εις την Τένεδον, και όσους τυχόν άλλους εθεώρει αιτίους της αποστασίας. Απέστειλεν επίσης εις τας Αθήνας το μεγαλύτερον μέρος της στρατιωτικής του δυνάμεως, και παραμείνας αυτός με το υπόλοιπον, ήρχισε να ρυθμίζη τα πράγματα της Μυτιλήνης και της λοιπής Λέσβου, όπως ενόμιζε καλλίτερον.

36. Μετά την άφιξιν των Μυτιληναίων και του Σαλαίθου, οι Αθηναίοι εθανάτωσαν αμέσως τον τελευταίον, μολονότι, πλην διαφόρων άλλων υποσχέσεων, προσεφέρετο και τους Πελοποννησίους να πείση να εγκαταλείψουν τας Πλαταιάς (αι οποίαι επολιορκούντο ακόμη). Ως προς τους Μυτιληναίους, αφού διεσκέφθησαν, απεφάσισαν, παρασυρόμενοι υπό της οργής, να θανατώσουν όχι μόνον τους ευρισκομένους εις τας Αθήνας, αλλά και όλους τους άλλους ενηλίκους Μυτιληναίους, και να πωλήσουν τα γυναικόπαιδά των ως δούλους. Η κυρία εναντίον των κατηγορία ήτο ότι απεστάτησαν χωρίς να έχουν υποβληθή υπό την ηγεμονίαν των Αθηναίων, όπως οι άλλοι. Αλλ' ό,τι προ πάντων εξώθησεν αυτούς ήτο το γεγονός, ότι ο Πελοποννησιακός στόλος, δια να τους βοηθήση, ετόλμησε να διακινδύνευση τον μέχρις Ιωνίας πλουν. Διότι συνεπέραναν εκ τούτου ότι η αποστασία των Μυτιληναίων δεν ημπορούσε να θεωρηθη παρά ως ένδειξις ευρύτερου σχεδίου. Απέστειλαν λοιπόν προς τον Πάχητα τριήρη, δια ν' ανακοινώση τα αποφασισθέντα, με την διαταγήν να θανατώση τους Μυτιληναίους άνευ αναβολής, Αλλ' ευθύς την επιούσαν τους κατέλαβεν αίσθημα μεταμέλειας, διότι ανελογίσθησαν πόσον σκληρά και τρομερά ήτο η ληφθείσα απόφασις δια της οποίας κατεδικάζετο εις θάνατον ολόκληρος πόλις και όχι μόνον οι ένοχοι. Ευθύς ως αντελήφθησαν την μεταβολήν των πνευμάτων, οι παρόντες πρέσβεις των Μυτιληναίων και οι συμπαθούντες προς αυτούς Αθηναίοι έπεισαν, δια των ενεργειών των τους εν τέλει να υποβάλουν το ζήτημα εις νέαν διάσκεψιν του λαού, και τους έπεισαν με μεγαλυτέραν ευκολίαν, διότι και εκείνοι καλώς αντελαμβάνοντο ότι η πλειοφηφία των πολιτών επεθύμει να τους δοθή ευκαιρία να συζητήσουν εκ νέου και αποφασίσουν το πράγμα. Συγκληθείσης αμέσως εκτάκτου συνελεύσεως του λαού, καθείς από τους ρήτορας εξέφρασε την γνώμην του. Και ο Κλέων, υιός του Κλεαινέτου, του οποίου είχεν εκνικήσει προηγουμένως η γνώμη όπως θανατωθούν οι Μυτιληναίοι, και ο οποίος δεν ήτο μόνον γενικώς ο πλέον βίαιος από τους πολίτας, αλλά και είχε τότε πολύ μεγαλυτέραν από κάθε άλλον επιρροήν επί του λαού, προχωρήσας πάλιν εις το βήμα, ωμίλησε περίπου ως εξής:

37.

Λόγος του Κλέωνος

"Και άλλοτε πολλάκις μου εδόθη αφορμή εις το παρελθόν ν' αντιληφθώ ότι αι δημοκρατίαι είναι ανίκανοι να άρχουν επί ξένων λαών, αλλά προ πάντων σήμερον, όταν βλέπω την μεταμέλειάν σας δια την περί Μυτιληναίων απόφασιν. Διότι, επειδή συνηθίσατε εις τον καθημερινόν βίον, ούτε να φοβήσθε, ούτε να επιβουλεύεσθε οι μεν τους δε, συμπεριφέρεσθε και προς τους συμμάχους επί τη βάσει των ιδίων αρχών, και οσάκις περιπίπτετε εις σφάλματα, είτε παραπειθόμενοι από τα επιχειρήματά των, είτε ενδίδοντες απέναντί των από οίκτον, δεν αντιλαμβάνεσθε ότι η αδυναμία σας αυτή αποβαίνει επικίνδυνος δια σας, χωρίς να σας εξασφαλίζη την ευγνωμοσύνην των συμμάχων. Ούτε συλλογίζεστε ότι η ηγεμονία σας είναι εξουσία δεσποτική, ασκούμενη επί ανθρώπων, οι όποιοι σας επιβουλεύονται και υπόκεινται άκοντες εις την εξουσίαν σας. Οι άνθρωποι αυτοί υποτάσσονται εις σας, όχι χάριν των προς αυτούς ευεργεσιών, τας οποίας τους κάμνετε προς ιδικήν σας βλάβην, αλλ' ένεκα της υπεροχής, την οποίαν σας εξασφαλίζει η δύναμίς σας και όχι η εύνοιά των. Αλλά το δεινότατον όλων θα ήτο εάν του λοιπού ουδεμία σταθερότης υπάρχη εις τας αποφάσεις μας, και αν δεν εννοήσωμεν, ότι ισχυρoτέρα είναι μία πόλις όταν κυβερνάται με νόμους ολιγώτερον καλούς, αλλ' απαραβιάστους, παρά με νόμους καλούς, αλλά μη εφαρμοζομένους, και ότι αμάθεια, ηνωμένη με νηφαλιότητα, είναι ωφελιμότερα από επιτηδειότητα, συνοδευομένην από ακολασίαν, και ότι κατά κανόνα οι περισσότερον απλοί άνθρωποι είναι καλλίτεροι πολίται από τους περισσότερον εξύπνους. Διότι οι τελευταίοι θέλουν όχι μόνον να φαίνονται σοφώτεροι από τους νόμους, αλλά και εις κάθε διάσκεψιν περί των δημοσίων υποθέσεων να επιβάλουν τας γνώμας των, ως να μην επρόκειτο να παρουσιασθή ποτέ άλλο ζήτημα σπουδαιότερον, εις το οποίον να δείξουν την σοφίαν των, και συνέπεια τούτου είναι, ότι οδηγούν συνήθως τας πόλεις των εις την καταστροφήν. Ενώ οι πρώτοι, επειδή δυσπιστούν προς την ιδικήν των αντίληψιν, αρκούνται να είναι αμαθέστεροι από τους νόμους, και ολιγώτερον ικανοί από τους άλλους να επικρίνουν τον λόγον καλώς ομιλήσαντος ρήτορος, και επειδή είναι αμερόληπτοι κριταί και όχι ενδιαφερόμενοι, γενικώς ευδοκιμούν. Τοιούτο επομένως πνεύμα έπρεπε να καθοδηγή και ημάς και να μη παρασυρώμεθα από ευγλωττίαν και διαγωνισμόν ευφυΐας, ώστε να σας δίδωμεν συμβουλάς αντιθέτους προς τας πεποιθήσεις μας.

38. "Και εγώ μεν την ιδίαν έχω πάντοτε γνώμην, και εκπλήττομαι με εκείνους που επέτρεψαν την νέαν αυτήν περί των Μυτιληναίων συζήτησιν και επροκάλεσαν χρονοτριβήν, η οποία είναι προς όφελος των αδικησάντων και όχι των αδικηθέντων, διότι κατόπιν τοιαύτης χρονοτριβής η οργή του παθόντος εναντίον του αδικήσαντος αμβλύνεται, ενώ η εκδίκησις που επακολουθεί από πολύ πλησίον την προσβολήν επιβάλλει όσον το δυνατόν ανάλογον τιμωρίαν. Είμαι συγχρόνως περίεργος να ιδώ ποίος θα παρουσιασθή ν' απαντήση εις τον λόγον μου και θ' αναλάβη ν' αποδείξη ότι το έγκλημα των Μυτιληναίων είναι ωφέλιμον εις ημάς, ενώ αι ατυχίαι μας βλάπτουν τους συμμάχους μας. Είναι φανερόν ότι ο τοιούτος, ή εμπιστευμένος εις την ευγλωττίαν του, θα προσεπάθει ν' αποδείξη ότι εκείνο που θεωρείται γενικώς ως ορθόν, δεν είναι αποτέλεσμα ορθής κρίσεως, ή παρασυρόμενος από το χρηματικόν κέρδος, θα προσπαθήση δια της εκφωνήσεως ευπροσώπου κατ' επίφασιν λόγου να σας παραπλανήση. Αλλ' εις αγώνας τοιούτου είδους, η πόλις τα μεν άθλα δίδει εις άλλους, αυτή όμως αποκομίζει τους κινδύνους. Του κακού τούτου αίτιοι είσθε σεις, οι οποίοι κακώς διευθύνετε τους αγώνας αυτούς. Διότι συνηθίζετε να είσθε θεαταί των λόγων και ακροαταί των έργων, κρίνοντες το δυνατόν των μελλόντων γεγονότων από τους ωραίους λόγους των ρητόρων, ενώ προς τα ήδη τετελεσμένα, παρέχετε ολιγωτέραν πίστιν εις το ό,τι είδατε τελούμενον υπό τας όψεις σας παρά εις το ό,τι ακούσετε λεγόμενον από ευφραδείς επικριτάς. Διακρίνεστε κυρίως εις το να παρασύρεσθε εις πλάνας από νεωτεριστικούς λόγους και εις το να μη θέλετε ν ακολουθήτε τον ρήτορα όταν προβάλλη δεδοκιμασμένα επιχειρήματα, διότι είσθε δούλοι κάθε νέας παραδοξολογίας και περιφρονηταί παντός ό,τι είναι σύνηθες. Καθείς από σας επιθυμεί προ πάντων να είναι ο ίδιος ρήτωρ, ειδεμή αμιλλάσθε προς αλλήλους, ώστε να μη φανήτε ότι καθυστερείτε ως προς την οξύτητα της αντιλήψεως, και χειροκροτείτε κάθε πνευματώδη παρατήρησιν, πριν ακόμη εξέλθη εντελώς από τα χείλη του ρήτορος, δεικνύεσθε δ' εξ ίσου ταχείς εις το να προμαντεύετε τα λεγόμενα, όσον βραδείς εις το να προΐδετε τας συνεπείας των. Τρέχετε, ημπορεί κανείς να είπη, εις ανεύρεσιν κόσμου άλλου παρά εκείνου, εις τον οποίον ζώμεν, χωρίς να είσθε εις θέσιν να κρίνετε ορθώς περί των παρόντων. Εις δύο λέξεις, παρασυρόμενοι από την τέρψιν της ακοής, ομοιάζετε μάλλον ανθρώπους, οι οποίοι κάθηνται ως θεαταί επιδείξεως σοφιστών, παρά ανθρώπους, οι οποίοι διασκέπτονται περί του συμφέροντος της πόλεως.

39. "Από τα άτοπα αυτά θέλω να σας αποτρέψω, ισχυριζόμενος ότι οι Μυτιληναίοι σας έβλαψαν πολύ περισσότερον, τωόντι, παρά οιαδήποτε άλλη μεμονωμένη πόλις. Το κατ' εμέ, δύναμαι να συγχωρήσω εκείνους, οι οποίοι τυχόν απεστάτησαν, διότι δεν ημπορούσαν να υποφέρουν την ηγεμονίαν σας ή διότι εξηναγκάσθησαν εις τούτο από τους εχθρούς σας. Αλλα προκειμένου περί ανθρώπων, οι οποίοι κατοικούν νήσον ωχυρωμένην, και δεν εφοβούντο επίθεσιν των εχθρών μας παρά μόνον δια θαλάσσης, όπου άλλωστε και χωρίς την συνδρομήν μας είχαν αρκετόν στόλον, δια ν' αμυνθούν κατ' αυτών, οι οποίοι επί πλέον ήσαν ανεξάρτητοι και απελάμβαναν τας μεγαλύτερας εκ μέρους μας τιμάς, τοιαύτη συμπεριφορά, οποία η επιδειχθείσα υπ' αυτών, πώς άλλως ημπορεί να χαρακτηρισθη παρά ως επιβουλή και επανάστασις (την λέγω επανάστασιν και όχι αποστασίαν, διότι αποστασία γίνεται εκ μέρους καταπιεζομένων) και σύμπραξις με τους ασπονδοτέρους εχθρούς μας, προς τον σκοπόν του να μας καταστρέψουν; Τοιαύτη συμπεριφορά είναι, μα την αλήθειαν, πολύ τρομερωτέρα, παρά εάν ελάμβαναν τα όπλα εναντίον μας, εμπιστευόμενοι εις μόνους εαυτούς, και επιδιώκοντες επέκτασιν της δυνάμεώς των. Ούτε αι συμφοραί των άλλων, όσοι αποστατήσαντες από ημάς προηγουμένως έχασαν την ανεξαρτησίαν των, εχρησίμευσαν εις αυτούς ως μάθημα, ούτε η ευτυχία, την οποίαν απελάμβαναν, τους έκαμε να διστάσουν να ριφθούν εις τους κινδύνους του πολέμου. Πλήρεις αλαζόνος εμπιστοσύνης εις το μέλλον, συλλαβόντες ελπίδας μεγαλυτέρας της δυνάμεώς των, αν και μικροτέρας της φιλοδοξίας των, έλαβαν τα όπλα, θέτοντες την σκαιάν βίαν υπεράνω του δικαίου. Διότι, ευθύς ως ενόμισαν ότι ημπορούν να επικρατήσουν, επετέθησαν εναντίον μας, χωρίς να τους δώσωμεν καμμίαν αφορμήν. Αι πόλεις, τωόντι, αι οποίαι μεγάλως ευτυχήσουν εξ αιφνιδίας και απροσδοκήτου ευνοίας της τύχης, εκτρέπονται συνήθως εις αυθάδειαν. Ενώ αι ατυχίαι, αι οποίαι έρχονται εις τους ανθρώπους σύμφωνα με τας λελογισμένας προσδοκίας των, είναι ως επί το πολύ διαρκέστεραι από εκείνας που τας υπερβαίνουν, και είναι σχεδόν ευκολώτερον ν' αποκρούση κανείς την κακοτυχίαν, παρά να διατηρήση την ευδαιμονίαν. Έπρεπεν εξ αρχής να μην είχαμεν τιμήσει τους Μυτιληναίους τόσον περισσότερον από τους άλλους συμμάχους, και τότε δεν θα έφθαναν εις τοιούτο σημείον αλαζονείας. Διότι φύσει ο άνθρωπος καταφρονεί γενικώς τους κόλακας και θαυμάζει τους μη υποκύπτοντας. Και σεις τώρα εφαρμόσατε εναντίον αυτών ανάλογον προς το έγκλημα τιμωρίαν, και μη απαλλάξετε τους δημοκρατικούς, καταλογίζοντες την ευθύνην εις μόνους τους ολιγαρχικούς. Διότι όλοι ανεξαιρέτως ήσαν ηνωμένοι εις την εναντίον μας τουλάχιστον επίθεσιν, ενώ εάν, όπως ημπορούσαν, ήρχοντο τότε με το μέρος μας, θα αποκαθίσταντο τώρα εις τας εστίας των. Αλλ' επειδή εθεώρησαν ασφαλέστερον να συμμερισθούν τον κίνδυνον των ολιγαρχικών, έλαβαν και αυτοί μέρος εις την αποστασίαν. Σκεφθήτε καλά. Εάν επιβάλετε την ιδίαν τιμωρίαν τόσον εις εκείνους τους συμμάχους οι οποίοι εκουσίως απεστάτησαν, όσον και εις εκείνους που έπραξαν τούτο εξαναγκαζόμενοι από τους εχθρούς, νομίζετε ότι θα ευρεθή κανένας από αυτούς, ο οποίος να μην αποστατήση με την παραμικράν πρόφασιν όταν γνωρίζει ότι εάν μεν επιτύχη, θα ελευθερωθή, εάν πάλιν δ' αποτύχη, δεν θα πάθη τίποτε το αθεράπευτον; Ενώ ημείς θα έχωμεν εκθέσει εις μέγιστον κίνδυνον και τας περιουσίας μας και την ζωήν μας απέναντι εκάστης των συμμάχων πόλεων, και οσάκις μεν επιτύχωμεν, θ' ανακτώμεν πόλιν κατεστραμμένην εκ του πολέμου, και θα στερούμεθα του λοιπού τα μέλλοντα εξ αυτής εισοδήματα, τα οποία αποτελούν την πηγήν της δυνάμεώς μας, ενώ οσάκις αποτύχωμεν θα προσθέτωμεν νέους εχθρούς εις τους προϋπάρχοντας, και θα καταναλίσκωμεν εις καταπολέμησιν των συμμάχων μας τον καιρόν που έπρεπε να διαθέτωμεν προς απόκρουσιν των ήδη κηρυγμένων εχθρών μας.

40. "Ας μη εμπνεύσωμεν λοιπόν εις αυτούς την ελπίδα ότι δια της ευγλωττίας ή της δωροδοκίας ημπορούν να συγχωρηθούν, λόγω του ότι έσφαλαν ως άνθρωποι. Διότι δεν σας έβλαψαν ακουσίως, αλλά σας επεβουλεύθησαν εσκεμμένως, ενώ το ακούσιον μόνον είναι άξιον συγγνώμης. Την γνώμην αυτήν υπεστήριξα θερμώς και χθες κατά την πρώτην συζήτησιν, και σήμερον επιμένω ότι δεν πρέπει ν' ανακαλέσετε την προηγουμένην απόφασίν σας, εάν θέλετε ν' αποφύγετε τους τρεις βλαβερωτάτους δια την ηγεμονίαν σας σκοπέλους, τον οίκτον, την γοητείαν της ευγλωττίας και την επιείκειαν. Διότι και ο οίκτος δίκαιον είναι να επιδεικνύεται προς τους έχοντας όμοια αισθήματα, όχι προς εκείνους, οι oποίοι ούτε αίσθημα οίκτου θα δείξουν ποτέ προς ημάς και εξ ανάγκης είναι διαρκείς εχθροί μας. Και οι ρήτορες, οι οποίοι τέρπουν με την ευγλωττίαν των, θα λάβουν την ευκαιρίαν να επιδείξουν αυτήν και εις άλλας περιστάσεις μικροτέρας σπουδαιότητος, και δεν πρέπει να επιμείνουν εις την παρούσαν, κατά την οποίαν αυτοί μεν θ' αμειφθούν δια τον ωραίον λόγον των, ενώ η πόλις θα πληρώση τόσον ακριβά την εξ αυτού βραχείαν ευχαρίστησιν. Και η επιείκεια πρέπει να επιδεικνύεται προς εκείνους μάλλον, οι οποίοι, άπαξ συμφιλιωθέντες, θα είναι του λοιπού πιστοί σύμμαχοι, παρά προς εκείνους, οι οποίοι θα μείνουν πάντοτε οι ίδιοι και των οποίων η εχθρότης καθόλου δεν θα ελαττωθή. Συγκεφαλαιώνων λοιπόν λέγω ότι εάν μεν πεισθήτε εις τους λόγους μου, θα ενεργήσετε κατά τρόπον όχι μόνον δίκαιον προς τους Μυτιληναίους, αλλά και συμπεριφορά δια σας, ενώ εάν αποφασίσετε αντιθέτως, την μεν ευγνωμοσύνην εκείνων δεν θα κερδίσετε, θα καταδικάσετε όμως τους ιδίους τους εαυτούς σας. Διότι εάν εκείνοι δικαίως απεστάτησαν, η άσκησις της ηγεμονίας σας θα ήτο αδικαιολόγητος. Εάν, εν τούτοις, επιμένετε τωόντι εις την άσκησιν αυτής, έστω και αδικαιολογήτου, το συμφέρον σας ακριβώς επιβάλλει όπως και παρά το δίκαιον ακόμη τους τιμωρήσετε, ειδεμή, παραιτήσατε την ηγεμονίαν, δια να ημπορήτε να επιδεικνύετε ακινδύνως την γενναιοφροσύνην σας. Αποφασίσατε να τιμωρήσετε τους Μυτιληναίους με την τιμωρίαν που συνιστώ και να μη δειχθήτε σεις,οι οποίοι διεφύγατε τον κίνδυνον, πλέον ανάλγητοι από εκείνους,οι οποίοι τον εσχεδίασαν δολίως. Συλλογισθήτε πως είναι πιθανόν ότι θα σας μετεχειρίζοντο, εάν σας ενίκων, αφού μάλιστα αυτοί πρώτοι μας επετέθησαν. Κατά κανόνα τωόντι, εκείνοι που αδικούν άλλον χωρίς αιτίαν, τον καταδιώκουν μέχρις ολοσχερούς μάλιστα εξοντώσεως, διότι φοβούνται τον κίνδυνον που θα τους ηπείλει, εάν ο εχθρός των δεν κατεστρέφετο εντελώς. Και τούτο διότι εκείνος που υποστή επίθεσιν, εις την οποίαν ο επιτεθείς προέβη άνευ ανάγκης, εάν απ' αυτήν αποβαίνη εχθρός αμειλικτότερος από εκείνον, ο οποίος υπήρξεν ανέκαθεν και απευθείας εχθρός. Μη προδώσετε λοιπόν οι ίδιοι τους εαυτούς σας, αλλά μεταφερθήτε δια της διανοίας όσον το δυνατόν πλησιέστερον προς την στιγμήν της εναντίον σας επιθέσεως, και συλλογιζόμενοι ότι θα εδίδατε τότε κάθε τι δια να τους συντρίψετε, ανταποδώσατε τώρα εις αυτούς τα ίσα χωρίς να δείξετε υπερευαισθησίαν, επηρεαζόμενοι από την παρούσαν δυστυχίαν των, και χωρίς να λησμονήσετε τον κίνδυνον, ο οποίος όχι προ πολλού επεκρεμάσθη επάνω σας. Οφείλετε όχι μόνον να τους τιμωρήσετε όπως το αξίζουν, αλλά και να καταστήσετε δια του παραδείγματός των φανερόν εις τους άλλους συμμάχους ότι πάσης αποστασίας η τιμωρία θα είναι θάνατος. Διότι, εάν αντιληφθούν τούτο, σπανιώτερον θα ευρίσκεσθε εις την ανάγκην ν' αμελήτε τους εχθρούς σας και να καταπολεμήτε τους ιδίους σας συμμάχους".

41.

Λόγος του Διοδότου

Τοιαύτα περίπου είπεν ο Κλέων. Μετ' αυτόν ο Διόδοτος, υιός του Ευκράτους, ο οποίος και εις την προηγουμένην συνέλευσιν του λαού αντετάχθη κυριώτατα κατά της θανατώσεως των Μυτιληναίων, προχωρήσας και πάλιν εις το βήμα, είπε τα εξής περίπου:

42. "Ούτε εκείνους που επέτρεψαν την νέαν κατά των Μυτι ληναίων διάσκεψιν κατηγορώ, ούτε εκείνους που επικρίνουν την επανειλημμένην σύσκεψιν περί σπουδαιοτάτων ζητημάτων επαινώ.Νομίζω, τουναντίον, ότι δύο πράγματα είναι εναντιώτατα εις την λήψιν ορθής αποφάσεως, η σπουδή και η οργή, από τας οποίας η μεν πρώτη συνοδεύεται συνήθως από ανοησίαν, η δε δευτέρα από αγροικίαν και στενότητα αντιλήψεως. Όστις επιμένει ότι οι λόγοι δεν πρέπει να είναι οδηγοί των πράξεών μας, είναι ή ασύνετος, ή ιδιοτελής. Ασύνετος, εάν νομίζη, ότι ημπορεί με άλλο μέσον να διασαφηνίση το σκοτεινόν μέλλον, ιδιοτελής, εάν, θέλων να επιτύχη την παραδοχήν αισχράς προτάσεως, αντιλαμβάνεται ότι δεν δύναται μεν να ομιλήση καλώς περί υποθέσεως κακής, δύναται όμως, διαβάλλων επιτηδείως, να εκφοβίση και τους αντιφρονούντας και τους ακροατάς του. Κινδυνωδέστατοι, άλλωστε, είναι εκείνοι ιδίως, οι οποίοι κατηγορούν εκ των προτέρων τους αντιφρονούντας ως μετερχομένους είδος ρητορικής επιδείξεως, χάριν χρηματικού κέρδους. Διότι, εάν τους κατηγορούν απλώς ως ασυνέτους, τότε αυτοί, εις περίστασιν που θα ηττώντο κατά την συζήτησιν, θ' απεσύροντο απ' αυτήν, θεωρούμενοι ασύνετοι μάλλον παρά μη έντιμοι. Αλλ' ενώπιον κατηγορίας δι' ιδιοτέλειαν, ο ρήτωρ, και εάν κατορθώση να πείση, γίνεται ύποπτος, και αν αποτύχη χάνη όχι μόνον την περί της συνέσεώς του, αλλά και την περί της εντιμότητάς του εκτίμησιν του πλήθους. Η πόλις, εξ άλλου, ουδαμώς ωφελείται εκ τούτου, διότι στερείται των συμβουλών των πολιτικών της ανδρών, οι οποίοι φοβούνται μήπως παρεξηγηθούν, ενώ αι υποθέσεις της θα ευωδούντο πολύ περισσότερον, εάν οι τοιούτου είδους πολίται εστερούντο του χαρίσματος του λόγου, καθόσον θα την παρέσυραν εις ολιγώτερα σφάλματα. Ο χρηστός τωόντι πολίτης οφείλει να δεικνύη τον εαυτόν του καλλίτερον ρήτορα, όχι δι' εκφοβισμού των αντιφρονούντων, αλλά δι' επιχειρημάτων καλής πίστεως. Η σώφρων εξ άλλου πόλις, χωρίς ν' απονέμη νέας τιμάς εις εκείνον, του οποίου αι συμβουλαί αποδεικνύονται ως επί το πλείστον ορθαί, οφείλει να μην τον αποστερή τουλάχιστον από τας ήδη απονεμηθείσας, ενώ ως προς εκείνον, του οποίου αι γνώμαι απέτυχαν, μακράν του να τον τιμωρή, δεν πρέπει ούτε να τον καταφρονή. Κατ' αυτόν τον τρόπον, ούτε ο επιτυγχάνων εις τας γνώμας του θα ομιλή παρά την πεποίθησίν του, προς κολακείαν του πλήθους, δια να κριθή άξιος μεγαλυτέρων τιμών, ούτε ο αποτυχών θα καταφεύγη εις τα ίδια μέσα, χαριζόμενος και αυτός εις το πλήθος, δια να το προσεταιρισθή.

43. Αλλ' ημείς πράττομεν αντιθέτως, και επί πλέον, και εάν κανείς συμβουλεύση τα άριστα, υποπτευόμεθα όμως αυτόν ότι ομιλεί χάριν ιδιοτελείας, επειδή δε τον φθονούμεν δια την αμφίβολον υποψίαν του κέρδους, στερούμεν την πόλιν προδήλου ωφελείας. Διότι κατήντησαν αι καλαί συμβουλαί, διδόμεναι μ' ευθύτητα, να μην είναι ολιγώτερον ύποπτοι από τας κακάς, ώστε είναι ανάγκη, οχι μόνον ο θέλων να παρασύρη το πλήθος εις αποδοχήν ολεθριωτάτης γνώμης να προσεταιρίζεται αυτό δια της απάτης, αλλά και ο προτείνων τ' άριστα να καταφεύγη εις το ψεύδος, δια να γίνη πιστευτός. Και ούτως αι Αθήναι, ένεκα της υπερβολικής των ευφυΐας, είναι η μόνη πόλις που δεν ημπορεί κανείς να υπηρέτηση δια της ευθείας οδού, χωρίς να την απατήση. Διότι, οσάκις κανείς σας προσφέρει φανερά κάποιαν ωφέλειαν, τον ανταμείβετε δια της υπονοίας ότι με κάποιον κρύφιον τρόπον επιζητεί ατομικόν κέρδος. Αλλ' οσάκις πρόκειται περί ζωτικών συμφερόντων, και εις περιστάσεις οποία η παρούσα, έπρεπε ν' απαιτήτε από ημάς, οι οποίοι σας συμβουλεύομεν, να βλέπωμεν μακρύτερα οπωσδήποτε από σας, οι οποίοι ολίγην ωραν αφιερώνετε εις την μελέτην αυτών, αφού μάλιστα ημείς μεν δίδομεν τας συμβουλάς μας υπευθύνως, ενώ σεις τας ακούετε και τας ακολουθείτε ανευθύνως. Διότι, εάν και ο δίδων συμβουλήν και ο ακολουθήσας αυτήν εζημιώνοντο εξ ίσου, θα είσθε πολύ νηφαλιώτεροι εις την λήψιν των αποφάσεών σας. Ενώ τώρα συμβαίνει πολλάκις, παρασυρόμενοι από την πρώτην ορμήν του πάθους εις σφάλματα, να τιμωρήτε την μίαν γνώμην εκείνου, ο οποίος σας έπεισε, και όχι τας πολλάς ιδικάς σας αι οποίαι υπέπεσαν εις το ίδιον με εκείνον σφάλμα.

44. "Αλλ' εγώ παρουσιάζομαι εις το βήμα, όχι δια ν' ανασκευάσω άλλους, ομιλών υπέρ των Μυτιληναίων, ούτε ως κατήγορος αυτών. Διότι το ζήτημα που μας απασχολεί, εάν σωφρονούμεν, είναι όχι ποίον είναι το έγκλημα εκείνων, αλλά ποία η συμφερωτέρα δι' ημάς απόφασις. Διότι, οσονδήποτε ενόχους και αν τους απεδείκνυα, δεν θα συνίστων να τους θανατώσωμεν δια τούτο, εάν δεν συμφέρη και αν απεδείκνυα, ότι υπάρχουν οπωσδήποτε ελαφρυντικαί περιστάσεις, δεν θα συνίστων να τους συγχωρήσωμεν, εάν τούτο αντιτίθεται εις το συμφέρον της πόλεως. Νομίζω, άλλωστε, ότι πρέπει να σκεφθώμεν περί του μέλλοντος μάλλον παρά περί του παρόντος. Το κύριον επιχείρημα του Κλέωνος είναι ότι έχετε συμφέρον να επιβάλετε την ποινήν του θανάτου, δια να καταστήσετε τας αποστασίας εις το μέλλον ολιγώτερον συχνάς. Αλλα το συμφέρον ακριβώς του μέλλοντος υποστηρίζων και εγώ, έχω αντίθετον γνώμην από την γνώμην αυτήν του Κλέωνος. Και ζήτω από σας να μη παρασυρθήτε από την κατ' επίφασιν ορθότητα των επιχειρημάτων του, όπως απορρίψετε την πρακτικήν ωφέλειαν των ιδικών μου. Διότι, ωργισμένοι καθώς είσθε την στιγμήν αυτήν κατά των Μυτιληναίων, είναι ενδεχόμενον να παρασυρθήτε από τα επιχειρήματά του, τα οποία στηρίζονται μάλλον επί της απόψεως του δικαίου. Αλλ' ημείς δεν δικαζόμεθα προς αυτούς, ώστε να έχωμεν ανάγκην να εξετάσωμεν την άποψιν του δικαίου, αλλά συσκεπτόμεθα περί αυτών δια ν' αποφασίσωμεν σύμφωνα με το συμφέρον μας.

45. "Αι διάφοροι πόλεις, ως γνωστόν, καθιέρωσαν την ποινήν του θανάτου δια πολλά εγκλήματα, μερικά από τα οποία δεν εξισούνται καν με την βαρύτητα του ιδικού των, αλλ' είναι ελαφρότερα. Οι άνθρωποι όμως, παρασυρόμενοι από την ελπίδα, αψηφούν τους κινδύνους, και κανείς δεν εξετέθη εις τον κίνδυνον εγκληματικής επιχειρήσεως, ενώ επίστευεν, ότι θ' αποτύχη. Ομοίως, προκειμένου περί πόλεων, ποία ποτέ εξετέθη εις τον κίνδυνον της αποστασίας, χωρίς να πιστεύη, ότι τα μέσα, τα οποία διέθετεν, είτε ιδικά της είτε υπό συμμάχων παρεχόμενα, ήσαν επαρκή; Διότι όλοι φύσει ρέπουν εις παρανομίαν, εις τε τον ιδιωτικόν και τον δημόσιον βίον, και δεν υπάρχει νόμος δυνάμενος να εμποδίση τούτο, αφού μέχρι τούδε οι άνθρωποι διεξήλθαν όλην την κλίμακα των ποινών, με την ελπίδα, ότι εξακολουθούντες να τας επιτείνουν, θα επιτύχουν μετριασμόν της εγκληματικότητος. Είναι μάλιστα πιθανόν, ότι εις την παλαιάν εποχήν, αι ποιναί των βαρυτέρων εγκλημάτων ήσαν ελαφρότεροι παρά σήμερον, αλλ' επειδή εξακολουθεί η διάπραξις αυτών, αι ποιναί επετάθησαν, έως ότου με τον καιρόν έφθασαν αι περισσότεραι από αυτάς μέχρι του θανάτου. Μολαταύτα και με την τοιαύτην επίτασιν των ποινών, εξηκολούθησεν η διάπραξις των αδικημάτων. Οφείλομεν λοιπόν ή να εξεύρωμεν άλλο φόβητρον τρομερώτερον της θανατικής ποινής, ή ν' αναγνωρίσωμεν τουλάχιστον, ότι αυτή δεν προλαμβάνει τα εγκλήματα. Καθόσον οι άνθρωποι παρασύρονται εις κινδυνώδεις επιχειρήσεις, άλλοι μεν από την τόλμην, την οποίαν εμπνέει εις τον πτωχόν η ανάγκη, άλλοι από την πλεονεξίαν, εις την οποίαν ωθούν τον πλούσιον η αλαζονεία και η αυτοπεποίθησις, και άλλοι από τα πάθη, τα οποία εκάστοτε τους εξουσιάζουν εις τας διαφόρους βιοτικάς περιστάσεις δια της ακαθέκτου ορμής των. Εις όλας, άλλωστε, τας περιπτώσεις αυτάς, ο πόθος και η ελπίς, εκείνος προηγούμενος, εκείνη ακολουθούσα, ο πρώτος σχεδιάζων την επιβουλήν, η δευτέρα υποβάλλουσα την ιδέαν της προθύμου συνδρομής της τύχης, προξενούν το μεγαλύτερον κακόν, και επειδή είναι αόριστοι, βλάπτουν περισσότερον από τους κινδύνους που βλέπει κανείς εμπρός στα μάτια του. Και η τύχη, προς τούτοις, συντελεί όχι ολιγώτερον εις την παραπλάνησιν των ανθρώπων. Διότι, παρουσιαζομένη ενίοτε απροσδοκήτως, εξωθεί τον άνθρωπον ν' αναλάβη κινδύνους και με ανεπαρκή ακόμη μέσα, και ακόμη περισσότερον τας πόλεις, καθόσον όχι μόνον ο αγών των αποβλέπει εις τα ζωτικώτατα συμφέροντα (την ιδικήν των ελευθερίαν, ή αντιθέτως, την ηγεμονίαν των άλλων), αλλά και έκαστος, συμπράττων με όλους τους άλλους συμπολίτας του, υπερτιμά αλογίστως τας ατομικάς του δυνάμεις. Με ολίγα λόγια, οσάκις η ανθρωπίνη φύσις ωθείται εις το να πράξη κάτι, το οποίον ζωηρώς επιθυμεί, ούτε η αυστηρότης των νόμων, ούτε άλλος κανείς φόβος ημπορεί να την αποτρέψη, και είναι πολύ ανόητος εκείνος που πιστεύει το εναντίον.

46. "Δεν πρέπει, λοιπόν, από υπερβολικήν εμπιστοσύνην εις την ποινήν του θανάτου ως εγγύησιν κατά της αποστασίας, να προέλθετε εις εσφαλμένην απόφασιν, και ν' αφαιρέσετε από τους αποστατήσαντας κάθε ελπίδα, ότι ημπορούν μετανοούντες να εξαλείψουν ταχύτατα το σφάλμα των. Σκεφθήτε, τωόντι, ότι επίι τη βάσει της μέχρι σήμερον πολιτικής σας, εάν καμμία πόλις, και αφού ακόμη αποστατήση, αναγνωρίση ότι δεν ημπορεί να επιτύχη, δύναται να συνθηκολογήση, ενώ ακόμη είναι εις θέσιν να πληρώση τα έξοδα του πολέμου και να καταβάλη φόρον υποτελείας εις το μέλλον. Αλλ' εάν ακολουθήσετε αντίθετον του λοιπού πολιτικήν, ποία πόλις νομίζετε ότι θα ευρεθή, η οποία δεν ήθελε παρασκευασθή τελειότερον παρ' όσον μέχρι σήμερον, και δεν ήθελεν εξ άλλου προτιμήση να υποστή μέχρις εσχάτων τας ταλαιπωρίας της πολιορκίας, εάν τας ιδίας έχη δι' αυτήν συνεπείας και η ταχεία και η βραδεία υποταγή; Δεν θα είναι, εξ άλλου, ζημία δι' ημάς να υφιστάμεθα τας δαπάνας μακράς πολιορκίας, δια το αδύνατον της συνδιαλλαγής, και εν περιπτώσει επιτυχίας ν' ανακτώμεν πόλιν κατεστραμμένην εκ του πολέμου και να στερούμεθα τα εξ αυτής έσοδα, ενώ τα έσοδα ακριβώς αυτά αποτελούν την πηγήν της δυνάμεώς μας απέναντι των εχθρών μας; Δεν πρέπει, επομένως, να βλάπτωμεν τα συμφέροντά μας, κρίνοντες τους ενόχους επί τη βάσει των αρχών της αυστηράς δικαιοσύνης, αλλά να εξετάζωμεν μάλλον πώς δι' επιεικούς τιμωρίας θα ημπορέσωμεν εις το μέλλον να έχωμεν εις την υπηρεσίαν μας ακμαίας τας πόλεις υπό έποψιν χρηματικών πόρων, αντλούντες την ασφάλειάν μας όχι από την αυστηρότητα των νόμων, αλλ' υπό την προνοητικότητα της διοικήσεώς μας. Το εναντίον όμως τούτου αρχίζομεν ήδη να πράττωμεν, και εάν καμμία πόλις, η οποία ήτο ελευθέρα και η οποία παρά την θέλησίν της υπεβλήθη υπό την κυριαρχίαν μας, αποστατήση, όπως είναι φυσικόν, δια ν' ανακτήση την ανεξαρτησίαν της, και την υποτάξωμεν, νομίζομεν, ότι πρέπει να την τιμωρούμεν με εξαιρετικήν αυστηρότητα. Ενώ οφείλομεν όχι να τιμωρούμεν αυστηρά τους ελευθέρους άνδρας, αφού αποστατήσουν, αλλά να επιτηρούμεν αυτούς αυστηρά πριν αποστατήσουν, και να προλαμβάνωμεν να μην περάση καν από τον νουν των τοιαύτη ιδέα, και αφού εξ άλλου τους υποτάξωμεν, να καταλογίζωμεν την ευθύνην εις όσον το δυνατόν ολιγωτέρους.

47. "Αλλ' οφείλετε να σκεφθήτε πόσον θα σφάλετε και κατά τούτο, εάν ακολουθήσετε την γνώμην του Κλέωνος. Διότι σήμερον η δημοκρατική μερίς όλων των πόλεων είναι ευνοϊκή προς ημάς, και ή δεν λαμβάνει μέρος εις τας αποστασίας των ολιγαρχικών, ή, εάν αναγκασθή εις τούτο, είναι εξ αρχής εχθρός των προκαλεσάντων την αποστασίαν, ούτως ώστε όταν αναλαμβάνετε τον πόλεμον, έχετε σύμμαχόν σας το μεγαλύτερον μέρος της επαναστατημένης πόλεως. Εάν εν τούτοις εξολοθρεύσετε σήμερον τους δημοκρατικούς της Μυτιλήνης, οι οποίοι όχι μόνον εις την αποστασίαν δεν έλαβαν μέρος, αλλά και μόλις επέτυχαν να οπλιστούν με βαρύν οπλισμόν, σας παρέδωσαν την πόλιν εκουσίως, πρώτον θα διαπράξετε έγκλημα φονεύοντες εκείνους, οι οποίοι σας προσέφεραν μεγάλην υπηρεσίαν, και δεύτερον θα εξασφαλίσετε υπέρ των ολιγαρχικών εκείνο που επιθυμούν κατ' εξοχήν. Διότι αυτοί, αποστατούντες εναντίον σας τας πόλεις των, θα έχουν ευθύς συμπράττοντας μαζί των τους δημοκρατικούς, αφού σεις θα έχετε καταστήσει εις όλους φανερόν, ότι η ιδία τιμωρία περιμένει όχι μόνον τους ενόχους, αλλά και τους αθώους, και αν ακόμη είναι ένοχοι, οφείλετε να προσποιηθήτε άγνοιαν, δια να μη κάμετε εχθρούς το μόνον μέρος του πληθυσμού το οποίον είναι ακόμη φιλικόν προς σας. Και θεωρώ τούτο πολύ συμφερώτερον δια την διατήρησν της ηγεμονίας μας, το να υφιστάμεθα δηλαδή εκουσίως αδικίαν, παρά το να θανατώσωμεν, κατά τας υπαγορεύσεις της αυστηράς δικαιοσύνης, εκείνους, τους οποίους συμφέρον έχομεν να φεισθώμεν. Και ούτως αποδεικνύεται ότι δεν ημπορεί να συμπέση εις την θανατικήν εκτέλεσιν των Μυτιληναίων το δίκαιον συγχρόνως και το συμφέρον, όπως υποστηρίζει ο Κλέων.

48. "Χωρίς λοιπόν να παρασυρθήτε ούτε από οίκτον, ούτε από επιείκειαν (διότι ούτε εγώ θα ήθελα να επηρεασθήτε από τοιαύτα αισθήματα), αλλά πειθόμενοι ακριβώς από τα επιχειρήματα, τα οποία ανέπτυξα, οφείλετε ν' αναγνωρίσετε, ότι η καλλιτέρα απόφασις που ημπορείτε να λάβετε, είναι να δικάσετε ηρέμως τους Μυτιληναίους εκείνους, όσους ο Πάχης έστειλεν εδώ ως ενόχους, και να αφίσετε τους λοιπούς ησύχους εις τας εστίας των. Τοιαύτη απόφασις θα είναι ωφέλιμος δια το μέλλον και φοβερά από τούδε εις τους εχθρούς μας. Καθόσον ο ορθώς κρίνων είναι ισχυρότερος απέναντι των εχθρών του από εκείνον, ο οποίος αφρόνως επιτίθεται εναντίον των, έστω και με ισχυράν υλικήν δύναμιν."

49.

Ανάκλησις της αποφάσεως περί θανατώσεως των Μυτιληναίων

Τοιαύτα περίπου είπεν ο Διόδοτος. Παρά την μεταβολήν, εν τούτοις, των αισθημάτων, η οποία είχεν εκδηλωθή, οι Αθηναίοι, αφού αι γνώμαι αυταί εξητάσθησαν με ίσην περίπου εκατέρωθεν δύναμιν, διεφώνησαν ως, προς την ληπτέαν απόφασιν, και κατά την γενομένην δι' ανατάσεως των χειρών ψηφοφορίαν, εδείχθησαν περίπου ισόψηφοι. Τελικώς όμως επεκράτησεν η γνώμη του Διοδότου. Απέστειλαν λοιπόν αμέσως και μετά σπουδής δευτέραν τριήρη, δια να μη προλάβη η πρώτη, η οποία είχεν αναχωρήσει εν περίπου ημερονύκτιον ενωρίτερα, και εύρουν την πόλιν εξωλοθρευμένην. Οι Μυτιληναίοι πρέσβεις εφωδίασαν το πλήρωμα της δευτέρας αυτής τριήρους με οίνον και κριθάλευρον, και υπέσχοντο μεγάλην αμοιβήν, εάν έφταναν εγκαίρως. Ως εκ τούτου, ο πλους έγινε με τοιαύτην ταχύτητα, ώστε ενώ εκωπηλάτουν, έτρωγαν συγχρόνως ψωμί κατασκευασμένον από κριθάλευρον, ζυμωμένον με οίνον και έλαιον, και εκ περιτροπής άλλοι εκοιμώντο και άλλοι εκωπηλάτουν. Και επειδή κατά καλήν τύχην δεν έπνευσε κανείς εναντίος άνεμος, και το μεν πρώτον πλοίον ως εκ της τερατώδους παραγγελίας που εκόμιζε, δεν έπλεε ταχέως, ενώ το δεύτερον έσπευδε κατά τον εκτεθέντα τρόπον, το πρώτον επρόλαβε τόσον μόνον, ώστε να έχη ο Πάχης αναγνώσει το ψήφισμα και να ετοιμάζεται δια την εκτέλεσιν των διατάξεων αυτού, όταν ο κατάπλους του δευτέρου επρόλαβε τον όλεθρον. Τόσον ολίγον έλειψε να καταστραφή η Μυτιλήνη.

50.

Κατάληψις της Λέσβου υπό των Αθηναίων

Τους άλλους Μυτιληναίους, τους οποίους ο Πάχης είχεν αποστείλει εις Αθήνας ως πρωταιτίους της αποστασίας και οι οποίοι ήσαν ολίγον περισσότεροι των χιλίων [5], εθανάτωσαν οι Αθηναίοι, κατά πρότασιν του Κλέωνος. Συγχρόνως κατεδάφισαν τα τείχη της πόλεως και κατέσχον τον στόλον της. Έπειτα, αντί να επιβάλουν εις τους Λεσβίους την πληρωμήν φόρου, διήρεσαν ολόκληρον την νήσον, εκτός του εδάφους των Μηθυμναίων, εις τρεις χιλιάδας κλήρους. Τριακοσίους εξ αυτών αφιέρωσαν εις τους θεούς και απέστειλαν Αθηναίους κληρούχους, ορισθέντας δια κλήρου, όπως καταλάβουν τους λοιπούς. Οι Λέσβιοι, αναλαβόντες απέναντι των εν λόγω κληρούχων την υποχρέωσιν να καταβάλλουν δυο μνας [6] ετησίως δι' έκαστον κλήρον, εκράτησαν οι ίδιοι την καλλιέργειαν της γης. Οι Αθηναίοι κατέλαβαν επίσης και τας μικροτέρας πόλεις, όσας εξουσίαζαν οι Μυτιληναίοι επί της απέναντι στερεάς, και αι πόλεις αυταί κατέστησαν του λοιπού υπήκοοι των Αθηνών. Τοιούτον υπήρξε το τέλος της αποστασίας της Λέσβου.

51.

Κατάληψις της νήσου Μινώας υπό του Νικίου

Κατά το ίδιον θέρος, μετά την υποταγήν της Λέσβου, οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Νικίου, υιού του Νικηράτου, εξεστράτευσαν κατά της νήσου Μινώας, κειμένης απέναντι των Μεγάρων, επί της οποίας οι Μεγαρείς, οικοδομήσαντες πύργον, είχαν εγκατεστημένην φρουράν. Σκοπός του Νικίου ήτο όπως η νήσος αυτή καταλαμβανομένη χρησιμοποιηθή υπό των Αθηναίων ως επιτηρητικός σταθμός, όπως από αυτήν, από μικροτέραν δηλαδή απόστασιν, και όχι από το Βούδορον και άλλα σημεία της Σαλαμίνος, αφ' ενός εμποδίζουν τους Πελοποννησίους να χρησιμοποιούν την Νίτσαιαν, δια να ενεργούν εκείθεν απαρατήρητοι εξόδους πολεμικών πλοίων, η οποία η προηγουμένως γενομένη, ή ληστρικάς επιδρομάς, αλλά και εξ άλλου μη επιτρέπουν καμμίαν διά θαλάσσης εισαγωγήν εις τα Μέγαρα. Προσβαλών λοιπόν πρώτον διά του στόλου την νήσον από το αντίθετον προς την Νίτσαιαν μέρος, εκυρίευσε, χρησιμοποιήσας πολεμικάς μηχανάς, δυο προεξέχοντας πύργους, και αφού εξησφάλισε τον είσπλουν εις το μεταξύ των δύο τούτων πύργων διάστημα, ήρχισε ν' αποφράσση διά της κατασκευής τείχους και το απέναντι της ξηράς μέρος, εις το σημείον, από το οποίον ήτο δυνατόν να έλθη εις την ολίγον από της ξηράς απέχουσαν νήσον εχθρική βοήθεια, διά της υπεράνω του τενάγους εκτεινομένης γεφύρας. Και όταν εις ολίγας ημέρας το έργον τούτο συνεπληρώθη και κατεσκεύασε και άλλο φρούριον επί της νήσου, άφισεν εις την φρουράν, και επέστρεψε με τον επίλοιπον στρατόν εις Αθήνας.

52.

Συνθηκολόγησις των Πλαταιέων με τους Λακεδαιμονίους

Περί την ιδίαν εποχήν του ιδίου θέρους, και οι Πλαταιείς επειδή εξηντλήθησαν τα τρόφιμά των, και δεν ημπορούσαν ν' ανθέξουν περισσότερον εις την πολιορκίαν, εσυνθηκολόγησαν προς τους Πελοποννησίους υπό τας εξής περιστάσεις. Εις γενομένην υπό των τελευταίων επίθεσιν εναντίον του τείχους, οι Πλαταιείς δεν ήσαν εις θέσιν ν' αντισταθούν αποτελεσματικώς. Ο αρχηγός των Λακεδαιμονίων, αντιληφθείς την αδυναμίαν των, δεν ήθελε να κυριεύση την πόλιν εξ εφόδου, συμμορφούμενος προς τας διαταγάς που είχεν από την Λακεδαίμονα και των οποίων σκοπός ήτο, εάν ποτέ συνήπτετο ειρήνη προς τους Αθηναίους και ανεγνωρίζετο δι' αυτής η αμοιβαία υπό των εμπολέμων απόδοσις των μερών, όσα είχαν καταλάβει δια της βίας των όπλων, να μη αποδοθούν ως εκ τούτου αι Πλαταιαί, λόγω του ότι οι ίδιοι οι Πλαταιείς είχαν προσχωρήσει εκουσίως προς τους Λακεδαιμονίους. Έστειλε λοιπόν προς αυτούς κήρυκα, δια να είπη, ότι εάν θέλουν να παραδώσουν εκουσίως την πόλιν εις τους Λακεδαιμονίους και δεχθούν αυτούς ως δικαστάς, θα τιμωρήσουν τους ενόχους, ουδένα όμως αδίκως. Τα ολίγα αυτά είπεν ο κήρυξ εις τους Πλαταιείς, οι οποίοι, ευρισκόμενοι εις την εσχάτην πλέον αδυναμίαν, παρέδωσαν την πόλιν.

Δίκη των Πλαταιέων

Οι Πελοποννήσιοι, τωόντι, διέτρεφαν τους Πλαταιείς μερικάς ημέρας, έως ότου έφθασαν εκ Λακεδαίμονος οι δικασταί, πέντε τον αριθμόν. Μετά την άφιξιν αυτών, καμμία κατηγορία δεν διετυπώθη εναντίον των Πλαταιέων, αλλά προσκαλέσαντες αυτούς οι δικασταί, περιωρίσθησαν ερωτήσουν μόνον, εάν κατά τον παρόντα πόλεμον είχαν προσφέρει καμμίαν υπηρεσίαν εις τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των. Οι Πλαταιείς, εν τούτοις, παρεκάλεσαν να τους επιτραπή να ομιλήσουν δια μακρών, και διώρισαν πληρεξουσίους των τους συμπολίτας των Αστύμαχον, υιόν του Ασωπολάου, και Λάκωνα, υιόν του Αειμνήστου, πρόξενον των Λακεδαιμονίων, οι οποίοι, παρουσιασθέντες εις το δικαστήριον, ωμίλησαν ως εξής περίπου:

53.

Απολογία των Πλαταιέων

"Την πόλιν παρεδώσαμεν, Λακεδαιμόνιοι, από εμπιστοσύνην προς σας, διότι ενομίζαμεν, ότι θα υποβληθώμεν εις δίκην, όχι τοιαύτην οποία η παρούσα, αλλά δικαιοτέραν, και αφού εδέχθημεν να παρουσιασθώμεν όχι ενώπιον άλλων δικαστών, αλλ' ενώπιόν σας, όπως πράγματι συμβαίνει, διότι επιστεύαμεν, ότι τοιουτοτρόπως εξησφαλίζαμεν αμερόληπτον δικαιοσύνην. Τώρα όμως φοβούμεθα,ότι εσφάλαμεν διττώς. Διότι ευλόγως υποπτεύομεν, ότι και η ζωή μας κινδυνεύει και σεις δεν θα δειχθήτε αμερόληπτοι. Και συμπεραίνομεν τούτο εκ του ότι ούτε προκατηγορία καμμία διετυπώθη εναντίον μας, εις την οποίαν να ημπορούμεν ν' απαντήσωμεν, αλλ' ημείς εδέησε να ζητήσωμεν άδειαν να ομιλήσωμεν δια μακρών, και ότι η σύντομος ερώτησις, η οποία μας απευθύνεται, είναι τοιαύτη, ώστε η απάντησις εις αυτήν, εάν μεν είναι αληθής, μας καταδικάζει, εάν δε ψευδής, δύναται ευκόλως ν' ανασκευασθή. Αλλά μη έχοντες που να στραφώμεν, αναγκαζόμεθα ν' αντιμετωπίσωμεν τον κίνδυνον, ομιλούντες απροκαλύπτως. Η οδός άλλωστε αυτή φαίνεται ασφαλεστέρα. Διότι όσοι ευρίσκονται εις την θέσιν που ευρισκόμεθα ημείς, εάν δεν ομιλήσουν, ημπορούν να μέμφωνται εαυτούς ακολούθως, ότι εάν ωμιλούσαν, ημπορούσαν να σωθούν. Εις τα άλλα, εν τούτοις, μειονεκτήματα της θέσεώς μας προστίθεται και η δυσκολία του να σας πείσωμεν. Διότι, εάν είμεθα άγνωστοι οι μεν προς τους δε, θα ηδυνάμεθα ίσως να ωφεληθώμεν, προσάγοντες αποδείξεις περί πραγμάτων, τα οποία δεν γνωρίζετε. Αλλά τώρα, κάθε τι που ημπορούμεν να είπωμεν σας είναι γνωστόν, και φοβούμεθα όχι ότι εκρίνατε τας αρετάς μας κατωτέρας από τας ιδικάς σας, και τούτο θεωρείται κεφάλαιον κατηγορίας εναντίον μας, αλλ' ότι, όπως ευαρεστήσωμεν άλλους, προσερχόμεθα εις δίκην, η οποία είναι ήδη προαποφασισμένη.

54. "Εκθέτοντες, εν τούτοις, τα επί του δικαίου στηριζόμενα επιχειρήματά μας, όσον αφορά τας διενέξεις προς τους Θηβαίους, και υπενθυμίζοντες τας υπηρεσίας που έχομεν προσφέρει εις σας και τους λοιπούς Έλληνας, θα προσπαθήσωμεν να σας πείσωμεν. Εις την σύντομον, τωόντι, ερώτησιν, εάν κατά τον παρόντα πόλεμον έχωμεν προσφέρει καμμίαν υπηρεσίαν εις τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των, απαντώμεν, αν μεν μας ερωτάτε ως εχθρούς, ότι το να μην ευηργετήθητε από ημάς δεν σημαίνει ότι ηδικήθητε, εάν δε πάλιν μας θεωρείται φίλους, απαντώμεν, ότι σεις αντιθέτως διεπράξατε σφάλμα, εκστρατεύσαντες εναντίον μας. Κατά τον πόλεμον, εξ άλλου, προς τους Πέρσας και την επακολουθήσασαν ειρήνην, η διαγωγή μας υπήρξεν άψογος. Ούτε την ειρήνην παρεβιάσαμεν τώρα πρώτοι, και μόνοι από όλους τους Βοιωτούς συνηγωνίσθημεν τότε υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδος. Διότι, αφ' ενός, και εις την ναυμαχίαν του Αρτεμισίου ελάβαμεν μέρος, μολονότι χερσαίοι, και εις την μάχην, η οποία διεξήχθη επί του εδάφους μας, εστάθημεν παρά το πλευρόν σας και το πλευρόν του Παυσανίου και κάθε άλλον κίνδυνον ο οποίος τότε ηπείλησε την Ελλάδα, συνεμερίσθημεν υπέρ τας δυνάμεις μας. Αφ' ετέρου, προς σας ιδιαιτέρως, Λακεδαιμόνιοι κατά την εποχήν ακριβώς που ο φόβος εκυρίευε την Σπάρτην μετά τον σεισμόν, ένεκα των Ειλώτων, οι οποίοι επαναστατήσαντες κατέλαβαν την Ιθώμην, επέμψαμεν προς βοήθειάν σας το τρίτον των πολιτών μας. Τοιαύται υπηρεσίαι δεν πρέπει να λησμονούνται.

55. "Τοιούτοι εθεωρήσαμεν καθήκον μας να δειχθώμεν κατά τας αξιομνημονεύτους εκείνας περιστάσεις του παρελθόντος. Μόνον βραδύτερον περιήλθαμεν προς σας εις αντίθεσιν. Αλλ' η ευθύνη της αντιθέσεως αυτής βαρύνει σας. Διότι, όταν οι Θηβαίοι μετήλθαν εναντίον μας βίαν, και εζητήσαμεν την συμμαχίαν σας, σεις μας απεκρούσατε και μας εσυστήσατε να στραφώμεν προς τους Αθηναίους, λόγω του ότι είναι γείτονές μας, ενώ σεις κατοικείτε μακράν. Κατά τον παρόντα εν τούτοις πόλεμον, ούτε επάθατε, ούτε εκινδυνεύσατε ποτέ να πάθετε τίποτε το αθέμιτον εκ μέρους μας. Ούτε διεπράξαμεν έγκλημα, διότι ηρνήθημεν να συμμορφωθώμεν με την απαίτησίν σας να αποσπασθώμεν από τους Αθηναίους. Διότι εκείνοι μας εβοήθησαν εναντίον των Θηβαίων, όταν σεις εδιστάσατε να το πράξετε, θα ήτον αισχρόν κατόπιν τούτου να προδώσωμεν την φιλίαν των, προ πάντων αφού κατ' αίτησίν μας εγίναμεν δεκτοί εις την συμμαχίαν των, και μας εδόθη το δικαίωμα της ισοπολιτείας. Ωφείλαμεν, τουναντίον, να συμμορφωθώμεν με τας διαταγάς των προθύμως. Διότι οσάκις, συνεπεία των διαταγών, τας οποίας είτε σεις, είτε εκείνοι δίδετε εις τους συμμάχους σας, γίνεται τίποτε αξιοκατάκριτον, την ευθύνην φέρουν όχι οι ακολουθούντες, αλλ' οι οδηγούντες εις τας αξιοκατακρίτους πράξεις.

56, "Οι Θηβαίοι, αντιθέτως, και άλλας πολλάς αδικίας διέπραξαν εναντίον μας, και την τελευταίαν αυτήν, την οποίαν οι ίδιοι γνωρζετε και η οποία είναι η αιτία της παρούσης δυστυχίας μας. Διότι, όταν επεχείρουν να καταλάβουν την πόλιν μας εν καιρώ ειρήνης, και μάλιστα εις ημέραν εορτάσιμον, και δικαίως τους ετιμωρήσαμεν, σύμφωνα με τα γενικώς κρατούντα, κατά τα οποία νόμιμον είναι ν' αποκρούη κανείς εκείνον που επέρχεται ως εχθρός, και δεν είναι δίκαιον να πάθωμεν σήμερον εξ αιτίας των. Διότι εάν κρίνετε περί του δικαίου, επί τη βάσει του παρόντος συμφέροντός σας και της εναντίον μας εχθρότητος εκείνων, θέλετε αποδειχθή όχι αληθείς κριταί του ορθού, αλλά δούλοι μάλλον του υλικού συμφέροντος. Μολονότι, εάν νομίζετε, ότι οι Θηβαίοι σας είναι σήμερον χρήσιμοι, πολύ περισσότερον χρήσιμοι υπήρξαμεν ημείς και οι άλλοι Έλληνες τότε, όταν ευρίσκεσθε εις μεγαλύτερον κίνδυνον. Διότι σήμερον μεν επέρχεσθε τρομεροί εναντίον άλλων, τότε όμως, που ο βάρβαρος ηπείλει την ελευθερίαν όλων των Ελλήνων, αυτοί ετάχθησαν με το μέρος του. Και δίκαιον είναι προς το σημερινόν σφάλμα μας, και αν τυχόν διεπράχθη τοιούτον, ν' αντισταθμισθή ο ζήλος που εδείξαμεν τότε και θα εύρετε ότι ο ζήλος υπήρξε μεγαλύτερος από το σφάλμα, και ότι εδείχθη εις περιστάσεις, κατά τας οποίας ολίγοι ήσαν οι Έλληνες που αντέτασσαν την ανδρείαν των κατά της δυνάμεως του Ξέρξου. Τότε περισσότερον επηνούντο όσοι, αντί να έρχωνται εις συνεννοήσεις με τον εχθρόν, δια ν' ασφαλίσουν τα ιδικά των συμφέροντα απέναντι της εισβολής ηψήφουν εκουσίως τους κινδύνους χάριν ευγενεστάτου σκοπού. Με τους τελευταίους αυτούς ετάχθημεν και ημείς τότε και ετιμήθημεν με τας μεγαλυτέρας τιμάς. Και όμως φοβούμεθα σήμερον μήπως εξολοθρευθώμεν, διότι την ιδίαν επεδείξαμεν διαγωγήν, προτιμήσαντες να ταχθώμεν με τους Αθηναίους, όπως επέβαλλε το δίκαιον, και όχι με σας, όπως υπηγόρευε το συμφέρον. Οφείλετε, εν τούτοις, να φαίνεσθε συνεπείς, κρίνοντες κατά τον ίδιον τρόπον περί των αυτών πραγμάτων, και να θεωρήτε, ότι τότε μόνον εξυπηρετείτε το συμφέρον σας, όταν η επιδίωξις του αμέσως τυχόν ωφελίμου συνδυάζεται με την αναλλοίωτον ευγνωμοσύνην προς τους συμμάχους σας, δια τας υπ' αυτών παρασχεθείσας υπηρεσίας.

57. "Σκεφθήτε, προς τούτοις, ότι τώρα μεν θεωρείσθε από τους περισσοτέρους Έλληνας υπόδειγμα ευθύτητος. Εάν όμως η περί ημών απόφασίς σας είναι άδικος (επειδή η παρούσα δίκη δεν θα μείνη μυστική, διότι όχι μόνον οι δικάζοντες είσθε ονομαστοί, αλλά και η εκτίμησις δι' ημάς τους αδικουμένους είναι αγαθή), προσέξατε μήπως ο κόσμος αποδοκιμάση το ότι εναντίον ανδρών αμέμπτων, σεις, οι οποίοι είσθε ακόμη καλλίτεροι, εξεδώσατε απόφασιν αδικαιολόγητον, και ότι εις τους κοινούς ναούς ανεθέσατε ως αφιέρωμα τα σκύλα, τα οποία ελάβατε από ημάς, τους ευεργέτας της Ελλάδος, θα θεωρήται τωόντι τερατώδες, ότι σεις οι Λακεδαιμόνιοι εξολοθρεύσατε τας Πλαταιάς, και ότι ενώ οι πατέρες σας ανέγραψαν εις τον τρίποδα των Δελφών το όνομα της πόλεώς μας, εις διαιώνισιν της ανδρείας της, σεις την εξηφανίσατε εκ θεμελίων από τον Ελληνικόν κόσμον, δια να ευχαριστήσετε τους Θηβαίους. Διότι εις τοιούτο σημείον δυστυχίας έχομεν καταντήσει, ώστε και όταν οι Πέρσαι εκυρίευσαν την χώραν μας κατεστράφημεν, και τώρα τιθέμεθα από σας, τους άλλοτε αρίστους φίλους μας, εις υποδεεστέραν των Θηβαίων θέσιν, και αντιμετωπίσαμεν δύο κινδύνους, τους φοβερωτάτους, προ ολίγων μεν ημερών ν' αποθάνωμεν από την πείναν, εάν δεν παρεδίδαμεν την πόλιν, τώρα δε να δικαζώμεθα περί ζωής ή θανάτου. Και ημείς οι Πλαταιείς,οι οποίοι επεδείξαμεν υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων ζήλον υπέρ τας δυνάμεις μας, ευρισκόμεθα απολακτισμένοι από όλους, εγκαταλελειμμένοι και αβοήθητοι, και όχι μόνον κανείς από τους τότε συμμάχους δεν μας βοηθεί, αλλά φοβούμεθα, ότι ούτε εις σας, την μόνην ελπίδα μας, ημπορούμεν να στηριχθώμεν.

58. "Σας εξορκίζομεν, εν τούτοις, εις τους θεούς, οι οποίοι επροστάτευσαν άλλοτε τον κοινόν αγώνα μας, και εις την αφοσίωσίν μας υπέρ του κοινού συμφέροντος των Ελλήνων, να καμφθήτε και μεταβάλετε γνώμην, εάν τυχόν παρεσύρθητε οπωσδήποτε από τους Θηβαίους, και ν' απαιτήσετε σεις, αντιθέτως από από αυτούς, ως χάριν, να μη θανατώσετε εκείνους, τους οποίους θα ήτο αισχρόν δια σας να θανατώσετε. Τοιουτοτρόπως, θα εξασφαλίσετε την άσπιλον ευγνωμοσύνην μας αντί της αισχράς ιδικής των, και δεν θα επισύρετε επάνω σας δυσφυμίαν, απλώς δια να φανήτε ευχάριστοι προς άλλους. Διότι εύκολον πράγμα είναι ν' αφαιρέσετε την ζωήν μας, αλλά θα είναι δύσκολον να εξαλείψετε την εκ τούτου κακοφημίαν, αφού δεν είμεθα εχθροί σας, ότε η τιμωρία θα ήτο δικαία, αλλά φίλοι, οι οποίοι εξ ανάγκης επολεμήσαμεν εναντίον σας. Δια τούτο θα δικάσετε σύμφωνα με τον θείον νόμον, εάν μας παράσχετε ατιμωρησίαν, και εάν πριν εκδώσετε την απόφασίν σας, δεν λησμονήσετε, ότι παρεδόθημεν εκουσίως, τείνοντες προς σας ικέτιδας χείρας (κατά τα κρατούντα δε μεταξύ των Ελλήνων, απαγορεύεται ο φόνος των ικετών), και ότι σας προσεφέραμεν ανέκαθεν μεγάλας υπηρεσίας. Στρέψατε τα βλέμματα εις τους τάφους των πατέρων σας, τους οποίους, φονευθέντας από τους Πέρσας και ταφέντας εις το έδαφός μας, ετιμώμεν δημοσία καθ' έκαστον έτος, προσφέροντες ενδύματα και τας άλλας ειθισμένας προσφοράς, καθώς και τας απαρχάς όλων των καρπών της γης μας, φίλοι από χώραν φιλικήν και σύμμαχοι προς αρχαίους συναγωνιστάς. Τα εναντία ακριβώς τούτων θα πράξετε σεις, εάν εκφέρετε άδικον απόφασιν. Σκεφθήτε, τωόντι, ότι ο μεν Παυσανίας τους έθαψεν εδώ τότε, διότι ενόμιζεν, ότι τους απέθετεν εις γην φιλικήν και εν μέσω φίλων. Ενώ σεις, εάν μας φονεύσετε και μεταβάλετε την γην των Πλαταιών εις γην των Θηβών, τί άλλο θα κάμετε παρά να εγκαταλείψετε τους πατέρας και συγγενείς σας εις χώραν εχθρικήν και εις το μέσον των ιδίων των φονέων, στερημένους των τιμών, τας οποίας απολαύουν σήμερον; Και όχι μόνον τούτο, αλλά και την γην, εις την οποίαν οι Έλληνες εκέρδισαν την ελευθερίαν των, θα υποδουλώσετε, και τους ναούς των θεών, των οποίων επικαλεσθέντες την βοήθειαν ενίκησαν τους Πέρσας, ερημώνετε και τας πατροπαραδότους προς τους θεούς θυσίας θ' αφαιρέσετε από εκείνους, οι οποίοι εθέσπισαν και εκανόνισαν αυτάς.

59. "Τοιαύτη διαγωγή, Λακεδαιμόνιοι, τοιαύτη ενέργεια εναντία προς τα κοινώς κρατούντα μεταξύ των Ελλήνων και υβριστική προς τους προγόνους σας, τοιαύτη απόφασις, όπως εξολοθρεύσετε ημάς τους ευεργέτας σας, ένεκα ξένης έχθρας και χωρίς σεις οι ίδιοι να έχετε πάθει από ημάς, είναι αναξία της κοινής προς σας εκτιμήσεως. Η κοινή αυτή εκτίμησις επιβάλλει τουναντίον να φεισθήτε την ζωήν μας και να καμφθήτε κρίνοντες μας οικτιρμόνως, όπως απαιτεί η φρόνησις, αναλογιζόμενοι όχι μόνον το τρομερόν της πονής, την οποίαν πρόκειται να υποστώμεν, αλλά και εις ποίους άνδρας πρόκειται να επιβληθή και να πόσον δυσκόλως δύναται να προβλεφθή επί ποίου, και αθώου ακόμη, ημπορεί να επιπέση η δυστυχία. Ημείς, εξ άλλου, όπως αρμόζει εις την θέσιν μας και όπως επιβάλλει η ανάγκη, σας εκλιπαρούμεν, επικαλούμενοι τους κοινώς από όλους τους Έλληνας και επί των αυτών βωμών τιμωμένους θεούς, όπως σας πείσουν περί της ορθότητας των λόγων μας, και αναφερόμενοι εις τους όρκους, τους οποίους οι πατέρες σας ωρκίσθησαν γινόμεθα ικέται των τάφων, εις τους οποίους εκείνοι αναπαύονται, και επικαλούμεθα τους αποθανόντας να μην ανεχθούν, όπως περιέλθωμεν υπό την εξουσίαν των Θηβαίων, μήτε να παραδοθώμεν εις τους χειροτέρους εχθρούς των ημείς, οι οποίοι υπήρξαμεν οι καλλίτεροι φίλοι των. Σας υπενθυμίζομεν ακόμη την ημέραν, κατά την οποίαν ελάβαμεν μέρος εις τα λαμπρότατα κατορθώματά των ημείς, οι οποίοι κινδυνεύομεν σήμερον να υποβληθώμεν εις την τρομερωτέραν των ποινών. Είναι ανάγκη να τερματίσωμεν τον λόγον μας, μολονότι τούτο είναι δυσκολώτατον δι' όσους ευρίσκονται εις την θέσιν που ευρισκόμεθα ημείς, καθόσον με το τέρμα του λόγου προσεγγίζει δι' αυτούς και το τέρμα της ζωής. Και τούτο πράττοντες τώρα, ισχυριζόμενα ότι δεν παρεδώσαμεν εις τους Θηβαίους την πόλιν (διότι αντί τούτου θα επροτιμώμεν να υποβληθώμεν εις τον πλέον επονείδιστον θάνατον, τον της πείνης), αλλά προσήλθαμεν προς σας με εμπιστοσύνην, και είναι δίκαιον εάν δεν σας πείσωμεν, να μας αποκαταστήσετε εις την προ της παραδόσεως θέσιν μας, και μας επιτρέψετε να εκλέξωμεν τον κίνδυνον που μας επιφυλάσσεται. Σας εξορκίζομεν συγχρόνως, Λακεδαιμόνιοι, να μη μας παραδώσετε με τα ιδικά σας χέρια και εναντίον της εμπιστοσύνης, την οποίαν εναπεθέσαμεν εις σας, ημάς τους Πλαταιείς, οι οποίοι με τόσον ζήλον υπερησπίσαμεν την Ελληνικήν ελευθερίαν και είμεθα σήμερον ικέται σας,εις τους Θηβαίους, οι οποίοι είναι οι χειρότεροι εχθροί μας, αλλά να γίνετε σωτήρες μας και μη μας εξολοθρεύσετε τώρα που αγωνίζεσθε υπέρ της ελευθερίας των άλλων Ελλήνων".

60.

Το κατά των Πλαταιέων κατηγορητήριον των Θηβαίων

Τοιαύτα περίπου είπαν οι Πλαταιείς. Και οι Θηβαίοι, φοβηθέντες μήπως οι Λακεδαιμόνιοι, υπό την επιρροήν του λόγου τούτου, δειχθούν οπωσδήποτε ενδοτικοί, προχωρήσαντες, εδήλωσαν ότι επιθυμούν και αυτοί να ομιλήσουν, αφού εναντίον της γνώμης των εδόθη και εις τους Πλαταιείς η άδεια ν' απαντήσουν δια μακρών εις το ερώτημα. Και λαβόντες την άδειαν των δικαστών, ωμίλησαν ως εξής περίπου.

61. "Δεν θα εζητούμεν τον λόγον, εάν και οι Πλαταιείς απήντων δι' ολίγων εις την τεθείσαν ερώτησιν και δεν εστρέφοντο εναντίον μας, διατυπώνοντες κατηγορητήριον, και εάν συγχρόνως δεν κατέφευγαν εις μακράν υπέρ εαυτών απολογίαν, έξω του προκειμένου και μάλιστα δια κατηγορίας τας οποίας κανείς δεν τους απηύθυνε, και εις πολύν έπαινον, εκεί όπου κανείς δεν τους κατηγόρησε. Τώρα όμως αναγκαζόμεθα και εις τας κατηγορίας των ν' απαντήσωμεν και την απολογίαν και τον έπαινόν των ν' αποσκευάσωμεν, εις τρόπον ώστε ούτε η δική μας κακία, ούτε η αγαθή περί αυτών εκτίμησις να τους ωφελήση, αλλά να αποφασίσετε, αφού ακούσετε την αλήθειαν και δια τους δύο. Η μεταξύ Θηβών και Πλαταιών έρις ήρχισε το πρώτον εκ του ότι όταν ημείς βραδύτερον από την λοιπήν Βοιωτίαν ιδρύσαμεν τας Πλαταιάς και μερικά άλλα συγχρόνως μέρη, τα οποία κατελάβαμεν, αφού εξεδιώξαμεν τον πληθυσμόν των, αποτελούμενον από ανθρώπους πάσης προελεύσεως οι Πλαταιείς, αυτοί εδώ, απηξίωσαν παρά την αρχικήν συμφωνίαν να δεχθούν την αρχηγίαν μας, και μόνοι από όλους τους Βοιωτούς, παραβαίνοντες τα πατροπαράδοτα έθιμα, προσεχώρησαν προς τους Αθηναίους, ευθύς ως επεχειρήσαμεν να τους σωφρονίσωμεν, και από κοινού με αυτούς μας επροξένουν πολλάς βλάβας, δια τας οποίας τους ανταπεδίδαμεν τα ίσα.

62. "Και μετά την εισβολήν του βαρβάρου εις την Ελλάδα, ισχυρίζονται, ότι μόνοι εξ όλων των Βοιωτών δεν ετάχθησαν με τους Πέρσας, και ένεκα τούτου προ πάντων και αυτοί μεγαλαυχούν και ημάς ονειδίζουν. Ημείς, εν τούτοις, ισχυριζόμεθα,ότι δεν ετάχθησαν με τους Πέρσας μόνον και μόνον διότι ούτε οι Αθηναίοι δεν έπραξαν τούτο, αλλ' ότι ακολουθούντες την ιδίαν μέθοδον, όταν βραδύτερον οι Αθηναίοι ανέλαβαν τον πόλεμον εναντίον των Ελλήνων, αυτοί πάλιν μόνοι εξ όλων των Βοιωτών ετάχθησαν με αυτούς. Σκεφθήτε όμως υπό ποίας περιστάσεις ενηργήσαμεν όπως ενηργήσαμεν, αφ' ενός ημείς, αφ' ετέρου εκείνοι. Το πολίτευμα, τωόντι, της πόλεώς μας ούτε συνταγματική ολιγαρχία ήτο τότε, ούτε δημοκρατία, αλλά τα πράγματα διείπεν όμιλος ολίγων δεσποτών, πράγμα, το οποίον είναι εναντιώτατον και προς τους νόμους και προς την ορθήν σύνταξιν της πολιτείας και πλησιέστατον προς την τυραννίδα. Και οι ολίγοι αυτοί, πιστεύσαντες ότι θέλουν ενισχύσει την εξουσίαν των έτι μάλλον, εάν επεκράτουν οι Πέρσαι, τους προσεκάλεσαν, σιυγκρατήσαντες τον λαόν δια της σκαιάς βίας. Η πόλις ως σύνολον, πράττουσα τούτο, δεν ήτο δέσποινα εις τον ίδιον αυτής οίκον, ούτε είναι δίκαιον να την ονειδίζη κανείς δια σφάλματα, εις τα οποία υπέπεσεν όταν δεν εκυβερνατο συμφώνως προς τους νόμους της. Μετά την αναχώρησιν όμως των Περσών και την αποκατάστασιν του νομίμου πολιτεύματος, όταν οι Αθηναίοι έγιναν επιθετικοί και επεχείρησαν να υποβάλουν υπό την ηγεμονίαν των και την άλλην Ελλάδα και την ιδικήν μας χώραν, και συνεπεία εμφυλίων σπαραγμών είχαν ήδη καταλάβει το μεγαλύτερον μέρος της, συλλογισθήτε ότι πολεμήσαντες ενανίον των εις την Κορώνειαν [7] και νικήσαντες, ηλευθερώσαμεν την Βοιωτίαν, και συναγωνιζόμενα τώρα προθύμως με σας δια την απελευθέρωσιν των άλλων Ελλήνων, παρέχοντες ιππικόν και πολεμικά εφόδια περισσότερα από κάθε άλλον σύμμαχον. Και ως προς μεν την κατηγορίαν ότι ελάβαμεν το μέρος των Περσών, τα ολίγα αυτά θεωρούμεν αρκετήν απολογίαν μας.

63. "Ότι εξ άλλου σεις, οι Πλαταιείς, όχι μόνον περισσότερον από ημάς έχετε αδικήσει τους Έλληνας, αλλά και είσθε περισσότερον άξιοι κάθε τιμωρίας, θα προσπαθήσωμεν ν' αποδείξωμεν, Εγίνατε, ως ισχυρίζεσθε, σύμμαχοι και ισοπολίται των Αθναίων, δια να βοηθηθήτε από αυτούς εναντίον μας. Αλλ' εν τοιαύτη περιπτώσει, οφείλατε να επικαλεσθήτε την συνδρομήν των εναντίον μας μόνον και όχι να βοηθήσετε αυτούς και εις τας εναντίον άλλων επιθέσεις των. Και την πολιτικήν αυτήν ημπορούσατε ν' ακολουθήσετε, εάν υποτεθή ότι εξηναγκάζεσθε οπωσδήποτε υπό των Αθηναίων να ταχθήτε με το μέρος των παρά την θέλησίν σας, καθόσον η προς τους Λακεδαιμονίους αυτούς εδώ συμμαχία κατά των Περσών, την οποίαν διαρκώς επικαλείσθε, είχεν ήδη συνομολογηθή. Και η συμμαχία αυτή ήτο βεβαίως ικανή και ημάς ν' αποτρέπη από κάθε εναντίον σας επίθεσιν, και το σπουδαιότερον, να εξασφαλίση την ελευθερίαν των αποφάσεών σας. Αλλ' εκουσίως, και όταν κανείς πλέον δεν μετήρχετο εναντίον σας βίαν, επροτιμήσατε να ταχθήτε με το μέρος των Αθηναίων. Και λέγετε ότι ήτο αισχρόν να προδώσετε τους ευεργέτας σας. Αλλά πολύ αισχρότερον και αδικώτερον ήτο να καταπροδώσετε όλους τους Έλληνας, με τους οποίους ωρκίσθητε τους ιδίους συμμαχικούς όρκους, παρά τους Αθηναίους μόνους, αφού αυτοί μεν ειργάζοντο προς ολοσχερή υποδούλωσιν της Ελλάδος, εκείνοι δε προς απελευθέρωσιν αυτής. Δεν ανταπεδώσατε, άλλωστε, προς αυτούς χάριν ομοίαν με εκείνην που σας παρέσχον, ούτε τοιαύτην, δια την οποίαν να μην έχετε λόγον να εντρέπεσθε. Διότι σεις μεν αδικούμενοι, ως ισχυρίζεσθε, επεκαλέσθητε την βοήθειάν των, εγίνατε όμως συνεργοί αυτών, ενώ ηδίκουν άλλους. Και είναι βεβαίως αισχρόν να μην ανταποδώση κανείς χάριν δι' ομοίας χάριτος, δεν είναι όμως αισχρόν το ν' αφίνη ανανταπόδοτον χάριν μεν δικαίως οφειλομένην, της οποίας όμως η πληρωμή δεν ημπορεί να γίνη χωρίς αδικίαν.

64 "Απεδείξατε λοιπόν, ότι και τότε μόνοι από τους Βοιωτούς δεν ετάχθησαν με το μέρος των Περσών, όχι χάριν των Ελλήνων, αλλά διότι ούτε οι Αθηναίοι ετάχθησαν με το μέρος των, ενώ ημείς ετάχθημεν ως ετάχθημεν, επειδή ηθέλατε να συνεργασθήτε με εκείνους και ν αντιπράξετε εναντίον μας. Και τώρα έχετε την αξίωσιν να ωφεληθήτε δια καλήν συμπεριφοράν, η οποία οφείλεται εις άλλους. Τούτο όμως δεν είναι ορθόν. Αλλ' όπως επροτιμήσατε τους Αθηναίους, συνεχίσατε μέχρι τέλους τον αγώνα εις το πλευρόν των, και μην επικαλήσθε την συμμαχίαν,εις την οποίαν ωρκίσθητε τότε, ζητούντες να σωθήτε τώρα ένεκα αυτής. Διότι την συμμαχίαν αυτήν εγκαταλείψατε, και κατά παράβασιν των διατάξεών της συνεπράττατε προς υποδούλωσιν των Αιγινητών και μερικών άλλων από τους συμμάχους, αντί να εμποδίζετε αυτήν, και μάλιστα όχι άκοντες, αλλ' ενώ είχατε το ίδιον πολίτευμα, το οποίον και μέχρι σήμερον, και χωρίς κανείς να σας εξαναγκάση, όπως ημάς. Απεκρούσατε ακόμη και την τελευταίαν προ του περιτειχισμού της πόλεώς σας πρότασιν, όπως μείνετε ήσυχοι και ουδέτεροι. Ποίοι λοιπόν ημπορούν να μισούνται από όλους τους Έλληνας δικαιότερον παρά σεις, οι οποίοι επεδείξατε ανδραγαθίαν δια να τους βλάψετε; Δια της σημερινής διαγωγής σας, εδείξατε εκ των υστέρων, ότι η άλλοτε καλή συμπεριφορά, την οποίαν επικαλείστε, δεν ωφείλετο εις σας και ήλθεν εις φως ο διαρκής και πραγματικός χαρακτήρ σας, αφού ηκολουθήσατε τους Αθηναίους εις την οδόν της αδικίας. Αυτά έχομεν να δηλώσωμεν ως προς τον ακούσιον μηδισμόν μας και τον εκούσιον αττικισμόν σας.

65. "Αλλά και ως προς το τελευταίον εναντίον σας αδίκημα, δια το οποίον μας κατηγορείτε (ότι δηλαδή επετέθημεν παρανόμως κατά της πόλεώς σας εν καιρώ ειρήνης και εις ημέραν εορτής), δεν νομίζομεν ότι και κατά τούτο εσφάλαμεν περισσότερον από σας. Διότι, αν εξ ιδίας μας πρωτοβουλίας ηρχόμεθα εναντίον της πόλεώς σας ως εχθροί, με τον σκοπόν να πολεμήσωμεν και καταστρέψωμεν αυτήν, είμεθα ενοχοι. Αλλ' εάν οι πρώτοι πολίται σας, και λόγω πλούτου και λόγω γένους, θέλοντες να θέσουν τέρμα εις την συμμαχίαν σας με ξένον και σας επαναφέρουν εις τους πατροπαραδότους θεσμούς, οι οποίοι είναι κονοί εις όλους τους Βοιωτούς, εξ ιδίας των ελευθέρας θελήσεως επεκαλέσθησαν την βοήθειάν μας, κατά τι αδικούμεν, αφού τον νόμον παραβιάζουν οι έχοντες την πρωτοβουλίαν της παρανομίας μάλλον παρά οι ακολουθούντες; Ούτε εκείνοι όμως, κατά την κρίσιν μας παρεβίασαν τον νόμον, ούτε ημείς. Αλλά πολίται όντες καθώς σεις και έχοντες περισσότερα από άλλους να χάσουν, ήνοιξαν τας πύλας του τείχους των και μας εδέχθησαν εις την πόλιν των ως φίλους, όχι εχθρούς. Ήθελαν οι κακοί από σας να μη γίνουν ακόμη χειρότεροι και οι καλοί να τιμηθούν κατ' αξίαν. Ήθελαν να σας επαναφέρουν εις ορθότερας πολιτικάς αντιλήψεις, χωρίς ν' αποξενώσουν την πόλιν από τα άτομά σας, αλλά να σας συμφιλιώσουν αντιθέτως προς τους ομοφύλους σας. Ήθελαν να μη σας κάμουν εχθρούς κανενός, αλλά να σας εξασφαλίσουν την ειρήνην με όλους.

66. "Απόδειξις ότι δεν ενηργούμεν με διαθέσεις εχθρικάς είναι ότι όχι μόνον δεν εκακοποιήσαμεν κανένα, αλλά και επροκηρύξαμεν, ότι όστις θέλει να κυβερνάται κατά τους πατροπαραδότους θεσμούς των Παμβοιωτών οφείλει να έλθη μαζί μας. Και σεις, δεχθέντες προθύμως και συνθηκολογήσαντες, εμένατε κατ' αρχάς ήσυχοι, κατόπιν όμως, όταν αντελήφθητε ότι είμεθα ολίγοι, και αν ακόμη εθεωρείτε ότι ενηργήσαμεν οπωσδήποτε ατόπως, διότι εισήλθαμεν εις την πόλιν άνευ της συγκαταθέσεως της πλειοψηφίας, αντί να μας ανταποδώσετε τα ίσα, αποφεύγοντες την χρήσιν βιαίων μέτρων και προσπαθούντες να μας πείσετε δι' επιχειρημάτων, όπως αποσυρθώμεν, τουναντίον μας επετέθητε, κατά παράβασιν της συμφωνίας. Και δι' όσους μεν εφονεύσατε κατά την επακολουθήσασαν συμπλοκήν, δεν θλιβόμεθα εξ ίσου (διότι ημπορεί κανείς να δεχθή ότι έπαθαν σύμφωνα με τους νόμους του πολέμου), αλλά ήτο ή δεν ήτο τρομερόν κακούργημα, ότι εθανατώσατε, παρά τα κρατούντα μεταξύ Ελλήνων, εκείνους, τους οποίους ηχμαλωτίσατε την ώραν που εξέτειναν προς σας ικέτιδας χείρας και τους οποίους μας υπεσχέθητε ακολούθως ότι δεν θα φονεύσετε; Και ενώ τοιουτοτρόπως, εις διάστημα ολίγων ωρών διεπράξατε τρία εγκλήματα, την παραβίασιν της συμφωνίας, τον επακολουθήσαντα φόνον των αιχμαλώτων, και την αθέτησιν της υποσχέσεως που μας εδώσατε να μη τους φονεύσετε, εάν δεν βλάψωμεν τους αγρούς σας, υποστηρίζετε εν τούτοις, ότι ημείς είμεθα οι παραβιάζοντες τους νόμους, και ζητείτε να μη δώσετε λόγον των πράξεών σας. Αλλά τούτο δεν θα επιτύχετε, εφ' όσον τουλάχιστον οι Λακεδαιμόνιοι, δικάσουν ορθώς, αλλά θα τιμωρηθήτε δι' όλα αυτά τα εγκλήματά σας.

67. "Εις τας λεπτομερείας αυτάς, Λακεδαιμόνιοι, εισήλθαμεν και προς χάριν σας και προς χάριν μας, δια να μάθετε ότι και σεις θα τους καταδικάσετε δικαίως και η εκδίκησις που θα λάβωμεν είναι ακόμη δικαιοτέρα. Ούτε πρέπει να καμφθήτε από την διήγησιν των παλαιών αρετών των, και αν τυχόν επέδειξαν καμμίαν τοιαύτην. Διότι αι παλαιαί αρεταί πρέπει μεν να ωφελούν τους αδικουμένους, αλλά πρέπει να επισύρουν διπλήν τιμωρίαν κατά των δραστών επαισχύντων πράξεων, καθόσον το έγκλημά των είναι ασυμβίβαστον προς τον χαρακτήρα των. Ας μην ωφελήσουν αυτούς ούτε οι ολοφυρμοί των, ούτε ο οίκτος σας, ούτε αι επικλήσεις των προς τους τάφους των πατέρων σας, και την εγκατάλειψιν, εις την οποίαν ευρίσκονται. Διότι ημείς εις απάντησιν αντιτάσσομεν ότι και πολύ τρομερώτερον κακόν έπαθεν η υπ' αυτών εξολοθρευθείσα νεολαία μας, της οποίας οι πατέρες, άλλοι εφονεύθησαν εις την Κορώνειαν, εξασφαλίζοντες εις σας την συμμαχίαν της Βοιωτίας, και άλλοι, εγκαταλελειμμένοι κατ' οίκον γέροντες και άνευ τέκνων, σας ικετεύουν πολύ δικαιότερον να εκδικήσετε αυτούς εδώ. Μεγαλύτερον, άλλωστε, δικαίωμα επί του οίκτου των άλλων έχουν οι αναξιοπαθούντες, ενώ οι πάσχοντες δικαίως, όπως οι Πλαταιείς αυτοί εδώ, πρέπει αντιθέτως να προκαλούν αίσθημα χαράς. Και την σημερινήν των εγκατάλειψιν οφείλουν εις τους εαυτούς των, διότι απελάκτισαν εκουσίως τους καλλιτέρους συμμάχους των. Και παρεβίασαν πρώτοι τους νόμους εναντίον μας, όχι διότι τους εβλάψαμεν ποτέ, αλλ' αγόμενοι από μίσος μάλλον παρά από αίσθημα δικαιοσύνης και χωρίς η τιμωρία, την οποίαν πρόκειται σήμερον να υποστούν, να ημπορή να ισοφαρίση το έγκλημά των. Διότι θα τιμωρηθούν σύμφωνα με τους νόμους, και όχι καθόλου διότι έτειναν επί του πεδίου της μάχης ικέτιδας χείρας, ως ισχυρίζονται, αλλά διότι κατόπιν ρητής συμφωνίας παρεδόθησαν δια να δικασθούν. Μην αφίσετε λοιπόν, Λακεδαιμόνιοι, να καταπατηθή το δίκαιον, το οποίον ισχύει μεταξύ των Ελλήνων και το οποίον αυτοί εδώ παρεβίασαν, και εις ημάς, οι οποίοι επάθαμεν από το έγκλημά των, ανταποδώσατε χάριν δικαίαν, δια τας υπηρεσίας, τας οποίας προθύμως έχομεν προσφέρει. Μη παρασυρθήτε από τους λόγους αυτών εδώ δια να μας απολακτίσετε, αλλά δώσατε έμπρακτον εις τους Έλληνας απόδειξιν ότι το δικαστήριόν σας βραβεύει όχι τους λόγους αλλά τα έργα, και ότι εάν τα έργα είναι καλά, αρκεί και σύντομος μόνον υπόμνησις αυτών, εάν όμως είναι κακά, λόγοι κοσμημένοι με ωραίας φράσεις αποτελούν απλά προσχήματα. Αλλ' εάν, ως αρμόζει εις αρχηγούς, οποίοι σεις είσθε τώρα, περιοριζόμενοι εις το κύριον κεφάλαιον της κατηγορίας, εκδώσετε επ' αυτού την απόφασίν σας ως προειδοποίησιν προς όλους, είναι πιθανόν ότι θα παύση του λοιπού η χρήσις ωραίων λόγων, προς συγκάλυψιν αδίκων έργων".

68.

Καταδικαστική κατά των Πλαταιέων απόφασις των Λακεδαιμονίων

Τοιαύτα περίπου είπαν οι Θηβαίοι. Οι Λακεδαιμόνιοι δικασταί έκριναν ότι ήσαν εν τάξει θέτοντες εις τους Πλαταιείς το ερώτημα, εάν τους προσέφεραν κατά τον παρόντα πόλεμον καμμίαν υπηρεσίαν. Διότι όχι μόνον προηγουμένως είχαν δήθεν συστήσει πάντοτε εις αυτούς να μένουν ήσυχοι, σύμφωνα με την επί Παυσανίου συναφθείσαν, μετά την Περσικήν εισβολήν συνθήκην, αλλά και ύστερον, πριν περιτειχισθούν αι Πλαταιαί, η πρότασίς των περί ουδετερότητος δεν είχε γίνει δεκτή από τους Πλαταιείς, κατά τα πρότερον συμπεφωνημένα, θεωρούντες συνεπώς ότι είχαν αδικηθή, τώρα όπου, μετά την αποτυχίαν των αγαθών προθέσεών των, είχαν λυθή από κάθε δεσμόν πηγάζοντα εκ της συμμαχίας, προσήγαγαν πάλιν αυτούς ενώπιόν των αλληλοδιαδόχως και τους απηύθυναν την ιδίαν ερώτησιν, εάν δηλαδή έχουν προσφέρει κατά τον παρόντα πόλεμον καμμίαν υπηρεσίαν εις τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των. Όταν δε απήντησαν "Όχι", τους απεμάκρυναν από το δικαστήριον και τους εθανάτωσαν, χωρίς να εξαιρέσουν κανένα. Οι τοιουτοτρόπως θανατωθέντες Πλαταιείς ήσαν όχι ολιγώτεροι των διακοσίων, συνεθανατώθησαν δε και είκοσι πέντε Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν συμπολιορκηθή μετ' αυτών. Αι γυναίκες επωλήθησαν ως αιχμάλωτοι πολέμου. Την πόλιν, εξ άλλου, έδωσαν προς κατοικίαν επί εν περίπου έτος εις Μεγαρείς, οι οποίοι συνεπεία εμφυλίων σπαραγμών είχαν εξορισθή, και εις εκείνους από τους Πλαταιείς, οι οποίοι περισωθέντες είχαν ταχθή με το μέρος των Πελοποννησίων. Βραδύτερον όμως κατηδάφισαν εντελώς την πόλιν, και από τα υλικά της βάσεως των κατεδαφισθεισών οικοδομών έκτισαν πλησίον του ναού της Ήρας ξενώνα διακοσίων ποδών μήκους [8], έχοντα καθ' όλην αυτού την περιφέρειαν διώροφα δωμάτια ύπνου, χρησιμοποήσαντες και την ξυλείαν των κατεδαφισθεισών οικοδομών. Και με τα επίλοιπα υλικά, ήτοι χάλκινα και σιδηρά έπιπλα, τα οποία υπήρχαν εντός της πόλεως, κατεσκεύασαν κλίνας, τας οποίας ανέθεσαν εις την Ήραν, οικοδομήσαντες συγχρόνως δι' αυτήν και ναόν λίθινον μήκους εκατόν ποδών. Και δημεύσαντες την γην, εξεμίσθωσαν αυτήν επί δεκαετίαν, και μισθωταί ανεδείχθησαν οι Θηβαίοι. Άλλωστε, και η όλη σχεδόν αυστηρότης της συμπεριφοράς των Λακεδαιμονίων απέναντι των Πλαταιέων επηρεάσθη από την επιθυμίαν να ευχαριστήσουν τους Θηβαίους διότι τους εθεώρουν χρησίμους δια τον πόλεμον, ο οποίος είχεν αρχίσει ήδη να γίνεται χρόνιος. Τοιούτον υπήρξε το τέλος των Πλαταιών κατά το ενενηκοστόν τρίτον έτος, αφ' ότου είχαν γίνει σύμμαχοι των Αθηναίων [9].

69.

Εμφύλιος αγών των Κερκυραίων και ανάμιξις των Αθηναίων και Λακεδαιμονίων εις αυτόν

Τα σαράντα Πελοποννησιακά πλοία, τα οποία είχαν σταλή προς βοήθειαν των Λεσβίων, καθώς διέσχιζαν, ως ελέχθη ήδη, το ανοικτόν πέλαγος με μεγάλην σπουδήν, αφού πρώτον κατεδιώχθησαν από τους Αθηναίους και κατελήφθησαν έξω της Κρήτης από τρικυμίαν, παρεσύρθησαν από εκεί προς την Πελοπόννησον διασκορπισμένα, όπου εύρον εις την Κυλλήνην δέκα τρία πλοία των Λευκαδίων και Αμπρακιωτών και τον Βρασίδαν, υιόν του Τέλλιδος, ο οποίος είχε φθάσει εκεί ως σύμβουλος του Αλκίδου. Διότι οι Λακεδαιμόνιοι, μετά την αποτυχίαν της Λέσβου, ήθελαν, αφού ενισχύσουν τον στόλον των, να πλεύσουν εις την Κέρκυραν, η οποία ευρίσκετο εις εμφυλίους σπαραγμούς, καθόσον η Αθηναϊκή μοίρα της Ναυπάκτου συνέκειτο από δώδεκα μόνον πλοία και οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν να προλάβουν, πριν έλθη ενίσχυσις άλλων πλοίων από τας Αθήνας. Ο Βρασίδας, επομένως, και ο Αλκίδας ήρχισαν παρασκευαζόμενοι δια την επιχείρησιν αυτήν.

70. Ο εμφύλιος σπαραγμός των Κερκυραίων ήρχισε τωόντι, αφ' ότου οι αιχμάλωτοι, οι οποίοι είχαν συλληφθή εις τας ναυμαχίας που έλαβαν χώραν εξ αφορμής της Επιδάμνου, απελύθησαν από τους Κορινθίους και επέστρεψαν εις την Κέρκυραν. Η απόλυσίς των έγινε κατ' επίφασιν επί τη βάσει εγγυήσεως οκτακοσίων ταλάντων, η οποία είχε δοθή από τους προξένους των, πράγματι όμως διότι είχαν αναλάβει να μεταστρέψουν την πολιτικήν της Κερκύρας υπέρ των Κορινθιακών συμφερόντων. Και ήρχισαν πραγματικώς ραδιουργούντες και προσπαθούντες να κατηχήσουν ένα έκαστον από τους οπλίτας, όπως παρασύρουν την πόλιν ν' αποσπασθή από την Αθηναϊκήν συμμαχίαν. Μετά την άφιξιν, τωόντι, ενός Αθηναϊκού και ενός Κορινθιακού πλοίου, τα οποία έφεραν πρέσβεις, και την διεξαχθείσαν συζήτησιν, οι Κερκυραίοι εψήφισαν όπως εξακολουθήσουν να είναι σύμμαχοι των Αθηναίων, κατά τους όρους της συμφωνίας που είχαν κάμει, ανανεώσουν όμως συγχρόνως και την προηγουμένην φιλίαν των με τους Πελοποννησίους. Αλλά συγχρόνως οι αιχμάλωτοι, που είχαν επιστρέψει από την Κόρινθον, ενήγαγαν εις δίκην τον Πειθίαν, εθελοπρόξενον των Αθηναίων, και αρχηγόν της δημοκρατικής φατρίας, κατηγορούντες αυτόν ότι επιδιώκει να υποδουλώση την Κέρκυραν εις τους Αθηναίους. Εκείνος, εξ άλλου, απαλλαγείς της κατηγορίας, αντενάγει εις δίκην τους πέντε πλουσιωτέρους απ' αυτούς, ισχυριζόμενος ότι κόπτουν στηρίγματα αμπέλων από τα ιερά άλση του Διός και του Αλκινόου, αδίκημα, το οποίον ετιμωρείτο με χρηματικήν ποινήν ενός στατήρος [10] δι' έκαστον στήριγμα. Επειδή δ' οι εναχθέντες κατεδικάσθησαν, εκάθισαν ικέται εις τους ναούς, ζητούντες, ένεκα του μεγέθους της χρηματικής ποινής, να καταβάλουν αυτήν εις δόσεις. Ο Πειθίας έπεισε την Βουλήν, της οποίας επίσης ήτο τότε μέλος, να προβούν εις αναγκαστικήν εκτέλεσιν, σύμφωνα με τον νόμον. Οι πέντε καταδικασθέντες, επειδή όχι μόνον ο νόμος απέκλειε την αποδοχήν της αιτήσεώς των, αλλά και έμαθαν συγχρόνως ότι εφόσον ο Πειθίας ήτο μέλος της Βουλής θα επέμενε να πείση την πλειοψηφίαν, όπως συνάψουν επιθετικήν και αμυντικήν συμμαχίαν με τους Αθηναίους, συνώμοσαν με τους φίλους των, και οπλισθέντες με εγχειρίδια, εισώρμησαν εις την Βουλήν και εφόνευσαν τον Πειθίαν και άλλους εκ των βουλευτών και ιδιωτών, εξήντα τον αριθμόν. Ολίγοι από τους ομόφρονας του Πειθίου κατέφυγαν εις την Αθηναϊκήν τριήρη, η οποία δεν είχεν ακόμη αποπλεύσει.

71. Μετά τους φόνους αυτούς, συνεκάλεσαν τον λαόν και είπαν προς αυτόν ότι η ενέργειά των ήτο προς το κοινόν συμφέρον και ότι τώρα πλέον δεν εφοβούντο ότι θα υποδουλωθούν από τους Αθηναίους, και επρότειναν να μένουν του λοιπού ήσυχοι και να μη δέχωνται κανένα από τους εμπολέμους, εκτός αν' καταπλέουν με εν μόνον πλοίον, εάν όμως καταπλέουν με περισσότερα του ενός, να τους θεωρούν εχθρούς. Τας προτάσεις αυτάς ηνάγκασαν τον λαόν να επικυρώση. Αλλά συγχρόνως έστειλαν ευθύς πρέσβεις εις τας Αθήνας, και δια να παραστήσουν τα πρόσφατα γεγονότα όπως τους συνέφερε, και δια να πείσουν εκείνους που είχαν καταφύγει εκεί να μη προβούν εις εχθρικάς ενεργείας, ώστε να μη ληφθή κανέν μέτρον κατά της Κερκύρας.

72. Αλλ' οι Αθηναίοι, μετά την άφιξιν των πρέσβεων, συνέλαβαν και αυτούς ως στασιαστάς και όσους από τους φυγάδας είχαν παραπείσει, και τους ετοποθέτησαν προς φύλαξιν εις Αίγιναν. Εν τω μεταξύ, μετά την άφιξιν Κορινθιακής τριήρους και Λακεδαιμονίων πρέσβεων, οι επί κεφαλής των πραγμάτων Κερκυραίοι επετέθησαν υπούλως κατά των δημοκρατικών και τους ενίκησαν. Επελθούσης της νυκτός, οι μεν δημοκρατικοί κατέφυγαν εις την Ακρόπολιν και τα υψηλότερα σημεία της πόλεως, όπου συγκεντρωθέντες εγκατεστάθησαν και κατέλαβαν τον Υλλαϊκόν λιμένα. Οι αντίθετοι δε κατέλαβαν την Αγοράν, πέριξ της οποίας οι περισσότεροι απ' αυτούς κατώκουν, και τον απέναντι λιμένα, ο οποίος βλέπει προς την απέναντι στερεάν.

73. Την επομένην, έγιναν μερικοί ακροβολισμοί και συγχρόνως αι δύο μερίδες έστειλαν εις την ύπαιθρον χώραν, δια να τους καλέσουν με το μέρος των, τους δούλους, υποσχόμενοι εις αυτούς την απελευθέρωσίν των. Και η μεν πλειοψηφία των δούλων ηνώθη με τους δημοκρατικούς, ενώ οκτακόσιοι μισθοφόροι από την στερεάν προσήλθαν προς την αντίθετον μερίδα.

74. Την μεθεπομένην, έλαβε χώραν νέα μάχη, κατά την οποίαν ενίκησαν οι δημοκρατικοί και ένεκα της οχυρότητος των θέσεων που κατείχαν και ένεκα της αριθμητικής των υπεροχής. Και αι γυναίκες, εξ άλλου, τους συνέτρεξαν με τόλμην, με το να ρίπτουν από τα σπίτια κεράμους, και να υπομένουν την ταραχήν της μάχης με θάρρος ανώτερον της γυναικείας φύσεως. Η κατατρόπωσις των ολιγαρχικών επήλθε περί την δύσιν του ηλίου, και επειδή ήρχισαν να φοβούνται μήπως οι δημοκρατικοί, εάν προελάσουν, καταλάβουν με τον πρώτον αλαλαγμόν της επιθέσεως το νεώριον και τους περάσουν εν στόματι μαχαίρας, έβαλαν φωτιά εις τας πέριξ της Αγοράς ιδιωτικάς οικίας και τας πολυκατοικίας δια να προληφθή τοιουτοτρόπως η επίθεσις, χωρίς να φεισθούν ούτε τας ιδικάς των, ούτε τας ξένας οικοδομάς, εις τρόπον ώστε και εμπορεύματα πολλά εμπόρων κατεκάησαν και εάν κατά την διάρκειαν της πυρκαϊάς εσηκώνετο άνεμος προς την διεύθυνσιν της πόλεως, θα διέτρεχε κίνδυνον να καταστροφή ολόκληρος. Μετά το τέλος της μάχης, και αι δύο μερίδες ανεπαύθησαν, διατηρούσαι φρουράς, διαρκούσης της νυκτός. Η Κορινθιακή, εξ άλλου, τριήρης, μετά την επικράτησιν των δημοκρατικών, απέπλευσε λάθρα και οι περισσότεροι από τους μισθοφόρους επέρασαν κρυφίως εις την στερεάν.

75. Την ακόλουθον ημέραν, ήλθεν εις βοήθειαν από την Ναύπακτον με δώδεκα πλοία και πεντακοσίους Μεσσηνίους οπλίτας ο Νικόστρατος, υιός του Διειτρέφους, στρατηγός των Αθηναίων, ο οποίος ειργάσθη δραστηρίως, όπως επιτύχη συμφιλίωσιν των φατριών, και έπεισεν αυτούς να συμβιβασθούν, υπό τον όρον, όπως δέκα μεν, τους πρωταιτίους, εισαγάγουν εις δίκην (αυτοί άλλωστε μετά την συνομολόγησιν της συμφωνίας δεν παρέμειναν εις την πόλιν, αλλ' έφυγαν αμέσως), οι δε λοιποί συμφιλιωθούν, παραμένοντες ανενόχλητοι εις τας εστίας των και συνομολογούντες προς τους Αθηναίους επιθετικήν και αμυντικήν συμμαχίαν. Ο Νικόστρατος, αφού επέτυχε τούτο, ητοιμάζετο ν' αποπλεύση. Αλλ' οι αρχηγοί των δημοκρατικών τον έπεισαν να τους αφίση πέντε από τα πλοία του, δια να συγκρατούνται οι αντίθετοι αποτελεσματικώτερον από νέα κινήματα, και να του δώσουν ίσον αριθμόν πλοίων με ιδικά των πληρώματα. Και ο μεν Νικόστρατος απεδέχθη τούτο, εκείνοι δε εζήτησαν να στρατολογήσουν τους εχθρούς των προς συγκρότησιν των πληρωμάτων. Επειδή όμως αυτοί εφοβήθησαν μήπως αποσταλούν εις τας Αθήνας, εκάθισαν ικέται εις τον ναόν των Διοσκούρων. Ο Νικόστρατος τους παρεκίνει να σηκωθούν και προσεπάθει να τους εγκαρδιώση. Αλλ' επειδή δεν επείθοντο,οι δημοκρατικοί ωπλίσθησαν, δικαιολογούμενοι ότι η δυσπιστία των, αρνουμένων να λάβουν μέρος εις τον έκπλουν του στόλου, απεδείκνυε κακάς εκ μέρους των διαθέσεις, αφήρεσαν τα όπλα από τα σπίτια των εχθρών των και θα εφόνευαν μερικούς απ' αυτούς, τους οποίους συνήντησαν κατά τύχην, εάν δεν ημποδίζοντο από τον Νικόστρατον. Οι άλλοι, των οποίων ο αριθμός ανήλθεν εις τετρακοσίους, βλέποντες τα γινόμενα, εκάθισαν ικέται εις τον ναόν της Ήρας. Οι δημοκρατικοί, φοβηθέντες μήπως οι τελευταίοι επιχειρήσουν βιαίαν μεταβολήν της καταστάσεως, τους έπεισαν να σηκωθούν από εκεί, και τους μετέφεραν εις την απέναντι του ναού νήσον, όπου έστελλαν εις αυτούς τακτικά τρόφιμα.

76. Εις το σημείον τούτο ευρίσκετο η στάσις, όταν την τετάρτην ή πέμπτην ημέραν μετά την εις την νήσον μεταφοράν των ολιγαρχικών, ο Πελοποννησιακός στόλος από την Κυλλήνην, όπου ήτο ηγκυροβολημένος μετά την εκστρατείαν εις την Ιωνίαν, κατέπλευσεν, αποτελούμενος από πενήντα τρία πλοία υπό την αρχηγίαν πάντοτε του Αλκίδου, του στόλου δ' επέβαινε και ο Βρασίδας ως σύμβουλος. Αφού δ' ηγκυροβόλησαν την νύκτα εις τον επί της ηπείρου λιμένα των Συβότων, ήρχισαν πλέοντες περί τα εξημερώματα εναντίον της Κερκύρας.

77. Οι δημοκρατικοί, ευρισκόμενοι εις πολλήν ταραχήν και φόβον, ένεκα και της εσωτερικής καταστάσεως και του επερχομένου εχθρικού στόλου, ήρχισαν αμέσως να ετοιμάζουν εξήντα πλοία και όσα εκάστοτε εξώπλιζαν έστελλαν εναντίον του εχθρού, μολονότι οι Αθηναίοι συνίστων ν' αφίσουν αυτούς να εκπλεύσουν πρώτοι και έπειτα ν' ακολουθήση όλος μαζί ο ιδικός των στόλος, όταν ετοιμασθή. Καθώς επλησίαζαν προς τον εχθρικόν στόλον τα Κερκυραϊκά πλοία μεμονωμένα, δύο απ' αυτά ηυτομόλησαν αμέσως, ενώ εις άλλα πάλιν οι αποτελούντες τα πληρώματα ήλθαν εις χείρας μεταξύ των, και γενική επεκράτει αταξία. Οι Πελοποννήσιοι, ιδόντες την σύγχυσιν, αντέταξαν είκοσι μόνον πλοία εναντίον των Κερκυραίων, όλα δε τα άλλα εναντίον των δώδεκα Αθηναϊκών, δύο των οποίων ήσαν η Σαλαμινία και η Πάραλος.

78. Και τα μεν Κερκυραϊκά πλοία, επειδή επετίθεντο ατάκτως και κατά μικράς ομάδας, υπέφεραν πολύ εις το μέρος όπου εναυμάχουν. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, φοβούμενοι περικύκλωσιν ένεκα της αριθμητικής υπεροχής του εχθρού, δεν προσέβαλαν μεν το κέντρον της όλης εχθρικής απέναντί των παρατάξεως, ώρμησαν όμως εναντίον της μιας των πτερύγων και κατεβύθισαν ένα πλοίον, και μετά τούτο, επειδή τα Πελοποννησιακά πλοία παρετάχθησαν εις κύκλον, έπλεαν πέριξ των και προσεπάθουν να επιφέρουν σύγχυσιν μεταξύ αυτών. Αλλ' επειδή αντελήφθησαν τούτο οι απέναντι των Κερκυραίων αντιπαρατεταγμένοι και εφοβήθησαν μήπως επαναληφθή ό,τι είχε γίνει κατά την ναυμαχίαν της Ναυπάκτου, προσέτρεξαν εις βοήθειαν, και ο στόλος, ηνωμένος ήδη, ήρχισε να επιτίθεται συγχρόνως εναντίον των Αθηναίων. Οι τελευταίοι, εξ άλλου, ήρχισαν ήδη να υποχωρούν, ανακρούοντες πρύμναν, και επεδίωκαν συγχρόνως, όπως δια της βραδείας των υποχωρήσεως και της εναντίον των συγκεντρώσεως όλου του εχθρικού στόλου, όσον το δυνατόν περισσότερα Κερκυραϊκά πλοία προλάβουν να καταφύγουν εις τον λιμένα. Τοιαύτη υπήρξεν η πορεία της ναυμαχίας, η οποία έληξε με την δύσιν του ηλίου.

79. Οι Κερκυραίοι, φοβηθέντες μήπως ο εχθρός, ενθαρρυνόμενος από την νίκην, επιτεθή εναντίον της πόλεως και ή παραλάβη από την νήσον τους εκεί κρατουμένους αιχμαλώτους, ή προβή εις καμμίαν αλλην εχθρικήν ενέργειαν, επανέφεραν εις τον ναόν της Ήρας από την νήσον τους εκεί κρατουμένους και έλαβαν μέτρα προς φρούρησιν της πόλεως. Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, δεν ετόλμησαν να επιτεθούν εναντίον της πόλεως, μολονότι ενίκησαν κατά την ναυμαχίαν, αλλ' απέπλευσαν εις το μέρος της στερεάς, από το οποίον είχαν εκπλεύσει έχοντες μαζί των και δεκατρία αιχμάλωτα Κερκυραϊκά πλοία. Ούτε την επομένην είχαν περισσοτέραν διάθεσιν να πλεύσουν εναντίον της πόλεως, μολονότι επεκράτει πολλή σύγχυσις και φόβος μεταξύ των κατοίκων και ο Βρασίδας, ως λέγεται, επέμεινε πολύ προς τούτο πλησίον του Αλκίδου, ο οποίος όμως είχε την νικώσαν ψήφον. Ενήργησαν μόνον απόβασιν εις το ακρωτήριον της Λευκίμνης, και κατέστρεψαν τους αγρούς.

80. Εν τω μεταξύ, οι δημοκρατικοί της Κερκύρας, κατατρομαγμένοι μήπως ο στόλος επιτεθή εναντίον των, ήλθαν εις διαπραγματεύσεις προς τους ικέτας και τους λοιπούς ολιγαρχικούς περί των καταλληλοτέρων μέσων προς σωτηρίαν της πόλεως, και έπεισαν μερικούς απ' αυτούς να επιβούν των πλοίων. Οι Κερκυραίοι, τωόντι, παρ' όλας τα δυσκολίας, κατώρθωσαν να εξοπλίσουν τριάντα τοιαύτα. Οι Πελοποννήσιοι, εν τούτοις, αφού μέχρι μεσημβρίας κατέστρεψαν την ύπαιθρον χώραν, απέπλευσαν. Και εν καιρώ νυκτός έλαβαν δια οπτικού τηλεγράφου την είδησιν ότι επλησίαζεν Αθηναϊκός στόλος εξήντα πλοίων, προερχόμενος από το μέρος της Λευκάδος, τον οποίον απέστειλαν οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Ευρυμέδοντος, υιού του Θουκλέους, άμα έμαθαν την στάσιν και τον επικείμενον εις Κέρκυραν κατάπλουν του στόλου του Αλκίδου.

81. Συνεπεία τούτου, οι Πελοποννήσιοι, μόλις ενύκτωσεν, ανεχώρησαν εσπευσμένως, επιστρέφοντες εις τα ίδια και πλέοντες πλησίον της ακτής, και αφού έσυραν και μετέφεραν τα πλοία δια του Ισθμού της Λευκάδος, δια να μη γίνουν αντιληπτοί, περιπλέοντες την νήσον, συνέχισαν τον πλουν της επιστροφής. Οι Κερκυραίοι, εξ άλλου αντιληφθέντες την προσέγγισιν του Αθηναϊκού στόλου και την αναχώρησιν του εχθρικού, μετέφεραν εντός της πόλεως τους Μεσσηνίους, οι οποίοι έως τότε έμεναν εκτός αυτής, και διατάξαντες τα πλοία, που είχαν εξοπλίσει, να μετασταθμεύσουν περιπλέοντα την πόλιν [από τον λιμένα του Αλκινόου] εις τον Υλλαΐκόν λιμένα, ήρχισαν κατά την διάρκειαν του εν λόγω πλου να φονεύουν κάθε αντίπαλον, ο οποίος έτυχε να πέση εις τα χέρια των. Εκτός τούτου, μετά την άφιξιν των πλοίων εις τον Υλλαϊκόν λιμένα, αποβιβάζοντες από τα πλοία όσους είχαν πείσει να επιβούν αυτών, τους εθανάτωσαν. Ήλθαν επίσης εις τον ναόν της Ήρας, και αφού έπεισαν περί τους πενήντα από τους εκεί ικέτας να υποβληθούν εις δίκην, τους κατεδίκασαν όλους εις θάνατον. Οι περισσότεροι από τους ικέτας, όσοι δεν είχαν δεχθή να δικασθούν, βλέποντες τα γινόμενα, ήρχισαν ν' αλληλοσκοτώνονται μέσα εις τον ίδιον τον ναόν. Μερικοί απηγχονίζοντο από τα δένδρα και άλλοι ηυτοκτόνουν όπως ημπορούσε ο καθείς. Ολόκληρον άλλωστε την εβδομάδα, κατά την οποίαν ο Ευρυμέδων με τα εξήντα πλοία του παρέμεινεν εκεί μετά την άφιξίν του, οι Κερκυραίοι εξηκολούθουν να φονεύουν όσους από τους συμπολίτας των εθεώρουν εχθρούς των, και μολονότι ισχυρίζοντο ότι καταδιώκουν μόνον εκείνους που ήθελαν να καταλύσουν το δημοκρατικόν πολίτευμα, πράγματι όμως μερικοί εφονεύθησαν προς ικανοποίησιν προσωπικών παθών, και άλλοι, οι οποίοι είχαν δανείσει χρήματα, από τους οφειλέτας των. Ημπορούσε κανείς να ίδη τον θάνατον υπό όλας του τας μορφάς. Καμμία από τας φρικαλεότητας που είναι συνήθεις εις τοιαύτας περιστάσεις δεν έλειψε και χειρότεραι ακόμη έλαβον χώραν. Διότι πατέρες εφόνευαν τα τέκνα των, και ικέται απεσπώντο από τους ναούς και εφονεύοντο πλησίον. Μερικοί μάλιστα απέθαναν εντός του ναού του Διονύσου, του οποίου αι θύραι απεφράχθησαν δια τοίχου.

82. Εις τοιαύτας υπερβολάς ωμότητος έφθασεν ο εμφύλιος σπαραγμός, ο οποίος εθεωρήθη ακόμη ωμότερος της πραγματικότητος, λόγω του ότι υπήρξεν ο πρώτος. Διότι βραδύτερον τουλάχιστον, όλος σχεδόν ο Ελληνικός κόσμος συνεταράχθη, καθόσον ο ανταγωνισμός των αρχηγών των δημοκρατικών και των ολιγαρχικών, εις τας διαφόρους πόλεις, αποτέλεσμα είχεν οι μεν πρώτοι να επικαλούνται την βοήθειαν των Αθηναίων, οι δε δεύτεροι των Λακεδαιμονίων. Και εν καιρώ μεν ειρήνης ούτε πρόφασιν είχαν ούτε διάθεσιν να επικαλούνται την επέμβασίν των. Τώρα όμως που αι δύο αυταί πόλεις ευρίσκοντο εις πόλεμον, και οι δημοκρατικοί και οι ολιγαρχικοί των άλλων πόλεων επεδίωκαν βιαίας πολιτικάς μεταβολάς, εύρισκαν ευκόλως την ευκαιρίαν να εξασφαλίζουν συγχρόνως την βοήθειαν των συμμάχων, δια να κατατροπώσουν τους αντιπάλους των, και με το ίδιον μέσον ενισχυθούν οι ίδιοι. Ένεκα τωόντι εμφυλίων σπαραγμών, ενέσκηψαν εις τας πόλεις πολλαί και μεγάλαι συμφοραί, αι οποίαι παρουσιάζονται και θα εξακολουθήσουν να παρουσιάζωνται πάντοτε, εφόσον η ανθρωπίνη φύσις μένει η ιδία, φέρουν όμως βαρύτερον ή ελαφρότερον χαρακτήρα και διαφέρουν κατά την μορφήν, αναλόγως της μεταβολής των παρουσιαζομένων εκάστοτε περιστάσεων. Διότι εν καιρώ μεν ειρήνης και ευημερίας και αι πόλεις και οι ιδιώται διαπνέονται από ευγενέστερα αισθήματα, καθόσον δεν περιπίπτουν υπό την πίεσιν αναποτρέπτων αναγκών. Αλλ' ο πόλεμος, αφαιρών ολίγον κατ' ολίγον από τους ανθρώπους την καθημερινήν ευημερίαν, γίνεται διδάσκαλος βίαιος και τείνει ν' αφομοιώση τας διαθέσεις των πολλών προς την παρούσαν αυτών κατάστασιν. Αι πόλεις λοιπόν ήρχισαν μαστιζόμεναι από στάσεις, και όσαι τυχόν περιέπιπταν εις αυτάς βραδύτερον, επειδή εμάνθαναν τα αλλαχού γινόμενα, εφιλοτιμούντο να υπερβάλουν εις εξεύρεσιν νέων επινοήσεων, δια της πολυμηχάνου υπουλότητος των επιθέσεών των και του πρωτοφανούς των εκδικήσεών των. Και κατήντησαν να μεταβάλουν αυθαιρέτως την καθιερωμένην σημασίαν των λέξεων, δια των οποίων δηλούνται τα πράγματα. Τωόντι η μεν παράλογος τόλμη εθεωρήθη ως ανδρεία, ετοίμη εις θυσίαν χάριν των πολιτικών ομοφρόνων, η προνοητική διστακτικότης ως εύσχημος δειλία, η σωφροσύνη ως πρόσχημα ανανδρίας, η δια κάθε τι σύνεσις ως θραδυκινησία. Η τυφλή παραφορά εκρίθη ως ανδρική αρετή, ενώ η χάριν ασφαλείας περαιτέρω σκέψις ως εύσχημος πρόφασις υπεκφυγής. Ο τα πάντα επικρίνων και τους πάντας κακολογών εθεωρείτο άξιος εμπιστοσύνης εις κάθε περίστασιν, ενώ ο αντιτιθέμενος προς αυτόν, ύποπτος. Ο στήνων επιτυχή παγίδα εθεωρείτο άνθρωπος ευφυής, αλλά πολύ περισσότερον ικανός, ο οσφραινόμενος εγκαίρως αυτήν. Ενώ εκείνος που εφρόντιζε να μην ευρεθή εις την ανάγκην να κάμη ούτε το εν, ούτε το άλλο, εθεωρείτο διαλυτής του κόμματος και πανικόβλητος απέναντι των αντιπάλων. Με μίαν λέξιν, ο προτρέχων άλλου εις την διάπραξιν κακού εκρίνετο άξιος επαίνων, καθώς και ο παρακινών άλλον εις διάπραξιν κακού, το οποίον εκείνος δεν είχε διανοηθή. Και ο ίδιος άλλωστε ο συγγενικός ακόμη δεσμός εθεωρήθη ολιγώτερον στενός του μεταξύ πολιτικών ομοφρόνων δεσμού, διότι οι τελευταίοι ήσαν προθυμότεροι εις το να τολμήσουν κάθε τι χωρίς δισταγμόν. Καθόσον οι φατριαστικοί σύνδεσμοι δεν συνιστώντο χάριν αμοιβαίας βοηθείας, επί τη βάσει των κειμένων νόμων, αλλά χάριν ιδιοτελών σκοπών, αντιθέτων προς τους καθεστώτας νόμους. Και η προς αλλήλους εμπιστοσύνη ενισχύετο όχι τόσον δια των προς τους θεούς όρκων, όσον δια της από κοινού διαπράξεως εγκλημάτων. Οσάκις οι αντίπαλοι διετύπωναν ευλόγους προτάσεις, εκείνοι προς τους οποίους εγίνοντο αι προτάσεις, εάν ήσαν ισχυρότεροι, δεν τας απεδέχοντο με αίσθημα ειλικρινούς εμπιστοσύνης, αλλά λαμβάνοντες συγχρόνως τ' αναγκαία εξασφαλιστικά μέτρα. Επροτίμων πολύ περισσότερον ν' αντεκδικηθούν δια κακόν, το οποίον έπαθαν, παρά να προλάβουν το κακόν. Και οσάκις υπό την πίεσιν των περιστάσεων αντηλλάσσοντο τυχόν όρκοι προς ενίσχυσιν συνδιαλλαγής, οι όρκοι ίσχυαν μόνον προσωρινώς, εφόσον αμφότεροι οι ορκισθέντες δεν είχαν που αλλού να στηριχθούν. Αλλ' εκείνος, ο οποίος, δοθείσης ευκαιρίας, πρώτος ανέκτα το θάρρος του, εάν έβλεπε τον αντίπαλον απροφύλακτον, εξεδικείτο με μεγαλυτέραν ευχαρίστησιν, λόγω του ότι εξηπάτα την προς τον όρκον εμπιστοσύνην του αντιπάλου του, παρά εάν εξεδικείτο παλληκαρίσια. Διότι υπελόγιζεν ότι εκτός του πλεονεκτήματος της ασφαλείας, εκέρδιζε και το βραβείον της επιτηδειότητος αφού επεκράτησε δι' απάτης. Οι περισσότεροι τωόντι άνθρωποι προτιμούν να είναι αχρείοι και να ονομάζωνται επιτήδειοι, παρά να είναι χρηστοί και να λέγωνται ευήθεις, και δια το τελευταίον τούτο μεν εντρέπονται, ενώ δια το πρώτον υπερηφανεύονται. Αιτία όλων αυτών ήτο η δίψα της εξουσίας, την οποίαν γεννά η πλεονεξία και η φιλαρχία, και το φατριαστικόν πνεύμα, το οποίον εκτρέφουν τα δύο αυτά πάθη, εις όσους περιπέσουν άπαξ εις φατριαστικάς έριδας. Διότι οι αρχηγοί των φατριών εις τας διαφόρους πόλεις, προβάλλοντες εκατέρωθεν εύηχα συνθήματα, οι δημοκρατικοί την πολιτικήν ενώπιον του νόμου ισότητα του πλήθους, οι ολιγαρχικοί την σώφρονα αριστοκρατίαν, λόγω μεν υπηρέτουν τα κοινά, πράγματι όμως καθίστων αυτά βραβείον του προσωπικού των ανταγωνισμού. Αγωνιζόμενοι, εξ άλλου, να υποσκελίσουν αλλήλους με κάθε μέσον, ετόλμησαν τα τερατωδέστερα πράγματα. Αλλά και ταύτα ακόμη υπερέβαιναν αι εκδικήσεις των, τας οποίας αι δύο μερίδες ώθουν όχι απλώς μέχρι των ορίων, τα οποία θα επέβαλλε το δίκαιον και το κοινόν συμφέρον, αλλά μέχρι του σημείου, το οποίον ανταπεκρίνετο εκάστοτε εις την ικανοποίησιν της φατρίας των. Και ήσαν έτοιμοι να κορέσουν τον πόθον της αμέσου εκδικήσεως, είτε δι' αδίκων καταδικών, είτε επιβαλλόμενοι δια της βίας. Και ενώ καμμία από τας δύο μερίδας δεν ενεπνέετο από αισθήματα ευσεβείας, εκείνοι που κατώρθωναν να συγκαλύψουν απεχθείς πράξεις υπό ωραίους λόγους επηνούντο πολύ περισσότερον. Οι πολίται, εξ άλλου, όσοι δεν ανήκαν εις καμμίαν από τας δύο μερίδας, έπιπταν θύματα και των δύο, είτε διότι ηρνούντο ν' αγωνισθούν παρά το πλευρόν των, είτε διότι τους εφθόνουν δια την ακίνδυνον και ήσυχον ζωήν που εζούσαν.

83. Τοιουτοτρόπως, ένεκα των εμφυλίων σπαραγμών, όλαι αι μορφαί της μοχθηρίας ενεφανίσθησαν εις τον Ελληνικόν κόσμον. Η αγαθότης, η οποία συνδέεται στενώς με την ευγένειαν του χαρακτήρος, κατεγελάτο τόσον, ώστε εξηφανίσθη, ενώ επεκράτησεν ο πλήρης δυσπιστίας αμοιβαίος ανταγωνισμός, καθόσον δεν υπήρχε τίποτε που να ημπορή να οδηγήση εις συνδιαλλαγήν, ούτε υποσχέσεις πανηγυρικαί, ούτε όρκοι φοβεροί. Έκαστος, εφόσον ήτο ισχυρότερος, σκεπτόμενος πόσον απελπιστικώς αναξιόχρεοι ήσαν αι διδόμεναι εγγυήσεις, ελάμβανε τ' αναγκαία δια την ασφάλειάν του μέτρα, χωρίς να ημπορή να στηριχθή εις άλλους. Και οι έχοντες ασθενεστέραν την αντίληψιν επεκράτουν ως επί το πλείστον. Διότι, φοβούμενοι, ως εκ της ιδικής των ανεπαρκείας και της ευφυΐας των αντιπάλων των, μήπως όχι μόνον ηττηθούν κατά την συζήτησιν, αλλά και ένεκα της ευστροφίας του πνεύματος των τελευταίων πέσουν πρώτοι θύματα των μηχανορραφιών των, έφθαναν τολμηρώς μέχρις εγκλήματος. Ενώ εκείνοι, επειδή ένεκα καταφρονήσεως των αντιπάλων των ενόμιζαν ότι ημπορούν εγκαίρως ν' αντιληφθούν τους σκοπούς των, και ότι δεν υπάρχει ανάγκη να επιδιώξουν δια της δυνάμεως ό,τι ηδύνατο να επιτευχθή δια της ευφυΐας, κατελαμβάνοντο απροφύλακτοι και εφονεύοντο ως επί το πλείστον.

84. Εις την Κέρκυραν, λοιπόν, διεπράχθησαν το πρώτον αι περισσότεραι από τας ανομίας αυτάς και ιδίως εκδικήσεις παντός είδους, τας οποίας άνθρωποι, υποβληθέντες εις εξουσίαν τυραννικήν μάλλον παρά σώφρονα, ημπορούσαν να διαπράξουν εναντίον των αρχόντων των, που τους παρείχαν ήδη την ευκαιρίαν της αντεκδικήσεως, ή άδικα μέτρα, εις τα οποία ημπορούσαν να προσφύγουν άνθρωποι, θέλοντες ν' απαλλαγούν από την συνήθη πενίαν των και εμπαθώς εποφθαλμιώντες τα ξένα προ πάντων αγαθά, ή άλλα ανομήματα, διαπραττόμενα τυχόν κατά τρόπον σκληρόν και ανηλεή εναντίον ανθρώπων της ιδίας τάξεως υπό ανθρώπων, οι οποίοι παρεσύροντο όχι από πλεονεξίαν, αλλά προ πάντων από την ακολασίαν του πάθους. Εις το σημείον που έφθασαν τα πράγματα, η ζωή της πόλεως συνεταράχθη βαθύτατα και η ανθρωπίνη φύσις, η οποία και υπό το κράτος ακόμη των νόμων ρέπει συνήθως προς την αδικίαν, τεθείσα ήδη υπεράνω των νόμων, ησθάνετο χαράν, αποδεικνύουσα ότι τα πάθη της ήσαν ασυγκράτητα και ότι ήσαν ισχυρότερα από τους νόμους και εχθρά πάσης υπεροχής. Διότι, άλλως, εάν ο φθόνος δεν ήσκει ολεθρίαν επιρροήν, κανείς δεν ήθελε προτιμήσει την εκδίκησιν αντί της ευσεβείας και την πλεονεξίαν αντί, της δικαιοσύνης. Οι άνθρωποι, εν τούτοις, προκειμένου να εκδικηθούν άλλους, διαπράττουν το σφάλμα να καταργούν προηγουμένως τας αρχάς του φυσικού δικαίου, αι οποίαι ισχύουν εις τοιαύτας περιστάσεις και επί των οποίων καθείς στηρίζει την ελπίδα της προσωπικής του σωτηρίας, εν περιπτώσει αποτυχίας. Και κατ' αυτόν τον τρόπον, στερούνται οι ίδιοι της προστασίας των αρχών αυτών εις περίπτωσιν, κατά την οποίαν, εάν περιήρχοντο ποτέ εις κίνδυνον, θα ελάμβαναν την ανάγκην των.

85. Τοιαύτα υπήρξαν τ' αποτελέσματα της πρώτης εκρήξεως των φατριαστικών παθών εις την Κέρκυραν. Μετά την αναχώρησιν του υπό τον Ευρυμέδοντα Αθηναϊκού στόλου, οι φυγάδες ολιγαρχικοί, από τους οποίους πεντακόσιοι περίπου είχαν διασωθή, κατέβαλαν μερικά φρούρια επί της απέναντι στερεάς, έγιναν κύριοι του εδάφους, το οποίον ανήκεν εκεί εις την Κέρκυραν, και χρησιμοποιούντες τούτο ως ορμητήριον, ελήστευαν τους επί της νήσου και επέφεραν εις αυτούς μεγάλην βλάβην, εις τρόπον ώστε επηκολούθησε μεγάλη πείνα εις την πόλιν. Έπεμψαν ωσαύτως πρέσβεις εις την Λακεδαίμονα και την Κόρινθον, δια να ζητήσουν να τους βοηθήσουν, όπως επιστρέψουν εις τα ίδια. Αλλ' επειδή η αποστολή των απέτυχεν, ετοιμάσαντες βραδύτερον μεταγωγικά και στρατολογήσαντες μισθοφόρους, διεπεραιώθησαν εις την νήσον, το όλον εξακόσιοι περίπου, και αφού έκαυσαν τα πλοία, δια να μη τους μείνη καμμία άλλη ελπίς εκτός της νίκης, ανέβησαν εις το όρος Ιστώνην, και οικοδομήσαντες εκεί οχύρωμα, έγιναν κύριοι της υπαίθρου χώρας και επροξένησαν μεγάλας ζημίας εις τους κατοίκους της πόλεως.

86.

Η πρώτη εκστρατεία των Αθηναίων εις Σικελίαν

Περί το τέλος του ιδίου θέρους, οι Αθηναίοι έστειλαν εις την Σικελίαν μοίραν στόλου είκοσι πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Λάχητος, υιού του Μελανώπου, και του Χαροιάδου, υιού του Ευφιλήτου. Αιτία της αποστολής ήτο ότι οι Συρακούσιοι και οι Λεοντίνοι είχαν περιπλακή εις αμοιβαίον πόλεμον. Και των μεν Συρακουσίων σύμμαχοι ήσαν αι άλλαι εκτός της Καμαρίνης Δωρικαί πόλεις, όσαι ευθύς κατά την αρχήν του πολέμου είχαν ταχθή εις την ομοσπονδίαν των Λακεδαιμονίων, δεν είχαν όμως λάβει μέρος εις τον πόλεμον. Των Λεοντίνων, εξ άλλου, σύμμαχοι ήσαν αι Χαλκιδικαί πόλεις και η Καμάρινα. Εκ της Ιταλίας οι Λοκροί ήσαν με το μέρος των Συρακουσίων, ενώ οι Ρηγίνοι ήσαν με τους Λεοντίνους, ένεκα της κοινής των καταγωγής. Οι Λεοντίνοι και οι σύμμαχοί των έστειλαν πρεσβείαν [11] εις τας Αθήνας, και επικαλούμενοι όχι μόνον παλαιάν μεταξύ των συμμαχίαν, αλλά και το γεγονός ότι ήσαν Ίωνες, προσεπάθουν να πείσουν τους Αθηναίους να τους βοηθήσουν δι' αποστολής πλοίων, διότι οι Συρακούσιοι τους είχαν αποκλείσει από ξηράς τε και θαλάσσης. Τωόντι, οι Αθηναίοι έστειλαν τα ζητηθέντα πλοία, προφασιζόμενοι την κοινήν προς τους Λεοντίνους καταγωγήν, πράγματι όμως διότι ήθελαν να μην εισάγεται από εκεί σίτος εις την Πελοπόννησον και συγχρόνως να δοκιμάσουν εάν ήτο δυνατόν να επεκτείνουν την ηγεμονίαν των επί της Σικελίας. Καταστήσαντες ως εκ τούτου βάσιν των επιχειρήσεών των το Ρήγιον της Ιταλίας, ήρχισαν τας πολεμικάς επιχειρήσεις, συνεργαζόμενοι με τους συμμάχους των. Και ούτως ετελείωσε το θέρος.

87.

Επανεμφάνισις του λοιμού

Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, η νόσος ενέσκηψε δια δευτέραν φοράν εις τας Αθήνας. Είναι, αληθές ότι ουδέποτε είχεν εκλείψει εντελώς, είχεν όμως επέλθει κάποια διακοπή του κακού. Την δευτέραν αυτήν φοράν, διήρκεσεν όχι ολιγώτερον από εν έτος, ενώ την πρώτην ολόκληρα δύο έτη, εις τρόπον ώστε τίποτε άλλο περισσότερον από την νόσον δεν κατέβαλεν ηθικώς και δεν εξησθένησεν υλικώς την πόλιν. Διότι από τους στρατευσίμους του μητρώου των τριών ευπορωτέρων τάξεων, όχι ολιγώτεροι από τέσσαρας χιλιάδας τετρακόσιους οπλίται και τριακόσιοι ιππείς απέθαναν, ενώ είναι αδύνατον να εξακριβωθή πόσοι απέθαναν από τους λοιπούς κατοίκους της πόλεως. Κατά την ιδίαν εποχήν, έγιναν και πολλοί σεισμοί εις τας Αθήνας, την Εύβοιαν και την Βοιωτίαν και προ πάντων τον Βοιωτικόν Ορχομενόν.

88.

Ο εις Σικελίαν Αθηναϊκός στρατός προσβάλλει ανεπιτυχώς την νήσον Λιπάραν

Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνος, η εις την Σικελίαν σταλείσα Αθηναϊκή δύναμις, μαζί με τους Ρηγίνους, εξεστράτευσαν με μοίραν στόλου, αποτελουμένην από τριάκοντα πλοία εναντίον των καλουμένων νήσων του Αιόλου, κατά των οποίων δεν ήτο δυνατή εκστρατεία εν καιρώ θέρους, ένεκα ανυδρίας. Αι νήσοι του Αιόλου ανήκουν εις τους Λιπαραίους, αποίκους των Κνιδίων, οι οποίοι κατοικούν εις μίαν από αυτάς, όχι μεγάλην, καλουμένην Λιπάραν, από την οποίαν μετέβαιναν και εκαλλιέργουν τας άλλας, την Διδύμην την Στρογγύλην και την Ιεράν. Οι κάτοικοι των μερών εκείνων πιστεύουν ότι ο Ήφαιστος είχε το σιδηρουργείον του εις την Ιεράν [12], διότι κατά την νύκτα υψώνοντο απ' αυτήν μεγάλαι φλόγες και την ημέραν καπνός. Αι εν λόγω νήσοι κείνται απέναντι του εδάφους των Σικελών και Μεσσηνίων, και ήσαν σύμμαχοι των Συρακουσίων. Οι Αθηναίοι, βλέποντες ότι και μετά την καταστροφήν των κτημάτων των οι κάτοικοι επέμεναν αρνούμενοι να προσχωρήσουν εις αυτούς, απέπλευσαν εις το Ρήγιον. Και ούτως ετελείωσε και ο χειμών και το πέμπτον έτος του παρόντος πολέμου, του οποίου την Ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 6ον : 426 - 425 πΧ

89.

Σεισμοί αποτρέπουν τους Λακεδαιμονίους να εισβάλουν εις την Αττικήν

Κατά το επόμενον θέρος, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοι, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Άγιδος, υιού του Αρχιδάμου, ήλθαν μέχρι του Ισθμού με την πρόθεσιν να εισβάλουν εις την Αττικήν αλλ' επειδή έγιναν πολλοί σεισμοί επέστρεψαν οπίσω, χωρίς να γίνη εισβολή. Κατά την ιδίαν περίπου εποχήν, ενώ εξηκολούθουν οι σεισμοί, η θάλασσα, αφού απεσύρθη από την παραλίαν των Οροβιών της Ευβοίας και επυργώθη εις κύμα, επέδραμε τμήμα της πόλεως, και εν μέρει μεν υπεχώρησεν, εν μέρει όμως κατέκλυσε την ακτήν, ούτως ώστε ό,τι πριν ήτο γη, είναι σήμερον θάλασσα, και όσοι δεν επρόφθασαν να καταφύγουν εις τα υψηλότερα σημεία, επνίγησαν. Και περί την νήσον Αταλάντην, κειμένην πλησίον της παραλίας των Οπουντίων Λοκρών, έγινε παρομοία πλημμύρα, η οποία παρέσυρε μέρος του Αθηναϊκού φρουρίου και συνέτριψεν εν εκ των δύο πλοίων, τα οποία ήσαν ανειλκυσμένα επί της ξηράς. Και εις την Πεπάρηθον [13], η θάλασσα απεσύρθη από την παραλίαν αλλά δεν κατέκλυσε την ξηράν, σεισμός όμως κατέρριψε μέρος του τείχους και το πρυτανείον και ολίγας άλλας οικίας. Αιτία του φαινομένου αυτού κατά την γνώμην μου είναι ότι ο σεισμός, εις το σημείον όπου ήτο ισχυρότερος, έσπρωξε προς τα οπίσω την θάλασσαν και με την αιφνιδίαν παλινδρόμησίν της κατέστησε την πλημμύραν βιαιοτέραν, χωρίς τον σεισμόν όμως μου φαίνεται ότι δεν ημπορούσε να συμβή τούτο.

90.

Επιτυχίαι των Αθηναίων εις την Σικελίαν

Κατά το ίδιον θέρος, και άλλοι λαοί διεξήγαν εις την Σικελίαν διαφόρους πολεμικάς επιχειρήσεις και οι ίδιοι οι Έλληνες κάτοικοι της νήσου επολέμουν εναντίον αλλήλων, των Αθηναίων συμπραττόντων με τους ιδικούς των συμμάχους. Μόνον τας αξιολογωτέρας πράξεις, εις τας οποίας έλαβαν μέρος οι Αθηναίοι, είτε επιτιθέμενοι με τους συμμάχους των, είτε αμυνόμενοι εναντίον των εχθρών των, θα μνημονεύσω. Φονευθέντος του στρατηγού των Αθηναίων Χαροιάδου υπό των Συρακουσίων εις μάχην ο Λάχης μείνας μόνος αρχηγός του στόλου, εξεστράτευσε με τους συμμάχους εναντίον των Μύλων, πόλεως ανηκούσης εις τους Μεσσηνίους. Αι Μύλαι έτυχε τότε να φρουρούνται από δύο τάγματα Μεσσηνίων, οι οποίοι είχαν στήσει ενέδραν κατά του αποβατικού σώματος των Αθηναίων. Αλλ' οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι έτρεψαν εις φυγήν τους ενεδρεύοντας και εφόνευσαν πολλούς απ' αυτούς, και επιτεθέντες κατά του φρουρίου, ηνάγκασαν την φρουράν να παραδώση δια συνθήκης την ακρόπολιν και βαδίση μαζί των εναντίον της Μεσσήνης. Μετά τούτο, οι Μεσσήνιοι, βλέποντες την προσέγγισιν των Αθηναίων και των συμμάχων των, εσυνθηκολόγησαν και αυτοί, δώσαντες ομήρους και ρυθμίσαντες τα πράγματά των κατά τρόπον παρέχοντα εμπιστοσύνην εις τους Αθηναίους.

91.

Εκστρατείαι των Αθηναίων περί την Πελοπόννησον, κατά της Μήλου και της Τανάγρας

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, οι Αθηναίοι έστειλαν περί την Πελοπόννησον μοίραν στόλου 30 πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Δημοσθένους, υιού του Αλκισθένους, και του Προκλέους, υιού του Θεοδώρου, και άλλην μοίραν εξήντα πλοίων και δυο χιλιάδας οπλίτας εις την Μήλον [14], υπό την αρχηγίαν του Νικίου, υιού του Νικηράτου. Διότι ήθελαν να εξαναγκάσουν να ταχτούν με το μέρος των τους Μηλίους, οι οποίοι, αν και νησιώται ηρνούντο να υποταχτούν εις αυτούς και δεν ήθελαν να λάβουν μέρος εις την συμμαχίαν των. Επειδή όμως, μολονότι ηρήμωναν την γην των, αυτοί δεν υπέκυπταν, αποπλεύσαντες εκ της Μήλου έπλευσαν εις τον Ωρωπόν της Γραϊκής, όπου προσήγγισαν την νύκτα και οι πεζοναύται αποβιβασθέντες προήλασαν αμέσως δια ξηράς εις την περιφέρειαν της Τανάγρας της Βοιωτίας. Εκεί, ειδοποιηθείσα δια σήματος, ήλθεν εις προϋπάντησίν των εξ Αθηνών δια ξηράς όλη η διαθέσιμος στρατιωτική δύναμις, υπό την αρχηγίαν του Ιππονίκου, υιού του Καλλίου, και του Ευρυμέδοντος, υιού του Θουκλέους. Και στρατοπεδεύσαντες, ελεηλάτουν καθ' όλην την ημέραν την περιφέρειαν της Τανάγρας, όπου και διενυκτέρευσαν. Και την επομένην, νικήσαντες τους Ταναγραίους, οι οποίοι εξήλθαν από την πόλιν δια να τους επιτεθούν, και μερικούς Θηβαίους, οι οποίοι είχαν προστάξει εις βοήθειάν των, αφού εσκύλευσαν τους πεσόντας και έστησαν τρόπαιον, επέστρεψαν οι μεν εις την πόλιν, οι δε εις τα πλοία των. Και ο Νικίας πλεύσας με τον στόλον των εξήντα πλοίων παρά την ακτήν, κατέστρεψε τα παράλια μέρη της Λοκρίδος και ακολούθως επέστρεψαν εις τα ίδια.

92.

Οι Λακεδαιμόνιοι ιδρύουν την αποικίαν Ηράκλειαν εις Τραχινίαν

Κατά την ιδίαν περίπου εποχήν, οι Λακεδαιμόνιοι ήρχισαν την ίδρυσιν της Ηρακλείας, αποικίας των εις την Τραχινίαν, με την εξής πρόθεσιν. Το σύνολον των Μαλιέων διαιρούνται εις τρία, τους Παραλίους, τους Ιερείς και τους Τραχινίους. Εξ αυτών οι Τραχίνιοι, αφού κατεστράφησαν συνεπεία πολέμου προς τους γείτονάς των Οιταίους, εσκέφθησαν κατ' αρχάς να προσχωρήσουν προς τους Αθηναίους, αλλά φοβηθέντες μήπως δεν τους εύρουν πιστούς, εξέλεξαν και έστειλαν ως πρέσβυν εις την Λακεδαίμονα τον Τεισαμενόν, δια να επικαλεστούν την βοήθειάν των. Της πρεσβείας μετέσχον και απεσταλμένοι της Λωρίδος, μητροπόλεως της Λακεδαίμονος, οι οποίοι υπέβαλαν την ιδίαν αίτησιν, καθ' όσον και αυτοί υπέφεραν μεγάλως από τους Οιταίους. Αφού ήκουσαν την αίτησίν των, οι Λακεδαιμόνιοι απεφάσισαν την ίδρυσιν της αποικίας, όχι μόνον δια να βοηθήσουν τους Τραχινίους και τους Δωριείς, αλλά και συγχρόνως διότι ενόμιζαν ότι η ίδρυσις της νέας πόλεως παρείχε στρατηγικά πλεονεκτήματα διά την διεξαγωγήν του πολέμου εναντίον των Αθηναίων. Διότι και ναυτικόν ημπορούσε να εξοπλισθή εκεί, εις τρόπον ώστε από μικράν απόστασιν να ημπορούν να διαβούν προς επίθεσιν κατά της Ευβοίας, και η θέσις ήτο χρήσιμος δια την κατά μήκος της ακτής αποστολήν στρατού εις την Χαλκιδικήν [15], και με ολίγας λέξεις είχαν ζωηράν επιθυμίαν να ιδρύσουν την αποικίαν αυτήν. Πρώτον, λοιπόν, συνεβουλεύθησαν το μαντείον των Δελφών, και κατά προτροπήν αυτού, εξέπεμψαν τους αποίκους, από τους ιδικούς των πολίτας και από τους περιοίκους, προσκαλέσαντες συγχρόνως να μετάσχουν της αποικίας και όσοι από τους άλλους Έλληνας ήθελαν, εκτός Ιώνων, Αχαιών και μερικών άλλων φύλων. Αρχηγοί της αποικίας και οργανωταί αυτής απεστάλησαν υπό των Λακεδαιμονίων τρεις, ο Λέων, ο Αλκίδας, και ο Δαμάγων,οι οποίοι εγκατασταθέντες εκεί έκτισαν νέον τείχος της πόλεως, η οποία σήμερον ονομάζεται Ηράκλεια, απέχουσα από μεν τας Θερμοπύλας σαράντα περίπου στάδια, από δε την θάλασσαν είκοσι. Ήρχισαν συγχρόνως να κατασκευάζουν νεώρια, και χάριν ασφαλεστέρας αμύνης της πόλεως απέφραξαν το προς τας θερμοπύλας μέρος, δια κατασκευής τείχους επάνω εις αυτό το στενόν.

93. Οι Αθηναίοι, άμα ως ήρχισεν ο συνοικισμός της νέας πόλεως, εφοβήθησαν κατ' αρχάς, διότι ενόμισαν ότι ιδρύεται ως απειλή κατά της Ευβοίας, λόγω της μικράς δια θαλάσσης αποστάσεώς της από το Κήναιον, ακρωτήριον της εν λόγω νήσου. Έπειτα όμως οι φόβοι των διεψεύσθησαν, διότι ουδεμία προήλθεν από την πόλιν αυτήν ζημία. Καθόσον, αφ' ενός μεν οι Θεσσαλοί,οι οποίοι είχαν την υπεροχήν εις τα μέρη αυτά και το έδαφος των οποίων ηπειλείτο από την ίδρυσιν της νέας πόλεως, φοβούμενοι μήπως οι κάτοικοί της αποβούν ισχυροί και επικίνδυνοι γείτονες, δεν έπαυαν να τους πολεμούν και να τους καταστρέφουν μόλις είχαν εγκατασταθή, έως ότου τους εξήντλησαν καθολοκληρίαν, μολονότι ήσαν κατ' αρχάς πολυάριθμοι (διότι, εφόσον την οργάνωσιν της αποικίας ανέλαβαν οι Λακεδαιμόνιοι, καθείς προσήρχετο με θάρρος, θεωρών την νέαν πόλιν ασφαλή). Αφ' ετέρου όμως, εις την καταστροφήν των πραγμάτων και την ελάττωσιν του πληθυσμού της πόλεως συνετέλεσαν όχι ολιγώτερον οι υπό των ιδίων των Λακεδαιμονίων αποστελλόμενοι άρχοντες, οι οποίοι με την καταπιεστικήν και πολλάκις άδικον διοίκησίν των απεθάρρυναν τους πολλούς, εις τρόπον ώστε εις το τέλος οι γείτονες κατώρθωσαν να τους καταβάλουν ευκόλως.

94.

Ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης εκστρατεύει εις Λευκάδα

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, και περί την ιδίαν εποχήν που οι Αθηναίοι έχαναν τον καιρόν των εις την Μήλον, οι στρατιώται που επέβαιναν επί της μοίρας των τριάντα Αθηναϊκών πλοίων, ενώ επεριπόλουν περί την Πελοπόννησον, έστησαν κατ' αρχάς ενέδραν εις τον Ελλομενόν της χώρας των Λευκαδίων και εφόνευσαν μερικούς από την φρουράν. Ακολούθως εξεστράτευσαν εναντίον της πόλεως της Λευκάδος με μεγαλυτέραν στρατιωτικήν δύναμιν, δηλαδή με όλους τους Ακαρνάνας, οι οποίοι εξαιρουμένων των Οινιαδών, ηκολούθησαν με όλας τας στρατιωτικάς δυνάμεις των, μερικούς Ζακυνθίους και Κεφαλλήνας και δέκα πέντε Κερκυραϊκά πλοία. Και οι μεν Λευκάδιοι, μολονότι έβλεπαν λεηλατουμένην την χώραν των και την έξω του ισθμού και την εντός αυτού, όπου κείται και η πόλις και ο ναός του Απόλλωνος, έμεναν αδρανείς, αναγκαζόμενοι εις τούτο από την αριθμητικήν υπεροχήν των εχθρών. Οι Ακαρνάνες, εξ άλλου, απήτουν από τον στρατηγόν των Αθηναίων Δημοσθένη να τους αποκλείσει δια της οικοδομής τείχους, διότι επίστευαν ότι ευκόλως θα τους ηνάγκαζαν να παραδοθούν και θ' απηλλάσσοντο κατ' αυτόν τον τρόπον από μίαν ανέκαθεν εχθρικήν προς αυτούς πόλιν.

Ο Δημοσθένης επιτίθεται κατά των Αιτωλών και ηττάται

Αλλά κατά τον ίδιον ακριβώς καιρόν, ο Δημοσθένης επείσθη από τους Μεσσηνίους της Ναυπάκτου ότι ήτο λαμπρά δι' αυτόν ευκαιρία, αφού είχεν άπαξ συγκεντρώσει τόσον στρατόν, να επιτεθή εναντίον των Αιτωλών, και διότι ήσαν εχθροί της Ναυπάκτου, και διότι, εάν τους νικήση, θα υποτάξη ευκόλως εις τους Αθηναίους και τα παρακείμενα μέρη της Στερεάς. Καθόσον υπεστήριζαν ότι ο Αιτωλικός λαός είναι αληθώς πολυάριθμος και πολεμικός, αλλ' επειδή κατοικεί εις κώμας ατειχίστους, αι οποίαι μάλιστα κείνται εις μεγάλην απόστασιν η μία από την άλλην, και είναι ελαφρώς ωπλισμένοι, δεν είναι δύσκολον να νικηθούν πριν συγκεντρωθούν προς κοινήν άμυναν. Συνίστων δε να επιτεθή πρώτον εναντίον των Αποδοτών, έπειτα εναντίον των Οφιονέων και τελευταία εναντίον των Ευρυτάνων, οι οποίοι αποτελούν το μεγαλύτερον μέρος των Αιτωλών, ομιλούν γλώσσαν πολύ δυσνόητον και τρώγουν, καθώς λέγουν, άψητον κρέας. Μετά την υποταγήν τωόντι αυτών, και οι λοιποί θα προσχωρήσουν ευκόλως.

95. Ο Δημοσθένης επείσθη όχι μόνον δια να υποχρεώση τους Μεσσηνίους, αλλά κυρίως διότι επίστευεν ότι χωρίς ενισχύσεις από τας Αθήνας ημπορεί, αφού οι Αιτωλοί ενωθούν μαζί του, να βαδίση με τους Στερεολλαδίτας συμμάχους δια ξηράς εναντίον της Βοιωτίας. Προς τούτο, θα διήρχετο από το έδαφος των Οζολών Λοκρών, δια να φθάση εις το Κυτίνιον της Δωρίδος, έχων δεξιά τον Παρνασσόν, έως ότου κατέλθη εις το έδαφος των Φωκέων, οι οποίοι εθεωρούντο ότι θα ελάμβαναν προθύμως μέρος εις την εκστρατείαν, λόγω της κατά παράδοσιν φιλίας των με τους Αθηναίους, ή άλλως θα ημπορούσαν να εξαναγκασθούν εις τούτο. Και όταν έφθανεν εις την Φωκίδα ήτο πλέον εις τα όρια της Βοιωτίας. Εξέπλευσε λοιπόν από την Λευκάδα, εναντίον της γνώμης των Ακαρνάνων, με όλας του τας δυνάμεις, και ήλθε πλέων πλησίον της ακτής, εις το Σόλλιον, όπου τους ανεκοίνωσε το σχέδιόν του. Αλλ' επειδή οι Ακαρνάνες δεν το ενέκριναν, λόγω της αρνήσεώς του ν' αποκλείση την Λευκάδα, αυτός με τον υπόλοιπον στρατόν, αποτελούμενον από Κεφαλλήνας, Μεσσηνίους, Ζακυνθίους, και τριακοσίους Αθηναίους πεζοναύτας, οι οποίοι επέβαιναν επί των Αθηναϊκών πλοίων (διότι τα δέκα πέντε Κερκυραϊκά είχαν αναχωρήσει), εξεστράτευσεν εναντίον των Αιτωλών, εκκινήσας από τον Οινεώνα της Λοκρίδος. Οι Οζόλαι αυτοί Λοκροί ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων, και επρόκειτο να έλθουν με όλας των τας δυνάμεις εις συνάντησίν των εις το εσωτερικόν της χώρας, καθόσον, ως γείτονες των Αιτωλών και φέροντες τον ίδιον οπλισμόν, εθεωρούντο ότι θα ήσαν χρησιμώτατον να λάβουν μέρος εις την εκστρατείαν, διότι και τον τρόπον του πολέμου των Αιτωλών εγνώριζαν και την χώραν.

96. Αφού δε διενυκτέρευσε με τον στρατόν εις τον περίβολον του ναού του Νεμείου Διός, εντός του οποίου ως λέγεται, εφονεύθη υπό των κατοίκων ο ποιητής Ησίοδος, εις τον οποίον χρησμός είχε προείπει ότι θ' αποθάνη εις την Νεμέαν, εξεκίνησε κατά τα εξημερώματα, διευθυνόμενος εις την Αιτωλίαν. Την πρώτην ημέραν εκυρίευσε την Ποτιδανίαν, την δευτέραν το Κρωκύλειον και την τρίτην το Τείχιον, όπου και έμεινεν, αποστείλας τα λάφυρα εις το Ευπάλιον της Λοκρίδος, διότι εσκόπευε να υποτάξη τα άλλα μέρη προηγουμένως, να επιστρέψη έπειτα εις την Ναύπακτον, και τότε μόνον να εκστρατεύση εναντίον των Οφιονέων, εάν ηρνούντο να προσχωρήσουν. Αλλ' η στρατιωτική αυτή ετοιμασία δεν διέφυγε την προσοχήν των Αιτωλών, ούτε όταν το πρώτον εσχεδιάσθη, και μόλις εισέβαλεν ο στρατός εις το έδαφός των, όλοι έτρεξαν εις απόκρουσίν του με μεγάλας δυνάμεις εις τρόπον ώστε προσήλθαν και οι πλέον απομακρυσμένοι από τους Οφιονείς, οι Βωμιείς δηλαδή και οι Καλλιείς, οι οποίοι κατοικούν προς την διεύθυνσιν του Μαλιακού κόλπου.

97. Οι Μεσσήνιοι εξηκολούθουν να δίδουν εις τον Δημοσθένη τας ιδίας συμβουλάς που του έδιδαν εξ αρχής. Του εξήγουν ότι η καθυπόταξις των Αιτωλών ήτο εύκολος και συνίστων να επιτεθή το ταχύτερον εναντίον των διαφόρων κωμοπόλεων, προσπαθών να καταλάβη κάθε φοράν εκείνας που είναι εις τον δρόμον του, χωρίς να περιμένη έως ότου συγκεντρωθούν όλοι εναντίον του. Ο Δημοσθένης επείσθη εις τους λόγους των, και τας ελπίδας του εστήριξεν εις την καλήν του τύχην, διότι όλα επήγαιναν κατ' ευχήν. Χωρίς δε να περιμένη τους Λοκρούς, οι οποίοι επρόκειτο να έλθουν εις βοήθειάν του και τους οποίους εχρειάζετο (διότι του έλειπαν προ πάντων ελαφροί ακοντισταί), επετέθη εναντίον του Αιγιτίου και το κατέλαβε με την πρώτην έφοδον και χωρίς αντίστασιν. Διότι οι κάτοικοι το είχαν εκκενώσει κρυφίως και είχαν καταλάβει τους υπερκείμενους της πόλεως λόφους. Η πόλις, τωόντι, ήτο κτισμένη πλησίον εις υψώματα και απείχεν από την θάλασσαν ογδοήντα περίπου στάδια [16]. Αλλ' οι Αιτωλοί, οι οποίοι είχαν ήδη σπεύσει προς βοήθειαν του Αιγιτίου, επετίθεντο εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων των, κατερχόμενοι άλλοι δρομαίως και ένα λόφον και άλλοι από άλλον και βάλλοντες εναντίον των με ακόντια. Και οσάκις μεν ο στρατός των Αθηναίων προήλαυνεν, αυτοί υπεχώρουν, οσάκις δε εκείνος υπεχώρει, αυτοί επετίθεντο. Το είδος τούτο της μάχης, το οποίον συνίστατο εις αλλεπαλλήλους καταδιώξεις και υποχωρήσεις, διήρκεσεν επί πολύ, και οι Αθηναίοι ήσαν υποδεέστεροι και εις τας δύο.

98. Εφόσον οι τοξόται των είχαν βέλη και την δύναμιν να τα μεταχειρίζονται, οι Αθηναίοι αντείχαν, διότι οι Αιτωλοί, οι οποίοι έφεραν ελαφρόν οπλισμόν, εφόσον ετοξεύοντο, ανεχαιτίζοντο. Αλλ' όταν οι τοξόται, μετά τον θάνατον του αρχηγού των, διεσκορπίσθησαν, καί το κύριον σώμα του στρατού ήτο κατάκοπον, λόγω της πολύ μακράς και μονοτόνου πάλης, και οι Αιτωλοί τους επίεζαν εκ του πλησίον, ακοντίζοντες αυτούς, τότε πλέον ετράπησαν εις φυγήν, και επειδή ο οδηγός των Χρόμων, ο Μεσσήνιος, είχε φονευθή, έπιπταν μέσα εις αδιεξόδους χαράδρας και εις μέρη που δεν εγνώριζαν και εκεί εύρισκαν τον θάνατον. Οι Αιτωλοί, εξ άλλου, που ήσαν ωκύποδες και ελαφρώς οπλισμένοι, τους κατεδίωκαν κατά πόδας, τους ηκόντιζαν, και συλλαμβάνοντες πολλούς την ώραν ακριβώς που έφευγαν, τους υφόνευαν. Τους περισσοτέρους όμως, οι οποίοι έχασαν τον δρόμον και έπεσαν μέσα εις το δάσος, από το οποίον δεν υπήρχε διέξοδος, έφεραν φωτιά, με την οποίαν ήναψαν το δάσος από όλα τα μέρη, και τους έκαυσαν. Ο στρατός των Αθηναίων εδοκίμασε κάθε είδος φυγής και εδοκιμάσθη από κάθε είδος ολέθρου, και όσοι περιεσώθησαν με πολλήν δυσκολίαν κατόρθωσαν να καταφύγουν εις τον παραθαλάσσιον Οινεώνα της Λοκρίδος, από όπου ακριβώς είχαν εκκινήσει. Εφονεύθησαν δε και από τους συμμάχους πολλοί και από τους ιδίους τους Αθηναίους εκατόν είκοσι οπλίται. Τόσοι πολλοί και εις το άνθος της ηλικίας των εφονεύθησαν εκεί, οι καλλίτεροι αληθώς στρατιώται, τους οποίους η πόλις των Αθηνών έχασε κατά την διάρκειαν του πολέμου αυτού. Εφονεύθη δε και ο Προκλής, εις από τους δύο στρατηγούς. Και αφού εζήτησαν από τους Αιτωλούς βραχείαν ανακωχήν προς συλλογήν των νεκρών των, επέστρεψαν εις Ναύπακτον, από όπου μετεφέρθησαν ακολούθως εις Αθήνας δια του στόλου. Αλλ' ο Δημοσθένης παρέμεινεν εις την Ναύπακτον και τα πέριξ, διότι ένεκα των γενομένων εφοβείτο τους Αθηναίους.

99.

Επιτυχία του Αθηναϊκοϋ στρατού εις Σικελίαν

Την ιδίαν περίπου εποχήν και ο Αθηναϊκός στρατός που ήτο εις την Σικελίαν έπλευσεν εις την Λοκρίδα, όπου ενήργησεν απόβασιν κατά την οποίαν ενίκησαν τους προσδραμόντας εναντίον των Λοκρούς, και κατέλαβαν έρυμα κείμενον πλησίον του ποταμού Άληκος.

100.

Εισβολή των Λακεδαιμονίων εις Οζόλας Λοκρούς

Κατά το ίδιον θέρος, οι Αιτωλοί, οι οποίοι είχαν στείλει από πριν εις την Κόρινθον και την Λακεδαίμονα πρέσβεις, τον Οφιονέα Τόλοφον, τον Ευρυτάνα Βοριάδην, και τον Αποδωτόν Τείσανδρον, τους παρεκίνουν να τους στείλουν στρατόν, δια να τιμωρήσουν την Ναύπακτον, διότι επροκάλεσε την Αθηναϊκήν εισβολήν. Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν τωόντι περί το φθινόπωρον τρεις χιλιάδας οπλίτας από τους συμμάχους, εκ των οποίων οι πεντακόσιοι ήσαν από την πόλιν Ηράκλειαν, η οποία είχε κτισθή νεωστί εις την Τραχίνα. Αρχηγός της εκστρατείας ήτο ο Σπαρτιάτης Ευρύλοχος, έχων βοηθούς τους συμπολίτας του Μακάριον και Μενεδάϊον.

101. Όταν ο στρατός συνεκεντρώθη εις τους Δελφούς, ο Ευρύλοχος έστειλε κήρυκα προς τους Οζόλας Λοκρούς, και διότι ο δρόμος προς την Ναύπακτον διέρχεται δια του εδάφους των, και διότι ήθελε να τους αποσπάση από την συμμαχίαν των Αθηναίων. Από τους Λοκρούς, οι κάτοικοι της Αμφίσσης ιδίως συνέπραξαν μαζύ του, ένεκα του φόβου, τον οποίον τους ενέπνεεν η έχθρα των Φωκέων. Αυτοί πρώτοι, δώσαντες ομήρους, έπεισαν και άλλους, οι οποίοι εφοβούντο τον επερχόμενον στρατόν, να κάμουν το ίδιον, πρώτον τους γείτονάς των Μυονείς (διότι δια του εδάφους των η είσοδος εις την Λοκρίδα είναι δυσχερεστάτη), και έπειτα τους Ιπνείς, τους Μεσσαπίους, τους Τριταιείς, τους Χαλαίους, τους Τολοφωνίους, τους Ησσίους και τους Οιανθείς. Όλοι αυτοί έλαβαν μέρος εις την εκστρατείαν. Οι Ολπαίοι έδωσαν μεν ομήρους, αλλά δεν ηκολούθησαν τους άλλους, ενώ οι Υαίοι δεν έδωσαν ομήρους, παρά αφού εκυριεύθη η κωμόπολίς των η οποία ονομάζεται Πόλις.

102. Όταν τα πάντα ήσαν έτοιμα, και ετοποθέτησε τους ομήρους εις το Κυτίνιον της Δωρίδος προς φύλαξιν, ο Ευρύλοχος προήλασε με τον στρατόν εναντίον της Ναυπάκτου δια του εδάφους των Λοκρών, κατά την πορείαν δε κατέλαβε τας Λοκρικάς πόλεις Οινεώνα και Ευπάλιον, αι οποίαι ηρνήθησαν να προσχωρήσουν. Άμα δ' έφθασαν εις την Ναυπακτίαν και συγχρόνως οι Αιτωλοί είχαν ήδη έλθει προς βοήθειαν, ήρχισαν να ερημώνουν την χώραν και κατέλαβαν τα προάστεια, τα οποία ήσαν ατείχιστα. Ακολούθως ήλθαν εις το Μολύκρειον, που ήτο αποικία των Κορινθίων αλλ' υποτελές εις τας Αθήνας, και το εκυρίευσαν. Ο Αθηναίος εν τούτοις Δημοσθένης (όστις μετά την αποτυχίαν που είχε πάθει εις την Αιτωλίαν, ευρίσκετο ακόμη εις τα πέριξ της Ναυπάκτου) επληροφορήθη εγκαίρως τα της εκστρατείας, και επειδή ανησύχησε δια την ασφάλειαν της πόλεως, ήλθε προς τους Ακαρνάνας και τους έπεισε, μολονότι με πολλήν δυσκολίαν, λόγω της αναχωρήσεώς του από την Λευκάδα, να έλθουν εις βοήθειαν της Ναυπάκτου. Οι Ακαρνάνες έστειλαν υπό τας διαταγάς του χιλίους οπλίτας, οι οποίοι μετεφέρθησαν δια του στόλου και εισελθόντες εις την πόλιν, την έσωσαν. Διότι υπήρχε φόβος μήπως, ένεκα του μεγέθους του τείχους και της ανεπαρκείας των υπερασπιστών του δεν θα αντείχε. Ο Ευρύλοχος, εξ άλλου, με τον στρατόν του, άμα έμαθαν την είσοδον της δυνάμεως αυτής και το αδύνατον επομένως του να κυριεύσουν την πόλιν εξ εφόδου ανεχώρησαν όχι εις την Πελοπόννησον, αλλ' εις την χώραν, η οποία ονομάζεται σήμερον Αιολίς, εις την Καλυδώνα δηλαδή, την Πλευρώνα και τα γειτονικά μέρη, και εις το Πρόσχιον της Αιτωλίας. Διότι οι Αμπρακιώται ήλθαν και τους παρεκίνουν να επιτεθούν από κοινού με αυτούς εναντίον του Αμφιλοχικού Άργους και της λοιπής Αμφιλοχίας και συγχρόνως εναντίον της Ακαρνανίας, υπεστηρίζοντες ότι αν γίνουν κύριοι των μερών αυτών, όλοι οι κάτοικοι της Στερεάς θα γίνουν σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Ο Ευρύλοχος επείσθη, και αφού απέλυσε τους Αιτωλούς, παρέμεινεν ησυχάζων εις τα μέρη αυτά με τον στρατόν του περιμένων έως ότου επιστρατευθούν οι Αμπρακιώται και έλθη τοιουτοτρόπως η κατάλληλος ώρα, δια να σπεύση εις βοήθειάν των εναντίον του Άργους. Και τοιουτοτρόπως έληξε το θέρος.

103.

Συγκρούσεις του Αθηναϊκού στρατού εις Σικελίαν

Κατά τον ακόλουθον χειμώνα, ο Αθηναϊκός στρατός της Σικελίας εξεστράτευσε μαζί με τους Σικελιώτας συμμάχους των, και όσους από τους βαρβάρους κατοίκους της νήσου είχαν υποταχθή προηγουμένως υπό την κυριαρχίαν των Συρακουσίων και ήσαν σύμμαχοί των, αλλ' είχαν ήδη επαναστατήσει εναντίον των, και συνέπρατταν με τους Αθηναίους, και επετέθησαν εναντίον της Σικελικής πόλεως Ινήσσης, της οποίας την ακρόπολιν κατείχαν οι Συρακούσιοι. Επειδή όμως δεν ημπόρεσαν να την κυριεύσουν, απεσύρθησαν. Αλλά κατά την υποχώρησιν, οι Συρακούσιοι εξήλθαν από τα οχυρώματα των και επέπεσαν κατά των συμμάχων, οι οποίοι απετέλουν την οπισθοφυλακήν των Αθηναίων, και έτρεψαν μέρος απ' αυτούς εις φυγήν, φονεύσαντες όχι ολίγους. Μετά τούτο, οι Αθηναίοι πεζοναύται του στόλου, των οποίων ηγείτο ο Λάχης, ενήργησαν μερικάς αποβάσεις εις την Λοκρίδα και συνάψαντες μάχην πλησίον του ποταμού Καϊκίνου προς τριακόσιους περίπου Λοκρούς, οι οποίοι είχαν σπεύσει εναντίον των υπό την αρχηγίαν του Προξένου, υιού του Καπάτωνος, τους ενίκησαν, και αφού εσκύλευσαν τους πεσόντας, ανεχώρησαν.

104.

Καθαρμός της Δήλου

Κατά τον ίδιον χειμώνα, οι Αθηναίοι προέβησαν εις καθαρμόν της Δήλου, συμμορφούμενοι προς κάποιον χρησμόν. Είναι αληθές ότι και ο τύραννος Πεισίστρατος είχε προβή προηγουμένως εις τοιούτον καθαρμόν, όχι όμως της όλης νήσου, αλλά μόνον του μέρους, το οποίον φαίνεται από τον ναόν. Τώρα όμως ο καθαρμός επεξετάθη εις όλην την νήσον και έγινε κατά τον εξής τρόπον. Εσήκωσαν όλους τους νεκρούς και τα φέρετρά των που υπήρχαν εις την Δήλον, και διέταξαν του λοιπού ούτε ν' αποθνήσκη κανείς, ούτε να γεννάται εις την νήσον, αλλ' οι ετοιμοθάνατοι και αι ετοιμόγεννοι να μεταφέρονται εις την Ρήνειαν. Η απόστασις της Ρηνείας από την Δήλον είναι τόσον μικρά, ώστε ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης, ο όποιος επί εν διάστημα είχεν ισχυρόν στόλον, υπέβαλεν υπό την κυριαρχίαν του και άλλας νήσους και αφού εκυρίευσε την Ρήνειαν την αφιέρωσεν εις τον Δήλιον Απόλλωνα, προσδέσας αυτήν εις την Δήλον με άλυσον. Και τότε, πρώτην φοράν μετά τον καθαρμόν, καθιέρωσαν οι Αθηναίοι την κατά πενταετίαν τελουμένην εορτήν. Και εις παλαιοτέραν άλλωστε εποχήν εγίνετο εκεί μεγάλη πανήγυρις, εις την οποίαν συνέρρεαν ως θεαταί συν γυναιξί και τέκνοις οι Ίωνες και οι κάτοικοι των γειτονικών νήσων (καθώς τώρα οι Ίωνες προσέρχονται ως θεαταί εις τα Εφέσια), και ετελούντο εκεί αγώνες γυμναστικοί και μουσικοί και α πόλεις εχορήγουν θιάσους ορχήσεων. Ότι τοιούτος ήτο ο χαρακτήρ της πανηγύρεως μαρτυρεί ιδίως ο Όμηρος εις τους επομένους στίχους του Ύμνου προς τον Απόλλωνα.

Άλλοτε πάλιν εις την Δήλον, Φοίβε, τέρπεται προ πάντων η ψυχή σου.
Εκεί συναθροίζοντο προς τιμήν σου οι μακροχίτωνες Ίωνες,
Με τα τέκνα και τας γυναίκάς των, επί της οδού, της αγούσης εις τον ναόν.
Εκεί, με πυγμαχίας και ορχήσεις και άσματα,
Υμνούν το όνομά σου και σε τέρπουν, όταν τελούν τους αγώνάς των.

Αλλ' ότι ετελούντο και μουσικοί αγώνες οι οποίοι προσείλκυαν πολλούς αγωνιστάς, μαρτυρεί πάλιν ο ποιητής δια των επομένων στίχων του ιδίου Ύμνου, όπου, αφού υμνεί τον Δηλιακόν χορόν των γυναικών, τελειώνει τον έπαινον με τους εξής στίχους εις τους οποίους μνημονεύει και τον εαυτόν του:

Εμπρός, ας είναι ίλεοι προς ημάς ο Απόλλων και η Άρτεμις.
Και σεις χαίρετε όλοι (παρθένοι). Τηρήσατε και εις το μέλλον την ανάμνησίν μου,
Και όταν κανείς από τους βασανισμένους της γης
Έλθη εδώ και σας ερωτήση:
"Ποίος, κόραι μου, σας φαίνεται γλυκύτερος από τους αοιδούς,
Όσοι συχνάζουν εδώ, και ποίος σας τέρπει περισσότερον;"
Αποκριθήτε σεις με μίαν φωνήν και με λόγους επαινετικούς:
"Ο τυφλός που κατοικεί εις την πετρώδη Χίον".

Αυταί είναι αι μαρτυρίαι που έχομεν από τον Όμηρον, ότι και εις την παλαιάν εποχήν ετελείτο μεγάλη πανήγυρις και εορτή εις την Δήλον. Βραδύτερον, οι Κυκλαδίται και οι Αθηναίοι εξηκολούθουν να στέλλουν τους θιάσους των ορχήσεων μαζί με τα αφιερώματα, αλλ' οι αγώνες και τα πλείστα της τελετής, ως ήτο φυσικόν, περιέπεσαν εις αχρηστίαν, ένεκα των ατυχιών της Ιωνίας, έως ότου τέλος οι Αθηναίοι αποκατέστησαν τους αγώνας, προσθέσαντες δια πρώτην τότε φοράν και ιπποδρομίας.

105.

Εκστρατεία και ήττα των Λακεδαιμονίων εις Ακαρνανίαν

Κατά τον ίδιον χειμώνα, οι Αμπρακιώται, προς εκπλήρωσιν της προς τον Ευρύλοχον υποσχέσεως, με την οποίαν επέτυχαν την παραμονήν του στρατού του, εξεστράτευσαν εναντίον του Αμφιλοχιακού Άργους με στρατόν τριών χιλιάδων οπλιτών, εισέβαλαν εις το έδαφός του και κατέλαβαν τας Όλπας, φρούριον οχυρόν επάνω εις λόφον πλησίον της θαλάσσης, το οποίον εις παλαιοτέραν εποχήν είχαν κτίσει οι Ακαρνάνες και εχρησιμοποίουν ως κοινόν της ομοσπονδίας των δικαστήριον, και το οποίον απέχει είκοσι περίπου στάδια από το Άργος, που είναι πόλις παραθαλασσία. Οι Ακαρνάνες, εξ άλλου, άλλοι προσέτρεξαν εις βοήθειαν και άλλοι εστρατοπέδευσαν εις το μέρος της Αμφιλοχίας, το καλούμενον Κρήναι, δια να επιτηρούν τους υπό την αρχηγίαν του Ευρυλόχου Πελοποννησίους, μήπως διαλαθόν τες ενωθούν με τους Αμπρακιώτας. Έστειλαν συγχρόνως να παρακαλέσουν τον Δημοσθένη, ο οποίος ήτο αρχηγός των Αθηναίων κατά την εκστρατείαν εναντίον της Αιτωλίας, ν' αναλάβη την αρχηγίαν των και ζητήσουν την συνδρομήν της μοίρας των είκοσι Αθηναϊκών πλοίων, που έπλεαν τότε γύρω από την Πελοπόννησον, υπό την αρχηγίαν του Αριστοτέλους, υιού του Τιμοκράτους, και του Ιεροφώντος, υιού του Αντιμνήστου. Αλλά και οι Αμπρακιώται έστειλαν από τας Όλπας αγγελιαφόρον προς τους συμπολίτας των ζητούντες να σταλή προς βοήθειάν των όλη η διαθέσιμος στρατιωτική δύναμις, διότι εφοβούντο μήπως οι Ακαρνάνες εμποδίσουν την έλευσιν του στρατού του Ευρυλόχου και είτε αναγκασθούν να συνάψουν μάχην μόνοι, είτε εκτεθούν εις κίνδυνον, αν θελήσουν να υποχωρήσουν.

106. Αλλ' ο Ευρύλοχος με τον στρατόν του, άμα έμαθαν ότι οι Αμπρακιώται είχαν φθάσει εις τας Όλπας, εξεκίνησαν από το Πρόσχιον και ήρχοντο εσπευσμένως προς ενίσχυσίν των. Και αφού διέβησαν τον Αχελώον, προήλασαν δια της Ακαρνανίας, η οποία είχε μείνει αφρούρητος (ένεκα της αποστολής του στρατού της προς βοήθειαν του Άργους), έχοντες δεξιά την πόλιν του Στράτου με την φρουράν της και αριστερά την άλλην Ακαρνανίαν. Αφού δε διήλθαν την χώραν των Στρατίων, προήλασαν δια της Φυτίας, ακολούθως από το άκρον της Μεδεώνος και έπειτα δια της Λιμναίας. Και αφού διέσχισαν όλην την Ακαρνανίαν, εισήλθαν εις την φιλικήν χώραν των Αγραίων, όπου έφθασαν εις το όρος Θύαμον, επέρασαν δι' αυτού, κατέβησαν εις την Αργείαν, εν καιρώ πλέον νυκτός, και αφού διήλθαν απαρατήρητοι μεταξύ του Άργους και των Ακαρνάνων, που εφρούρουν εις τας Κρήνας, ηνώθησαν με τους Αμπρακιώτας, οι οποίοι κατείχαν τας Όλπας.

107. Αφού ηνώθησαν οι δυο στρατοί, εστάθμευσαν, άμα εξημέρωσε, πλησίον της καλουμένης Μητροπόλεως, όπου εστρατοπέδευσαν. Εξ άλλου, ήλθε μετ' ολίγον η μοίρα των είκοσι Αθηναϊκών πλοίων εις τον Αμπρακικόν κόλπον προς βοήθειαν των Αργείων. Ήλθεν επίσης ο Δημοσθένης επί κεφαλής διακοσίων Μεσσηνίων οπλιτών και εξήντα Αθηναίων τοξοτών. Και τα μεν πλοία ηγκυροβόλησαν αντίκρυ εις τας Όλπας, αποκλείοντα τον λόφον από θαλάσσης, οι δε Ακαρνάνες και ολίγοι Αμφιλόχιοι (καθόσον οι περισσότεροι εξηναγκάσθησαν από τους Αμπρακιώτας να μείνουν ήσυχοι), συγκεντρωμένοι ήδη εις το Άργος, ητοιμάζοντο να δώσουν μάχην εναντίον του εχθρού, αφού εξέλεξαν τον Δημοσθένη γενικόν αρχηγόν του συμμαχικού στρατού, έχοντα υπό τας διαταγάς του τους ιδιαιτέρους των αρχηγούς. Ο Δημοσθένης μετεκίνησε τον στρατόν πλησίον της Όλπης, όπου εστρατοπέδευσε, μεταξύ δ' αυτού και του εχθρού υπήρχε μεγάλη χαράδρα. Και επί πέντε ημέρας ησύχαζαν, την έκτην δε ήρχισαν να παρατάσσωνται και οι δύο προς μάχην. Αλλ' επειδή εφάνη ότι ο Πελοποννησιακός στρατός ήτο πολυαριθμότερος και κατέλαβεν ευρύτερον μέτωπον, ο Δημοσθένης εφοβήθη μήπως κυκλωθή και ετοποθέτησεν εις κάποιον κοίλον και θαμνώδη δρόμον ενέδραν, εκ τετρακοσίων περίπου εν όλω οπλιτών και ελαφρώς ωπλισμένων στρατιωτών, με την διαταγήν να εξορμήσουν κατά την στιγμήν της συγκρούσεως από την κρύπτην των και επιτεθούν εναντίον των νώτων του εχθρού, εις το μέρος όπου η παράταξίς του υπερεφαλάγγιζε την ιδικήν του. Αφού ητοιμάσθησαν, οι δύο στρατοί ήλθαν εις τα χέρια, και ο μεν Δημοσθένης με τους Μεσσηνίους και ολίγους Αθηναίους κατείχε το δεξιόν κέρας, το δε λοιπόν μέτωπον κατείχαν οι Ακαρνάνες, έκαστον απόσπασμα με τον ιδιαίτερον αρχηγόν του, και όσοι Αμφιλόχιοι ακοντισταί ήσαν παρόντες. Οι Πελοποννήσιοι και οι Αμπρακιώται, εξ άλλου, ήσαν παρατεταγμένοι αναμίξ, εξαιρουμένων των Μαντινέων, οι οποίοι ήσαν συγκεντρωμένοι μάλλον προς το αριστερόν, αλλ' όχι το άκρον αριστερόν, το οποίον κατείχεν ο Ευρύλοχος με τους υπ' αυτόν, αντιμετωπίζων τους υπό τον Δημοσθένη Μεσσηνίους.

108. Οι δύο στρατοί είχαν ήδη έλθει εις χείρας, και το αριστερόν κέρας των Πελοποννησίων, αφού υπερεφαλάγγισε το δεξιόν των εχθρών, ήρχισε να το κυκλώνη όταν οι Ακαρνάνες, εξορμήσαντες από την ενέδραν, επέπεσαν αιφνιδίως εκ των νώτων εναντίον των και τους έτρεψαν εις φυγήν, ώστε όχι μόνον κανείς δεν εσκέπτετο ν' αντισταθή αλλά και ο πανικός των παρέσυρεν εις φυγήν και το μεγαλύτερον μέρος του στρατού των. Διότι όταν είδαν την πλήρη ήτταν του υπό τας διαταγάς του Ευρυλόχου επιλέκτου μέρους του στρατού, κατελήφθησαν από μεγαλύτερον πανικόν. Οι Μεσσήνιοι, υπό τον Δημοσθένη, οι οποίοι αντιμετώπισαν τους Πελοποννησίους εις το μέρος αυτό, συνετέλεσαν προ πάντων εις την νίκην. Αλλά το δεξιόν κέρας, εις το οποίον ευρίσκοντο και οι Αμπρακιώται, οι οποίοι είναι ο μαχιμώτερος λαός των μερών εκείνων, ενίκησαν τους απέναντί των εχθρούς και τους κατεδίωξαν προς το Άργος. Αλλ' όταν, επιστρέφοντες από την καταδίωξιν, είδαν την ήτταν του μεγαλυτέρου μέρους του στρατού των, και εξ άλλου επιέζοντο από την επίθεσιν του νικηφόρου τμήματος των Ακαρνάνων, με πολλήν δυσκολίαν κατώρθωσαν να διασωθούν εις τας Όλπας. Αι απώλειαι του στρατού του Ευρυλόχου υπήρξαν μεγάλαι, καθόσον η σπουδή των να εισέλθουν εις τας Όλπας έγινεν αφορμή αταξίας και απειθαρχίας. Εξαίρεσιν απετέλεσαν μόνοι οι Μαντινείς, οι οποίοι υπεχώρησαν με περισσοτέραν τάξιν από όλον τον άλλον στρατόν. Η μάχη ετελείωσεν αργά το εσπέρας.

109. Την επομένην, ο Μενεδάϊος, ο οποίος ανέλαβε μόνος την αρχηγίαν καθόσον ο Ευρύλοχος και ο Μακάριος είχαν φονευθή, ευρίσκετο εις μεγάλην απορίαν περί του πρακτέου, κατόπιν τόσον σοβαράς ήττης. Μη βλέπων δε πώς ημπορούσε αν μείνη ν' ανθέξη εις πολιορκίαν, αφού ήτο αποκλεισμένος και από ξηράς αλλά και από θαλάσσης υπό του Αθηναϊκού στόλου, ή αν προβή εις υποχώρησιν να διασωθή έκαμε προς τον Δημοσθένη και τους Ακαρνάνας στρατηγούς προτάσεις ανακωχής, δια να λάβη την άδειαν να συλλέξη του νεκρούς του και συγχρόνως ν' αποσυρθή. Εκείνοι επέτρεψαν την παραλαβήν των νεκρών, και συνέλεξαν τους ιδικούς των νεκρούς, περί τους τριακοσίους, και έστησαν τρόπαιον, αλλ' ηρνήθησαν να επιτρέψουν επισήμως την γενικήν αναχώρησιν. Ο Δημοσθένης όμως, με την συναίνεσιν και των Ακαρνάνων στρατηγών, επέτρεψε κρυφίως εις τους Μαντινείς και τον Μενεδάϊον, τους άλλους Πελοποννησίους αρχηγούς και τους προκριτωτέρους από τους τελευταίους, ν' αποσυρθούν το ταχύτερον, διότι ήθελε ν' απομονώση τους Αμπρακιώτας και τον μισθοφορικόν όχλον των, αλλά προ πάντων διότι επεθύμει να εκθέση εις τα όμματα των Ελλήνων των μερών εκείνων τους Λακεδαιμονίους και Πελοποννησίους, ως καταπροδώσαντας αυτούς, προτιμήσαντες το ιδικόν των συμφέρον. Οι αρχηγοί των Πελοποννησίων, αφού συνέλαξαν τους νεκρούς των, τους έθαψαν εσπευσμένως, όπως αι περιστάσεις το επέτρεπαν, και προητοίμαζαν κρυφίως την αναχώρησιν εκείνων, εις τους οποίους είχε δοθή η προς τούτο άδεια.

110. Αλλ' εις τον Δημοσθένη και τους Ακαρνάνας ανηγγέλθη εν τω μεταξύ ότι οι Αμπρακιώται της πόλως, συνεπεία της πρώτης αιτήσεως, η οποία είχε διαβιβασθή προς αυτούς από τους συμπολίτας των, τους ευρισκομένους εις τας Όλπας, έσπευδαν δια του εδάφους της Αμφιλοχίας με όλην την διαθέσιμον στρατιωτικήν των δύναμιν δια, να ενωθούν με τους ευρισκομένους εκεί, εν πλήρει αγνοία των λαβόντων χώραν. Συνεπεία τούτου, ο Δημοσθένης απέστειλεν ευθύς μέρος του στρατού του, δια να στήσουν ενέδρας εις τους δρόμους και προκαταλάβουν τα οχυρά σημεία, και συγχρόνως παρεσκευάζετο να προελάση με τον λοιπόν στρατόν εναντίον των.

111. Εν τω μεταξύ, οι Μαντινείς και οι άλλοι, εις τους οποίους είχεν επιτραπή η αναχώρησις, εξελθόντες υπό το πρόσχημα της συλλογής χόρτων και φρυγάνων, απεμακρύνοντο σιγά σιγά, κατά μικράς ομάδας, συλλέγοντες συγχρόνως εκείνα, δια τα οποία δήθεν είχαν εξέλθει. Όταν όμως είχαν ήδη προχωρήσει εις ικανήν απόστασιν από την Όλπην, επετάχυναν το βάδισμά των. Αλλ' οι Αμπρακιώται και οι άλλοι Πελοποννήσιοι, όσοι δεν είχαν εξέλθει μαζί με αυτούς, άμα εννόησαν την αναχώρησίν των, ώρμησαν και αυτοί, τρέχοντες κατόπιν των δια να τους φθάσουν. Κατ' αρχάς, οι Ακαρνάνες επειδή ενόμισαν ότι όλοι ανεξαιρέτως έφευγαν άνευ αδείας, ήρχισαν να καταδιώκουν εξ ίσου και τους Πελοποννησίους. Και μερικούς μάλιστα από τους ιδίους τους στρατηγούς που προσεπάθουν να τους εμποδίσουν, βεβαιώνοντας ότι είχε γίνει σύμβασις περί αναχωρήσεως, ηκόντισαν μερικοί στρατιώται, διότι ενόμισαν ότι είχαν προδοθή από τους αρχηγούς των. Έπειτα όμως άφισαν τους Μαντινείς και τους άλλους Πελοποννησίους να φύγουν, εφόνευαν όμως τους Αμπρακιώτας. Και υπήρχε μεγάλη φιλονεικία και αβεβαιότης ποίος ήτο Αμπρακιώτης και ποίος Πελοποννήσιος. Και περί τους διακοσίους μεν εφόνευσαν, οι δε λοιποί έφυγαν προς την γειτονικήν Αγραΐδα, όπου τους υπεδέχθη ο βασιλεύς των Αγραίων Σαλύνθιος, ο οποίος ήτο φίλος των.

112. Εν τω μεταξύ, αι ενισχύσεις που ήρχοντο από την πόλιν της Αμπρακίας έφθασαν εις την Ιδομενήν. Το όνομα τούτο φέρουν δύο λόφοι υψηλοί. Τον υψηλότερον από τους δύο, όταν ενύκτωσεν, επρόφθασε να καταλάβη απαρατήρητον το στρατιωτικόν απόσπασμα, που είχε στείλει προηγουμένως ο Δημοσθένης. Εις τον χαμηλότερον είχαν ήδη αναβή πρώτοι οι Αμπρακιώται και διενυκτέρευσαν εκεί. Ο Δημοσθένης, μετά το δείπνον, ήρχισεν, ευθύς που εβράδυασε, να προελαύνη με τον υπόλοιπον στρατόν, ο ίδιος με το ήμισυ της στρατιωτικής δυνάμεως προς το μεταξύ των δύο λόφων στενόν, ενώ το άλλο ήμισυ επροχώρει δια των Αμφιλοχικών ορέων. Και ολίγον προ της αυγής, επιπίπτει εναντίον των Αμπρακιωτών, ενώ ακόμη ήσαν πλαγιασμένοι και δεν είχαν αντιληφθή περί τίνος πρόκειται. Είχαν μάλιστα νομίσει ότι ήσαν ιδικοί των στρατιώται, διότι ο Δημοσθένης έταξεν επίτηδες επί κεφαλής της δυνάμεώς του τους Μεσσηνίους και παρήγγειλεν εις αυτούς ν' απευθύνωνται προς τους εχθρούς εις την Δωρικήν διάλεκτον, δια να εμπνεύσουν τοιουτοτρόπως εμπιστοσύνην εις τας προφυλακάς. Άλλωστε, επειδή ήταν ακόμη σκοτεινά, δεν ημπορούσαν να διακριθούν αι φυσιογνωμίαι των. Ως εκ τούτου, μόλις ο στρατός επέπεσεν εναντίον των Αμπρακιωτών, τους έτρεψαν εις φυγήν, και τους περισσοτέρους εφόνευσαν επί τόπου, ενώ οι λοιποί φεύγοντες ετράπησαν προς τα όρη. Αλλ' επειδή οι δρόμοι είχαν καταληφθή προηγουμένως, και συγχρόνως οι μεν Αμφιλόχιοι εγνώριζαν καλώς το ιδικόν των έδαφος και είχαν απέναντι βαρέων οπλιτών το πλεονέκτημα ότι ήσαν ελαφρώς οπλισμένοι, ενώ οι Αμπρακιώται δεν εγνώριζαν το έδαφος και ηγνόουν ποίαν διεύθυνσιν έπρεπε να λάβουν, οι τελευταίοι ούτοι ενέπιπταν εις χαράδρας και τας προετοιμασμένας ενέδρας, όπου εύρισκαν τον θάνατον. Όλα τα μέσα διαφυγής εδοκιμάσθησαν, και μερικοί μάλιστα ετράπησαν προς την όχι πολύ απέχουσαν θάλασσαν, και ως είδαν τ' Αθηναϊκά πλοία τα οποία έπλεαν κατά μήκος της ακτής, την ώραν ακριβώς που εγίνετο η καταδίωξις, διηυθύνθησαν προς αυτά κολυμβώντες, διότι μέσα εις τον τρόμον που τους κατείχε εθεώρησαν προτιμότερον να φονευθούν εν ανάγκη από τα πληρώματα των πλοίων μάλλον παρά από τους βαρβάρους Αμφιλοχίους, οι οποίοι ήσαν οι χειρότεροι εχθροί των. Και οι μεν Αμπρακιώται, αφού υπέστησαν τοιαύτην πανωλεθρίαν ολίγοι εκ πολλών διεσώθησαν εις την πόλιν. Οι Ακαρνάνες, εξ άλλου, αφού εσκύλευσαν τους νεκρούς και έστησαν τρόπαια, επέστρεψαν εις το Άργος.

113. Την επομένην, ήλθε προς αυτούς κήρυξ εκ μέρους των Αμπρακιωτών, οι οποίοι από την Όλπην είχαν καταφύγει προς τους Αγραίους, δια να ζητήσουν άδειαν παραλαβής των νεκρών, που είχαν φονευθή κατόπιν της πρώτης μάχης, όταν, χωρίς να προστατεύωνται από την ανακωχήν, επεχείρησαν να φύγουν από την Όλπην, μαζί με τους Μαντινείς και τους άλλους τους προστατευομένους από την ανακωχήν. Ο κήρυξ, όταν είδε τα σκυλευθέντα όπλα των στρατιωτών, όσοι είχαν έλθει από την πόλιν της Αμπρακίας, κατεπλήσσετο από το πλήθος των, διότι δεν εγνώριζε την καταστροφήν της Ιδομενής, αλλ' ενόμιζεν ότι ανήκαν εις συμπολεμιστάς του από τους καταφυγόντας εις την Αγραίαν. Κάποιος, ο οποίος εκ πλάνης επίσης ενόμισεν ότι ο κήρυξ ήρχετο εκ μέρους των ηττηθέντων εις την Ιδομένην, τον ηρώτησε διατί εκπλήττεται και πόσαι ήσαν αι απώλειαί των εις νεκρούς. Εκείνος απήντησε: περί τους διακοσίους. Τότε ο ερωτών είπεν εις απάντησιν: "Αλλά τα όπλα αυτά δεν φαίνεται να είναι διακοσίων, αλλά πλέον παρά χιλίων ανδρών". Και ο κήρυξ πάλιν είπε: "Τότε λοιπόν δεν είναι των ανδρών που επολέμησαν μαζί μας". Και άλλος απεκρίθη: "Είναι, εάν σεις επολεμήσατε χθες εις την Ιδομενήν". - "Αλλ' ημείς δεν επολεμήσαμεν χθες με κανένα, αλλά προχθές κατά την υποχώρησιν."

"Εκείνο που ξεύρω εγώ είναι ότι ημείς επολεμήσαμεν χθες προς αυτούς εδώ τους άνδρας, οι οποίοι ήρχοντο από την πόλιν της Αμπρακίας, προς βοήθειαν των συμπολιτών των." Ο κήρυξ, μόλις ήκουσε τούτο και εννόησεν ότι η επικουρία που ήρχετο προς αυτούς από την πόλιν των είχεν εξολοθρευθή, εξερράγη εις οδυρμούς, και κατάπληκτος από το μέγεθος της συμφοράς που έβλεπεν ανεχώρησεν αμέσως άπρακτος και χωρίς πλέον να ζητήση τους νεκρούς. Κατά την διάρκειαν, τωόντι, του παρόντος πολέμου, καμμία άλλη Ελληνική πόλις δεν έπαθε τόσον μεγάλην συμφοράν εις τόσον ολίγας ημέρας, και δεν ανέγραψα πόσοι έπεσαν, διότι το πλήθος των αναφερομένων νεκρών είναι απίστευτον, εν συγκρίσει προς το μέγεθος της πόλεως. Γνωρίζω όμως ότι, αν οι Ακαρνάνες και οι Αμφιλόχιοι ήθελαν ν' ακούσουν τους Αθηναίους και τον Δημοσθένη και να κυριεύσουν την Αμπρακίαν, θα την κατελάμβαναν με τον πρώτον αλαλαγμόν της επιθέσεως. Η αλήθεια όμως είναι ότι εφοβήθησαν μήπως, εάν την καταλάβουν οι Αθηναίοι, καταντήσουν δι' αυτούς γείτονες πολύ οχληρότεροι από τους Αμπρακιώτας.

114. Μετά ταύτα, αφού εμοίρασαν εις τους Αθηναίους το τρίτον των λαφύρων, διένειμαν οι Ακαρνάνες τα επίλοιπα εις τας διαφόρους πόλεις των. Αλλά το μερίδιον των λαφύρων που εδόθη εις τους Αθηναίους εκυριεύθη κατά τον πλουν της επιστροφής των. Αι τριακόσιαι πανοπλίαι, που φυλάσσονται σήμερον εις τους ναούς της Αττικής ως αφιερώματα, παρεχωρήθησαν εξαιρετικώς εις τον Δημοσθένη, ο οποίος τας έφερε μαζί του, όταν κατέπλευσεν εις τον Πειραιά. Μετά την λαμπράν αυτήν επιτυχίαν, η επιστροφή του εις Αθήνας δεν παρουσίαζε τωόντι τους ιδίους κινδύνους, όπως μετά την συμφοράν της Αιτωλίας. Και η μοίρα των είκοσι Αθηναϊκών πλοίων επανέπλευσεν εις Ναύπακτον. Οι Ακαρνάνες εξ άλλου, και οι Αμφιλόχιοι, μετά την αναχώρησιν των Αθηναίων και του Δημοσθένους, συνωμολόγησαν ανακωχήν προς τους Αμπρακιώτας και τους Πελοποννησίους, οι οποίοι είχαν καταφύγει προς τον Σαλύνθιον και τους Αγραίους, δώσαντες εις αυτούς την άδειαν να επιστρέψουν εις τα ίδια από τας Οινιάδας, όπου είχαν αποσυρθή εν τω μεταξύ από την χώραν του Σαλυνθίου. Και δια το μέλλον οι Ακαρνάνες και οι Αμφιλόχιοι συνωμολόγησαν προς τους Αμπρακιώτας συνθήκην ειρήνης και συμμαχίας εκατόν ετών υπό τους εξής όρους. Οι Αμπρακιώται δεν υπεχρεούντο να συμπράττουν με τους Ακαρνάνας, εις περίπτωσιν επιθετικού πολέμου εναντίον των Πελοποννησίων ούτε οι Ακαρνάνες να συμπράττουν με τους Αμπρακιώτας, εις περίπτωσιν επιθετικού πολέμου εναντίον των Αθηναίων, ώφειλαν όμως να βοηθούνται αμοιβαίως προς άμυναν του εδάφους των. Οι Αμπρακιώται ώφειλαν ν' αποδώσουν όσα μέρη η ομήρους των Αμφιλοχίων κατείχαν και να μη βοηθούν το Ανακτόριον, το οποίον ήτο εχθρικόν προς τους Ακαρνάνας. Υπό τους όρους αυτούς, ετερματίσθη ο πόλεμος. Οι Κορίνθιοι όμως έστειλαν ακολούθως εις την Αμπρακίαν φρουράν από τριακοσίους περίπου ιδικούς των, υπό την αρχηγίαν του Ξενοκλείδου, υιού του Ευθυκλέους, η οποία έφθασε κατόπιν επιπόνου πορείας δια ξηράς. Τοιούτον υπήρξε το τέλος της εναντίον των Αμφιλοχίων εκστρατείας των Αμπρακιωτών.

115.

Επιχειρήσεις του Αθηναϊκού στόλου εις Σικελίαν

Κατά τον ίδιον χειμώνα, ο Αθηναϊκός στόλος της Σικελίας όχι μόνον ενήργησεν απόβασιν εις το έδαφος της Ιμέρας, εν συμπράξει με βαρβάρους κατοίκους της Σικελίας, οι οποίοι είχαν εισβάλει εκ του εσωτερικού εις το μεσογειακόν τμήμα του εδάφους της Ιμέρας, αλλά και επετέθησαν εναντίον των νήσων του Αιόλου. Επιστρέψαντες δε εις το Ρήγιον, ευρήκαν ότι ο Αθηναίος στρατηγός Πυθόδωρος, υιός του Ισολόχου, είχε διαδεχθή τον Λάχητα εις την αρχηγίαν του στόλου, καθόσον οι Σικελιώται σύμμαχοι των Αθηναίων είχαν έλθει εις Αθήνας και τους είχαν πείσει να τους βοηθήσουν με μεγαλυτέραν δύναμιν, διότι οι Συρακούσιοι, οι οποίοι ήσαν ήδη κύριοι της ξηράς, αλλ' απεκλείοντο από την χρήσιν της θαλάσσης από ολίγα μόνον πλοία, ητοιμάζοντο, συγκεντρώνοντες ναυτικόν, να μην ανεχθούν περαιτέρω την κατάστασιν αυτήν. Οι Αθηναίοι, τωόντι, ήρχισαν εξοπλίζοντες σαράντα πλοία δια να τα αποστείλουν εις την Σικελίαν, εν μέρει διότι επίστευαν ότι τοιουτοτρόπως θα τερματίσουν την εκεί εκστρατείαν ταχύτερον, και εν μέρει διότι ήθελαν να εξασκήσουν τα πληρώματά των. Απέστειλαν λοιπόν τον ένα από τους στρατηγούς, τον Πυθόδωρον, με ολίγα πλοία, με τον σκοπόν ν' αποστείλουν ακολούθως τον Σοφοκλή, υιόν του Σωστρατίδου, και τον Ευρυμέδοντα, υιόν του Θουκλέους, με την μεγαλυτέραν μοίραν του στόλου. Ο Πυθόδωρος, αφού είχεν ήδη διαδεχθή τον Λάχητα εις την αρχηγίαν, έπλευσε περί το τέλος του χειμώνος εναντίον του ερύματος των Λοκρών, το οποίον είχε καταλάβει προηγουμένως ο Λάχης. Αλλ' ενικήθη από τους Λοκρούς κατά την γενομένην μάχην και επέστρεψεν εις το Ρήγιον.

116.

Έκρηξις της Αίτνης

Κατά την αρχήν ακριβώς της επομένης ανοίξεως, εξεχύθη από την Αίτναν χείμαρρος πυρακτωμένης λάβας, όπως συνέβη και άλλοτε, και κατέστρεψε μέρος της χώρας των Καταναίων οι οποίοι κατοικούν εις τους πρόποδας της Αίτνης, που είναι το υψηλότερον όρος της Σικελίας. Λέγεται ότι η έκρηξις αύτη έγινε πενήντα έτη μετά την προηγουμένην, και ότι αφότου κατοικούν Έλληνες εις την Σικελίαν, τρεις εν όλω εκρήξεις έλαβον χώραν. Τοιαύτα υπήρξαν τα γεγονότα του χειμώνος αυτού, με το τέλος του οποίου συμπληρούται και το έκτον έτος του παρόντος πολέμου, την ιστορίαν του οποίου έγραψεν ο Θουκυδίδης.

                              Θουκυδίδου

                              ΙΣΤΟΡΙΩΝ Δ
[4.1.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους περὶ σίτου ἐκβολὴν Συρακο-
σίων δέκα νῆες πλεύσασαι καὶ Λοκρίδες ἴσαι Μεσσήνην τὴν
ἐν Σικελίᾳ κατέλαβον, αὐτῶν ἐπαγαγομένων, καὶ ἀπέστη
[4.1.2]   Μεσσήνη Ἀθηναίων. ἔπραξαν δὲ τοῦτο μάλιστα οἱ μὲν
Συρακόσιοι ὁρῶντες προσβολὴν ἔχον τὸ χωρίον τῆς Σικελίας
καὶ φοβούμενοι τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἐξ αὐτοῦ ὁρμώμενοί ποτε
σφίσι μείζονι παρασκευῇ ἐπέλθωσιν, οἱ δὲ Λοκροὶ κατὰ
ἔχθος τὸ Ῥηγίνων, βουλόμενοι ἀμφοτέρωθεν αὐτοὺς κατα-
[4.1.3]   πολεμεῖν. καὶ ἐσεβεβλήκεσαν ἅμα ἐς τὴν Ῥηγίνων οἱ
Λοκροὶ πανστρατιᾷ, ἵνα μὴ ἐπιβοηθῶσι τοῖς Μεσσηνίοις,
ἅμα δὲ καὶ ξυνεπαγόντων Ῥηγίνων φυγάδων, οἳ ἦσαν παρ'
αὐτοῖς· τὸ γὰρ Ῥήγιον ἐπὶ πολὺν χρόνον ἐστασίαζε καὶ
ἀδύνατα ἦν ἐν τῷ παρόντι τοὺς Λοκροὺς ἀμύνεσθαι, ᾗ καὶ
[4.1.4]   μᾶλλον ἐπετίθεντο. δῃώσαντες δὲ οἱ μὲν Λοκροὶ τῷ πεζῷ
ἀπεχώρησαν, αἱ δὲ νῆες Μεσσήνην ἐφρούρουν· καὶ ἄλλαι
αἱ πληρούμεναι ἔμελλον αὐτόσε ἐγκαθορμισάμεναι τὸν
πόλεμον ἐντεῦθεν ποιήσεσθαι.
[4.2.1]      Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ ἦρος, πρὶν τὸν σῖτον
ἐν ἀκμῇ εἶναι, Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐσέβαλον ἐς
τὴν Ἀττικήν (ἡγεῖτο δὲ Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων
[4.2.2]   βασιλεύς), καὶ ἐγκαθεζόμενοι ἐδῄουν τὴν γῆν. Ἀθηναῖοι
δὲ τάς τε τεσσαράκοντα ναῦς ἐς Σικελίαν ἀπέστειλαν, ὥσπερ
παρεσκευάζοντο, καὶ στρατηγοὺς τοὺς ὑπολοίπους Εὐρυμέ-
δοντα καὶ Σοφοκλέα· Πυθόδωρος γὰρ ὁ τρίτος αὐτῶν ἤδη
[4.2.3]   προαφῖκτο ἐς Σικελίαν. εἶπον δὲ τούτοις καὶ Κερκυραίων
ἅμα παραπλέοντας τῶν ἐν τῇ πόλει ἐπιμεληθῆναι, οἳ ἐλῃ-
στεύοντο ὑπὸ τῶν ἐν τῷ ὄρει φυγάδων· καὶ Πελοποννησίων
αὐτόσε νῆες ἑξήκοντα παρεπεπλεύκεσαν τοῖς ἐν τῷ ὄρει
τιμωροὶ καὶ λιμοῦ ὄντος μεγάλου ἐν τῇ πόλει νομίζοντες
[4.2.4]   κατασχήσειν ῥᾳδίως τὰ πράγματα. Δημοσθένει δὲ ὄντι
ἰδιώτῃ μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τὴν ἐξ Ἀκαρνανίας αὐτῷ
δεηθέντι εἶπον χρῆσθαι ταῖς ναυσὶ ταύταις, ἢν βούληται,
περὶ τὴν Πελοπόννησον.
[4.3.1]      Καὶ ὡς ἐγένοντο πλέοντες κατὰ τὴν Λακωνικὴν καὶ
ἐπυνθάνοντο ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσὶ τῶν Πελο-
ποννησίων, ὁ μὲν Εὐρυμέδων καὶ Σοφοκλῆς ἠπείγοντο ἐς
τὴν Κέρκυραν, ὁ δὲ Δημοσθένης ἐς τὴν Πύλον πρῶτον
ἐκέλευε σχόντας αὐτοὺς καὶ πράξαντας ἃ δεῖ τὸν πλοῦν
ποιεῖσθαι· ἀντιλεγόντων δὲ κατὰ τύχην χειμὼν ἐπιγενόμενος
[4.3.2]   κατήνεγκε τὰς ναῦς ἐς τὴν Πύλον. καὶ ὁ Δημοσθένης
εὐθὺς ἠξίου τειχίζεσθαι τὸ χωρίον (ἐπὶ τοῦτο γὰρ ξυνεκ-
πλεῦσαι), καὶ ἀπέφαινε πολλὴν εὐπορίαν ξύλων τε καὶ
λίθων, καὶ φύσει καρτερὸν ὂν καὶ ἐρῆμον αὐτό τε καὶ ἐπὶ
πολὺ τῆς χώρας· ἀπέχει γὰρ σταδίους μάλιστα ἡ Πύλος
τῆς Σπάρτης τετρακοσίους καὶ ἔστιν ἐν τῇ Μεσσηνίᾳ ποτὲ
οὔσῃ γῇ, καλοῦσι δὲ αὐτὴν οἱ Λακεδαιμόνιοι Κορυφάσιον.
[4.3.3]   οἱ δὲ πολλὰς ἔφασαν εἶναι ἄκρας ἐρήμους τῆς Πελοποννήσου,
ἢν βούληται καταλαμβάνων τὴν πόλιν δαπανᾶν. τῷ δὲ
διάφορόν τι ἐδόκει εἶναι τοῦτο τὸ χωρίον ἑτέρου μᾶλλον,
λιμένος τε προσόντος καὶ τοὺς Μεσσηνίους οἰκείους ὄντας
αὐτῷ τὸ ἀρχαῖον καὶ ὁμοφώνους τοῖς Λακεδαιμονίοις πλεῖστ'
ἂν βλάπτειν ἐξ αὐτοῦ ὁρμωμένους, καὶ βεβαίους ἅμα τοῦ
[4.4.1]   χωρίου φύλακας ἔσεσθαι. ὡς δὲ οὐκ ἔπειθεν οὔτε τοὺς
στρατηγοὺς οὔτε τοὺς στρατιώτας, ὕστερον καὶ τοῖς ταξιάρχοις
κοινώσας, ἡσύχαζεν ὑπὸ ἀπλοίας, μέχρι αὐτοῖς τοῖς στρα-
τιώταις σχολάζουσιν ὁρμὴ ἐνέπεσε περιστᾶσιν ἐκτειχίσαι
[4.4.2]   τὸ χωρίον. καὶ ἐγχειρήσαντες εἰργάζοντο, σιδήρια μὲν
λιθουργὰ οὐκ ἔχοντες, λογάδην δὲ φέροντες λίθους, καὶ
ξυνετίθεσαν ὡς ἕκαστόν τι ξυμβαίνοι· καὶ τὸν πηλόν, εἴ
που δέοι χρῆσθαι, ἀγγείων ἀπορίᾳ ἐπὶ τοῦ νώτου ἔφερον,
ἐγκεκυφότες τε, ὡς μάλιστα μέλλοι ἐπιμένειν, καὶ τὼ χεῖρε
[4.4.3]   ἐς τοὐπίσω ξυμπλέκοντες, ὅπως μὴ ἀποπίπτοι. παντί τε
τρόπῳ ἠπείγοντο φθῆναι τοὺς Λακεδαιμονίους τὰ ἐπιμαχώ-
τατα ἐξεργασάμενοι πρὶν ἐπιβοηθῆσαι· τὸ γὰρ πλέον τοῦ
[4.5.1]   χωρίου αὐτὸ καρτερὸν ὑπῆρχε καὶ οὐδὲν ἔδει τείχους. οἱ δὲ
ἑορτήν τινα ἔτυχον ἄγοντες καὶ ἅμα πυνθανόμενοι ἐν
ὀλιγωρίᾳ ἐποιοῦντο, ὡς, ὅταν ἐξέλθωσιν, ἢ οὐχ ὑπομε-
νοῦντας σφᾶς ἢ ῥᾳδίως ληψόμενοι βίᾳ· καί τι καὶ αὐτοὺς
[4.5.2]   ὁ στρατὸς ἔτι ἐν ταῖς Ἀθήναις ὢν ἐπέσχεν. τειχίσαντες
δὲ οἱ Ἀθηναῖοι τοῦ χωρίου τὰ πρὸς ἤπειρον καὶ ἃ μάλιστα
ἔδει ἐν ἡμέραις ἓξ τὸν μὲν Δημοσθένη μετὰ νεῶν πέντε
αὐτοῦ φύλακα καταλείπουσι, ταῖς δὲ πλείοσι ναυσὶ τὸν ἐς
τὴν Κέρκυραν πλοῦν καὶ Σικελίαν ἠπείγοντο.
[4.6.1]      Οἱ δ' ἐν τῇ Ἀττικῇ ὄντες Πελοποννήσιοι ὡς ἐπύθοντο
τῆς Πύλου κατειλημμένης, ἀνεχώρουν κατὰ τάχος ἐπ' οἴκου,
νομίζοντες μὲν οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἆγις ὁ βασιλεὺς
οἰκεῖον σφίσι τὸ περὶ τὴν Πύλον· ἅμα δὲ πρῲ ἐσβαλόντες
καὶ τοῦ σίτου ἔτι χλωροῦ ὄντος ἐσπάνιζον τροφῆς τοῖς
πολλοῖς, χειμών τε ἐπιγενόμενος μείζων παρὰ τὴν καθεστη-
[4.6.2]   κυῖαν ὥραν ἐπίεσε τὸ στράτευμα. ὥστε πολλαχόθεν ξυνέβη
ἀναχωρῆσαί τε θᾶσσον αὐτοὺς καὶ βραχυτάτην γενέσθαι
τὴν ἐσβολὴν ταύτην· ἡμέρας γὰρ πέντε καὶ δέκα ἔμειναν
ἐν τῇ Ἀττικῇ.
[4.7.1]      Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον Σιμωνίδης Ἀθηναίων στρατηγὸς
Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Θρᾴκης Μενδαίων ἀποικίαν, πολεμίαν δὲ
οὖσαν, ξυλλέξας Ἀθηναίους τε ὀλίγους ἐκ τῶν φρουρίων
καὶ τῶν ἐκείνῃ ξυμμάχων πλῆθος προδιδομένην κατέλαβεν.
καὶ παραχρῆμα ἐπιβοηθησάντων Χαλκιδέων καὶ Βοττιαίων
ἐξεκρούσθη τε καὶ ἀπέβαλε πολλοὺς τῶν στρατιωτῶν.
[4.8.1]      Ἀναχωρησάντων δὲ τῶν ἐκ τῆς Ἀττικῆς Πελοποννησίων
οἱ Σπαρτιᾶται αὐτοὶ μὲν καὶ οἱ ἐγγύτατα τῶν περιοίκων
εὐθὺς ἐβοήθουν ἐπὶ τὴν Πύλον, τῶν δὲ ἄλλων Λακεδαι-
μονίων βραδυτέρα ἐγίγνετο ἡ ἔφοδος, ἄρτι ἀφιγμένων ἀφ'
[4.8.2]   ἑτέρας στρατείας. περιήγγελλον δὲ καὶ κατὰ τὴν Πελο-
πόννησον βοηθεῖν ὅτι τάχιστα ἐπὶ Πύλον καὶ ἐπὶ τὰς ἐν τῇ
Κερκύρᾳ ναῦς σφῶν τὰς ἑξήκοντα ἔπεμψαν, αἳ ὑπερενεχθεῖσαι
[4.8.2.4]   τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν καὶ λαθοῦσαι τὰς ἐν Ζακύνθῳ Ἀττικὰς
ναῦς ἀφικνοῦνται ἐπὶ Πύλον· παρῆν δὲ ἤδη καὶ ὁ πεζὸς
[4.8.3]   στρατός. Δημοσθένης δὲ προσπλεόντων ἔτι τῶν Πελοπον-
νησίων ὑπεκπέμπει φθάσας δύο ναῦς ἀγγεῖλαι Εὐρυμέδοντι
καὶ τοῖς ἐν ταῖς ναυσὶν ἐν Ζακύνθῳ Ἀθηναίοις παρεῖναι ὡς
[4.8.4]   τοῦ χωρίου κινδυνεύοντος. καὶ αἱ μὲν νῆες κατὰ τάχος
ἔπλεον κατὰ τὰ ἐπεσταλμένα ὑπὸ Δημοσθένους· οἱ δὲ
Λακεδαιμόνιοι παρεσκευάζοντο ὡς τῷ τειχίσματι προσ-
βαλοῦντες κατά τε γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν, ἐλπίζοντες
ῥᾳδίως αἱρήσειν οἰκοδόμημα διὰ ταχέων εἰργασμένον καὶ
[4.8.5]   ἀνθρώπων ὀλίγων ἐνόντων. προσδεχόμενοι δὲ καὶ τὴν ἀπὸ
τῆς Ζακύνθου τῶν Ἀττικῶν νεῶν βοήθειαν ἐν νῷ εἶχον, ἢν
ἄρα μὴ πρότερον ἕλωσι, καὶ τοὺς ἔσπλους τοῦ λιμένος
ἐμφάρξαι, ὅπως μὴ ᾖ τοῖς Ἀθηναίοις ἐφορμίσασθαι ἐς
[4.8.6]   αὐτόν. ἡ γὰρ νῆσος ἡ Σφακτηρία καλουμένη τόν τε
λιμένα παρατείνουσα καὶ ἐγγὺς ἐπικειμένη ἐχυρὸν ποιεῖ καὶ
τοὺς ἔσπλους στενούς, τῇ μὲν δυοῖν νεοῖν διάπλουν κατὰ τὸ
τείχισμα τῶν Ἀθηναίων καὶ τὴν Πύλον, τῇ δὲ πρὸς τὴν
ἄλλην ἤπειρον ὀκτὼ ἢ ἐννέα· ὑλώδης τε καὶ ἀτριβὴς πᾶσα
ὑπ' ἐρημίας ἦν καὶ μέγεθος περὶ πέντε καὶ δέκα σταδίους
[4.8.7]   μάλιστα. τοὺς μὲν οὖν ἔσπλους ταῖς ναυσὶν ἀντιπρῴροις
βύζην κλῄσειν ἔμελλον· τὴν δὲ νῆσον ταύτην φοβούμενοι
μὴ ἐξ αὐτῆς τὸν πόλεμον σφίσι ποιῶνται, ὁπλίτας διεβί-
βασαν ἐς αὐτὴν καὶ παρὰ τὴν ἤπειρον ἄλλους ἔταξαν.
[4.8.8]   οὕτω γὰρ τοῖς Ἀθηναίοις τήν τε νῆσον πολεμίαν ἔσεσθαι
τήν τε ἤπειρον, ἀπόβασιν οὐκ ἔχουσαν (τὰ γὰρ αὐτῆς τῆς
Πύλου ἔξω τοῦ ἔσπλου πρὸς τὸ πέλαγος ἀλίμενα ὄντα οὐχ
ἕξειν ὅθεν ὁρμώμενοι ὠφελήσουσι τοὺς αὑτῶν) σφεῖς δὲ
ἄνευ τε ναυμαχίας καὶ κινδύνου ἐκπολιορκήσειν τὸ χωρίον
κατὰ τὸ εἰκός, σίτου τε οὐκ ἐνόντος καὶ δι' ὀλίγης παρα-
[4.8.9]   σκευῆς κατειλημμένον. ὡς δ' ἐδόκει αὐτοῖς ταῦτα, καὶ
διεβίβαζον ἐς τὴν νῆσον τοὺς ὁπλίτας ἀποκληρώσαντες ἀπὸ
πάντων τῶν λόχων. καὶ διέβησαν μὲν καὶ ἄλλοι πρότερον
κατὰ διαδοχήν, οἱ δὲ τελευταῖοι καὶ ἐγκαταληφθέντες εἴκοσι
καὶ τετρακόσιοι ἦσαν καὶ Εἵλωτες οἱ περὶ αὐτούς· ἦρχε δὲ
αὐτῶν Ἐπιτάδας ὁ Μολόβρου.
[4.9.1]      Δημοσθένης δὲ ὁρῶν τοὺς Λακεδαιμονίους μέλλοντας
προσβάλλειν ναυσί τε ἅμα καὶ πεζῷ παρεσκευάζετο καὶ αὐτός,
καὶ τὰς τριήρεις αἳ περιῆσαν αὐτῷ ἀπὸ τῶν καταλειφθεισῶν
ἀνασπάσας ὑπὸ τὸ τείχισμα προσεσταύρωσε, καὶ τοὺς
ναύτας ἐξ αὐτῶν ὥπλισεν ἀσπίσι [τε] φαύλαις καὶ οἰσυΐναις
ταῖς πολλαῖς· οὐ γὰρ ἦν ὅπλα ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ πορίσασθαι,
ἀλλὰ καὶ ταῦτα ἐκ λῃστρικῆς Μεσσηνίων τριακοντόρου καὶ
κέλητος ἔλαβον, οἳ ἔτυχον παραγενόμενοι. ὁπλῖταί τε
τῶν Μεσσηνίων τούτων ὡς τεσσαράκοντα ἐγένοντο, οἷς
[4.9.2]   ἐχρῆτο μετὰ τῶν ἄλλων. τοὺς μὲν οὖν πολλοὺς τῶν τε
ἀόπλων καὶ ὡπλισμένων ἐπὶ τὰ τετειχισμένα μάλιστα καὶ
ἐχυρὰ τοῦ χωρίου πρὸς τὴν ἤπειρον ἔταξε, προειπὼν ἀμύ-
νασθαι τὸν πεζόν, ἢν προσβάλῃ· αὐτὸς δὲ ἀπολεξάμενος ἐκ
πάντων ἑξήκοντα ὁπλίτας καὶ τοξότας ὀλίγους ἐχώρει ἔξω
τοῦ τείχους ἐπὶ τὴν θάλασσαν, ᾗ μάλιστα ἐκείνους προσ-
εδέχετο πειράσειν ἀποβαίνειν, ἐς χωρία μὲν χαλεπὰ καὶ
πετρώδη πρὸς τὸ πέλαγος τετραμμένα, σφίσι δὲ τοῦ τείχους
ταύτῃ ἀσθενεστάτου ὄντος ἐσβιάσασθαι αὐτοὺς ἡγεῖτο προ-
[4.9.3]   θυμήσεσθαι· οὔτε γὰρ αὐτοὶ ἐλπίζοντές ποτε ναυσὶ κρατή-
σεσθαι οὐκ ἰσχυρὸν ἐτείχιζον, ἐκείνοις τε βιαζομένοις τὴν
[4.9.4]   ἀπόβασιν ἁλώσιμον τὸ χωρίον γίγνεσθαι. κατὰ τοῦτο οὖν
πρὸς αὐτὴν τὴν θάλασσαν χωρήσας ἔταξε τοὺς ὁπλίτας ὡς
εἴρξων, ἢν δύνηται, καὶ παρεκελεύσατο τοιάδε.
[4.10.1]      ‘Ἄνδρες οἱ ξυναράμενοι τοῦδε τοῦ κινδύνου, μηδεὶς ὑμῶν
ἐν τῇ τοιᾷδε ἀνάγκῃ ξυνετὸς βουλέσθω δοκεῖν εἶναι,
ἐκλογιζόμενος ἅπαν τὸ περιεστὸς ἡμᾶς δεινόν, μᾶλλον ἢ
ἀπερισκέπτως εὔελπις ὁμόσε χωρῆσαι τοῖς ἐναντίοις καὶ ἐκ
τούτων ἂν περιγενόμενος. ὅσα γὰρ ἐς ἀνάγκην ἀφῖκται
ὥσπερ τάδε, λογισμὸν ἥκιστα ἐνδεχόμενα κινδύνου τοῦ
[4.10.2]   ταχίστου προσδεῖται. ἐγὼ δὲ καὶ τὰ πλείω ὁρῶ πρὸς ἡμῶν
ὄντα, ἢν ἐθέλωμέν τε μεῖναι καὶ μὴ τῷ πλήθει αὐτῶν κατα-
[4.10.3]   πλαγέντες τὰ ὑπάρχοντα ἡμῖν κρείσσω καταπροδοῦναι. τοῦ
τε γὰρ χωρίου τὸ δυσέμβατον ἡμέτερον νομίζω, ὃ μενόντων
μὲν ἡμῶν ξύμμαχον γίγνεται, ὑποχωρήσασι δὲ καίπερ χαλε-
πὸν ὂν εὔπορον ἔσται μηδενὸς κωλύοντος, καὶ τὸν πολέμιον
δεινότερον ἕξομεν μὴ ῥᾳδίας αὐτῷ πάλιν οὔσης τῆς ἀναχωρή-
σεως, ἢν καὶ ὑφ' ἡμῶν βιάζηται (ἐπὶ γὰρ ταῖς ναυσὶ ῥᾷστοί
[4.10.4]   εἰσιν ἀμύνεσθαι, ἀποβάντες δὲ ἐν τῷ ἴσῳ ἤδη), τό τε πλῆθος
αὐτῶν οὐκ ἄγαν δεῖ φοβεῖσθαι· κατ' ὀλίγον γὰρ μαχεῖται
καίπερ πολὺ ὂν ἀπορίᾳ τῆς προσορμίσεως, καὶ οὐκ ἐν γῇ
στρατός ἐστιν ἐκ τοῦ ὁμοίου μείζων, ἀλλ' ἀπὸ νεῶν, αἷς
[4.10.5]   πολλὰ τὰ καίρια δεῖ ἐν τῇ θαλάσσῃ ξυμβῆναι. ὥστε τὰς
τούτων ἀπορίας ἀντιπάλους ἡγοῦμαι τῷ ἡμετέρῳ πλήθει,
καὶ ἅμα ἀξιῶ ὑμᾶς, Ἀθηναίους ὄντας καὶ ἐπισταμένους
ἐμπειρίᾳ τὴν ναυτικὴν ἐπ' ἄλλους ἀπόβασιν ὅτι, εἴ τις
ὑπομένοι καὶ μὴ φόβῳ ῥοθίου καὶ νεῶν δεινότητος κατάπλου
ὑποχωροίη, οὐκ ἄν ποτε βιάζοιτο, καὶ αὐτοὺς νῦν μεῖναί τε
καὶ ἀμυνομένους παρ' αὐτὴν τὴν ῥαχίαν σῴζειν ἡμᾶς τε
αὐτοὺς καὶ τὸ χωρίον.’
[4.11.1]      Τοσαῦτα τοῦ Δημοσθένους παρακελευσαμένου οἱ Ἀθηναῖοι
ἐθάρσησάν τε μᾶλλον καὶ ἐπικαταβάντες ἐτάξαντο παρ' αὐτὴν
[4.11.2]   τὴν θάλασσαν. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἄραντες τῷ τε κατὰ
γῆν στρατῷ προσέβαλλον τῷ τειχίσματι καὶ ταῖς ναυσὶν ἅμα
οὔσαις τεσσαράκοντα καὶ τρισί, ναύαρχος δὲ αὐτῶν ἐπέπλει
Θρασυμηλίδας ὁ Κρατησικλέους Σπαρτιάτης. προσέβαλλε
[4.11.3]   δὲ ᾗπερ ὁ Δημοσθένης προσεδέχετο. καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι
ἀμφοτέρωθεν ἔκ τε γῆς καὶ ἐκ θαλάσσης ἠμύνοντο· οἱ δὲ
κατ' ὀλίγας ναῦς διελόμενοι, διότι οὐκ ἦν πλέοσι προσσχεῖν,
καὶ ἀναπαύοντες ἐν τῷ μέρει τοὺς ἐπίπλους ἐποιοῦντο, προ-
θυμίᾳ τε πάσῃ χρώμενοι καὶ παρακελευσμῷ, εἴ πως ὠσάμενοι
[4.11.4]   ἕλοιεν τὸ τείχισμα. πάντων δὲ φανερώτατος Βρασίδας
ἐγένετο. τριηραρχῶν γὰρ καὶ ὁρῶν τοῦ χωρίου χαλεποῦ
ὄντος τοὺς τριηράρχους καὶ κυβερνήτας, εἴ που καὶ δοκοίη
δυνατὸν εἶναι σχεῖν, ἀποκνοῦντας καὶ φυλασσομένους τῶν
νεῶν μὴ ξυντρίψωσιν, ἐβόα λέγων ὡς οὐκ εἰκὸς εἴη ξύλων
φειδομένους τοὺς πολεμίους ἐν τῇ χώρᾳ περιιδεῖν τεῖχος
πεποιημένους, ἀλλὰ τάς τε σφετέρας ναῦς βιαζομένους τὴν
ἀπόβασιν καταγνύναι ἐκέλευε, καὶ τοὺς ξυμμάχους μὴ ἀπο-
κνῆσαι ἀντὶ μεγάλων εὐεργεσιῶν τὰς ναῦς τοῖς Λακεδαιμονίοις
ἐν τῷ παρόντι ἐπιδοῦναι, ὀκείλαντας δὲ καὶ παντὶ τρόπῳ
[4.12.1]   ἀποβάντας τῶν τε ἀνδρῶν καὶ τοῦ χωρίου κρατῆσαι. καὶ
ὁ μὲν τούς τε ἄλλους τοιαῦτα ἐπέσπερχε καὶ τὸν ἑαυτοῦ
κυβερνήτην ἀναγκάσας ὀκεῖλαι τὴν ναῦν ἐχώρει ἐπὶ τὴν
ἀποβάθραν· καὶ πειρώμενος ἀποβαίνειν ἀνεκόπη ὑπὸ τῶν
Ἀθηναίων, καὶ τραυματισθεὶς πολλὰ ἐλιποψύχησέ τε καὶ
πεσόντος αὐτοῦ ἐς τὴν παρεξειρεσίαν ἡ ἀσπὶς περιερρύη
ἐς τὴν θάλασσαν, καὶ ἐξενεχθείσης αὐτῆς ἐς τὴν γῆν οἱ
Ἀθηναῖοι ἀνελόμενοι ὕστερον πρὸς τὸ τροπαῖον ἐχρήσαντο
[4.12.2]   ὃ ἔστησαν τῆς προσβολῆς ταύτης. οἱ δ' ἄλλοι προυθυμοῦντο
μέν, ἀδύνατοι δ' ἦσαν ἀποβῆναι τῶν τε χωρίων χαλεπότητι
[4.12.3]   καὶ τῶν Ἀθηναίων μενόντων καὶ οὐδὲν ὑποχωρούντων. ἐς
τοῦτό τε περιέστη ἡ τύχη ὥστε Ἀθηναίους μὲν ἐκ γῆς
τε καὶ ταύτης Λακωνικῆς ἀμύνεσθαι ἐκείνους ἐπιπλέοντας,
Λακεδαιμονίους δὲ ἐκ νεῶν τε καὶ ἐς τὴν ἑαυτῶν πολεμίαν
οὖσαν ἐπ' Ἀθηναίους ἀποβαίνειν· ἐπὶ πολὺ γὰρ ἐποίει τῆς
δόξης ἐν τῷ τότε τοῖς μὲν ἠπειρώταις μάλιστα εἶναι καὶ
[4.12.3.7]   τὰ πεζὰ κρατίστοις, τοῖς δὲ θαλασσίοις τε καὶ ταῖς ναυσὶ
πλεῖστον προύχειν.
[4.13.1]      Ταύτην μὲν οὖν τὴν ἡμέραν καὶ τῆς ὑστεραίας μέρος τι
προσβολὰς ποιησάμενοι ἐπέπαυντο· καὶ τῇ τρίτῃ ἐπὶ ξύλα
ἐς μηχανὰς παρέπεμψαν τῶν νεῶν τινὰς ἐς Ἀσίνην, ἐλπί-
ζοντες τὸ κατὰ τὸν λιμένα τεῖχος ὕψος μὲν ἔχειν, ἀποβάσεως
[4.13.2]   δὲ μάλιστα οὔσης ἑλεῖν <ἂν> μηχαναῖς. ἐν τούτῳ δὲ αἱ ἐκ τῆς
Ζακύνθου νῆες τῶν Ἀθηναίων παραγίγνονται τεσσαράκοντα·
προσεβοήθησαν γὰρ τῶν τε φρουρίδων τινὲς αὐτοῖς τῶν ἐκ
[4.13.3]   Ναυπάκτου καὶ Χῖαι τέσσαρες. ὡς δὲ εἶδον τήν τε ἤπειρον
ὁπλιτῶν περίπλεων τήν τε νῆσον, ἔν τε τῷ λιμένι οὔσας τὰς
ναῦς καὶ οὐκ ἐκπλεούσας, ἀπορήσαντες ὅπῃ καθορμίσωνται,
τότε μὲν ἐς Πρωτὴν τὴν νῆσον, ἣ οὐ πολὺ ἀπέχει ἐρῆμος οὖσα,
ἔπλευσαν καὶ ηὐλίσαντο, τῇ δ' ὑστεραίᾳ παρασκευασάμενοι ὡς
ἐπὶ ναυμαχίαν ἀνήγοντο, ἢν μὲν ἀντεκπλεῖν ἐθέλωσι σφίσιν
[4.13.4]   ἐς τὴν εὐρυχωρίαν, εἰ δὲ μή, ὡς αὐτοὶ ἐπεσπλευσούμενοι. καὶ
οἱ μὲν οὔτε ἀντανήγοντο οὔτε ἃ διενοήθησαν, φάρξαι τοὺς
ἔσπλους, ἔτυχον ποιήσαντες, ἡσυχάζοντες δ' ἐν τῇ γῇ τάς τε
ναῦς ἐπλήρουν καὶ παρεσκευάζοντο, ἢν ἐσπλέῃ τις, ὡς ἐν
[4.14.1]   τῷ λιμένι ὄντι οὐ σμικρῷ ναυμαχήσοντες. οἱ δ' Ἀθηναῖοι
γνόντες καθ' ἑκάτερον τὸν ἔσπλουν ὥρμησαν ἐπ' αὐτούς,
καὶ τὰς μὲν πλείους καὶ μετεώρους ἤδη τῶν νεῶν καὶ ἀντι-
πρῴρους προσπεσόντες ἐς φυγὴν κατέστησαν, καὶ ἐπι-
διώκοντες ὡς διὰ βραχέος ἔτρωσαν μὲν πολλάς, πέντε δὲ
ἔλαβον, καὶ μίαν τούτων αὐτοῖς ἀνδράσιν· ταῖς δὲ λοιπαῖς
ἐν τῇ γῇ καταπεφευγυίαις ἐνέβαλλον. αἱ δὲ καὶ πληρούμεναι
ἔτι πρὶν ἀνάγεσθαι ἐκόπτοντο· καί τινας καὶ ἀναδούμενοι
[4.14.2]   κενὰς εἷλκον τῶν ἀνδρῶν ἐς φυγὴν ὡρμημένων. ἃ ὁρῶντες
οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ περιαλγοῦντες τῷ πάθει, ὅτιπερ αὐτῶν
οἱ ἄνδρες ἀπελαμβάνοντο ἐν τῇ νήσῳ, παρεβοήθουν, καὶ
ἐπεσβαίνοντες ἐς τὴν θάλασσαν ξὺν τοῖς ὅπλοις ἀνθεῖλκον
ἐπιλαμβανόμενοι τῶν νεῶν· καὶ ἐν τούτῳ κεκωλῦσθαι ἐδόκει
[4.14.3]   ἕκαστος ᾧ μή τινι καὶ αὐτὸς ἔργῳ παρῆν. ἐγένετό τε ὁ
θόρυβος μέγας καὶ ἀντηλλαγμένου τοῦ ἑκατέρων τρόπου
περὶ τὰς ναῦς· οἵ τε γὰρ Λακεδαιμόνιοι ὑπὸ προθυμίας καὶ
ἐκπλήξεως ὡς εἰπεῖν ἄλλο οὐδὲν ἢ ἐκ γῆς ἐναυμάχουν, οἵ
τε Ἀθηναῖοι κρατοῦντες καὶ βουλόμενοι τῇ παρούσῃ τύχῃ
[4.14.4]   ὡς ἐπὶ πλεῖστον ἐπεξελθεῖν ἀπὸ νεῶν ἐπεζομάχουν. πολύν
τε πόνον παρασχόντες ἀλλήλοις καὶ τραυματίσαντες διεκρί-
θησαν, καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι τὰς κενὰς ναῦς πλὴν τῶν τὸ
[4.14.5]   πρῶτον ληφθεισῶν διέσωσαν. καταστάντες δὲ ἑκάτεροι ἐς
τὸ στρατόπεδον οἱ μὲν τροπαῖόν τε ἔστησαν καὶ νεκροὺς
ἀπέδοσαν καὶ ναυαγίων ἐκράτησαν, καὶ τὴν νῆσον εὐθὺς
περιέπλεον καὶ ἐν φυλακῇ εἶχον ὡς τῶν ἀνδρῶν ἀπειλημ-
μένων· οἱ δ' ἐν τῇ ἠπείρῳ Πελοποννήσιοι καὶ ἀπὸ πάντων
ἤδη βεβοηθηκότες ἔμενον κατὰ χώραν ἐπὶ τῇ Πύλῳ.
[4.15.1]      Ἐς δὲ τὴν Σπάρτην ὡς ἠγγέλθη τὰ γεγενημένα περὶ
Πύλον, ἔδοξεν αὐτοῖς ὡς ἐπὶ ξυμφορᾷ μεγάλῃ τὰ τέλη κατα-
βάντας ἐς τὸ στρατόπεδον βουλεύειν παραχρῆμα ὁρῶντας
[4.15.2]   ὅτι ἂν δοκῇ. καὶ ὡς εἶδον ἀδύνατον ὂν τιμωρεῖν τοῖς
ἀνδράσι καὶ κινδυνεύειν οὐκ ἐβούλοντο ἢ ὑπὸ λιμοῦ τι
παθεῖν αὐτοὺς ἢ ὑπὸ πλήθους βιασθέντας κρατηθῆναι,
ἔδοξεν αὐτοῖς πρὸς τοὺς στρατηγοὺς τῶν Ἀθηναίων, ἢν
ἐθέλωσι, σπονδὰς ποιησαμένους τὰ περὶ Πύλον ἀποστεῖλαι
ἐς τὰς Ἀθήνας πρέσβεις περὶ ξυμβάσεως καὶ τοὺς ἄνδρας
[4.16.1]   ὡς τάχιστα πειρᾶσθαι κομίσασθαι. δεξαμένων δὲ τῶν στρα-
τηγῶν τὸν λόγον ἐγίγνοντο σπονδαὶ τοιαίδε, Λακεδαιμονίους
μὲν τὰς ναῦς ἐν αἷς ἐναυμάχησαν καὶ τὰς ἐν τῇ Λακωνικῇ
πάσας, ὅσαι ἦσαν μακραί, παραδοῦναι κομίσαντας ἐς Πύλον
Ἀθηναίοις, καὶ ὅπλα μὴ ἐπιφέρειν τῷ τειχίσματι μήτε κατὰ
γῆν μήτε κατὰ θάλασσαν, Ἀθηναίους δὲ τοῖς ἐν τῇ νήσῳ
ἀνδράσι σῖτον ἐᾶν τοὺς ἐν τῇ ἠπείρῳ Λακεδαιμονίους ἐκ-
πέμπειν τακτὸν καὶ μεμαγμένον, δύο χοίνικας ἑκάστῳ Ἀττικὰς
ἀλφίτων καὶ δύο κοτύλας οἴνου καὶ κρέας, θεράποντι δὲ τού-
των ἡμίσεα· ταῦτα δὲ ὁρώντων τῶν Ἀθηναίων ἐσπέμπειν
καὶ πλοῖον μηδὲν ἐσπλεῖν λάθρᾳ· φυλάσσειν δὲ καὶ τὴν
νῆσον Ἀθηναίους μηδὲν ἧσσον, ὅσα μὴ ἀποβαίνοντας, καὶ
ὅπλα μὴ ἐπιφέρειν τῷ Πελοποννησίων στρατῷ μήτε κατὰ
[4.16.2]   γῆν μήτε κατὰ θάλασσαν. ὅτι δ' ἂν τούτων παραβαίνωσιν
ἑκάτεροι καὶ ὁτιοῦν, τότε λελύσθαι τὰς σπονδάς. ἐσπεῖσθαι
δὲ αὐτὰς μέχρι οὗ ἐπανέλθωσιν οἱ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν Λακε-
δαιμονίων πρέσβεις· ἀποστεῖλαι δὲ αὐτοὺς τριήρει Ἀθηναίους
καὶ πάλιν κομίσαι. ἐλθόντων δὲ τάς τε σπονδὰς λελύσθαι
ταύτας καὶ τὰς ναῦς ἀποδοῦναι Ἀθηναίους ὁμοίας οἵασπερ
[4.16.3]   ἂν παραλάβωσιν. αἱ μὲν σπονδαὶ ἐπὶ τούτοις ἐγένοντο,
καὶ αἱ νῆες παρεδόθησαν οὖσαι περὶ ἑξήκοντα, καὶ οἱ πρέ-
σβεις ἀπεστάλησαν. ἀφικόμενοι δὲ ἐς τὰς Ἀθήνας ἔλεξαν
τοιάδε.
[4.17.1]      ‘Ἔπεμψαν ἡμᾶς Λακεδαιμόνιοι, ὦ Ἀθηναῖοι, περὶ τῶν
ἐν τῇ νήσῳ ἀνδρῶν πράξοντας ὅτι ἂν ὑμῖν τε ὠφέλιμον ὂν
τὸ αὐτὸ πείθωμεν καὶ ἡμῖν ἐς τὴν ξυμφορὰν ὡς ἐκ τῶν
[4.17.2]   παρόντων κόσμον μάλιστα μέλλῃ οἴσειν. τοὺς δὲ λόγους
μακροτέρους οὐ παρὰ τὸ εἰωθὸς μηκυνοῦμεν, ἀλλ' ἐπιχώριον
ὂν ἡμῖν οὗ μὲν βραχεῖς ἀρκῶσι μὴ πολλοῖς χρῆσθαι, πλέοσι
δὲ ἐν ᾧ ἂν καιρὸς ᾖ διδάσκοντάς τι τῶν προύργου λόγοις τὸ
[4.17.3]   δέον πράσσειν. λάβετε δὲ αὐτοὺς μὴ πολεμίως μηδ' ὡς
ἀξύνετοι διδασκόμενοι, ὑπόμνησιν δὲ τοῦ καλῶς βουλεύσασθαι
πρὸς εἰδότας ἡγησάμενοι.
[4.17.4]      ’Ὑμῖν γὰρ εὐτυχίαν τὴν παροῦσαν ἔξεστι καλῶς θέσθαι,
ἔχουσι μὲν ὧν κρατεῖτε, προσλαβοῦσι δὲ τιμὴν καὶ δόξαν,
καὶ μὴ παθεῖν ὅπερ οἱ ἀήθως τι ἀγαθὸν λαμβάνοντες τῶν
ἀνθρώπων· αἰεὶ γὰρ τοῦ πλέονος ἐλπίδι ὀρέγονται διὰ τὸ
[4.17.5]   καὶ τὰ παρόντα ἀδοκήτως εὐτυχῆσαι. οἷς δὲ πλεῖσται
μεταβολαὶ ἐπ' ἀμφότερα ξυμβεβήκασι, δίκαιοί εἰσι καὶ
ἀπιστότατοι εἶναι ταῖς εὐπραγίαις· ὃ τῇ τε ὑμετέρᾳ πόλει
δι' ἐμπειρίαν καὶ ἡμῖν μάλιστ' ἂν ἐκ τοῦ εἰκότος προσείη.
[4.18.1]   γνῶτε δὲ καὶ ἐς τὰς ἡμετέρας νῦν ξυμφορὰς ἀπιδόντες,
οἵτινες ἀξίωμα μέγιστον τῶν Ἑλλήνων ἔχοντες ἥκομεν παρ'
ὑμᾶς, πρότερον αὐτοὶ κυριώτεροι νομίζοντες εἶναι δοῦναι ἐφ'
[4.18.2]   ἃ νῦν ἀφιγμένοι ὑμᾶς αἰτούμεθα. καίτοι οὔτε δυνάμεως
ἐνδείᾳ ἐπάθομεν αὐτὸ οὔτε μείζονος προσγενομένης ὑβρί-
σαντες, ἀπὸ δὲ τῶν αἰεὶ ὑπαρχόντων γνώμῃ σφαλέντες, ἐν
[4.18.3]   ᾧ πᾶσι τὸ αὐτὸ ὁμοίως ὑπάρχει. ὥστε οὐκ εἰκὸς ὑμᾶς διὰ
τὴν παροῦσαν νῦν ῥώμην πόλεώς τε καὶ τῶν προσγεγενη-
μένων καὶ τὸ τῆς τύχης οἴεσθαι αἰεὶ μεθ' ὑμῶν ἔσεσθαι.
[4.18.4]   σωφρόνων δὲ ἀνδρῶν οἵτινες τἀγαθὰ ἐς ἀμφίβολον ἀσφαλῶς
ἔθεντο (καὶ ταῖς ξυμφοραῖς οἱ αὐτοὶ εὐξυνετώτερον ἂν προσ-
φέροιντο), τόν τε πόλεμον νομίσωσι μὴ καθ' ὅσον ἄν τις
αὐτοῦ μέρος βούληται μεταχειρίζειν, τούτῳ ξυνεῖναι, ἀλλ'
ὡς ἂν αἱ τύχαι αὐτῶν ἡγήσωνται· καὶ ἐλάχιστ' ἂν οἱ
τοιοῦτοι πταίοντες διὰ τὸ μὴ τῷ ὀρθουμένῳ αὐτοῦ πιστεύον-
τες ἐπαίρεσθαι ἐν τῷ εὐτυχεῖν ἂν μάλιστα καταλύοιντο.
[4.18.5]   ὃ νῦν ὑμῖν, ὦ Ἀθηναῖοι, καλῶς ἔχει πρὸς ἡμᾶς πρᾶξαι,
καὶ μή ποτε ὕστερον, ἢν ἄρα μὴ πειθόμενοι σφαλῆτε, ἃ
πολλὰ ἐνδέχεται, νομισθῆναι τύχῃ καὶ τὰ νῦν προχωρήσαντα
κρατῆσαι, ἐξὸν ἀκίνδυνον δόκησιν ἰσχύος καὶ ξυνέσεως ἐς τὸ
ἔπειτα καταλιπεῖν.
[4.19.1]      ‘Λακεδαιμόνιοι δὲ ὑμᾶς προκαλοῦνται ἐς σπονδὰς καὶ
διάλυσιν πολέμου, διδόντες μὲν εἰρήνην καὶ ξυμμαχίαν καὶ
ἄλλην φιλίαν πολλὴν καὶ οἰκειότητα ἐς ἀλλήλους ὑπάρχειν,
ἀνταιτοῦντες δὲ τοὺς ἐκ τῆς νήσου ἄνδρας, καὶ ἄμεινον
ἡγούμενοι ἀμφοτέροις μὴ διακινδυνεύεσθαι, εἴτε βίᾳ δια-
[4.19.1.6]   φύγοιεν παρατυχούσης τινὸς σωτηρίας εἴτε καὶ ἐκπολιορκη-
[4.19.2]   θέντες μᾶλλον ἂν χειρωθεῖεν. νομίζομέν τε τὰς μεγάλας
ἔχθρας μάλιστ' ἂν διαλύεσθαι βεβαίως, οὐκ ἢν ἀνταμυνόμενός
τις καὶ ἐπικρατήσας τὰ πλείω τοῦ πολέμου κατ' ἀνάγκην
ὅρκοις ἐγκαταλαμβάνων μὴ ἀπὸ τοῦ ἴσου ξυμβῇ, ἀλλ' ἢν
παρὸν τὸ αὐτὸ δρᾶσαι πρὸς τὸ ἐπιεικὲς καὶ ἀρετῇ αὐτὸν
[4.19.3]   νικήσας παρὰ ἃ προσεδέχετο μετρίως ξυναλλαγῇ. ὀφείλων
γὰρ ἤδη ὁ ἐναντίος μὴ ἀνταμύνεσθαι ὡς βιασθείς, ἀλλ'
ἀνταποδοῦναι ἀρετήν, ἑτοιμότερός ἐστιν αἰσχύνῃ ἐμμένειν
[4.19.4]   οἷς ξυνέθετο. καὶ μᾶλλον πρὸς τοὺς μειζόνως ἐχθροὺς τοῦτο
δρῶσιν οἱ ἄνθρωποι ἢ πρὸς τοὺς τὰ μέτρια διενεχθέντας·
πεφύκασί τε τοῖς μὲν ἑκουσίως ἐνδοῦσιν ἀνθησσᾶσθαι
μεθ' ἡδονῆς, πρὸς δὲ τὰ ὑπεραυχοῦντα καὶ παρὰ γνώμην
διακινδυνεύειν.
[4.20.1]      ’Ἡμῖν δὲ καλῶς, εἴπερ ποτέ, ἔχει ἀμφοτέροις ἡ ξυναλλαγή,
πρίν τι ἀνήκεστον διὰ μέσου γενόμενον ἡμᾶς καταλαβεῖν, ἐν
ᾧ ἀνάγκη ἀίδιον ὑμῖν ἔχθραν πρὸς τῇ κοινῇ καὶ ἰδίαν ἔχειν,
[4.20.2]   ὑμᾶς δὲ στερηθῆναι ὧν νῦν προκαλούμεθα. ἔτι δ' ὄντων
ἀκρίτων καὶ ὑμῖν μὲν δόξης καὶ ἡμετέρας φιλίας προσγι-
γνομένης, ἡμῖν δὲ πρὸ αἰσχροῦ τινὸς ξυμφορᾶς μετρίως
κατατιθεμένης διαλλαγῶμεν, καὶ αὐτοί τε ἀντὶ πολέμου
εἰρήνην ἑλώμεθα καὶ τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν ἀνάπαυσιν κακῶν
ποιήσωμεν· οἳ καὶ ἐν τούτῳ ὑμᾶς αἰτιωτέρους ἡγήσονται.
πολεμοῦνται μὲν γὰρ ἀσαφῶς ὁποτέρων ἀρξάντων· κατα-
λύσεως δὲ γενομένης, ἧς νῦν ὑμεῖς τὸ πλέον κύριοί ἐστε,
[4.20.3]   τὴν χάριν ὑμῖν προσθήσουσιν. ἤν τε γνῶτε, Λακεδαιμονίοις
ἔξεστιν ὑμῖν φίλους γενέσθαι βεβαίως, αὐτῶν τε προκαλεσα-
[4.20.4]   μένων χαρισαμένοις τε μᾶλλον ἢ βιασαμένοις. καὶ ἐν τούτῳ
τὰ ἐνόντα ἀγαθὰ σκοπεῖτε ὅσα εἰκὸς εἶναι· ἡμῶν γὰρ καὶ
ὑμῶν ταὐτὰ λεγόντων τό γε ἄλλο Ἑλληνικὸν ἴστε ὅτι
ὑποδεέστερον ὂν τὰ μέγιστα τιμήσει.‘
[4.21.1]      Οἱ μὲν οὖν Λακεδαιμόνιοι τοσαῦτα εἶπον, νομίζοντες τοὺς
Ἀθηναίους ἐν τῷ πρὶν χρόνῳ σπονδῶν μὲν ἐπιθυμεῖν, σφῶν
δὲ ἐναντιουμένων κωλύεσθαι, διδομένης δὲ εἰρήνης ἀσμένους
[4.21.2]   δέξεσθαί τε καὶ τοὺς ἄνδρας ἀποδώσειν. οἱ δὲ τὰς μὲν
σπονδάς, ἔχοντες τοὺς ἄνδρας ἐν τῇ νήσῳ, ἤδη σφίσιν
ἐνόμιζον ἑτοίμους εἶναι, ὁπόταν βούλωνται ποιεῖσθαι πρὸς
[4.21.3]   αὐτούς, τοῦ δὲ πλέονος ὠρέγοντο. μάλιστα δὲ αὐτοὺς
ἐνῆγε Κλέων ὁ Κλεαινέτου, ἀνὴρ δημαγωγὸς κατ' ἐκεῖνον
τὸν χρόνον ὢν καὶ τῷ πλήθει πιθανώτατος· καὶ ἔπεισεν
ἀποκρίνασθαι ὡς χρὴ τὰ μὲν ὅπλα καὶ σφᾶς αὐτοὺς τοὺς ἐν
τῇ νήσῳ παραδόντας πρῶτον κομισθῆναι Ἀθήναζε, ἐλθόντων
δὲ ἀποδόντας Λακεδαιμονίους Νίσαιαν καὶ Πηγὰς καὶ
Τροιζῆνα καὶ Ἀχαΐαν, ἃ οὐ πολέμῳ ἔλαβον, ἀλλ' ἀπὸ τῆς
προτέρας ξυμβάσεως Ἀθηναίων ξυγχωρησάντων κατὰ ξυμ-
φορὰς καὶ ἐν τῷ τότε δεομένων τι μᾶλλον σπονδῶν, κομί-
σασθαι τοὺς ἄνδρας καὶ σπονδὰς ποιήσασθαι ὁπόσον ἂν
[4.22.1]   δοκῇ χρόνον ἀμφοτέροις. οἱ δὲ πρὸς μὲν τὴν ἀπόκρισιν
οὐδὲν ἀντεῖπον, ξυνέδρους δὲ σφίσιν ἐκέλευον ἑλέσθαι οἵτινες
λέγοντες καὶ ἀκούοντες περὶ ἑκάστου ξυμβήσονται κατὰ
[4.22.2]   ἡσυχίαν ὅτι ἂν πείθωσιν ἀλλήλους. Κλέων δὲ ἐνταῦθα δὴ
πολὺς ἐνέκειτο, λέγων γιγνώσκειν μὲν καὶ πρότερον οὐδὲν
ἐν νῷ ἔχοντας δίκαιον αὐτούς, σαφὲς δ' εἶναι καὶ νῦν,
οἵτινες τῷ μὲν πλήθει οὐδὲν ἐθέλουσιν εἰπεῖν, ὀλίγοις δὲ
ἀνδράσι ξύνεδροι βούλονται γίγνεσθαι· ἀλλὰ εἴ τι ὑγιὲς
[4.22.3]   διανοοῦνται, λέγειν ἐκέλευσεν ἅπασιν. ὁρῶντες δὲ οἱ
Λακεδαιμόνιοι οὔτε σφίσιν οἷόν τε ὂν ἐν πλήθει εἰπεῖν, εἴ
τι καὶ ὑπὸ τῆς ξυμφορᾶς ἐδόκει αὐτοῖς ξυγχωρεῖν, μὴ ἐς
τοὺς ξυμμάχους διαβληθῶσιν εἰπόντες καὶ οὐ τυχόντες, οὔτε
τοὺς Ἀθηναίους ἐπὶ μετρίοις ποιήσοντας ἃ προυκαλοῦντο,
[4.23.1]   ἀνεχώρησαν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἄπρακτοι. ἀφικομένων δὲ
αὐτῶν διελέλυντο εὐθὺς αἱ σπονδαὶ αἱ περὶ Πύλον, καὶ τὰς
ναῦς οἱ Λακεδαιμόνιοι ἀπῄτουν, καθάπερ ξυνέκειτο· οἱ δ'
Ἀθηναῖοι ἐγκλήματα ἔχοντες ἐπιδρομήν τε τῷ τειχίσματι
παράσπονδον καὶ ἄλλα οὐκ ἀξιόλογα δοκοῦντα εἶναι οὐκ
ἀπεδίδοσαν, ἰσχυριζόμενοι ὅτι δὴ εἴρητο, ἐὰν καὶ ὁτιοῦν
παραβαθῇ, λελύσθαι τὰς σπονδάς. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι
ἀντέλεγόν τε καὶ ἀδίκημα ἐπικαλέσαντες τὸ τῶν νεῶν
[4.23.2]   ἀπελθόντες ἐς πόλεμον καθίσταντο. καὶ τὰ περὶ Πύλον
ὑπ' ἀμφοτέρων κατὰ κράτος ἐπολεμεῖτο, Ἀθηναῖοι μὲν δυοῖν
νεοῖν ἐναντίαιν αἰεὶ τὴν νῆσον περιπλέοντες τῆς ἡμέρας
(τῆς δὲ νυκτὸς καὶ ἅπασαι περιώρμουν, πλὴν τὰ πρὸς τὸ
πέλαγος, ὁπότε ἄνεμος εἴη· καὶ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν αὐτοῖς
εἴκοσι νῆες ἀφίκοντο ἐς τὴν φυλακήν, ὥστε αἱ πᾶσαι
ἑβδομήκοντα ἐγένοντο), Πελοποννήσιοι δὲ ἔν τε τῇ ἠπείρῳ
στρατοπεδευόμενοι καὶ προσβολὰς ποιούμενοι τῷ τείχει,
σκοποῦντες καιρὸν εἴ τις παραπέσοι ὥστε τοὺς ἄνδρας
σῶσαι.
[4.24.1]      Ἐν τούτῳ δὲ οἱ ἐν τῇ Σικελίᾳ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμ-
μαχοι πρὸς ταῖς ἐν Μεσσήνῃ φρουρούσαις ναυσὶ τὸ ἄλλο
ναυτικὸν ὃ παρεσκευάζοντο προσκομίσαντες τὸν πόλεμον
[4.24.2]   ἐποιοῦντο ἐκ τῆς Μεσσήνης (καὶ μάλιστα ἐνῆγον οἱ
Λοκροὶ τῶν Ῥηγίνων κατὰ ἔχθραν, καὶ αὐτοὶ δὲ ἐσεβεβλή-
[4.24.3]   κεσαν πανδημεὶ ἐς τὴν γῆν αὐτῶν), καὶ ναυμαχίας ἀπο-
πειρᾶσθαι ἐβούλοντο, ὁρῶντες τοῖς Ἀθηναίοις τὰς μὲν
παρούσας ὀλίγας ναῦς, ταῖς δὲ πλέοσι καὶ μελλούσαις
[4.24.4]   ἥξειν πυνθανόμενοι τὴν νῆσον πολιορκεῖσθαι. εἰ γὰρ
κρατήσειαν τῷ ναυτικῷ, τὸ Ῥήγιον ἤλπιζον πεζῇ τε καὶ
ναυσὶν ἐφορμοῦντες ῥᾳδίως χειρώσεσθαι, καὶ ἤδη σφῶν
ἰσχυρὰ τὰ πράγματα γίγνεσθαι· ξύνεγγυς γὰρ κειμένου τοῦ
τε Ῥηγίου ἀκρωτηρίου τῆς Ἰταλίας τῆς τε Μεσσήνης τῆς
Σικελίας, τοῖς Ἀθηναίοις [τε] οὐκ ἂν εἶναι ἐφορμεῖν καὶ τοῦ
[4.24.5]   πορθμοῦ κρατεῖν. ἔστι δὲ ὁ πορθμὸς ἡ μεταξὺ Ῥηγίου
θάλασσα καὶ Μεσσήνης, ᾗπερ βραχύτατον Σικελία τῆς
ἠπείρου ἀπέχει· καὶ ἔστιν ἡ Χάρυβδις κληθεῖσα τοῦτο, ᾗ
Ὀδυσσεὺς λέγεται διαπλεῦσαι. διὰ στενότητα δὲ καὶ ἐκ
μεγάλων πελαγῶν, τοῦ τε Τυρσηνικοῦ καὶ τοῦ Σικελικοῦ,
ἐσπίπτουσα ἡ θάλασσα ἐς αὐτὸ καὶ ῥοώδης οὖσα εἰκότως
[4.25.1]   χαλεπὴ ἐνομίσθη. ἐν τούτῳ οὖν τῷ μεταξὺ οἱ Συρακόσιοι
καὶ οἱ ξύμμαχοι ναυσὶν ὀλίγῳ πλέοσιν ἢ τριάκοντα ἠναγ-
κάσθησαν ὀψὲ τῆς ἡμέρας ναυμαχῆσαι περὶ πλοίου δια-
πλέοντος, ἀντεπαναγόμενοι πρός τε Ἀθηναίων ναῦς ἑκκαίδεκα
[4.25.2]   καὶ Ῥηγίνας ὀκτώ. καὶ νικηθέντες ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων διὰ
τάχους ἀπέπλευσαν ὡς ἕκαστοι ἔτυχον ἐς τὰ οἰκεῖα στρατό-
πεδα, τό τε ἐν τῇ Μεσσήνῃ καὶ ἐν τῷ Ῥηγίῳ, μίαν ναῦν
[4.25.3]   ἀπολέσαντες· καὶ νὺξ ἐπεγένετο τῷ ἔργῳ. μετὰ δὲ τοῦτο
οἱ μὲν Λοκροὶ ἀπῆλθον ἐκ τῆς Ῥηγίνων, ἐπὶ δὲ τὴν
Πελωρίδα τῆς Μεσσήνης ξυλλεγεῖσαι αἱ τῶν Συρακοσίων
καὶ ξυμμάχων νῆες ὥρμουν καὶ ὁ πεζὸς αὐτοῖς παρῆν.
[4.25.4]   προσπλεύσαντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ Ῥηγῖνοι ὁρῶντες τὰς
ναῦς κενὰς ἐνέβαλον, καὶ χειρὶ σιδηρᾷ ἐπιβληθείσῃ μίαν
[4.25.5]   ναῦν αὐτοὶ ἀπώλεσαν τῶν ἀνδρῶν ἀποκολυμβησάντων. καὶ
μετὰ τοῦτο τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ
παραπλεόντων ἀπὸ κάλω ἐς τὴν Μεσσήνην, αὖθις προσ-
βαλόντες οἱ Ἀθηναῖοι, ἀποσιμωσάντων ἐκείνων καὶ προεμ-
[4.25.6]   βαλόντων, ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν. καὶ ἐν τῷ παράπλῳ
καὶ τῇ ναυμαχίᾳ τοιουτοτρόπῳ γενομένῃ οὐκ ἔλασσον ἔχοντες
οἱ Συρακόσιοι παρεκομίσθησαν ἐς τὸν ἐν τῇ Μεσσήνῃ
λιμένα.
[4.25.7]      Καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι, Καμαρίνης ἀγγελθείσης προ-
δίδοσθαι Συρακοσίοις ὑπ' Ἀρχίου καὶ τῶν μετ' αὐτοῦ,
ἔπλευσαν ἐκεῖσε· Μεσσήνιοι δ' ἐν τούτῳ πανδημεὶ κατὰ
γῆν καὶ ταῖς ναυσὶν ἅμα ἐστράτευσαν ἐπὶ Νάξον τὴν Χαλ-
[4.25.8]   κιδικὴν ὅμορον οὖσαν. καὶ τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ τειχήρεις ποιή-
[4.25.8.2]   σαντες τοὺς Ναξίους ἐδῄουν τὴν γῆν, τῇ δ' ὑστεραίᾳ ταῖς
μὲν ναυσὶ περιπλεύσαντες κατὰ τὸν Ἀκεσίνην ποταμὸν τὴν
[4.25.9]   γῆν ἐδῄουν, τῷ δὲ πεζῷ πρὸς τὴν πόλιν ἐσέβαλλον. ἐν
τούτῳ δὲ οἱ Σικελοὶ ὑπὲρ τῶν ἄκρων πολλοὶ κατέβαινον
βοηθοῦντες ἐπὶ τοὺς Μεσσηνίους. καὶ οἱ Νάξιοι ὡς εἶδον,
θαρσήσαντες καὶ παρακελευόμενοι ἐν ἑαυτοῖς ὡς οἱ Λεοντῖνοι
σφίσι καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες ξύμμαχοι ἐς τιμωρίαν ἐπέρ-
χονται, ἐκδραμόντες ἄφνω ἐκ τῆς πόλεως προσπίπτουσι
τοῖς Μεσσηνίοις, καὶ τρέψαντες ἀπέκτεινάν τε ὑπὲρ χιλίους
καὶ οἱ λοιποὶ χαλεπῶς ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου· καὶ γὰρ
οἱ βάρβαροι ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐπιπεσόντες τοὺς πλείστους
[4.25.10]   διέφθειραν. καὶ αἱ νῆες σχοῦσαι ἐς τὴν Μεσσήνην ὕστερον
ἐπ' οἴκου ἕκασται διεκρίθησαν. Λεοντῖνοι δὲ εὐθὺς καὶ οἱ
ξύμμαχοι μετὰ Ἀθηναίων ἐς τὴν Μεσσήνην ὡς κεκακωμένην
ἐστράτευον, καὶ προσβάλλοντες οἱ μὲν Ἀθηναῖοι κατὰ τὸν
λιμένα ταῖς ναυσὶν ἐπείρων, ὁ δὲ πεζὸς πρὸς τὴν πόλιν.
[4.25.11]   ἐπεκδρομὴν δὲ ποιησάμενοι οἱ Μεσσήνιοι καὶ Λοκρῶν τινὲς
μετὰ τοῦ Δημοτέλους, οἳ μετὰ τὸ πάθος ἐγκατελείφθησαν
φρουροί, ἐξαπιναίως προσπεσόντες τρέπουσι τοῦ στρατεύ-
ματος τῶν Λεοντίνων τὸ πολὺ καὶ ἀπέκτειναν πολλούς.
ἰδόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ ἀποβάντες ἀπὸ τῶν νεῶν ἐβοή-
θουν, καὶ κατεδίωξαν τοὺς Μεσσηνίους πάλιν ἐς τὴν πόλιν,
τεταραγμένοις ἐπιγενόμενοι· καὶ τροπαῖον στήσαντες ἀνεχώ-
[4.25.12]   ρησαν ἐς τὸ Ῥήγιον. μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν ἐν τῇ Σικελίᾳ
Ἕλληνες ἄνευ τῶν Ἀθηναίων κατὰ γῆν ἐστράτευον ἐπ'
ἀλλήλους.
[4.26.1]      Ἐν δὲ τῇ Πύλῳ ἔτι ἐπολιόρκουν τοὺς ἐν τῇ νήσῳ Λακε-
δαιμονίους οἱ Ἀθηναῖοι, καὶ τὸ ἐν τῇ ἠπείρῳ στρατόπεδον
[4.26.2]   τῶν Πελοποννησίων κατὰ χώραν ἔμενεν. ἐπίπονος δ' ἦν
τοῖς Ἀθηναίοις ἡ φυλακὴ σίτου τε ἀπορίᾳ καὶ ὕδατος· οὐ
γὰρ ἦν κρήνη ὅτι μὴ μία ἐν αὐτῇ τῇ ἀκροπόλει τῆς Πύλου
καὶ αὕτη οὐ μεγάλη, ἀλλὰ διαμώμενοι τὸν κάχληκα οἱ
[4.26.3]   πλεῖστοι ἐπὶ τῇ θαλάσσῃ ἔπινον οἷον εἰκὸς ὕδωρ. στενο-
χωρία τε ἐν ὀλίγῳ στρατοπεδευομένοις ἐγίγνετο, καὶ τῶν νεῶν
οὐκ ἐχουσῶν ὅρμον αἱ μὲν σῖτον ἐν τῇ γῇ ᾑροῦντο κατὰ
[4.26.4]   μέρος, αἱ δὲ μετέωροι ὥρμουν. ἀθυμίαν τε πλείστην ὁ
χρόνος παρεῖχε παρὰ λόγον ἐπιγιγνόμενος, οὓς ᾤοντο
ἡμερῶν ὀλίγων ἐκπολιορκήσειν ἐν νήσῳ τε ἐρήμῃ καὶ ὕδατι
[4.26.5]   ἁλμυρῷ χρωμένους. αἴτιον δὲ ἦν οἱ Λακεδαιμόνιοι προει-
πόντες ἐς τὴν νῆσον ἐσάγειν σῖτόν τε τὸν βουλόμενον
ἀληλεμένον καὶ οἶνον καὶ τυρὸν καὶ εἴ τι ἄλλο βρῶμα, οἷ'
ἂν ἐς πολιορκίαν ξυμφέρῃ, τάξαντες ἀργυρίου πολλοῦ καὶ
τῶν Εἱλώτων τῷ ἐσαγαγόντι ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι.
[4.26.6]   καὶ ἐσῆγον ἄλλοι τε παρακινδυνεύοντες καὶ μάλιστα οἱ
Εἵλωτες, ἀπαίροντες ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ὁπόθεν τύχοιεν
καὶ καταπλέοντες ἔτι νυκτὸς ἐς τὰ πρὸς τὸ πέλαγος τῆς
[4.26.7]   νήσου. μάλιστα δὲ ἐτήρουν ἀνέμῳ καταφέρεσθαι· ῥᾷον
γὰρ τὴν φυλακὴν τῶν τριήρων ἐλάνθανον, ὁπότε πνεῦμα ἐκ
πόντου εἴη· ἄπορον γὰρ ἐγίγνετο περιορμεῖν, τοῖς δὲ ἀφειδὴς
ὁ κατάπλους καθειστήκει· ἐπώκελλον γὰρ τὰ πλοῖα τετιμη-
μένα χρημάτων, καὶ οἱ ὁπλῖται περὶ τὰς κατάρσεις τῆς
νήσου ἐφύλασσον. ὅσοι δὲ γαλήνῃ κινδυνεύσειαν, ἡλί-
[4.26.8]   σκοντο. ἐσένεον δὲ καὶ κατὰ τὸν λιμένα κολυμβηταὶ ὕφυδροι,
καλῳδίῳ ἐν ἀσκοῖς ἐφέλκοντες μήκωνα μεμελιτωμένην καὶ
λίνου σπέρμα κεκομμένον· ὧν τὸ πρῶτον λανθανόντων
[4.26.9]   φυλακαὶ ὕστερον ἐγένοντο. παντί τε τρόπῳ ἑκάτεροι
ἐτεχνῶντο οἱ μὲν ἐσπέμπειν τὰ σιτία, οἱ δὲ μὴ λανθάνειν
σφᾶς.
[4.27.1]      Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις πυνθανόμενοι περὶ τῆς στρατιᾶς
ὅτι ταλαιπωρεῖται καὶ σῖτος τοῖς ἐν τῇ νήσῳ ὅτι ἐσπλεῖ,
ἠπόρουν καὶ ἐδεδοίκεσαν μὴ σφῶν χειμὼν τὴν φυλακὴν
ἐπιλάβοι, ὁρῶντες τῶν τε ἐπιτηδείων τὴν περὶ τὴν Πελο-
πόννησον κομιδὴν ἀδύνατον ἐσομένην, ἅμα ἐν χωρίῳ ἐρήμῳ
καὶ οὐδ' ἐν θέρει οἷοί τε ὄντες ἱκανὰ περιπέμπειν, τόν τε
ἔφορμον χωρίων ἀλιμένων ὄντων οὐκ ἐσόμενον, ἀλλ' ἢ
σφῶν ἀνέντων τὴν φυλακὴν περιγενήσεσθαι τοὺς ἄνδρας
ἢ τοῖς πλοίοις ἃ τὸν σῖτον αὐτοῖς ἦγε χειμῶνα τηρήσαντας
[4.27.2]   ἐκπλεύσεσθαι. πάντων τε ἐφοβοῦντο μάλιστα τοὺς Λακε-
δαιμονίους, ὅτι ἔχοντάς τι ἰσχυρὸν αὐτοὺς ἐνόμιζον οὐκέτι
σφίσιν ἐπικηρυκεύεσθαι· καὶ μετεμέλοντο τὰς σπονδὰς οὐ
[4.27.3]   δεξάμενοι. Κλέων δὲ γνοὺς αὐτῶν τὴν ἐς αὑτὸν ὑποψίαν
περὶ τῆς κωλύμης τῆς ξυμβάσεως οὐ τἀληθῆ ἔφη λέγειν
τοὺς ἐξαγγέλλοντας. παραινούντων δὲ τῶν ἀφιγμένων, εἰ
μὴ σφίσι πιστεύουσι, κατασκόπους τινὰς πέμψαι, ᾑρέθη
[4.27.4]   κατάσκοπος αὐτὸς μετὰ Θεαγένους ὑπὸ Ἀθηναίων. καὶ
γνοὺς ὅτι ἀναγκασθήσεται ἢ ταὐτὰ λέγειν οἷς διέβαλλεν ἢ
τἀναντία εἰπὼν ψευδὴς φανήσεσθαι, παρῄνει τοῖς Ἀθηναίοις,
ὁρῶν αὐτοὺς καὶ ὡρμημένους τι τὸ πλέον τῇ γνώμῃ στρα-
τεύειν, ὡς χρὴ κατασκόπους μὲν μὴ πέμπειν μηδὲ διαμέλ-
λειν καιρὸν παριέντας, εἰ δὲ δοκεῖ αὐτοῖς ἀληθῆ εἶναι τὰ
[4.27.5]   ἀγγελλόμενα, πλεῖν ἐπὶ τοὺς ἄνδρας. καὶ ἐς Νικίαν τὸν
Νικηράτου στρατηγὸν ὄντα ἀπεσήμαινεν, ἐχθρὸς ὢν καὶ
ἐπιτιμῶν, ῥᾴδιον εἶναι παρασκευῇ, εἰ ἄνδρες εἶεν οἱ στρατηγοί,
πλεύσαντας λαβεῖν τοὺς ἐν τῇ νήσῳ, καὶ αὐτός γ' ἄν, εἰ
[4.28.1]   ἦρχε, ποιῆσαι τοῦτο. ὁ δὲ Νικίας τῶν τε Ἀθηναίων τι
ὑποθορυβησάντων ἐς τὸν Κλέωνα, ὅτι οὐ καὶ νῦν πλεῖ, εἰ
ῥᾴδιόν γε αὐτῷ φαίνεται, καὶ ἅμα ὁρῶν αὐτὸν ἐπιτιμῶντα,
ἐκέλευεν ἥντινα βούλεται δύναμιν λαβόντα τὸ ἐπὶ σφᾶς
[4.28.2]   εἶναι ἐπιχειρεῖν. ὁ δὲ τὸ μὲν πρῶτον οἰόμενος αὐτὸν λόγῳ
μόνον ἀφιέναι ἑτοῖμος ἦν, γνοὺς δὲ τῷ ὄντι παραδωσείοντα
ἀνεχώρει καὶ οὐκ ἔφη αὐτὸς ἀλλ' ἐκεῖνον στρατηγεῖν, δεδιὼς
ἤδη καὶ οὐκ ἂν οἰόμενός οἱ αὐτὸν τολμῆσαι ὑποχωρῆσαι.
[4.28.3]   αὖθις δὲ ὁ Νικίας ἐκέλευε καὶ ἐξίστατο τῆς ἐπὶ Πύλῳ ἀρχῆς
καὶ μάρτυρας τοὺς Ἀθηναίους ἐποιεῖτο. οἱ δέ, οἷον ὄχλος
φιλεῖ ποιεῖν, ὅσῳ μᾶλλον ὁ Κλέων ὑπέφευγε τὸν πλοῦν καὶ
ἐξανεχώρει τὰ εἰρημένα, τόσῳ ἐπεκελεύοντο τῷ Νικίᾳ παρα-
[4.28.4]   διδόναι τὴν ἀρχὴν καὶ ἐκείνῳ ἐπεβόων πλεῖν. ὥστε οὐκ
ἔχων ὅπως τῶν εἰρημένων ἔτι ἐξαπαλλαγῇ, ὑφίσταται τὸν
πλοῦν, καὶ παρελθὼν οὔτε φοβεῖσθαι ἔφη Λακεδαιμονίους
πλεύσεσθαί τε λαβὼν ἐκ μὲν τῆς πόλεως οὐδένα, Λημνίους
δὲ καὶ Ἰμβρίους τοὺς παρόντας καὶ πελταστὰς οἳ ἦσαν ἔκ
τε Αἴνου βεβοηθηκότες καὶ ἄλλοθεν τοξότας τετρακοσίους·
ταῦτα δὲ ἔχων ἔφη πρὸς τοῖς ἐν Πύλῳ στρατιώταις ἐντὸς
ἡμερῶν εἴκοσιν ἢ ἄξειν Λακεδαιμονίους ζῶντας ἢ αὐτοῦ
[4.28.5]   ἀποκτενεῖν. τοῖς δὲ Ἀθηναίοις ἐνέπεσε μέν τι καὶ γέλωτος
τῇ κουφολογίᾳ αὐτοῦ, ἀσμένοις δ' ὅμως ἐγίγνετο τοῖς σώ-
φροσι τῶν ἀνθρώπων, λογιζομένοις δυοῖν ἀγαθοῖν τοῦ ἑτέρου
τεύξεσθαι, ἢ Κλέωνος ἀπαλλαγήσεσθαι, ὃ μᾶλλον ἤλπιζον,
ἢ σφαλεῖσι γνώμης Λακεδαιμονίους σφίσι χειρώσεσθαι.
[4.29.1]      Καὶ πάντα διαπραξάμενος ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ καὶ ψη-
φισαμένων Ἀθηναίων αὐτῷ τὸν πλοῦν, τῶν τε ἐν Πύλῳ
στρατηγῶν ἕνα προσελόμενος Δημοσθένη, τὴν ἀναγωγὴν
[4.29.2]   διὰ τάχους ἐποιεῖτο. τὸν δὲ Δημοσθένη προσέλαβε πυν-
θανόμενος τὴν ἀπόβασιν αὐτὸν ἐς τὴν νῆσον διανοεῖσθαι.
οἱ γὰρ στρατιῶται κακοπαθοῦντες τοῦ χωρίου τῇ ἀπορίᾳ καὶ
μᾶλλον πολιορκούμενοι ἢ πολιορκοῦντες ὥρμηντο διακιν-
δυνεῦσαι. καὶ αὐτῷ ἔτι ῥώμην καὶ ἡ νῆσος ἐμπρησθεῖσα
[4.29.3]   παρέσχεν. πρότερον μὲν γὰρ οὔσης αὐτῆς ὑλώδους ἐπὶ τὸ
πολὺ καὶ ἀτριβοῦς διὰ τὴν αἰεὶ ἐρημίαν ἐφοβεῖτο καὶ πρὸς
τῶν πολεμίων τοῦτο ἐνόμιζε μᾶλλον εἶναι· πολλῷ γὰρ ἂν
στρατοπέδῳ ἀποβάντι ἐξ ἀφανοῦς χωρίου προσβάλλοντας
αὐτοὺς βλάπτειν. σφίσι μὲν γὰρ τὰς ἐκείνων ἁμαρτίας
[4.29.3.6]   καὶ παρασκευὴν ὑπὸ τῆς ὕλης οὐκ ἂν ὁμοίως δῆλα εἶναι,
τοῦ δὲ αὑτῶν στρατοπέδου καταφανῆ ἂν εἶναι πάντα τὰ
ἁμαρτήματα, ὥστε προσπίπτειν ἂν αὐτοὺς ἀπροσδοκήτως
ᾗ βούλοιντο· ἐπ' ἐκείνοις γὰρ εἶναι ἂν τὴν ἐπιχείρησιν.
[4.29.4]   εἰ δ' αὖ ἐς δασὺ χωρίον βιάζοιτο ὁμόσε ἰέναι, τοὺς ἐλάσ-
σους, ἐμπείρους δὲ τῆς χώρας, κρείσσους ἐνόμιζε τῶν πλεόνων
ἀπείρων· λανθάνειν τε ἂν τὸ ἑαυτῶν στρατόπεδον πολὺ ὂν
διαφθειρόμενον, οὐκ οὔσης τῆς προσόψεως ᾗ χρῆν ἀλλήλοις
[4.30.1]   ἐπιβοηθεῖν. ἀπὸ δὲ τοῦ Αἰτωλικοῦ πάθους, ὃ διὰ τὴν
[4.30.2]   ὕλην μέρος τι ἐγένετο, οὐχ ἥκιστα αὐτὸν ταῦτα ἐσῄει. τῶν
δὲ στρατιωτῶν ἀναγκασθέντων διὰ τὴν στενοχωρίαν τῆς
νήσου τοῖς ἐσχάτοις προσίσχοντας ἀριστοποιεῖσθαι διὰ
προφυλακῆς καὶ ἐμπρήσαντός τινος κατὰ μικρὸν τῆς ὕλης
ἄκοντος καὶ ἀπὸ τούτου πνεύματος ἐπιγενομένου τὸ πολὺ
[4.30.3]   αὐτῆς ἔλαθε κατακαυθέν. οὕτω δὴ τούς τε Λακεδαιμονίους
μᾶλλον κατιδὼν πλείους ὄντας, ὑπονοῶν πρότερον ἐλάσσοσι
τὸν σῖτον αὐτοῦ ἐσπέμπειν, τήν τε νῆσον εὐαποβατωτέραν
οὖσαν, τότε ὡς ἐπ' ἀξιόχρεων τοὺς Ἀθηναίους μᾶλλον
σπουδὴν ποιεῖσθαι τὴν ἐπιχείρησιν παρεσκευάζετο, στρατιάν
τε μεταπέμπων ἐκ τῶν ἐγγὺς ξυμμάχων καὶ τὰ ἄλλα
ἑτοιμάζων.
[4.30.4]      Κλέων δὲ ἐκείνῳ τε προπέμψας ἄγγελον ὡς ἥξων καὶ
ἔχων στρατιὰν ἣν ᾐτήσατο, ἀφικνεῖται ἐς Πύλον. καὶ ἅμα
γενόμενοι πέμπουσι πρῶτον ἐς τὸ ἐν τῇ ἠπείρῳ στρατόπεδον
κήρυκα, προκαλούμενοι, εἰ βούλοιντο, ἄνευ κινδύνου τοὺς ἐν
τῇ νήσῳ ἄνδρας σφίσι τά τε ὅπλα καὶ σφᾶς αὐτοὺς κελεύειν
παραδοῦναι, ἐφ' ᾧ φυλακῇ τῇ μετρίᾳ τηρήσονται, ἕως ἄν τι
[4.31.1]   περὶ τοῦ πλέονος ξυμβαθῇ. οὐ προσδεξαμένων δὲ αὐτῶν
μίαν μὲν ἡμέραν ἐπέσχον, τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἀνηγάγοντο μὲν
νυκτὸς ἐπ' ὀλίγας ναῦς τοὺς ὁπλίτας πάντας ἐπιβιβάσαντες,
πρὸ δὲ τῆς ἕω ὀλίγον ἀπέβαινον τῆς νήσου ἑκατέρωθεν, ἔκ
τε τοῦ πελάγους καὶ πρὸς τοῦ λιμένος, ὀκτακόσιοι μάλιστα
ὄντες ὁπλῖται, καὶ ἐχώρουν δρόμῳ ἐπὶ τὸ πρῶτον φυλα-
[4.31.2]   κτήριον τῆς νήσου. ὧδε γὰρ διετετάχατο· ἐν ταύτῃ μὲν τῇ
πρώτῃ φυλακῇ ὡς τριάκοντα ἦσαν ὁπλῖται, μέσον δὲ καὶ
ὁμαλώτατόν τε καὶ περὶ τὸ ὕδωρ οἱ πλεῖστοι αὐτῶν καὶ
Ἐπιτάδας ὁ ἄρχων εἶχε, μέρος δέ τι οὐ πολὺ αὐτὸ τὸ
ἔσχατον ἐφύλασσε τῆς νήσου τὸ πρὸς τὴν Πύλον, ὃ ἦν ἔκ
τε θαλάσσης ἀπόκρημνον καὶ ἐκ τῆς γῆς ἥκιστα ἐπίμαχον·
καὶ γάρ τι καὶ ἔρυμα αὐτόθι ἦν παλαιὸν λίθων λογάδην
πεποιημένον, ὃ ἐνόμιζον σφίσιν ὠφέλιμον ἂν εἶναι, εἰ
καταλαμβάνοι ἀναχώρησις βιαιοτέρα. οὕτω μὲν τεταγμένοι
ἦσαν.
[4.32.1]      Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι τοὺς μὲν πρώτους φύλακας, οἷς ἐπέδρα-
μον, εὐθὺς διαφθείρουσιν ἔν τε ταῖς εὐναῖς ἔτι καὶ ἀναλαμ-
βάνοντας τὰ ὅπλα, λαθόντες τὴν ἀπόβασιν, οἰομένων αὐτῶν
[4.32.2]   τὰς ναῦς κατὰ τὸ ἔθος ἐς ἔφορμον τῆς νυκτὸς πλεῖν. ἅμα
δὲ ἕῳ γιγνομένῃ καὶ ὁ ἄλλος στρατὸς ἀπέβαινεν, ἐκ μὲν
νεῶν ἑβδομήκοντα καὶ ὀλίγῳ πλεόνων πάντες πλὴν θα-
λαμιῶν, ὡς ἕκαστοι ἐσκευασμένοι, τοξόται δὲ ὀκτακόσιοι
καὶ πελτασταὶ οὐκ ἐλάσσους τούτων, Μεσσηνίων τε οἱ
βεβοηθηκότες καὶ οἱ ἄλλοι ὅσοι περὶ Πύλον κατεῖχον πάντες
[4.32.3]   πλὴν τῶν ἐπὶ τοῦ τείχους φυλάκων. Δημοσθένους δὲ τάξαν-
τος διέστησαν κατὰ διακοσίους τε καὶ πλείους, ἔστι δ' ᾗ
ἐλάσσους, τῶν χωρίων τὰ μετεωρότατα λαβόντες, ὅπως ὅτι
πλείστη ἀπορία ᾖ τοῖς πολεμίοις πανταχόθεν κεκυκλω-
μένοις καὶ μὴ ἔχωσι πρὸς ὅτι ἀντιτάξωνται, ἀλλ' ἀμφίβολοι
γίγνωνται τῷ πλήθει, εἰ μὲν τοῖς πρόσθεν ἐπίοιεν, ὑπὸ τῶν
κατόπιν βαλλόμενοι, εἰ δὲ τοῖς πλαγίοις, ὑπὸ τῶν ἑκατέ-
[4.32.4]   ρωθεν παρατεταγμένων. κατὰ νώτου τε αἰεὶ ἔμελλον αὐτοῖς,
ᾗ χωρήσειαν, οἱ πολέμιοι ἔσεσθαι ψιλοὶ καὶ οἱ ἀπορώτατοι,
τοξεύμασι καὶ ἀκοντίοις καὶ λίθοις καὶ σφενδόναις ἐκ πολλοῦ
ἔχοντες ἀλκήν, οἷς μηδὲ ἐπελθεῖν οἷόν τε ἦν· φεύγοντές τε
γὰρ ἐκράτουν καὶ ἀναχωροῦσιν ἐπέκειντο.
   Τοιαύτῃ μὲν γνώμῃ ὁ Δημοσθένης τό τε πρῶτον τὴν
[4.33.1]   ἀπόβασιν ἐπενόει καὶ ἐν τῷ ἔργῳ ἔταξεν· οἱ δὲ περὶ τὸν
Ἐπιτάδαν καὶ ὅπερ ἦν πλεῖστον τῶν ἐν τῇ νήσῳ, ὡς εἶδον
τό τε πρῶτον φυλακτήριον διεφθαρμένον καὶ στρατὸν σφίσιν
ἐπιόντα, ξυνετάξαντο καὶ τοῖς ὁπλίταις τῶν Ἀθηναίων
ἐπῇσαν, βουλόμενοι ἐς χεῖρας ἐλθεῖν· ἐξ ἐναντίας γὰρ
οὗτοι καθειστήκεσαν, ἐκ πλαγίου δὲ οἱ ψιλοὶ καὶ κατὰ νώτου.
[4.33.2]   τοῖς μὲν οὖν ὁπλίταις οὐκ ἐδυνήθησαν προσμεῖξαι οὐδὲ τῇ
σφετέρᾳ ἐμπειρίᾳ χρήσασθαι· οἱ γὰρ ψιλοὶ ἑκατέρωθεν
βάλλοντες εἶργον, καὶ ἅμα ἐκεῖνοι οὐκ ἀντεπῇσαν, ἀλλ'
ἡσύχαζον· τοὺς δὲ ψιλούς, ᾗ μάλιστα αὐτοῖς ἐπιθέοντες
προσκέοιντο, ἔτρεπον, καὶ οἳ ὑποστρέφοντες ἠμύνοντο, ἄνθρω-
ποι κούφως τε ἐσκευασμένοι καὶ προλαμβάνοντες ῥᾳδίως
τῆς φυγῆς χωρίων τε χαλεπότητι καὶ ὑπὸ τῆς πρὶν ἐρημίας
τραχέων ὄντων, ἐν οἷς οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ἐδύναντο διώκειν
[4.34.1]   ὅπλα ἔχοντες. χρόνον μὲν οὖν τινὰ ὀλίγον οὕτω πρὸς
ἀλλήλους ἠκροβολίσαντο· τῶν δὲ Λακεδαιμονίων οὐκέτι
ὀξέως ἐπεκθεῖν ᾗ προσπίπτοιεν δυναμένων, γνόντες αὐτοὺς
οἱ ψιλοὶ βραδυτέρους ἤδη ὄντας τῷ ἀμύνασθαι, καὶ αὐτοὶ
τῇ τε ὄψει τοῦ θαρσεῖν τὸ πλεῖστον εἰληφότες πολλα-
πλάσιοι φαινόμενοι καὶ ξυνειθισμένοι μᾶλλον μηκέτι δεινοὺς
αὐτοὺς ὁμοίως σφίσι φαίνεσθαι, ὅτι οὐκ εὐθὺς ἄξια τῆς
προσδοκίας ἐπεπόνθεσαν, ὥσπερ ὅτε πρῶτον ἀπέβαινον τῇ
γνώμῃ δεδουλωμένοι ὡς ἐπὶ Λακεδαιμονίους, καταφρονή-
σαντες καὶ ἐμβοήσαντες ἁθρόοι ὥρμησαν ἐπ' αὐτοὺς καὶ
ἔβαλλον λίθοις τε καὶ τοξεύμασι καὶ ἀκοντίοις, ὡς ἕκαστός
[4.34.2]   τι πρόχειρον εἶχεν. γενομένης δὲ τῆς βοῆς ἅμα τῇ
ἐπιδρομῇ ἔκπληξίς τε ἐνέπεσεν ἀνθρώποις ἀήθεσι τοιαύτης
μάχης καὶ ὁ κονιορτὸς τῆς ὕλης νεωστὶ κεκαυμένης ἐχώρει
πολὺς ἄνω, ἄπορόν τε ἦν ἰδεῖν τὸ πρὸ αὑτοῦ ὑπὸ τῶν
τοξευμάτων καὶ λίθων ἀπὸ πολλῶν ἀνθρώπων μετὰ τοῦ
[4.34.3]   κονιορτοῦ ἅμα φερομένων. τό τε ἔργον ἐνταῦθα χαλεπὸν
τοῖς Λακεδαιμονίοις καθίστατο· οὔτε γὰρ οἱ πῖλοι ἔστεγον
τὰ τοξεύματα, δοράτιά τε ἐναπεκέκλαστο βαλλομένων, εἶχόν
τε οὐδὲν σφίσιν αὐτοῖς χρήσασθαι ἀποκεκλῃμένοι μὲν τῇ
ὄψει τοῦ προορᾶν, ὑπὸ δὲ τῆς μείζονος βοῆς τῶν πολεμίων
τὰ ἐν αὐτοῖς παραγγελλόμενα οὐκ ἐσακούοντες, κινδύνου τε
πανταχόθεν περιεστῶτος καὶ οὐκ ἔχοντες ἐλπίδα καθ' ὅτι
[4.35.1]   χρὴ ἀμυνομένους σωθῆναι. τέλος δὲ τραυματιζομένων ἤδη
πολλῶν διὰ τὸ αἰεὶ ἐν τῷ αὐτῷ ἀναστρέφεσθαι, ξυγκλῄ-
σαντες ἐχώρησαν ἐς τὸ ἔσχατον ἔρυμα τῆς νήσου, ὃ οὐ
[4.35.2]   πολὺ ἀπεῖχε, καὶ τοὺς ἑαυτῶν φύλακας. ὡς δὲ ἐνέδοσαν,
ἐνταῦθα ἤδη πολλῷ ἔτι πλέονι βοῇ τεθαρσηκότες οἱ ψιλοὶ
ἐπέκειντο, καὶ τῶν Λακεδαιμονίων ὅσοι μὲν ὑποχωροῦντες
ἐγκατελαμβάνοντο, ἀπέθνῃσκον, οἱ δὲ πολλοὶ διαφυγόντες ἐς
τὸ ἔρυμα μετὰ τῶν ταύτῃ φυλάκων ἐτάξαντο παρὰ πᾶν ὡς
[4.35.3]   ἀμυνούμενοι ᾗπερ ἦν ἐπίμαχον. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπισπόμενοι
περίοδον μὲν αὐτῶν καὶ κύκλωσιν χωρίου ἰσχύι οὐκ εἶχον,
[4.35.4]   προσιόντες δὲ ἐξ ἐναντίας ὤσασθαι ἐπειρῶντο. καὶ χρόνον
μὲν πολὺν καὶ τῆς ἡμέρας τὸ πλεῖστον ταλαιπωρούμενοι
ἀμφότεροι ὑπό τε τῆς μάχης καὶ δίψης καὶ ἡλίου ἀντεῖχον,
πειρώμενοι οἱ μὲν ἐξελάσασθαι ἐκ τοῦ μετεώρου, οἱ δὲ μὴ
ἐνδοῦναι· ῥᾷον δ' οἱ Λακεδαιμόνιοι ἠμύνοντο ἢ ἐν τῷ πρίν,
οὐκ οὔσης σφῶν τῆς κυκλώσεως ἐς τὰ πλάγια.
[4.36.1]      Ἐπειδὴ δὲ ἀπέραντον ἦν, προσελθὼν ὁ τῶν Μεσσηνίων
στρατηγὸς Κλέωνι καὶ Δημοσθένει ἄλλως ἔφη πονεῖν σφᾶς·
εἰ δὲ βούλονται ἑαυτῷ δοῦναι τῶν τοξοτῶν μέρος τι καὶ τῶν
ψιλῶν περιιέναι κατὰ νώτου αὐτοῖς ὁδῷ ᾗ ἂν αὐτὸς εὕρῃ,
[4.36.2]   δοκεῖν βιάσεσθαι τὴν ἔφοδον. λαβὼν δὲ ἃ ᾐτήσατο, ἐκ
τοῦ ἀφανοῦς ὁρμήσας ὥστε μὴ ἰδεῖν ἐκείνους, κατὰ τὸ αἰεὶ
παρεῖκον τοῦ κρημνώδους τῆς νήσου προσβαίνων, καὶ ᾗ οἱ
Λακεδαιμόνιοι χωρίου ἰσχύι πιστεύσαντες οὐκ ἐφύλασσον,
χαλεπῶς τε καὶ μόλις περιελθὼν ἔλαθε, καὶ ἐπὶ τοῦ μετεώρου
ἐξαπίνης ἀναφανεὶς κατὰ νώτου αὐτῶν τοὺς μὲν τῷ ἀδοκήτῳ
ἐξέπληξε, τοὺς δὲ ἃ προσεδέχοντο ἰδόντας πολλῷ μᾶλλον
[4.36.3]   ἐπέρρωσεν. καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι βαλλόμενοί τε ἀμφο-
τέρωθεν ἤδη καὶ γιγνόμενοι ἐν τῷ αὐτῷ ξυμπτώματι, ὡς
μικρὸν μεγάλῳ εἰκάσαι, τῷ ἐν Θερμοπύλαις, ἐκεῖνοί τε γὰρ
τῇ ἀτραπῷ περιελθόντων τῶν Περσῶν διεφθάρησαν, οὗτοί
τε ἀμφίβολοι ἤδη ὄντες οὐκέτι ἀντεῖχον, ἀλλὰ πολλοῖς τε
ὀλίγοι μαχόμενοι καὶ ἀσθενείᾳ σωμάτων διὰ τὴν σιτοδείαν
ὑπεχώρουν, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκράτουν ἤδη τῶν ἐφόδων.
[4.37.1]      Γνοὺς δὲ ὁ Κλέων καὶ ὁ Δημοσθένης [ὅτι], εἰ καὶ ὁπο-
σονοῦν μᾶλλον ἐνδώσουσι, διαφθαρησομένους αὐτοὺς ὑπὸ
τῆς σφετέρας στρατιᾶς, ἔπαυσαν τὴν μάχην καὶ τοὺς ἑαυτῶν
ἀπεῖρξαν, βουλόμενοι ἀγαγεῖν αὐτοὺς Ἀθηναίοις ζῶντας, εἴ
πως τοῦ κηρύγματος ἀκούσαντες ἐπικλασθεῖεν τῇ γνώμῃ
τὰ ὅπλα παραδοῦναι καὶ ἡσσηθεῖεν τοῦ παρόντος δεινοῦ.
[4.37.2]   ἐκήρυξάν τε, εἰ βούλονται, τὰ ὅπλα παραδοῦναι καὶ σφᾶς
αὐτοὺς Ἀθηναίοις ὥστε βουλεῦσαι ὅτι ἂν ἐκείνοις δοκῇ.
[4.38.1]   οἱ δὲ ἀκούσαντες παρῆκαν τὰς ἀσπίδας οἱ πλεῖστοι καὶ τὰς
χεῖρας ἀνέσεισαν, δηλοῦντες προσίεσθαι τὰ κεκηρυγμένα.
μετὰ δὲ ταῦτα γενομένης τῆς ἀνοκωχῆς ξυνῆλθον ἐς λόγους
ὅ τε Κλέων καὶ ὁ Δημοσθένης καὶ ἐκείνων Στύφων ὁ
Φάρακος, τῶν πρότερον ἀρχόντων τοῦ μὲν πρώτου τεθνη-
κότος Ἐπιτάδου, τοῦ δὲ μετ' αὐτὸν Ἱππαγρέτου ἐφῃρημένου
ἐν τοῖς νεκροῖς ἔτι ζῶντος κειμένου ὡς τεθνεῶτος, αὐτὸς
τρίτος ἐφῃρημένος ἄρχειν κατὰ νόμον, εἴ τι ἐκεῖνοι πάσχοιεν.
[4.38.2]   ἔλεγε δὲ ὁ Στύφων καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ ὅτι βούλονται διακηρυ-
κεύσασθαι πρὸς τοὺς ἐν τῇ ἠπείρῳ Λακεδαιμονίους ὅτι χρὴ
[4.38.3]   σφᾶς ποιεῖν. καὶ ἐκείνων μὲν οὐδένα ἀφέντων, αὐτῶν δὲ
τῶν Ἀθηναίων καλούντων ἐκ τῆς ἠπείρου κήρυκας καὶ γενο-
μένων ἐπερωτήσεων δὶς ἢ τρίς, ὁ τελευταῖος διαπλεύσας
αὐτοῖς ἀπὸ τῶν ἐκ τῆς ἠπείρου Λακεδαιμονίων ἀνὴρ ἀπήγ-
γειλεν ὅτι [οἱ] ’Λακεδαιμόνιοι κελεύουσιν ὑμᾶς αὐτοὺς περὶ
ὑμῶν αὐτῶν βουλεύεσθαι μηδὲν αἰσχρὸν ποιοῦντας‘· οἱ δὲ
καθ' ἑαυτοὺς βουλευσάμενοι τὰ ὅπλα παρέδοσαν καὶ σφᾶς
[4.38.4]   αὐτούς. καὶ ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν καὶ τὴν ἐπιοῦσαν νύκτα
ἐν φυλακῇ εἶχον αὐτοὺς οἱ Ἀθηναῖοι· τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ
μὲν Ἀθηναῖοι τροπαῖον στήσαντες ἐν τῇ νήσῳ τἆλλα
διεσκευάζοντο ὡς ἐς πλοῦν, καὶ τοὺς ἄνδρας τοῖς τριηράρχοις
διεδίδοσαν ἐς φυλακήν, οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι κήρυκα πέμ-
[4.38.5]   ψαντες τοὺς νεκροὺς διεκομίσαντο. ἀπέθανον δ' ἐν τῇ νήσῳ
καὶ ζῶντες ἐλήφθησαν τοσοίδε· εἴκοσι μὲν ὁπλῖται διέβησαν
καὶ τετρακόσιοι οἱ πάντες· τούτων ζῶντες ἐκομίσθησαν
ὀκτὼ ἀποδέοντες τριακόσιοι, οἱ δὲ ἄλλοι ἀπέθανον. καὶ
Σπαρτιᾶται τούτων ἦσαν τῶν ζώντων περὶ εἴκοσι καὶ ἑκατόν.
Ἀθηναίων δὲ οὐ πολλοὶ διεφθάρησαν· ἡ γὰρ μάχη οὐ
σταδαία ἦν.
[4.39.1]      Χρόνος δὲ ὁ ξύμπας ἐγένετο ὅσον οἱ ἄνδρες [οἱ] ἐν τῇ
νήσῳ ἐπολιορκήθησαν, ἀπὸ τῆς ναυμαχίας μέχρι τῆς ἐν τῇ
[4.39.2]   νήσῳ μάχης, ἑβδομήκοντα ἡμέραι καὶ δύο. τούτων περὶ
εἴκοσιν ἡμέρας, ἐν αἷς οἱ πρέσβεις περὶ τῶν σπονδῶν
ἀπῇσαν, ἐσιτοδοτοῦντο, τὰς δὲ ἄλλας τοῖς ἐσπλέουσι λάθρᾳ
διετρέφοντο. καὶ ἦν σῖτός τις ἐν τῇ νήσῳ καὶ ἄλλα βρώ-
ματα ἐγκατελήφθη· ὁ γὰρ ἄρχων Ἐπιτάδας ἐνδεεστέρως
[4.39.3]   ἑκάστῳ παρεῖχεν ἢ πρὸς τὴν ἐξουσίαν. οἱ μὲν δὴ Ἀθηναῖοι
καὶ οἱ Πελοποννήσιοι ἀνεχώρησαν τῷ στρατῷ ἐκ τῆς Πύλου
ἑκάτεροι ἐπ' οἴκου, καὶ τοῦ Κλέωνος καίπερ μανιώδης οὖσα
ἡ ὑπόσχεσις ἀπέβη· ἐντὸς γὰρ εἴκοσιν ἡμερῶν ἤγαγε τοὺς
[4.40.1]   ἄνδρας, ὥσπερ ὑπέστη. παρὰ γνώμην τε δὴ μάλιστα τῶν
κατὰ τὸν πόλεμον τοῦτο τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο· τοὺς γὰρ
Λακεδαιμονίους οὔτε λιμῷ οὔτ' ἀνάγκῃ οὐδεμιᾷ ἠξίουν τὰ
ὅπλα παραδοῦναι, ἀλλὰ ἔχοντας καὶ μαχομένους ὡς ἐδύναντο
[4.40.2]   ἀποθνῄσκειν. ἀπιστοῦντές τε μὴ εἶναι τοὺς παραδόντας
τοῖς τεθνεῶσιν ὁμοίους, καί τινος ἐρομένου ποτὲ ὕστερον τῶν
Ἀθηναίων ξυμμάχων δι' ἀχθηδόνα ἕνα τῶν ἐκ τῆς νήσου
αἰχμαλώτων εἰ οἱ τεθνεῶτες αὐτῶν καλοὶ κἀγαθοί, ἀπεκρί-
νατο αὐτῷ πολλοῦ ἂν ἄξιον εἶναι τὸν ἄτρακτον, λέγων τὸν
οἰστόν, εἰ τοὺς ἀγαθοὺς διεγίγνωσκε, δήλωσιν ποιούμενος
ὅτι ὁ ἐντυγχάνων τοῖς τε λίθοις καὶ τοξεύμασι διεφθείρετο.
[4.41.1]      Κομισθέντων δὲ τῶν ἀνδρῶν οἱ Ἀθηναῖοι ἐβούλευσαν
δεσμοῖς μὲν αὐτοὺς φυλάσσειν μέχρι οὗ τι ξυμβῶσιν, ἢν
δ' οἱ Πελοποννήσιοι πρὸ τούτου ἐς τὴν γῆν ἐσβάλωσιν,
[4.41.2]   ἐξαγαγόντες ἀποκτεῖναι. τῆς δὲ Πύλου φυλακὴν κατεστή-
σαντο, καὶ οἱ ἐκ τῆς Ναυπάκτου Μεσσήνιοι ὡς ἐς πατρίδα
ταύτην (ἔστι γὰρ ἡ Πύλος τῆς Μεσσηνίδος ποτὲ οὔσης γῆς)
πέμψαντες σφῶν αὐτῶν τοὺς ἐπιτηδειοτάτους ἐλῄζοντό τε
[4.41.3]   τὴν Λακωνικὴν καὶ πλεῖστα ἔβλαπτον ὁμόφωνοι ὄντες. οἱ
δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀμαθεῖς ὄντες ἐν τῷ πρὶν χρόνῳ λῃστείας
καὶ τοῦ τοιούτου πολέμου, τῶν τε Εἱλώτων αὐτομολούντων
καὶ φοβούμενοι μὴ καὶ ἐπὶ μακρότερον σφίσι τι νεωτερισθῇ
τῶν κατὰ τὴν χώραν, οὐ ῥᾳδίως ἔφερον, ἀλλὰ καίπερ οὐ
βουλόμενοι ἔνδηλοι εἶναι τοῖς Ἀθηναίοις ἐπρεσβεύοντο παρ'
αὐτοὺς καὶ ἐπειρῶντο τήν τε Πύλον καὶ τοὺς ἄνδρας κομί-
[4.41.4]   ζεσθαι. οἱ δὲ μειζόνων τε ὠρέγοντο καὶ πολλάκις φοιτώντων
αὐτοὺς ἀπράκτους ἀπέπεμπον. ταῦτα μὲν τὰ περὶ Πύλον
γενόμενα.
[4.42.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους μετὰ ταῦτα εὐθὺς Ἀθηναῖοι ἐς τὴν
Κορινθίαν ἐστράτευσαν ναυσὶν ὀγδοήκοντα καὶ δισχιλίοις
ὁπλίταις ἑαυτῶν καὶ ἐν ἱππαγωγοῖς ναυσὶ διακοσίοις ἱππεῦσιν·
ἠκολούθουν δὲ καὶ τῶν ξυμμάχων Μιλήσιοι καὶ Ἄνδριοι καὶ
Καρύστιοι, ἐστρατήγει δὲ Νικίας ὁ Νικηράτου τρίτος αὐτός.
[4.42.2]   πλέοντες δὲ ἅμα ἕῳ ἔσχον μεταξὺ Χερσονήσου τε καὶ Ῥείτου
ἐς τὸν αἰγιαλὸν τοῦ χωρίου ὑπὲρ οὗ ὁ Σολύγειος λόφος ἐστίν,
ἐφ' ὃν Δωριῆς τὸ πάλαι ἱδρυθέντες τοῖς ἐν τῇ πόλει Κοριν-
θίοις ἐπολέμουν οὖσιν Αἰολεῦσιν· καὶ κώμη νῦν ἐπ' αὐτοῦ
Σολύγεια καλουμένη ἐστίν. ἀπὸ δὲ τοῦ αἰγιαλοῦ τούτου
ἔνθα αἱ νῆες κατέσχον ἡ μὲν κώμη αὕτη δώδεκα σταδίους
ἀπέχει, ἡ δὲ Κορινθίων πόλις ἑξήκοντα, ὁ δὲ Ἰσθμὸς εἴκοσι.
[4.42.3]   Κορίνθιοι δὲ προπυθόμενοι ἐξ Ἄργους ὅτι ἡ στρατιὰ ἥξει
τῶν Ἀθηναίων, ἐκ πλείονος ἐβοήθησαν ἐς Ἰσθμὸν πάντες
πλὴν τῶν ἔξω Ἰσθμοῦ· καὶ ἐν Ἀμπρακίᾳ καὶ ἐν Λευκάδι
ἀπῆσαν αὐτῶν πεντακόσιοι φρουροί· οἱ δ' ἄλλοι πανδημεὶ
[4.42.4]   ἐπετήρουν τοὺς Ἀθηναίους οἷ κατασχήσουσιν. ὡς δὲ αὐτοὺς
ἔλαθον νυκτὸς καταπλεύσαντες καὶ τὰ σημεῖα αὐτοῖς ἤρθη,
καταλιπόντες τοὺς ἡμίσεις αὐτῶν ἐν Κεγχρειᾷ, ἢν ἄρα οἱ
Ἀθηναῖοι ἐπὶ τὸν Κρομμυῶνα ἴωσιν, ἐβοήθουν κατὰ τάχος.
[4.43.1]   καὶ Βάττος μὲν ὁ ἕτερος τῶν στρατηγῶν (δύο γὰρ ἦσαν ἐν
τῇ μάχῃ οἱ παρόντες) λαβὼν λόχον ἦλθεν ἐπὶ τὴν Σολύγειαν
κώμην φυλάξων ἀτείχιστον οὖσαν, Λυκόφρων δὲ τοῖς ἄλλοις
[4.43.2]   ξυνέβαλεν. καὶ πρῶτα μὲν τῷ δεξιῷ κέρᾳ τῶν Ἀθηναίων
εὐθὺς ἀποβεβηκότι πρὸ τῆς Χερσονήσου οἱ Κορίνθιοι ἐπ-
έκειντο, ἔπειτα δὲ καὶ τῷ ἄλλῳ στρατεύματι. καὶ ἦν ἡ
[4.43.3]   μάχη καρτερὰ καὶ ἐν χερσὶ πᾶσα. καὶ τὸ μὲν δεξιὸν κέρας
τῶν Ἀθηναίων καὶ Καρυστίων (οὗτοι γὰρ παρατεταγμένοι
ἦσαν ἔσχατοι) ἐδέξαντό τε τοὺς Κορινθίους καὶ ἐώσαντο
μόλις· οἱ δὲ ὑποχωρήσαντες πρὸς αἱμασιάν (ἦν γὰρ τὸ
[4.43.3.5]   χωρίον πρόσαντες πᾶν) βάλλοντες τοῖς λίθοις καθύπερθεν
ὄντες καὶ παιανίσαντες ἐπῇσαν αὖθις, δεξαμένων δὲ τῶν
[4.43.4]   Ἀθηναίων ἐν χερσὶν ἦν πάλιν ἡ μάχη. λόχος δέ τις τῶν
Κορινθίων ἐπιβοηθήσας τῷ εὐωνύμῳ κέρᾳ ἑαυτῶν ἔτρεψε
τῶν Ἀθηναίων τὸ δεξιὸν κέρας καὶ ἐπεδίωξεν ἐς τὴν θά-
λασσαν· πάλιν δὲ ἀπὸ τῶν νεῶν ἀνέστρεψαν οἵ τε Ἀθηναῖοι
[4.43.5]   καὶ οἱ Καρύστιοι. τὸ δὲ ἄλλο στρατόπεδον ἀμφοτέρωθεν
ἐμάχετο ξυνεχῶς, μάλιστα δὲ τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Κορινθίων,
ἐφ' ᾧ ὁ Λυκόφρων ὢν κατὰ τὸ εὐώνυμον τῶν Ἀθηναίων
ἠμύνετο· ἤλπιζον γὰρ αὐτοὺς ἐπὶ τὴν Σολύγειαν κώμην
[4.44.1]   πειράσειν. χρόνον μὲν οὖν πολὺν ἀντεῖχον οὐκ ἐνδιδόντες
ἀλλήλοις· ἔπειτα (ἦσαν γὰρ τοῖς Ἀθηναίοις οἱ ἱππῆς
ὠφέλιμοι ξυμμαχόμενοι, τῶν ἑτέρων οὐκ ἐχόντων ἵππους)
ἐτράποντο οἱ Κορίνθιοι καὶ ὑπεχώρησαν πρὸς τὸν λόφον
καὶ ἔθεντο τὰ ὅπλα καὶ οὐκέτι κατέβαινον, ἀλλ' ἡσύχαζον.
[4.44.2]   ἐν δὲ τῇ τροπῇ ταύτῃ κατὰ τὸ δεξιὸν κέρας οἱ πλεῖστοί τε
αὐτῶν ἀπέθανον καὶ Λυκόφρων ὁ στρατηγός. ἡ δὲ ἄλλη
στρατιὰ τούτῳ τῷ τρόπῳ οὐ κατὰ δίωξιν πολλὴν οὐδὲ
ταχείας φυγῆς γενομένης, ἐπεὶ ἐβιάσθη, ἐπαναχωρήσασα
[4.44.3]   πρὸς τὰ μετέωρα ἱδρύθη. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι, ὡς οὐκέτι αὐ-
τοῖς ἐπῇσαν ἐς μάχην, τούς τε νεκροὺς ἐσκύλευον καὶ τοὺς
[4.44.4]   ἑαυτῶν ἀνῃροῦντο, τροπαῖόν τε εὐθέως ἔστησαν. τοῖς δ'
ἡμίσεσι τῶν Κορινθίων, οἳ ἐν τῇ Κεγχρειᾷ ἐκάθηντο φύλακες
μὴ ἐπὶ τὸν Κρομμυῶνα πλεύσωσι, τούτοις οὐ κατάδηλος ἡ
μάχη ἦν ὑπὸ τοῦ ὄρους τοῦ Ὀνείου· κονιορτὸν δὲ ὡς εἶδον
καὶ [ὡς] ἔγνωσαν, ἐβοήθουν εὐθύς. ἐβοήθησαν δὲ καὶ οἱ
ἐκ τῆς πόλεως πρεσβύτεροι τῶν Κορινθίων αἰσθόμενοι τὸ
[4.44.5]   γεγενημένον. ἰδόντες δὲ οἱ Ἀθηναῖοι ξύμπαντας αὐτοὺς
ἐπιόντας καὶ νομίσαντες τῶν ἐγγὺς ἀστυγειτόνων Πελο-
ποννησίων βοήθειαν ἐπιέναι, ἀνεχώρουν κατὰ τάχος ἐπὶ τὰς
ναῦς, ἔχοντες τὰ σκυλεύματα καὶ τοὺς ἑαυτῶν νεκροὺς πλὴν
[4.44.6]   δυοῖν, οὓς ἐγκατέλιπον οὐ δυνάμενοι εὑρεῖν. καὶ ἀναβάντες
ἐπὶ τὰς ναῦς ἐπεραιώθησαν ἐς τὰς ἐπικειμένας νήσους, ἐκ
δ' αὐτῶν ἐπικηρυκευσάμενοι τοὺς νεκροὺς οὓς ἐγκατέλιπον
ὑποσπόνδους ἀνείλοντο. ἀπέθανον δὲ Κορινθίων μὲν ἐν τῇ
μάχῃ δώδεκα καὶ διακόσιοι, Ἀθηναίων δὲ ὀλίγῳ ἐλάσσους
πεντήκοντα.
[4.45.1]      Ἄραντες δὲ ἐκ τῶν νήσων οἱ Ἀθηναῖοι ἔπλευσαν αὐθη-
μερὸν ἐς Κρομμυῶνα τῆς Κορινθίας· ἀπέχει δὲ τῆς πόλεως
εἴκοσι καὶ ἑκατὸν σταδίους. καὶ καθορμισάμενοι τήν τε
[4.45.2]   γῆν ἐδῄωσαν καὶ τὴν νύκτα ηὐλίσαντο. τῇ δ' ὑστεραίᾳ
παραπλεύσαντες ἐς τὴν Ἐπιδαυρίαν πρῶτον καὶ ἀπόβασίν
τινα ποιησάμενοι ἀφίκοντο ἐς Μέθανα τὴν μεταξὺ Ἐπι-
δαύρου καὶ Τροιζῆνος, καὶ ἀπολαβόντες τὸν τῆς χερσονήσου
ἰσθμὸν ἐτείχισαν, [ἐν ᾧ ἡ Μεθώνη ἐστί,] καὶ φρούριον
καταστησάμενοι ἐλῄστευον τὸν ἔπειτα χρόνον τήν τε Τροι-
ζηνίαν γῆν καὶ Ἁλιάδα καὶ Ἐπιδαυρίαν. ταῖς δὲ ναυσίν,
ἐπειδὴ ἐξετείχισαν τὸ χωρίον, ἀπέπλευσαν ἐπ' οἴκου.
[4.46.1]      Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον, καθ' ὃν ταῦτα ἐγίγνετο, καὶ
Εὐρυμέδων καὶ Σοφοκλῆς, ἐπειδὴ ἐκ τῆς Πύλου ἀπῆραν
ἐς τὴν Σικελίαν ναυσὶν Ἀθηναίων, ἀφικόμενοι ἐς Κέρκυραν
ἐστράτευσαν μετὰ τῶν ἐκ τῆς πόλεως ἐπὶ τοὺς ἐν τῷ ὄρει
τῆς Ἰστώνης Κερκυραίων καθιδρυμένους, οἳ τότε μετὰ τὴν
στάσιν διαβάντες ἐκράτουν τε τῆς γῆς καὶ πολλὰ ἔβλαπτον.
[4.46.2]   προσβαλόντες δὲ τὸ μὲν τείχισμα εἷλον, οἱ δὲ ἄνδρες κατα-
πεφευγότες ἁθρόοι πρὸς μετέωρόν τι ξυνέβησαν ὥστε τοὺς
μὲν ἐπικούρους παραδοῦναι, περὶ δὲ σφῶν τὰ ὅπλα παρα-
[4.46.3]   δόντων τὸν Ἀθηναίων δῆμον διαγνῶναι. καὶ αὐτοὺς ἐς τὴν
νῆσον οἱ στρατηγοὶ τὴν Πτυχίαν ἐς φυλακὴν διεκόμισαν
ὑποσπόνδους, μέχρι οὗ Ἀθήναζε πεμφθῶσιν, ὥστ', ἐάν τις
[4.46.4]   ἁλῷ ἀποδιδράσκων, ἅπασι λελύσθαι τὰς σπονδάς. οἱ δὲ
τοῦ δήμου προστάται τῶν Κερκυραίων, δεδιότες μὴ οἱ Ἀθη-
ναῖοι τοὺς ἐλθόντας οὐκ ἀποκτείνωσι, μηχανῶνται τοιόνδε
[4.46.5]   τι· τῶν ἐν τῇ νήσῳ πείθουσί τινας ὀλίγους, ὑποπέμψαντες
φίλους καὶ διδάξαντες ὡς κατ' εὔνοιαν δὴ λέγειν ὅτι κρά-
τιστον αὐτοῖς εἴη ὡς τάχιστα ἀποδρᾶναι, πλοῖον δέ τι αὐτοὶ
ἑτοιμάσειν· μέλλειν γὰρ δὴ τοὺς στρατηγοὺς τῶν Ἀθηναίων
[4.47.1]   παραδώσειν αὐτοὺς τῷ δήμῳ τῶν Κερκυραίων. ὡς δὲ ἔπεισαν,
καὶ μηχανησαμένων τὸ πλοῖον ἐκπλέοντες ἐλήφθησαν, ἐλέ-
λυντό τε αἱ σπονδαὶ καὶ τοῖς Κερκυραίοις παρεδίδοντο οἱ
[4.47.2]   πάντες. ξυνελάβοντο δὲ τοῦ τοιούτου οὐχ ἥκιστα, ὥστε
ἀκριβῆ τὴν πρόφασιν γενέσθαι καὶ τοὺς τεχνησαμένους
ἀδεέστερον ἐγχειρῆσαι, οἱ στρατηγοὶ τῶν Ἀθηναίων κατά-
δηλοι ὄντες τοὺς ἄνδρας μὴ ἂν βούλεσθαι ὑπ' ἄλλων
κομισθέντας, διότι αὐτοὶ ἐς Σικελίαν ἔπλεον, τὴν τιμὴν
[4.47.3]   τοῖς ἄγουσι προσποιῆσαι. παραλαβόντες δὲ αὐτοὺς οἱ
Κερκυραῖοι ἐς οἴκημα μέγα κατεῖρξαν, καὶ ὕστερον ἐξ-
άγοντες κατὰ εἴκοσιν ἄνδρας διῆγον διὰ δυοῖν στοίχοιν
ὁπλιτῶν ἑκατέρωθεν παρατεταγμένων, δεδεμένους τε πρὸς
ἀλλήλους καὶ παιομένους καὶ κεντουμένους ὑπὸ τῶν παρα-
τεταγμένων, εἴ πού τίς τινα ἴδοι ἐχθρὸν ἑαυτοῦ· μαστιγο-
φόροι τε παριόντες ἐπετάχυνον τῆς ὁδοῦ τοὺς σχολαίτερον
[4.48.1]   προϊόντας. καὶ ἐς μὲν ἄνδρας ἑξήκοντα ἔλαθον τοὺς ἐν τῷ
οἰκήματι τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐξαγαγόντες καὶ διαφθείραντες
(ᾤοντο γὰρ αὐτοὺς μεταστήσοντάς ποι ἄλλοσε ἄγειν)· ὡς
δὲ ᾔσθοντο καί τις αὐτοῖς ἐδήλωσε, τούς τε Ἀθηναίους
ἐπεκαλοῦντο καὶ ἐκέλευον σφᾶς, εἰ βούλονται, αὐτοὺς δια-
φθείρειν, ἔκ τε τοῦ οἰκήματος οὐκέτι ἤθελον ἐξιέναι, οὐδ'
[4.48.2]   ἐσιέναι ἔφασαν κατὰ δύναμιν περιόψεσθαι οὐδένα. οἱ δὲ
Κερκυραῖοι κατὰ μὲν τὰς θύρας οὐδ' αὐτοὶ διενοοῦντο
βιάζεσθαι, ἀναβάντες δὲ ἐπὶ τὸ τέγος τοῦ οἰκήματος καὶ
διελόντες τὴν ὀροφὴν ἔβαλλον τῷ κεράμῳ καὶ ἐτόξευον
[4.48.3]   κάτω. οἱ δὲ ἐφυλάσσοντό τε ὡς ἐδύναντο καὶ ἅμα οἱ
πολλοὶ σφᾶς αὐτοὺς διέφθειρον, οἰστούς τε οὓς ἀφίεσαν
ἐκεῖνοι ἐς τὰς σφαγὰς καθιέντες καὶ ἐκ κλινῶν τινῶν αἳ
ἔτυχον αὐτοῖς ἐνοῦσαι τοῖς σπάρτοις καὶ ἐκ τῶν ἱματίων
παραιρήματα ποιοῦντες ἀπαγχόμενοι, παντί <τε> τρόπῳ τὸ
πολὺ τῆς νυκτός (ἐπεγένετο γὰρ νὺξ τῷ παθήματι) ἀναλοῦντες
σφᾶς αὐτοὺς καὶ βαλλόμενοι ὑπὸ τῶν ἄνω διεφθάρησαν.
[4.48.4]   καὶ αὐτοὺς οἱ Κερκυραῖοι, ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο, φορμηδὸν
ἐπὶ ἁμάξας ἐπιβαλόντες ἀπήγαγον ἔξω τῆς πόλεως. τὰς δὲ
γυναῖκας, ὅσαι ἐν τῷ τειχίσματι ἑάλωσαν, ἠνδραποδίσαντο.
[4.48.5]   τοιούτῳ μὲν τρόπῳ οἱ ἐκ τοῦ ὄρους Κερκυραῖοι ὑπὸ τοῦ δήμου
διεφθάρησαν, καὶ ἡ στάσις πολλὴ γενομένη ἐτελεύτησεν ἐς
τοῦτο, ὅσα γε κατὰ τὸν πόλεμον τόνδε· οὐ γὰρ ἔτι ἦν ὑπό-
[4.48.6]   λοιπον τῶν ἑτέρων ὅτι καὶ ἀξιόλογον. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἐς
τὴν Σικελίαν, ἵναπερ τὸ πρῶτον ὥρμηντο, ἀποπλεύσαντες
μετὰ τῶν ἐκεῖ ξυμμάχων ἐπολέμουν.
[4.49.1]      Καὶ οἱ ἐν τῇ Ναυπάκτῳ Ἀθηναῖοι καὶ Ἀκαρνᾶνες ἅμα
τελευτῶντος τοῦ θέρους στρατευσάμενοι Ἀνακτόριον Κο-
ρινθίων πόλιν, ἣ κεῖται ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ
κόλπου, ἔλαβον προδοσίᾳ· καὶ ἐκπέμψαντες [Κορινθίους]
αὐτοὶ Ἀκαρνᾶνες οἰκήτορας ἀπὸ πάντων ἔσχον τὸ χωρίον.
καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[4.50.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Ἀριστείδης ὁ Ἀρχίππου,
εἷς τῶν ἀργυρολόγων νεῶν Ἀθηναίων στρατηγός, αἳ ἐξε-
πέμφθησαν πρὸς τοὺς ξυμμάχους, Ἀρταφέρνην ἄνδρα Πέρσην
παρὰ βασιλέως πορευόμενον ἐς Λακεδαίμονα ξυλλαμβάνει
[4.50.2]   ἐν Ἠιόνι τῇ ἐπὶ Στρυμόνι. καὶ αὐτοῦ κομισθέντος οἱ Ἀθη-
ναῖοι τὰς μὲν ἐπιστολὰς μεταγραψάμενοι ἐκ τῶν Ἀσσυρίων
γραμμάτων ἀνέγνωσαν, ἐν αἷς πολλῶν ἄλλων γεγραμμένων
κεφάλαιον ἦν πρὸς Λακεδαιμονίους, οὐ γιγνώσκειν ὅτι βού-
λονται· πολλῶν γὰρ ἐλθόντων πρέσβεων οὐδένα ταὐτὰ
[4.50.2.6]   λέγειν· εἰ οὖν τι βούλονται σαφὲς λέγειν, πέμψαι μετὰ
[4.50.3]   τοῦ Πέρσου ἄνδρας ὡς αὐτόν. τὸν δὲ Ἀρταφέρνην ὕστερον
οἱ Ἀθηναῖοι ἀποστέλλουσι τριήρει ἐς Ἔφεσον καὶ πρέσβεις
ἅμα· οἳ πυθόμενοι αὐτόθι βασιλέα Ἀρταξέρξην τὸν Ξέρξου
νεωστὶ τεθνηκότα (κατὰ γὰρ τοῦτον τὸν χρόνον ἐτελεύτησεν)
ἐπ' οἴκου ἀνεχώρησαν.
[4.51.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Χῖοι τὸ τεῖχος περιεῖλον τὸ
καινὸν κελευσάντων Ἀθηναίων καὶ ὑποπτευσάντων ἐς αὐτούς
τι νεωτεριεῖν, ποιησάμενοι μέντοι πρὸς Ἀθηναίους πίστεις
καὶ βεβαιότητα ἐκ τῶν δυνατῶν μηδὲν περὶ σφᾶς νεώτερον
βουλεύσειν. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ ἕβδομον ἔτος τῷ
πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.
[4.52.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς τοῦ τε ἡλίου ἐκλιπές
τι ἐγένετο περὶ νουμηνίαν καὶ τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἱσταμένου
[4.52.2]   ἔσεισεν. καὶ οἱ Μυτιληναίων φυγάδες καὶ τῶν ἄλλων
Λεσβίων, ὁρμώμενοι οἱ πολλοὶ ἐκ τῆς ἠπείρου καὶ μισθω-
σάμενοι ἔκ τε Πελοποννήσου ἐπικουρικὸν καὶ αὐτόθεν ξυνα-
γείραντες, αἱροῦσι Ῥοίτειον, καὶ λαβόντες δισχιλίους στατῆρας
[4.52.3]   Φωκαΐτας ἀπέδοσαν πάλιν οὐδὲν ἀδικήσαντες· καὶ μετὰ τοῦτο
ἐπὶ Ἄντανδρον στρατεύσαντες προδοσίας γενομένης λαμβά-
νουσι τὴν πόλιν. καὶ ἦν αὐτῶν ἡ διάνοια τάς τε ἄλλας
πόλεις τὰς Ἀκταίας καλουμένας, ἃς πρότερον Μυτιληναίων
νεμομένων Ἀθηναῖοι εἶχον, ἐλευθεροῦν, καὶ πάντων μάλιστα
τὴν Ἄντανδρον· καὶ κρατυνάμενοι αὐτὴν (ναῦς τε γὰρ εὐπορία
ἦν ποιεῖσθαι, αὐτόθεν ξύλων ὑπαρχόντων καὶ τῆς Ἴδης ἐπι-
κειμένης, καὶ τῇ ἄλλῃ σκευῇ) ῥᾳδίως ἀπ' αὐτῆς ὁρμώμενοι
τήν τε Λέσβον ἐγγὺς οὖσαν κακώσειν καὶ τὰ ἐν τῇ ἠπείρῳ
Αἰολικὰ πολίσματα χειρώσεσθαι. καὶ οἱ μὲν ταῦτα παρα-
σκευάζεσθαι ἔμελλον.
[4.53.1]      Ἀθηναῖοι δὲ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει ἑξήκοντα ναυσὶ καὶ
δισχιλίοις ὁπλίταις ἱππεῦσί τε ὀλίγοις καὶ τῶν ξυμμάχων
Μιλησίους καὶ ἄλλους τινὰς ἀγαγόντες ἐστράτευσαν ἐπὶ
Κύθηρα· ἐστρατήγει δὲ αὐτῶν Νικίας ὁ Νικηράτου καὶ
[4.53.2]   Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους καὶ Αὐτοκλῆς ὁ Τολμαίου. τὰ
δὲ Κύθηρα νῆσός ἐστιν, ἐπίκειται δὲ τῇ Λακωνικῇ κατὰ
Μαλέαν· Λακεδαιμόνιοι δ' εἰσὶ τῶν περιοίκων, καὶ κυθηρο-
δίκης ἀρχὴ ἐκ τῆς Σπάρτης διέβαινεν αὐτόσε κατὰ ἔτος,
ὁπλιτῶν τε φρουρὰν διέπεμπον αἰεὶ καὶ πολλὴν ἐπιμέλειαν
[4.53.3]   ἐποιοῦντο. ἦν γὰρ αὐτοῖς τῶν τε ἀπ' Αἰγύπτου καὶ Λιβύης
ὁλκάδων προσβολή, καὶ λῃσταὶ ἅμα τὴν Λακωνικὴν ἧσσον
ἐλύπουν ἐκ θαλάσσης, ᾗπερ μόνον οἷόν τε ἦν κακουργεῖσθαι·
πᾶσα γὰρ ἀνέχει πρὸς τὸ Σικελικὸν καὶ Κρητικὸν πέλαγος.
[4.54.1]   κατασχόντες οὖν οἱ Ἀθηναῖοι τῷ στρατῷ, δέκα μὲν ναυσὶ
καὶ δισχιλίοις Μιλησίων ὁπλίταις τὴν ἐπὶ θαλάσσῃ πόλιν
Σκάνδειαν καλουμένην αἱροῦσι, τῷ δὲ ἄλλῳ στρατεύματι
ἀποβάντες τῆς νήσου ἐς τὰ πρὸς Μαλέαν τετραμμένα ἐχώ-
ρουν ἐπὶ τὴν [ἐπὶ θαλάσσῃ] πόλιν τῶν Κυθηρίων, καὶ ηὗρον
[4.54.2]   εὐθὺς αὐτοὺς ἐστρατοπεδευμένους ἅπαντας. καὶ μάχης γενο-
μένης ὀλίγον μέν τινα χρόνον ὑπέστησαν οἱ Κυθήριοι, ἔπειτα
τραπόμενοι κατέφυγον ἐς τὴν ἄνω πόλιν, καὶ ὕστερον ξυνέ-
βησαν πρὸς Νικίαν καὶ τοὺς ξυνάρχοντας Ἀθηναίοις ἐπιτρέψαι
[4.54.3]   περὶ σφῶν αὐτῶν πλὴν θανάτου. ἦσαν δέ τινες καὶ γενόμενοι
τῷ Νικίᾳ λόγοι πρότερον πρός τινας τῶν Κυθηρίων, δι' ὃ καὶ
θᾶσσον καὶ ἐπιτηδειότερον τό τε παραυτίκα καὶ τὸ ἔπειτα
τὰ τῆς ὁμολογίας ἐπράχθη αὐτοῖς· ἀνέστησαν γὰρ <ἂν> οἱ
Ἀθηναῖοι Κυθηρίους, Λακεδαιμονίους τε ὄντας καὶ ἐπὶ τῇ
[4.54.4]   Λακωνικῇ τῆς νήσου οὕτως ἐπικειμένης. μετὰ δὲ τὴν
ξύμβασιν οἱ Ἀθηναῖοι τήν τε Σκάνδειαν τὸ ἐπὶ τῷ λιμένι
πόλισμα παραλαβόντες καὶ τῶν Κυθήρων φυλακὴν ποιησά-
μενοι ἔπλευσαν ἔς τε Ἀσίνην καὶ Ἕλος καὶ τὰ πλεῖστα τῶν
περὶ θάλασσαν, καὶ ἀποβάσεις ποιούμενοι καὶ ἐναυλιζόμενοι
τῶν χωρίων οὗ καιρὸς εἴη ἐδῄουν τὴν γῆν ἡμέρας μάλιστα
ἑπτά.
[4.55.1]      Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἰδόντες μὲν τοὺς Ἀθηναίους τὰ
Κύθηρα ἔχοντας, προσδεχόμενοι δὲ καὶ ἐς τὴν γῆν σφῶν
ἀποβάσεις τοιαύτας ποιήσεσθαι, ἁθρόᾳ μὲν οὐδαμοῦ τῇ
δυνάμει ἀντετάξαντο, κατὰ δὲ τὴν χώραν φρουρὰς διέ-
πεμψαν, ὁπλιτῶν πλῆθος, ὡς ἑκασταχόσε ἔδει, καὶ τὰ ἄλλα
ἐν φυλακῇ πολλῇ ἦσαν, φοβούμενοι μὴ σφίσι νεώτερόν τι
γένηται τῶν περὶ τὴν κατάστασιν, γεγενημένου μὲν τοῦ ἐν
τῇ νήσῳ πάθους ἀνελπίστου καὶ μεγάλου, Πύλου δὲ ἐχομένης
καὶ Κυθήρων καὶ πανταχόθεν σφᾶς περιεστῶτος πολέμου
[4.55.2]   ταχέος καὶ ἀπροφυλάκτου, ὥστε παρὰ τὸ εἰωθὸς ἱππέας
τετρακοσίους κατεστήσαντο καὶ τοξότας, ἔς τε τὰ πολεμικά,
εἴπερ ποτέ, μάλιστα δὴ ὀκνηρότεροι ἐγένοντο, ξυνεστῶτες
παρὰ τὴν ὑπάρχουσαν σφῶν ἰδέαν τῆς παρασκευῆς ναυτικῷ
ἀγῶνι, καὶ τούτῳ πρὸς Ἀθηναίους, οἷς τὸ μὴ ἐπιχειρούμενον
[4.55.3]   αἰεὶ ἐλλιπὲς ἦν τῆς δοκήσεώς τι πράξειν· καὶ ἅμα τὰ τῆς
τύχης πολλὰ καὶ ἐν ὀλίγῳ ξυμβάντα παρὰ λόγον αὐτοῖς
ἔκπληξιν μεγίστην παρεῖχε, καὶ ἐδέδισαν μή ποτε αὖθις
[4.55.4]   ξυμφορά τις αὐτοῖς περιτύχῃ οἵα καὶ ἐν τῇ νήσῳ. ἀτολμό-
τεροι δὲ δι' αὐτὸ ἐς τὰς μάχας ἦσαν, καὶ πᾶν ὅτι κινήσειαν
ᾤοντο ἁμαρτήσεσθαι διὰ τὸ τὴν γνώμην ἀνεχέγγυον γεγε-
[4.56.1]   νῆσθαι ἐκ τῆς πρὶν ἀηθείας τοῦ κακοπραγεῖν. τοῖς δὲ
Ἀθηναίοις τότε τὴν παραθαλάσσιον δῃοῦσι τὰ μὲν πολλὰ
ἡσύχασαν, ὡς καθ' ἑκάστην φρουρὰν γίγνοιτό τις ἀπόβασις,
πλήθει τε ἐλάσσους ἕκαστοι ἡγούμενοι εἶναι καὶ ἐν τῷ
τοιούτῳ· μία δὲ φρουρά, ἥπερ καὶ ἠμύνατο περὶ Κοτύρταν
καὶ Ἀφροδιτίαν, τὸν μὲν ὄχλον τῶν ψιλῶν ἐσκεδασμένον
ἐφόβησεν ἐπιδρομῇ, τῶν δὲ ὁπλιτῶν δεξαμένων ὑπεχώρησε
πάλιν, καὶ ἄνδρες τέ τινες ἀπέθανον αὐτῶν ὀλίγοι καὶ ὅπλα
ἐλήφθη, τροπαῖόν τε στήσαντες οἱ Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν
[4.56.2]   ἐς Κύθηρα. ἐκ δὲ αὐτῶν περιέπλευσαν ἐς Ἐπίδαυρον τὴν
Λιμηράν, καὶ δῃώσαντες μέρος τι τῆς γῆς ἀφικνοῦνται ἐπὶ
Θυρέαν, ἥ ἐστι μὲν τῆς Κυνουρίας γῆς καλουμένης, μεθορία
δὲ τῆς Ἀργείας καὶ Λακωνικῆς· νεμόμενοι δὲ αὐτὴν ἔδοσαν
Λακεδαιμόνιοι Αἰγινήταις ἐκπεσοῦσιν ἐνοικεῖν διά τε τὰς
ὑπὸ τὸν σεισμὸν σφίσι γενομένας καὶ τῶν Εἱλώτων τὴν
ἐπανάστασιν εὐεργεσίας καὶ ὅτι Ἀθηναίων ὑπακούοντες
ὅμως πρὸς τὴν ἐκείνων γνώμην αἰεὶ ἕστασαν.
[4.57.1]      Προσπλεόντων οὖν ἔτι τῶν Ἀθηναίων οἱ Αἰγινῆται τὸ μὲν ἐπὶ
τῇ θαλάσσῃ ὃ ἔτυχον οἰκοδομοῦντες τεῖχος ἐκλείπουσιν, ἐς δὲ
τὴν ἄνω πόλιν, ἐν ᾗ ᾤκουν, ἀπεχώρησαν, ἀπέχουσαν σταδίους
[4.57.2]   μάλιστα δέκα τῆς θαλάσσης. καὶ αὐτοῖς τῶν Λακεδαιμονίων
φρουρὰ μία τῶν περὶ τὴν χώραν, ἥπερ καὶ ξυνετείχιζε,
ξυνεσελθεῖν μὲν ἐς τὸ τεῖχος οὐκ ἠθέλησαν δεομένων τῶν
Αἰγινητῶν, ἀλλ' αὐτοῖς κίνδυνος ἐφαίνετο ἐς τὸ τεῖχος
κατακλῄεσθαι· ἀναχωρήσαντες δὲ ἐπὶ τὰ μετέωρα, ὡς
[4.57.3]   οὐκ ἐνόμιζον ἀξιόμαχοι εἶναι, ἡσύχαζον. ἐν τούτῳ δὲ
οἱ Ἀθηναῖοι κατασχόντες καὶ χωρήσαντες εὐθὺς πάσῃ τῇ
στρατιᾷ αἱροῦσι τὴν Θυρέαν. καὶ τήν τε πόλιν κατέκαυσαν
καὶ τὰ ἐνόντα ἐξεπόρθησαν, τούς τε Αἰγινήτας, ὅσοι μὴ ἐν
χερσὶ διεφθάρησαν, ἄγοντες ἀφίκοντο ἐς τὰς Ἀθήνας καὶ
τὸν ἄρχοντα ὃς παρ' αὐτοῖς ἦν τῶν Λακεδαιμονίων, Τάνταλον
[4.57.4]   τὸν Πατροκλέους· ἐζωγρήθη γὰρ τετρωμένος. ἦγον δέ τινας
καὶ ἐκ τῶν Κυθήρων ἄνδρας ὀλίγους, οὓς ἐδόκει ἀσφαλείας
ἕνεκα μεταστῆσαι. καὶ τούτους μὲν οἱ Ἀθηναῖοι ἐβουλεύ-
σαντο καταθέσθαι ἐς τὰς νήσους, καὶ τοὺς ἄλλους Κυθηρίους
οἰκοῦντας τὴν ἑαυτῶν φόρον τέσσαρα τάλαντα φέρειν, Αἰ-
γινήτας δὲ ἀποκτεῖναι πάντας ὅσοι ἑάλωσαν διὰ τὴν προτέραν
αἰεί ποτε ἔχθραν, Τάνταλον δὲ παρὰ τοὺς ἄλλους τοὺς ἐν τῇ
νήσῳ Λακεδαιμονίους καταδῆσαι.
[4.58.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους ἐν Σικελίᾳ Καμαριναίοις καὶ Γελῴοις
ἐκεχειρία γίγνεται πρῶτον πρὸς ἀλλήλους· εἶτα καὶ οἱ ἄλλοι
Σικελιῶται ξυνελθόντες ἐς Γέλαν, ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων
πρέσβεις, ἐς λόγους κατέστησαν ἀλλήλοις, εἴ πως ξυναλ-
λαγεῖεν. καὶ ἄλλαι τε πολλαὶ γνῶμαι ἐλέγοντο ἐπ' ἀμφότερα,
διαφερομένων καὶ ἀξιούντων, ὡς ἕκαστοί τι ἐλασσοῦσθαι
ἐνόμιζον, καὶ Ἑρμοκράτης ὁ Ἕρμωνος Συρακόσιος, ὅσπερ
καὶ ἔπεισε μάλιστα αὐτούς, ἐς τὸ κοινὸν τοιούτους δὴ λόγους
εἶπεν.
[4.59.1]      ’Οὔτε πόλεως ὢν ἐλαχίστης, ὦ Σικελιῶται, τοὺς λόγους
ποιήσομαι οὔτε πονουμένης μάλιστα τῷ πολέμῳ, ἐς κοινὸν
δὲ τὴν δοκοῦσάν μοι βελτίστην γνώμην εἶναι ἀποφαινόμενος
[4.59.2]   τῇ Σικελίᾳ πάσῃ. καὶ περὶ μὲν τοῦ πολεμεῖν ὡς χαλεπὸν
τί ἄν τις πᾶν τὸ ἐνὸν ἐκλέγων ἐν εἰδόσι μακρηγοροίη; οὐδεὶς
γὰρ οὔτε ἀμαθίᾳ ἀναγκάζεται αὐτὸ δρᾶν, οὔτε φόβῳ, ἢν
οἴηταί τι πλέον σχήσειν, ἀποτρέπεται. ξυμβαίνει δὲ τοῖς
μὲν τὰ κέρδη μείζω φαίνεσθαι τῶν δεινῶν, οἱ δὲ τοὺς
κινδύνους ἐθέλουσιν ὑφίστασθαι πρὸ τοῦ αὐτίκα τι ἐλασ-
[4.59.3]   σοῦσθαι· αὐτὰ δὲ ταῦτα εἰ μὴ ἐν καιρῷ τύχοιεν ἑκάτεροι
πράσσοντες, αἱ παραινέσεις τῶν ξυναλλαγῶν ὠφέλιμοι.
[4.59.4]   ὃ καὶ ἡμῖν ἐν τῷ παρόντι πειθομένοις πλείστου ἂν ἄξιον
γένοιτο· τὰ γὰρ ἴδια ἕκαστοι εὖ βουλευόμενοι δὴ θέσθαι
τό τε πρῶτον ἐπολεμήσαμεν καὶ νῦν πρὸς ἀλλήλους δι'
ἀντιλογιῶν πειρώμεθα καταλλαγῆναι καί, ἢν ἄρα μὴ προ-
χωρήσῃ ἴσον ἑκάστῳ ἔχοντι ἀπελθεῖν, πάλιν πολεμήσομεν.
[4.60.1]      ‘Καίτοι γνῶναι χρὴ ὅτι οὐ περὶ τῶν ἰδίων μόνον, εἰ
σωφρονοῦμεν, ἡ ξύνοδος ἔσται, ἀλλ' εἰ ἐπιβουλευομένην τὴν
πᾶσαν Σικελίαν, ὡς ἐγὼ κρίνω, ὑπ' Ἀθηναίων δυνησόμεθα
ἔτι διασῶσαι· καὶ διαλλακτὰς πολὺ τῶν ἐμῶν λόγων ἀναγ-
καιοτέρους περὶ τῶνδε Ἀθηναίους νομίσαι, οἳ δύναμιν
ἔχοντες μεγίστην τῶν Ἑλλήνων τάς τε ἁμαρτίας ἡμῶν
τηροῦσιν ὀλίγαις ναυσὶ παρόντες, καὶ ὀνόματι ἐννόμῳ
ξυμμαχίας τὸ φύσει πολέμιον εὐπρεπῶς ἐς τὸ ξυμφέρον
[4.60.2]   καθίστανται. πόλεμον γὰρ αἰρομένων ἡμῶν καὶ ἐπαγο-
μένων αὐτούς, ἄνδρας οἳ καὶ τοῖς μὴ ἐπικαλουμένοις αὐτοὶ
ἐπιστρατεύουσι, κακῶς τε ἡμᾶς αὐτοὺς ποιούντων τέλεσι
τοῖς οἰκείοις, καὶ τῆς ἀρχῆς ἅμα προκοπτόντων ἐκείνοις,
εἰκός, ὅταν γνῶσιν ἡμᾶς τετρυχωμένους, καὶ πλέονί ποτε
στόλῳ ἐλθόντας αὐτοὺς τάδε πάντα πειράσασθαι ὑπὸ σφᾶς
ποιεῖσθαι.
[4.61.1]      ’Καίτοι τῇ ἑαυτῶν ἑκάστους, εἰ σωφρονοῦμεν, χρὴ τὰ μὴ
προσήκοντα ἐπικτωμένους μᾶλλον ἢ τὰ ἑτοῖμα βλάπτοντας
ξυμμάχους τε ἐπάγεσθαι καὶ τοὺς κινδύνους προσλαμβάνειν,
νομίσαι τε στάσιν μάλιστα φθείρειν τὰς πόλεις καὶ τὴν Σικε-
λίαν, ἧς γε οἱ ἔνοικοι ξύμπαντες μὲν ἐπιβουλευόμεθα, κατὰ
[4.61.2]   πόλεις δὲ διέσταμεν. ἃ χρὴ γνόντας καὶ ἰδιώτην ἰδιώτῃ
καταλλαγῆναι καὶ πόλιν πόλει, καὶ πειρᾶσθαι κοινῇ σῴζειν τὴν
πᾶσαν Σικελίαν, παρεστάναι δὲ μηδενὶ ὡς οἱ μὲν Δωριῆς
ἡμῶν πολέμιοι τοῖς Ἀθηναίοις, τὸ δὲ Χαλκιδικὸν τῇ Ἰάδι
[4.61.3]   ξυγγενείᾳ ἀσφαλές. οὐ γὰρ τοῖς ἔθνεσιν, ὅτι δίχα πέφυκε,
τοῦ ἑτέρου ἔχθει ἐπίασιν, ἀλλὰ τῶν ἐν τῇ Σικελίᾳ ἀγαθῶν
[4.61.4]   ἐφιέμενοι, ἃ κοινῇ κεκτήμεθα. ἐδήλωσαν δὲ νῦν ἐν τῇ τοῦ
Χαλκιδικοῦ γένους παρακλήσει· τοῖς γὰρ οὐδεπώποτε σφίσι
κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν προσβοηθήσασιν αὐτοὶ τὸ δίκαιον μᾶλλον
[4.61.5]   τῆς ξυνθήκης προθύμως παρέσχοντο. καὶ τοὺς μὲν Ἀθηναίους
ταῦτα πλεονεκτεῖν τε καὶ προνοεῖσθαι πολλὴ ξυγγνώμη, καὶ
οὐ τοῖς ἄρχειν βουλομένοις μέμφομαι, ἀλλὰ τοῖς ὑπακούειν
ἑτοιμοτέροις οὖσιν· πέφυκε γὰρ τὸ ἀνθρώπειον διὰ παντὸς
[4.61.6]   ἄρχειν μὲν τοῦ εἴκοντος, φυλάσσεσθαι δὲ τὸ ἐπιόν. ὅσοι δὲ
γιγνώσκοντες αὐτὰ μὴ ὀρθῶς προσκοποῦμεν, μηδὲ τοῦτό τις
πρεσβύτατον ἥκει κρίνας, τὸ κοινῶς φοβερὸν ἅπαντας εὖ
[4.61.7]   θέσθαι, ἁμαρτάνομεν. τάχιστα δ' ἂν ἀπαλλαγὴ αὐτοῦ γένοιτο,
εἰ πρὸς ἀλλήλους ξυμβαῖμεν· οὐ γὰρ ἀπὸ τῆς αὑτῶν ὁρμῶνται
Ἀθηναῖοι, ἀλλ' ἐκ τῆς τῶν ἐπικαλεσαμένων. καὶ οὕτως οὐ
πόλεμος πολέμῳ, εἰρήνῃ δὲ διαφοραὶ ἀπραγμόνως παύονται,
οἵ τ' ἐπίκλητοι εὐπρεπῶς ἄδικοι ἐλθόντες εὐλόγως ἄπρακτοι
ἀπίασιν.
[4.62.1]      ‘Καὶ τὸ μὲν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους τοσοῦτον ἀγαθὸν εὖ
[4.62.2]   βουλευομένοις εὑρίσκεται· τὴν δὲ ὑπὸ πάντων ὁμολογουμένην
ἄριστον εἶναι εἰρήνην πῶς οὐ χρὴ καὶ ἐν ἡμῖν αὐτοῖς ποιήσα-
σθαι; ἢ δοκεῖτε, εἴ τῴ τι ἔστιν ἀγαθὸν ἢ εἴ τῳ τὰ ἐναντία,
οὐχ ἡσυχίαν μᾶλλον ἢ πόλεμον τὸ μὲν παῦσαι ἂν ἑκατέρῳ,
τὸ δὲ ξυνδιασῶσαι, καὶ τὰς τιμὰς καὶ λαμπρότητας ἀκινδυνο-
τέρας ἔχειν τὴν εἰρήνην, ἄλλα τε ὅσα ἐν μήκει λόγων ἄν τις
διέλθοι, ὥσπερ περὶ τοῦ πολεμεῖν; ἃ χρὴ σκεψαμένους μὴ
τοὺς ἐμοὺς λόγους ὑπεριδεῖν, τὴν δὲ αὑτοῦ τινὰ σωτηρίαν
[4.62.3]   μᾶλλον ἀπ' αὐτῶν προϊδεῖν. καὶ εἴ τις βεβαίως τι ἢ τῷ
δικαίῳ ἢ βίᾳ πράξειν οἴεται, τῷ παρ' ἐλπίδα μὴ χαλεπῶς
σφαλλέσθω, γνοὺς ὅτι πλείους ἤδη καὶ τιμωρίαις μετιόντες
τοὺς ἀδικοῦντας καὶ ἐλπίσαντες ἕτεροι δυνάμει τινὶ πλεο-
νεκτήσειν, οἱ μὲν οὐχ ὅσον οὐκ ἠμύναντο, ἀλλ' οὐδ' ἐσώ-
θησαν, τοὺς δ' ἀντὶ τοῦ πλέον ἔχειν προσκαταλιπεῖν τὰ
[4.62.4]   αὑτῶν ξυνέβη. τιμωρία γὰρ οὐκ εὐτυχεῖ δικαίως, ὅτι καὶ
ἀδικεῖται· οὐδὲ ἰσχὺς βέβαιον, διότι καὶ εὔελπι. τὸ δὲ
ἀστάθμητον τοῦ μέλλοντος ὡς ἐπὶ πλεῖστον κρατεῖ, πάντων
τε σφαλερώτατον ὂν ὅμως καὶ χρησιμώτατον φαίνεται· ἐξ
ἴσου γὰρ δεδιότες προμηθίᾳ μᾶλλον ἐπ' ἀλλήλους ἐρχόμεθα.
[4.63.1]   ’Καὶ νῦν τοῦ ἀφανοῦς τε τούτου διὰ τὸ ἀτέκμαρτον δέος
καὶ διὰ τὸ ἤδη † φοβεροὺς παρόντας Ἀθηναίους, κατ' ἀμφότερα
ἐκπλαγέντες, καὶ τὸ ἐλλιπὲς τῆς γνώμης, ὧν ἕκαστός τι
ᾠήθημεν πράξειν, ταῖς κωλύμαις ταύταις ἱκανῶς νομίσαντες
εἰρχθῆναι, τοὺς ἐφεστῶτας πολεμίους ἐκ τῆς χώρας ἀπο-
πέμπωμεν, καὶ αὐτοὶ μάλιστα μὲν ἐς ἀίδιον ξυμβῶμεν, εἰ δὲ
μή, χρόνον ὡς πλεῖστον σπεισάμενοι τὰς ἰδίας διαφορὰς ἐς
[4.63.2]   αὖθις ἀναβαλώμεθα. τὸ ξύμπαν τε δὴ γνῶμεν πειθόμενοι μὲν
ἐμοὶ πόλιν ἕξοντες ἕκαστος ἐλευθέραν, ἀφ' ἧς αὐτοκράτορες
ὄντες τὸν εὖ καὶ κακῶς δρῶντα ἐξ ἴσου ἀρετῇ ἀμυνούμεθα·
ἢν δ' ἀπιστήσαντες ἄλλοις ὑπακούσωμεν, οὐ περὶ τοῦ τιμωρή-
σασθαί τινα, ἀλλὰ καὶ ἄγαν εἰ τύχοιμεν, φίλοι μὲν ἂν τοῖς
ἐχθίστοις, διάφοροι δὲ οἷς οὐ χρὴ κατ' ἀνάγκην γιγνοίμεθα.
[4.64.1]   ‘Καὶ ἐγὼ μέν, ἅπερ καὶ ἀρχόμενος εἶπον, πόλιν τε μεγίστην
παρεχόμενος καὶ ἐπιών τῳ μᾶλλον ἢ ἀμυνούμενος ἀξιῶ προ-
ιδόμενος αὐτῶν ξυγχωρεῖν, καὶ μὴ τοὺς ἐναντίους οὕτω κακῶς
δρᾶν ὥστε αὐτὸς τὰ πλείω βλάπτεσθαι, μηδὲ μωρίᾳ φιλονικῶν
ἡγεῖσθαι τῆς τε οἰκείας γνώμης ὁμοίως αὐτοκράτωρ εἶναι καὶ
[4.64.2]   ἧς οὐκ ἄρχω τύχης, ἀλλ' ὅσον εἰκὸς ἡσσᾶσθαι. καὶ τοὺς
ἄλλους δικαιῶ ταὐτό μοι ποιῆσαι, ὑφ' ὑμῶν αὐτῶν καὶ μὴ
[4.64.3]   ὑπὸ τῶν πολεμίων τοῦτο παθεῖν. οὐδὲν γὰρ αἰσχρὸν οἰκείους
οἰκείων ἡσσᾶσθαι, ἢ Δωριᾶ τινὰ Δωριῶς ἢ Χαλκιδέα τῶν
ξυγγενῶν, τὸ δὲ ξύμπαν γείτονας ὄντας καὶ ξυνοίκους μιᾶς
χώρας καὶ περιρρύτου καὶ ὄνομα ἓν κεκλημένους Σικελιώτας·
οἳ πολεμήσομέν τε, οἶμαι, ὅταν ξυμβῇ, καὶ ξυγχωρησόμεθά
[4.64.4]   γε πάλιν καθ' ἡμᾶς αὐτοὺς λόγοις κοινοῖς χρώμενοι· τοὺς
δὲ ἀλλοφύλους ἐπελθόντας ἁθρόοι αἰεί, ἢν σωφρονῶμεν,
ἀμυνούμεθα, εἴπερ καὶ καθ' ἑκάστους βλαπτόμενοι ξύμπαντες
κινδυνεύομεν· ξυμμάχους δὲ οὐδέποτε τὸ λοιπὸν ἐπαξόμεθα
[4.64.5]   οὐδὲ διαλλακτάς. τάδε γὰρ ποιοῦντες ἔν τε τῷ παρόντι
δυοῖν ἀγαθοῖν οὐ στερήσομεν τὴν Σικελίαν, Ἀθηναίων τε
ἀπαλλαγῆναι καὶ οἰκείου πολέμου, καὶ ἐς τὸ ἔπειτα καθ'
ἡμᾶς αὐτοὺς ἐλευθέραν νεμούμεθα καὶ ὑπὸ ἄλλων ἧσσον
ἐπιβουλευομένην.’
[4.65.1]      Τοιαῦτα τοῦ Ἑρμοκράτους εἰπόντος πειθόμενοι οἱ Σικε-
[4.65.1.2]   λιῶται αὐτοὶ μὲν κατὰ σφᾶς αὐτοὺς ξυνηνέχθησαν γνώμῃ
ὥστε ἀπαλλάσσεσθαι τοῦ πολέμου ἔχοντες ἃ ἕκαστοι ἔχουσι,
τοῖς δὲ Καμαριναίοις Μοργαντίνην εἶναι ἀργύριον τακτὸν
[4.65.2]   τοῖς Συρακοσίοις ἀποδοῦσιν· οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων ξύμμαχοι
παρακαλέσαντες αὐτῶν τοὺς ἐν τέλει ὄντας εἶπον ὅτι ξυμβή-
σονται καὶ αἱ σπονδαὶ ἔσονται κἀκείνοις κοιναί. ἐπαινε-
σάντων δὲ αὐτῶν ἐποιοῦντο τὴν ὁμολογίαν, καὶ αἱ νῆες τῶν
[4.65.3]   Ἀθηναίων ἀπέπλευσαν μετὰ ταῦτα ἐκ Σικελίας. ἐλθόντας
δὲ τοὺς στρατηγοὺς οἱ ἐν τῇ πόλει Ἀθηναῖοι τοὺς μὲν φυγῇ
ἐζημίωσαν, Πυθόδωρον καὶ Σοφοκλέα, τὸν δὲ τρίτον Εὐρυμέ-
δοντα χρήματα ἐπράξαντο, ὡς ἐξὸν αὐτοῖς τὰ ἐν Σικελίᾳ
[4.65.4]   καταστρέψασθαι δώροις πεισθέντες ἀποχωρήσειαν. οὕτω
τῇ [τε] παρούσῃ εὐτυχίᾳ χρώμενοι ἠξίουν σφίσι μηδὲν ἐναν-
τιοῦσθαι, ἀλλὰ καὶ τὰ δυνατὰ ἐν ἴσῳ καὶ τὰ ἀπορώτερα
μεγάλῃ τε ὁμοίως καὶ ἐνδεεστέρᾳ παρασκευῇ κατεργάζεσθαι.
αἰτία δ' ἦν ἡ παρὰ λόγον τῶν πλεόνων εὐπραγία αὐτοῖς
ὑποτιθεῖσα ἰσχὺν τῆς ἐλπίδος.
[4.66.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους Μεγαρῆς οἱ ἐν τῇ πόλει πιεζόμενοι
ὑπό τε Ἀθηναίων τῷ πολέμῳ, αἰεὶ κατὰ ἔτος ἕκαστον δὶς
ἐσβαλλόντων πανστρατιᾷ ἐς τὴν χώραν, καὶ ὑπὸ τῶν σφε-
τέρων φυγάδων τῶν ἐκ Πηγῶν, οἳ στασιασάντων ἐκπεσόντες
ὑπὸ τοῦ πλήθους χαλεποὶ ἦσαν λῃστεύοντες, ἐποιοῦντο λόγους
ἐν ἀλλήλοις ὡς χρὴ δεξαμένους τοὺς φεύγοντας μὴ ἀμφο-
[4.66.2]   τέρωθεν τὴν πόλιν φθείρειν. οἱ δὲ φίλοι τῶν ἔξω τὸν θροῦν
αἰσθόμενοι φανερῶς μᾶλλον ἢ πρότερον καὶ αὐτοὶ ἠξίουν
[4.66.3]   τούτου τοῦ λόγου ἔχεσθαι. γνόντες δὲ οἱ τοῦ δήμου προστάται
οὐ δυνατὸν τὸν δῆμον ἐσόμενον ὑπὸ τῶν κακῶν μετὰ σφῶν
καρτερεῖν, ποιοῦνται λόγους δείσαντες πρὸς τοὺς τῶν Ἀθη-
ναίων στρατηγούς, Ἱπποκράτη τε τὸν Ἀρίφρονος καὶ Δημο-
σθένη τὸν Ἀλκισθένους, βουλόμενοι ἐνδοῦναι τὴν πόλιν καὶ
νομίζοντες ἐλάσσω σφίσι τὸν κίνδυνον ἢ τοὺς ἐκπεσόντας
ὑπὸ σφῶν κατελθεῖν. ξυνέβησάν τε πρῶτα μὲν τὰ μακρὰ
τείχη ἑλεῖν Ἀθηναίους (ἦν δὲ σταδίων μάλιστα ὀκτὼ ἀπὸ
τῆς πόλεως ἐπὶ τὴν Νίσαιαν τὸν λιμένα αὐτῶν), ὅπως μὴ
ἐπιβοηθήσωσιν ἐκ τῆς Νισαίας οἱ Πελοποννήσιοι, ἐν ᾗ
αὐτοὶ μόνοι ἐφρούρουν βεβαιότητος ἕνεκα τῶν Μεγάρων,
ἔπειτα δὲ καὶ τὴν ἄνω πόλιν πειρᾶσθαι ἐνδοῦναι· ῥᾷον δ'
ἤδη ἔμελλον προσχωρήσειν τούτου γεγενημένου.
[4.67.1]      Οἱ οὖν Ἀθηναῖοι, ἐπειδὴ ἀπό τε τῶν ἔργων καὶ τῶν λόγων
παρεσκεύαστο ἀμφοτέροις, ὑπὸ νύκτα πλεύσαντες ἐς Μινῴαν
τὴν Μεγαρέων νῆσον ὁπλίταις ἑξακοσίοις, ὧν Ἱπποκράτης
ἦρχεν, ἐν ὀρύγματι ἐκαθέζοντο, ὅθεν ἐπλίνθευον τὰ τείχη
[4.67.2]   καὶ ἀπεῖχεν οὐ πολύ· οἱ δὲ μετὰ τοῦ Κημοσθένους τοῦ ἑτέρου
στρατηγοῦ Πλαταιῆς τε ψιλοὶ καὶ ἕτεροι περίπολοι ἐνή-
δρευσαν ἐς τὸ Ἐνυάλιον, ὅ ἐστιν ἔλασσον ἄπωθεν. καὶ
ᾔσθετο οὐδεὶς εἰ μὴ οἱ ἄνδρες οἷς ἐπιμελὲς ἦν εἰδέναι τὴν
[4.67.3]   νύκτα ταύτην. καὶ ἐπειδὴ ἕως ἔμελλε γίγνεσθαι, οἱ προ-
διδόντες τῶν Μεγαρέων οὗτοι τοιόνδε ἐποίησαν. ἀκάτιον
ἀμφηρικὸν ὡς λῃσταί, ἐκ πολλοῦ τεθεραπευκότες τὴν ἄνοιξιν
τῶν πυλῶν, εἰώθεσαν ἐπὶ ἁμάξῃ, πείθοντες τὸν ἄρχοντα, διὰ
τῆς τάφρου κατακομίζειν τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ
ἐκπλεῖν· καὶ πρὶν ἡμέραν εἶναι πάλιν αὐτὸ τῇ ἁμάξῃ κομί-
σαντες ἐς τὸ τεῖχος κατὰ τὰς πύλας ἐσῆγον, ὅπως τοῖς ἐκ
τῆς Μινῴας Ἀθηναίοις ἀφανὴς δὴ εἴη ἡ φυλακή, μὴ ὄντος
[4.67.4]   ἐν τῷ λιμένι πλοίου φανεροῦ μηδενός. καὶ τότε πρὸς ταῖς
πύλαις ἤδη ἦν ἡ ἅμαξα, καὶ ἀνοιχθεισῶν κατὰ τὸ εἰωθὸς ὡς
τῷ ἀκατίῳ οἱ Ἀθηναῖοι (ἐγίγνετο γὰρ ἀπὸ ξυνθήματος τὸ
τοιοῦτον) ἰδόντες ἔθεον δρόμῳ ἐκ τῆς ἐνέδρας, βουλόμενοι
φθάσαι πρὶν ξυγκλῃσθῆναι πάλιν τὰς πύλας καὶ ἕως ἔτι ἡ
ἅμαξα ἐν αὐταῖς ἦν, κώλυμα οὖσα προσθεῖναι· καὶ αὐτοῖς
ἅμα καὶ οἱ ξυμπράσσοντες Μεγαρῆς τοὺς κατὰ τὰς πύλας
[4.67.5]   φύλακας κτείνουσιν. καὶ πρῶτον μὲν οἱ περὶ τὸν Δημοσθένη
Πλαταιῆς τε καὶ περίπολοι ἐσέδραμον οὗ νῦν τὸ τροπαῖόν
ἐστι, καὶ εὐθὺς ἐντὸς τῶν πυλῶν (ᾔσθοντο γὰρ οἱ ἐγγύτατα
Πελοποννήσιοι) μαχόμενοι τοὺς προσβοηθοῦντας οἱ Πλα-
ταιῆς ἐκράτησαν καὶ τοῖς τῶν Ἀθηναίων ὁπλίταις ἐπιφερο-
[4.68.1]   μένοις βεβαίους τὰς πύλας παρέσχον· ἔπειτα δὲ καὶ τῶν
Ἀθηναίων ἤδη ὁ αἰεὶ ἐντὸς γιγνόμενος ἐχώρει ἐπὶ τὸ τεῖχος.
[4.68.2]   καὶ οἱ Πελοποννήσιοι φρουροὶ τὸ μὲν πρῶτον ἀντίσχοντες
ἠμύνοντο ὀλίγοι, καὶ ἀπέθανόν τινες αὐτῶν, οἱ δὲ πλείους
ἐς φυγὴν κατέστησαν, φοβηθέντες ἐν νυκτί τε πολεμίων
προσπεπτωκότων καὶ τῶν προδιδόντων Μεγαρέων ἀντιμαχο-
μένων, νομίσαντες τοὺς ἅπαντας σφᾶς Μεγαρέας προδεδω-
[4.68.3]   κέναι. ξυνέπεσε γὰρ καὶ τὸν τῶν Ἀθηναίων κήρυκα ἀφ'
ἑαυτοῦ γνώμης κηρύξαι τὸν βουλόμενον ἰέναι Μεγαρέων
μετὰ Ἀθηναίων θησόμενον τὰ ὅπλα. οἱ δ' ὡς ἤκουσαν,
οὐκέτι ἀνέμενον, ἀλλὰ τῷ ὄντι νομίσαντες κοινῇ πολεμεῖσθαι
[4.68.4]   κατέφυγον ἐς τὴν Νίσαιαν. ἅμα δὲ ἕῳ ἑαλωκότων ἤδη τῶν
τειχῶν καὶ τῶν ἐν τῇ πόλει Μεγαρέων θορυβουμένων οἱ
πρὸς τοὺς Ἀθηναίους πράξαντες καὶ ἄλλο μετ' αὐτῶν πλῆθος,
ὃ ξυνῄδει, ἔφασαν χρῆναι ἀνοίγειν τὰς πύλας καὶ ἐπεξιέναι
[4.68.5]   ἐς μάχην. ξυνέκειτο δὲ αὐτοῖς τῶν πυλῶν ἀνοιχθεισῶν
ἐσπίπτειν τοὺς Ἀθηναίους, αὐτοὶ δὲ διάδηλοι ἔμελλον
ἔσεσθαι (λίπα γὰρ ἀλείψεσθαι), ὅπως μὴ ἀδικῶνται. ἀσφά-
λεια δὲ αὐτοῖς μᾶλλον ἐγίγνετο τῆς ἀνοίξεως· καὶ γὰρ
οἱ ἀπὸ τῆς Ἐλευσῖνος κατὰ τὸ ξυγκείμενον τετρακισχίλιοι
ὁπλῖται τῶν Ἀθηναίων καὶ ἱππῆς ἑξακόσιοι [οἱ] τὴν νύκτα
[4.68.6]   πορευόμενοι παρῆσαν. ἀληλιμμένων δὲ αὐτῶν καὶ ὄντων
ἤδη περὶ τὰς πύλας καταγορεύει τις ξυνειδὼς τοῖς ἑτέροις
τὸ ἐπιβούλευμα. καὶ οἳ ξυστραφέντες ἁθρόοι ἦλθον καὶ οὐκ
ἔφασαν χρῆναι οὔτε ἐπεξιέναι (οὐδὲ γὰρ πρότερόν πω τοῦτο
ἰσχύοντες μᾶλλον τολμῆσαι) οὔτε ἐς κίνδυνον φανερὸν τὴν
πόλιν καταγαγεῖν· εἴ τε μὴ πείσεταί τις, αὐτοῦ τὴν μάχην
ἔσεσθαι. ἐδήλουν δὲ οὐδὲν ὅτι ἴσασι τὰ πρασσόμενα, ἀλλὰ
ὡς τὰ βέλτιστα βουλεύοντες ἰσχυρίζοντο, καὶ ἅμα περὶ τὰς
πύλας παρέμενον φυλάσσοντες, ὥστε οὐκ ἐγένετο τοῖς ἐπι-
[4.69.1]   βουλεύουσι πρᾶξαι ὃ ἔμελλον. γνόντες δὲ οἱ τῶν Ἀθηναίων
στρατηγοὶ ὅτι ἐναντίωμά τι ἐγένετο καὶ τὴν πόλιν βίᾳ οὐχ
οἷοί τε ἔσονται λαβεῖν, τὴν Νίσαιαν εὐθὺς περιετείχιζον,
νομίζοντες, εἰ πρὶν ἐπιβοηθῆσαί τινας ἐξέλοιεν, θᾶσσον ἂν καὶ
[4.69.2]   τὰ Μέγαρα προσχωρῆσαι (παρεγένετο δὲ σίδηρός τε ἐκ τῶν
Ἀθηνῶν ταχὺ καὶ λιθουργοὶ καὶ τἆλλα ἐπιτήδεια)· ἀρξά-
μενοι δ' ἀπὸ τοῦ τείχους ὃ εἶχον καὶ διοικοδομήσαντες τὸ
πρὸς Μεγαρέας, ἀπ' ἐκείνου ἑκατέρωθεν ἐς θάλασσαν τῆς
Νισαίας τάφρον τε καὶ τείχη διελομένη ἡ στρατιά, ἔκ τε τοῦ
προαστείου λίθοις καὶ πλίνθοις χρώμενοι, καὶ κόπτοντες τὰ
δένδρα καὶ ὕλην ἀπεσταύρουν εἴ πῃ δέοιτό τι· καὶ αἱ οἰκίαι
τοῦ προαστείου ἐπάλξεις λαμβάνουσαι αὐταὶ ὑπῆρχον ἔρυμα.
[4.69.3]   καὶ ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν ὅλην εἰργάζοντο· τῇ δὲ ὑστεραίᾳ
περὶ δείλην τὸ τεῖχος ὅσον οὐκ ἀπετετέλεστο, καὶ οἱ ἐν τῇ
Νισαίᾳ δείσαντες, σίτου τε ἀπορίᾳ (ἐφ' ἡμέραν γὰρ ἐκ τῆς ἄνω
πόλεως ἐχρῶντο) καὶ τοὺς Πελοποννησίους οὐ νομίζοντες ταχὺ
ἐπιβοηθήσειν, τούς τε Μεγαρέας πολεμίους ἡγούμενοι, ξυνέ-
βησαν τοῖς Ἀθηναίοις ῥητοῦ μὲν ἕκαστον ἀργυρίου ἀπολυθῆναι
ὅπλα παραδόντας, τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις, τῷ τε ἄρχοντι καὶ
εἴ τις ἄλλος ἐνῆν, χρῆσθαι Ἀθηναίους ὅτι ἂν βούλωνται.
[4.69.4]   ἐπὶ τούτοις ὁμολογήσαντες ἐξῆλθον, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ
μακρὰ τείχη ἀπορρήξαντες ἀπὸ τῆς τῶν Μεγαρέων πόλεως
καὶ τὴν Νίσαιαν παραλαβόντες τἆλλα παρεσκευάζοντο.
[4.70.1]      Βρασίδας δὲ ὁ Τέλλιδος Λακεδαιμόνιος κατὰ τοῦτον τὸν
χρόνον ἐτύγχανε περὶ Σικυῶνα καὶ Κόρινθον ὤν, ἐπὶ Θρᾴκης
στρατείαν παρασκευαζόμενος. καὶ ὡς ᾔσθετο τῶν τειχῶν
τὴν ἅλωσιν, δείσας περί τε τοῖς ἐν τῇ Νισαίᾳ Πελοποννη-
σίοις καὶ μὴ τὰ Μέγαρα ληφθῇ, πέμπει ἔς τε τοὺς Βοιωτοὺς
κελεύων κατὰ τάχος στρατιᾷ ἀπαντῆσαι ἐπὶ Τριποδίσκον
(ἔστι δὲ κώμη τῆς Μεγαρίδος ὄνομα τοῦτο ἔχουσα ὑπὸ τῷ
ὄρει τῇ Γερανείᾳ), καὶ αὐτὸς ἔχων ἦλθεν ἑπτακοσίους μὲν
καὶ δισχιλίους Κορινθίων ὁπλίτας, Φλειασίων δὲ τετρα-
κοσίους, Σικυωνίων δὲ ἑξακοσίους, καὶ τοὺς μεθ' αὑτοῦ ὅσοι
ἤδη ξυνειλεγμένοι ἦσαν, οἰόμενος τὴν Νίσαιαν ἔτι καταλή-
[4.70.2]   ψεσθαι ἀνάλωτον. ὡς δὲ ἐπύθετο (ἔτυχε γὰρ νυκτὸς ἐπὶ
τὸν Τριποδίσκον ἐξελθών), ἀπολέξας τριακοσίους τοῦ στρατοῦ,
πρὶν ἔκπυστος γενέσθαι, προσῆλθε τῇ τῶν Μεγαρέων πόλει
λαθὼν τοὺς Ἀθηναίους ὄντας περὶ τὴν θάλασσαν, βουλό-
μενος μὲν τῷ λόγῳ καὶ ἅμα, εἰ δύναιτο, ἔργῳ τῆς Νισαίας
πειρᾶσαι, τὸ δὲ μέγιστον, τὴν τῶν Μεγαρέων πόλιν ἐσελθὼν
βεβαιώσασθαι. καὶ ἠξίου δέξασθαι σφᾶς, λέγων ἐν ἐλπίδι
[4.71.1]   εἶναι ἀναλαβεῖν Νίσαιαν. αἱ δὲ τῶν Μεγαρέων στάσεις
φοβούμεναι, οἱ μὲν μὴ τοὺς φεύγοντας σφίσιν ἐσαγαγὼν
αὐτοὺς ἐκβάλῃ, οἱ δὲ μὴ αὐτὸ τοῦτο ὁ δῆμος δείσας ἐπίθηται
σφίσι καὶ ἡ πόλις ἐν μάχῃ καθ' αὑτὴν οὖσα ἐγγὺς ἐφε-
δρευόντων Ἀθηναίων ἀπόληται, οὐκ ἐδέξαντο, ἀλλ' ἀμφο-
[4.71.2]   τέροις ἐδόκει ἡσυχάσασι τὸ μέλλον περιιδεῖν. ἤλπιζον γὰρ
καὶ μάχην ἑκάτεροι ἔσεσθαι τῶν τε Ἀθηναίων καὶ τῶν
προσβοηθησάντων, καὶ οὕτω σφίσιν ἀσφαλεστέρως ἔχειν,
οἷς τις εἴη εὔνους, κρατήσασι προσχωρῆσαι· ὁ δὲ Βρασίδας
ὡς οὐκ ἔπειθεν, ἀνεχώρησε πάλιν ἐς τὸ ἄλλο στράτευμα.
[4.72.1]      Ἅμα δὲ τῇ ἕῳ οἱ Βοιωτοὶ παρῆσαν, διανενοημένοι μὲν
καὶ πρὶν Βρασίδαν πέμψαι βοηθεῖν ἐπὶ τὰ Μέγαρα, ὡς οὐκ
ἀλλοτρίου ὄντος τοῦ κινδύνου, καὶ ἤδη ὄντες πανστρατιᾷ
Πλαταιᾶσιν· ἐπειδὴ δὲ καὶ ἦλθεν ὁ ἄγγελος, πολλῷ μᾶλλον
ἐρρώσθησαν, καὶ ἀποστείλαντες διακοσίους καὶ δισχιλίους
ὁπλίτας καὶ ἱππέας ἑξακοσίους τοῖς πλέοσιν ἀπῆλθον πάλιν.
[4.72.2]   παρόντος δὲ ἤδη ξύμπαντος τοῦ στρατεύματος, ὁπλιτῶν οὐκ
ἔλασσον ἑξακισχιλίων, καὶ τῶν Ἀθηναίων τῶν μὲν ὁπλιτῶν
περί τε τὴν Νίσαιαν ὄντων καὶ τὴν θάλασσαν ἐν τάξει, τῶν
δὲ ψιλῶν ἀνὰ τὸ πεδίον ἐσκεδασμένων, οἱ ἱππῆς οἱ τῶν
Βοιωτῶν ἀπροσδοκήτοις ἐπιπεσόντες τοῖς ψιλοῖς ἔτρεψαν
ἐπὶ τὴν θάλασσαν (ἐν γὰρ τῷ πρὸ τοῦ οὐδεμία βοήθειά πω
[4.72.3]   τοῖς Μεγαρεῦσιν οὐδαμόθεν ἐπῆλθεν)· ἀντεπεξελάσαντες δὲ
καὶ οἱ τῶν Ἀθηναίων ἐς χεῖρας ᾖσαν, καὶ ἐγένετο ἱππο-
μαχία ἐπὶ πολύ, ἐν ᾗ ἀξιοῦσιν ἑκάτεροι οὐχ ἥσσους
[4.72.4]   γενέσθαι. τὸν μὲν γὰρ ἵππαρχον τῶν Βοιωτῶν καὶ ἄλλους
τινὰς οὐ πολλοὺς πρὸς αὐτὴν τὴν Νίσαιαν προσελάσαντας
οἱ Ἀθηναῖοι [καὶ] ἀποκτείναντες ἐσκύλευσαν, καὶ τῶν τε
νεκρῶν τούτων κρατήσαντες ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν καὶ
τροπαῖον ἔστησαν· οὐ μέντοι ἔν γε τῷ παντὶ ἔργῳ βεβαίως
οὐδέτεροι τελευτήσαντες ἀπεκρίθησαν, ἀλλ' οἱ μὲν Βοιωτοὶ
πρὸς τοὺς ἑαυτῶν, οἱ δὲ ἐπὶ τὴν Νίσαιαν.
[4.73.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο Βρασίδας καὶ τὸ στράτευμα ἐχώρουν
ἐγγυτέρω τῆς θαλάσσης καὶ τῆς τῶν Μεγαρέων πόλεως,
καὶ καταλαβόντες χωρίον ἐπιτήδειον παραταξάμενοι ἡσύ-
χαζον, οἰόμενοι σφίσιν ἐπιέναι τοὺς Ἀθηναίους καὶ τοὺς
Μεγαρέας ἐπιστάμενοι περιορωμένους ὁποτέρων ἡ νίκη
[4.73.2]   ἔσται. καλῶς δὲ ἐνόμιζον σφίσιν ἀμφότερα ἔχειν, ἅμα μὲν
τὸ μὴ ἐπιχειρεῖν προτέρους μηδὲ μάχης καὶ κινδύνου ἑκόντας
ἄρξαι, ἐπειδή γε ἐν φανερῷ ἔδειξαν ἑτοῖμοι ὄντες ἀμύνεσθαι,
καὶ αὐτοῖς ὥσπερ ἀκονιτὶ τὴν νίκην δικαίως ἂν τίθεσθαι, ἐν
τῷ αὐτῷ δὲ καὶ πρὸς τοὺς Μεγαρέας ὀρθῶς ξυμβαίνειν·
[4.73.3]   εἰ μὲν γὰρ μὴ ὤφθησαν ἐλθόντες, οὐκ ἂν ἐν τύχῃ γίγνεσθαι
σφίσιν, ἀλλὰ σαφῶς ἂν ὥσπερ ἡσσηθέντων στερηθῆναι
εὐθὺς τῆς πόλεως· νῦν δὲ κἂν τυχεῖν αὐτοὺς Ἀθηναίους μὴ
βουληθέντας ἀγωνίζεσθαι, ὥστε ἀμαχητὶ ἂν περιγενέσθαι
[4.73.4]   αὐτοῖς ὧν ἕνεκα ἦλθον. ὅπερ καὶ ἐγένετο. οἱ γὰρ Μεγαρῆς,
ὡς οἱ Ἀθηναῖοι ἐτάξαντο μὲν παρὰ τὰ μακρὰ τείχη ἐξελ-
θόντες, ἡσύχαζον δὲ καὶ αὐτοὶ μὴ ἐπιόντων, λογιζόμενοι
καὶ οἱ ἐκείνων στρατηγοὶ μὴ ἀντίπαλον εἶναι σφίσι τὸν
κίνδυνον, ἐπειδὴ καὶ τὰ πλείω αὐτοῖς προυκεχωρήκει, ἄρξασι
μάχης πρὸς πλέονας αὐτῶν ἢ λαβεῖν νικήσαντας Μέγαρα
ἢ σφαλέντας τῷ βελτίστῳ τοῦ ὁπλιτικοῦ βλαφθῆναι, τοῖς
δὲ ξυμπάσης τῆς δυνάμεως καὶ τῶν παρόντων μέρος ἕκαστον
κινδυνεύειν εἰκότως ἐθέλειν τολμᾶν, χρόνον δὲ ἐπισχόντες
καὶ ὡς οὐδὲν ἀφ' ἑκατέρων ἐπεχειρεῖτο, ἀπῆλθον πρότερον
οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὴν Νίσαιαν καὶ αὖθις οἱ Πελοποννήσιοι
ὅθενπερ ὡρμήθησαν. οὕτω δὴ τῷ μὲν Βρασίδᾳ αὐτῷ καὶ
τοῖς ἀπὸ τῶν πόλεων ἄρχουσιν οἱ τῶν φευγόντων φίλοι
Μεγαρῆς, ὡς ἐπικρατήσαντι καὶ τῶν Ἀθηναίων οὐκέτι
ἐθελησάντων μάχεσθαι, θαρσοῦντες μᾶλλον ἀνοίγουσί τε
τὰς πύλας καὶ δεξάμενοι καταπεπληγμένων ἤδη τῶν πρὸς τοὺς
[4.74.1]   Ἀθηναίους πραξάντων ἐς λόγους ἔρχονται. καὶ ὕστερον ὁ
μὲν διαλυθέντων τῶν ξυμμάχων κατὰ πόλεις ἐπανελθὼν καὶ
αὐτὸς ἐς τὴν Κόρινθον τὴν ἐπὶ Θρᾴκης στρατείαν παρε-
[4.74.2]   σκεύαζεν, ἵναπερ καὶ τὸ πρῶτον ὥρμητο· οἱ δὲ ἐν τῇ πόλει
Μεγαρῆς, ἀποχωρησάντων καὶ τῶν Ἀθηναίων ἐπ' οἴκου,
ὅσοι μὲν τῶν πραγμάτων πρὸς τοὺς Ἀθηναίους μάλιστα
μετέσχον, εἰδότες ὅτι ὤφθησαν εὐθὺς ὑπεξῆλθον, οἱ δὲ
ἄλλοι κοινολογησάμενοι τοῖς τῶν φευγόντων φίλοις κατά-
γουσι τοὺς ἐκ Πηγῶν, ὁρκώσαντες πίστεσι μεγάλαις μηδὲν
[4.74.3]   μνησικακήσειν, βουλεύσειν δὲ τῇ πόλει τὰ ἄριστα. οἱ δὲ
ἐπειδὴ ἐν ταῖς ἀρχαῖς ἐγένοντο καὶ ἐξέτασιν ὅπλων ἐποιή-
σαντο, διαστήσαντες τοὺς λόχους ἐξελέξαντο τῶν τε ἐχθρῶν
καὶ οἳ ἐδόκουν μάλιστα ξυμπρᾶξαι τὰ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους
ἄνδρας ὡς ἑκατόν, καὶ τούτων πέρι ἀναγκάσαντες τὸν δῆμον
ψῆφον φανερὰν διενεγκεῖν, ὡς κατεγνώσθησαν, ἔκτειναν,
[4.74.4]   καὶ ἐς ὀλιγαρχίαν τὰ μάλιστα κατέστησαν τὴν πόλιν. καὶ
πλεῖστον δὴ χρόνον αὕτη ὑπ' ἐλαχίστων γενομένη ἐκ
στάσεως μετάστασις ξυνέμεινεν.
[4.75.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους τῆς Ἀντάνδρου ὑπὸ τῶν Μυτιλη-
ναίων, ὥσπερ διενοοῦντο, μελλούσης κατασκευάζεσθαι, οἱ
τῶν ἀργυρολόγων νεῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ Δημόδοκος
καὶ Ἀριστείδης, ὄντες περὶ Ἑλλήσποντον (ὁ γὰρ τρίτος
αὐτῶν Λάμαχος δέκα ναυσὶν ἐς τὸν Πόντον ἐσεπεπλεύκει)
ὡς ᾐσθάνοντο τὴν παρασκευὴν τοῦ χωρίου καὶ ἐδόκει αὐτοῖς
δεινὸν εἶναι μὴ ὥσπερ τὰ Ἄναια ἐπὶ τῇ Σάμῳ γένηται,
ἔνθα οἱ φεύγοντες τῶν Σαμίων καταστάντες τούς τε Πελο-
ποννησίους ὠφέλουν ἐς τὰ ναυτικὰ κυβερνήτας πέμποντες
καὶ τοὺς ἐν τῇ πόλει Σαμίους ἐς ταραχὴν καθίστασαν καὶ
τοὺς ἐξιόντας ἐδέχοντο· οὕτω δὴ ξυναγείραντες ἀπὸ τῶν
ξυμμάχων στρατιὰν καὶ πλεύσαντες, μάχῃ τε νικήσαντες
τοὺς ἐκ τῆς Ἀντάνδρου ἐπεξελθόντας, ἀναλαμβάνουσι τὸ
[4.75.2]   χωρίον πάλιν. καὶ οὐ πολὺ ὕστερον ἐς τὸν Πόντον ἐσπλεύ-
σας Λάμαχος, ἐν τῇ Ἡρακλεώτιδι ὁρμίσας ἐς τὸν Κάλητα
ποταμὸν ἀπόλλυσι τὰς ναῦς ὕδατος ἄνωθεν γενομένου καὶ
κατελθόντος αἰφνιδίου τοῦ ῥεύματος· αὐτὸς δὲ καὶ ἡ στρατιὰ
πεζῇ διὰ Βιθυνῶν Θρᾳκῶν, οἵ εἰσι πέραν ἐν τῇ Ἀσίᾳ,
ἀφικνεῖται ἐς Καλχηδόνα τὴν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ Πόντου
Μεγαρέων ἀποικίαν.
[4.76.1]      Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει καὶ Δημοσθένης Ἀθηναίων στρα-
τηγὸς τεσσαράκοντα ναυσὶν ἀφικνεῖται ἐς Ναύπακτον, εὐθὺς
[4.76.2]   μετὰ τὴν ἐκ τῆς Μεγαρίδος ἀναχώρησιν. τῷ γὰρ Ἱππο-
κράτει καὶ ἐκείνῳ τὰ Βοιώτια πράγματα ἀπό τινων ἀνδρῶν
[4.76.2.3]   ἐν ταῖς πόλεσιν ἐπράσσετο, βουλομένων μεταστῆσαι τὸν
κόσμον καὶ ἐς δημοκρατίαν ὥσπερ οἱ Ἀθηναῖοι τρέψαι·
καὶ Πτοιοδώρου μάλιστ' ἀνδρὸς φυγάδος ἐκ Θηβῶν ἐσηγου-
[4.76.3]   μένου τάδε αὐτοῖς παρεσκευάσθη. Σίφας μὲν ἔμελλόν τινες
προδώσειν (αἱ δὲ Σῖφαί εἰσι τῆς Θεσπικῆς γῆς ἐν τῷ
Κρισαίῳ κόλπῳ ἐπιθαλασσίδιοι)· Χαιρώνειαν δέ, ἣ ἐς
Ὀρχομενὸν τὸν Μινύειον πρότερον καλούμενον, νῦν δὲ
Βοιώτιον, ξυντελεῖ, ἄλλοι ἐξ Ὀρχομενοῦ ἐνεδίδοσαν, καὶ οἱ
Ὀρχομενίων φυγάδες ξυνέπρασσον τὰ μάλιστα καὶ ἄνδρας
ἐμισθοῦντο ἐκ Πελοποννήσου (ἔστι δὲ ἡ Χαιρώνεια ἔσχατον
τῆς Βοιωτίας πρὸς τῇ Φανοτίδι τῆς Φωκίδος), καὶ Φωκέων
[4.76.4]   μετεῖχόν τινες. τοὺς δὲ Ἀθηναίους ἔδει Δήλιον καταλαβεῖν
τὸ ἐν τῇ Ταναγραίᾳ πρὸς Εὔβοιαν τετραμμένον Ἀπόλλωνος
ἱερόν, ἅμα δὲ ταῦτα ἐν ἡμέρᾳ ῥητῇ γίγνεσθαι, ὅπως μὴ
ξυμβοηθήσωσιν ἐπὶ τὸ Δήλιον οἱ Βοιωτοὶ ἁθρόοι, ἀλλ' ἐπὶ
[4.76.5]   τὰ σφέτερα αὐτῶν ἕκαστοι κινούμενα. καὶ εἰ κατορθοῖτο ἡ
πεῖρα καὶ τὸ Δήλιον τειχισθείη, ῥᾳδίως ἤλπιζον, εἰ καὶ μὴ
παραυτίκα νεωτερίζοιτό τι τῶν κατὰ τὰς πολιτείας τοῖς
Βοιωτοῖς, ἐχομένων τούτων τῶν χωρίων καὶ λῃστευομένης
τῆς γῆς καὶ οὔσης ἑκάστοις διὰ βραχέος ἀποστροφῆς, οὐ
μενεῖν κατὰ χώραν τὰ πράγματα, ἀλλὰ χρόνῳ τῶν Ἀθηναίων
μὲν προσιόντων τοῖς ἀφεστηκόσι, τοῖς δὲ οὐκ οὔσης ἁθρόας
τῆς δυνάμεως, καταστήσειν αὐτὰ ἐς τὸ ἐπιτήδειον.
[4.77.1]      Ἡ μὲν οὖν ἐπιβουλὴ τοιαύτη παρεσκευάζετο, ὁ δὲ Ἱπ-
ποκράτης αὐτὸς μὲν ἐκ τῆς πόλεως δύναμιν ἔχων, ὁπότε
καιρὸς εἴη, ἔμελλε στρατεύειν ἐς τοὺς Βοιωτούς, τὸν δὲ
Δημοσθένη προαπέστειλε ταῖς τεσσαράκοντα ναυσὶν ἐς τὴν
Ναύπακτον, ὅπως ἐξ ἐκείνων τῶν χωρίων στρατὸν ξυλλέξας
Ἀκαρνάνων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων πλέοι ἐπὶ τὰς
Σίφας ὡς προδοθησομένας· ἡμέρα δ' αὐτοῖς εἴρητο ᾗ ἔδει
[4.77.2]   ἅμα ταῦτα πράσσειν. καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης ἀφικόμενος,
Οἰνιάδας δὲ ὑπό τε Ἀκαρνάνων πάντων κατηναγκασμένους
καταλαβὼν ἐς τὴν Ἀθηναίων ξυμμαχίαν καὶ αὐτὸς ἀναστή-
σας τὸ ξυμμαχικὸν τὸ ἐκείνῃ πᾶν, ἐπὶ Σαλύνθιον καὶ
Ἀγραίους στρατεύσας πρῶτον καὶ προσποιησάμενος τἆλλα
ἡτοιμάζετο ὡς ἐπὶ τὰς Σίφας, ὅταν δέῃ, ἀπαντησόμενος.
[4.78.1]      Βρασίδας δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦ θέρους πορευό-
μενος ἑπτακοσίοις καὶ χιλίοις ὁπλίταις ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης
ἐπειδὴ ἐγένετο ἐν Ἡρακλείᾳ τῇ ἐν Τραχῖνι καί, προπέμ-
ψαντος αὐτοῦ ἄγγελον ἐς Φάρσαλον παρὰ τοὺς ἐπιτηδείους,
ἀξιοῦντος διάγειν ἑαυτὸν καὶ τὴν στρατιάν, ἦλθον ἐς
Μελίτειαν τῆς Ἀχαΐας Πάναιρός τε καὶ Δῶρος καὶ Ἱπ-
πολοχίδας καὶ Τορύλαος καὶ Στρόφακος πρόξενος ὢν Χαλ-
[4.78.2]   κιδέων, τότε δὴ ἐπορεύετο. ἦγον δὲ καὶ ἄλλοι Θεσσαλῶν
αὐτὸν καὶ ἐκ Λαρίσης Νικονίδας Περδίκκᾳ ἐπιτήδειος ὤν.
τὴν γὰρ Θεσσαλίαν ἄλλως τε οὐκ εὔπορον ἦν διιέναι ἄνευ
ἀγωγοῦ καὶ μετὰ ὅπλων γε δή, καὶ τοῖς πᾶσί γε ὁμοίως
Ἕλλησιν ὕποπτον καθειστήκει τὴν τῶν πέλας μὴ πείσαντας
διιέναι· τοῖς τε Ἀθηναίοις αἰεί ποτε τὸ πλῆθος τῶν Θεσ-
[4.78.3]   σαλῶν εὔνουν ὑπῆρχεν. ὥστε εἰ μὴ δυναστείᾳ μᾶλλον ἢ
ἰσονομίᾳ ἐχρῶντο τὸ ἐγχώριον οἱ Θεσσαλοί, οὐκ ἄν ποτε
προῆλθεν, ἐπεὶ καὶ τότε πορευομένῳ αὐτῷ ἀπαντήσαντες
ἄλλοι τῶν τἀναντία τούτοις βουλομένων ἐπὶ τῷ Ἐνιπεῖ
ποταμῷ ἐκώλυον καὶ ἀδικεῖν ἔφασαν ἄνευ τοῦ πάντων
[4.78.4]   κοινοῦ πορευόμενον. οἱ δὲ ἄγοντες οὔτε ἀκόντων ἔφασαν
διάξειν, αἰφνίδιόν τε παραγενόμενον ξένοι ὄντες κομίζειν.
ἔλεγε δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Βρασίδας τῇ Θεσσαλῶν γῇ καὶ
αὐτοῖς φίλος ὢν ἰέναι καὶ Ἀθηναίοις πολεμίοις οὖσι καὶ
οὐκ ἐκείνοις ὅπλα ἐπιφέρειν, Θεσσαλοῖς τε οὐκ εἰδέναι καὶ
Λακεδαιμονίοις ἔχθραν οὖσαν ὥστε τῇ ἀλλήλων γῇ μὴ
χρῆσθαι, νῦν τε ἀκόντων ἐκείνων οὐκ ἂν προελθεῖν (οὐδὲ
[4.78.5]   γὰρ ἂν δύνασθαι), οὐ μέντοι ἀξιοῦν γε εἴργεσθαι. καὶ οἱ
μὲν ἀκούσαντες ταῦτα ἀπῆλθον, ὁ δὲ κελευόντων τῶν
ἀγωγῶν, πρίν τι πλέον ξυστῆναι τὸ κωλῦσον, ἐχώρει οὐδὲν
ἐπισχὼν δρόμῳ. καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ, ᾗ ἐκ τῆς
Μελιτείας ἀφώρμησεν, ἐς Φάρσαλόν τε ἐτέλεσε καὶ ἐστρα-
τοπεδεύσατο ἐπὶ τῷ Ἀπιδανῷ ποταμῷ, ἐκεῖθεν δὲ ἐς Φάκιον,
[4.78.6]   καὶ ἐξ αὐτοῦ ἐς Περραιβίαν. ἀπὸ δὲ τούτου ἤδη οἱ μὲν
τῶν Θεσσαλῶν ἀγωγοὶ πάλιν ἀπῆλθον, οἱ δὲ Περραιβοὶ
αὐτόν, ὑπήκοοι ὄντες Θεσσαλῶν, κατέστησαν ἐς Δῖον τῆς
Περδίκκου ἀρχῆς, ὃ ὑπὸ τῷ Ὀλύμπῳ Μακεδονίας πρὸς
[4.79.1]   Θεσσαλοὺς πόλισμα κεῖται. τούτῳ τῷ τρόπῳ Βρασίδας
Θεσσαλίαν φθάσας διέδραμε πρίν τινα κωλύειν παρασκευά-
σασθαι, καὶ ἀφίκετο ὡς Περδίκκαν καὶ ἐς τὴν Χαλκιδικήν.
[4.79.2]   ἐκ γὰρ τῆς Πελοποννήσου, ὡς τὰ τῶν Ἀθηναίων ηὐτύχει,
δείσαντες οἵ τε ἐπὶ Θρᾴκης ἀφεστῶτες Ἀθηναίων καὶ Περ-
δίκκας ἐξήγαγον τὸν στρατόν, οἱ μὲν Χαλκιδῆς νομίζοντες
ἐπὶ σφᾶς πρῶτον ὁρμήσειν τοὺς Ἀθηναίους (καὶ ἅμα αἱ
πλησιόχωροι πόλεις αὐτῶν αἱ οὐκ ἀφεστηκυῖαι ξυνεπῆγον
κρύφα), Περδίκκας δὲ πολέμιος μὲν οὐκ ὢν ἐκ τοῦ φανεροῦ,
φοβούμενος δὲ καὶ αὐτὸς τὰ παλαιὰ διάφορα τῶν Ἀθηναίων
καὶ μάλιστα βουλόμενος Ἀρραβαῖον τὸν Λυγκηστῶν βασιλέα
παραστήσασθαι.
[4.79.3]      Ξυνέβη δὲ αὐτοῖς, ὥστε ῥᾷον ἐκ τῆς Πελοποννήσου στρα-
τὸν ἐξαγαγεῖν, ἡ τῶν Λακεδαιμονίων ἐν τῷ παρόντι κακο-
[4.80.1]   πραγία. τῶν γὰρ Ἀθηναίων ἐγκειμένων τῇ Πελοποννήσῳ
καὶ οὐχ ἥκιστα τῇ ἐκείνων γῇ ἤλπιζον ἀποτρέψειν αὐτοὺς
μάλιστα, εἰ ἀντιπαραλυποῖεν πέμψαντες ἐπὶ τοὺς ξυμμάχους
αὐτῶν στρατιάν, ἄλλως τε καὶ ἑτοίμων ὄντων τρέφειν τε καὶ
[4.80.2]   ἐπὶ ἀποστάσει σφᾶς ἐπικαλουμένων. καὶ ἅμα τῶν Εἱλώτων
βουλομένοις ἦν ἐπὶ προφάσει ἐκπέμψαι, μή τι πρὸς τὰ
[4.80.3]   παρόντα τῆς Πύλου ἐχομένης νεωτερίσωσιν· ἐπεὶ καὶ τόδε
ἔπραξαν φοβούμενοι αὐτῶν τὴν σκαιότητα καὶ τὸ πλῆθος
(αἰεὶ γὰρ τὰ πολλὰ Λακεδαιμονίοις πρὸς τοὺς Εἵλωτας τῆς
φυλακῆς πέρι μάλιστα καθειστήκει)· προεῖπον αὐτῶν ὅσοι
ἀξιοῦσιν ἐν τοῖς πολέμοις γεγενῆσθαι σφίσιν ἄριστοι,
κρίνεσθαι, ὡς ἐλευθερώσοντες, πεῖραν ποιούμενοι καὶ ἡγού-
μενοι τούτους σφίσιν ὑπὸ φρονήματος, οἵπερ καὶ ἠξίωσαν
πρῶτος ἕκαστος ἐλευθεροῦσθαι, μάλιστα ἂν καὶ ἐπιθέσθαι.
[4.80.4]   καὶ προκρίναντες ἐς δισχιλίους, οἱ μὲν ἐστεφανώσαντό τε
καὶ τὰ ἱερὰ περιῆλθον ὡς ἠλευθερωμένοι, οἱ δὲ οὐ πολλῷ
ὕστερον ἠφάνισάν τε αὐτοὺς καὶ οὐδεὶς ᾔσθετο ὅτῳ τρόπῳ
[4.80.5]   ἕκαστος διεφθάρη. καὶ τότε προθύμως τῷ Βρασίδᾳ αὐτῶν
ξυνέπεμψαν ἑπτακοσίους ὁπλίτας, τοὺς δ' ἄλλους ἐκ τῆς
[4.81.1]   Πελοποννήσου μισθῷ πείσας ἐξήγαγεν. αὐτόν τε Βρασίδαν
βουλόμενον μάλιστα Λακεδαιμόνιοι ἀπέστειλαν (προυθυμή-
θησαν δὲ καὶ οἱ Χαλκιδῆς), ἄνδρα ἔν τε τῇ Σπάρτῃ δοκοῦντα
δραστήριον εἶναι ἐς τὰ πάντα καὶ ἐπειδὴ ἐξῆλθε πλείστου
[4.81.2]   ἄξιον Λακεδαιμονίοις γενόμενον. τό τε γὰρ παραυτίκα ἑαυτὸν
παρασχὼν δίκαιον καὶ μέτριον ἐς τὰς πόλεις ἀπέστησε τὰ
πολλά, τὰ δὲ προδοσίᾳ εἷλε τῶν χωρίων, ὥστε τοῖς Λακεδαι-
μονίοις γίγνεσθαι ξυμβαίνειν τε βουλομένοις, ὅπερ ἐποίησαν,
ἀνταπόδοσιν καὶ ἀποδοχὴν χωρίων καὶ τοῦ πολέμου ἀπὸ τῆς
Πελοποννήσου λώφησιν· ἔς τε τὸν χρόνῳ ὕστερον μετὰ τὰ
ἐκ Σικελίας πόλεμον ἡ τότε Βρασίδου ἀρετὴ καὶ ξύνεσις, τῶν
μὲν πείρᾳ αἰσθομένων, τῶν δὲ ἀκοῇ νομισάντων, μάλιστα
ἐπιθυμίαν ἐνεποίει τοῖς Ἀθηναίων ξυμμάχοις ἐς τοὺς Λακε-
[4.81.3]   δαιμονίους. πρῶτος γὰρ ἐξελθὼν καὶ δόξας εἶναι κατὰ πάντα
ἀγαθὸς ἐλπίδα ἐγκατέλιπε βέβαιον ὡς καὶ οἱ ἄλλοι τοιοῦτοί
εἰσιν.
[4.82.1]      Τότε δ' οὖν ἀφικομένου αὐτοῦ ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης οἱ
Ἀθηναῖοι πυθόμενοι τόν τε Περδίκκαν πολέμιον ποιοῦνται,
[4.82.1.3]   νομίσαντες αἴτιον εἶναι τῆς παρόδου, καὶ τῶν ταύτῃ ξυμμάχων
[4.83.1]   φυλακὴν πλέονα κατεστήσαντο. Περδίκκας δὲ Βρασίδαν καὶ
τὴν στρατιὰν εὐθὺς λαβὼν μετὰ τῆς ἑαυτοῦ δυνάμεως στρα-
τεύει ἐπὶ Ἀρραβαῖον τὸν Βρομεροῦ Λυγκηστῶν Μακεδόνων
βασιλέα ὅμορον ὄντα, διαφορᾶς τε αὐτῷ οὔσης καὶ βουλό-
[4.83.2]   μενος καταστρέψασθαι. ἐπεὶ δὲ ἐγένετο τῷ στρατῷ μετὰ
τοῦ Βρασίδου ἐπὶ τῇ ἐσβολῇ τῆς Λύγκου, Βρασίδας λόγοις
ἔφη βούλεσθαι πρῶτον ἐλθὼν πρὸ πολέμου Ἀρραβαῖον ξύμ-
[4.83.3]   μαχον Λακεδαιμονίων, ἢν δύνηται, ποιῆσαι. καὶ γάρ τι
καὶ Ἀρραβαῖος ἐπεκηρυκεύετο, ἑτοῖμος ὢν Βρασίδᾳ μέσῳ
δικαστῇ ἐπιτρέπειν· καὶ οἱ Χαλκιδέων πρέσβεις ξυμπαρόντες
ἐδίδασκον αὐτὸν μὴ ὑπεξελεῖν τῷ Περδίκκᾳ τὰ δεινά, ἵνα
[4.83.4]   προθυμοτέρῳ ἔχοιεν καὶ ἐς τὰ ἑαυτῶν χρῆσθαι. ἅμα δέ τι
καὶ εἰρήκεσαν τοιοῦτον οἱ παρὰ τοῦ Περδίκκου ἐν τῇ Λακε-
δαίμονι, ὡς πολλὰ αὐτοῖς τῶν περὶ αὑτὸν χωρίων ξύμμαχα
ποιήσοι, ὥστε ἐκ τοῦ τοιούτου κοινῇ μᾶλλον ὁ Βρασίδας
[4.83.5]   τὰ τοῦ Ἀρραβαίου ἠξίου πράσσειν. Περδίκκας δὲ οὔτε
δικαστὴν ἔφη Βρασίδαν τῶν σφετέρων διαφορῶν ἀγαγεῖν,
μᾶλλον δὲ καθαιρέτην ὧν ἂν αὐτὸς ἀποφαίνῃ πολεμίων,
ἀδικήσειν τε εἰ αὐτοῦ τρέφοντος τὸ ἥμισυ τοῦ στρατοῦ
[4.83.6]   ξυνέσται Ἀρραβαίῳ. ὁ δὲ ἄκοντος καὶ ἐκ διαφορᾶς ξυγ-
γίγνεται, καὶ πεισθεὶς τοῖς λόγοις ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν
πρὶν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν χώραν. Περδίκκας δὲ μετὰ τοῦτο
τρίτον μέρος ἀνθ' ἡμίσεος τῆς τροφῆς ἐδίδου, νομίζων ἀδι-
κεῖσθαι.
[4.84.1]      Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει εὐθὺς ὁ Βρασίδας ἔχων καὶ Χαλκι-
δέας ἐπὶ Ἄκανθον τὴν Ἀνδρίων ἀποικίαν ὀλίγον πρὸ τρυγήτου
[4.84.2]   ἐστράτευσεν. οἱ δὲ περὶ τοῦ δέχεσθαι αὐτὸν κατ' ἀλλήλους
ἐστασίαζον, οἵ τε μετὰ τῶν Χαλκιδέων ξυνεπάγοντες καὶ ὁ
δῆμος. ὅμως δὲ διὰ τοῦ καρποῦ τὸ δέος ἔτι ἔξω ὄντος
πεισθὲν τὸ πλῆθος ὑπὸ τοῦ Βρασίδου δέξασθαί τε αὐτὸν
μόνον καὶ ἀκούσαντας βουλεύσασθαι, δέχεται· καὶ καταστὰς
ἐπὶ τὸ πλῆθος (ἦν δὲ οὐδὲ ἀδύνατος, ὡς Λακεδαιμόνιος,
εἰπεῖν) ἔλεγε τοιάδε.
[4.85.1]      ‘Ἡ μὲν ἔκπεμψίς μου καὶ τῆς στρατιᾶς ὑπὸ Λακεδαι-
μονίων, ὦ Ἀκάνθιοι, γεγένηται τὴν αἰτίαν ἐπαληθεύουσα ἣν
ἀρχόμενοι τοῦ πολέμου προείπομεν, Ἀθηναίοις ἐλευθεροῦντες
[4.85.2]   τὴν Ἑλλάδα πολεμήσειν· εἰ δὲ χρόνῳ ἐπήλθομεν, σφαλέντες
τῆς ἀπὸ τοῦ ἐκεῖ πολέμου δόξης, ᾗ διὰ τάχους αὐτοὶ ἄνευ
τοῦ ὑμετέρου κινδύνου ἠλπίσαμεν Ἀθηναίους καθαιρήσειν,
μηδεὶς μεμφθῇ· νῦν γάρ, ὅτε παρέσχεν, ἀφιγμένοι καὶ μετὰ
[4.85.3]   ὑμῶν πειρασόμεθα κατεργάζεσθαι αὐτούς. θαυμάζω δὲ τῇ
τε ἀποκλῄσει μου τῶν πυλῶν, καὶ εἰ μὴ ἀσμένοις ὑμῖν
[4.85.4]   ἀφῖγμαι. ἡμεῖς μὲν γὰρ οἱ Λακεδαιμόνιοι οἰόμενοί τε παρὰ
ξυμμάχους, καὶ πρὶν ἔργῳ ἀφικέσθαι, τῇ γοῦν γνώμῃ ἥξειν
καὶ βουλομένοις ἔσεσθαι, κίνδυνόν [τε] τοσόνδε ἀνερρίψαμεν
διὰ τῆς ἀλλοτρίας πολλῶν ἡμερῶν ὁδὸν ἰόντες καὶ πᾶν τὸ
[4.85.5]   πρόθυμον παρεχόμενοι· ὑμεῖς δὲ εἴ τι ἄλλο ἐν νῷ ἔχετε ἢ
εἰ ἐναντιώσεσθε τῇ τε ὑμετέρᾳ αὐτῶν ἐλευθερίᾳ καὶ τῶν
[4.85.6]   ἄλλων Ἑλλήνων, δεινὸν ἂν εἴη. καὶ γὰρ οὐ μόνον ὅτι
αὐτοὶ ἀνθίστασθε, ἀλλὰ καὶ οἷς ἂν ἐπίω, ἧσσόν τις ἐμοὶ
πρόσεισι, δυσχερὲς ποιούμενοι εἰ ἐπὶ οὓς πρῶτον ἦλθον
ὑμᾶς, καὶ πόλιν ἀξιόχρεων παρεχομένους καὶ ξύνεσιν δοκοῦν-
τας ἔχειν, μὴ ἐδέξασθε· καὶ τὴν αἰτίαν οὐχ ἕξω πιστὴν
ἀποδεικνύναι, ἀλλ' ἢ ἄδικον τὴν ἐλευθερίαν ἐπιφέρειν ἢ
ἀσθενὴς καὶ ἀδύνατος τιμωρῆσαι τὰ πρὸς Ἀθηναίους, ἢν
[4.85.7]   ἐπίωσιν, ἀφῖχθαι. καίτοι στρατιᾷ γε τῇδ' ἣν νῦν [ἐγὼ] ἔχω
ἐπὶ Νίσαιαν ἐμοῦ βοηθήσαντος οὐκ ἠθέλησαν Ἀθηναῖοι
πλέονες ὄντες προσμεῖξαι, ὥστε οὐκ εἰκὸς νηίτῃ γε αὐτοὺς
τῷ ἐν Νισαίᾳ στρατῷ ἴσον πλῆθος ἐφ' ὑμᾶς ἀποστεῖλαι.
[4.86.1]   αὐτός τε οὐκ ἐπὶ κακῷ, ἐπ' ἐλευθερώσει δὲ τῶν Ἑλλήνων
παρελήλυθα, ὅρκοις τε Λακεδαιμονίων καταλαβὼν τὰ τέλη
τοῖς μεγίστοις ἦ μὴν οὓς ἂν ἔγωγε προσαγάγωμαι ξυμμάχους
ἔσεσθαι αὐτονόμους, καὶ ἅμα οὐχ ἵνα ξυμμάχους ὑμᾶς ἔχωμεν
ἢ βίᾳ ἢ ἀπάτῃ προσλαβόντες, ἀλλὰ τοὐναντίον ὑμῖν δεδου-
[4.86.2]   λωμένοις ὑπὸ Ἀθηναίων ξυμμαχήσοντες. οὔκουν ἀξιῶ οὔτ'
αὐτὸς ὑποπτεύεσθαι, πίστεις γε διδοὺς τὰς μεγίστας, οὐδὲ
τιμωρὸς ἀδύνατος νομισθῆναι, προσχωρεῖν τε ὑμᾶς θαρσή-
[4.86.3]   σαντας. καὶ εἴ τις ἰδίᾳ τινὰ δεδιὼς ἄρα, μὴ ἐγώ τισι
προσθῶ τὴν πόλιν, ἀπρόθυμός ἐστι, πάντων μάλιστα πιστευ-
[4.86.4]   σάτω. οὐ γὰρ ξυστασιάσων ἥκω, οὐδὲ ἂν σαφῆ τὴν ἐλευ-
θερίαν νομίζω ἐπιφέρειν, εἰ τὸ πάτριον παρεὶς τὸ πλέον τοῖς
[4.86.5]   ὀλίγοις ἢ τὸ ἔλασσον τοῖς πᾶσι δουλώσαιμι. χαλεπωτέρα
γὰρ ἂν τῆς ἀλλοφύλου ἀρχῆς εἴη, καὶ ἡμῖν τοῖς Λακεδαι-
μονίοις οὐκ ἂν ἀντὶ πόνων χάρις καθίσταιτο, ἀντὶ δὲ τιμῆς
καὶ δόξης αἰτία μᾶλλον· οἷς τε τοὺς Ἀθηναίους ἐγκλήμασι
καταπολεμοῦμεν, αὐτοὶ ἂν φαινοίμεθα ἐχθίονα ἢ ὁ μὴ ὑπο-
[4.86.6]   δείξας ἀρετὴν κατακτώμενοι. ἀπάτῃ γὰρ εὐπρεπεῖ αἴσχιον
τοῖς γε ἐν ἀξιώματι πλεονεκτῆσαι ἢ βίᾳ ἐμφανεῖ· τὸ μὲν
γὰρ ἰσχύος δικαιώσει, ἣν ἡ τύχη ἔδωκεν, ἐπέρχεται, τὸ δὲ
[4.87.1]   γνώμης ἀδίκου ἐπιβουλῇ. οὕτω πολλὴν περιωπὴν τῶν ἡμῖν
ἐς τὰ μέγιστα διαφόρων ποιούμεθα, καὶ οὐκ ἂν μείζω πρὸς
τοῖς ὅρκοις βεβαίωσιν λάβοιτε ἢ οἷς τὰ ἔργα ἐκ τῶν λόγων
ἀναθρούμενα δόκησιν ἀναγκαίαν παρέχεται ὡς καὶ ξυμφέρει
ὁμοίως ὡς εἶπον.
[4.87.2]      ’Εἰ δ' ἐμοῦ ταῦτα προϊσχομένου ἀδύνατοι μὲν φήσετε
εἶναι, εὖνοι δ' ὄντες ἀξιώσετε μὴ κακούμενοι διωθεῖσθαι καὶ
τὴν ἐλευθερίαν μὴ ἀκίνδυνον ὑμῖν φαίνεσθαι, δίκαιόν τε
εἶναι, οἷς καὶ δυνατὸν δέχεσθαι αὐτήν, τούτοις καὶ ἐπι-
φέρειν, ἄκοντα δὲ μηδένα προσαναγκάζειν, μάρτυρας μὲν
θεοὺς καὶ ἥρως τοὺς ἐγχωρίους ποιήσομαι ὡς ἐπ' ἀγαθῷ
ἥκων οὐ πείθω, γῆν δὲ τὴν ὑμετέραν δῃῶν πειράσομαι βιά-
[4.87.3]   ζεσθαι, καὶ οὐκ ἀδικεῖν ἔτι νομιῶ, προσεῖναι δέ τί μοι καὶ
κατὰ δύο ἀνάγκας τὸ εὔλογον, τῶν μὲν Λακεδαιμονίων, ὅπως
μὴ τῷ ὑμετέρῳ εὔνῳ, εἰ μὴ προσαχθήσεσθε, τοῖς ἀπὸ ὑμῶν
χρήμασι φερομένοις παρ' Ἀθηναίους βλάπτωνται, οἱ δὲ
Ἕλληνες ἵνα μὴ κωλύωνται ὑφ' ὑμῶν δουλείας ἀπαλ-
[4.87.4]   λαγῆναι. οὐ γὰρ δὴ εἰκότως γ' ἂν τάδε πράσσοιμεν, οὐδὲ
ὀφείλομεν οἱ Λακεδαιμόνιοι μὴ κοινοῦ τινὸς ἀγαθοῦ αἰτίᾳ
[4.87.5]   τοὺς μὴ βουλομένους ἐλευθεροῦν· οὐδ' αὖ ἀρχῆς ἐφιέμεθα,
παῦσαι δὲ μᾶλλον ἑτέρους σπεύδοντες τοὺς πλείους ἂν
ἀδικοῖμεν, εἰ ξύμπασιν αὐτονομίαν ἐπιφέροντες ὑμᾶς τοὺς
[4.87.6]   ἐναντιουμένους περιίδοιμεν. πρὸς ταῦτα βουλεύεσθε εὖ, καὶ
ἀγωνίσασθε τοῖς τε Ἕλλησιν ἄρξαι πρῶτοι ἐλευθερίας καὶ
ἀίδιον δόξαν καταθέσθαι, καὶ αὐτοὶ τά τε ἴδια μὴ βλαφθῆναι
καὶ ξυμπάσῃ τῇ πόλει τὸ κάλλιστον ὄνομα περιθεῖναι.‘
[4.88.1]      Ὁ μὲν Βρασίδας τοσαῦτα εἶπεν. οἱ δὲ Ἀκάνθιοι, πολλῶν
λεχθέντων πρότερον ἐπ' ἀμφότερα, κρύφα διαψηφισάμενοι,
διά τε τὸ ἐπαγωγὰ εἰπεῖν τὸν Βρασίδαν καὶ περὶ τοῦ καρποῦ
φόβῳ ἔγνωσαν οἱ πλείους ἀφίστασθαι Ἀθηναίων, καὶ πιστώ-
σαντες αὐτὸν τοῖς ὅρκοις οὓς τὰ τέλη τῶν Λακεδαιμονίων
ὀμόσαντα αὐτὸν ἐξέπεμψαν, ἦ μὴν ἔσεσθαι ξυμμάχους αὐτο-
νόμους οὓς ἂν προσαγάγηται, οὕτω δέχονται τὸν στρατόν.
[4.88.2]   καὶ οὐ πολὺ ὕστερον καὶ Στάγιρος Ἀνδρίων ἀποικία ξυν-
απέστη. ταῦτα μὲν οὖν ἐν τῷ θέρει τούτῳ ἐγένετο.
[4.89.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος εὐθὺς ἀρχομένου, ὡς τῷ
Ἱπποκράτει καὶ Δημοσθένει στρατηγοῖς οὖσιν Ἀθηναίων τὰ
ἐν τοῖς Βοιωτοῖς ἐνεδίδοτο καὶ ἔδει τὸν μὲν Δημοσθένη
ταῖς ναυσὶν ἐς τὰς Σίφας ἀπαντῆσαι, τὸν δ' ἐπὶ τὸ Δήλιον,
γενομένης διαμαρτίας τῶν ἡμερῶν ἐς ἃς ἔδει ἀμφοτέρους
στρατεύειν, ὁ μὲν Δημοσθένης πρότερον πλεύσας πρὸς τὰς
[4.89.1.7]   Σίφας καὶ ἔχων ἐν ταῖς ναυσὶν Ἀκαρνᾶνας καὶ τῶν ἐκεῖ
πολλοὺς ξυμμάχων, ἄπρακτος γίγνεται μηνυθέντος τοῦ ἐπι-
βουλεύματος ὑπὸ Νικομάχου ἀνδρὸς Φωκέως ἐκ Φανοτέως,
[4.89.2]   ὃς Λακεδαιμονίοις εἶπεν, ἐκεῖνοι δὲ Βοιωτοῖς· καὶ βοηθείας
γενομένης πάντων Βοιωτῶν (οὐ γάρ πω Ἱπποκράτης παρε-
λύπει ἐν τῇ γῇ ὤν) προκαταλαμβάνονται αἵ τε Σῖφαι καὶ ἡ
Χαιρώνεια. ὡς δὲ ᾔσθοντο οἱ πράσσοντες τὸ ἁμάρτημα,
[4.90.1]   οὐδὲν ἐκίνησαν τῶν ἐν ταῖς πόλεσιν. ὁ δὲ Ἱπποκράτης
ἀναστήσας Ἀθηναίους πανδημεί, αὐτοὺς καὶ τοὺς μετοίκους
καὶ ξένων ὅσοι παρῆσαν ὕστερος ἀφικνεῖται ἐπὶ τὸ Δήλιον,
ἤδη τῶν Βοιωτῶν ἀνακεχωρηκότων ἀπὸ τῶν Σιφῶν· καὶ
καθίσας τὸν στρατὸν Δήλιον ἐτείχιζε τοιῷδε τρόπῳ [τὸ
[4.90.2]   ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνος]. τάφρον μὲν κύκλῳ περὶ τὸ ἱερὸν
καὶ τὸν νεὼν ἔσκαπτον, ἐκ δὲ τοῦ ὀρύγματος ἀνέβαλλον
ἀντὶ τείχους τὸν χοῦν, καὶ σταυροὺς παρακαταπηγνύντες,
ἄμπελον κόπτοντες τὴν περὶ τὸ ἱερὸν ἐσέβαλλον καὶ λίθους
ἅμα καὶ πλίνθον ἐκ τῶν οἰκοπέδων τῶν ἐγγὺς καθαιροῦντες,
καὶ παντὶ τρόπῳ ἐμετεώριζον τὸ ἔρυμα. πύργους τε ξυλίνους
κατέστησαν ᾗ καιρὸς ἦν καὶ τοῦ ἱεροῦ οἰκοδόμημα οὐδὲν
[4.90.3]   ὑπῆρχεν· ἥπερ γὰρ ἦν στοὰ κατεπεπτώκει. ἡμέρᾳ δὲ
ἀρξάμενοι τρίτῃ ὡς οἴκοθεν ὥρμησαν ταύτην τε εἰργάζοντο
[4.90.4]   καὶ τὴν τετάρτην καὶ τῆς πέμπτης μέχρι ἀρίστου. ἔπειτα,
ὡς τὰ πλεῖστα ἀπετετέλεστο, τὸ μὲν στρατόπεδον προαπε-
χώρησεν ἀπὸ τοῦ Δηλίου οἷον δέκα σταδίους ὡς ἐπ' οἴκου
πορευόμενον, καὶ οἱ μὲν ψιλοὶ οἱ πλεῖστοι εὐθὺς ἐχώρουν,
οἱ δ' ὁπλῖται θέμενοι τὰ ὅπλα ἡσύχαζον· Ἱπποκράτης δὲ
ὑπομένων ἔτι καθίστατο φυλακάς τε καὶ τὰ περὶ τὸ προτεί-
χισμα, ὅσα ἦν ὑπόλοιπα, ὡς χρῆν ἐπιτελέσαι.
[4.91.1]      Οἱ δὲ Βοιωτοὶ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ξυνελέγοντο ἐς
τὴν Τάναγραν· καὶ ἐπειδὴ ἀπὸ πασῶν τῶν πόλεων παρῆσαν
καὶ ᾐσθάνοντο τοὺς Ἀθηναίους προχωροῦντας ἐπ' οἴκου, τῶν
ἄλλων βοιωταρχῶν, οἵ εἰσιν ἕνδεκα, οὐ ξυνεπαινούντων
μάχεσθαι, ἐπειδὴ οὐκ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ ἔτι εἰσί (μάλιστα γὰρ
ἐν μεθορίοις τῆς Ὠρωπίας οἱ Ἀθηναῖοι ἦσαν, ὅτε ἔθεντο
τὰ ὅπλα), Παγώνδας ὁ Αἰολάδου βοιωταρχῶν ἐκ Θηβῶν
μετ' Ἀριανθίδου τοῦ Λυσιμαχίδου καὶ ἡγεμονίας οὔσης αὐτοῦ
βουλόμενος τὴν μάχην ποιῆσαι καὶ νομίζων ἄμεινον εἶναι
κινδυνεῦσαι, προσκαλῶν ἑκάστους κατὰ λόχους, ὅπως μὴ
ἁθρόοι ἐκλίποιεν τὰ ὅπλα, ἔπειθε τοὺς Βοιωτοὺς ἰέναι ἐπὶ
τοὺς Ἀθηναίους καὶ τὸν ἀγῶνα ποιεῖσθαι, λέγων τοιάδε.
[4.92.1]      ’Χρῆν μέν, ὦ ἄνδρες Βοιωτοί, μηδ' ἐς ἐπίνοιάν τινα
ἡμῶν ἐλθεῖν τῶν ἀρχόντων ὡς οὐκ εἰκὸς Ἀθηναίοις, ἢν
ἄρα μὴ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ ἔτι καταλάβωμεν αὐτούς, διὰ μάχης
ἐλθεῖν. τὴν γὰρ Βοιωτίαν ἐκ τῆς ὁμόρου ἐλθόντες τεῖχος
ἐνοικοδομησάμενοι μέλλουσι φθείρειν, καὶ εἰσὶ δήπου πολέμιοι
ἐν ᾧ τε ἂν χωρίῳ καταληφθῶσι καὶ ὅθεν ἐπελθόντες πολέμια
[4.92.2]   ἔδρασαν. νυνὶ δ' εἴ τῳ καὶ ἀσφαλέστερον ἔδοξεν εἶναι,
μεταγνώτω. οὐ γὰρ τὸ προμηθές, οἷς ἂν ἄλλος ἐπίῃ, περὶ
τῆς σφετέρας ὁμοίως ἐνδέχεται λογισμὸν καὶ ὅστις τὰ μὲν
ἑαυτοῦ ἔχει, τοῦ πλέονος δὲ ὀρεγόμενος ἑκών τινι ἐπέρχεται.
[4.92.3]   πάτριόν τε ὑμῖν στρατὸν ἀλλόφυλον ἐπελθόντα καὶ ἐν τῇ
οἰκείᾳ καὶ ἐν τῇ τῶν πέλας ὁμοίως ἀμύνεσθαι. Ἀθηναίους
[4.92.4]   δὲ καὶ προσέτι ὁμόρους ὄντας πολλῷ μάλιστα δεῖ. πρός
τε γὰρ τοὺς ἀστυγείτονας πᾶσι τὸ ἀντίπαλον καὶ ἐλεύθερον
καθίσταται, καὶ πρὸς τούτους γε δή, οἳ καὶ μὴ τοὺς ἐγγύς,
ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄπωθεν πειρῶνται δουλοῦσθαι, πῶς οὐ χρὴ
καὶ ἐπὶ τὸ ἔσχατον ἀγῶνος ἐλθεῖν (παράδειγμα δὲ ἔχομεν
τούς τε ἀντιπέρας Εὐβοέας καὶ τῆς ἄλλης Ἑλλάδος τὸ
πολὺ ὡς αὐτοῖς διάκειται), καὶ γνῶναι ὅτι τοῖς μὲν ἄλλοις
οἱ πλησιόχωροι περὶ γῆς ὅρων τὰς μάχας ποιοῦνται, ἡμῖν δὲ
ἐς πᾶσαν, ἢν νικηθῶμεν, εἷς ὅρος οὐκ ἀντίλεκτος παγήσεται;
[4.92.5]   ἐσελθόντες γὰρ βίᾳ τὰ ἡμέτερα ἕξουσιν. τοσούτῳ ἐπι-
κινδυνοτέραν ἑτέρων τὴν παροίκησιν τῶνδε ἔχομεν. εἰώθασί
τε οἱ ἰσχύος που θράσει τοῖς πέλας, ὥσπερ Ἀθηναῖοι νῦν,
ἐπιόντες τὸν μὲν ἡσυχάζοντα καὶ ἐν τῇ ἑαυτοῦ μόνον
ἀμυνόμενον ἀδεέστερον ἐπιστρατεύειν, τὸν δὲ ἔξω ὅρων
προαπαντῶντα καί, ἢν καιρὸς ᾖ, πολέμου ἄρχοντα ἧσσον
[4.92.6]   ἑτοίμως κατέχειν. πεῖραν δὲ ἔχομεν ἡμεῖς αὐτοῦ ἐς τούσδε·
νικήσαντες γὰρ ἐν Κορωνείᾳ αὐτούς, ὅτε τὴν γῆν ἡμῶν
στασιαζόντων κατέσχον, πολλὴν ἄδειαν τῇ Βοιωτίᾳ μέχρι
[4.92.7]   τοῦδε κατεστήσαμεν. ὧν χρὴ μνησθέντας ἡμᾶς τούς τε
πρεσβυτέρους ὁμοιωθῆναι τοῖς πρὶν ἔργοις, τούς τε νεωτέ-
ρους πατέρων τῶν τότε ἀγαθῶν γενομένων παῖδας πειρᾶσθαι
μὴ αἰσχῦναι τὰς προσηκούσας ἀρετάς, πιστεύσαντας δὲ τῷ
θεῷ πρὸς ἡμῶν ἔσεσθαι, οὗ τὸ ἱερὸν ἀνόμως τειχίσαντες
νέμονται, καὶ τοῖς ἱεροῖς ἃ ἡμῖν θυσαμένοις καλὰ φαίνεται,
ὁμόσε χωρῆσαι τοῖσδε καὶ δεῖξαι ὅτι ὧν μὲν ἐφίενται πρὸς
τοὺς μὴ ἀμυνομένους ἐπιόντες κτάσθων, οἷς δὲ γενναῖον τήν
τε αὑτῶν αἰεὶ ἐλευθεροῦν μάχῃ καὶ τὴν ἄλλων μὴ δουλοῦσθαι
ἀδίκως, ἀνανταγώνιστοι ἀπ' αὐτῶν οὐκ ἀπίασιν.‘
[4.93.1]      Τοιαῦτα ὁ Παγώνδας τοῖς Βοιωτοῖς παραινέσας ἔπεισεν
ἰέναι ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους. καὶ κατὰ τάχος ἀναστήσας ἦγε
τὸν στρατόν (ἤδη γὰρ καὶ τῆς ἡμέρας ὀψὲ ἦν), καὶ ἐπειδὴ
προσέμειξεν ἐγγὺς τοῦ στρατεύματος αὐτῶν, ἐς χωρίον
καθίσας ὅθεν λόφου ὄντος μεταξὺ οὐκ ἐθεώρουν ἀλλήλους,
[4.93.2]   ἔτασσέ τε καὶ παρεσκευάζετο ὡς ἐς μάχην. τῷ δὲ Ἱππο-
κράτει ὄντι περὶ τὸ Δήλιον ὡς αὐτῷ ἠγγέλθη ὅτι Βοιωτοὶ
ἐπέρχονται, πέμπει ἐς τὸ στράτευμα κελεύων ἐς τάξιν καθί-
στασθαι, καὶ αὐτὸς οὐ πολλῷ ὕστερον ἐπῆλθε, καταλιπὼν
ὡς τριακοσίους ἱππέας περὶ τὸ Δήλιον, ὅπως φύλακές τε
ἅμα εἶεν, εἴ τις ἐπίοι αὐτῷ, καὶ τοῖς Βοιωτοῖς καιρὸν
[4.93.3]   φυλάξαντες ἐπιγένοιντο ἐν τῇ μάχῃ. Βοιωτοὶ δὲ πρὸς
τούτους ἀντικατέστησαν τοὺς ἀμυνουμένους, καὶ ἐπειδὴ
καλῶς αὐτοῖς εἶχεν, ὑπερεφάνησαν τοῦ λόφου καὶ ἔθεντο
τὰ ὅπλα τεταγμένοι ὥσπερ ἔμελλον, ὁπλῖται ἑπτακισχίλιοι
μάλιστα καὶ ψιλοὶ ὑπὲρ μυρίους, ἱππῆς δὲ χίλιοι καὶ πελ-
[4.93.4]   τασταὶ πεντακόσιοι. εἶχον δὲ δεξιὸν μὲν κέρας Θηβαῖοι
καὶ οἱ ξύμμοροι αὐτοῖς· μέσοι δὲ Ἁλιάρτιοι καὶ Κορωναῖοι
καὶ Κωπαιῆς καὶ οἱ ἄλλοι οἱ περὶ τὴν λίμνην· τὸ δὲ
εὐώνυμον εἶχον Θεσπιῆς καὶ Ταναγραῖοι καὶ Ὀρχομένιοι.
ἐπὶ δὲ τῷ κέρᾳ ἑκατέρῳ οἱ ἱππῆς καὶ ψιλοὶ ἦσαν. ἐπ'
ἀσπίδας δὲ πέντε μὲν καὶ εἴκοσι Θηβαῖοι ἐτάξαντο, οἱ δὲ
[4.93.5]   ἄλλοι ὡς ἕκαστοι ἔτυχον. αὕτη μὲν Βοιωτῶν παρασκευὴ
[4.94.1]   καὶ διάκοσμος ἦν· Ἀθηναῖοι δὲ οἱ μὲν ὁπλῖται ἐπὶ ὀκτὼ
πᾶν τὸ στρατόπεδον ἐτάξαντο ὄντες πλήθει ἰσοπαλεῖς τοῖς
ἐναντίοις, ἱππῆς δὲ ἐφ' ἑκατέρῳ τῷ κέρᾳ. ψιλοὶ δὲ ἐκ
παρασκευῆς μὲν ὡπλισμένοι οὔτε τότε παρῆσαν οὔτε ἐ-
γένοντο τῇ πόλει· οἵπερ δὲ ξυνεσέβαλον ὄντες πολλαπλάσιοι
τῶν ἐναντίων, ἄοπλοί τε πολλοὶ ἠκολούθησαν, ἅτε παν-
στρατιᾶς ξένων τῶν παρόντων καὶ ἀστῶν γενομένης, καὶ
ὡς τὸ πρῶτον ὥρμησαν ἐπ' οἴκου, οὐ παρεγένοντο ὅτι μὴ
[4.94.2]   ὀλίγοι. καθεστώτων δὲ ἐς τὴν τάξιν καὶ ἤδη μελλόντων
ξυνιέναι, Ἱπποκράτης ὁ στρατηγὸς ἐπιπαριὼν τὸ στρατόπεδον
τῶν Ἀθηναίων παρεκελεύετό τε καὶ ἔλεγε τοιάδε.
[4.95.1]      ’Ὦ Ἀθηναῖοι, δι' ὀλίγου μὲν ἡ παραίνεσις γίγνεται, τὸ
ἴσον δὲ πρός γε τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρας δύναται καὶ ὑπόμνησιν
[4.95.2]   μᾶλλον ἔχει ἢ ἐπικέλευσιν. παραστῇ δὲ μηδενὶ ὑμῶν ὡς
ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ οὐ προσῆκον τοσόνδε κίνδυνον ἀναρριπτοῦμεν.
ἐν γὰρ τῇ τούτων ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ὁ ἀγὼν ἔσται· καὶ ἢν
[4.95.2.4]   νικήσωμεν, οὐ μή ποτε ὑμῖν Πελοποννήσιοι ἐς τὴν χώραν
ἄνευ τῆς τῶνδε ἵππου ἐσβάλωσιν, ἐν δὲ μιᾷ μάχῃ τήνδε τε
[4.95.3]   προσκτᾶσθε καὶ ἐκείνην μᾶλλον ἐλευθεροῦτε. χωρήσατε
οὖν ἀξίως ἐς αὐτοὺς τῆς τε πόλεως, ἣν ἕκαστος πατρίδα
ἔχων πρώτην ἐν τοῖς Ἕλλησιν ἀγάλλεται, καὶ τῶν πατέρων,
οἳ τούσδε μάχῃ κρατοῦντες μετὰ Μυρωνίδου ἐν Οἰνοφύτοις
τὴν Βοιωτίαν ποτὲ ἔσχον.‘
[4.96.1]      Τοιαῦτα τοῦ Ἱπποκράτους παρακελευομένου καὶ μέχρι
μὲν μέσου τοῦ στρατοπέδου ἐπελθόντος, τὸ δὲ πλέον οὐκέτι
φθάσαντος, οἱ Βοιωτοί, παρακελευσαμένου καὶ σφίσιν ὡς
διὰ ταχέων καὶ ἐνταῦθα Παγώνδου, παιανίσαντες ἐπῇσαν
ἀπὸ τοῦ λόφου. ἀντεπῇσαν δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ προσ-
[4.96.2]   έμειξαν δρόμῳ. καὶ ἑκατέρων τῶν στρατοπέδων τὰ ἔσχατα
οὐκ ἦλθεν ἐς χεῖρας, ἀλλὰ τὸ αὐτὸ ἔπαθεν· ῥύακες γὰρ
ἐκώλυσαν. τὸ δὲ ἄλλο καρτερᾷ μάχῃ καὶ ὠθισμῷ ἀσπίδων
[4.96.3]   ξυνειστήκει. καὶ τὸ μὲν εὐώνυμον τῶν Βοιωτῶν καὶ μέχρι
μέσου ἡσσᾶτο ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων, καὶ ἐπίεσαν τούς τε
ἄλλους ταύτῃ καὶ οὐχ ἥκιστα τοὺς Θεσπιᾶς. ὑποχωρη-
σάντων γὰρ αὐτοῖς τῶν παρατεταγμένων, καὶ κυκλωθέντων
ἐν ὀλίγῳ, οἵπερ διεφθάρησαν Θεσπιῶν, ἐν χερσὶν ἀμυνό-
μενοι κατεκόπησαν· καί τινες καὶ τῶν Ἀθηναίων διὰ τὴν
κύκλωσιν ταραχθέντες ἠγνόησάν τε καὶ ἀπέκτειναν ἀλλή-
[4.96.4]   λους. τὸ μὲν οὖν ταύτῃ ἡσσᾶτο τῶν Βοιωτῶν καὶ πρὸς τὸ
μαχόμενον κατέφυγε, τὸ δὲ δεξιόν, ᾗ οἱ Θηβαῖοι ἦσαν,
ἐκράτει τῶν Ἀθηναίων, καὶ ὠσάμενοι κατὰ βραχὺ τὸ πρῶτον
[4.96.5]   ἐπηκολούθουν. καὶ ξυνέβη, Παγώνδου περιπέμψαντος δύο
τέλη τῶν ἱππέων ἐκ τοῦ ἀφανοῦς περὶ τὸν λόφον, ὡς ἐπόνει
τὸ εὐώνυμον αὐτῶν, καὶ ὑπερφανέντων αἰφνιδίως, τὸ νικῶν
τῶν Ἀθηναίων κέρας, νομίσαν ἄλλο στράτευμα ἐπιέναι,
[4.96.6]   ἐς φόβον καταστῆναι· καὶ ἀμφοτέρωθεν ἤδη, ὑπό τε τοῦ
τοιούτου καὶ ὑπὸ τῶν Θηβαίων ἐφεπομένων καὶ παραρρη-
γνύντων, φυγὴ καθειστήκει παντὸς τοῦ στρατοῦ τῶν Ἀθη-
[4.96.7]   ναίων. καὶ οἱ μὲν πρὸς τὸ Δήλιόν τε καὶ τὴν θάλασσαν
ὥρμησαν, οἱ δὲ ἐπὶ τοῦ Ὠρωποῦ, ἄλλοι δὲ πρὸς Πάρνηθα
τὸ ὄρος, οἱ δὲ ὡς ἕκαστοί τινα εἶχον ἐλπίδα σωτηρίας.
[4.96.8]   Βοιωτοὶ δὲ ἐφεπόμενοι ἔκτεινον, καὶ μάλιστα οἱ ἱππῆς οἵ
τε αὐτῶν καὶ οἱ Λοκροὶ βεβοηθηκότες ἄρτι τῆς τροπῆς
γιγνομένης· νυκτὸς δὲ ἐπιλαβούσης τὸ ἔργον ῥᾷον τὸ
[4.96.9]   πλῆθος τῶν φευγόντων διεσώθη. καὶ τῇ ὑστεραίᾳ οἵ τε
ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ καὶ οἱ ἐκ τοῦ Δηλίου φυλακὴν ἐγκατα-
λιπόντες (εἶχον γὰρ αὐτὸ ὅμως ἔτι) ἀπεκομίσθησαν κατὰ
[4.97.1]   θάλασσαν ἐπ' οἴκου. καὶ οἱ Βοιωτοὶ τροπαῖον στήσαντες
καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀνελόμενοι νεκροὺς τούς τε τῶν πολεμίων
σκυλεύσαντες καὶ φυλακὴν καταλιπόντες ἀνεχώρησαν ἐς
τὴν Τάναγραν, καὶ τῷ Δηλίῳ ἐπεβούλευον ὡς προσβα-
λοῦντες.
[4.97.2]      Ἐκ δὲ τῶν Ἀθηναίων κῆρυξ πορευόμενος ἐπὶ τοὺς νεκροὺς
ἀπαντᾷ κήρυκι Βοιωτῷ, ὃς αὐτὸν ἀποστρέψας καὶ εἰπὼν ὅτι
οὐδὲν πράξει πρὶν ἂν αὐτὸς ἀναχωρήσῃ πάλιν, καταστὰς ἐπὶ
τοὺς Ἀθηναίους ἔλεγε τὰ παρὰ τῶν Βοιωτῶν, ὅτι οὐ δικαίως
[4.97.3]   δράσειαν παραβαίνοντες τὰ νόμιμα τῶν Ἑλλήνων· πᾶσι
γὰρ εἶναι καθεστηκὸς ἰόντας ἐπὶ τὴν ἀλλήλων ἱερῶν τῶν
ἐνόντων ἀπέχεσθαι, Ἀθηναίους δὲ Δήλιον τειχίσαντας ἐνοι-
κεῖν, καὶ ὅσα ἄνθρωποι ἐν βεβήλῳ δρῶσι πάντα γίγνεσθαι
αὐτόθι, ὕδωρ τε ὃ ἦν ἄψαυστον σφίσι πλὴν πρὸς τὰ ἱερὰ
[4.97.4]   χέρνιβι χρῆσθαι, ἀνασπάσαντας ὑδρεύεσθαι· ὥστε ὑπέρ τε
τοῦ θεοῦ καὶ ἑαυτῶν Βοιωτούς, ἐπικαλουμένους τοὺς ὁμωχέτας
δαίμονας καὶ τὸν Ἀπόλλω, προαγορεύειν αὐτοὺς ἐκ τοῦ ἱεροῦ
[4.98.1]   ἀπιόντας ἀποφέρεσθαι τὰ σφέτερα αὐτῶν. τοσαῦτα τοῦ
κήρυκος εἰπόντος οἱ Ἀθηναῖοι πέμψαντες παρὰ τοὺς Βοιω-
τοὺς ἑαυτῶν κήρυκα τοῦ μὲν ἱεροῦ οὔτε ἀδικῆσαι ἔφασαν
οὐδὲν οὔτε τοῦ λοιποῦ ἑκόντες βλάψειν· οὐδὲ γὰρ τὴν
ἀρχὴν ἐσελθεῖν ἐπὶ τούτῳ, ἀλλ' ἵνα ἐξ αὐτοῦ τοὺς ἀδι-
[4.98.2]   κοῦντας μᾶλλον σφᾶς ἀμύνωνται. τὸν δὲ νόμον τοῖς
Ἕλλησιν εἶναι, ὧν ἂν ᾖ τὸ κράτος τῆς γῆς ἑκάστης ἤν
τε πλέονος ἤν τε βραχυτέρας, τούτων καὶ τὰ ἱερὰ αἰεὶ
γίγνεσθαι, τρόποις θεραπευόμενα οἷς ἂν πρὸς τοῖς εἰωθόσι
[4.98.3]   καὶ δύνωνται. καὶ γὰρ Βοιωτοὺς καὶ τοὺς πολλοὺς τῶν
ἄλλων, ὅσοι ἐξαναστήσαντές τινα βίᾳ νέμονται γῆν, ἀλλο-
τρίοις ἱεροῖς τὸ πρῶτον ἐπελθόντας οἰκεῖα νῦν κεκτῆσθαι.
[4.98.4]   καὶ αὐτοί, εἰ μὲν ἐπὶ πλέον δυνηθῆναι τῆς ἐκείνων κρατῆσαι,
τοῦτ' ἂν ἔχειν· νῦν δὲ ἐν ᾧ μέρει εἰσίν, ἑκόντες εἶναι ὡς ἐκ
[4.98.5]   σφετέρου οὐκ ἀπιέναι. ὕδωρ τε ἐν τῇ ἀνάγκῃ κινῆσαι, ἣν
οὐκ αὐτοὶ ὕβρει προσθέσθαι, ἀλλ' ἐκείνους προτέρους ἐπὶ
[4.98.6]   τὴν σφετέραν ἐλθόντας ἀμυνόμενοι βιάζεσθαι χρῆσθαι. πᾶν
δ' εἰκὸς εἶναι τὸ πολέμῳ καὶ δεινῷ τινὶ κατειργόμενον
ξύγγνωμόν τι γίγνεσθαι καὶ πρὸς τοῦ θεοῦ. καὶ γὰρ
τῶν ἀκουσίων ἁμαρτημάτων καταφυγὴν εἶναι τοὺς βωμούς,
παρανομίαν τε ἐπὶ τοῖς μὴ ἀνάγκῃ κακοῖς ὀνομασθῆναι καὶ
[4.98.7]   οὐκ ἐπὶ τοῖς ἀπὸ τῶν ξυμφορῶν τι τολμήσασιν. τούς τε
νεκροὺς πολὺ μειζόνως ἐκείνους ἀντὶ ἱερῶν ἀξιοῦντας ἀπο-
διδόναι ἀσεβεῖν ἢ τοὺς μὴ ἐθέλοντας ἱεροῖς τὰ πρέποντα
[4.98.8]   κομίζεσθαι. σαφῶς τε ἐκέλευον σφίσιν εἰπεῖν μὴ ἀπιοῦσιν
ἐκ τῆς Βοιωτῶν γῆς (οὐ γὰρ ἐν τῇ ἐκείνων ἔτι εἶναι, ἐν ᾗ
δὲ δορὶ ἐκτήσαντο), ἀλλὰ κατὰ τὰ πάτρια τοὺς νεκροὺς
[4.99.1]   σπένδουσιν ἀναιρεῖσθαι. οἱ δὲ Βοιωτοὶ ἀπεκρίναντο, εἰ μὲν
ἐν τῇ Βοιωτίᾳ εἰσίν, ἀπιόντας ἐκ τῆς ἑαυτῶν ἀποφέρεσθαι
τὰ σφέτερα, εἰ δὲ ἐν τῇ ἐκείνων, αὐτοὺς γιγνώσκειν τὸ
ποιητέον, νομίζοντες, τὴν μὲν Ὠρωπίαν, ἐν ᾗ τοὺς νεκροὺς
ἐν μεθορίοις τῆς μάχης γενομένης κεῖσθαι ξυνέβη, Ἀθηναίων
κατὰ τὸ ὑπήκοον εἶναι, καὶ οὐκ ἂν αὐτοὺς βίᾳ σφῶν κρατῆσαι
αὐτῶν· οὐδ' αὖ ἐσπένδοντο δῆθεν ὑπὲρ τῆς ἐκείνων· τὸ δὲ
’ἐκ τῆς ἑαυτῶν‘ εὐπρεπὲς εἶναι ἀποκρίνασθαι ’ἀπιόντας
καὶ ἀπολαβεῖν ἃ ἀπαιτοῦσιν.‘ ὁ δὲ κῆρυξ τῶν Ἀθηναίων
ἀκούσας ἀπῆλθεν ἄπρακτος.
[4.100.1]      Καὶ οἱ Βοιωτοὶ εὐθὺς μεταπεμψάμενοι ἔκ τε τοῦ Μηλιῶς
κόλπου ἀκοντιστὰς καὶ σφενδονήτας, καὶ βεβοηθηκότων αὐ-
τοῖς μετὰ τὴν μάχην Κορινθίων τε δισχιλίων ὁπλιτῶν καὶ
τῶν ἐκ Νισαίας ἐξεληλυθότων Πελοποννησίων φρουρῶν καὶ
Μεγαρέων ἅμα, ἐστράτευσαν ἐπὶ τὸ Δήλιον καὶ προσέβαλον
τῷ τειχίσματι, ἄλλῳ τε τρόπῳ πειράσαντες καὶ μηχανὴν
[4.100.2]   προσήγαγον, ἥπερ εἷλεν αὐτό, τοιάνδε. κεραίαν μεγάλην
δίχα πρίσαντες ἐκοίλαναν ἅπασαν καὶ ξυνήρμοσαν πάλιν
ἀκριβῶς ὥσπερ αὐλόν, καὶ ἐπ' ἄκραν λέβητά τε ἤρτησαν
ἁλύσεσι καὶ ἀκροφύσιον ἀπὸ τῆς κεραίας σιδηροῦν ἐς αὐτὸν
νεῦον καθεῖτο, καὶ ἐσεσιδήρωτο ἐπὶ μέγα καὶ τοῦ ἄλλου
[4.100.3]   ξύλου. προσῆγον δὲ ἐκ πολλοῦ ἁμάξαις τῷ τείχει, ᾗ
μάλιστα τῇ ἀμπέλῳ καὶ τοῖς ξύλοις ᾠκοδόμητο· καὶ ὁπότε
εἴη ἐγγύς, φύσας μεγάλας ἐσθέντες ἐς τὸ πρὸς ἑαυτῶν
[4.100.4]   ἄκρον τῆς κεραίας ἐφύσων. ἡ δὲ πνοὴ ἰοῦσα στεγανῶς
ἐς τὸν λέβητα, ἔχοντα ἄνθρακάς τε ἡμμένους καὶ θεῖον καὶ
πίσσαν, φλόγα ἐποίει μεγάλην καὶ ἧψε τοῦ τείχους, ὥστε
μηδένα ἔτι ἐπ' αὐτοῦ μεῖναι, ἀλλὰ ἀπολιπόντας ἐς φυγὴν
[4.100.5]   καταστῆναι καὶ τὸ τείχισμα τούτῳ τῷ τρόπῳ ἁλῶναι. τῶν
δὲ φρουρῶν οἱ μὲν ἀπέθανον, διακόσιοι δὲ ἐλήφθησαν· τῶν
δὲ ἄλλων τὸ πλῆθος ἐς τὰς ναῦς ἐσβὰν ἀπεκομίσθη ἐπ'
[4.101.1]   οἴκου. τοῦ δὲ Δηλίου ἑπτακαιδεκάτῃ ἡμέρᾳ ληφθέντος
μετὰ τὴν μάχην καὶ τοῦ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων κήρυκος οὐδὲν
ἐπισταμένου τῶν γεγενημένων ἐλθόντος οὐ πολὺ ὕστερον
αὖθις περὶ τῶν νεκρῶν, ἀπέδοσαν οἱ Βοιωτοὶ καὶ οὐκέτι
[4.101.2]   ταὐτὰ ἀπεκρίναντο. ἀπέθανον δὲ Βοιωτῶν μὲν ἐν τῇ μάχῃ
ὀλίγῳ ἐλάσσους πεντακοσίων, Ἀθηναίων δὲ ὀλίγῳ ἐλάσσους
[4.101.2.3]   χιλίων καὶ Ἱπποκράτης ὁ στρατηγός, ψιλῶν δὲ καὶ σκευοφόρων
πολὺς ἀριθμός.
[4.101.3]      Μετὰ δὲ τὴν μάχην ταύτην καὶ ὁ Δημοσθένης ὀλίγῳ
ὕστερον, ὡς αὐτῷ τότε πλεύσαντι τὰ περὶ τὰς Σίφας τῆς
προδοσίας πέρι οὐ προυχώρησεν, ἔχων τὸν στρατὸν ἐπὶ
τῶν νεῶν τῶν τε Ἀκαρνάνων καὶ Ἀγραίων καὶ Ἀθηναίων
τετρακοσίους ὁπλίτας, ἀπόβασιν ἐποιήσατο ἐς τὴν Σικυ-
[4.101.4]   ωνίαν. καὶ πρὶν πάσας τὰς ναῦς καταπλεῦσαι βοηθήσαντες
οἱ Σικυώνιοι τοὺς ἀποβεβηκότας ἔτρεψαν καὶ κατεδίωξαν ἐς
τὰς ναῦς, καὶ τοὺς μὲν ἀπέκτειναν, τοὺς δὲ ζῶντας ἔλαβον.
τροπαῖον δὲ στήσαντες τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν.
[4.101.5]   Ἀπέθανε δὲ καὶ Σιτάλκης Ὀδρυσῶν βασιλεὺς ὑπὸ τὰς
αὐτὰς ἡμέρας τοῖς ἐπὶ Δηλίῳ, στρατεύσας ἐπὶ Τριβαλλοὺς
καὶ νικηθεὶς μάχῃ. Σεύθης δὲ ὁ Σπαραδόκου ἀδελφιδοῦς
ὢν αὐτοῦ ἐβασίλευσεν Ὀδρυσῶν τε καὶ τῆς ἄλλης Θρᾴκης
ἧσπερ καὶ ἐκεῖνος.
[4.102.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ χειμῶνος Βρασίδας ἔχων τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης
ξυμμάχους ἐστράτευσεν ἐς Ἀμφίπολιν τὴν ἐπὶ Στρυμόνι
[4.102.2]   ποταμῷ Ἀθηναίων ἀποικίαν. τὸ δὲ χωρίον τοῦτο ἐφ' οὗ
νῦν ἡ πόλις ἐστὶν ἐπείρασε μὲν πρότερον καὶ Ἀρισταγόρας
ὁ Μιλήσιος φεύγων βασιλέα Δαρεῖον κατοικίσαι, ἀλλὰ ὑπὸ
Ἠδώνων ἐξεκρούσθη, ἔπειτα δὲ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἔτεσι δύο
καὶ τριάκοντα ὕστερον, ἐποίκους μυρίους σφῶν τε αὐτῶν
καὶ τῶν ἄλλων τὸν βουλόμενον πέμψαντες, οἳ διεφθάρησαν
[4.102.3]   ἐν Δραβήσκῳ ὑπὸ Θρᾳκῶν. καὶ αὖθις ἑνὸς δέοντι τριακοστῷ
ἔτει ἐλθόντες οἱ Ἀθηναῖοι, Ἅγνωνος τοῦ Νικίου οἰκιστοῦ
ἐκπεμφθέντος, Ἠδῶνας ἐξελάσαντες ἔκτισαν τὸ χωρίον
τοῦτο, ὅπερ πρότερον Ἐννέα ὁδοὶ ἐκαλοῦντο. ὡρμῶντο
δὲ ἐκ τῆς Ἠιόνος, ἣν αὐτοὶ εἶχον ἐμπόριον ἐπὶ τῷ στόματι
τοῦ ποταμοῦ ἐπιθαλάσσιον, πέντε καὶ εἴκοσι σταδίους ἀπέχον
ἀπὸ τῆς νῦν πόλεως, ἣν Ἀμφίπολιν Ἅγνων ὠνόμασεν, ὅτι
ἐπ' ἀμφότερα περιρρέοντος τοῦ Στρυμόνος [διὰ τὸ περιέχειν
αὐτὴν] τείχει μακρῷ ἀπολαβὼν ἐκ ποταμοῦ ἐς ποταμὸν
περιφανῆ ἐς θάλασσάν τε καὶ τὴν ἤπειρον ᾤκισεν.
[4.103.1]      Ἐπὶ ταύτην οὖν ὁ Βρασίδας ἄρας ἐξ Ἀρνῶν τῆς Χαλκι-
δικῆς ἐπορεύετο τῷ στρατῷ. καὶ ἀφικόμενος περὶ δείλην
ἐπὶ τὸν Αὐλῶνα καὶ Βορμίσκον, ᾗ ἡ Βόλβη λίμνη ἐξίησιν
ἐς θάλασσαν, καὶ δειπνοποιησάμενος ἐχώρει τὴν νύκτα.
[4.103.2]   χειμὼν δὲ ἦν καὶ ὑπένειφεν· ᾗ καὶ μᾶλλον ὥρμησε, βουλό-
μενος λαθεῖν τοὺς ἐν τῇ Ἀμφιπόλει πλὴν τῶν προδιδόντων.
[4.103.3]   ἦσαν γὰρ Ἀργιλίων τε ἐν αὐτῇ οἰκήτορες (εἰσὶ δὲ οἱ
Ἀργίλιοι Ἀνδρίων ἄποικοι) καὶ ἄλλοι οἳ ξυνέπρασσον
ταῦτα, οἱ μὲν Περδίκκᾳ πειθόμενοι, οἱ δὲ Χαλκιδεῦσιν.
[4.103.4]   μάλιστα δὲ οἱ Ἀργίλιοι, ἐγγύς τε προσοικοῦντες καὶ αἰεί
ποτε τοῖς Ἀθηναίοις ὄντες ὕποπτοι καὶ ἐπιβουλεύοντες τῷ
χωρίῳ, ἐπειδὴ παρέτυχεν ὁ καιρὸς καὶ Βρασίδας ἦλθεν,
ἔπραξάν τε ἐκ πλέονος πρὸς τοὺς ἐμπολιτεύοντας σφῶν
ἐκεῖ ὅπως ἐνδοθήσεται ἡ πόλις, καὶ τότε δεξάμενοι αὐτὸν
τῇ πόλει καὶ ἀποστάντες τῶν Ἀθηναίων ἐκείνῃ τῇ νυκτὶ
κατέστησαν τὸν στρατὸν πρὸ ἕω ἐπὶ τὴν γέφυραν τοῦ
[4.103.5]   ποταμοῦ. ἀπέχει δὲ τὸ πόλισμα πλέον τῆς διαβάσεως,
καὶ οὐ καθεῖτο τείχη ὥσπερ νῦν, φυλακὴ δέ τις βραχεῖα
καθειστήκει· ἣν βιασάμενος ῥᾳδίως ὁ Βρασίδας, ἅμα μὲν
τῆς προδοσίας οὔσης, ἅμα δὲ καὶ χειμῶνος ὄντος καὶ
ἀπροσδοκήτοις προσπεσών, διέβη τὴν γέφυραν, καὶ τὰ ἔξω
τῶν Ἀμφιπολιτῶν οἰκούντων κατὰ πᾶν τὸ χωρίον εὐθὺς
[4.104.1]   εἶχεν. τῆς δὲ διαβάσεως αὐτοῦ ἄφνω τοῖς ἐν τῇ πόλει
γεγενημένης, καὶ τῶν ἔξω πολλῶν μὲν ἁλισκομένων, τῶν
δὲ καὶ καταφευγόντων ἐς τὸ τεῖχος, οἱ Ἀμφιπολῖται ἐς
θόρυβον μέγαν κατέστησαν, ἄλλως τε καὶ ἀλλήλοις ὕποπτοι
[4.104.2]   ὄντες. καὶ λέγεται Βρασίδαν, εἰ ἠθέλησε μὴ ἐφ' ἁρπαγὴν
τῷ στρατῷ τραπέσθαι, ἀλλ' εὐθὺς χωρῆσαι πρὸς τὴν πόλιν,
[4.104.3]   δοκεῖν ἂν ἑλεῖν. νῦν δὲ ὁ μὲν ἱδρύσας τὸν στρατόν, ἐπεὶ
τὰ ἔξω ἐπέδραμε καὶ οὐδὲν αὐτῷ ἀπὸ τῶν ἔνδον ὡς προσ-
[4.104.4]   εδέχετο ἀπέβαινεν, ἡσύχαζεν· οἱ δὲ ἐναντίοι τοῖς προδιδοῦσι,
κρατοῦντες τῷ πλήθει ὥστε μὴ αὐτίκα τὰς πύλας ἀνοίγεσθαι,
πέμπουσι μετὰ Εὐκλέους τοῦ στρατηγοῦ, ὃς ἐκ τῶν Ἀθηνῶν
παρῆν αὐτοῖς φύλαξ τοῦ χωρίου, ἐπὶ τὸν ἕτερον στρατηγὸν
τῶν ἐπὶ Θρᾴκης, Θουκυδίδην τὸν Ὀλόρου, ὃς τάδε ξυνέγραψεν,
ὄντα περὶ Θάσον (ἔστι δὲ ἡ νῆσος Παρίων ἀποικία, ἀπέχουσα
τῆς Ἀμφιπόλεως ἡμίσεος ἡμέρας μάλιστα πλοῦν), κελεύοντες
[4.104.5]   σφίσι βοηθεῖν. καὶ ὁ μὲν ἀκούσας κατὰ τάχος ἑπτὰ ναυσὶν
αἳ ἔτυχον παροῦσαι ἔπλει, καὶ ἐβούλετο φθάσαι μάλιστα μὲν
οὖν τὴν Ἀμφίπολιν, πρίν τι ἐνδοῦναι, εἰ δὲ μή, τὴν Ἠιόνα
προκαταλαβών.
[4.105.1]      Ἐν τούτῳ δὲ ὁ Βρασίδας δεδιὼς καὶ τὴν ἀπὸ τῆς Θάσου
τῶν νεῶν βοήθειαν καὶ πυνθανόμενος τὸν Θουκυδίδην κτῆσίν
τε ἔχειν τῶν χρυσείων μετάλλων ἐργασίας ἐν τῇ περὶ ταῦτα
Θρᾴκῃ καὶ ἀπ' αὐτοῦ δύνασθαι ἐν τοῖς πρώτοις τῶν ἠπειρωτῶν,
ἠπείγετο προκατασχεῖν, εἰ δύναιτο, τὴν πόλιν, μὴ ἀφικνου-
μένου αὐτοῦ τὸ πλῆθος τῶν Ἀμφιπολιτῶν, ἐλπίσαν ἐκ θα-
λάσσης ξυμμαχικὸν καὶ ἀπὸ τῆς Θρᾴκης ἀγείραντα αὐτὸν
[4.105.2]   περιποιήσειν σφᾶς, οὐκέτι προσχωροίη. καὶ τὴν ξύμβασιν
μετρίαν ἐποιεῖτο, κήρυγμα τόδε ἀνειπών, Ἀμφιπολιτῶν καὶ
Ἀθηναίων τῶν ἐνόντων τὸν μὲν βουλόμενον ἐπὶ τοῖς ἑαυτοῦ
τῆς ἴσης καὶ ὁμοίας μετέχοντα μένειν, τὸν δὲ μὴ ἐθέλοντα
[4.106.1]   ἀπιέναι τὰ ἑαυτοῦ ἐκφερόμενον πέντε ἡμερῶν. οἱ δὲ πολλοὶ
ἀκούσαντες ἀλλοιότεροι ἐγένοντο τὰς γνώμας, ἄλλως τε καὶ
βραχὺ μὲν Ἀθηναίων ἐμπολιτεῦον, τὸ δὲ πλέον ξύμμεικτον,
καὶ τῶν ἔξω ληφθέντων συχνοῖς οἰκεῖοι ἔνδον ἦσαν· καὶ τὸ
κήρυγμα πρὸς τὸν φόβον δίκαιον εἶναι ὑπελάμβανον, οἱ μὲν
Ἀθηναῖοι διὰ τὸ ἄσμενοι ἂν ἐξελθεῖν, ἡγούμενοι οὐκ ἐν
ὁμοίῳ σφίσι τὰ δεινὰ εἶναι καὶ ἅμα οὐ προσδεχόμενοι
βοήθειαν ἐν τάχει, ὁ δὲ ἄλλος ὅμιλος πόλεώς τε ἐν τῷ
ἴσῳ οὐ στερισκόμενοι καὶ κινδύνου παρὰ δόξαν ἀφιέμενοι.
[4.106.2]   ὥστε τῶν πρασσόντων τῷ Βρασίδᾳ ἤδη καὶ ἐκ τοῦ φανεροῦ
διαδικαιούντων αὐτά, ἐπειδὴ καὶ τὸ πλῆθος ἑώρων τετραμμένον
καὶ τοῦ παρόντος Ἀθηναίων στρατηγοῦ οὐκέτι ἀκροώμενον,
[4.106.3]   ἐγένετο ἡ ὁμολογία καὶ προσεδέξαντο ἐφ' οἷς ἐκήρυξεν. καὶ
οἱ μὲν τὴν πόλιν τοιούτῳ τρόπῳ παρέδοσαν, ὁ δὲ Θουκυδίδης
καὶ αἱ νῆες ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ ὀψὲ κατέπλεον ἐς τὴν Ἠιόνα.
[4.106.4]   καὶ τὴν μὲν Ἀμφίπολιν Βρασίδας ἄρτι εἶχε, τὴν δὲ Ἠιόνα
παρὰ νύκτα ἐγένετο λαβεῖν· εἰ γὰρ μὴ ἐβοήθησαν αἱ νῆες
διὰ τάχους, ἅμα ἕῳ ἂν εἴχετο.
[4.107.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο ὁ μὲν τὰ ἐν τῇ Ἠιόνι καθίστατο, ὅπως
καὶ τὸ αὐτίκα, ἢν ἐπίῃ ὁ Βρασίδας, καὶ τὸ ἔπειτα ἀσφαλῶς
ἕξει, δεξάμενος τοὺς ἐθελήσαντας ἐπιχωρῆσαι ἄνωθεν κατὰ
[4.107.2]   τὰς σπονδάς· ὁ δὲ πρὸς μὲν τὴν Ἠιόνα κατά τε τὸν ποταμὸν
πολλοῖς πλοίοις ἄφνω καταπλεύσας, εἴ πως τὴν προύχουσαν
ἄκραν ἀπὸ τοῦ τείχους λαβὼν κρατοίη τοῦ ἔσπλου, καὶ κατὰ
γῆν ἀποπειράσας ἅμα, ἀμφοτέρωθεν ἀπεκρούσθη, τὰ δὲ περὶ
[4.107.3]   τὴν Ἀμφίπολιν ἐξηρτύετο. καὶ Μύρκινός τε αὐτῷ προσ-
εχώρησεν Ἠδωνικὴ πόλις, Πιττακοῦ τοῦ Ἠδώνων βασιλέως
ἀποθανόντος ὑπὸ τῶν Γοάξιος παίδων καὶ Βραυροῦς τῆς
γυναικὸς αὐτοῦ, καὶ Γαληψὸς οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ Οἰσύμη·
εἰσὶ δὲ αὗται Θασίων ἀποικίαι. παρὼν δὲ καὶ Περδίκκας
εὐθὺς μετὰ τὴν ἅλωσιν ξυγκαθίστη ταῦτα.
[4.108.1]      Ἐχομένης δὲ τῆς Ἀμφιπόλεως οἱ Ἀθηναῖοι ἐς μέγα δέος
κατέστησαν, ἄλλως τε καὶ ὅτι ἡ πόλις αὐτοῖς ἦν ὠφέλιμος
ξύλων τε ναυπηγησίμων πομπῇ καὶ χρημάτων προσόδῳ, καὶ
ὅτι μέχρι μὲν τοῦ Στρυμόνος ἦν πάροδος Θεσσαλῶν διαγόντων
[4.108.1.5]   ἐπὶ τοὺς ξυμμάχους σφῶν τοῖς Λακεδαιμονίοις, τῆς δὲ γε-
φύρας μὴ κρατούντων, ἄνωθεν μὲν μεγάλης οὔσης ἐπὶ πολὺ
λίμνης τοῦ ποταμοῦ, τὰ δὲ πρὸς Ἠιόνα τριήρεσι τηρουμένων,
οὐκ ἂν δύνασθαι προελθεῖν· τότε δὲ ῥᾴδια ἤδη [ἐνόμιζεν]
γεγενῆσθαι. καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐφοβοῦντο μὴ ἀποστῶσιν.
[4.108.2]   ὁ γὰρ Βρασίδας ἔν τε τοῖς ἄλλοις μέτριον ἑαυτὸν παρεῖχε,
καὶ ἐν τοῖς λόγοις πανταχοῦ ἐδήλου ὡς ἐλευθερώσων τὴν
[4.108.3]   Ἑλλάδα ἐκπεμφθείη. καὶ αἱ πόλεις πυνθανόμεναι αἱ τῶν
Ἀθηναίων ὑπήκοοι τῆς τε Ἀμφιπόλεως τὴν ἅλωσιν καὶ ἃ
παρέχεται, τήν τε ἐκείνου πραότητα, μάλιστα δὴ ἐπήρθησαν
ἐς τὸ νεωτερίζειν, καὶ ἐπεκηρυκεύοντο πρὸς αὐτὸν κρύφα,
ἐπιπαριέναι τε κελεύοντες καὶ βουλόμενοι αὐτοὶ ἕκαστοι
[4.108.4]   πρῶτοι ἀποστῆναι. καὶ γὰρ καὶ ἄδεια ἐφαίνετο αὐτοῖς,
ἐψευσμένοις μὲν τῆς Ἀθηναίων δυνάμεως ἐπὶ τοσοῦτον ὅση
ὕστερον διεφάνη, τὸ δὲ πλέον βουλήσει κρίνοντες ἀσαφεῖ ἢ
προνοίᾳ ἀσφαλεῖ, εἰωθότες οἱ ἄνθρωποι οὗ μὲν ἐπιθυμοῦσιν
ἐλπίδι ἀπερισκέπτῳ διδόναι, ὃ δὲ μὴ προσίενται λογισμῷ
[4.108.5]   αὐτοκράτορι διωθεῖσθαι. ἅμα δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐν τοῖς
Βοιωτοῖς νεωστὶ πεπληγμένων καὶ τοῦ Βρασίδου ἐφολκὰ
καὶ οὐ τὰ ὄντα λέγοντος, ὡς αὐτῷ ἐπὶ Νίσαιαν τῇ ἑαυτοῦ
μόνῃ στρατιᾷ οὐκ ἠθέλησαν οἱ Ἀθηναῖοι ξυμβαλεῖν, ἐθάρ-
[4.108.6]   σουν καὶ ἐπίστευον μηδένα ἂν ἐπὶ σφᾶς βοηθῆσαι. τὸ
δὲ μέγιστον, διὰ τὸ ἡδονὴν ἔχον ἐν τῷ αὐτίκα καὶ ὅτι
τὸ πρῶτον Λακεδαιμονίων ὀργώντων ἔμελλον πειράσεσθαι,
κινδυνεύειν παντὶ τρόπῳ ἑτοῖμοι ἦσαν. ὧν αἰσθανόμενοι
οἱ μὲν Ἀθηναῖοι φυλακάς, ὡς ἐξ ὀλίγου καὶ ἐν χειμῶνι,
διέπεμπον ἐς τὰς πόλεις, ὁ δὲ ἐς τὴν Λακεδαίμονα ἐφι-
έμενος στρατιάν τε προσαποστέλλειν ἐκέλευε καὶ αὐτὸς ἐν
[4.108.7]   τῷ Στρυμόνι ναυπηγίαν τριήρων παρεσκευάζετο. οἱ δὲ
Λακεδαιμόνιοι τὰ μὲν καὶ φθόνῳ ἀπὸ τῶν πρώτων ἀνδρῶν
οὐχ ὑπηρέτησαν αὐτῷ, τὰ δὲ καὶ βουλόμενοι μᾶλλον τούς
τε ἄνδρας τοὺς ἐκ τῆς νήσου κομίσασθαι καὶ τὸν πόλεμον
καταλῦσαι.
[4.109.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ χειμῶνος Μεγαρῆς τε τὰ μακρὰ τείχη,
ἃ σφῶν οἱ Ἀθηναῖοι εἶχον, κατέσκαψαν ἑλόντες ἐς ἔδαφος,
καὶ Βρασίδας μετὰ τὴν Ἀμφιπόλεως ἅλωσιν ἔχων τοὺς
[4.109.2]   ξυμμάχους στρατεύει ἐπὶ τὴν Ἀκτὴν καλουμένην. ἔστι δὲ
ἀπὸ τοῦ βασιλέως διορύγματος ἔσω προύχουσα, καὶ ὁ Ἄθως
[4.109.3]   αὐτῆς ὄρος ὑψηλὸν τελευτᾷ ἐς τὸ Αἰγαῖον πέλαγος. πόλεις
δὲ ἔχει Σάνην μὲν Ἀνδρίων ἀποικίαν παρ' αὐτὴν τὴν διώρυχα,
ἐς τὸ πρὸς Εὔβοιαν πέλαγος τετραμμένην, τὰς δὲ ἄλλας
Θυσσὸν καὶ Κλεωνὰς καὶ Ἀκροθῴους καὶ Ὀλόφυξον καὶ
[4.109.4]   Δῖον· αἳ οἰκοῦνται ξυμμείκτοις ἔθνεσι βαρβάρων διγλώσσων,
καί τι καὶ Χαλκιδικὸν ἔνι βραχύ, τὸ δὲ πλεῖστον Πελασγικόν,
τῶν καὶ Λῆμνόν ποτε καὶ Ἀθήνας Τυρσηνῶν οἰκησάντων,
καὶ Βισαλτικὸν καὶ Κρηστωνικὸν καὶ Ἠδῶνες· κατὰ δὲ
[4.109.5]   μικρὰ πολίσματα οἰκοῦσιν. καὶ οἱ μὲν πλείους προσ-
εχώρησαν τῷ Βρασίδᾳ, Σάνη δὲ καὶ Δῖον ἀντέστη, καὶ αὐτῶν
[4.110.1]   τὴν χώραν ἐμμείνας τῷ στρατῷ ἐδῄου. ὡς δ' οὐκ ἐσήκουον,
εὐθὺς στρατεύει ἐπὶ Τορώνην τὴν Χαλκιδικήν, κατεχομένην
ὑπὸ Ἀθηναίων· καὶ αὐτὸν ἄνδρες ὀλίγοι ἐπήγοντο, ἑτοῖμοι
ὄντες τὴν πόλιν παραδοῦναι. καὶ ἀφικόμενος νυκτὸς ἔτι
καὶ περὶ ὄρθρον τῷ στρατῷ ἐκαθέζετο πρὸς τὸ Διοσκόρειον,
[4.110.2]   ὃ ἀπέχει τῆς πόλεως τρεῖς μάλιστα σταδίους. τὴν μὲν
οὖν ἄλλην πόλιν τῶν Τορωναίων καὶ τοὺς Ἀθηναίους τοὺς
ἐμφρουροῦντας ἔλαθεν· οἱ δὲ πράσσοντες αὐτῷ εἰδότες ὅτι
ἥξοι, καὶ προελθόντες τινὲς αὐτῶν λάθρᾳ ὀλίγοι, ἐτήρουν τὴν
πρόσοδον, καὶ ὡς ᾔσθοντο παρόντα, ἐσκομίζουσι παρ' αὑτοὺς
ἐγχειρίδια ἔχοντας ἄνδρας ψιλοὺς ἑπτά (τοσοῦτοι γὰρ μόνοι
ἀνδρῶν εἴκοσι τὸ πρῶτον ταχθέντων οὐ κατέδεισαν ἐσελθεῖν·
ἦρχε δὲ αὐτῶν Λυσίστρατος Ὀλύνθιος), οἳ διαδύντες διὰ τοῦ
πρὸς τὸ πέλαγος τείχους καὶ λαθόντες τούς τε ἐπὶ τοῦ
ἀνωτάτω φυλακτηρίου φρουρούς, οὔσης τῆς πόλεως πρὸς
λόφον, ἀναβάντες διέφθειραν καὶ τὴν κατὰ Καναστραῖον
[4.111.1]   πυλίδα διῄρουν. ὁ δὲ Βρασίδας τῷ μὲν ἄλλῳ στρατῷ
ἡσύχαζεν ὀλίγον προελθών, ἑκατὸν δὲ πελταστὰς προπέμπει,
ὅπως, ὁπότε πύλαι τινὲς ἀνοιχθεῖεν καὶ τὸ σημεῖον ἀρθείη ὃ
[4.111.2]   ξυνέκειτο, πρῶτοι ἐσδράμοιεν. καὶ οἱ μὲν χρόνου ἐγγιγνο-
μένου καὶ θαυμάζοντες κατὰ μικρὸν ἔτυχον ἐγγὺς τῆς πόλεως
προσελθόντες· οἱ δὲ τῶν Τορωναίων ἔνδοθεν παρασκευ-
άζοντες μετὰ τῶν ἐσεληλυθότων, ὡς αὐτοῖς ἥ τε πυλὶς
διῄρητο καὶ αἱ κατὰ τὴν ἀγορὰν πύλαι τοῦ μοχλοῦ διακο-
πέντος ἀνεῴγοντο, πρῶτον μὲν κατὰ τὴν πυλίδα τινὰς περι-
αγαγόντες ἐσεκόμισαν, ὅπως κατὰ νώτου καὶ ἀμφοτέρωθεν
τοὺς ἐν τῇ πόλει οὐδὲν εἰδότας ἐξαπίνης φοβήσειαν, ἔπειτα
τὸ σημεῖόν τε τοῦ πυρός, ὡς εἴρητο, ἀνέσχον, καὶ διὰ τῶν
κατὰ τὴν ἀγορὰν πυλῶν τοὺς λοιποὺς ἤδη τῶν πελταστῶν
[4.112.1]   ἐσεδέχοντο. καὶ ὁ Βρασίδας ἰδὼν τὸ ξύνθημα ἔθει δρόμῳ,
ἀναστήσας τὸν στρατὸν ἐμβοήσαντάς τε ἁθρόον καὶ ἔκπληξιν
[4.112.2]   πολλὴν τοῖς ἐν τῇ πόλει παρασχόντας. καὶ οἱ μὲν κατὰ
τὰς πύλας εὐθὺς ἐσέπιπτον, οἱ δὲ κατὰ δοκοὺς τετραγώνους,
αἳ ἔτυχον τῷ τείχει πεπτωκότι καὶ οἰκοδομουμένῳ πρὸς λίθων
[4.112.3]   ἀνολκὴν προσκείμεναι. Βρασίδας μὲν οὖν καὶ τὸ πλῆθος
εὐθὺς ἄνω καὶ ἐπὶ τὰ μετέωρα τῆς πόλεως ἐτράπετο, βουλό-
μενος κατ' ἄκρας καὶ βεβαίως ἑλεῖν αὐτήν· ὁ δὲ ἄλλος
ὅμιλος κατὰ πάντα ὁμοίως ἐσκεδάννυντο.
[4.113.1]      Τῶν δὲ Τορωναίων γιγνομένης τῆς ἁλώσεως τὸ μὲν πολὺ
οὐδὲν εἰδὸς ἐθορυβεῖτο, οἱ δὲ πράσσοντες καὶ οἷς ταῦτα
[4.113.2]   ἤρεσκε μετὰ τῶν ἐσελθόντων εὐθὺς ἦσαν. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι
(ἔτυχον γὰρ ἐν τῇ ἀγορᾷ ὁπλῖται καθεύδοντες ὡς πεντήκοντα)
ἐπειδὴ ᾔσθοντο, οἱ μέν τινες ὀλίγοι διαφθείρονται ἐν χερσὶν
αὐτῶν, τῶν δὲ λοιπῶν οἱ μὲν πεζῇ, οἱ δὲ ἐς τὰς ναῦς, αἳ
ἐφρούρουν δύο, καταφυγόντες διασῴζονται ἐς τὴν Λήκυθον
τὸ φρούριον, ὃ εἶχον αὐτοὶ καταλαβόντες, ἄκρον τῆς πόλεως
[4.113.3]   ἐς τὴν θάλασσαν ἀπειλημμένον ἐν στενῷ ἰσθμῷ. κατέ-
φυγον δὲ καὶ τῶν Τορωναίων ἐς αὐτοὺς ὅσοι ἦσαν σφίσιν
[4.114.1]   ἐπιτήδειοι. γεγενημένης δὲ ἡμέρας ἤδη καὶ βεβαίως τῆς
πόλεως ἐχομένης ὁ Βρασίδας τοῖς μὲν μετὰ τῶν Ἀθηναίων
Τορωναίοις καταπεφευγόσι κήρυγμα ἐποιήσατο τὸν βουλό-
μενον ἐπὶ τὰ ἑαυτοῦ ἐξελθόντα ἀδεῶς πολιτεύειν, τοῖς δὲ
Ἀθηναίοις κήρυκα προσπέμψας ἐξιέναι ἐκέλευεν ἐκ τῆς
Ληκύθου ὑποσπόνδους καὶ τὰ ἑαυτῶν ἔχοντας ὡς οὔσης
[4.114.2]   Χαλκιδέων. οἱ δὲ ἐκλείψειν μὲν οὐκ ἔφασαν, σπείσασθαι
δὲ σφίσιν ἐκέλευον ἡμέραν τοὺς νεκροὺς ἀνελέσθαι. ὁ δὲ
ἐσπείσατο δύο. ἐν ταύταις δὲ αὐτός τε τὰς ἐγγὺς οἰκίας
[4.114.3]   ἐκρατύνατο καὶ Ἀθηναῖοι τὰ σφέτερα. καὶ ξύλλογον τῶν
Τορωναίων ποιήσας ἔλεξε τοῖς ἐν τῇ Ἀκάνθῳ παραπλήσια,
ὅτι οὐ δίκαιον εἴη οὔτε τοὺς πράξαντας πρὸς αὐτὸν τὴν
λῆψιν τῆς πόλεως χείρους οὐδὲ προδότας ἡγεῖσθαι (οὐ γὰρ
ἐπὶ δουλείᾳ οὐδὲ χρήμασι πεισθέντας δρᾶσαι τοῦτο, ἀλλ'
ἐπὶ ἀγαθῷ καὶ ἐλευθερίᾳ τῆς πόλεως) οὔτε τοὺς μὴ μετα-
σχόντας οἴεσθαι μὴ τῶν αὐτῶν τεύξεσθαι· ἀφῖχθαι γὰρ οὐ
[4.114.4]   διαφθερῶν οὔτε πόλιν οὔτε ἰδιώτην οὐδένα. τὸ δὲ κήρυγμα
ποιήσασθαι τούτου ἕνεκα τοῖς παρ' Ἀθηναίους καταπεφευ-
γόσιν, ὡς ἡγούμενος οὐδὲν χείρους τῇ ἐκείνων φιλία· οὐδ'
ἂν σφῶν πειρασαμένους αὐτοὺς [τῶν Λακεδαιμονίων] δοκεῖν
ἧσσον, ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον, ὅσῳ δικαιότερα πράσσουσιν,
[4.114.5]   εὔνους ἂν σφίσι γενέσθαι, ἀπειρίᾳ δὲ νῦν πεφοβῆσθαι. τούς
τε πάντας παρασκευάζεσθαι ἐκέλευεν ὡς βεβαίους τε ἐσο-
μένους ξυμμάχους καὶ τὸ ἀπὸ τοῦδε ἤδη ὅτι ἂν ἁμαρτάνωσιν
αἰτίαν ἕξοντας· τὰ δὲ πρότερα οὐ σφεῖς ἀδικεῖσθαι, ἀλλ'
ἐκείνους μᾶλλον ὑπ' ἄλλων κρεισσόνων, καὶ ξυγγνώμην
[4.115.1]   εἶναι εἴ τι ἠναντιοῦντο. καὶ ὁ μὲν τοιαῦτα εἰπὼν καὶ παρα-
θαρσύνας διελθουσῶν τῶν σπονδῶν τὰς προσβολὰς ἐποιεῖτο
τῇ Ληκύθῳ· οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἠμύνοντό τε ἐκ φαύλου τειχί-
[4.115.2]   σματος καὶ ἀπ' οἰκιῶν ἐπάλξεις ἐχουσῶν, καὶ μίαν μὲν
ἡμέραν ἀπεκρούσαντο· τῇ δ' ὑστεραίᾳ μηχανῆς μελλούσης
προσάξεσθαι αὐτοῖς ἀπὸ τῶν ἐναντίων, ἀφ' ἧς πῦρ ἐνήσειν
διενοοῦντο ἐς τὰ ξύλινα παραφράγματα, καὶ προσιόντος ἤδη
τοῦ στρατεύματος, ᾗ ᾤοντο μάλιστα αὐτοὺς προσκομιεῖν τὴν
μηχανὴν καὶ ἦν ἐπιμαχώτατον, πύργον ξύλινον ἐπ' οἴκημα
ἀντέστησαν, καὶ ὕδατος ἀμφορέας πολλοὺς καὶ πίθους ἀνεφό-
ρησαν καὶ λίθους μεγάλους, ἄνθρωποί τε πολλοὶ ἀνέβησαν.
[4.115.3]   τὸ δὲ οἴκημα λαβὸν μεῖζον ἄχθος ἐξαπίνης κατερράγη καὶ
ψόφου πολλοῦ γενομένου τοὺς μὲν ἐγγὺς καὶ ὁρῶντας τῶν
Ἀθηναίων ἐλύπησε μᾶλλον ἢ ἐφόβησεν, οἱ δὲ ἄπωθεν,
καὶ μάλιστα οἱ διὰ πλείστου, νομίσαντες ταύτῃ ἑαλωκέναι
ἤδη τὸ χωρίον, φυγῇ ἐς τὴν θάλασσαν καὶ τὰς ναῦς ὥρμησαν.
[4.116.1]   καὶ ὁ Βρασίδας ὡς ᾔσθετο αὐτοὺς ἀπολείποντάς τε τὰς
ἐπάλξεις καὶ τὸ γιγνόμενον ὁρῶν, ἐπιφερόμενος τῷ στρατῷ
εὐθὺς τὸ τείχισμα λαμβάνει, καὶ ὅσους ἐγκατέλαβε δι-
[4.116.2]   έφθειρεν. καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι τοῖς τε πλοίοις καὶ ταῖς
ναυσὶ τούτῳ τῷ τρόπῳ ἐκλιπόντες τὸ χωρίον ἐς Παλλήνην
διεκομίσθησαν· ὁ δὲ Βρασίδας (ἔστι γὰρ ἐν τῇ Ληκύθῳ
Ἀθηνᾶς ἱερόν, καὶ ἔτυχε κηρύξας, ὅτε ἔμελλε προσβαλεῖν,
τῷ ἐπιβάντι πρώτῳ τοῦ τείχους τριάκοντα μνᾶς ἀργυρίου
δώσειν) νομίσας ἄλλῳ τινὶ τρόπῳ ἢ ἀνθρωπείῳ τὴν ἅλωσιν
γενέσθαι, τάς τε τριάκοντα μνᾶς τῇ θεῷ ἀπέδωκεν ἐς τὸ
ἱερὸν καὶ τὴν Λήκυθον καθελὼν καὶ ἀνασκευάσας τέμενος
[4.116.3]   ἀνῆκεν ἅπαν. καὶ ὁ μὲν τὸ λοιπὸν τοῦ χειμῶνος ἅ τε εἶχε
τῶν χωρίων καθίστατο καὶ τοῖς ἄλλοις ἐπεβούλευεν· καὶ
τοῦ χειμῶνος διελθόντος ὄγδοον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ.
[4.117.1]      Λακεδαιμόνιοι δὲ καὶ Ἀθηναῖοι ἅμα ἦρι τοῦ ἐπιγιγνομένου
θέρους εὐθὺς ἐκεχειρίαν ἐποιήσαντο ἐνιαύσιον, νομίσαντες
Ἀθηναῖοι μὲν οὐκ ἂν ἔτι τὸν Βρασίδαν σφῶν προσαπο-
στῆσαι οὐδὲν πρὶν παρασκευάσαιντο καθ' ἡσυχίαν, καὶ ἅμα,
εἰ καλῶς σφίσιν ἔχοι, καὶ ξυμβῆναι τὰ πλείω, Λακεδαι-
μόνιοι δὲ ταῦτα τοὺς Ἀθηναίους ἡγούμενοι ἅπερ ἐδέδισαν
φοβεῖσθαι, καὶ γενομένης ἀνοκωχῆς κακῶν καὶ ταλαιπωρίας
μᾶλλον ἐπιθυμήσειν αὐτοὺς πειρασαμένους ξυναλλαγῆναί τε
καὶ τοὺς ἄνδρας σφίσιν ἀποδόντας σπονδὰς ποιήσασθαι καὶ
[4.117.2]   ἐς τὸν πλείω χρόνον. τοὺς γὰρ δὴ ἄνδρας περὶ πλέονος
ἐποιοῦντο κομίσασθαι, ὡς ἔτι Βρασίδας ηὐτύχει· καὶ ἔμελλον
ἐπὶ μεῖζον χωρήσαντος αὐτοῦ καὶ ἀντίπαλα καταστήσαντος
τῶν μὲν στέρεσθαι, τοῖς δ' ἐκ τοῦ ἴσου ἀμυνόμενοι κινδυ-
[4.117.3]   νεύσειν καὶ κρατήσειν. γίγνεται οὖν ἐκεχειρία αὐτοῖς τε καὶ
τοῖς ξυμμάχοις ἥδε.
[4.118.1]      ’Περὶ μὲν τοῦ ἱεροῦ καὶ τοῦ μαντείου τοῦ Ἀπόλλωνος
τοῦ Πυθίου δοκεῖ ἡμῖν χρῆσθαι τὸν βουλόμενον ἀδόλως
[4.118.2]   καὶ ἀδεῶς κατὰ τοὺς πατρίους νόμους. τοῖς μὲν Λακε-
δαιμονίοις ταῦτα δοκεῖ καὶ τοῖς ξυμμάχοις τοῖς παροῦσιν·
Βοιωτοὺς δὲ καὶ Φωκέας πείσειν φασὶν ἐς δύναμιν προσ-
[4.118.3]   κηρυκευόμενοι. περὶ δὲ τῶν χρημάτων τῶν τοῦ θεοῦ ἐπι-
μέλεσθαι ὅπως τοὺς ἀδικοῦντας ἐξευρήσομεν, ὀρθῶς καὶ
δικαίως τοῖς πατρίοις νόμοις χρώμενοι καὶ ὑμεῖς καὶ ἡμεῖς
καὶ τῶν ἄλλων οἱ βουλόμενοι, τοῖς πατρίοις νόμοις χρώμενοι
[4.118.4]   πάντες. περὶ μὲν οὖν τούτων ἔδοξε Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς
ἄλλοις ξυμμάχοις κατὰ ταῦτα· τάδε δὲ ἔδοξε Λακεδαιμονίοις
καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις ἐὰν σπονδὰς ποιῶνται οἱ Ἀθη-
ναῖοι, ἐπὶ τῆς αὐτῶν μένειν ἑκατέρους ἔχοντας ἅπερ νῦν
ἔχομεν, τοὺς μὲν ἐν τῷ Κορυφασίῳ ἐντὸς τῆς Βουφράδος καὶ
τοῦ Τομέως μένοντας, τοὺς δὲ ἐν Κυθήροις μὴ ἐπιμισγο-
μένους ἐς τὴν ξυμμαχίαν, μήτε ἡμᾶς πρὸς αὐτοὺς μήτε αὐτοὺς
πρὸς ἡμᾶς, τοὺς δ' ἐν Νισαίᾳ καὶ Μινῴᾳ μὴ ὑπερβαίνοντας
τὴν ὁδὸν τὴν ἀπὸ τῶν πυλῶν τῶν παρὰ τοῦ Νίσου ἐπὶ τὸ
Ποσειδώνιον, ἀπὸ δὲ τοῦ Ποσειδωνίου εὐθὺς ἐπὶ τὴν γέφυραν
τὴν ἐς Μινῴαν (μηδὲ Μεγαρέας καὶ τοὺς ξυμμάχους ὑπερ-
βαίνειν τὴν ὁδὸν ταύτην) καὶ τὴν νῆσον, ἥνπερ ἔλαβον οἱ
Ἀθηναῖοι, ἔχοντας, μηδὲ ἐπιμισγομένους μηδετέρους μηδε-
τέρωσε, καὶ τὰ ἐν Τροιζῆνι, ὅσαπερ νῦν ἔχουσι, καθ' ἃ
[4.118.5]   ξυνέθεντο πρὸς Ἀθηναίους· καὶ τῇ θαλάσσῃ χρωμένους, ὅσα
ἂν κατὰ τὴν ἑαυτῶν καὶ κατὰ τὴν ξυμμαχίαν, Λακεδαιμονίους
καὶ τοὺς ξυμμάχους πλεῖν μὴ μακρᾷ νηί, ἄλλῳ δὲ κωπήρει
[4.118.6]   πλοίῳ, ἐς πεντακόσια τάλαντα ἄγοντι μέτρα. κήρυκι δὲ καὶ
πρεσβείᾳ καὶ ἀκολούθοις, ὁπόσοις ἂν δοκῇ, περὶ καταλύσεως
τοῦ πολέμου καὶ δικῶν ἐς Πελοπόννησον καὶ Ἀθήναζε
σπονδὰς εἶναι ἰοῦσι καὶ ἀπιοῦσι καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ
[4.118.7]   θάλασσαν. τοὺς δὲ αὐτομόλους μὴ δέχεσθαι ἐν τούτῳ τῷ
χρόνῳ, μήτε ἐλεύθερον μήτε δοῦλον, μήτε ὑμᾶς μήτε ἡμᾶς.
[4.118.8]   δίκας τε διδόναι ὑμᾶς τε ἡμῖν καὶ ἡμᾶς ὑμῖν κατὰ τὰ πάτρια,
[4.118.9]   τὰ ἀμφίλογα δίκῃ διαλύοντας ἄνευ πολέμου. τοῖς μὲν Λακε-
δαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις ταῦτα δοκεῖ· εἰ δέ τι ὑμῖν
εἴτε κάλλιον εἴτε δικαιότερον τούτων δοκεῖ εἶναι, ἰόντες ἐς
Λακεδαίμονα διδάσκετε· οὐδενὸς γὰρ ἀποστήσονται, ὅσα ἂν
δίκαια λέγητε, οὔτε οἱ Λακεδαιμόνιοι οὔτε οἱ ξύμμαχοι.
[4.118.10]   οἱ δὲ ἰόντες τέλος ἔχοντες ἰόντων, ᾗπερ καὶ ὑμεῖς ἡμᾶς
κελεύετε. αἱ δὲ σπονδαὶ ἐνιαυτὸν ἔσονται.
[4.118.11]      ‘Ἔδοξεν τῷ δήμῳ. Ἀκαμαντὶς ἐπρυτάνευε, Φαίνιππος
ἐγραμμάτευε, Νικιάδης ἐπεστάτει. Λάχης εἶπε, τύχῃ ἀγαθῇ
τῇ Ἀθηναίων, ποιεῖσθαι τὴν ἐκεχειρίαν καθ' ἃ ξυγχωροῦσι
Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν καὶ ὡμολόγησαν ἐν
[4.118.12]   τῷ δήμῳ· τὴν <δ'> ἐκεχειρίαν εἶναι ἐνιαυτόν, ἄρχειν δὲ
τήνδε τὴν ἡμέραν, τετράδα ἐπὶ δέκα τοῦ Ἐλαφηβολιῶνος
[4.118.13]   μηνός. ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ ἰόντας ὡς ἀλλήλους πρέσβεις
καὶ κήρυκας ποιεῖσθαι τοὺς λόγους, καθ' ὅτι ἔσται ἡ κατά-
[4.118.14]   λυσις τοῦ πολέμου. ἐκκλησίαν δὲ ποιήσαντας τοὺς στρατη-
γοὺς καὶ τοὺς πρυτάνεις πρῶτον περὶ τῆς εἰρήνης ... βου-
λεύσασθαι Ἀθηναίους καθ' ὅτι ἂν ἐσίῃ ἡ πρεσβεία περὶ
τῆς καταλύσεως τοῦ πολέμου. σπείσασθαι δὲ αὐτίκα μάλα
τὰς πρεσβείας ἐν τῷ δήμῳ τὰς παρούσας ἦ μὴν ἐμμενεῖν ἐν
ταῖς σπονδαῖς τὸν ἐνιαυτόν.
[4.119.1]      ’Ταῦτα ξυνέθεντο Λακεδαιμόνιοι [καὶ ὤμοσαν] καὶ οἱ
ξύμμαχοι Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις μηνὸς ἐν Λακε-
[4.119.2]   δαίμονι Γεραστίου δωδεκάτῃ. ξυνετίθεντο δὲ καὶ ἐσπένδοντο
Λακεδαιμονίων μὲν οἵδε· Ταῦρος Ἐχετιμίδα, Ἀθήναιος
Περικλείδα, Φιλοχαρίδας Ἐρυξιλαΐδα· Κορινθίων δὲ Αἰνέας
Ὠκύτου, Εὐφαμίδας Ἀριστωνύμου· Σικυωνίων δὲ Δαμότιμος
Ναυκράτους, Ὀνάσιμος Μεγακλέους· Μεγαρέων δὲ Νίκασος
Κεκάλου, Μενεκράτης Ἀμφιδώρου· Ἐπιδαυρίων δὲ Ἀμφίας
Εὐπαιΐδα· Ἀθηναίων δὲ οἱ στρατηγοὶ Νικόστρατος Διειτρέ-
φους, Νικίας Νικηράτου, Αὐτοκλῆς Τολμαίου‘.
[4.119.3]      Ἡ μὲν δὴ ἐκεχειρία αὕτη ἐγένετο, καὶ ξυνῇσαν ἐν αὐτῇ
περὶ τῶν μειζόνων σπονδῶν διὰ παντὸς ἐς λόγους.
[4.120.1]      Περὶ δὲ τὰς ἡμέρας ταύτας αἷς ἐπήρχοντο Σκιώνη ἐν
τῇ Παλλήνῃ πόλις ἀπέστη ἀπ' Ἀθηναίων πρὸς Βρασίδαν.
φασὶ δὲ οἱ Σκιωναῖοι Πελληνῆς μὲν εἶναι ἐκ Πελοποννήσου,
πλέοντας δ' ἀπὸ Τροίας σφῶν τοὺς πρώτους κατενεχθῆναι
ἐς τὸ χωρίον τοῦτο τῷ χειμῶνι ᾧ ἐχρήσαντο Ἀχαιοί, καὶ
[4.120.2]   αὐτοῦ οἰκῆσαι. ἀποστᾶσι δ' αὐτοῖς ὁ Βρασίδας διέπλευσε
νυκτὸς ἐς τὴν Σκιώνην, τριήρει μὲν φιλίᾳ προπλεούσῃ, αὐτὸς
δὲ ἐν κελητίῳ ἄπωθεν ἐφεπόμενος, ὅπως, εἰ μέν τινι τοῦ
κέλητος μείζονι πλοίῳ περιτυγχάνοι, ἡ τριήρης ἀμύνοι αὐτῷ,
ἀντιπάλου δὲ ἄλλης τριήρους ἐπιγενομένης οὐ πρὸς τὸ
ἔλασσον νομίζων τρέψεσθαι, ἀλλ' ἐπὶ τὴν ναῦν, καὶ ἐν τούτῳ
[4.120.3]   αὑτὸν διασώσειν. περαιωθεὶς δὲ καὶ ξύλλογον ποιήσας τῶν
Σκιωναίων ἔλεγεν ἅ τε ἐν τῇ Ἀκάνθῳ καὶ Τορώνῃ, καὶ
προσέτι φάσκων ἀξιωτάτους αὐτοὺς εἶναι ἐπαίνου, οἵτινες
τῆς Παλλήνης ἐν τῷ ἰσθμῷ ἀπειλημμένης ὑπὸ Ἀθηναίων
Ποτείδαιαν ἐχόντων καὶ ὄντες οὐδὲν ἄλλο ἢ νησιῶται αὐτ-
επάγγελτοι ἐχώρησαν πρὸς τὴν ἐλευθερίαν καὶ οὐκ ἀνέμειναν
ἀτολμίᾳ ἀνάγκην σφίσι προσγενέσθαι περὶ τοῦ φανερῶς
οἰκείου ἀγαθοῦ· σημεῖόν τ' εἶναι τοῦ καὶ ἄλλο τι ἂν αὐτοὺς
τῶν μεγίστων ἀνδρείως ὑπομεῖναι· εἴ τε θήσεται κατὰ νοῦν
τὰ πράγματα, πιστοτάτους τε τῇ ἀληθείᾳ ἡγήσεσθαι αὐτοὺς
[4.121.1]   Λακεδαιμονίων φίλους καὶ τἆλλα τιμήσειν. καὶ οἱ μὲν
Σκιωναῖοι ἐπήρθησάν τε τοῖς λόγοις καὶ θαρσήσαντες πάντες
ὁμοίως, καὶ οἷς πρότερον μὴ ἤρεσκε τὰ πρασσόμενα, τόν τε
πόλεμον διενοοῦντο προθύμως οἴσειν καὶ τὸν Βρασίδαν τά
τ' ἄλλα καλῶς ἐδέξαντο καὶ δημοσίᾳ μὲν χρυσῷ στεφάνῳ
ἀνέδησαν ὡς ἐλευθεροῦντα τὴν Ἑλλάδα, ἰδίᾳ δὲ ἐταινίουν
[4.121.2]   τε καὶ προσήρχοντο ὥσπερ ἀθλητῇ. ὁ δὲ τό τε παραυτίκα
φυλακήν τινα αὐτοῖς ἐγκαταλιπὼν διέβη πάλιν καὶ ὕστερον
οὐ πολλῷ στρατιὰν πλείω ἐπεραίωσε, βουλόμενος μετ' αὐτῶν
τῆς τε Μένδης καὶ τῆς Ποτειδαίας ἀποπειρᾶσαι, ἡγούμενος
καὶ τοὺς Ἀθηναίους βοηθῆσαι ἂν ὡς ἐς νῆσον καὶ βουλό-
μενος φθάσαι· καί τι αὐτῷ καὶ ἐπράσσετο ἐς τὰς πόλεις
ταύτας προδοσίας πέρι.
[4.122.1]      Καὶ ὁ μὲν ἔμελλεν ἐγχειρήσειν ταῖς πόλεσι ταύταις, ἐν
τούτῳ δὲ τριήρει οἱ τὴν ἐκεχειρίαν περιαγγέλλοντες ἀφι-
κνοῦνται παρ' αὐτόν, Ἀθηναίων μὲν Ἀριστώνυμος, Λακε-
[4.122.2]   δαιμονίων δὲ Ἀθήναιος. καὶ ἡ μὲν στρατιὰ πάλιν διέβη
ἐς Τορώνην, οἱ δὲ τῷ Βρασίδᾳ ἀνήγγελλον τὴν ξυνθήκην,
καὶ ἐδέξαντο πάντες οἱ ἐπὶ Θρᾴκης ξύμμαχοι Λακεδαι-
[4.122.3]   μονίων τὰ πεπραγμένα. Ἀριστώνυμος δὲ τοῖς μὲν ἄλλοις
κατῄνει, Σκιωναίους δὲ αἰσθόμενος ἐκ λογισμοῦ τῶν ἡμερῶν
ὅτι ὕστερον ἀφεστήκοιεν, οὐκ ἔφη ἐνσπόνδους ἔσεσθαι.
Βρασίδας δὲ ἀντέλεγε πολλά, ὡς πρότερον, καὶ οὐκ ἀφίει
[4.122.4]   τὴν πόλιν. ὡς δ' ἀπήγγελλεν ἐς τὰς Ἀθήνας ὁ Ἀριστώ-
νυμος περὶ αὐτῶν, οἱ Ἀθηναῖοι εὐθὺς ἑτοῖμοι ἦσαν στρατεύειν
ἐπὶ τὴν Σκιώνην. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις πέμψαντες
παραβήσεσθαι ἔφασαν αὐτοὺς τὰς σπονδάς, καὶ τῆς πόλεως
ἀντεποιοῦντο Βρασίδᾳ πιστεύοντες, δίκῃ τε ἑτοῖμοι ἦσαν
[4.122.5]   περὶ αὐτῆς κρίνεσθαι. οἱ δὲ δίκῃ μὲν οὐκ ἤθελον κινδυ-
νεύειν, στρατεύειν δὲ ὡς τάχιστα, ὀργὴν ποιούμενοι εἰ καὶ
οἱ ἐν ταῖς νήσοις ἤδη ὄντες ἀξιοῦσι σφῶν ἀφίστασθαι, τῇ
[4.122.6]   κατὰ γῆν Λακεδαιμονίων ἰσχύι ἀνωφελεῖ πιστεύοντες. εἶχε
δὲ καὶ ἡ ἀλήθεια περὶ τῆς ἀποστάσεως μᾶλλον ᾗ οἱ Ἀθη-
ναῖοι ἐδικαίουν· δύο γὰρ ἡμέραις ὕστερον ἀπέστησαν οἱ
Σκιωναῖοι. ψήφισμά τ' εὐθὺς ἐποιήσαντο, Κλέωνος γνώμῃ
πεισθέντες, Σκιωναίους ἐξελεῖν τε καὶ ἀποκτεῖναι. καὶ
τἆλλα ἡσυχάζοντες ἐς τοῦτο παρεσκευάζοντο.
[4.123.1]      Ἐν τούτῳ δὲ Μένδη ἀφίσταται αὐτῶν, πόλις ἐν τῇ Παλ-
λήνῃ, Ἐρετριῶν ἀποικία. καὶ αὐτοὺς ἐδέξατο ὁ Βρασίδας,
οὐ νομίζων ἀδικεῖν, ὅτι ἐν τῇ ἐκεχειρίᾳ φανερῶς προσ-
εχώρησαν· ἔστι γὰρ ἃ καὶ αὐτὸς ἐνεκάλει τοῖς Ἀθηναίοις
[4.123.2]   παραβαίνειν τὰς σπονδάς. δι' ὃ καὶ οἱ Μενδαῖοι μᾶλλον
ἐτόλμησαν, τήν τε τοῦ Βρασίδου γνώμην ὁρῶντες ἑτοίμην,
τεκμαιρόμενοι καὶ ἀπὸ τῆς Σκιώνης ὅτι οὐ προυδίδου, καὶ
ἅμα τῶν πρασσόντων σφίσιν ὀλίγων τε ὄντων καὶ ὡς τότε
ἐμέλλησαν οὐκέτι ἀνέντων, ἀλλὰ περὶ σφίσιν αὐτοῖς φοβου-
μένων τὸ κατάδηλον καὶ καταβιασαμένων παρὰ γνώμην τοὺς
[4.123.3]   πολλούς. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι εὐθὺς πυθόμενοι, πολλῷ ἔτι
μᾶλλον ὀργισθέντες παρεσκευάζοντο ἐπ' ἀμφοτέρας τὰς
[4.123.4]   πόλεις. καὶ Βρασίδας προσδεχόμενος τὸν ἐπίπλουν αὐτῶν
ὑπεκκομίζει ἐς Ὄλυνθον τὴν Χαλκιδικὴν παῖδας καὶ γυναῖκας
τῶν Σκιωναίων καὶ Μενδαίων, καὶ τῶν Πελοποννησίων
αὐτοῖς πεντακοσίους ὁπλίτας διέπεμψε καὶ πελταστὰς τρια-
κοσίους Χαλκιδέων, ἄρχοντά τε τῶν ἁπάντων Πολυδαμίδαν.
καὶ οἱ μὲν τὰ περὶ σφᾶς αὐτούς, ὡς ἐν τάχει παρεσομένων
τῶν Ἀθηναίων, κοινῇ ηὐτρεπίζοντο.
[4.124.1]      Βρασίδας δὲ καὶ Περδίκκας ἐν τούτῳ στρατεύουσιν ἅμα
ἐπὶ Ἀρραβαῖον τὸ δεύτερον ἐς Λύγκον. καὶ ἦγον ὁ μὲν
ὧν ἐκράτει Μακεδόνων τὴν δύναμιν καὶ τῶν ἐνοικούντων
Ἑλλήνων ὁπλίτας, ὁ δὲ πρὸς τοῖς αὐτοῦ περιλοίποις τῶν
Πελοποννησίων Χαλκιδέας καὶ Ἀκανθίους καὶ τῶν ἄλλων
κατὰ δύναμιν ἑκάστων. ξύμπαν δὲ τὸ ὁπλιτικὸν τῶν
Ἑλλήνων τρισχίλιοι μάλιστα, ἱππῆς δ' οἱ πάντες ἠκολού-
θουν Μακεδόνων ξὺν Χαλκιδεῦσιν ὀλίγου ἐς χιλίους, καὶ
[4.124.2]   ἄλλος ὅμιλος τῶν βαρβάρων πολύς. ἐσβαλόντες δὲ ἐς τὴν
Ἀρραβαίου καὶ εὑρόντες ἀντεστρατοπεδευμένους αὑτοῖς τοὺς
[4.124.3]   Λυγκηστὰς ἀντεκαθέζοντο καὶ αὐτοί. καὶ ἐχόντων τῶν μὲν
πεζῶν λόφον ἑκατέρωθεν, πεδίου δὲ τοῦ μέσου ὄντος, οἱ
ἱππῆς ἐς αὐτὸ καταδραμόντες ἱππομάχησαν πρῶτα ἀμφοτέρων,
ἔπειτα δὲ καὶ ὁ Βρασίδας καὶ ὁ Περδίκκας, προελθόντων
προτέρων ἀπὸ τοῦ λόφου μετὰ τῶν ἱππέων τῶν Λυγκηστῶν
ὁπλιτῶν καὶ ἑτοίμων ὄντων μάχεσθαι, ἀντεπαγαγόντες καὶ
αὐτοὶ ξυνέβαλον καὶ ἔτρεψαν τοὺς Λυγκηστάς, καὶ πολλοὺς
μὲν διέφθειραν, οἱ δὲ λοιποὶ διαφυγόντες πρὸς τὰ μετέωρα
[4.124.4]   ἡσύχαζον. μετὰ δὲ τοῦτο τροπαῖον στήσαντες δύο μὲν ἢ
τρεῖς ἡμέρας ἐπέσχον, τοὺς Ἰλλυριοὺς μένοντες, οἳ ἔτυχον
τῷ Περδίκκᾳ μισθοῦ μέλλοντες ἥξειν· ἔπειτα ὁ Περδίκκας
ἐβούλετο προϊέναι ἐπὶ τὰς τοῦ Ἀρραβαίου κώμας καὶ μὴ
καθῆσθαι, Βρασίδας δὲ τῆς τε Μένδης περιορώμενος, μὴ τῶν
Ἀθηναίων πρότερον ἐπιπλευσάντων τι πάθῃ, καὶ ἅμα τῶν
Ἰλλυριῶν οὐ παρόντων, οὐ πρόθυμος ἦν, ἀλλὰ ἀναχωρεῖν
[4.125.1]   μᾶλλον. καὶ ἐν τούτῳ διαφερομένων αὐτῶν ἠγγέλθη ὅτι οἱ
Ἰλλυριοὶ μετ' Ἀρραβαίου προδόντες Περδίκκαν γεγένηνται·
ὥστε ἤδη ἀμφοτέροις μὲν δοκοῦν ἀναχωρεῖν διὰ τὸ δέος
αὐτῶν ὄντων ἀνθρώπων μαχίμων, κυρωθὲν δὲ οὐδὲν ἐκ τῆς
διαφορᾶς ὁπηνίκα χρὴ ὁρμᾶσθαι, νυκτός τε ἐπιγενομένης, οἱ
μὲν Μακεδόνες καὶ τὸ πλῆθος τῶν βαρβάρων εὐθὺς φοβη-
θέντες, ὅπερ φιλεῖ μεγάλα στρατόπεδα ἀσαφῶς ἐκπλήγνυ-
σθαι, καὶ νομίσαντες πολλαπλασίους μὲν ἢ ἦλθον ἐπιέναι,
ὅσον δὲ οὔπω παρεῖναι, καταστάντες ἐς αἰφνίδιον φυγὴν
ἐχώρουν ἐπ' οἴκου, καὶ τὸν Περδίκκαν τὸ πρῶτον οὐκ αἰσθα-
νόμενον, ὡς ἔγνω, ἠνάγκασαν πρὶν τὸν Βρασίδαν ἰδεῖν (ἄπωθεν
[4.125.2]   γὰρ πολὺ ἀλλήλων ἐστρατοπεδεύοντο) προαπελθεῖν. Βρασίδας
δὲ ἅμα τῇ ἕῳ ὡς εἶδε τοὺς Μακεδόνας προκεχωρηκότας τούς
τε Ἰλλυριοὺς καὶ τὸν Ἀρραβαῖον μέλλοντας ἐπιέναι, ξυνα-
γαγὼν καὶ αὐτὸς ἐς τετράγωνον τάξιν τοὺς ὁπλίτας καὶ τὸν
[4.125.3]   ψιλὸν ὅμιλον ἐς μέσον λαβὼν διενοεῖτο ἀναχωρεῖν. ἐκδρό-
μους δέ, εἴ πῃ προσβάλλοιεν αὐτοῖς, ἔταξε τοὺς νεωτάτους,
καὶ αὐτὸς λογάδας ἔχων τριακοσίους τελευταῖος γνώμην εἶχεν
ὑποχωρῶν τοῖς τῶν ἐναντίων πρώτοις προσκεισομένοις ἀνθ-
[4.125.4]   ιστάμενος ἀμύνεσθαι. καὶ πρὶν τοὺς πολεμίους ἐγγὺς εἶναι,
ὡς διὰ ταχέων παρεκελεύσατο τοῖς στρατιώταις τοιάδε.
[4.126.1]      ’Εἰ μὲν μὴ ὑπώπτευον, ἄνδρες Πελοποννήσιοι, ὑμᾶς τῷ
τε μεμονῶσθαι καὶ ὅτι βάρβαροι οἱ ἐπιόντες καὶ πολλοὶ
ἔκπληξιν ἔχειν, οὐκ ἂν ὁμοίως διδαχὴν ἅμα τῇ παρακελεύσει
ἐποιούμην· νῦν δὲ πρὸς μὲν τὴν ἀπόλειψιν τῶν ἡμετέρων
καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων βραχεῖ ὑπομνήματι καὶ παραι-
[4.126.2]   νέσει τὰ μέγιστα πειράσομαι πείθειν. ἀγαθοῖς γὰρ εἶναι
ὑμῖν προσήκει τὰ πολέμια οὐ διὰ ξυμμάχων παρουσίαν
ἑκάστοτε, ἀλλὰ δι' οἰκείαν ἀρετήν, καὶ μηδὲν πλῆθος πεφο-
[4.126.2.4]   βῆσθαι ἑτέρων, οἵ γε μηδὲ ἀπὸ πολιτειῶν τοιούτων ἥκετε,
ἐν αἷς οὐ πολλοὶ ὀλίγων ἄρχουσιν, ἀλλὰ πλεόνων
μᾶλλον ἐλάσσους, οὐκ ἄλλῳ τινὶ κτησάμενοι τὴν δυναστείαν
[4.126.3]   ἢ τῷ μαχόμενοι κρατεῖν. βαρβάρους δὲ οὓς νῦν ἀπειρίᾳ
δέδιτε μαθεῖν χρή, ἐξ ὧν τε προηγώνισθε τοῖς Μακεδόσιν
αὐτῶν καὶ ἀφ' ὧν ἐγὼ εἰκάζω τε καὶ ἄλλων ἀκοῇ ἐπίσταμαι,
[4.126.4]   οὐ δεινοὺς ἐσομένους. καὶ γὰρ ὅσα μὲν τῷ ὄντι ἀσθενῆ
ὄντα τῶν πολεμίων δόκησιν ἔχει ἰσχύος, διδαχὴ ἀληθὴς
προσγενομένη περὶ αὐτῶν ἐθάρσυνε μᾶλλον τοὺς ἀμυνομέ-
νους· οἷς δὲ βεβαίως τι πρόσεστιν ἀγαθόν, μὴ προειδώς
[4.126.5]   τις ἂν αὐτοῖς τολμηρότερον προσφέροιτο. οὗτοι δὲ τὴν
μέλλησιν μὲν ἔχουσι τοῖς ἀπείροις φοβεράν· καὶ γὰρ πλήθει
ὄψεως δεινοὶ καὶ βοῆς μεγέθει ἀφόρητοι, ἥ τε διὰ κενῆς
ἐπανάσεισις τῶν ὅπλων ἔχει τινὰ δήλωσιν ἀπειλῆς. προσ-
μεῖξαι δὲ τοῖς ὑπομένουσιν αὐτὰ οὐχ ὁμοῖοι· οὔτε γὰρ
τάξιν ἔχοντες αἰσχυνθεῖεν ἂν λιπεῖν τινὰ χώραν βιαζόμενοι
ἥ τε φυγὴ καὶ ἡ ἔφοδος αὐτῶν ἴσην ἔχουσα δόξαν τοῦ
καλοῦ ἀνεξέλεγκτον καὶ τὸ ἀνδρεῖον ἔχει (αὐτοκράτωρ δὲ
μάχη μάλιστ' ἂν καὶ πρόφασιν τοῦ σῴζεσθαί τινι πρε-
πόντως πορίσειε), τοῦ τε ἐς χεῖρας ἐλθεῖν πιστότερον τὸ
ἐκφοβῆσαι ὑμᾶς ἀκινδύνως ἡγοῦνται· ἐκείνῳ γὰρ ἂν πρὸ
[4.126.6]   τούτου ἐχρῶντο. σαφῶς τε πᾶν τὸ προϋπάρχον δεινὸν ἀπ'
αὐτῶν ὁρᾶτε ἔργῳ μὲν βραχὺ ὄν, ὄψει δὲ καὶ ἀκοῇ κατα-
σπέρχον. ὃ ὑπομείναντες ἐπιφερόμενον καί, ὅταν καιρὸς ᾖ,
κόσμῳ καὶ τάξει αὖθις ὑπαγαγόντες, ἔς τε τὸ ἀσφαλὲς
θᾶσσον ἀφίζεσθε καὶ γνώσεσθε τὸ λοιπὸν ὅτι οἱ τοιοῦτοι
ὄχλοι τοῖς μὲν τὴν πρώτην ἔφοδον δεξαμένοις ἄπωθεν ἀπει-
λαῖς τὸ ἀνδρεῖον μελλήσει ἐπικομποῦσιν, οἳ δ' ἂν εἴξωσιν
αὐτοῖς, κατὰ πόδας τὸ εὔψυχον ἐν τῷ ἀσφαλεῖ ὀξεῖς
ἐνδείκνυνται.‘
[4.127.1]      Τοιαῦτα ὁ Βρασίδας παραινέσας ὑπῆγε τὸ στράτευμα.
οἱ δὲ βάρβαροι ἰδόντες πολλῇ βοῇ καὶ θορύβῳ προσέκειντο,
νομίσαντες φεύγειν τε αὐτὸν καὶ καταλαβόντες διαφθερεῖν.
[4.127.2]   καὶ ὡς αὐτοῖς αἵ τε ἐκδρομαὶ ὅπῃ προσπίπτοιεν ἀπήντων
καὶ αὐτὸς ἔχων τοὺς λογάδας ἐπικειμένους ὑφίστατο, τῇ τε
πρώτῃ ὁρμῇ παρὰ γνώμην ἀντέστησαν καὶ τὸ λοιπὸν ἐπι-
φερομένους μὲν δεχόμενοι ἠμύνοντο, ἡσυχαζόντων δὲ αὐτοὶ
ὑπεχώρουν, τότε δὴ τῶν μετὰ τοῦ Βρασίδου Ἑλλήνων ἐν τῇ
εὐρυχωρίᾳ οἱ πολλοὶ τῶν βαρβάρων ἀπέσχοντο, μέρος δέ τι
καταλιπόντες αὐτοῖς ἐπακολουθοῦν προσβάλλειν, οἱ λοιποὶ
χωρήσαντες δρόμῳ ἐπί τε τοὺς φεύγοντας τῶν Μακεδόνων
οἷς ἐντύχοιεν ἔκτεινον καὶ τὴν ἐσβολήν, ἥ ἐστι μεταξὺ δυοῖν
λόφοιν στενὴ ἐς τὴν Ἀρραβαίου, φθάσαντες προκατέλαβον,
εἰδότες οὐκ οὖσαν ἄλλην τῷ Βρασίδᾳ ἀναχώρησιν. καὶ
προσιόντος αὐτοῦ ἐς αὐτὸ ἤδη τὸ ἄπορον τῆς ὁδοῦ κυκλοῦνται
[4.128.1]   ὡς ἀποληψόμενοι. ὁ δὲ γνοὺς προεῖπε τοῖς μεθ' αὑτοῦ
τριακοσίοις, ὃν ᾤετο μᾶλλον ἂν ἑλεῖν τῶν λόφων, χωρή-
σαντας πρὸς αὐτὸν δρόμῳ, ὡς τάχιστα ἕκαστος δύναται,
ἄνευ τάξεως, πειρᾶσαι ἀπ' αὐτοῦ ἐκκροῦσαι τοὺς ἤδη ἐπόντας
βαρβάρους, πρὶν καὶ τὴν πλέονα κύκλωσιν σφῶν αὐτόσε
[4.128.2]   προσμεῖξαι. καὶ οἱ μὲν προσπεσόντες ἐκράτησάν τε τῶν ἐπὶ
τοῦ λόφου, καὶ ἡ πλείων ἤδη στρατιὰ τῶν Ἑλλήνων ῥᾷον
πρὸς αὐτὸν ἐπορεύοντο· οἱ γὰρ βάρβαροι καὶ ἐφοβήθησαν,
τῆς τροπῆς αὐτοῖς ἐνταῦθα γενομένης σφῶν ἀπὸ τοῦ μετεώρου,
καὶ ἐς τὸ πλέον οὐκέτ' ἐπηκολούθουν, νομίζοντες καὶ ἐν με-
[4.128.3]   θορίοις εἶναι αὐτοὺς ἤδη καὶ διαπεφευγέναι. Βρασίδας δὲ
ὡς ἀντελάβετο τῶν μετεώρων, κατὰ ἀσφάλειαν μᾶλλον ἰὼν
αὐθημερὸν ἀφικνεῖται ἐς Ἄρνισαν πρῶτον τῆς Περδίκκου
[4.128.4]   ἀρχῆς. καὶ αὐτοὶ ὀργιζόμενοι οἱ στρατιῶται τῇ προανα-
χωρήσει τῶν Μακεδόνων, ὅσοις ἐνέτυχον κατὰ τὴν ὁδὸν
ζεύγεσιν αὐτῶν βοεικοῖς ἢ εἴ τινι σκεύει ἐκπεπτωκότι, οἷα
ἐν νυκτερινῇ καὶ φοβερᾷ ἀναχωρήσει εἰκὸς ἦν ξυμβῆναι,
τὰ μὲν ὑπολύοντες κατέκοπτον, τῶν δὲ οἰκείωσιν ἐποιοῦντο.
[4.128.5]   ἀπὸ τούτου τε πρῶτον Περδίκκας Βρασίδαν τε πολέμιον
ἐνόμισε καὶ ἐς τὸ λοιπὸν Πελοποννησίων τῇ μὲν γνώμῃ
δι' Ἀθηναίους οὐ ξύνηθες μῖσος εἶχε, τῶν δὲ ἀναγκαίων
ξυμφόρων διαναστὰς ἔπρασσεν ὅτῳ τρόπῳ τάχιστα τοῖς μὲν
ξυμβήσεται, τῶν δὲ ἀπαλλάξεται.
[4.129.1]      Βρασίδας δὲ ἀναχωρήσας ἐκ Μακεδονίας ἐς Τορώνην
καταλαμβάνει Ἀθηναίους Μένδην ἤδη ἔχοντας, καὶ αὐτοῦ
ἡσυχάζων ἐς μὲν τὴν Παλλήνην ἀδύνατος ἤδη ἐνόμιζεν
εἶναι διαβὰς τιμωρεῖν, τὴν δὲ Τορώνην ἐν φυλακῇ εἶχεν.
[4.129.2]   ὑπὸ γὰρ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῖς ἐν τῇ Λύγκῳ ἐξέπλευσαν
ἐπί τε τὴν Μένδην καὶ τὴν Σκιώνην οἱ Ἀθηναῖοι, ὥσπερ
παρεσκευάζοντο, ναυσὶ μὲν πεντήκοντα, ὧν ἦσαν δέκα Χῖαι,
ὁπλίταις δὲ χιλίοις ἑαυτῶν καὶ τοξόταις ἑξακοσίοις καὶ
Θρᾳξὶ μισθωτοῖς χιλίοις καὶ ἄλλοις τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων
πελτασταῖς· ἐστρατήγει δὲ Νικίας ὁ Νικηράτου καὶ Νικό-
[4.129.3]   στρατος ὁ Διειτρέφους. ἄραντες δὲ ἐκ Ποτειδαίας ταῖς
ναυσὶ καὶ σχόντες κατὰ τὸ Ποσειδώνιον ἐχώρουν ἐς τοὺς
Μενδαίους. οἱ δὲ αὐτοί τε καὶ Σκιωναίων τριακόσιοι
βεβοηθηκότες Πελοποννησίων τε οἱ ἐπίκουροι, ξύμπαντες
[δὲ] ἑπτακόσιοι ὁπλῖται, καὶ Πολυδαμίδας ὁ ἄρχων αὐτῶν,
ἔτυχον ἐξεστρατοπεδευμένοι ἔξω τῆς πόλεως ἐπὶ λόφου
[4.129.4]   καρτεροῦ. καὶ αὐτοῖς Νικίας μὲν Μεθωναίους τε ἔχων
εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ψιλοὺς καὶ λογάδας τῶν Ἀθηναίων
ὁπλιτῶν ἑξήκοντα καὶ τοὺς τοξότας ἅπαντας κατὰ ἀτραπόν
τινα τοῦ λόφου πειρώμενος προσβῆναι καὶ τραυματιζόμενος
ὑπ' αὐτῶν οὐκ ἐδυνήθη βιάσασθαι· Νικόστρατος δὲ ἄλλῃ
ἐφόδῳ ἐκ πλέονος παντὶ τῷ ἄλλῳ στρατοπέδῳ ἐπιὼν τῷ
λόφῳ ὄντι δυσπροσβάτῳ καὶ πάνυ ἐθορυβήθη, καὶ ἐς ὀλίγον
[4.129.5]   ἀφίκετο πᾶν τὸ στράτευμα τῶν Ἀθηναίων νικηθῆναι. καὶ
ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ, ὡς οὐκ ἐνέδοσαν οἱ Μενδαῖοι καὶ οἱ
ξύμμαχοι, οἱ Ἀθηναῖοι ἀναχωρήσαντες ἐστρατοπεδεύσαντο,
καὶ οἱ Μενδαῖοι νυκτὸς ἐπελθούσης ἐς τὴν πόλιν ἀπῆλθον.
[4.130.1]   τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι περιπλεύσαντες ἐς τὸ πρὸς
Σκιώνης τό τε προάστειον εἷλον καὶ τὴν ἡμέραν ἅπασαν
ἐδῄουν τὴν γῆν οὐδενὸς ἐπεξιόντος (ἦν γάρ τι καὶ στα-
σιασμοῦ ἐν τῇ πόλει), οἱ δὲ τριακόσιοι τῶν Σκιωναίων τῆς
[4.130.2]   ἐπιούσης νυκτὸς ἀπεχώρησαν ἐπ' οἴκου. καὶ τῇ ἐπιγιγνομένῃ
ἡμέρᾳ Νικίας μὲν τῷ ἡμίσει τοῦ στρατοῦ προϊὼν ἅμα ἐς τὰ
μεθόρια τῶν Σκιωναίων τὴν γῆν ἐδῄου, Νικόστρατος δὲ τοῖς
λοιποῖς κατὰ τὰς ἄνω πύλας, ᾗ ἐπὶ Ποτειδαίας ἔρχονται,
[4.130.3]   προσεκάθητο τῇ πόλει. ὁ δὲ Πολυδαμίδας (ἔτυχε γὰρ ταύτῃ
τοῖς Μενδαίοις καὶ ἐπικούροις ἐντὸς τοῦ τείχους τὰ ὅπλα
κείμενα) διατάσσει τε ὡς ἐς μάχην καὶ παρῄνει τοῖς Μεν-
[4.130.4]   δαίοις ἐπεξιέναι. καί τινος αὐτῷ τῶν ἀπὸ τοῦ δήμου
ἀντειπόντος κατὰ τὸ στασιωτικὸν ὅτι οὐκ ἐπέξεισιν οὐδὲ
δέοιτο πολεμεῖν, καὶ ὡς ἀντεῖπεν ἐπισπασθέντος τε τῇ χειρὶ
ὑπ' αὐτοῦ καὶ θορυβηθέντος, ὁ δῆμος εὐθὺς ἀναλαβὼν τὰ
ὅπλα περιοργὴς ἐχώρει ἐπί τε Πελοποννησίους καὶ τοὺς
[4.130.5]   τὰ ἐναντία σφίσι μετ' αὐτῶν πράξαντας. καὶ προσπεσόντες
τρέπουσιν ἅμα μὲν μάχῃ αἰφνιδίῳ, ἅμα δὲ τοῖς Ἀθηναίοις
τῶν πυλῶν ἀνοιγομένων φοβηθέντων· ᾠήθησαν γὰρ ἀπὸ
[4.130.6]   προειρημένου τινὸς αὐτοῖς τὴν ἐπιχείρησιν γενέσθαι. καὶ
οἱ μὲν ἐς τὴν ἀκρόπολιν, ὅσοι μὴ αὐτίκα διεφθάρησαν,
κατέφυγον, ἥνπερ καὶ τὸ πρότερον αὐτοὶ εἶχον· οἱ δὲ Ἀθη-
ναῖοι (ἤδη γὰρ καὶ ὁ Νικίας ἐπαναστρέψας πρὸς τῇ πόλει
ἦν) ἐσπεσόντες ἐς τὴν Μένδην πόλιν, ἅτε οὐκ ἀπὸ ξυμ-
βάσεως ἀνοιχθεῖσαν, ἁπάσῃ τῇ στρατιᾷ ὡς κατὰ κράτος
ἑλόντες διήρπασαν, καὶ μόλις οἱ στρατηγοὶ κατέσχον ὥστε
[4.130.7]   μὴ καὶ τοὺς ἀνθρώπους διαφθείρεσθαι. καὶ τοὺς μὲν Μεν-
δαίους μετὰ ταῦτα πολιτεύειν ἐκέλευον ὥσπερ εἰώθεσαν,
αὐτοὺς κρίναντας ἐν σφίσιν αὐτοῖς εἴ τινας ἡγοῦνται αἰτίους
εἶναι τῆς ἀποστάσεως· τοὺς δ' ἐν τῇ ἀκροπόλει ἀπετείχισαν
ἑκατέρωθεν τείχει ἐς θάλασσαν καὶ φυλακὴν ἐπικαθίσταντο.
ἐπειδὴ δὲ τὰ περὶ τὴν Μένδην κατέσχον, ἐπὶ τὴν Σκιώνην
[4.131.1]   ἐχώρουν. οἱ δὲ ἀντεπεξελθόντες αὐτοὶ καὶ Πελοποννήσιοι
ἱδρύθησαν ἐπὶ λόφου καρτεροῦ πρὸ τῆς πόλεως, ὃν εἰ μὴ
[4.131.2]   ἕλοιεν οἱ ἐναντίοι, οὐκ ἐγίγνετο σφῶν περιτείχισις. προσ-
βαλόντες δ' αὐτῷ κατὰ κράτος οἱ Ἀθηναῖοι καὶ μάχῃ
ἐκκρούσαντες τοὺς ἐπόντας ἐστρατοπεδεύσαντό τε καὶ ἐς
[4.131.3]   τὸν περιτειχισμὸν τροπαῖον στήσαντες παρεσκευάζοντο. καὶ
αὐτῶν οὐ πολὺ ὕστερον ἤδη ἐν ἔργῳ ὄντων οἱ ἐκ τῆς ἀκρο-
πόλεως ἐν τῇ Μένδῃ πολιορκούμενοι ἐπίκουροι βιασάμενοι
παρὰ θάλασσαν τὴν φυλακὴν νυκτὸς ἀφικνοῦνται, καὶ δια-
φυγόντες οἱ πλεῖστοι τὸ ἐπὶ τῇ Σκιώνῃ στρατόπεδον ἐσῆλθον
ἐς αὐτήν.
[4.132.1]      Περιτειχιζομένης δὲ τῆς Σκιώνης Περδίκκας τοῖς τῶν
Ἀθηναίων στρατηγοῖς ἐπικηρυκευσάμενος ὁμολογίαν ποι-
εῖται πρὸς τοὺς Ἀθηναίους διὰ τὴν τοῦ Βρασίδου ἔχθραν
περὶ τῆς ἐκ τῆς Λύγκου ἀναχωρήσεως, εὐθὺς τότε ἀρξάμενος
[4.132.2]   πράσσειν. καὶ (ἐτύγχανε γὰρ τότε Ἰσχαγόρας ὁ Λακεδαι-
μόνιος στρατιὰν μέλλων πεζῇ πορεύσειν ὡς Βρασίδαν) ὁ [δὲ]
Περδίκκας, ἅμα μὲν κελεύοντος τοῦ Νικίου, ἐπειδὴ ξυνε-
βεβήκει, ἔνδηλόν τι ποιεῖν τοῖς Ἀθηναίοις βεβαιότητος πέρι,
ἅμα δ' αὐτὸς οὐκέτι βουλόμενος Πελοποννησίους ἐς τὴν
αὑτοῦ ἀφικνεῖσθαι, παρασκευάσας τοὺς ἐν Θεσσαλίᾳ ξένους,
χρώμενος αἰεὶ τοῖς πρώτοις, διεκώλυσε τὸ στράτευμα καὶ τὴν
[4.132.3]   παρασκευήν, ὥστε μηδὲ πειρᾶσθαι Θεσσαλῶν. Ἰσχαγόρας
μέντοι καὶ Ἀμεινίας καὶ Ἀριστεὺς αὐτοί τε ὡς Βρασίδαν
ἀφίκοντο, ἐπιδεῖν πεμψάντων Λακεδαιμονίων τὰ πράγματα,
καὶ τῶν ἡβώντων αὐτῶν παρανόμως ἄνδρας ἐξῆγον ἐκ
Σπάρτης, ὥστε τῶν πόλεων ἄρχοντας καθιστάναι καὶ μὴ τοῖς
ἐντυχοῦσιν ἐπιτρέπειν. καὶ Κλεαρίδαν μὲν τὸν Κλεωνύμου
καθίστησιν ἐν Ἀμφιπόλει, Πασιτελίδαν δὲ τὸν Ἡγησάνδρου
ἐν Τορώνῃ.
[4.133.1]      Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει Θηβαῖοι Θεσπιῶν τεῖχος περιεῖλον
ἐπικαλέσαντες ἀττικισμόν, βουλόμενοι μὲν καὶ αἰεί, παρε-
σχηκὸς δὲ ῥᾷον ἐπειδὴ καὶ ἐν τῇ πρὸς Ἀθηναίους μάχῃ ὅτι
[4.133.2]   ἦν αὐτῶν ἄνθος ἀπωλώλει. καὶ ὁ νεὼς τῆς Ἥρας τοῦ
αὐτοῦ θέρους ἐν Ἄργει κατεκαύθη, Χρυσίδος τῆς ἱερείας
λύχνον τινὰ θείσης ἡμμένον πρὸς τὰ στέμματα καὶ ἐπι-
καταδαρθούσης, ὥστε ἔλαθεν ἁφθέντα πάντα καὶ κατα-
[4.133.3]   φλεχθέντα. καὶ ἡ Χρυσὶς μὲν εὐθὺς τῆς νυκτὸς δείσασα
τοὺς Ἀργείους ἐς Φλειοῦντα φεύγει· οἱ δὲ ἄλλην ἱέρειαν
ἐκ τοῦ νόμου τοῦ προκειμένου κατεστήσαντο Φαεινίδα ὄνομα.
ἔτη δὲ ἡ Χρυσὶς τοῦ πολέμου τοῦδε ἐπέλαβεν ὀκτὼ καὶ
[4.133.4]   ἔνατον ἐκ μέσου, ὅτε ἐπεφεύγει. καὶ ἡ Σκιώνη τοῦ θέρους
ἤδη τελευτῶντος περιετετείχιστό τε παντελῶς, καὶ οἱ Ἀθη-
ναῖοι ἐπ' αὐτῇ φυλακὴν καταλιπόντες ἀνεχώρησαν τῷ ἄλλῳ
στρατῷ.
[4.134.1]      Ἐν δὲ τῷ ἐπιόντι χειμῶνι τὰ μὲν Ἀθηναίων καὶ Λακε-
δαιμονίων ἡσύχαζε διὰ τὴν ἐκεχειρίαν, Μαντινῆς δὲ καὶ
Τεγεᾶται καὶ οἱ ξύμμαχοι ἑκατέρων ξυνέβαλον ἐν Λαοδοκείῳ
τῆς Ὀρεσθίδος, καὶ νίκη ἀμφιδήριτος ἐγένετο· κέρας γὰρ
ἑκάτεροι τρέψαντες τὸ καθ' αὑτοὺς τροπαῖά τε ἀμφότεροι
[4.134.2]   ἔστησαν καὶ σκῦλα ἐς Δελφοὺς ἀπέπεμψαν. διαφθαρέντων
μέντοι πολλῶν ἑκατέροις καὶ ἀγχωμάλου τῆς μάχης γενο-
μένης καὶ ἀφελομένης νυκτὸς τὸ ἔργον οἱ Τεγεᾶται μὲν
ἐπηυλίσαντό τε καὶ εὐθὺς ἔστησαν τροπαῖον, Μαντινῆς δὲ
ἀπεχώρησάν τε ἐς Βουκολιῶνα καὶ ὕστερον ἀντέστησαν.
[4.135.1]      Ἀπεπείρασε δὲ τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ ὁ Βρασίδας
τελευτῶντος καὶ πρὸς ἔαρ ἤδη Ποτειδαίας. προσελθὼν
γὰρ νυκτὸς καὶ κλίμακα προσθεὶς μέχρι μὲν τούτου ἔλαθεν·
τοῦ γὰρ κώδωνος παρενεχθέντος οὕτως ἐς τὸ διάκενον, πρὶν
ἐπανελθεῖν τὸν παραδιδόντα αὐτόν, ἡ πρόσθεσις ἐγένετο·
ἔπειτα μέντοι εὐθὺς αἰσθομένων, πρὶν προσβῆναι, ἀπήγαγε
πάλιν κατὰ τάχος τὴν στρατιὰν καὶ οὐκ ἀνέμεινεν ἡμέραν
[4.135.2]   γενέσθαι. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ ἔνατον ἔτος τῷ
πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Δ' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

Έτος 7ον : 425 - 424 π.Χ.

1.

Επιχειρήσεις εις Σικελίαν

Κατά το ακόλουθον θέρος, την εποχήν περίπου που τα σιτάρια σταχίζουν, δέκα πλοία των Συρακουσίων και άλλα τόσα των Λοκρών εξέπλευσαν, κατά πρόσκλησιν των κατοίκων της Μεσσήνης της Σικελίας, και κατέλαβαν την πόλιν, η οποία ως εκ τούτου απεσπάσθη από τους Αθηναίους. Εις τούτο προέβησαν κυρίως, οι μεν Συρακούσιοι, διότι εθεώρουν ότι η Μεσσήνη είναι το κλειδί της Σικελίας και εφοβούντο μήπως οι Αθηναίοι την καταστήσουν μίαν ημέραν βάσιν επιχειρήσεων και επιτεθούν εναντίον των με υπερτέρας δυνάμεις. Οι δε Λοκροί, λόγω της έχθρας των εναντίον των Ρηγίνων, τους οποίους επεδίωκαν να εξαντλήσουν, διεξάγοντες τον πόλεμον εναντίον των από ξηράς συγχρόνως και από θαλάσσης. Είχαν, άλλωστε, εισβάλει συγχρόνως οι Λοκροί με όλον τον στρατόν των εις την χώραν των Ρηγίνων, αφ' ενός δια να τους εμποδίσουν να έλθουν εις βοήθειαν των Μεσσηνίων, και εξ άλλου, διότι τους παρεκίνουν εις τούτο και οι μεταξύ των διατρίβοντες Ρηγίνοι φυγάδες. Διότι από πολύν καιρόν το Ρήγιον εσπαράσσετο από φατριαστικάς έριδας και δεν ήτο τότε εις θέσιν ν' αντισταθή εις τους Λοκρούς, οι οποίοι ένεκα τούτου έτι μάλλον επετίθεντο εναντίον του. Αφού ηρήμωσαν την χώραν, οι Λοκροί απέσυραν τον στρατόν των της ξηράς, αλλά τα πλοία των εξηκολούθουν να φρουρούν την Μεσσήνην. Οι σύμμαχοι, άλλωστε, εξώπλισαν και άλλην μοίραν στόλου, με τον σκοπόν να εγκατασταθή εις τον λιμένα της πόλεως αυτής ως ορμητήριον και διεξάγη από εκεί τον πόλεμον.

2.

Νέα επιδρομή Λακεδαιμονίων εις Αττικήν. Νέος στόλος
αποστέλλεται εις Σικελίαν

Την ιδίαν περίπου εποχήν της ανοίξεως, πριν ωριμάσουν τα σιτάρια, οι Πελοποννήσιοι και οι σύμμαχοί των, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Άγιδος, υιού του Αρχιδάμου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, και αφού εστρατοπέδευσαν, ήρχισαν να ερημώνουν την χώραν. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, απέστειλαν εις την Σικελίαν τα σαράντα πλοία που ητοίμαζαν και τους υπολοίπους δύο στρατηγούς, τον Ευρυμέδοντα και τον Σοφοκλή (καθόσον ο τρίτος, ο Πυθόδωρος, είχε φθάσει προηγουμένως εις την Σικελίαν). Εις τους στρατηγούς έδωκαν συγχρόνως διαταγήν, όταν περνούν από την Κέρκυραν, να φροντίσουν και δια τους κατοίκους της πόλεως, οι οποίοι εληστεύοντο από τους φυγάδας που είχαν καταφύγει εις το όρος. Προς υποστήριξιν των τελευταίων, είχαν στείλει και οι Πελοποννήσιοι στόλον εξήντα πλοίων, και επειδή επεκράτει μεγάλη πείνα εις την πόλιν, ήλπιζαν ότι θα γίνουν ευκόλως κύριοι των πραγμάτων. Ο Δημοσθένης, ο οποίος, αφότου επέστρεψεν από την Ακαρνανίαν, ιδιώτευεν, εξουσιοδοτήθη κατ' αίτησίν του από τους Αθηναίους να χρησιμοποιήση, εάν θέλη, την μοίραν των σαράντα πλοίων, τον καιρόν που θα έπλεε γύρω από την Πελοπόννησον.

3.

Κατάληψις της Πύλου υπό του Αθηναϊκού στόλου

Ως εκ τούτου, όταν κατά τον πλουν έφθασαν εις τα παράλια της Λακωνικής και έμαθαν ότι ο στόλος των Πελοποννησίων ήτο ήδη εις την Κέρκυραν, ο Ευρυμέδων και ο Σοφοκλής ήθελαν να σπεύσουν εκεί, ο Δημοσθένης όμως επέμενε να προσεγγίσουν πρώτον εις την Πύλον και μη συνεχίσουν τον πλουν, παρά αφού κάμουν εκεί ό,τι θα επέβαλαν αι περιστάσεις. Αλλ' ενώ εκείνοι αντέλεγαν, εσηκώθη κατά τύχην κακοκαιρία, η οποία παρέσυρε τα πλοία εις την Πύλον. Ο Δημοσθένης επέμενε να κατασκευάσουν αμέσως οχύρωμα εκεί, λέγων ότι με τον σκοπόν αυτόν συνώδευε τον στόλον, και τους εδείκνυεν ότι υπήρχαν εκεί άφθονα ξύλα και πέτραι και ότι η θέσις ήτο εκ φύσεως οχυρά και όχι μόνον αυτό το μέρος, αλλά και το εσωτερικόν, εις ικανήν απόστασιν, ήσαν ακατοίκητα. Η Πύλος, τωόντι, την οποίαν οι Λακεδαιμόνιοι ονομάζουν Κορυφάσιον, κείται επί του εδάφους της αρχαίας Μεσσηνίας, και απέχει από την Σπάρτην τετρακόσια περίπου στάδια. Οι άλλοι στρατηγοί απήντησαν ότι υπάρχουν εις την Πελοπόννησον πολλά ακατοίκητα ακρωτήρια, τα οποία ημπορεί να καταλάβη, εάν θέλη να υποβάλη την πόλιν εις έξοδα. Αλλ' εις τον Δημοσθένη εφαίνετο ότι η θέσις αυτή παρουσιάζει πλεονεκτήματα εντελώς εξαιρετικά. Εκτός του ότι υπήρχεν εκεί πέραν λιμήν, εθεώρει ότι οι Μεσσήνιοι, οι οποίοι ήσαν οι παλαιοί κύριοι του μέρους και ωμίλουν την ιδίαν με τους Λακεδαιμονίους διάλεκτον, ημπορούσαν, χρησιμοποιούντες αυτό ως ορμητήριον, να προξενούν μεγάλας ζημίας, και θα ήσαν συγχρόνως αξιόπιστοι φρουροί της θέσεως.

4. Επειδή όμως δεν ημπορούσε να πείση ούτε τους στρατηγούς, ούτε τους στρατιώτας, μολονότι ανεκοίνωσεν ακολούθως τα σχέδιά του και εις αυτούς δια μέσου των αξιωματικών των, έμειναν εκεί αδρανούντες, επειδή ο καιρός ήταν ακατάλληλος δια πλουν έως ότου οι ίδιοι οι στρατιώται εβαρύνθησαν να μένουν αργοί και τους ήλθεν η ζωηρά επιθυμία να μοιρασθούν γύρω από την θέσιν και συμπληρώσουν με τεχνικά έργα την φυσικήν οχυρότητά της. Και ήρχισαν να εργάζωνται σοβαρώς, μολονότι δε δεν είχαν εργαλεία προς κατεργασίαν των λίθων, τους εξέλεγαν όμως ένα προς ένα και τους ετοποθέτουν, όπως καθείς ετύχαινε να προσαρμόζεται. Και οπουδήποτε υπήρχεν ανάγκη πηλού, δι' έλλειψιν πινακίων, τον μετέφεραν εις την ράχην των, σκύβοντες, εις τρόπον ώστε να συγκρατήται καλλίτερα, και συμπλέκοντες τα χέρια από πίσω δια να μη χύνεται. Και με κάθε τρόπον εβιάζοντο να προλάβουν να συμπληρώσουν τα πλέον αδύνατα μέρη, πριν έλθουν οι Λακεδαιμόνιοι και τους επιτεθούν. Διότι το μεγαλύτερον μέρος της θέσεως ήτο εκ φύσεως ισχυρόν, ώστε να μη έχη καμμίαν ανάγκην οχυρώσεως.

5. Αλλ' οι Λακεδαιμόνιοι έτυχε να τελούν τότε κάποιαν πανήγυριν, και εκτός τούτου, όταν έμαθαν την είδησιν, δεν επήραν το πράγμα υπό σοβαράν έποψιν, διότι επίστευαν ότι είτε οι Αθηναίοι δεν θα αντισταθούν καθόλου, όταν προελάσουν εναντίον των, είτε, εάν αντισταθούν, αυτοί θα ημπορέσουν ευκόλως να καταλάβουν την θέσιν δια της βίας. Και η απουσία, άλλωστε, του στρατού των εις την Αττικήν συνετέλεσεν εν μέρει εις την καθυστέρησίν των. Οι Αθηναίοι, αφού εις διάστημα εξ ημερών ωχύρωσαν την θέσιν προς το μέρος της ξηράς, και ιδίως εις τα σημεία που ήτο μεγαλυτέρα η ανάγκη, άφισαν προς προστασίαν της τον Δημοσθένη με πέντε πλοία, και το μεγαλύτερον μέρος του στόλου επέσπευσαν τον πλουν του προς την Κέρκυραν και την Σικελίαν.

6.

Αναχώρησις των Λακεδαιμονίων εκ της Αττικής

Ο Πελοποννησιακός στρατός, που ευρίσκετο εις την Αττικήν, ευθύς ως ήκουσαν την κατάληψιν της Πύλου, έσπευσαν να επιστρέψουν εις τα ίδια, διότι ο βασιλεύς Άγις και οι Λακεδαιμόνιοι εθεώρουν ότι η υπόθεσις της Πύλου ήτο ζήτημα ζωτικού δι' αυτούς ενδιαφέροντος, εξ άλλου, διότι η εισβολή είχε γίνει πολύ ενωρίς, και τα σιτάρια ήσαν ακόμη χλωρά, ώστε δεν είχαν επαρκή τροφήν δια τους στρατιώτας, και τέλος διότι επήλθε μεγάλη κακοκαιρία, συνήθης δια την εποχήν αυτήν του έτους, από την οποίαν υπέφερε πολύ ο στρατός. Συνεπώς, πολλοί λόγοι συνετέλεσαν δια να επισπεύσουν την επάνοδόν των και αποβή η εισβολή αυτή συντομωτέρα από κάθε άλλην. Πράγματι, δέκα πέντε μόνον ημέρας έμειναν εις την Αττικήν.

7.

Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν την Ηιόνα της Χαλκιδικής

Κατά την ιδίαν εποχήν, ο Αθηναίος στρατηγός Σιμωνίδης, συγκεντρώσας ολίγους Αθηναίους από τας φρουράς και πολλούς συμμάχους των μερών εκείνων, κατέλαβε δια προδοσίας των κατοίκων την επί της Χαλκιδικής κειμένην Ηιόνα, αποικίαν των Μενδαίων και εχθράν των Αθηναίων. Αλλ' οι Χαλκιδείς και οι Βοττιαίοι έσπευσαν προς βοήθειάν της και όχι μόνον τον εξετόπισαν, αλλά και έχασε πολλούς από τους άνδρας του.

8.

Οι Σπαρτιαται σπεύδουν να ελευθερώσουν την Πύλον

Μετά την επιστροφήν των Πελοποννησίων από την Αττικήν, οι Σπαρτιάται, με τους πλησιεστέρους από τους περιοίκους, έσπευσαν ευθύς δια να ελευθερώσουν την Πύλον. Οι επίλοιποι όμως Λακεδαιμόνιοι, επειδή μόλις προ μικρού είχαν επιστρέψει από άλλην εκστρατείαν, εξεκίνησαν αργότερα. Έστειλαν επίσης οδηγίας εις όλην την Πελοπόννησον, δια να στείλουν όσον το δυνατόν ταχύτερον επικουρίας εις την Πύλον, και συγχρόνως προσεκάλεσαν την μοίραν των εξήντα πλοίων που ήσαν εις την Κέρκυραν. Τα πλοία αυτά, αφού μετεφέρθησαν συρόμενα δια του Ισθμού της Λευκάδος και διέφυγαν την προσοχήν της μοίρας του Αθηναϊκού στόλου, που είχε φθάσει εις την Ζάκυνθον, κατέπλευσαν εις Πύλον, όπου είχεν ήδη συγκεντρωθή και ο στρατός της ξηράς. Αλλ' ο Δημοσθένης επρόφθασε, πριν ακόμη καταπλεύση η Πελοποννησιακή μοίρα του στόλου, να στείλη ασφαλώς δύο πλοία εις Ζάκυνθον, δια να ειδοποιήση τον Ευρυμέδοντα και την μοίραν του Αθηναϊκού στόλου ότι πρέπει να έλθη κατεπειγόντως, διότι η Πύλος εκινδύνευεν. Αλλ' ενώ η ειρημένη μοίρα έπλεεν εσπευσμένως εις βοήθειαν του Δημοσθένους, σύμφωνα με την πρόσκλησίν του, οι Λακεδαιμόνιοι ητοιμάζοντο να επιτεθούν εναντίον του τείχους από ξηράς συγχρόνως και από θαλάσσης, διότι ήλπιζαν να κυριεύσουν ευκόλως οχύρωμα, το οποίον είχε κατασκευασθή εσπευσμένως και είχεν ολιγάριθμον φρουράν. Επειδή όμως επερίμεναν ότι και η μοίρα του Αθηναϊκού στόλου θα φθάση από την Ζάκυνθον προς βοήθειαν της Πύλου, εσχεδίαζαν να φράξουν τα στόμια του λιμένος, δια να μην ημπορέσουν να τον καταστήσουν ορμητήριον των Αθηναίων, εις περίστασιν που δεν θα κατώρθωναν τυχόν να καταλάβουν την Πύλον προ του κατάπλου της. Το φράξιμον των στομίων ήτο εύκολον, διότι η νήσος Σφακτηρία, η οποία εκτείνεται κατά μήκος της ακτής και πολύ πλησίον της, καθιστά όχι μόνον τον λιμένα ασφαλή, αλλά και τα στόμιά του στενά. Από το ένα στόμιον, το απέναντι της Πύλου και του Αθηναϊκού οχυρώματος, δύο μόνον πλοία ημπορούν να περάσουν συγχρόνως, ενώ από το δεύτερον, το απέναντι του άλλου μέρους της ξηράς, οκτώ ή εννέα. Ήτο προς τούτοις σκεπασμένη από δάσος και καθό ακατοίκητος δεν είχε δρόμους. Το μάκρος της είναι έως δέκα πέντε στάδια, επάνω κάτω. Οι Λακεδαιμόνιοι λοιπόν εσχεδίαζαν να κλείσουν τα στόμια με πλοία, κολλητά το ένα με το άλλο και με τας πρώρας εστραμμένας προς την θάλασσαν. Επειδή, εξ άλλου, εφοβούντο μήπως η Σφακτηρία χρησιμοποιηθή εναντίον των ως ορμητήριον δια τας εχθροπραξίας, απεβίβασαν εκεί μερικούς οπλίτας και ετοποθέτησαν συγχρόνως άλλους κατά μήκος της απέναντι ακτής. Διότι κατ' αυτόν τον τρόπον ελογάριαζαν, ότι και η νήσος θα ήτο απρόσιτος εις τους Αθηναίους, αλλά και η ξηρά, η οποία άλλωστε δεν είχε μέρος που να ημπορή κανείς ν' αποβιβασθή. (Καθόσον, εκτός του στομίου του λυμένος, τα παράλια της ιδίας της Πύλου προς το μέρος του πελάγους είναι αλίμενα, και δεν θα είχαν που να εγκαταστήσουν ορμητήριον δια να βοηθήσουν τους ιδικούς των). Επομένως οι Λακεδαιμόνιοι, χωρίς να εκτεθούν εις τον κίνδυνον ναυμαχίας, θα κατώρθωναν πιθανώς να εκπολιορκήσουν την θέσιν, η οποία είχε καταληφθή με ανεπαρκείς προετοιμασίας και εστερείτο τρόφιμα. Ευθύς, τωόντι, ως κατέληξαν εις τα συμπεράσματα αυτά, απεβίβασαν εις την νήσον τους οπλίτας, κληρώσαντες αυτούς από όλους τους λόχους. Και είχαν περάσει και άλλοι προτήτερα, αλλάζοντες εκ περιτροπής. Αλλ' οι τελευταίοι αποβιβασθέντες, οι οποίοι και απεκλείσθησαν εκεί, ήσαν τετρακόσιοι είκοσι, και χωριστά οι Είλωτες υπηρέται των. Αρχηγός δ' αυτών ήτο ο Επιτάδας, υιός του Μολόβρου.

9.

Οι Αθηναίοι παρασκευάζονται να αποκρούσουν τους Λακεδαιμονίους

Ο Δημοσθένης, βλέπων ότι οι Λακεδαιμόνιοι ητοιμάζοντο να επιτεθούν δια ξηράς συγχρόνως και δια θαλάσσης, παρεσκευάζετο και αυτός. Έσυρε τα τρία πλοία που του έμεναν κάτω από το οχύρωμα και τα περιέβαλεν εκεί δια χαρακώματος. Επήρε τους ναύτας από τα πλοία και τους ώπλισε με ασπίδας κατωτέρας ποιότητος, τας περισσοτέρας από πλεγμένους κλάδους λυγαριάς, διότι εις τόπον ακατοίκητον δεν ήτο δυνατόν να προμηθευθούν όπλα, αλλά και αυτά ακόμη που είχαν τα είχαν πάρει από δύο πειρατικά πλοία, το ένα τριαντάκωπον και το άλλο ελαφρόν ακάτιον, τα οποία ανήκαν εις τους Μεσσηνίους που έτυχε να φθάσουν και από τους οποίους συνεκεντρώθησαν σαράντα περίπου οπλίται, τους οποίους ο Δημοσθένης εχρησιμοποίησε μαζί με τους άλλους που είχεν. Ετοποθέτησεν ακολούθως τους περισσοτέρους στρατιώτας του, τόσον τους αόπλους όσον και τους οπλισμένους, εις το απέναντι της στερεάς μέρος του οχυρώματος, το οποίον ήτο ισχυρότερον και καλύτερα ωχυρωμένον, και τους διέταξε ν' αποκρούσουν τον στρατόν της ξηράς, εάν τους επιτεθή. Ο ίδιος, εξ άλλου, εκλέξας από όλον τον στρατόν εξήντα οπλίτας και ολίγους τοξότας, εξήλθε μετ' αυτών από το τείχος προς την θάλασσαν, εις μέρος όπου προ πάντων υπέθετεν ότι ο εχθρός θα επεχείρει απόβασιν. Το μέρος αυτό ήτο αληθώς δύσβατον και πετρώδες και ανοικτόν προς το πέλαγος, αλλ' επειδή το Αθηναϊκόν τείχος ήτο προς το ίδιον μέρος πολύ αδύνατον, επίστευεν ότι οι Πελοποννήσιοι θα παρασυρθούν να επιχειρήσουν εκεί την απόβασιν. Διότι οι Αθηναίοι, επειδή δεν επίστευαν ποτέ ότι θα νικηθούν κατά θάλασσαν, δεν ωχύρωσαν δυνατά το μέρος τούτο, και ο Δημοσθένης αντελαμβάνετο, ότι αν οι Λακεδαιμόνιοι κατώρθωναν ν' αποβιβασθούν εκεί δια της βίας, θα τους ήτο εύκολον να κυριεύσουν την θέσιν. Εις το μέρος λοιπόν αυτό επροχώρησεν όσον ημπορούσε πλησιέστερα προς την θάλασσαν και παρέταξε τους οπλίτας του, δια να εμποδίση, ει δυνατόν, την απόβασιν. Και δια να εξυψώση το φρόνημά των, τους απηύθυνε τους επομένους προτρεπτικούς λόγους:

10.

Λόγος του στρατηγού Δημοσθένους προς τους στρατιώτας του

"Στρατιώται, όσοι απεφασίσατε να συμμερισθήτε μαζί μου τον κίνδυνον αυτόν, εις περίστασιν τόσον κρίσιμον, καθώς η παρούσα, κανείς από σας ας μη θελήση να φανή έξυπνος, υπολογίζων με ακρίβειαν όλην την έκτασιν του κινδύνου που μας περιστοιχίζει. Οφείλει τουναντίον καθείς εμπνεόμενος μάλλον από ευέλπιδα απερισκεψίαν, γεμάτος από ελπίδα και θέτων κατά μέρος κάθε ενδοιασμόν, ν' αντιμετωπίση τον εχθρόν, με την πεποίθησιν ότι θα εξέλθη θριαμβεύων και από τους κινδύνους αυτούς. Διότι εις περιστάσεις καθώς η παρούσα, όπου δεν επιτρέπεται εκλογή, κάθε υπολογισμός είναι μάταιος και εκείνο που χρειάζεται προ πάντων είναι η ταχίστη αντιμετώπισις του κινδύνου. Αλλ' εγώ βλέπω ότι και αι περισσότεραι πιθανότητες είναι με το μέρος μας, εάν μόνον αποφασίσωμεν να σταθώμεν ακλόνητοι και να μη θυσιάσωμεν τα πλεονεκτήματα που έχομεν, καταπληττόμενοι από την αριθμητικήν του εχθρού υπεροχήν. Διότι και το δυσπρόσιτον της θέσεως νομίζω ότι είναι εις όφελός μας, καθόσον εάν σταθώμεν ακλόνητοι, αυξάνει η δύναμίς μας, ενώ άπαξ υποχωρήσωμεν, και μολονότι η θέσις είναι δύσβατος, θ' αποβή ευπρόσιτος εις τον εχθρόν, καθόσον κανείς δεν θα αντετάσσετο εναντίον του. Και αν ακόμη ημπορούσεν ακολούθως να πιεσθή από ημάς, θ' απέβαινε φοβερώτερος, αφού δεν θα ήτο εύκολος εις αυτόν η υποχώρησις. Διότι, εφόσον είναι ακόμη επάνω εις τα πλοία, η απόκρουσίς του είναι πολύ εύκολος, άμα όμως άπαξ αποβιβασθή, είναι εις ίσην απέναντί μας θέσιν. Και την αριθμητικήν του υπεροχήν δεν πρέπει να φοβούμεθα πολύ. Διότι, όσον πολλοί και αν είναι, θα υποχρεωθούν να πολεμήσουν κατά μικρά αποσπάσματα, λόγω της δυσκολίας της προσορμίσεως. Ούτε έχομεν ν' αντιμετωπίσωμεν στρατόν επί της ξηράς, ο οποίος μάχεται υπό ομοίας με ημάς περιστάσεις, είναι όμως αριθμητικώς ανώτερος, αλλά στρατόν, που μάχεται από το κατάστρωμα πλοίων, τα οποία έχουν ανάγκην πολλών ευνοϊκών περιστάσεων μέσα εις την θάλασσαν. Ώστε θεωρώ ότι τα μειονεκτήματά των ισοφαρίζουν τον μικρόν αριθμόν μας. Από σας, οι οποίοι είσθε Αθηναίοι και γνωρίζετε εκ πρακτικής πείρας τί σημαίνει ναυτική απόβασις ενώπιον εχθρού, και ότι δεν ημπορεί να εκβιασθή, εφόσον εκείνος είναι αποφασισμένος ν' αντισταθή και δεν υποχωρήση από τον φόβον του κρότου της κωπηλασίας και την απειλητικήν θέαν των ορμητικώς προσεγγιζόντων πλοίων - από σας ήλθε τώρα η ώρα ν' απαιτήσω να σταθήτε ακλόνητοι, εμποδίζοντες τον εχθρόν να πατήση το πόδι του εις την παραλίαν, και να σώσετε και εαυτούς και την θέσιν αυτήν".

11.

Ήττα των Λακεδαιμονίων εις την Πύλον

Ύστερον από τους ολίγους αυτούς προτρεπτικούς λόγους του Δημοσθένους, οι Αθηναίοι επήραν νέον θάρρος και κατέβησαν εις το άκρον της παραλίας, όπου και παρετάχθησαν. Οι Λακεδαιμόνιοι, εν τω μεταξύ, εξεκίνησαν και προσέβαλαν το οχύρωμα, όχι μόνον με τον στρατόν της ξηράς, αλλά και με την μοίραν του στόλου των συγχρόνως, η οποία απετελείτο από σαράντα τρία πλοία. Ναύαρχος ήτο ο Σπαρτιάτης Θρασυμηλίδας, υιός του Κρατησικλέους, ο οποίος επετέθη ακριβώς όπου επερίμενεν ο Δημοσθένης. Οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν την επίθεσιν και από τα δύο μέρη, την ξηράν δηλαδή και την θάλασσαν. Οι εχθροί όμως διήρεσαν τα πλοία των εις μικρά αποσπάσματα, αφού δεν ήτο δυνατόν μεγαλύτερος αριθμός να προσεγγίση συγχρόνως εις την ακτήν, και αναπαυόμενοι εκ περιτροπής, δεν έπαυαν να επιτίθενται με μεγάλην ορμήν και να ενθαρρύνωνται αμοιβαίως με κάθε τρόπον, δια να εκτοπίσουν τους Αθηναίους και καταλάβουν το οχύρωμα. Περισσότερον από όλους διεκρίθη ο Βρασίδας, ο οποίος ήτο κυβερνήτης μιας τριήρους. Επειδή έβλεπεν ότι οι άλλοι κυβερνήται και πηδαλιούχοι, και όπου ακόμη ήτο δυνατή η προσέγγισις, εδίσταζαν ένεκα του δυσβάτου της θέσεως και εφοβούντο μήπως συντρίψουν το πλοίον των, τους εφώναζεν ότι είναι εντροπή χάριν οικονομίας ξύλων να επιτρέψουν εις τους εχθρούς την κατασκευήν και διατήρησιν οχυρώματος επάνω εις το έδαφός των, και τους παρεκίνει να συντρίψουν τα πλοία των επάνω εις τους βράχους δια να εκβιάσουν την απόβασιν. Εις τους συμμάχους, εξ άλλου, συνίστα να μη διστάσουν, εις ανταπόδοσιν τόσον μεγάλων ευεργεσιών, να θυσιάσουν εις την περίπτωσιν αυτήν τα πλοία των προς χάριν των Λακεδαιμονίων, αλλά να τα ρίψουν έξω και εκβιάζοντες με κάθε μέσον την απόβασιν νικήσουν τους εχθρούς και κυριεύσουν την θέσιν.

12. Ο Βρασίδας όχι μόνον τους άλλους εξώθει κατ' αυτόν τον τρόπον, αλλά και τον πηδαλιούχον του ηνάγκασε να ρίψη έξω το πλοίον, και επροχώρει προς την αποβάθραν του πλοίου, αλλ' ενώ επεχείρει ν' αποβιβασθή, ανεκόπη από τους Αθηναίους, και επειδή ετραυματίσθη εις πολλά μέρη του σώματος, ελιποθύμησε. Την στιγμήν που έπιπτε εις το εμπροσθινόν μέρος του πλοίου, η ασπίς του εγλίστρησε εις την θάλασσαν, η οποία την έρριψεν εις την παραλίαν, και οι Αθηναίοι την επήραν και την εχρησιμοποίησαν ακολούθως δια το τρόπαιον, που έστησαν, εις ανάμνησιν της επιτυχίας των κατά την απόκρουσιν της επιθέσεως αυτής. Οι επίλοιποι, παρ' όλας των τας προσπάθειας, δεν ημπόρεσαν ν' αποβιβασθούν, και δια το δύσβατον της θέσεως και διότι οι Αθηναίοι έστεκαν ακλόνητοι και δεν υπεχώρουν ούτε βήμα. Αλλόκοτος τωόντι τροπή της τύχης έφερεν, ώστε οι μεν Αθηναίοι κατά ξηράν, και μάλιστα επί εδάφους Λακωνικού, ν' αποκρούσουν τας εκ της θαλάσσης επιθέσεις των Λακεδαιμονίων, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι επεχείρουν από πλοία ν' αποβιβασθούν εις το ιδικόν των έδαφος, το οποίον είχεν ήδη καταστή εχθρικόν και εύρισκαν αντιμέτωπους τους Αθηναίους. Πράγματι, εφημίζοντο τότε μεγάλως οι Λακεδαιμόνιοι ως κατ' εξοχήν χερσαίοι δια τον άριστον στρατόν των, οι Αθηναίοι ως ναυτικοί δια την μεγάλην υπεροχήν του στόλου των.

13. Ύστερον από τας επιθέσεις που ενήργησαν την ημέραν εκείνην και μέρος της επομένης, οι Πελοποννήσιοι έμεναν ήσυχοι. Την τρίτην ημέραν έστειλαν κατά μήκος της ακτής μερικά από τα πλοία των εις την Ασίνην, δια να φέρουν ξύλα προς κατασκευήν μηχανών, με την ελπίδα ότι δια της χρήσεως αυτών θα κατώρθωναν να καταλάβουν το προς τον λιμένα μέρος του τείχους, όπου ήτο μεν τούτο αρκετά υψηλόν, αλλ' η απόβασις ήτο πολύ εύκολος. Εις το σημείον τούτο ευρίσκοντο τα πράγματα, όταν έφθασεν εκ Ζακύνθου η μοίρα του Αθηναϊκού στόλου, αποτελούμενη από πενήντα πλοία, καθόσον είχεν ενισχυθή με μερικά από τα πλοία που εφρούρουν την Ναύπακτον και τέσσαρα Χιακά πλοία. Αλλά καθώς είδαν ότι η στερεά και η νήσος ήσαν γεμάται από οπλίτας και ότι η Πελοποννησιακή μοίρα ήτο εντός του λυμένος, χωρίς διάθεσιν να εξέλθη, ηπόρουν που να προσορμισθούν. Επί τέλους έπλευσαν εις την νήσον Πρώτην, η οποία ήτο ακατοίκητος και δεν απείχε πολύ, και διενυκτέρευσαν εκεί. Την επομένην όμως εξέπλευσαν, αφού ητοιμάσθησαν, δια να δώσουν μάχην, είτε εις την ανοικτήν θάλασσαν, εις περίστασιν που ο εχθρός θα ήτο διατεθειμένος να εκπλεύση εναντίον των, είτε εις εναντίαν περίστασιν εισερχόμενοι οι ίδιοι εις τον λιμένα δια να του επιτεθούν. Οι Πελοποννήσιοι, εν τούτοις, δεν εξέπλευσαν εναντίον των, και εξ άλλου είχαν παραμελήσει να φράξουν τα στόμια του λιμένος, όπως εσχεδίαζαν. Κατεγίνοντο με την ησυχίαν των εις την ξηράν να επιβιβάζουν τα πληρώματά των και να ετοιμάζωνται, εάν ο εχθρός εισπλεύση, να ναυμαχήσουν εντός του λυμένος, ο οποίος είχε μεγάλην ευρυχωρίαν.

14. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, άμα αντελήφθησαν την κατάστασιν, ώρμησαν εναντίον των και από τα δύο στόμια του λιμένος. Τα περισσότερα Πελοποννησιακά πλοία είχαν ήδη απομακρυνθή από την παραλίαν, έτοιμα προς μάχην. Εναντίον των πλοίων αυτών επέπεσαν και τα έτρεψαν εις φυγήν, και επειδή τα κατεδίωκαν εκ του συστάδην, επροξένησαν ζημίας εις πολλά, συνέλαβαν πέντε, το εν μάλιστα με ολόκληρον το πλήρωμα, και εξηκολούθησαν να επιτίθενται δια του εμβόλου εναντίον των λοιπών, και όταν ακόμη είχαν καταφύγει εις την ξηράν. Και εις άλλα πάλιν πλοία κατώρθωσαν να προξενήσουν σοβαράς βλάβας, και πριν εκκινήσουν, την ώραν που επεβιβάζοντο ακόμη τα πληρώματά των. Μερικά μάλιστα που είχαν εγκαταλειφθή από τα πληρώματά των, τα έδεσαν και ήρχισαν να τα ρυμουλκούν κενά. Τούθ' όπερ βλέποντες οι Λακεδαιμόνιοι και περίλυποι δια την συμφοράν, διότι οι επί της νήσου συναγωνισταί των απεκόπτοντο πραγματικώς, έσπευδαν εις βοήθειαν, και αφού εισώρμων ωπλισμένοι εις την θάλασσαν, ήρπαζαν με τα χέρια των τα ρυμουλκούμενα ήδη πλοία και προσεπάθουν να τα τραβήξουν αντιθέτως προς την ξηράν. Και κανείς επίστευεν ότι όπου εκείνος δεν ανεμιγνύετο προσωπικώς, εκεί τίποτε δεν ημπορούσε να γίνη. Η επελθούσα άλλωστε σύγχυσις και ο θόρυβος ήσαν τρομερά, και εις τον αγώνα αυτόν περί των πλοίων, οι δύο μαχηταί συνήλλαξαν τον συνήθη εις καθένα απ' αυτούς τρόπον του μάχεσθαι. Διότι και οι Λακεδαιμόνιοι, εις την έξαψιν και απελπισίαν που ευρίσκοντο, άλλο δεν έκαμναν ουσιαστικώς παρά να ναυμαχούν από την ξηράν, και οι Αθηναίοι, οι οποίοι ενίκων και ήθελαν να εκμεταλλευθούν όσον ημπορούσαν περισσότερον την σημερινήν καλήν των τύχην, επεζομάχουν από τα καταστρώματα των πλοίων. Τέλος, αφού απεχωρίσθησαν φέροντες πολλά τραύματα και οι Λακεδαιμόνιοι κατώρθωσαν να διασώσουν τα κενά των πλοία, εκτός εκείνων που είχαν συλληφθή κατ' αρχάς, και τα δύο μέρη επέστρεψαν εις τα στρατόπεδά των. Οι Αθηναίοι, αφ' ενός, έστησαν τρόπαιον, επέτρεψαν εις τον εχθρόν να παραλάβη τους νεκρούς του, εσύναξαν τα ναυάγια και ήρχισαν ευθύς να περιπλέουν και επιτηρούν την νήσον, θεωρούντες τους επ' αυτής εχθρούς ως αποκλεισμένους. Οι επί της ξηράς Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, με τας ενισχύσεις που είχαν φθάσει εν τω μεταξύ από όλα τα μέρη, έμεναν εις τας θέσεις των, απειλούντες την Πύλον.

15. Όταν η είδησις περί των γεγονότων της Πύλου έφθασεν εις την Σπάρτην, απεφάσισαν, επειδή επρόκειτο περί μεγάλης συμφοράς, να κατέλθουν οι άρχοντες εις το στρατόπεδον δια να ιδούν τα πράγματα αυτοπροσώπως, και λάβουν επί τόπου οίας δήποτε αποφάσεις εγκρίνουν. Όταν είδαν ότι ήτο αδύνατον να βοηθήσουν τους επί της νήσου στρατιώτας των, και δεν ήθελαν εξ άλλου να τους αφίσουν ή ν' αποθάνουν από την πείναν ή να υποκύψουν εις την αριθμητικήν υπεροχήν του εχθρού, και συλληφθούν αιχμάλωτοι, απεφάσισαν να προτείνουν προς τους στρατηγούς των Αθηναίων την συνομολόγησιν ανακωχής περί της Πύλου, εάν συνήνουν εις τούτο, και ν' αποστείλουν πρέσβεις εις Αθήνας δια την ειρήνην και επιδιώξουν την ταχίστην απόδοσιν των στρατιωτών των.

16.

Ανακωχή Αθηναίων και Σπαρτιατών

Οι Αθηναίοι στρατηγοί εδέχθησαν την πρότασιν και συνωμολογήθη ανακωχή υπό τους εξής ορούς: Οι Λακεδαιμόνιοι θα παραδώσουν τα πλοία, με τα οποία εναυμάχησαν, και θα φέρουν εις Πύλον και παραδώσουν επίσης όσα άλλα πολεμικά πλοία ευρίσκοντο εις την Λακωνικήν, και δεν θα επιτίθενται εναντίον του οχυρώματος, ούτε δια ξηράς ούτε δια θαλάσσης. Οι Αθηναίοι εξ άλλου, θα επιτρέπουν εις τους Λακεδαιμονίους να στέλλουν από την ξηράν εις τους στρατιώτας της Σφακτηρίας ωρισμένην ποσότητα σίτων, από δύο Αττικάς χοίνυκας αλεσμένης κρυθής δια κάθε στρατιώτην, δύο κοτύλας κρασιού και μίαν μερίδα κρέατος, και δια κάθε υπηρέτην το ήμισυ των μερίδων τούτων. Η αποστολή των τροφίμων θα γίνεται υπό την επίβλεψιν των Αθηναίων και κανέν πλοίον δεν θα εισέρχεται εις τον λιμένα λαθραίως. Οι Αθηναίοι, εν τούτοις, θα εξακολουθούν να επιτηρούν την νήσον, όπως μέχρι τούδε, μόνον ότι δεν θα επιτρέπεται ν' αποβιβάζωνται εκεί και δεν θα επιτίθενται εναντίον του Πελοποννησιακού στρατού ούτε δια ξηράς, ούτε δια θαλάσσης. Εάν κανείς από τους συμβαλλομένους παραβιάσει κανένα από τους όρους αυτούς, και τον πλέον επουσιώδη ακόμη, η ανακωχή, εις τοιαύτην περίπτωσιν, τερματίζεται αυτοδικαίως. Άλλως ισχύει, έως ότου επανέλθουν από τας Αθήνας οι πρέσβεις των Λακεδαιμονίων, τους οποίους Αθηναϊκή τριήρης θα μεταφέρη εκεί και θα επαναφέρη πάλιν. Μετά την επιστροφήν των πρέσβεων, η ανακωχή τερματίζεται αυτοδικαίως και οι Αθηναίοι θα επιστρέψουν τα πλοία, εις την κατάστασιν που θα τα παραλάβουν. Αυτοί ήσαν οι όροι της ανακωχής. Τα πλοία, εξήντα περίπου τον αριθμόν, παρεδόθησαν, και οι πρέσβεις απεστάλησαν. Όταν δε έφθασαν εις τας Αθήνας είπαν τα εξής:

17.

Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις προτείνουν εις τους Αθηναίους τερματισμόν του πολέμου

"Οι Λακεδαιμόνιοι μας έστειλαν, Αθηναίοι, δια να επιδιώξωμε συμφωνίαν περί των εις την νήσον στρατιωτών μας, υπό όρους, οι οποίοι και δια σας να είναι αποδεκτοί ως επωφελείς και δι' ημάς συγχρόνως αξιοπρεπείς, όσον επιτρέπει η σημερινή μας ατυχία. Ούτε παραβιάζομεν την συνήθειάν μας, εάν ομιλήσωμεν διά μακρών, καθόσον εις τον τόπον μας επικρατεί η αρχή να λέγωμεν ολίγα όπου δεν χρειάζονται πολλά, να λέγωμεν όμως περισσότερα, οσάκις παρουσιάζεται ευκαιρία να εκτελέσωμεν το καθήκον μας, εξηγούντες δια λόγων κάποιαν σπουδαίαν υπόθεσιν. Και παρακαλούμεν ν' ακούσετε τους λόγους μας όχι με πνεύμα εχθρικόν, ούτε να φαντασθήτε ότι σας κρίνομεν ασύνετους και θέλομεν να σας δώσωμεν μαθήματα, αλλά να τους θεωρήσετε ως υπόμνησιν εκείνου που γνωρίζετε καλώς ότι αποτελεί την ορθήν πολιτικήν. Διότι. ημπορείτε, κάμνοντες καλήν χρήσιν της σημερινής σας επιτυχίας, όχι μόνον να διατηρήσετε ό,τι έχετε, αλλά και να αποκτήσετε προσέτι τιμήν και δόξαν, και ν' αποφύγετε ό,τι παθαίνουν όσοι δοκιμάζουν μίαν ασυνήθη επιτυχίαν, οι οποίοι, λόγω ακριβώς του απροσδοκήτου της σημερινής ευτυχίας των, δεν γνωρίζουν πλέον όριον εις τας ελπίδας και τους πόθους των. Ενώ όσοι έχουν την πείραν επανειλημμένων μεταβολών της τύχης, έχουν και κάθε λόγον να είναι τρομερά δύσπιστοι προς την ευτυχίαν. Πράγμα που είναι φυσικόν να εδίδαξεν η πείρα και σας, αλλά προ πάντων ημάς.

18. "Δια να πεισθήτε, αρκεί να ρίψετε εν βλέμμα εις τας σημερινάς μας ατυχίας. Ημείς, οι οποίοι κατέχομεν υπέροχον εντελώς θέσιν μεταξύ των Ελλήνων, προσερχόμεθα σήμερον ενώπιόν σας, δια να ζητήσωμεν εκείνο που έως τώρα ενομίζαμεν ότι είμεθα ημείς περισσότερον από κάθε άλλον εις θέσιν να παραχωρήσωμεν. Και εν τούτοις, ούτε από έλλειψιν δυνάμεως επάθαμεν την ατυχίαν αυτήν, ούτε διότι από υπερβολήν δυνάμεως εγίναμεν αλαζόνες, αλλά διότι, αν και έχομεν την ιδίαν όπως πάντοτε δύναμιν, εσφάλαμεν εις τους υπολογισμούς μας, πράγμα το οποίον ημπορεί να συμβή εις τον καθένα. Δεν πρέπει, επομένως, και σεις, ένεκα της δυνάμεως που σας δίδουν οι πόροι της πόλεώς σας και των μερών επί των οποίων εκτείνεται η ηγεμονία σας, να πιστεύετε ότι και η τύχη θα είναι πάντοτε με το μέρος σας. Φρόνιμοι άνθρωποι είναι εκείνοι, οι οποίοι ασφαλίζουν τα κέρδη των με το να μη τα θεωρούν απολύτως ασφαλή (και οι τοιούτοι ημπορούν να συμπεριφέρωνται με μεγαλυτέραν σύνεσιν εις τας ατυχίας), και εκείνοι που εννοούν ότι ο πόλεμος δεν περιορίζεται εντός των ορίων, τα οποία θέλουν να του επιβάλουν, αλλ' ακολουθεί τον δρόμον εις τον οποίον τους οδηγούν αι περιπέτειαι της τύχης των. Οι τοιούτοι εκτίθενται σπανιώτατα εις αποτυχίας, διότι δεν επαίρονται, εμπιστευόμενοι εις τας στρατιωτικάς επιτυχίας των, αλλά σπεύδουν να συνομολογήσουν ειρήνην εν μέσω των επιτυχιών των. Αυτή είναι η πολιτική, την οποίαν συμφέρον έχετε, Αθηναίοι, ν' ακολουθήσετε σήμερον απέναντί μας και όχι εις το μέλλον, δια να μην αποδοθούν αργότερα εις την τύχην και αι τωριναί επιτυχίαι σας, όπως θα συμβή, εάν τυχόν απορρίψετε τας προτάσεις μας και οδηγηθήτε ακολούθως εις πολλάς αποτυχίας, όπως είναι ενδεχόμενον να συμβή, ενώ ημπορείτε, αν θέλετε, να κληροδοτήσετε εις τους μεταγενεστέρους ασφαλή υπόληψιν δυνάμεως συγχρόνως και συνέσεως.

19. "Οι Λακεδαιμόνιοι, ως εκ τούτου, σας προτείνουν συνθηκολογίαν προς τερματισμόν του πολέμου. Σας προσφέρουν ειρήνην και συμμαχίαν και εκτός τούτου στενήν φιλίαν και σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης, και σας ζητούν ως αντάλλαγμα να τους αποδώσετε τους στρατιώτας της Σφακτηρίας. Νομίζουν προτιμότερον και δια τους δύο να μην αφίσωμεν τα πράγματα εις το σημείον, ώστε είτε να επωφεληθούν οι στρατιώται μας καταλλήλου ευκαιρίας που ημπορεί να τους παρουσιασθή και διαφύγουν δια της βίας, είτε να αιχμαλωτισθούν, εάν εξαναγκασθούν εις τούτο από την πείναν. Πιστεύομεν, προς τούτοις, ότι αι μεγάλαι έχθραι ημπορούν να τερματισθούν ασφαλέστερα, όχι όταν κανείς ζητή εκδίκησιν, και αφού νικήση οριστικώς τον αντίπαλόν του, τον δεσμεύει με αναγκαστικούς όρκους και του επιβάλλει ειρήνην με αδίκους όρους, αλλ' όταν δυνάμενος να επιτύχη την ειρήνην σύμφωνα με τας υπαγορεύσεις της επιείκειας, νικά τον αντίπαλον και δια της μεγαλοφροσύνης του και συνδιαλλάσσεται προς αυτόν, υπό όρους απροσδοκήτως μετριοπαθείς. Διότι ο αντίπαλος, εις τοιαύτην περίπτωσιν, επειδή δεν υπέκυψεν εις βίαν, αισθάνεται το καθήκον όχι να εκδικηθή αλλά ν' ανταποδώση την επιδειχθείσαν γενναιοφροσύνην, και είναι προθυμότερος από αίσθημα αυτοσεβασμού να μείνη πιστός εις τας συμφωνίας του. Και οι άνθρωποι κλίνουν εις τοιαύτην συμπεριφοράν απέναντι των μεγαλυτέρων εχθρών των, περισσότερον, παρά απέναντι εκείνων, προς τους οποίους περιήλθαν εις διενέξεις δι' επουσιώδη πράγματα. Και τέλος η φύσις των τους σπρώχνει να δείχνωνται προθύμως ενδοτικοί απέναντι εκείνων, οι οποίοι πρώτοι έδειξαν συμβιβαστικάς διαθέσεις, αλλά να συνεχίζουν τον αγώνα μέχρι τέλους, έστω και παρά την κρίσιν των, εναντίον υπερόπτου αντιπάλου.

20. "Τώρα περισσότερον από κάθε άλλην στιγμήν, είναι καιρός και δια τους δύο να συμβιβασθώμεν, πριν κανείς μας πάθη εν τω μεταξύ καμμίαν ανεπανόρθωτον συμφοράν, η οποία, κοντά εις την επίσημον εναντίον αλλήλων έχθραν, θα προσθέση και άσβεστον προσωπικόν μίσος, και θα σας στερήση τα πλεονεκτήματα που προσφέρομεν τώρα. Ας συμφιλιωθώμεν, επομένως εφόσον ο αγών είναι αναποφάσιστος, εφόσον ημπορείτε ν' αποκτήσετε προσθέτως και δόξαν και την ιδικήν μας φιλίαν, και εφόσον η ατυχία μας, προτού γίνη ατιμωτική, ημπορεί να επανορθωθή υπό όρους επιεικείς. Ας προτιμήσωμεν την ειρήνην αντί του πολέμου δι' εαυτούς και ας δώσωμεν ανάπαυλαν από τα τόσα παθήματα εις τους άλλους Έλληνας οι οποίοι εις σας προ πάντων θα θεωρήσουν ότι οφείλουν και το καλόν τούτο. Διότι, ενώ υφίστανται τας ταλαιπωρίας του πολέμου, χωρίς να γνωρίζουν ασφαλώς ποίος είναι ο αίτιος, εάν γίνη σήμερον ειρήνη, η οποία από σας κυρίως εξαρτάται, εις σας θα οφείλουν την χάριν. Εάν, άλλωστε, δεχθήτε τας προτάσεις μας, ημπορείτε, με το μέσον μάλλον της γενναιοφροσύνης παρά της βίας, να εξασφαλίσετε την διαρκή φιλίαν των Λακεδαιμονίων, οι οποίοι αυτοί, πρώτοι σας την προσφέρουν. Σκεφθήτε τα μεγάλα πλεονεκτήματα που είναι φυσικόν να φέρη μία τοιαύτη πολιτική. Διότι πρέπει να γνωρίζετε ότι εάν σεις και ημείς είμεθα σύμφωνοι, ο λοιπός Ελληνικός κόσμος, υποδεέστερος ημών κατά την δύναμιν, θα τρέφη τον μεγαλύτερον σεβασμόν και προς τους δύο μας".

21.

Οι Αθηναίοι πείθονται υπό του Κλέωνος να μη δεχθούν ειρήνευσιν με τους Σπαρτιάτας

Αυτά είπαν οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι επίστευαν ότι οι Αθηναίοι θα εδέχοντο προθύμως την προσφερομένην ειρήνην και θ' απέδιδαν τους στρατιώτας, αφού και πριν επεθύμουν τον συμβιβασμόν, αλλά δεν τον επέτυχαν, ένεκα της ιδικής των εναντιώσεως. Οι Αθηναίοι όμως ενόμιζαν ότι εφόσον κρατούν τους στρατιώτας εις την νήσον η ειρήνη ήτο του λοιπού εις την διάθεσίν των, και όταν θα ήθελαν να την συνομολογήσουν, και η πλεονεξία των ηύξανε. Εις τούτο τους έσπρωχνε κυρίως ο Κλέων, ο υιός του Κλεαινέτου, αρχηγός του δήμου κατά την εποχήν εκείνην, ο οποίος είχε πολύ μεγάλην επιρροήν επί του πλήθους, και ως εκ τούτου τους έπεισε ν' απαντήσουν ότι έπρεπε πρώτον να παραδοθούν οι στρατιώται της Σφακτηρίας μαζί με τα όπλα των και μεταφερθούν εις τας Αθήνας, και αφού γίνη τούτο ν' αποδώσουν οι Λακεδαιμόνιοι την Νίσαιαν, τας Πηγάς, την Τροιζήνα και την Αχαΐαν, μέρη τα οποία δεν κατέκτησαν δια του πολέμου, αλλά τα οποία παρεχώρησαν οι Αθηναίοι δια προηγουμένης συνθήκης, συνεπεία ατυχιών και εις εποχήν που είχαν πολύ περισσοτέραν ανάγκην ειρήνης παρά σήμερον. Υπό τοιούτους όρους, ημπορούσαν να τους αποδοθούν οι στρατιώται των και να συνομολογηθή η ειρήνη δι' όσην διάρκειαν ήθελαν μείνει σύμφωνα τα δύο μέρη.

22. Εις την απάντησιν αυτήν καμμίαν αντίρρησιν δεν έφεραν οι, Λακεδαιμόνιοι, εζήτησαν μόνον να διορισθούν πληρεξούσιοι οι οποίοι να συναντηθούν με αυτούς και αφού συζητήσουν καταρτίσουν με την ησυχίαν των τους διαφόρους όρους, εις τους οποίους να μείνουν σύμφωνοι. Αλλά την πρότασιν αυτήν επολέμησε με πολλήν βιαιότητα ο Κλέων, λέγων ότι εγνώριζε μεν και προηγουμένως, τώρα όμως το πράγμα είναι φως φανερόν, ότι οι σκοποί των δεν ήσαν ευθείς αφού αρνούνται να εξηγηθούν ενώπιον του λαού, και θέλουν να συνεννοηθούν ιδιαιτέρως με ολίγους μόνον πληρεξουσίους. Ενώ, εάν αι διαθέσεις των είναι καλαί, οφείλουν, είπε, να ομιλήσουν ενώπιον όλων. Οι Λακεδαιμόνιοι, εν τούτοις, μολονότι ήσαν διατεθειμένοι, ένεκα της ατυχίας των εις παραχωρήσεις, έβλεπαν ότι ούτε οι ίδιοι ημπορούν να ομιλήσουν περί αυτών δημοσία, δια να μην εκτεθούν απέναντι των συμμάχων των, εις περίστασιν που αι προτάσεις των απορριφθούν, ούτε οι Αθηναίοι να δεχθούν τας προτάσεις των με όρους επιεικείς, ανεχώρησαν από τας Αθήνας άπρακτοι.

23. Μετά την επιστροφήν των, η ανακωχή της Πύλου ετερματίσθη αυτοδικαίως και οι Λακεδαιμόνιοι εζήτησαν την επιστροφήν των πλοίων, σύμφωνα με τους όρους της. Αλλ' οι Αθηναίοι τους κατηγόρουν ότι εναντίον των όρων της ανακωχής προέβησαν εις αιφνιδίαν επίθεσιν εναντίον του οχυρώματος και εις μερικάς άλλας ενεργείας, αι οποίαι δεν εφαίνοντο άξιαι λόγου, και ηρνούντο την απόδοσιν, ισχυριζόμενοι ότι είχε καθαρά συμφωνηθή ότι η ανακωχή τερματίζεται αυτοδικαίως, εάν παραβιασθή κανείς από τους όρους της, και ο πλέον επουσιώδης ακόμη. Οι Λακεδαιμόνιοι απέκρουσαν τους ισχυρισμούς αυτούς, και διαμαρτυρόμενοι, δια την κατακράτησιν των πλοίων ως πράξιν παράνομον, απήλθαν και επανέλαβαν τας εχθροπραξίας πέριξ της Πύλου, αι οποίαι διεξήγοντο τώρα με την μεγαλυτέραν έντασιν και από τα δύο μέρη. Οι Αθηναίοι, κατά την διάρκειαν της ημέρας, περιέπλεαν διαρκώς την νήσον με δύο πλοία, τα οποία έπλεαν κατ' αντίθετον διεύθυνσιν. Την νύκτα όλα τα πλοία ανεξαιρέτως έμεναν ηγκυροβολημένα πέριξ της νήσου, εκτός προς το μέρος του πελάγους, όταν εφύσα άνεμος. Τους είχαν άλλωστε έλθει από τας Αθήνας είκοσι ακόμη πλοία χάριν του αποκλεισμού, ώστε η δύναμις του στόλου των ανήλθεν εις εβδομήντα πλοία. Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, έμειναν στρατοπεδευμένοι επί της στερεάς και ενήργουν επιθέσεις εναντίον του οχυρώματος, προσέχοντες μήπως παρουσιασθή ευκαιρία δια να σώσουν τους στρατιώτας των.

24.

Επιχειρήσεις εις Σικελίαν

Εις την Σικελίαν, εν τω μεταξύ, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί των, αφού συνεκέντρωσαν εις την Μεσσήνην, εκτός της μοίρας του στόλου η οποία εφρούρει ήδη εκεί, και το άλλο ναυτικόν, του οποίου η ετοιμασία είχεν ήδη συμπληρωθή, εχρησιμοποίουν την πόλιν ως βάσιν των πολεμικών επιχειρήσεών των. Εις τούτο τους εξώθουν προ πάντων οι Λοκροί, λόγω της έχθρας των κατά των Ρηγίνων, εις το έδαφος των οποίων είχαν εισβάλει και αυτοί με όλας των τας δυνάμεις. Οι Συρακούσιοι ήθελαν επίσης να δοκιμάσουν την τύχην των εις ναυμαχίαν, διότι έβλεπαν ότι οι Αθηναίοι είχαν μόνον ολίγα πλοία διαθέσιμα, ενώ το μεγαλύτερον μέρος του στόλου των, το οποίον επρόκειτο να έλθη προς ενίσχυσίν των, ήτο απησχολημένον, όπως επληροφορούντο, εις την πολιορκίαν της Σφακτηρίας. Διότι, αν ενίκων κατά θάλασσαν, θα ημπορούσαν να πολιορκήσουν το Ρήγιον από ξηράς και θαλάσσης, και να το κυριεύσουν ευκόλως, όπως ήλπιζαν. Και ευθύς ως επετύγχαναν τούτο, η θέσις των θα εγίνετο πολύ ισχυρά, διότι η μεταξύ του Ρηγίου, το οποίον αποτελεί το άκρον της Ιταλίας και της Μεσσήνης, η οποία αποτελεί το άκρον της Σικελίας, απόστασις είναι μικρά, ώστε ο Αθηναϊκός στόλος δεν θα ημπορούσε να σταθμεύη εκεί και να είναι κυρίαρχος του πορθμού. Πορθμός είναι το μέρος της θαλάσσης μεταξύ Ρηγίου και Μεσσήνης, εκεί όπου η Σικελία απέχει ολιγώτερον από την στερεάν, το οποίον ονομάζεται Χάρυβδις και από το οποίον λέγεται ότι επέρασεν ο Οδυσσεύς. Ένεκα της στενότητος του μέρους, η θάλασσα, η οποία εισέρχεται εις αυτό από δύο μεγάλα πελάγη, το Τυρρηνικόν και το Σικελικόν, είναι γεμάτη από ρεύματα, και δια τούτο ευλόγως εθεωρήθη επικίνδυνος.

25. Εις το στενόν λοιπόν αυτό οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί των ευρέθησαν περί το εσπέρας μιας ημέρας εις την ανάγκην να ναυμαχήσουν. Με ολίγον περισσότερα από τριάντα πλοία εβγήκαν από την Μεσσήνην, δια να επιτεθούν εναντίον δέκα έξη πλοίων των Αθηναίων και οκτώ των Ρηγίνων και προστατεύσουν διερχόμενον φιλικόν πλοίον. Επειδή όμως ενικήθησαν από τους Αθηναίους, υπεχώρησαν έκαστος εις το στρατόπεδόν του, κατεσπευσμένως και ατάκτως, και όπως κάθε τμήμα ημπόρεσε, αφού έχασαν και εν πλοίον. Είχε δε πλέον νυκτώσει όταν ετελείωσεν η ναυμαχία. Μετά τούτο, οι Λοκροί εξεκένωσαν το έδαφος των Ρηγίνων, ενώ ο στόλος των Συρακουσίων και των συμμάχων των συνεκεντρώθη και ηγκυροβόλησεν εις την Πελωρίδα, ακρωτήριον της Μεσσήνης, όπου ήτο στρατοπεδευμένος και ο στρατός της ξηράς. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, και οι Ρηγίνοι έσπευσαν εκεί προς
αναζήτησίν των, και βλέποντες τα πλοία χωρίς πληρώματα, επετέθησαν κατ' αυτών, και έχασαν οι ίδιοι ένα πλοίον, το οποίον συνελήφθη με σιδηράν αρπάγην, του οποίου όμως οι ναύται εσώθησαν κολυμβώντες. Μετά τούτο, οι Συρακούσιοι επέβησαν εις τα πλοία, ενώ δε τα ερρυμούλκουν με σχοινιά από την ξηράν, διευθυνόμενοι προς την Μεσσήνην, οι Αθηναίοι επετέθησαν πάλιν αλλ' έχασαν και δεύτερον πλοίον, καθόσον οι Συρακούσιοι, στραφέντες αιφνιδίως προς το πέλαγος, επρόλαβαν να επιτεθούν πρώτοι δια του εμβόλου. Οι Συρακούσιοι επέστρεψαν εις τον λιμένα της Μεσσήνης, αφού διεξήγαγαν κατ' αυτόν τον τρόπον επιτυχώς και τον κατά μήκος της παραλίας πλουν και την ναυμαχίαν.
Οι Αθηναίοι, μαθόντες ότι η Καμάρινα έμελλε να παραδοθή εις τους Συρακουσίους από τον Αρχίαν και τους οπαδούς του, έπλευσαν προς τα εκεί. Εν τω μεταξύ, οι Μεσσήνιοι εξεστράτευσαν με όλας των τας κατά ξηράν δυνάμεις, και με τον συμμαχικόν συγχρόνως στόλον, εναντίον της Νάξου, αποικίας των Χαλκιδέων, και πόλεως γειτονικής των. Και αφού ηνάγκασαν τους κατοίκους από την πρώτην ημέραν να κλεισθούν εντός του τείχους, ήρχισαν να ερημώνουν την χώραν. Την επομένην, ο στόλος των, περιπλεύσας, ήλθεν εις το στόμιον του ποταμού Ακεσίνη, όπου ηρήμωνε την γην, ενώ ο στρατός της ξηράς ενήργει επίθεσιν εναντίον της Νάξου. Εν τω μεταξύ, μεγάλος αριθμός αυτοχθόνων Σικελών κατέβαιναν από τα υψώματα, δια να βοηθήσουν τους Ναξίους και επιτεθούν εναντίον των Μεσσηνίων. Και οι Νάξιοι, ενθαρρυθέντες, ευθύς ως τους είδαν, και φωνάζοντες προς αμοιβαίαν παρόρμησιν, ότι οι Λεοντίνοι και οι άλλοι Έλληνες σύμμαχοι προελαύνουν εις βοήθειάν των, εξώρμησαν αιφνιδίως από την πόλιν, επετέθησαν εναντίον των Μεσσηνίων, τους έτρεψαν εις φυγήν και εφόνευσαν περισσοτέρους από χιλίους, ενώ οι λοιποί, μόλις και μετά βίας, κατώρθωσαν να επιστρέψουν εις τα ίδια, διότι οι βάρβαροι επέπεσαν καθ' οδόν εναντίων των και εφόνευσαν τους περισσοτέρους. Ο συμμαχικός στόλος, αφού κατέπλευσεν εις την Μεσσήνην, διελύθη ακολούθως και καθείς επέστρεψεν εις τα ίδια. Χωρίς να χάσουν καιρόν, οι Λεοντίνοι και οι σύμμαχοί των εξεστράτευσαν μαζί με τους Αθηναίους εναντίον της Μεσσήνης, την οποίαν εθεώρουν σοβαρώς εξησθενημένην, και επεχείρησαν επίθεσιν οι Αθηναίοι με τον στόλον των εναντίον του λιμένος, ενώ ο στρατός της ξηράς επετίθετο εναντίον της πόλεως. Οι Μεσσήνιοι όμως και μερικοί Λοκροί, οι οποίοι ύστερον από την καταστροφήν της Νάξου είχαν αφεθή εκεί, υπό την αρχηγίαν του Δημοτέλους, ως φρουρά, ενεργήσαντες αιφνιδίαν έξοδον, επέπεσαν εναντίον των, έτρεψαν εις φυγήν το μεγαλύτερον μέρος του στρατού των Λεοντίνων και εφόνευσαν πολλούς. Ιδόντες τούτο οι Αθηναίοι και αποβιβασθέντες από τα πλοία, έσπευσαν εις βοήθειαν, και επιτεθέντες αιφνιδίως κατά των Μεσσηνίων, ενώ ευρίσκοντο εις αταξίαν, τους κατεδίωξαν και τους ηνάγκασαν να εισέλθουν πάλιν εις την πόλιν, και αφού έστησαν τρόπαιον, επέστρεψαν εις το Ρήγιον. Μετά τούτο, οι Έλληνες της Σικελίας εξηκολούθησαν κατά ξηράν τας μεταξύ των εχθροπραξίας, χωρίς οι Αθηναίοι να λάβουν μέρος εις αυτάς.

26.

Συνεχίζεται ο αγών εις την Πύλον υπό την αρχηγίαν του
Κλέωνος

Εις την Πύλον, εν τω μεταξύ, οι Αθηναίοι εξηκολούθουν την πολιορκίαν των επί της νήσου Λακεδαιμονίων, ενώ ο Πελοποννησιακός στρατός διετήρει τας θέσεις του επί της στερεάς. Αλλ' ο αποκλεισμός ήτο επίπονος δια τους Αθηναίους, ένεκα της ανεπαρκείας τροφίμων και νερού. Διότι δεν υπήρχε παρά μία μόνον κρήνη εις το οχύρωμα της Πύλου, μικρά και αυτή, και οι περισσότεροι στρατιώται ήνοιγαν τρύπας ανάμεσα εις τα χαλίκια της παραλίας και έπιναν ό,τι νερόν ημπορεί να υποθέση τις ότι θα εύρισκαν εκεί. Ένεκα, άλλωστε, του ότι ήσαν στρατοπεδευμένοι εντός μικράς εκτάσεως, εδοκίμασαν πολλήν στενοχωρίαν, και επειδή ο στόλος δεν είχε πλησίον της ξηράς μέρος δια ν' αγκυροβολήση, τα πληρώματα, δια, να γευματίσουν, απεβιβάζοντο εκ περιτροπής από τα διάφορα πλοία, ενώ τα επίλοιπα έμεναν ηγκυροβολημένα εις το ανοικτόν πέλαγος. Πολλήν επίσης αδημονίαν επροξένει η απροσδόκητος παράτασις της πολιορκίας, καθόσον επίστευαν ότι θα ηνάγκαζαν τους εχθρούς να παραδοθούν εντός ολίγων ημερών, αφού επολιορκούντο εις έρημον νήσον και είχαν δια να πίνουν μόνον υφάλμυρον νερόν. Η παράτασις αυτή ωφείλετο εις την προκήρυξιν των Λακεδαιμονίων, η οποία είχε προσδιορίσει μεγάλας χρηματικάς διατιμήσεις δια καθένα που ήθελε εισαγάγει εις την νήσον άλευρα, οίνον, τυρόν και ό,τι δήποτε άλλο τρόφιμον χρήσιμον εις τους πολιορκουμένους, και υπέσχετο επί πλέον την ελευθερίαν εις κάθε Είλωτα που ήθελεν εισαγάγει, τοιαύτα τρόφιμα. Πολλοί, τωόντι, προ πάντων Είλωτες, εξετίθεντο εις τον κίνδυνον και κατώρθωναν να εισαγάγουν τρόφιμα, εκπλέοντες από διάφορα σημεία της Πελοποννησιακής ακτής, όπου ευρίσκοντο, και καταπλέοντες πριν ακόμη εξημερώση εις το μέρος της νήσου που βλέπει προς το πέλαγος. Προ πάντων όμως επερίμεναν δια να καταπλεύσουν να πνέη δυνατός άνεμος από το πέλαγος, διότι τότε διέφευγαν ευκολώτερα την επιτήρησιν των τριήρεων, καθόσον η διεξαγωγή του αποκλεισμού εγίνετο δυσκολωτάτη, ενώ εκείνοι δεν εφείδοντο τίποτε δια να επιτύχουν να καταπλεύσουν, αφού δια τα πλοία που έρριχναν έξω θα επληρώνοντο την αξίαν που ήσαν διατιμημένα, και οι οπλίται τους επερίμεναν εις τα μέρη της νήσου όπου ήτο δυνατή η απόβασις. Ενώ, αντιθέτως, όσοι διεκινδύνευαν εν καιρώ γαλήνης εσυλλαμβάνοντο. Προς το μέρος του λιμένος,εξ άλλου, δύται εκολύμβων υπό την επιφάνειαν της θαλάσσης μέχρι της νήσου, σύροντες όπισθέν των με σχοινί ασκούς γεμάτους από κοπανισμένον λινόσπορον και από κεφαλάς μήκωνος ανακατεμμένας με μέλι. Οι δύται αυτοί επερνούσαν κατ' αρχάς απαρατήρητοι, ύστερον όμως ελήφθησαν τα κατάλληλα προς επιτήρησίν των μέτρα. Και τα δύο, άλλωστε, μέρη επενόουν διαρκώς νέα μέσα, το μεν δια να εισαγάγει λαθραίως τροφάς, το άλλο δια ν' αποκαλύπτη και ματαιώνη τας αποπείρας εισαγωγής.

27. Όταν εν τοσούτω έμαθαν εις τας Αθήνας ότι ο στρατός των ταλαιπωρείται και ότι εισάγονται τρόφιμα εις την νήσον, περιήλθαν εις αμηχανίαν, διότι εφοβούντο μήπως τους εύρη ο χειμών απησχολημένους ακόμη με τον αποκλεισμόν. Έβλεπαν αφ' ενός ότι θ' απέβαινε τότε αδύνατον να στέλλουν γύρω από την Πελοπόννησον τα αναγκαία εφόδια, αφού μάλιστα ούτε κατά την διάρκειαν του θέρους ημπορούσαν να στέλλουν δια θαλάσσης αρκετά εις μέρος όπου έλειπε κάθε τι, και ότι αφού η παραλία εξ άλλου ήτο αλίμενος, δεν ημπορούσε να διατηρηθή ο αποκλεισμός. Εάν η επιτήρησις είχε χαλαρωθή, οι πολιορκούμενοι θα ημπορούσαν είτε να συντηρηθούν επάνω εις την Σφακτηρίαν, είτε επωφελούμενοι κάποιας κακοκαιρίας, και χρησιμοποιούντες τα πλοία που τους μετέφεραν τα τρόφιμα, να διαφύγουν. Προ πάντων εφοβούντο, διότι επίστευαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν πεποίθησιν ότι θα σώσουν τους στρατιώτας των και δια τούτο δεν τους έκαμναν πλέον λόγον περί συνεννοήσεως, και μετενόουν διότι είχαν απορρίψει τας περί ειρήνης προτάσεις. Αλλ' ο Κλέων, ο οποίος εννόησεν ότι ήτο αντικείμενον γενικής δυσπιστίας, διότι ημπόδισε την συνεννόησιν, υπεστήριζεν ότι εκείνοι που έφεραν τας ειδήσεις αυτάς από την Πύλον δεν έλεγαν την αλήθειαν. Και επειδή εκείνοι συνίστων, εάν δεν τους πιστεύουν, να στείλουν επί τόπου απεσταλμένους προς έλεγχον των πληροφοριών των, εξελέχθη ως επίτροπος υπό των Αθηναίων ο ίδιος ο Κλέων και μαζί με αυτόν ο Θεαγένης. Επειδή όμως εννόησεν ότι ή θα ηναγκάζετο να επιβεβαιώση τους λόγους εκείνων, τους οποίους εσυκοφάντει, ή εάν έλεγε τα αντίθετα, θα απεδεικνύετο ψεύτης, έβλεπε δε συγχρόνως ότι οι Αθηναίοι ήσαν πολύ περισσότερον διατεθειμένοι τώρα να στείλουν νέας ενισχύσεις, τους συνέστησε να μη στείλουν εξεταστικήν επιτροπήν, και να μην αφίσουν να περάση με αναβολάς ο κατάλληλος καιρός. Αλλ' εάν πιστεύουν ότι αι ειδήσεις είναι αληθιναί, να πλεύσουν με τον στόλον των, δια να επιτεθούν εναντίον των πολιορκουμένων. Και υπαινισσόμενος τον εχθρόν του Νικίαν, υιόν του Νικηράτου, που ήτο τότε στρατηγός, επέκρινε τους στρατηγούς, λέγων ότι αν ήσαν άνδρες, εύκολον ήτο να πλεύσουν με τας αναγκαίας δυνάμεις εις την νήσον και συλλάβουν τους πολιορκουμένους, και ότι αυτός, εάν ήτο στρατηγός, αυτό θα έκαμνε.

28. Οι Αθηναίοι ήρχισαν να ψιθυρίζουν εναντίον του Κλέωνος και να λέγουν, διατί, αφού νομίζει το πράγμα εύκολον, δεν εκστρατεύει και τώρα ακόμη. Ο Νικίας, ο οποίος εννόησε τούτο και συγχρόνως είχε πειραχθή από τας επικρίσεις του Κλέωνος, του είπεν ότι, όσον εξαρτάται από τους στρατηγούς, ημπορεί να πάρη όσην στρατιωτικήν δύναμιν θέλει και να δοκιμάση. Ο Κλέων, επειδή ενόμιζε κατ' αρχάς ότι ο Νικίας επροσποιείτο, λέγων ότι ήτο έτοιμος να παραιτηθή από την αρχηγίαν, ήτο έτοιμος να δεχθή. Αλλ' όταν εννόησε ότι ο Νικίας ήθελε τωόντι να παραδώση προς αυτόν την αρχηγίαν, προσεπάθει να υποχωρήση, λέγων ότι δεν ήτο αυτός στρατηγός, αλλ' ο Νικίας, διότι ήρχισε να φοβήται, επειδή δεν είχε φαντασθή ποτέ ότι ο Νικίας θ' απεφάσιζε πραγματικώς να του παραχωρήση την θέσιν του. Αλλ' ο Νικίας επέμενε και πάλιν, και παρητήθη από την αρχηγίαν της εκστρατείας εναντίον της Πύλου, και εκάλει τους Αθηναίους εις μαρτυρίαν. Αλλ' όσον περσσότερον προσεπάθει ο Κλέων ν' αποφύγη την εκστρατείαν και ν' ανακαλέση όσα είπε τόσον περισσότερον οι Αθηναίοι, όπως ο όχλος αγαπά να κάμνη, παρεκίνουν τον Νικίαν να παραιτηθή και εφώναζαν προς τον Κλέωνα ότι οφείλει να εκστρατεύση. Εις τρόπον ώστε, μη γνωρίζων πλέον πώς ν' απαλλαγή από τας ιδίας του προτάσεις, ανέλαβε την εκστρατείαν, και αφού επροχώρησεν εις το βήμα, είπεν ότι δεν φοβείται τους Λακεδαιμονίους και ότι θα εκστρατεύση χωρίς να παραλάβη ούτε ένα Αθηναίον στρατιώτην, αλλά μόνον τους στρατιώτας από την Λήμνον και Ίμβρον, που ευρίσκοντο τότε εις τας Αθήνας, και τους πελταστάς, οι οποίοι είχαν έλθει ως επίκουροι από την Αίνον, και τετρακοσίους τοξότας από άλλα μέρη. Με την δύναμιν αυτήν και τους στρατιώτας που ευρίσκοντο εις την Πύλον, έλεγεν ότι εντός είκοσι ημερών ή θα έφερε τους Λακεδαιμονίους εις τας Αθήνας ή θα εδέχετο να τον φονεύσουν. Η ακριτολογία του επροκάλεσε κάποιον γέλωτα μεταξύ των Αθηναίων. Οι φρονιμώτεροι, εν τούτοις, ήσαν ευχαριστημένοι, διότι εσκέπτοντο ότι εν από δύο καλά ασφαλώς θα, επιτύχουν, ή να γλυτώσουν εις το μέλλον από τον Κλέωνα, πράγμα που επροτίμων, ή, εάν η ελπίς των διεψεύδετο, να επιτύχουν την αιχμαλωσίαν των Λακεδαιμονίων.

29. Αφού επέτυχεν ό,τι εζήτει από την συνέλευσιν του λαού, και έλαβε την ψήφον της υπέρ της εκστρατείας του, ο Κλέων εξέλεξε συνεργάτην του τον Δημοσθένη, ένα από τους στρατηγούς που ήσαν εις την Πύλον, και ητοιμάζετο ν' αποπλεύση το ταχύτερον. Τον Δημοσθένη προσέλαβεν ως συνεργάτην, μαθών ότι εσχεδίαζε και εκείνος την επί της νήσου απόβασιν. Διότι οι στρατιώται, οι οποίοι υπέφεραν από τας ελλείψεις του μέρους και ωμοίαζαν με πολιορκουμένους μάλλον παρά πολιορκητάς, ήσαν πρόθυμοι να εκτεθούν εις κάθε κίνδυνον. Τον ίδιον, άλλωστε, τον Δημοσθένη ενίσχυσε εις πραγματοποίησιν του σχεδίου του και ο εμπρησμός της νήσου. Διότι προηγουμένως εφοβείτο την απόβασιν, λόγω του ότι η νήσος ως επί το πλείστον δασώδης και καθό ακατοίκητος δεν είχε δρόμους, και εθεώρει ότι τούτο απετέλει πλεονέκτημα υπέρ του εχθρού. Πράγματι, εκείνοι, επιτιθέμενοι από μέρη όπου δεν εφαίνοντο, ημπορούσαν να προξενούν μεγάλας βλάβας εις τον πολυάριθμον στρατόν, με τον οποίον θ' απεβιβάζετο, καθόσον η διάταξις των δυνάμεών των και τα σφάλματά των θα εκαλύπτοντο από το δάσος, ενώ όλα τα σφάλματα του ιδικού του στρατού θα ήσαν καταφανή, ώστε να ημπορή ο εχθρός να επιτεθή απροσδοκήτως όπου ήθελε, αφού αυτός θα είχε την πρωτοβουλίαν των κινήσεων. Εξ άλλου, εάν ευρίσκετο εις την ανάγκην να επιτεθεί εναντίον του εχθρού εντός του δάσους, ενόμιζεν ότι μικροτέρα δύναμις, η οποία όμως εγνώριζε καλά το έδαφος, θα ήτο ισχυροτέρα από μεγαλυτέραν, η οποία ηγνόει αυτό, και ότι ο στρατός του, όσον πολυάριθμος και αν ήτο, θα κατεστρέφετο προτού το αντιληφθή καλά-καλά, καθόσον τα διάφορα τμήματά του δεν θα ημπορούσαν να βλέπουν που υπήρχεν ανάγκη να σπεύδουν εις αμοιβαίαν βοήθειαν.

30. Η συμφορά που είχε πάθει εις την Αιτωλίαν, και η οποία ωφείλετο κατά πολύ εις το εκεί δάσος, έφερε κυρίως τας σκέψεις αυτάς εις τον νουν του Δημοσθένους. Τα Αθηναϊκά εν τούτοις πληρώματα, πιεζόμενα από την στενοχωρίαν, απεβιβάζοντο εις την ακρογιαλιάν της Σφακτηρίας, και τοποθετούντα φρουράς εγευμάτιζαν εκεί, και κάποιος απ' αυτά χωρίς να το θέλη έβαλε φωτιά εις μέρος του δάσους, και επειδή εσηκώθη άνεμος, εκάη εντελώς το μεγαλύτερον μέρος αυτού, πριν καλά καλά να το αντιληφθούν. Κατόπιν τούτου, ο Δημοσθένης, ο οποίος υπώπτευε προηγουμένως ότι ο αριθμός των πολιορκουμένων, δια τους οποίους εστέλλοντο τα τρόφιμα εις την νήσον, ήτο εξωγκωμένος, ημπόρεσε πλέον να διακρίνη καλλίτερα ότι οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν αρκετοί. Εξ άλλου επείσθη ότι η επί της νήσου απόβασις ήτο ευκολωτέρα, και δια τούτο ήρχισε να ετοιμάζη την επιχείρησιν, διότι εθεώρησε τότε ότι ο επιδιωκόμενος σκοπός ήτο άξιος σοβαρωτέρας προσπάθειας εκ μέρους των Αθηναίων. Εζήτησεν ως εκ τούτου επικουρίας από τους συμμάχους των πλησίον μερών και ητοίμαζε το κάθε τι.
Ο Κλέων, εν τω μεταξύ, ο οποίος είχε προηγουμένως αναγγείλει εις τον Δημοσθένη την επικειμένην άφιξίν του, έφθασεν εις την Πύλον επί κεφαλής του στρατού που είχε ζητήσει. Αφού δε συνηντήθησαν η πρώτη των ενέργεια ήτο να στείλουν κήρυκα εις τον επί της ξηράς Πελοποννησιακόν στρατόν και να τους προτείνουν, προς αποφυγήν αιματοχυσίας, να διατάξουν, εάν ήθελαν, τους πολιορκουμένους της Σφακτηρίας να παραδοθούν με τα όπλα των, υπό τον όρον ότι θα τους κρατήσουν υπό απλήν επιτήρησιν, έως ότου φθάσουν εις γενικωτέραν συνεννόησιν.

31. Αι προτάσεις αυταί απερρίφθησαν. Οι Αθηναίοι επερίμεναν ακόμη μίαν ημέραν, και την νύκτα της επομένης, αφού επεβίβασαν όλους τους οπλίτας εις ολίγα πλοία, απέπλευσαν. Ολίγον δε προτού να ξημερώση, απεβιβάσθησαν εις την νήσον και από τα δύο μέρη, δηλαδή και από το πέλαγος και από τον λιμένα, οπλίται οκτακόσιοι περίπου, και προήλασαν τρέχοντες εναντίον του πρώτου φυλακείου. Η διάταξις του εχθρικού στρατού είχεν ως εξής. Εις το πρώτον αυτό φυλακείον έμεναν έως τριάντα οπλίται, το κύριον σώμα του στρατού, υπό την αρχηγίαν του Επιτάδου, ήτο τοποθετημένον πλησίον της πηγής του νερού, εις το κεντρικώτερον και ομαλώτερον μέρος της νήσου, και μικρόν απόσπασμα εφύλαττε την εσχατιάν της νήσου, ακριβώς απέναντι της Πύλου. Το μέρος αυτό όχι μόνον προς την θάλασσαν ήτον απόκρημνον, αλλά και από την ξηράν δυσκόλως ημπορούσε να προσβληθή, καθόσον μάλιστα υπήρχεν εκεί και παλαιόν οχύρωμα κατεσκευασμένον από διαλεκτάς ακατεργάστους πέτρας, το οποίον εσχεδίαζαν οι Λακεδαιμόνιοι να χρησιμοποιήσουν, εάν εξηναγκάζοντο εις εσπευσμένην υποχώρησιν. Τοιαύτη ήτο η διάταξις των δυνάμεων του εχθρού.

32. Οι Αθηναίοι εξολόθρευσαν αμέσως τους φρουρούς του πρώτου φυλακείου, εναντίον του οποίου είχαν προελάσει τρέχοντες. Τους επρόφθασαν μέσα εις τα κρεββάτια των, ή προσπαθούντας να αναλάβουν τα όπλα των, διότι δεν είχαν αντιληφθή την απόβασιν των Αθηναίων, αλλ' ενόμιζαν ότι τα πλοία έπλεαν δια την συνειθισμένην νυκτερινήν περιπολίαν. Με τα χαράγματα, ήρχισε ν' αποβιβάζεται και ο επίλοιπος στρατός, ο οποίος απετελείτο από τους ναύτας εβδομήντα και πλέον πλοίων (εις τα οποία έμειναν μόνον οι κωπηλάται της τελευταίας τάξεως), ο καθείς με τον ιδιαίτερόν του οπλισμόν, από οκτακoσίους τοξότας και όχι ολιγωτέρους πελταστάς, από τους Μεσσηνίους, που είχαν έλθει εις βοήθειαν, και από την φρουράν της Πύλου, εξαιρουμένων εκείνων που έμεναν ως φρουροί του οχυρώματος. Ο Δημοσθένης διήρεσε τον στρατόν του εις τμήματα, από διακοσίους κατά το μάλλον ή ήττον άνδρας έκαστον, τα οποία κατέλαβαν τα υψηλότερα σημεία της νήσου. Σκοπός του ήτο ο εχθρός, περικυκλωμένος από όλα τα μέρη, να περιέλθη εις την μεγίστην δυνατήν αμηχανίαν, και προσβαλλόμενος από παντού με μεγαλυτέρας δυνάμεις να μη γνωρίζη προς ποίον μέρος ν' αντιταχθή. Διότι εάν επετίθετο εναντίον των ευρισκομένων εμπρός, θα τον εκτυπούσαν εκείνοι που ήσαν εις τα νώτα του, εάν δε πάλιν κατά των ευρισκομένων εις την μίαν ή την άλλην πλευράν, θα επλευροκοπείτο από τους παρατεταγμένους εις την αντίθετον. Προς οιανδήποτε άλλωστε διεύθυνσιν και αν επροχώρουν, οι ψιλοί στρατιώται του εχθρού θα ευρίσκοντο πάντοτε εις τα νώτα των, και οι στρατιώται αυτοί ήσαν δυσκαταγώνιστοι, καθόσον, οπλισμένοι με τόξα και ακόντια και λίθους και σφενδόνας, εμάχοντο αποτελεσματικώς από μακρυνήν απόστασιν, αφού ούτε να τους καταδιώξη κανείς ημπορούσε, διότι και κατά την φυγήν υπερτέρουν και μόλις ο εχθρός υπεχώρει, τον κατεδίωκαν, χωρίς να του δίδουν καιρόν ν' ανασάνη. Με τοιαύτας σκέψεις κατήρτισεν ο Δημοσθένης το σχέδιον της αποβάσεως, το οποίον έθετε τώρα εις εφαρμογήν.

33. Όταν οι υπό τας αμέσους διαταγάς του Επιτάδου στρατιώται, οι οποίοι απετέλουν το κύριον μέρος της Πελοποννησιακής δυνάμεως επί της νήσου, είδαν ότι το πρώτον φυλακείον είχεν εξολοθρευθή, και ότι εχθρικός στρατός ήρχετο προς αυτούς, παρετάχθησαν εις τάξιν μάχης και επροχώρησαν εναντίον των Αθηναίων οπλιτών, οι οποίοι ήσαν αντιμέτωποί των, θέλοντες να συμπλακούν μετ' αυτών εκ του συστάδην. Οι ψιλοί όμως στρατιώται, οι οποίοι ευρίσκοντο εις τα πλάγια και τα νώτα των, έβαλλαν εναντίον των και από τα δύο μέρη και δεν τους άφιναν ούτε την τακτικήν εμπειρίαν των να χρησιμοποιήσουν, ούτε τους οπλίτας να πλησιάσουν, οι οποίοι εξ άλλου δεν αντεπεξήρχοντο, αλλ' έμεναν ακίνητοι. Οπουδήποτε όμως οι ψιλοί στρατιώται τους επλησίαζαν πολύ κατά τας επιθέσεις των, οι Λακεδαιμόνιοι τους έτρεπαν εις φυγήν. Εκείνοι όμως και υποχωρούντες εξηκολούθουν να μάχωνται, διότι ευκόλως προελάμβαναν να διαφύγουν και ένεκα του ελαφρού οπλισμού των και διότι το έδαφος ήτο ανώμαλον και δύσβατον, καθό πριν ακατοίκητον, και εις τοιούτο έδαφος η καταδίωξις απέβαινεν αδύνατος δια τους Λακεδαιμονίους, ένεκα του βαρέος οπλισμού των.

34. Αφού ο αμοιβαίος αυτός ακροβολισμός διήρκεσεν ολίγην ώραν, οι Λακεδαιμόνιοι δεν ήσαν πλέον εις θέσιν να εξορμούν με την ιδίαν αποφασιστικότητα προς τα σημεία από τα οποία ο εχθρός τους επετίθετο. Οι ψιλοί στρατιώται, αντιθέτως, εννόησαν ότι η άμυνά των ήρχισεν ήδη να χαλαρώνεται. Η θέα της καταφανώς μεγάλης αριθμητικής υπεροχής των τους ενεθάρρυνε περισσότερον από κάθε άλλο. Βλέποντες, άλλωστε, ότι αι απώλειαί των εξ αρχής ήσαν πολύ μικρότεραι από ό,τι επερίμεναν, εξοικειώθησαν ολίγον κατ' ολίγον με την ιδέαν ότι οι αντίπαλοί των είναι ολιγώτερον φοβεροί παρ' όσον εφαίνοντο κατά την στιγμήν της αποβάσεως, όταν το φρόνημά των ήτο εξησθενημένον από την σκέψιν ότι επρόκειτο ν' αντιμετωπίσουν Λακεδαιμονίους. Εμπνευσθέντες λοιπόν από αισθήματα καταφρονήσεως απέναντί των, ώρμησαν όλοι μαζύ εναντίον των με μεγάλας κραυγάς, ρίπτοντες εναντίον των λίθους και βέλη ακόντια, ό,τι έκαστος είχε προχειρότερον. Ο αλαλαγμός που συνώδευε την επίθεσιν κατέπληξε τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι ήσαν ασυνείθιστοι εις τοιούτο είδος μάχης. Επειδή άλλωστε εσηκώνοντο ουρανομήκη σύννεφα κονιορτού από το προσφάτως καέν δάσος, ήτο αδύνατον να διακρίνη κανείς εμπρός του, ένεκα των βελών και λίθων που ερρίπτοντο πυκνά εις το μέσον του κονιορτού. Ως εκ τούτου, ο άγων από την στιγμήν αυτήν ήρχισε να γίνεται κρίσιμος δια τους Λακεδαιμονίους, διότι οι θώρακές των, οι οποίοι ήσαν από πίλημα, δεν τους επροστάτευαν απότα βέλη, τα δε δόρατα που εκτυπούσαν επάνω των έσπαζαν και σφηνούμενα επάνω εις τας ασπίδας, έπλητταν τους άνδρας. Ού-τε ήξευραν πλέον τι να κάμουν, αφού δεν ημπορούσαν να διακρίνουν εξ αποστάσεως, ούτε ν' ακούσουν τα παραγγέλματα, τα οποία κατεπνίγοντο από τους εχθρικούς αλαλαγμούς, και ο κίνδυνος τους περιεστοίχιζεν από όλα τα μέρη και δεν έβλεπαν κανέν μέσον αμύνης που να τους δίδη ελπίδα σωτηρίας.

35. Τέλος, όταν ο αριθμός των τραυματιών των ήρχισε να εξογκώνεται, λόγω του ότι περιεστρέφοντο διαρκώς εις το ίδιον μέρος, επύκνωσαν τας τάξεις των και υπεχώρησαν προς το οχύρωμα της εσχατιάς της νήσου, το οποίον δεν απείχε πολύ και το οποίον εφύλαττεν ιδικόν των απόσπασμα. Αλλά την στιγμήν που ήρχισαν να υποχωρούν, οι ψιλοί στρατιώται, αντλήσαντες νέον θάρρος, επέπεσαν κατ' αυτών με πολύ μεγαλυτέρους παρά πριν αλαλαγμούς, και εφόνευαν όσους από τους Λακεδαιμονίους συνελάμβαναν κατά την υποχώρησιν. Οι πολλοί όμως επρόφθασαν να καταφύγουν εις το οχύρωμα, όπου παρετάχθησαν με την εκεί φρουράν, αποφασισμένοι να υπερασπίσουν κάθε ευπρόσβλητον σημείον. Οι Αθηναίοι τους κατεδίωξαν, αλλ' ένεκα της οχυρότητος της θέσεως, δεν ημπορούσαν να τους υπερφαλαγγίσουν και τους κυκλώσουν, ως εκ τούτου δ' επεχείρησαν να τους εκτοπίσουν δι' επιθέσεως κατά μέτωπον. Επί πολλήν ώραν, το μεγαλύτερον τωόντι μέρος της ημέρας, οι δύο αντίπαλοι, μολονότι ταλαιπωρούμενοι από την μάχην, την δίψαν και την θερμότητα του ηλίου, αντείχαν προσπαθούντες, οι μεν Αθηναίοι να εκτοπίσουν τους Λακεδαιμονίους από τα υψώματα, αυτοί δε να μη ενδώσουν. Η άμυνα των Λακεδαιμονίων, άλλωστε, ήτο τώρα ευκολωτέρα παρά πριν, διότι δεν ημπορούσαν να κυκλωθούν από τα πλάγια.

36. Ο αγών δεν εφαίνετο να έχη τέλος, όταν ο αρχηγός των Μεσσηνίων απηυθύνθη προς τον Κλέωνα και τον Δημοσθένη και τους είπεν ότι οι κόποι των πηγαίνουν χαμένοι, αλλ' ότι αν θέλουν να του δώσουν μερικούς τοξότας και άλλους ψιλούς στρατιώτας, δια να επιχειρήση να έλθη εις τα νώτα του εχθρού από οιονδήποτε δρόμον εύρη, αυτός αναλαμβάνει να εκβιάση το αποτέλεσμα τούτο. Αφού δε του έδωσαν ό,τι εζήτησεν, εξεκίνησε από μέρος, από το οποίον οι άνδρες του ήσαν αθέατοι εις τον εχθρόν, και εσκαρφάλωνε διαρκώς από τα μέρη, όπου το κρημνώδες έδαφος το επέτρεπε, διευθυνόμενος εις μίαν θέσιν, την οποίαν οι Λακεδαιμόνιοι, εμπιστευόμενοι εις την φυσικήν της οχυρότητα, δεν εφύλατταν. Και ύστερον από μακρούς και δυσκόλους ελιγμούς, κατώρθωσε, πριν τον αντιληφθούν, να παρουσιασθή αιφνιδίως εις τα νώτα των, επάνω εις το ύψωμα. Η εμφάνισίς του κατετρόμαξε τους εχθρούς δια το απροσδόκητόν της, ενώ οι Αθηναίοι οι οποίοι την επερίμεναν, επήραν νέον θάρρος. Από την στιγμήν αυτήν, οι Λακεδαιμόνιοι, προσβαλλόμενοι και από τα δύο μέρη, ευρέθησαν εις την ιδίαν θέσιν που είχαν ευρέθη και οι προπάτορές των εις τας Θερμοπύλας, διότι, εάν επιτρέπεται να συγκρίνωμεν τα μικρά με τα μεγάλα, και εκείνοι τότε εξωλοθρεύθησαν, διότι οι Πέρσαι τους περιεκύκλωσαν από την ατραπόν, και αυτοί τώρα έπαθαν το ίδιον. Υφιστάμενοι ήδη επίθεσιν και από τα δύο μέρη, δεν αντείχαν πλέον, αλλ' αγωνιζόμενοι ολίγοι εναντίον πολλών και εξησθενημένοι σωματικώς από την ανεπάρκειαν της τροφής ήρχισαν να υποχωρούν. Οι Αθηναίοι, επομένως, ήσαν ήδη κύριοι των προσβάσεων.

37. Ο Κλέων και ο Δημοσθένης, αντιληφθέντες ότι αν οι Λακεδαιμόνιοι υπεχώρουν, έστω και επ' ελάχιστον ακόμη, θα εξωλοθρεύοντο από τον Αθηναϊκόν στρατόν, ενώ αυτοί ήθελαν να τους φέρουν ζωντανούς εις τας Αθήνας, έπαυσαν την μάχην και συνεκράτησαν τον στρατόν των, με την ελπίδα ότι εάν τους προσκαλέσουν να παραδοθούν, ημπορούσε να καμφθή το θάρρος των και να υποκύψουν απέναντι του επικειμένου κινδύνου. Τους επρότειναν επομένως δια κήρυκος να παραδοθούν με τα όπλα των εις την απόλυτον διάκρισιν των Αθηναίων.

38.

Παράδοσις των Λακεδαιμονίων εις τους Αθηναίους

Άμα οι Λακεδαιμόνιοι ήκουσαν την πρότασιν, οι πλείστοι εξ αυτών κατέβασαν τας ασπίδας των και ανέσεισαν τα χέρια, εις ένδειξιν αποδοχής. Αφού δε συνωμολογήθη ανακωχή, ήλθαν εις προσωπικάς διαπραγματεύσεις, ο Κλέων και ο Δημοσθένης με τον αντιπρόσωπον των πολιορκουμένων Στύφωνα, υιόν του Φάρακος. Από τους προηγουμένους αρχηγούς, ο πρώτος, ο Επιτάδας, είχε φονευθή, ο Ιπποκράτης, που ήτο διωρισμένος αναπληρωτής του, ήτο εξηπλωμένος κατά γης μεταξύ των νεκρών, και εθεωρείτο ως νεκρός, αν και έζη ακόμη, και ο Στύφων ήτο διωρισμένος κατά τον νόμον τρίτος, δια ν' αναλάβη την αρχηγίαν, εν περιπτώσει ατυχήματος των δύο άλλων. Ούτος τότε, εξ ονόματος του στρατού του, εδήλωσεν ότι επιθυμούν να στείλουν απεσταλμένον προς τους επί της ξηράς Λακεδαιμονίους, δια να ζητήσουν οδηγίας περί του πρακτέου. Οι Αθηναίοι όμως δεν επέτρεψαν να σταλή κανείς από αυτούς, αλλά προσεκάλεσαν οι ίδιοι τους επί της ξηράς να στείλουν τοιούτους απεσταλμένους, οι οποίοι επήγαν και ήλθαν δύο ή τρεις φοράς. Ο τελευταίος απεσταλμένος των επί της στερεάς Λακεδαιμονίων έφερε την εξής απάντησιν. "Οι Λακεδαιμόνιοι σας παραγγέλλουν ν' αποφασίσετε σεις οι ίδιοι περί εαυτών, αρκεί να μη κάμετε τίποτε το ατιμωτικόν". Εκείνοι, αφού συνεσκέφθησαν αναμεταξύ των, παρεδόθησαν με τα όπλα των. Την ημέραν αυτήν και την ακόλουθον νύκτα οι Αθηναίοι τους εφρούρουν. Την επομένην αφού έστησαν τρόπαιον εις την νήσον διένειμαν τους αιχμαλώτους εις τους τριηράρχους προς φύλαξιν και προέβησαν εις όλας τας άλλας προετοιμασίας δια τον απόπλουν. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, έστειλαν κήρυκα και παραλαβόντες τους νεκρούς των τους μετέφεραν εις την στερεάν. Ο αριθμός των νεκρών και των αιχμαλώτων είχεν ως εξής. Το σύνολον των οπλιτών, που είχαν αποβιβασθή εις την νήσον, ήσαν τετρακόσιοι είκοσι το όλον. Εκ τούτων, διακόσιοι ενενήντα δύο μετεφέρθησαν εις Αθήνας ως αιχμάλωτοι και οι λοιποί είχαν φονευθή. Από τους αιχμαλώτους, Σπαρτιάται ήσαν εκατόν είκοσι περίπου. Αι απώλειαι των Αθηναίων ήσαν ολίγαι, διότι μάχη εκ του συστάδην δεν είχε λάβει χώραν.

39. Η πολιορκία, από την ημέραν της ναυμαχίας έως την ημέραν της μάχης που έγινεν εις την νήσον, διήρκεσεν εβδομήντα δύο το όλον ημέρας. Κατά την διάρκειαν των είκοσι περίπου ήμερων που οι πρέσβεις απουσίασαν, προς διαπραγμάτευσιν συνεννοήσεως, οι πολιορκούμενοι επεσιτίζοντο κανονικώς, αλλά κατά το επίλοιπον διάστημα διετρέφοντο από τα λαθραίως εισαγόμενα τρόφιμα. Και ποσότης μάλιστα σίτου ευρέθη εις την νήσον μετά την παράδοσιν και άλλα τρόφιμα που είχαν περισσεύσει, διότι ο αρχηγός Επιτάδας έδιδεν εις τους στρατιώτας μικροτέρας μερίδας από ό,τι του επέτρεπαν τα μέσα του.
Οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι απέσυραν τώρα πλέον τον στρατόν των από την Πύλον και επέστρεψαν εις τα ίδια, και η υπόσχεσις του Κλέωνος, μολονότι τρελλή, επραγματοποιήθη, διότι εντός είκοσι ημερών, όπως είχεν υποσχεθή, έφερε τους πολιορκουμένους εις τας Αθήνας.

40. Κανέν, τωόντι, γεγονός του πολέμου δεν επροξένησε μεγαλυτέραν από αυτό έκπληξιν μεταξύ των Ελλήνων. Διότι ο κόσμος είχε την αξίωσιν από τους Λακεδαιμονίους να μη παραδίδωνται ούτε από πείναν ούτε από καμμίαν άλλην ανάγκην, αλλά ν' αποθνήσκουν με τα όπλα εις χείρας, μαχόμενοι όπως ημπορούσαν. Κανείς δεν επίστευεν ότι εκείνοι που παρέδωσαν τα όπλα των ήσαν άνθρωποι όμοιοι, με τους φονευθέντας. Και όταν βραδύτερον, εις κάποιαν περίστασιν, εις από τους συμμάχους των Αθηναίων ηρώτησεν ένα από τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας, με σκοπόν να τον πειράξη, εάν οι φονευθέντες συναγωνισταί του ήσαν όλοι γενναίοι και καθώς πρέπει, εκείνος απήντησεν ότι η άτρακτος, εννοών με την λέξιν αυτήν το βέλος, θα είχε τωόντι, μεγάλην αξίαν, εάν διέκρινε τους γενναίους, υπαινιττόμενος με αυτό, ότι οι λίθοι και τα βέλη εφόνευαν αδιακρίτως όσους έτυχε να κτυπήσουν.

41. Μετά την άφιξιν των αιχμαλώτων, οι Αθηναίοι απεφάσισαν να τους κρατήσουν εις δεσμωτήριον, έως ότου φθάσουν εις συνεννόησιν με τους Πελοποννησίους, αλλ' εάν οι τελευταίοι εισέβαλλαν προηγουμένως εις την Αττικήν, θα τους έβγαζαν από την φυλακήν και θα τους εθανάτωναν. Εγκατέστησαν επίσης φρουράν εις την Πύλον, και οι Μεσσήνιοι της Ναυπάκτου, θεωρούντες το έδαφος τούτο ως πατρίδα των (διότι η Πύλος αποτελεί μέρος του παλαιού Μεσσηνιακού εδάφους), από τους ιδικούς των, οι οποίοι ελεηλάτουν την Λακωνικήν και επροξένουν μεγάλας ζημίας εις τους κατοίκους, καθόσον ωμίλουν την ιδίαν με αυτούς γλώσσαν. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, οι οποίοι δεν είχαν έως τότε δοκιμάσει εις βάρος των τας ταλαιπωρίας τοιούτου ληστρικού πολέμου, όταν είδαν ότι και οι Είλωτες ήρχισαν ν' αυτομολούν εις την Πύλον, εφοβήθησαν μήπως με βίαια κινήματα επιδιωχθή σοβαρά πολιτική μεταβολή εις την χώραν των, και έφεραν βαρέως την κατάστασιν αυτήν. Αλλά μολονότι δεν ήθελαν ν' αντιληφθούν οι Αθηναίοι τας ανησυχίας των, εξηκολούθουν να στέλλουν πρεσβείας προς αυτούς, προσπαθούντες να επιτύχουν την απόδοσιν και της Πύλου και των αιχμαλώτων. Αλλά των Αθηναίων αι απαιτήσεις εμεγάλωναν διαρκώς, και μολονότι ήλθαν αλλεπάλληλοι πρεσβείαι, όλαι απεπέμποντο άπρακτοι. Τοιαύτη υπήρξεν η πορεία των γεγονότων της Πύλου.

42.

Εκστρατεία των Αθηναίων εις την Κορινθίαν

Κατά την διάρκειαν του ιδιου θέρους και ευθύς μετά τ' ανωτέρω γεγονότα, οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν εναντίον της Κορινθίας με στόλον ογδοήντα πλοίων, με δύο χιλιάδας ιδικούς των οπλίτας και διακοσίους ιππείς, οι οποίοι επεβιβάσθη-σαν εις ιππαγωγά πλοία. Εις την εκστρατείαν, της οποίας αρχηγός ήτο ο Νικίας, υιός του Νυκηράτου, με δύο άλλους, έλαβαν μέρος και στρατιωτικά αποσπάσματα της Μιλήτου, της Άνδρου και της Καρύστου. Ο στόλος προσήγγισε, μόλις εχάραζε, εις την μεταξύ της Χερσονήσου και του Ρείτου παραλίαν, της οποίας υπέρκειται ο Σολύγειος λόφος. Εις τον λόφον αυτόν είχαν εγκατασταθή τον παλαιόν καιρόν οι Δωριείς και επολέμουν εναντίον των Αιολέων, οι οποίοι κατώκουν την Κόρινθον, σώζεται δ' ακόμη και σήμερον επ' αυτού κωμόπολις, ονομαζομένη Σολύγεια. Από την παραλίαν, όπου προσήγγισεν ο στόλος, η κωμόπολις αυτή απέχει δώδεκα στάδια, η Κόρινθος εξήντα και ο Ισθμός είκοσι. Οι Κορίνθιοι, πληροφορηθέντες προηγουμένως από το Άργος την επικειμένην εισβολήν του Αθηναϊκού στρατού είχαν από πολλάς ημέρας συγκεντρωθή όλοι εις τον Ισθμόν, εκτός από εκείνους που κατώκουν έξω από αυτόν και πεντακοσίων επίσης στρατιωτών που απουσίαζαν εις Αμπρακίαν και Λευκάδα, προς προστασίαν των πόλεων αυτών. Όλοι ανεξαιρέτως οι άλλοι εφρούρουν, δια να ιδούν που θα απεβιβάζοντο οι Αθηναίοι, οι οποίοι όμως διέφυγαν την προσοχήν των, καταπλεύσαντες πριν εξημερώση ακόμη. Οι Κορίνθιοι, ευθύς ως έμαθαν την είδησιν δι' οπτικού σήματος, αφίσαντες το ήμισυ του στρατού των εις τας Κεγχρεάς, εκ φόβου μήπως οι Αθηναίοι επιτεθούν κατά του Κρομμυώνος, έσπευσαν με το άλλο ήμισυ δια να τους αποκρούσουν.

43. Ο Βάττος, εις από τους δύο παρόντας εις την μάχην Κορινθίους στρατηγούς, επήρεν απόσπασμα του στρατού και ήλθεν εις την Σολύγειαν, η οποία ήτο ατείχιστος, δια να την προστατεύση. Ο άλλος στρατηγός, ο Λυκόφρων, επί κεφαλής του επίλοιπου στρατού, ήρχισε την μάχην. Οι Κορίνθιοι προσέβαλαν πρώτον το δεξιόν κέρας, το οποίον είχεν αποβιβασθή ευθύς και ακριβώς εμπρός από την Χερσόνησον, και έπειτα και τον άλλον στρατόν των Αθηναίων. Η μάχη ήτο πεισματώδης και διεξήγετο καθ' όλον το μέτωπον σώμα με σώμα. Το δεξιόν κέρας των Αθηναίων και οι Καρύστιοι, οι οποίοι ήσαν παρατεταγμένοι εις το άκρον δεξιόν, εδέχθησαν την επίθεσιν των Κορινθίων, χωρίς να κλονισθούν, και τους απώθησαν μάλιστα, μολονότι με δυσκολίαν. Οι Κορίνθιοι υπεχώρησαν προς ένα ξηρότοιχον και επειδή το μέρος ήτο κατωφερικόν, ήρχισαν να λιθοβολούν τους Αθηναίους, οι οποίοι ευρίσκοντο προς τα κάτω, έψαλαν τον παιάνα και τους επετέθησαν εκ νέου. Εκείνοι εδέχθησαν την επίθεσιν, χωρίς να κλονισθούν, και η μάχη διεξήγετο πάλιν σώμα με σώμα. Απόσπασμα Κορινθίων, το οποίον έσπευσεν εις ενίχυσιν του αριστερού των κέρατος, ηνάγκασε το δεξιόν των Αθηναίων να υποχωρήση και τους κατεδίωξε δραστηρίως μέχρι της θαλάσσης. Αλλά μόλις έφθασαν εις τα πλοία, έστρεψαν πάλιν οι Αθηναίοι και οι Καρύστιοι εναντίον του εχθρού. Ο επίλοιπος στρατός των δύο μερών εξηκολούθει να μάχεται χωρίς διακοπήν, το δεξιόν ιδίως κέρας των Κορινθίων, υπό την αρχηγίαν του Λυκόφρονος, προσεπάθει ν' αποκρούση το αριστερόν των Αθηναίων, διότι εφοβείτο ότι οι Αθηναίοι θα επιτεθούν εναντίον της Σολυγείας.

44. Επί πολλήν ώραν αντείχαν και οι δύο, χωρίς να υποχωρή ο ένας απέναντι του άλλου. Επί τέλους, οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν το πλεονέκτημα της συμπράξεως ιππικού, που εστερούντο οι αντίπαλοί των, απώθησαν το δεξιόν των Κορινθίων και τους ηνάγκασαν να υποχωρήσουν προς τον Σολύγειον λόφον, όπου εστάθμευσαν, και δεν κατέβαιναν εκείθεν, ησυχάζοντες. Τας μεγαλυτέρας απωλείας έπαθαν οι Κορίνθιοι, κατά την ήτταν αυτήν του δεξιού των. Μεταξύ δε των φονευθέντων ήτο και ο στρατηγός Λυκόφρων. Ο επίλοιπος στρατός, χωρίς να καταδιωχθή πολύ και χωρίς να λάβη η υποχώρησίς του τον χαρακτήρα εσπευσμένης φυγής, αφού ηναγκάσθη να υποχωρήση, επέστρεψεν εις τα υψώματα, όπου και εγκατεστάθη. Οι Αθηναίοι, βλέποντες ότι ο εχθρός δεν επανήρχετο προς επανάληψιν της μάχης, έστησαν αμέσως τρόπαιον, και ήρχισαν να σκυλεύουν τους νεκρούς των εχθρών και συλλέγουν τους ιδικούς των. Εν τω μεταξύ, το ήμισυ του Κορινθιακού στρατού, που είχε μείνει στρατοπεδευμένον εις τας Κεγχρεάς, δια ν' αποκρούση ενδεχομένη ν απόβασιν των Αθηναίων εναντίον του Κρομμυώνος, ημποδίζετο από το όρος Όνειον να ίδουν την μάχην. Αλλ' άμα ως είδαν τον κονιορτόν που εσηκώνετο, και εννόησαν τι συμβαίνει έτρεξαν ευθύς εις βοήθειαν. Το ίδιον άλλωστε έκαμαν, άμα είδαν τα γενόμενα, και οι πρεσβύτεροι των Κορινθίων, οι οποίοι είχαν μείνει εις την πόλιν. Οι Αθηναίοι, βλέποντες τους επερχόμενους αθρόους και νομίσαντες ότι ήρχετο προς τους Κορινθίους επικουρία από τους Πελοποννησίους των πλησιεστέρων μερών, επέστρεψαν εσπευσμένως εις τον στόλον των, μαζύ με τα σκύλα και τους νεκρούς των, εκτός δύο, τους οποίους εγκατέλειψαν, διότι δεν ημπόρεσαν να τους εύρουν. Αφού δ' επεβιβάσθησαν εις τα πλοία, διεπεραιώθησαν εις παρακείμενα νησιά, και στείλαντες από εκεί κήρυκα, εζήτησαν την άδειαν και παρέλαβαν τους εγκαταλειφθέντας νεκρούς των. Κατά την μάχην εφονεύθησαν διακόσιοι δώδεκα Κορίνθιοι και από τους Αθηναίους όχι ολιγότεροι από πενήντα.

45. Οι Αθηναίοι απέπλευσαν από τας νήσους και την ιδίαν ημέραν ηγκυροβόλησαν εις τον Κρομμυώνα, ο οποίος ανήκει εις την περιφέρειαν της Κορίνθου και απέχει, από την πόλιν αυτήν εκατόν είκοσι στάδια. Αφού δε ηρήμωσαν την χώραν, διανυκτέρευσαν εκεί. Την επομένην, έπλευσαν κατά μήκος της ακτής, και αφού πρώτον ενήργησαν απόβασιν μικράς διαρκείας εις την περιφέρειαν της Επιδαύρου, ήλθαν ύστερον εις τα Μέθανα, τα οποία κείνται μεταξύ Επιδαύρου και Τροιζήνος, και αφού κατέλαβαν τον Ισθμόν της χερσονήσου, όπου κείται, τον απεχώρισαν από την στερεάν δια τείχους. Και εγκαταστήσαντες φρουράν, ενήργουν του λοιπού ληστρικάς επιδρομάς εις τας περιφερείας της Τροιζήνος, της Αλιάδος και της Επιδαύρου. Αφού δε συνεπληρώθη το τείχος του ισθμού, επέστρεψαν με τον στόλον των εις τα ίδια.

46.

Τέλος του εμφυλίου πολέμου εις την Κέρκυραν

Την ιδίαν εποχήν που τα γεγονότα αυτά ελάμβαναν χώραν, ο Ευρυμέδων και ο Σοφοκλής απέπλευσαν με την μοίραν του Αθηναϊκού στόλου από την Πύλον δια την Σικελίαν. Όταν έφθασαν εις την Κέρκυραν, ηνώθησαν με τους Κερκυραίους της πόλεως και εξεστράτευσαν εναντίον των επί του όρους Ιστώνης εγκατεστημένων ολιγαρχικών, οι οποίοι μετά την επανάστασιν επέστρεψαν εις την νήσον, όπως διηγήθην ήδη, έγιναν κύριοι της υπαίθρου χώρας και επροξένουν μεγάλας ζημίας. Το οχύρωμά των εκυριεύθη εξ εφόδου. Οι ίδιοι όμως κατέφυγαν αθρόοι επάνω εις ύψωμα και εσυνθηκολόγησαν, υπό τον όρον να παραδώσουν τους μισθοφόρους στρατιώτας και τα όπλα των και δεχθούν ό,τι ο Αθηναϊκός λαός θ' αποφασίση περί της τύχης των. Οι στρατηγοί τους μετέφεραν εις την νήσον Πτυχίαν, δια να κρατηθούν εκεί, έως ότου σταλούν εις τας Αθήνας, με την συμφωνίαν ότι δεν θα πάθουν τίποτε, αλλά και υπό τον όρον ότι αν κανείς συλληφθή προσπαθών να φύγη, η συμφωνία θα εθεωρείτο αυτοδικαίως άκυρος δι' όλους. Οι αρχηγοί της δημοκρατικής μερίδος των Κερκυραίων όμως φοβούμενοι ότι όταν μεταφερθούν εις Αθήνας, οι Αθηναίοι δεν θα τους θανατώσουν, έστησαν την εξής παγίδα. Προσποιούμενοι ενδιαφέρον, έστειλαν εις την νήσον Πτυχίαν, χωρίς να φανούν οι ίδιοι, φίλους μερικών κρατουμένων, τους οποίους ωδήγησαν να τους είπουν ότι το καλλίτερον δι' αυτούς ήτο να δραπετεύσουν άνευ αναβολής, και ότι οι ίδιοι αναλαμβάνουν να τους έχουν έτοιμον πλοίων, διότι οι στρατηγοί των Αθηναίων, όπως τους εβεβαίωναν, επρόκειτο να τους παραδώσουν εις τους δημοκρατικούς της Κερκύρας.

47. Η παγίς επέτυχε. Το πλοίον ητοιμάσθη. Αλλ' οι παγιδευθέντες συνελήφθησαν την ώραν που εξέπλεαν. Επομένως, η συμφωνία ηκυρώθη αυτοδικαίως και όλοι οι κρατούμενοι παρεδόθησαν εις την Κερκυραϊκήν κυβέρνησιν. Εκείνο όμως που συνετέλεσε προ πάντων δια να πιστευθή το πρόσχημα και οι επινοήσαντες την επιβουλήν να την θέσουν εις εκτέλεσιν χωρίς φόβον ήτο το γεγονός, ότι όλος ο κόσμος εννοούσεν ότι οι Αθηναίοι στρατηγοί, ηναγκασμένοι αυτοί να πλεύσουν εις την Σικελίαν, δεν ήθελαν η μεταφορά των αιχμαλώτων εις τας Αθήνας να γίνη από άλλους, οι οποίοι και θα επωφελούντο της τιμής ότι τους μετέφεραν εκεί. Όταν τους παρέλαβαν, οι Κερκυραίοι τους ενέκλεισαν εντός ευρυχώρου οικοδομής. Έπειτα τους έβαζαν απ' εκεί ανά είκοσι και τους ηνάγκαζαν, δεμένους τον ένα με τον άλλον, να βαδίζουν δια μέσου δύο στοίχων οπλιτών, οι οποίοι ήσαν παρατεταγμένοι από τα δύο μέρη, και οσάκις έβλεπαν κανένα εχθρόν των, τον εκτύπων και τον εμαχαίρωναν, ενώ άλλοι ροπαλοφόροι, βαδίζοντες δίπλα των, ηνάγκαζαν τους καθυστερούντας να ταχύνουν το βήμα των.

48. Εξήντα περίπου από τους αιχμαλώτους έβγαλαν κατ' αυτόν τον τρόπον και εφόνευσαν, πριν εννοηθούν από τους λοιπούς κρατουμένους, οι οποίοι υπέθεταν ότι τους έβγαζαν δια να τους μεταφέρουν κάπου αλλού. Όταν όμως έμαθαν τα συμβάντα από κάποιον που τους εφανέρωσε, επεκαλέσθησαν την παρέμβασιν των Αθηναίων και τους εξώρκιζαν, εάν θέλουν τον θάνατόν των, να τους φονεύσουν οι ίδιοι. Ηρνούντο επίσης να εξέλθουν του λοιπού από την οικοδομήν και εδήλωσαν ότι αν ημπορέσουν δεν θ' αφίσουν κανένα να εισέλθη. Οι Κερκυραίοι, εν τούτοις, δεν εσκέφθησαν ούτε οι ίδιοι να παραβιάσουν τας θύρας. Ανέβησαν όμως εις την στέγην, ήνοιξαν την οροφήν, και ήρχισαν να ρίπτουν εναντίον των κεραμίδια και τους τοξεύουν κάτω. Οι αιχμάλωτοι επροφυλάσσοντο όπως ημπορούσαν, και συγχρόνως πολλοί ήρχισαν ν' αυτοκτονούν, άλλοι εμπήγοντες εις τον λαιμόν των τα βέλη, τα οποία ετόξευαν οι αντίπαλοι εναντίον των, άλλοι απαγχονιζόμενοι με σχοινιά, τα οποία αφήρουν από μερικά κρεββάτια που έτυχε να ευρίσκωνται εκεί, ή με λωρίδας, καμωμένας από ενδύματά των. Τούτο εξηκολούθησε τωόντι κατά το μεγαλύτερον μέρος της νυκτός, διότι η νυξ είχεν επέλθει κατά την διάρκειαν της συμφοράς των, έως ότου, αυτοκτονούντες με τον ένα ή τον άλλον τρόπον, ή βαλλόμενοι από τους ευρισκομένους επάνω εις την στέγην, εξωλοθρεύθησαν. Όταν εξημέρωσεν, οι Κερκυραίοι τους εστοίβαξαν επάνω εις κάρρα, εις αλλεπάλληλα κατά μήκος και κατά πλάτος στρώματα, και τους μετέφεραν έξω από την πόλιν. Τας γυναίκας, εξ άλλου, όσαι είχαν συλληφθή εντός του οχυρώματος, επώλησαν ως δούλας. Κατά τοιούτον τρόπον εξωλόθρευσεν η δημοκρατική μερίς των Κερκυραίων τους ολιγαρχικούς που είχαν καταφύγει εις την Ιστώνην. Με τον εξολοθρευμόν των, ο εμφύλιος σπαραγμός, ο οποίος διήρκεσε τόσον πολύν καιρόν, έληξεν, όσον αφορά τουλάχιστον τον παρόντα πόλεμον. Διότι, ό,τι απέμεινεν από τους ολιγαρχικούς ήτο πλέον ανάξιον λόγου. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, απέπλευσαν, σύμφωνα με το αρχικόν δρομολόγιόν των, εις Σικελίαν, όπου συνέχισαν τας εχθροπραξίας, από κοινού με τους εκεί συμμάχους των.

49.

Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν το Ανακτόριον

Όταν ετελείωνε το θέρος, η Αθηναϊκή φρουρά της Ναυπάκτου και οι Ακαρνάνες εξεστράτευσαν κατά του Ανακτορίου, πόλεως Κορινθιακής κειμένης εις την είσοδον του Αμπρακικού κόλπου, και την κατέλαβαν δια προδοσίας των κατοίκων. Οι Ακαρνάνες, ακολούθως, διώξαντες τους Κορινθίους, κατώκησαν οι ίδιοι του λοιπού το Ανακτόριον, με αποίκους τους οποίους έστειλαν από τα διάφορα τμήματα της ομοσπονδίας των. Με τα γεγονότα αυτά έληξε το θέρος.

50.

Οι Αθηναίοι συλλαμβάνουν Πέρσην απεσταλμένον προς τους Λακεδαιμονίους

Κατά τον επόμενον χειμώνα, ο Αριστείδης, υιός του Αρχίππου, εις από τους αρχηγούς των Αθηναϊκών πλοίων, τα οποία είχαν σταλή προς είσπραξιν των καθυστερουμένων φόρων των συμμάχων, συνέλαβεν εις την Ηιόνα, πλησίον του Στρυμόνος, τον Πέρσην Αρταφέρνη, ο οποίος μετέβαινεν εις την Λακεδαίμονα ως απεσταλμένος του Βασιλέως. Αφού τον μετέφεραν εις Αθήνας, οι Αθηναίοι διέταξαν την μετάφρασιν της επιστολής, την οποίαν έφερε και η οποία ήτο γραμμένη με Ασσυριακούς χαρακτήρας, και την ανέγνωσαν. Μεταξύ πολλών άλλων ζητημάτων, τα οποία εθίγοντο εις αυτήν, σπουδαιοτάτη ήτο δήλωσις του Βασιλέως προς τους Λακεδαιμονίους, ότι δεν εννοεί τι ζητούν, διότι, μολονότι ήλθαν πολλοί πρέσβεις προς αυτόν, κανείς δεν συνεφώνει με τον άλλον. Επομένως, εάν θέλουν να εξηγηθούν σαφώς, να στείλουν προς αυτόν αντιπροσώπους των μαζί με τον Αρταφέρνη. Τον Αρταφέρνη αυτόν, συνοδευόμενον από πρέσβεις, απέστειλαν ακολούθως οι Αθηναίοι δια τριήρους εις την Έφεσον. Επειδή όμως ο βασιλεύς Αρταξέρξης, υιός του Ξέρξου, είχεν αποθάνει κατά τη εποχήν εκείνην, οι πρέσβεις, μαθόντες τούτο κατά την εκεί άφιξίν των, επέστρεψαν εις Αθήνας.

51.

Οι Χίοι κατεδαφίζουν τα τείχη των κατ' απαίτησιν των Αθηναίων

Κατά τον ίδιον χειμώνα, κατηδάφισαν και οι Χίοι το τείχος που είχαν νεωστί κατασκευάσει συνεπεία απαιτήσεως των Αθηναίων, οι οποίοι τους υπώπτευαν ότι σχεδιάζουν ν' αποστατήσουν. Επέτυχαν όμως προηγουμένως από τους Αθηναίους επίσημον εγγύησιν και υπόσχεσιν ότι δεν θα πάθουν τίποτε. Συγχρόνως έληξεν ο χειμών και μαζί με αυτόν έληξε το έβδομον έτος του πολέμου, του οποίου την ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 8ον : 424 - 423 π.Χ.

52.

Δράσις των φυγάδων της Μυτιλήνης

Εις την αρχήν του επομένου θέρους έλαβε χώραν μερική έκλειψις του ηλίου, κατά την πρώτην ημέραν του σεληνιακού μηνός, και κατά το πρώτον δεκαήμερον του ιδίου σεισμός.
Οι περισσότεροι φυγάδες της Μυτιλήνης και της λοιπής Λέσβου, χρησιμοποιούντες ως ορμητήριον την απέναντι στερεάν, εστρατολόγησαν μισθοφόρους και από τα πέριξ μέρη και από την Πελοπόννησον, και κατέλαβαν το Ροίτειον, το οποίον όμως απέδωσαν πάλιν, χωρίς να προξενήσουν καμμίαν ζημίαν, αφού έλαβαν ως λύτρα δύο χιλιάδας στατήρας της Φωκαίας. Ακολούθως, εξεστράτευσαν εναντίον της Αντάδρου και κατέλαβαν την πόλιν δια προδοσίας των κατοίκων. Το σχέδιόν των ήτο να ελευθερώσουν και τας άλλας πόλεις, τας ονομαζομένας Ακταίας αι οποίαι ανήκαν πριν εις τους Μυτιληναίους, αλλά κατείχοντο ήδη από τους Αθηναίους, προ πάντων όμως ενδιεφέροντο δια την Άντανδρον. Ήτο τωόντι εύκολος η εκεί κατασκευή πλοίων και άλλων πολεμικών ειδών, ένεκα της αφθονίας της ξυλείας, την οποίαν εξησφάλιζε το γεγονός ότι η πόλις κείται εις τους πρόποδας της Ίδης. Και το σχέδιόν των ήτο, αφού ενισχύσουν την οχύρωσίν της, να την χρησιμοποιήσουν ως κατάλληλον ορμητήριον, όχι μόνον δια να βλάπτουν την πλησίον κειμένην Λέσβον, αλλά και δια να γίνουν κύριοι των Αιολικών πόλεων της στερεάς. Την εκτέλεσιν των σχεδίων τούτων επρόκειτο ήδη να ετοιμάσουν.

53.

Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν τα Κύθηρα

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, οι Αθηναίοι υπό την αρχηγίαν του Νικίου, υιού του Νικηράτου, του Νικοστράτου, υιού του Διειτρέφους, και του Αυτοκλέους, υιού του Τολμαίου, εξεστράτευσαν εναντίον των Κυθήρων, με εξήντα πλοία δύο χιλιάδας οπλίτας και ολίγους ιππείς, συνοδευόμενοι και από απόσπασμα Μιλησίων και άλλων συμμάχων. Τα Κύθηρα είναι νήσος κειμένη πλησίον της Λακωνικής, απέναντι του Μαλέα. Οι κάτοικοί της είναι Λακεδαιμόνιοι, από τους Περιοίκους, και κατ' έτος εστέλλετο εκεί από την Σπάρτην άρχων, καλούμενος "Κυθηροδίκης". Οι Λακεδαιμόνιοι διετήρουν εκεί φρουράν οπλιτών, την οποίαν ανενέωναν τακτικά, και εδείκνυαν πολύ ενδιαφέρον δια την νήσον. Διότι όχι μόνον εχρησίμευεν ως σταθμός ανεφοδιασμού δια τα εμπορικά πλοία, που ήρχοντο από την Αίγυπτον και την Λιβύην, αλλά και, επειδή εκτείνεται ολόκληρος προς το Σικελικόν και το Κρητικόν πέλαγος, τους επροστάτευε συγχρόνως εναντίον πειρατικών επιδρομών από το μέρος της θαλάσσης, από το οποίον και μόνον ημπορούσε να υποστή λεηλασίας η Λακωνική.

54. Μετά τον κατάπλουν του Αθηναϊκού στόλου εις Κύθηρα, οι Αθηναίοι με δέκα πλοία και δισχιλίους Μιλησίους οπλίτας κατέλαβαν την παραθαλλάσιαν πόλιν Σκάνδειαν. Ο λοιπός στρατός απεβιβάσθη εις το μέρος της νήσου, το απέναντι του Μαλέα, και ήρχισε να προελαύνη κατά της μεσογείου πόλεως των Κυθήρων, και μετ' ολίγον συνήντησεν ολόκληρον την εγχωρίαν δύναμιν στρατοπεδευμένην. Κατά την μάχην, η οποία συνεκροτήθη, οι Κυθήριοι ολίγην μόνον ώραν αντεστάθησαν, έπειτα έστρεψαν τα νώτα και κατέφυγαν εις την μεσόγειον πόλιν και ακολούθως παρεδόθησαν εις τον Νικίαν και τους συναρχηγούς του, αναθέσαντες εις τον Αθηναϊκόν λαόν ν' αποφασίση περί της τύχης των, εξαιρουμένης μόνον της εις θάνατον καταδίκης. Ο Νικίας, άλλωστε, είχεν έλθει προηγουμένως εις διαπραγματεύσεις με μερικούς Κυθηρίους, πράγμα το οποίον και τότε διηυκόλυνε την συνεννόησιν, και βραδύτερον εξησφάλισεν εις τους κατοίκους συμφερωτέρους όρους. Αν έλειπαν, τωόντι, αι διαπραγματεύσεις αυταί, οι Αθηναίοι θα εξετόπιζαν τους Κυθηρίους, όχι μόνον διότι είναι Λακεδαιμόνοι, αλλά και διότι η νήσος κείται εις τόσον επίκαιρον θέσιν απέναντι της Λακωνικής. Μετά την συνθηκολογίαν, οι Αθηναίοι εγκατεστάθησαν οριστικώς εις την παρά τον λιμένα πόλιν της Σκανδείας, έλαβαν όσα άλλα μέτρα ήσαν αναγκαία δια την εξασφάλισιν της νήσου, και έπλευσαν εις την Ασίνην, το Έλος και τας περισσοτέρας άλλας παραλίους πόλεις της Λακωνικής, όπου, ενεργούντες αποβάσεις και καταυλιζόμενοι, εις επίκαιρα σημεία του εδάφους, προέβησαν εις ερήμωσιν της χώρας επί μίαν περίπου εβδομάδα.

55. Μολονότι οι Λακεδαιμόνιοι, βλέποντες ότι οι Αθηναίοι κατέχουν τα Κύθηρα, εφοβήθησαν συγχρόνως ότι θα ενήργουν τοιαύτας αποβάσεις και εις το ιδικόν των ακόμη έδαφος, δεν συνεκέντρωσαν όμως πουθενά τας δυνάμεις των, δια ν' αντιταχθούν. Έστειλαν, εν τούτοις, προς φρούρησιν ισχυρά στρατιωτικά αποσπάσματα εις διάφορα μέρη της χώρας, αναλόγως των αναγκών εκάστου μέρους, και εν γένει έλαβαν πολλά προφυλακτικά μέτρα, διότι εφοβούντο μήπως δια βίαιου κινήματος επιδιωχθή μεταβολή της πολιτειακής καταστάσεως. Είχαν ήδη υποστή την μεγάλην και απροσδόκητον συμφοράν της Σφακτηρίας, η Πύλος και τα Κύθηρα ευρίσκοντο εις χείρας των εχθρών, και ο πόλεμος τους ηπείλει από όλα τα σημεία με ταχέα πλήγματα, κατά των οποίων έγκαιρος προφύλαξις δεν ήτο δυνατή. Ως εκ τούτου, ωργάνωσαν, παρά την συνήθειάν των, σώμα τετρακοσίων ιππέων και τοξοτών. Εις τας πολεμικάς των, εξ άλλου, επιχειρήσεις εδείχθησαν πολύ περισσότερον διστακτικοί τώρα παρά κάθε άλλην προηγουμένην φοράν, λόγω του ότι είχαν περιπλακή εις πόλεμον ναυτικόν, δια τον οποίον η στρατιωτική των προετοιμασία ήτο όλως διόλου ξένη, και μάλιστα εναντίον των Αθηναίων, οι οποίοι την παράλειψιν τολμήματος εθεώρουν πάντοτε ως θετικήν απώλειαν εκείνου, το οποίον κατά την ιδέαν των ημπορούσε να κατορθωθή. Συγχρόνως, τα απροσδόκητα πλήγματα της τύχης, τα οποία επήλθαν τόσον πολλά εις διάστημα τόσον ολίγον, τους κατετρόμαξαν, και κατείχοντο από τον φόβον μήπως περιπέσουν και πάλιν εις συμφοράν καθώς εκείνην της Σφακτηρίας. Δι' αυτό δε και έγιναν ατολμότεροι εις το ν' αντιμετωπίζουν τους κινδύνους μάχης, δίοτι ενόμιζαν ότι κάθε επιχείρησίς των θ' αποτύχη, καθόσον ασυνήθιστοι προηγουμένως εις ατυχίας, είχαν χάσει τώρα κάθε αυτοπεποίθησιν.

56.

Ερήμωσις της παραλίας της Λακωνικής υπό των Αθηναίων

Δια τούτο, και τον καιρόν που οι Αθηναίοι ηρήμωναν την Λακωνικήν παραλίαν, οι Λακεδαιμόνιοι, ως επί το πλείστον, έμεναν ήσυχοι διότι εις την ψυχικήν κατάστασιν που ευρίσκοντο, κάθε στρατιωτικόν απόσπασμα, το οποίον εφύλαττεν εν μέρος, όπου τυχόν εγίνετο απόβασις, εθεώρει ότι η αριθμητική του αδυναμία δεν του επέτρεπε ν' αντισταθή. Εν τοιούτον απόσπασμα το οποίον έτυχε ν' αντιταχθή πλησίον της Κοτύρτης και της Αφροδισίας, έτρεψεν εις φυγήν δι' αιφνιδίας επιθέσεως στίφος ψιλών στρατιωτών, οι οποίοι ήσαν διεσπαρμένοι, αλλ' όταν ευρέθη αντιμέτωπον προς τους οπλίτας, υπεχώρησε πάλιν, αφού έχασε μερικούς άνδρας και όπλα. Οι Αθηναίοι, αφού έστησαν τρόπαιον, απέπλευσαν εις Κύθηρα. Απ' εκεί, αφού έκαμψαν τον Μαλέαν, έπλευσαν εις Επίδαυρον την Λιμηράν, όπου ηρήμωσαν μέρος της χώρας, και ακολούθως εις την Θυρέαν, η οποία κείται εις την επαρχίαν, την καλουμένην Κυνουρίαν, μεταξύ Αργολίδος και Λακωνικής. Οι Λακεδαιμόνιοι, εις τους οποίους ανήκεν η Θυρέα, την είχαν παραχωρήσει εις τους εξορίστους Αιγινήτας προς κατοικίαν, και δια τας υπηρεσίας που τους είχαν προσφέρει κατά την εποχήν του σεισμού και της επαναστάσεως των Ειλώτων, και διότι ηκολούθησαν πάντοτε την πολιτικήν των, μολονότι ήσαν υπήκοοι των Αθηναίων.

57. Όταν επλησίαζεν ο Αθηναϊκός στόλος, οι Αιγινήται εγκατέλειψαν το φρούριον, το οποίον έκτιζαν τότε πλησίον της θαλάσσης, και απεσύρθησαν εις την άνω πόλιν, η οποία απέχει από την θάλασσαν δέκα περίπου στάδια, και όπου είχαν την κατοικίαν των. Εν από τα στρατιωτικά αποσπάσματα, που είχαν στείλει οι Λακεδαιμόνιοι εις διάφορα μέρη της χώρας, και το οποίον τους εβοήθει εις την οικοδομήν του φρουρίου, ηρνήθη, παρά τας παρακλήσεις των Αιγινητών, να εισέλθη μαζί των εντός του τείχους της πόλεως, διότι εθεώρησεν επικίνδυνον να εγκλεισθή εντός αυτού. Απεσύρθη, λοιπόν, εις τα υψώματα, όπου έμενεν εις αδράνειαν, διότι εθεώρει ότι δεν ήτο εις θέσιν ν' αντιμετωπίση τους Αθηναίους, οι οποίοι κατέπλευσαν εν τω μεταξύ και εβάδισαν αμέσως με όλον των τον στρατόν εναντίον της Θυρέας, την οποίαν και εκυρίευσαν. Και αφού διήρπασαν την πόλιν, την έκαυσαν και επέστρεψαν εις τας Αθήνας, φέροντες αιχμαλώτους τους Αιγινήτας, όσοι δεν είχαν φονευθή κατά την μάχην, και τον Λακεδαιμόνιον αρμοστήν της πόλεως, Τάνταλον, υιόν του Πατροκλέους, ο οποίος, τραυματισθείς, ηχμαλωτίσθη. Παρέλαβαν επίσης και ολίγους Κυθηρίους, τους οποίους εθεώρησαν ότι επεβάλλετο να εκτοπίσουν, χάριν ασφαλείας. Τους τελευταίους αυτούς ο Αθηναϊκός λαός απεφάσισε να τοποθετήση προς φύλαξιν εις τας νήσους, ενώ εις τους άλλους Κυθηρίους επέτρεψε να κατοικούν την νήσον των, πληρώνοντες τέσσαρα τάλαντα ετήσιον φόρον. Όλους όμως τους Αιγινήτας αιχμαλώτους, ένεκα της προηγουμένης πατροπαραδότου έχθρας των, απεφάσισαν να θανατώσουν, και να φυλακίσουν τον Τάνταλον μαζί με τους άλλους Λακεδαιμονίους, τους αιχμαλωτισθέντας εις την Σφακτηρίαν.

58.

Αι Σικελικοί πόλεις τερματίζουν τον μεταξύ των πόλεμον

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, συνωμολογήθη εις την Σικελίαν ανακωχή, κατ' αρχάς μόνον μεταξύ των κατοίκων της Καμαρίνης και της Γέλας. Έπειτα όμως και οι άλλοι Έλληνες της Σικελίας απέστειλαν από όλας τας πόλεις εις την Γέλαν πρέσβεις, οι οποίοι συνήλθαν εις συνδιάσκεψιν, δια να επιδώξουν την συνδιαλλαγήν. Πολλαί γνώμαι εξηνέχθησαν υπέρ και κατά, και οι αντιπρόσωποι των διαφόρων πόλεων δεν ημπορούσαν να συμφωνήσουν, διότι καθείς απήτει την επανόρθωσιν των δικαίων, ως ενόμιζε, παραπόνων της πόλεώς του. Τέλος, ο Συρακούσιος Ερμοκράτης, υιός του Έρμωνος, ο οποίος και επηρέασε περισσότερον από κάθε άλλον τους αντιπροσώπους της συνδιασκέψεως, ωμίλησε προς αυτούς ως εξής :

59. "Σικελιώται, ως αντιπρόσωποι πόλεως, η οποία ούτε η ασθενεστάτη βεβαίως είναι, ούτε η περισσότερον δοκιμαζομένη από τον πόλεμον, λαμβάνω τον λόγον, δια να εκφράσω την γνώμην, η οποία θεωρώ ότι εξυπηρετεί καλλίτερον το κοινόν συμφέρον της Σικελίας. Δεν έχω, βεβαίως, ανάγκην να μακρηγορήσω, αναζητών και εκθέτων όλα τα δεινά, που συνεπάγεται ο πόλεμος, διότι τα γνωρίζετε. Κανείς, τωόντι, δεν παρασύρεται εις αυτόν από άγνοιαν των δεινών του, και κανείς δεν αποτρέπεται από φόβον, εφόσον πιστεύει ότι θα πορισθή πλεονεκτήματα. Αλλ' η αλήθεια είναι ότι ο εις επιτίθεται, διότι κρίνει τα προσδοκώμενα κέρδη μεγαλύτερα από τους κινδύνους, και ο άλλος είναι αποφασισμένος ν' αντιμετωπίση τους κινδύνους μάλλον, παρά ν' ανεχθή άμεσον ζημίαν των συμφερόντων του, έστω και παραμικράν. Οσάκις όμως οι δύο αντίπαλοι ενεργούν ανοήτως κατ' αυτόν τον τρόπον, τότε αι περί συνδιαλλαγής παραινέσεις είναι χρήσιμοι, πράγμα το οποίον εάν αναγνωρίσωμεν και ημείς σήμερον, ημπορούμεν να πορισθώμεν μεγίστην ωφέλειαν. Διότι, όπως εις τας αρχάς ελάβαμεν τα όπλα δια να προαγάγωμεν, βέβαια, έκαστος τα συμφέροντα της πόλεώς του, και τώρα δοκιμάζομεν να συνδιαλλαχθώμεν δια της συζητήσεως των συγκρουομένων επιχειρημάτων μας, και αν μεθ' όλα ταύτα δεν κατορθώσωμεν, πριν αποχωρισθώμεν, να ικανοποιήσωμεν έκαστος το συμφέρον της πόλεώς του, θα επαναλάβωμεν πάλιν τας εχθροπραξίας.

60. "Και εν τούτοις καθήκον έχομεν να εννοήσωμεν ότι η συνδιάσκεψις εδώ αυτή, εάν σωφρονούμεν, δεν πρέπει ν' απασχοληθή με τα ιδιαίτερα μόνον συμφέροντα εκάστης πόλεως, αλλά και με το ζήτημα, εάν είμεθα εις καιρόν ακόμη να σώσωμεν ολόκληρον την Σικελίαν, εναντίον της οποίας, καθώς εγώ πιστεύω, στρέφονται αι επιβουλαί των Αθηναίων. Πολύ άλλωστε πειστικώτερον από τους λόγους μου επιχείρημα υπέρ της ανάγκης της συνδιαλλαγής μας πρέπει να θεωρήσωμεν τους ιδίους τους Αθηναίους, οι οποίοι, ενώ έχουν την μεγαλυτέραν στρατιωτικήν δύναμιν μεταξύ των Ελλήνων ευρίσκονται εδώ με ολίγα πλοία, καιροφυλακτούντες τα σφάλματά μας, και υπό το εύσχημον πρόσχημα συμμαχίας, νομικώς αψόγου, στρέφουν εις όφελός των την φυσικήν κατά της Σικελίας εχθρότητά των. Διότι, εφόσον ημείς διεξάγομεν εμφυλίους πολέμους και προσκαλούμεν εις παρέμβασιν εκείνους, οι οποίοι, και όπου ακόμη δεν τους προσκαλούν, επεμβαίνουν στρατιωτικώς εξ ιδίας των πρωτοβουλίας, εφόσον σπαταλώμεν τας προσόδους μας, δια να καταστρέφωμεν τους ιδίους εαυτούς, και συγχρόνως διευκολύνομεν εις εκείνους την επιβολήν της ηγεμονίας των, είναι φυσικόν ότι, όταν αντιληφθούν ότι είμεθα εξηντλημένοι, θα έλθουν μίαν ημέραν με μεγαλυτέραν στρατιωτικήν ετοιμασίαν, δια να επιχειρήσουν να υποτάξουν ολόκληρον την Σικελίαν.

61. "Μολονότι, εάν σωφρονούμεν, πρέπει εκάστη από τας πόλεις μας να προσκαλή συμμάχους και ν' αναλαμβάνη πολεμικούς κινδύνους, δια να αυξάνη τας κτήσεις της και όχι δια να διακυβεύη τα ήδη υπάρχοντα. Καθήκον έχομεν να εννοήσωμεν ότι οι εμφύλιοι σπαραγμοί προ πάντων καταστρέφουν και τας πόλεις ιδιαιτέρως και την Σικελίαν ολόκληρον, της οποίας, ενώ όλοι οι κάτοικοι απειλούνται από κοινόν εχθρόν, αι πόλεις διΐστανται η μία προς την άλλην. Τας αληθείας αυτάς οφείλομεν να αναγνωρίσωμεν και να συνδιαλλαχθώμεν και ιδιώτης με ιδιώτην και πόλις με πόλιν, και να επιδιώξωμεν δια κοινής προσπαθείας να σώσωμεν την όλην Σικελίαν. Και ας μη φαντάζεται κανείς ότι μόνον όσοι από ημάς είμεθα Δωριείς, είμεθα εκτεθειμένοι εις την έχθραν των Αθηναίων, ενώ οι Χαλκιδείς, ένεκα της φυλετικής συγγενείας προς τους Ίωνας, είναι ασφαλείς. Διότι οι Αθηναίοι δεν επεμβαίνουν στρατιωτικώς εις τας υποθέσεις μας, λόγω της φυλετικής μας διαιρέσεως και του μίσους των προς την μίαν από τας δύο φυλάς, αλλά διότι εποφθαλμιούν τα αγαθά της Σικελίας, τα οποία ανήκουν κοινώς εις όλους μας. Και τούτο απέδειξαν τελευταίον, όταν οι Χαλκιδείς το γένος επεκαλέσθησαν την συνδρομήν των. Διότι, ενώ ουδέποτε είχαν λάβει από αυτούς βοήθειαν, επί τη βάσει της μεταξύ των συμμαχίας, εκείνοι έσπευσαν απ' εναντίας να βοηθήσουν αυτούς και υπέρ τας υποχρεώσεις, τας οποίας επέβαλεν η συμμαχική συνθήκη. Και κανείς μεν βέβαια δεν ημπορεί να κατηγορήση τους Αθηναίους δια τα πλεονεκτικά σχέδιά των. Ούτε μέμφομαι εκείνους που θέλουν να άρχουν, αλλ' εκείνους που είναι υπερβολικά πρόθυμοι να υποτάσσωνται εις άλλους. Διότι φυσικόν είναι ανέκαθεν εις τον άνθρωπον να επιβάλλη την εξουσίαν του εις τους υποκύπτοντας, αλλά ν' αμύνεται εναντίον των επιδρομέων. Αλλ' εάν, ενώ γνωρίζομεν όλα αυτά, εξακολουθούμεν να μη λαμβάνωμεν την πρέπουσαν πρόνοιαν περί του μέλλοντος, ή εάν κανείς από τους παρισταμένους εδώ δεν αντιλαμβάνεται πόσον κεφαλαιώδες συμφέρον έχομεν να συνεργασθώμεν εις αποσόβησιν του κινδύνου, πού μας απειλεί όλους, διαπράττομεν σοβαρόν σφάλμα. Η αμοιβαία συνδιαλλαγή μας θα ήτο η ταχυτέρα οδός προς αποσόβησιν του κινδύνου αυτού. Διότι η βάσις των επιχειρήσεων των Αθηναίων δεν είναι η ιδική των χώρα, αλλά το έδαφος εκείνων που εζήτησαν την επέμβασίν των. Δια της αμοιβαίας, επομένως, συνδιαλλαγής θα τερματίσωμεν τον πόλεμον και θ' αποφύγωμεν νέον, και θα διαλύσωμεν ευκόλως τας διαφοράς μας δια της ειρήνης, εις εκείνους δ' οι οποίοι προσκληθέντες ήλθαν εδώ με εύσχημον πρόφασιν, αλλ' αδίκους προθέσεις, θα δοθή ευλογοφανής αιτία δια ν' απέλθουν άπρακτοι.

62. "Μελετώντες κατά βάθος τα πράγματα, ευρίσκομεν, ότι τοιαύτα είναι τα μεγάλα πλεονεκτήματα, τα οποία θα μας ασφαλίση υγιής πολιτική απέναντι των Αθηναίων. Αλλ' εάν, ως αναγνωρίζεται από όλους η ειρήνη είναι το μεγαλύτερον αγαθόν, δεν έχομεν να αποκαταστήσωμεν αυτήν και μεταξύ μας; Ή νομίζετε ότι εάν μερικοί ευτυχούν και άλλοι πάσχουν, δεν είναι η ειρήνη μάλλον παρά ο πόλεμος, που θα θέση τέρμα εις τα παθήματα των δευτέρων και θα συντελέση εις την διατήρησιν της ευημερίας των πρώτων; Και δεν είναι η ειρήνη που εξασφαλίζει τιμάς και λαμπρότητας πλέον ακινδύνους και άλλα πλεονεκτήματα, δια τα οποία θα ημπορούσε κανείς να μακρηγορήση τόσον ευκόλως, όσον και περί των δεινών του πολέμου; Μελετήσατε τους λόγους μου, και μη τους παραβλέψετε, αλλά ζητήσατε μάλλον εις αυτούς καθείς από σας την σωτηρίαν του. Και εάν κανείς έχη την πεποίθησιν ότι ημπορεί να επιτύχη κάτι τι, είτε επιμένων ανενδότως εις το δίκαιόν του, είτε προσφεύγων εις την βίαν, ας μη δυσφορή διότι αι ελπίδες του διεψεύσθησαν. Πρέπει, τωόντι, να γνωρίζη ότι πολλοί, οι οποίοι επεδίωξαν εις το παρελθόν δικαίαν εκδίκησιν, όχι μόνον δεν την επέτυχαν, αλλ' ούτε οι ίδιοι εσώθησαν, ενώ άλλοι πάλιν, οι οποίοι, στηριζόμενοι εις την αξιόλογον δύναμίν των, ήλπισαν να σφετερισθούν τα ανήκοντα εις άλλους, κατήντησαν να χάσουν και τα κεκτημένα ακόμη. Διότι ο εκδικούμενος εναντίον αδικίας δεν επιτυγχάνει πάντοτε, απλώς και μόνον διότι αδικείται, ούτε η δύναμις ασφαλίζει πάντοτε την νίκην, μόνον και μόνον διότι παρέχει ελπίδας περί αυτής. Το μέλλον είναι ως επί το πλείστον αβέβαιον. Και η αβεβαιότης αυτή, όσον απατηλή και αν είναι, αποδεικνύεται συγχρόνως χρησιμωτάτη. Διότι ένεκα του φόβου τον οποίον εμπνέει εις όλους εξ ίσου, καθείς δυσκολώτερον αποφασίζει να επιτεθή εναντίον του άλλου.

63. "Δια τούτο και τώρα, έχοντες διπλήν αιτίαν φόβου, και την αόριστον δηλαδή ανησυχίαν του αδήλου μέλλοντος και την από τούδε επικίνδυνον παρουσίαν των Αθηναίων επί του εδάφους μας, και κρίνοντες ότι τα δύο αυτά κωλύματα υπήρξαν επαρκείς λόγοι δια να εμποδίσουν την επιτυχίαν των σχεδίων, τα οποία ο καθείς από ημάς ήλπισε να πραγματοποιήση, ας αποπέμψωμεν από την χώραν μας τους εχθρούς που την απειλούν. Ας συνομολογήσωμεν, ει δυνατόν, αιωνίαν μεταξύ μας ειρήνην, ειδεμή, ας συνάψωμεν ανακωχήν δι' όσον το δυνατόν μακρότερον χρόνον, και ας αναβάλωμεν δι' άλλοτε τας ιδιαιτέρας μας διαφοράς. Με ολίγας λέξεις, πρέπει πραγματικώς να γνωρίζωμεν ότι αν πεισθήτε εις τους λόγους μου, θα εξασφαλίση έκαστος εξ ημών την ελευθερίαν της πόλεώς του, και στηριζόμενοι εις αυτάς και κύριοι των τυχών μας, θα ημπορούμεν, ως αρμόζει εις αληθείς άνδρας, ν' ανταποδίδωμεν εξ ίσου το προσγινόμενον εις ημάς καλόν ή κακόν. Αλλ' εάν η γνώμη μου αποκρουσθή και ακολουθήσωμεν τας συμβουλάς άλλων, μακράν του να είμεθα εις θέσιν ν' ανταποδίδωμεν το καλόν ή το κακόν, το πολύ πολύ που ημπορούμεν να επιτύχωμεν θα είναι να γίνωμεν κατ' ανάγκην φίλοι των χειροτέρων εχθρών μας και εχθροί των αληθινών φίλων μας.

64. "Εγώ, τουλάχιστον, όπως είπα και εις την αρχήν του λόγου μου, αν και αντιπροσωπεύω πόλιν ισχυροτάτην, η οποία φυσικώτερον είναι να επιτεθή ή να αμύνεται, κρίνω καθήκον μου, έχων προ οφθαλμών τους κινδύνους αυτούς, να δειχθώ υποχωρητικός και όχι να βλάψω τους εχθρούς μου κατά τρόπον, ο οποίος θα προξενήση πολύ μεγαλυτέραν εις εμέ βλάβην. Ούτε έχω την ανοησίαν ν' αγαπώ τόσον τας φιλονεικίας, ώστε να πιστεύω ότι ημπορώ να διευθύνω την τύχην, της οποίας δεν είμαι κύριος, όπως διευθύνω τας ιδικάς μου αποφάσεις. Αλλά θεωρώ καθήκον μου να προβώ εις ευλόγους παραχωρήσεις, και έχω την δικαίαν αξίωσιν να μιμηθήτε και σεις το παράδειγμά μου εξ ιδίας πρωτοβουλίας, και όχι να περιμένετε να εξαναγκασθήτε εις τούτο από τον εχθρόν. Διότι δεν είναι εντροπή να προβαίνωμεν εις παραχωρήσεις, συγγενείς προς συγγενείς, ή Δωριείς προς Δωριείς, ή Χαλκιδείς προς ομογενείς των, και γενικώς άνθρωποι, οι οποίοι, ως ημείς, είμεθα γείτονες, κατοικούμεν την ιδίαν χώραν η οποία αποτελεί μίαν νήσον, και ονομαζόμεθα, με εν κοινόν όνομα, Σικελιώται. Ημείς, είναι φυσικόν, εάν παρουσιασθή περίστασις, να πολεμήσωμεν οι μεν εναντίον των δε, αλλά και πάλιν να προέλθωμεν εις απ' ευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ μας, θα τους αποκρούσωμεν ηνωμένοι πάντοτε, εάν σωφρονούμεν, αφού και η βλάβη, την οποίαν υφίσταται καθείς από ημάς, αποτελεί κοινόν δι' όλους κίνδυνον. Δεν θα επικαλεσθώμεν όμως ποτέ πλέον την παρέμβασίν των ούτε ως συμμάχων, ούτε ως συμφιλιωτών. Διότι, τοιαύτην ακολουθούντες πολιτικήν, όχι μόνον θα εξασφαλί-σωμεν αμέσως εις την Σικελίαν δύο αγαθά, απαλλάσσοντες αυτήν και από τους Αθηναίους και από τον εμφύλιον πόλεμον, αλλά και εις το μέλλον θα διατηρήσωμεν την νήσον ελευθέραν δι' εαυτούς και ολιγώτερον εκτεθειμένην εις ξένας επιβουλάς".

65.

Ο Αθηναϊκός στρατός αποχωρεί από την Σικελίαν

Μετά την ομιλίαν αυτήν του Ερμοκράτους, οι Σικελιώται επείσθησαν και συνεφώνησαν μεταξύ των να τερματίσουν τον πόλεμον, διατηρουμένου του εδαφικού καθεστώτος, με μόνην την εξαίρεσιν ότι η Μοργαντίνη παρεχωρείτο εις τους Καμαριναίους, υπό τον όρον της εκ μέρους των καταβολής ωρισμένου χρηματικού ποσού προς τους Συρακουσίους. Οι σύμμαχοι των Αθηναίων προσεκάλεσαν τους αρχηγούς του Αθηναϊκού στρατού και τους ανεκοίνωσαν ότι πρόκειται να συνάψουν ειρήνην, η οποία περιλαμβάνει, και αυτούς. Και επειδή εκείνοι έδωσαν την συγκατάθεσίν των, η συμφωνία εκλείσθη, συνεπεία δε τούτου, η μοίρα του Αθηναϊκού στόλου απέπλευσεν ακολούθως από την Σικελίαν. Μετά την εις Αθήνας επιστροφήν των στρατηγών, οι Αθηναίοι κατεδίκασαν δύο από αυτούς, τον Πυθόδωρον και τον Σοφοκλή, εις εξορίαν, και τον τρίτον, τον Ευρυμέδοντα, εις χρηματικήν ποινήν, κατηγορήσαντες αυτούς ότι ενώ είχαν την δύναμιν να υποτάξουν την Σικελίαν, δωροδοκηθέντες, απεχώρησαν εκείθεν. Κατ' αυτόν τον τρόπον, παρασυρόμενοι από την παρούσαν ευτυχίαν των, δεν ηνείχοντο καμμίαν αποτυχίαν, αλλ' είχαν την αξίωσιν ότι έπρεπε να κατορθώνουν τα πάντα εξ ίσου, είτε δυνατά, είτε εξαιρετικώς δύσκολα, αδιάφορον αν επεχειρούντο με μεγάλας ή με ανεπαρκείς δυνάμεις. Αίτια τούτου ήτο το γεγονός ότι η υπέρ πάσαν προσδοκίαν επιτυχία, που είχε στέψει, τας περισσοτέρας επιχειρήσεις των, τους είχεν εμπνεύσει υπερβολικάς ελπίδας.

66.

Σύγκρουσις των εμπολέμων εις την Μεγαρίδα

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, οι κάτοικοι των Μεγάρων, πιεζόμενοι αφ' ενός από τους Αθηναίους, οι οποίοι κατά την διάρκειαν του πολέμου εισέβαλλαν τακτικά δύο φοράς το έτος με όλας των τας δυνάμεις εις την Μεγαρίδα, και εξ άλλου από τους ιδικούς των εξορίστους, οι οποίοι εκδιωχθέντες από την δημοκρατικήν μερίδα, κατά την διάρκειαν μιας επαναστάσεως τους εβασάνιζαν, ενεργούντες ληστρικάς επιδρομάς από τας Πηγάς, όπου είχαν εγκατασταθή, ήρχισαν ν' ανταλλάσσουν σκέψεις αν έπρεπε να επιτρέψουν την επάνοδον των εξορίστων, δια να μη καταστρέφεται η πόλις των από τον ξένον συγχρόνως και από τον εμφύλιον πόλεμον. Οι φίλοι των εξορίστων, ευθύς ως αντελήφθησαν την κίνησιν αυτήν, εθεώρησαν κατάλληλον τον καιρόν να επιμείνουν περισσότερον απροκαλύπτως παρά πριν εις την παραδοχήν του μέτρου αυτού. Αλλ' οι αρχηγοί της δημοκρατικής μερίδος, εννοήσαντες ότι οι οπαδοί των, ταλαιπωρημένοι από τον πόλεμον, δεν θα ημπορέσουν να μείνουν σταθεροί παρά το πλευρόν των, και φοβηθέντες ως εκ τούτου, ήλθαν εις διαπραγματεύσεις προς τους αρχηγούς του Αθηναϊκού στρατού, τον Ιπποκράτη, υιόν του Αρίφρονος, και τον Δημοσθένη, υιόν του Αλκισθένους, δια να τους παραδώσουν την πόλιν, διότι ενόμιζαν ότι τούτο ήτο ολιγώτερον επικίνδυνον δι' αυτούς, παρά η επάνοδος εκείνων τους οποίους οι, ίδιοι είχαν εξορίσει. Συμφώνησαν, λοιπόν, ότι οι Αθηναίοι θα καταλάβουν πρώτον τα Μακρά Τείχη (τα οποία εξετείνοντο από την πόλιν μέχρι της Νισαίας, επινείου της, εις απόστασιν οκτώ περίπου σταδίων), όπως μη έλθουν εις βοήθειαν της πόλεως οι Πελοποννήσιοι από την Νίσαιαν, την οποίαν αυτοί αποκλειστικώς εφρούρουν, δια να έχουν εξησφαλισμένα τα Μέγαρα. Μετά τούτο, θα προσεπάθουν να παραδώσουν εις τους Αθηναίους και την πόλιν των Μεγάρων, της οποίας οι κάτοικοι ευκολώτερα θα προσεχώρουν προς τους Αθηναίους, αφού άπαξ κατελαμβάνοντο τα Μακρά Τείχη.

67. Όταν συνεπληρώθησαν αι αμοιβαίαι συνεννοήσεις και ετοιμασίαι των δύο μερών, οι Αθηναίοι έπλευσαν εν καιρώ νυκτός εις την νήσον των Μεγαρέων Μινώαν. Απόσπασμα εξακοσίων οπλιτών, υπό την αρχηγίαν του Ιπποκράτους, εκρύφθη εις μικράν από τα τείχη της Νισαίας απόστασιν εντός χάνδακος, από τον οποίον εξήγετο το χώμα δια την κατασκευήν των πλίνθων του τείχους. Δεύτερον απόσπασμα ψιλών Πλαταιέων, και προς τούτοις περιπόλων, υπό την αρχηγίαν του άλλου στρατηγού, του Δημοσθένους έστησεν ενέδραν εις το Ενυάλιον, το οποίον είναι ακόμη πλησιέστερον εις τα τείχη. Κατά την διάρκειαν της νυκτός, κανείς άλλος δεν εννόησεν, εκτός από τους μεμυημένους, οι οποίοι όταν επλησίαζε να εξημερώση, προέβησαν εις την εκτέλεσιν του σχεδίου των, κατά τον εξής τρόπον: Παρασκευάζοντες επιμελώς από πολύν καιρόν το άνοιγμα της πύλης των Μακρών Τειχών, είχαν πείσει τον φρούραρχον να τους επιτρέψη να μεταφέρουν επανειλημμένως κατά την διάρκειαν της νυκτός εις την θάλασσαν, δια της τάφρου και επάνω εις άμαξαν, δίκωπον ακάτιον, και να εκπλέουν χάριν δήθεν ληστρικών επιδρομών, και πριν εξημερώση, το επανέφεραν πάλιν επάνω εις την άμαξαν και το εισήγαν από την πύλην εντός των μακρών τειχών, προφασιζόμενοι ότι κατ' αυτόν τον τρόπον η προσοχή της Αθηναϊκής φρουράς της Μινώας δεν θα επροκαλείτο, καθόσον δεν θα εφαίνετο κανέν πλοίον εντός του λιμένος. Και κατά την νύκτα εκείνην, η άμαξα ήτο ήδη εμπρός εις την πύλην,και όταν ηνοίχθη, κατά την συνήθειαν, δια να περάση το ακάτιον, οι Αθηναίοι (διότι το πράγμα εγίνετο εκ συνεννοήσεως με αυτούς), ευθύς ως είδαν το άνοιγμα, ώρμησαν από το μέρος όπου ενήδρευαν και έτρεξαν δια να προφθάσουν πριν κλεισθή η πύλη, και ενόσω η άμαξα, ευρισκομένη ακόμη εις την είσοδον, ημπόδιζε το κλείσιμον της πύλης. Τους εβοήθησαν συγχρόνως και οι Μεγαρείς συμπράκτορες, οι οποίοι εφόνευσαν τους φρουρούς των πυλών. Και πρώτοι μεν οι Πλαταιείς και οι περίπολοι, υπό την αρχηγίαν του Δημοσθένους, εισώρμησαν, όπου σήμερον είναι στημένον το τρόπαιον. Μόλις επέρασαν μέσα από την πύλην, οι πλησιέστερον ευρισκόμενοι Πελοποννήσιοι, οι οποίοι είδον τα τελούμενα, έσπευσαν να τους αποκρούσουν, αλλ' οι στρατιώται του Δημοσθένους τους ενίκησαν και εξησφάλισαν την είσοδον των προστρεχόντων Αθηναίων οπλιτών.

68. Εφόσον οι Αθηναίοι οπλίται εισήρχοντο από την πύλην, διηυθύνοντο εις τας επάλξεις των τειχών. Από την Πελοποννησιακήν φρουράν αντέστησαν κατ' αρχάς ολίγοι, και μερικοί απ' αυτούς εφονεύθησαν, οι περισσότεροι όμως ετράπησαν εις φυγήν από τον πανικόν που τους κατέλαβεν, εφ' ενός διότι ο εχθρός εισώρμησεν εν καιρώ νυκτός, και εξ άλλου διότι, βλέποντες να τους επιτίθενται οι συνωμόται Μεγαρείς, ενόμισαν ότι όλοι οι κάτοικοι τους είχαν προδώσει. Επειδή, άλλωστε, συνέπεσε και ο Αθηναίος κήρυξ, εξ ιδίας πρωτοβουλίας, να προκηρύξη ότι όσοι από τους Μεγαρείς θέλουν, ημπορούν να πάρουν τα όπλα των και έλθουν να ενωθούν με τους Αθηναίους, οι Πελοποννήσιοι, μόλις το ήκουσαν, νομίσαντες ότι όλοι οι Μεγαρείς μετέχουν εις την εναντίον των επίθεσιν των Αθηναίων, έπαυσαν κάθε αντίστασιν και κατέφυγαν εις την Νίσαιαν. Όταν εξημέρωνε, τα Μακρά Τείχη είχαν ήδη καταληφθή, και η ταραχή εντός των Μεγάρων ήτο μεγάλη. Οι αρχηγοί της συνωμοσίας και μαζί με αυτούς πολλοί άλλοι μεμυημένοι υπεστήριζαν ότι έπρεπε ν' ανοίξουν τας πύλας της πόλεως και εξέλθουν προς μάχην. Είχε, τωόντι, συμφωνηθή ότι ευθύς ως ανοιχθή η πύλη, θα εισορμήσουν οι Αθηναίοι, και ότι οι συνωμόται, δια να αναγνωρίζωνται ευκόλως και μη πάθουν, θα ήσαν αλειμμένοι με έλαιον. Το άνοιγμα, άλλωστε, της πύλης δεν παρουσίαζε σοβαρόν δι' αυτούς κίνδυνον, διότι, κατά την συμφωνίαν, αι τέσσαρες χιλιάδες Αθηναίοι οπλίται και εξακόσιοι ιππείς, οι οποίοι εξεκίνησαν από την Ελευσίνα, είχαν ήδη φθάσει κατόπιν νυκτερινής πορείας. Οι συνωμόται, αλειμμένοι με έλαιον, ευρίσκοντο ήδη πλησίον εις την πύλην, όταν εις από αυτούς κατήγγειλε το πράγμα προς τους ανήκοντας εις την αντίθετον μερίδα. Εκείνοι δε, συγκεντρωθέντες, ήλθαν εν σώματι και υπεστήριξαν ότι έπρεπε ούτε έξοδον να ενεργήσουν, αφού ούτε προηγουμένως, όταν ήσαν ισχυρότεροι, ετόλμησαν ποτέ τούτο, ούτε την πόλιν να εκθέσουν εις προφανή κίνδυνον, και ότι όσοι δεν πεισθούν εις τους λόγους των θα έχουν ν' αντιμετρηθούν μαζί των επί τόπου. Και δεν άφισαν να εννοηθή ότι ήσαν εν γνώσει, της συνωμοσίας, αλλ' επέμεναν ότι η γνώμη των ήτο η καλυτέρα. Και συγχρόνως παρέμεναν πλησίον εις την πύλην ως φρουρά, εις τρόπον ώστε οι συνωμόται δεν ημπόρεσαν να πραγματοποιήσουν τους σκοπούς των.

69. Οι Αθηναίοι στρατηγοί εννόησαν ότι παρουσιάσθη κάποιο εμπόδιον και ότι, δεν θα ημπορέσουν να καταλάβουν την πόλιν εξ εφόδου. Ως εκ τούτου, ήρχισαν ευθύς ν' αποκλείουν την Νίσαιαν δια της κατασκευής περιτειχίσματος, διότι επίστευαν ότι εάν την εκυρίευαν πριν έλθουν ενισχύσεις εις τους Πελοποννησίους, θα προσεχώρουν ταχύτερον προς αυτούς και τα Μέγαρα. Από τας Αθήνας, άλλωστε, τους έστειλαν εσπευσμένως κτίστας, καθώς και σιδηρά εργαλεία και ό,τι άλλο εχρειάζετο δια την περιτείχισιν. Και πρώτον κατεσκεύασαν μεταξύ των δύο σκελών των Μακρών Τειχών, που είχαν καταλάβει, εγκάρσιον τείχος, με το οποίον απέκοψαν την συγκοινωνίαν προς τα Μέγαρα. Από τα δύο άκρα του εγκαρσίου αυτού τείχους ήρχισεν ο Αθηναϊκός στρατός, αφού διήρεσε την εργασίαν μεταξύ των διαφόρων αποσπασμάτων του, να κατασκευάζη τείχος και τάφρον έως την θάλασσαν, χρησιμοποιών τας πέτρας και τας πλίνθους του προαστείου. Έκοψαν επίσης τα καρποφόρα δένδρα και ξυλείαν από το δάσος και κατεσκεύασαν φράγματα από πασσάλους, οπουδήποτε υπήρχε τοιαύτη ανάγκη, και τα σπίτια του προαστείου εφωδίασαν με επάλξεις και τα μετέβαλαν εις έτοιμα οχυρώματα. Και ολόκληρον την ημέραν αυτήν εξηκολούθησαν εργαζόμενοι. Το απόγευμα της επομένης, το τείχος ήτο σχεδόν τελειωμένον, και οι ευρισκόμενοι, εντός της Νισαίας φοβισμένοι, όχι μόνον διότι τα τρόφιμα που επρομηθεύοντο ημέραν με την ημέραν από τα Μέγαρα έμελλαν να τους λείψουν, αλλά και διότι δεν επίστευαν ότι οι Πελοποννήσιοι θα έλθουν ταχέως εις βοήθειάν των, και διότι τέλος ενόμιζαν ότι οι Μεγαρείς επήραν το μέρος του εχθρού, εσυνθηκολόγησαν με τους Αθηναίους, υπό τον όρον καθείς από τους Πελοποννησίους, παραδίδων τα όπλα του και ωρισμένον χρηματικόν ποσόν, ν' αφίνεται ελεύθερος. Ο φρούραρχος όμως και οι άλλοι Λακεδαιμόνιοι, που ευρίσκοντο εντός της Νισαίας, παρεδόθησαν εις το έλεος των Αθηναίων. Μετά την συνθηκολογίαν αυτήν, εξεκένωσαν την Νίσαιαν, οι δ' Αθηναίοι, κατεδαφίσαντες το μέρος των Μακρών Τειχών, το οποίον συνείχετο προς την πόλιν των Μεγαρέων, και εγκατασταθέντες οριστικώς εις την Νίσαιαν, ήρχισαν να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα δια τας περαιτέρω επιχειρήσεις των.

70. Αλλ' ο Λακεδαιμόνιος Βρασίδας, υιός τον Τέλλιδος, έτυχε τας ημέρας αυτάς να ευρίσκεται εις τα πέριξ της Σικυώνος και της Κορίνθου, όπου ητοίμαζεν εκστρατείαν εις την Χαλκιδικήν. Και επειδή, ευθύς ως έμαθεν ότι κατελήφθησαν τα Μακρά Τείχη, εφοβήθη δια την ασφάλειαν της Πελοποννησιακής φρουράς της Νισαίας και την τύχην των Μεγάρων,απέστειλεν αγγελιαφόρον προς τους Βοιωτούς, προσκαλών αυτούς να έλθουν εσπευσμένως προς συνάντησίν του, με ανάλογον στρατιωτικήν δύναμιν, εις τον Τριποδίσκον (κωμόπολη της Μεγαρίδος, κειμένην εις τους πρόποδας του όρους Γεράνεια), όπου ήλθε και ο ίδιος επί κεφαλής δύο χιλιάδων επτακοσίων Κορινθίων οπλιτών, τετρακοσίων Φλειασίων, εξακοσίων Σικυωνίων, και εκείνων που είχεν ήδη συγκεντρώσει υπό τας αμέσους διαταγάς του. Και ήλπιζεν ότι θα έφθανεν εις την Νίσαιαν, πριν αυτή κυριευθή. Αλλ' ως έμαθε την είδησιν της αλώσεώς της, εξέλεξεν από τον στρατόν του τριακοσίους άνδρας, και πριν γνωσθή η προσέγγισίς του (διότι είχε προελάσει εις τον Τριποδίσκον εν καιρώ νυκτός), έφθασε προ της πόλεως των Μεγάρων, χωρίς να τον αντιληφθούν οι Αθηναίοι, λόγω του ότι ήσαν πλησίον της θαλάσσης. Σκοπός του, όπως έλεγεν ήτο να επιχειρήση την ανάκτησιν της Νισαίας, και θα την επεχείρει, πράγματι, εάν ήτο κατορθωτή, κυρίως όμως επεδίωκε να εισέλθη εις τα Μέγαρα και εξασφαλίση την πόλιν. Τωόντι δ' εζήτησε να επιτραπή εις τον στρατόν του η είσοδος, λέγων ότι ήλπιζε ν' ανακτήση την Νίσαιαν.

71. Αλλ' αι αντίπαλοι φατρίαι των Μεγάρων εφοβούντο, η μία μήπως επαναφέρη τους εξορίστους και εξορίση αυτούς, η άλλη μήπως η δημοκρατική μερίς, ακριβώς ένεκα του φόβου αυτού επιτεθή εναντίον των, και η πόλις, σπαρασσομένη από εμφύλιον πόλεμον, γίνη λεία των Αθηναίων, οι οποίοι παρεμόνευαν εκ τον πλησίον. Ηρνήθησαν, δια τούτο, να δεχθούν τον Βρασίδαν, και απεφάσισαν και αι δύο μερίδες να καταπαύσουν τας έριδάς των και περιμείνουν να ιδούν το αποβησόμενον. Διότι και αι δύο μερίδες επερίμεναν ότι θα συνεκροτείτο μάχη μεταξύ των Αθηναίων και του στρατού που ήλθε προς βοήθειαν της πόλεως, και έκριναν ασφαλέστερον να μην ενωθούν με το μέρος, το οποίον έκαστος ηυνόει, παρά μόνον όταν τούτο νικήση. Ο Βρασίδας, μη δυνηθείς να τους πείση απεχώρησεν εις το κύριον μέρος του στρατού, το ευρισκόμενον εις τον Τριποδίσκον.

72. Μόλις εξημέρωνεν, έφθασαν εκεί και οι Βοιωτοί, οι οποίοι, και πριν ακόμη τους προσκαλέση ο Βρασίδας, είχαν αποφασίσει να έλθουν εις βοήθειαν των Μεγαρέων, διότι εθεωρούσαν ότι ο κίνδυνος δεν ήτο ξένος δι' αυτούς, και είχαν μάλιστα φθάσει με όλον τον στρατόν των εις τας Πλαταιάς. Αλλ' η άφιξις του αγγελιοφόρου τους καθησύχασε, και αφού απέστειλαν εις τον Βρασίδαν δύο χιλιάδας διακοσίους οπλίτας και εξακοσίους ιππείς, το μεγαλύτερον μέρος του στρατού επέστρεψεν οπίσω. Ο στρατός, που είχε συγκεντρωθή ήδη υπό τον Βρασίδαν, ανήρχετο εις όχι ολιγωτέρους από εξ χιλιάδας οπλίτας. Οι Αθηναίοι οπλίται ήσαν παρατεταγμένοι πλησίον της Νισαίας και της θαλάσσης, ενώ οι ψιλοί των στρατιώται ήσαν διεσκορπισμένοι εις την πεδιάδα, όταν το Βοιωτικόν ιππικόν επέπεσεν εναντίον των και τους κατεδίωξε μέχρι της θαλάσσης, διότι η επίθεσις υπήρξεν απροσδόκητος, καθόσον προηγουμένως καμμία βοήθεια δεν είχεν έλθει προς τους Μεγαρείς από πουθενά. Και το Αθηναϊκόν, εν τούτοις, ιππικόν ενήργησεν επέλασιν και ήλθεν εις χείρας προς το Βοιωτικόν. Η συγκροτηθείσα ιππομαχία διήρκεσε πολλήν ώραν και αμφότερα τα μέρη έχουν την αξίωσιν ότι ενίκησαν. Είναι αληθές ότι τον αρχηγόν του Βοιωτικού ιππικού και μερικούς άλλους, όχι πολλούς, οι οποίοι είχαν προελάσει πολύ πλησίον της Νισαίας, εφόνευσαν και εσκύλευσαν οι Αθηναίοι, και επειδή οι νεκροί έμειναν εις την εξουσίαν των, έδωσαν εις τους Βοιωτούς άδειαν να τους παραλάβουν, και ως εκ τούτου έστησαν τρόπαιον. Εν τούτοις, εάν ληφθή υπ' όψιν ολόκληρος η συμπλοκή, ούτε οι μεν, ούτε οι δε είχαν αποφασιστικήν υπεροχήν την στιγμήν που απεχωρίσθησαν, οι Βοιωτοί διευθυνόμενοι προς το κύριον σώμα του στρατού των, οι Αθηναίοι προς την Νίσαιαν.

73. Μετά την συμπλοκήν αυτήν, ο Βρασίδας με τον στρατόν του επροχώρησε πλησιέστερον προς την θάλασσαν και την πόλιν των Μεγάρων, και αφού κατέλαβαν κατάλληλον θέσιν, παρετάχθησαν εκεί και έμεναν ησυχάζοντες, διότι υπέθεταν ότι οι Αθηναίοι θα τους επιτεθούν και εγνώριζαν ότι οι Μεγαρείς περιμένουν να ιδούν ποίος θ' αναδειχθή νικητής. Η τακτική αυτή ενόμισαν ότι τους παρέχει διπλούν πλεονέκτημα. Πρώτον διότι δεν ανελάμβαναν την πρωτοβουλίαν της επιθέσεως, ούτε εξετίθεντο εκουσίως εις τους κινδύνους μάχης, και αφού εξ άλλου έδειξαν φανερά ότι είναι έτοιμοι να πολεμήσουν, εις αυτούς επίσης θ' απεδίδετο ευλόγως και η τυχόν αναίμακτος νίκη. Δεύτερον, ότι και απέναντι των Μεγαρέων θα τους ωφέλει τούτο. Εάν, τωόντι, δεν έκαμναν την εμφάνισίν των δια του ερχομού των, δεν θα είχαν να ελπίζουν τίποτε, αλλά προφανώς θα έχαναν αμέσως την πόλιν, ως να είχαν νικηθή. Ενώ τώρα ήτο ενδεχόμενον και οι ίδιοι οι Αθηναίοι να μη θελήσουν να συνάψουν μάχην, οπότε θα επετύγχαναν τον σκοπόν του ερχομού των αμαχητί, όπως πράγματι και έγινε. Οι Αθηναίοι, εξελθόντες, παρετάχθησαν πλησίον εις τα Μακρά Τείχη και ησύχαζαν και αυτοί, εφόσον και οι Πελοποννήσιοι δεν τους επετίθεντο. Διότι και οι στρατηγοί των εσυλλογίζοντο ότι αφού είχαν επιτύχει ήδη κατά το πλείστον τον σκοπόν των, εξετίθεντο εις άνισον κίνδυνον, εάν ανελάμβαναν την πρωτοβουλίαν μάχης εναντίον στρατού αριθμητικώς ανωτέρου, καθόσον, αν ενίκων, θα κατελάμβαναν απλώς τα Μέγαρα, εν περιπτώσει όπως αποτυχίας, θα επάθαινε το άνθος των οπλιτών των. Ενώ οι Πελοποννήσιοι, όπως εσκέπτοντο, ήτο φυσικόν να θέλουν ν' αντιμετωπίσουν τον κίνδυνον μάχης, καθόσον εις τον κίνδυνον τούτον θα εξετίθετο μέρος μόνον της όλης δυνάμεως της ομοσπονδίας των και μέρος μόνον της δυνάμεως των διαφόρων πόλεων, των οποίων αποσπάσματα απετέλουν τον στρατόν του Βρασίδα. Αφού οι αντίπαλοι στρατοί έμειναν εν διάστημα αδρανούντες, χωρίς κανείς από τους δύο να λαμβάνη την πρωτοβουλίαν επιθέσεως, πρώτοι οι Αθηναίοι απεσύρθησαν εις την Νίσαιαν, και έπειτα οι Πελοποννήσιοι επέστρεψαν εις την θέσιν, από την οποίαν είχαν εκκινήσει. Και τότε πλέον οι Μεγαρείς, όσοι ήσαν φίλοι των εξορίστων, επειδή εθεώρησαν ότι η άρνησις των Αθηναίων να δεχθούν την μάχην ήτο οριστική και επομένως ο Βρασίδας ήτο νικητής, ανεθάρρησαν, ήνοιξαν τας πύλας και εδέχθησαν εντός της πόλεως τον αρχηγόν Βρασίδαν και τους διοικητάς των αποσπασμάτων των διαφόρων πόλεων, με τους οποίους ήρχισαν να συνδιασκέπτωνται, ενώ οι μεμυημένοι εις την συνωμοσίαν ήσαν ήδη κατεπτοημένοι.

74. Ο συμμαχικός στρατός διελύθη ακολούθως, και τα διάφορα αποσπάσματα επέστρεψαν εις τας πόλεις των, ενώ ο Βρασίδας επανήλθεν εις την Κόρινθον και επανέλαβε τας διακοπείσας προετοιμασίας του δια την εκστρατείαν της Χαλκιδικής, δια την οποίαν και είχεν εκκινήσει αρχικώς. Όταν και οι Αθηναίοι ανεχώρησαν εις τα ίδια, όσοι από τους Μεγαρείς είχαν εκτεθή περισσότερον εις τας προς τους Αθηναίους συνεννοήσεις, επειδή εγνώριζαν ότι είχαν εννοηθή, έφυγαν ευθύς κρυφά από την πόλιν, ενώ οι λοιποί, κατόπιν συνεννοήσεως με τους φίλους των εξορίστων, ανεκάλεσαν τους τελευταίους από τας Πηγάς, αφού τους εδέσμευσαν με τους πλέον επισήμους όρκους ότι δεν θα δείξουν μνησικακίαν, αλλά θα έχουν πάντοτε υπ' όψιν το συμφέρον της πόλεως. Εκείνοι όμως μόλις κατέλαβαν την αρχήν, προέβησαν εις επιθεώρησιν των όπλων, και αφού παρέταξαν τους διαφόρους λόχους μακράν τον ένα από τον άλλον, εξέλεξαν εκατόν περίπου άνδρας μεταξύ των εχθρών των και εκείνων που εθεωρούντο πρωτεργάται της συνεννοήσεως με τους Αθηναίους, και υπεχρέωσαν τον λαόν ν' αποφασίση περί της τύχης των δια φανεράς ψηφοφορίας. Και αφού επέτυχαν την καταδίκην των, τους εθανάτωσαν, και μετέβαλαν το πολίτευμα εις άκραν ολιγαρχίαν. Και ουδέποτε, τωόντι, πολιτειακή μεταβολή, προελθούσα από επανάστασιν, η οποία υπήρξεν έργον τόσον ολίγων ανθρώπων, διετηρήθη τόσον πολύν καιρόν.

75.

Ανάκτησις της Αντάνδρου υπό των Αθηναίων

Κατά το ίδιον θέρος, οι Μυτιληναίοι φυγάδες ητοιμάζοντο, όπως είχαν αποφασίσει, να ενισχύσουν την οχύρωσιν της Αντάνδρου. Ο Δημόδοκος και ο Αριστείδης, αρχηγοί της μοίρας των πλοίων, εις την οποίαν είχεν ανατεθή η είσπραξις των καθυστερουμένων φόρων, ευρίσκοντο τότε εις τον Ελλήσποντον (ενώ ο τρίτος συναρχηγός, ο Λάμαχος, με δέκα πλοία είχεν εισπλεύσει εις τον Εύξεινον Πόντον), και άμα έμαθαν τας προετοιμασίας δια την οχύρωσιν του μέρους, εφοβήθησαν μήπως και τούτο αποβή δια την Λέσβον διαρκής απειλή, όπως τα Άναια δια την Σάμον. Διότι οι εξόριστοι Σάμιοι, εγκατασταθέντες εις τα Άναια εβοήθουν τον Πελοποννησιακόν στόλον, εφοδιάζοντες αυτόν με πλοηγούς, και τους Σαμίους της πόλεως διετήρουν εις διαρκή ανησυχίαν, και εις όσους κατέφευγαν προς αυτούς από την Σάμον παρείχαν άσυλον. Ένεκα τούτου, οι Αθηναίοι στρατηγοί, αφού συνεκέντρωσαν συμμαχικόν στρατόν, έπλευσαν εναντίον της Αντάνδρου, όπου συνήψαν μάχην προς τους εξ αυτής εξελθόντας εναντίον των, τους ενίκησαν και ανέκτησαν την πόλιν.

Ο Λάμαχος εις τον Εύξεινον Πόντον

Και ολίγον ύστερον ο Λάμαχος, ο οποίος είχεν εισπλεύσει εις τον Εύξεινον Πόντον, και είχεν αγκυροβολήσει εις τον ποταμόν Κάλητα της περιφερείας της Ηρακλείας, έχασε τα πλοία του, τα οποία κατεποντίσθησαν από τα νερά που κατέβησαν αιφνιδίως από τα όρη και μετέβαλαν τον ποταμόν εις ορμητικόν χείμαρρον. Ο ίδιος όμως, επί κεφαλής του στρατού του, διέσχισε πεζή το έδαφος των Βιθυνών Θρακών, οι οποίοι κατοικούν πέραν των Στενών, εις την Μικράν Ασίαν, και έφθασεν εις την Χαλκηδόνα, αποικίαν των Μεγαρέων, κειμένην εις την είσοδον του Ευξείνου Πόντου.

76.

Οι Αθηναίοι σχεδιάζουν να προσβάλουν την Βοιωτίαν

Κατά το ίδιον θέρος, ευθύς μετά την αναχώρησίν του από την Μεγαρίδα, ο στρατηγός των Αθηναίων Δημοσθένης, επί κεφαλής μοίρας στόλου σαράντα πλοίων, έφθασεν εις την Ναύπακτον. Διότι μία μερίς, η οποία ήθελεν εις τας διαφόρους πόλεις της Βοιωτίας να μεταβάλη το πολίτευμά των εις δημοκρατίαν, κατά το Αθηναϊκόν πρότυπον, ήλθε προς τον σκοπόν αυτόν εις μυστικάς συνεννοήσεις προς αυτόν και τον Ιπποκράτη, και κατέστρωσαν, κατ' εισήγησιν κυρίως του Πτοιοδώρου, Θηβαίου εξορίστου, το επόμενον σχέδιον ενεργείας. Μερικοί από τους συνωμότας ανέλαβαν να παραδώσουν τας Σίφας, πόλιν παραθαλασσίαν της περιφερείας των Θεσπιών, εντός του Κρισαϊκού κόλπου. Άλλοι πάλιν από τον Ορχομενόν, ο οποίος άλλοτε ωνομάζετο Μινύειος και τώρα Βοιωτικός, ανέλαβαν να παραδώσουν την Χαιρώνειαν, πόλιν υποτελή του Ορχομενού, και οι Ορχομένιοι εξόριστοι ήσαν οι κυριώτεροι εργάται του σχεδίου αυτού, και εστρατολόγησαν μισθοφόρους από την Πελοπόννησον. Η Χαιρώνεια κείται εις το άκρον της Βοιωτίας, πλησίον εις την Φανοτίδα της Φωκίδος, και μερικοί Φωκείς ήσαν επίσης μεμυημένοι. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, ανέλαβαν να καταλάβουν το Δήλιον, ναόν του Απόλλωνος, κείμενον εις την περιφέρειαν της Τανάγρας, απέναντι της Ευβοίας. Έμειναν επίσης σύμφωνοι ότι όλα αυτά θα εγίνοντο εις ωρισμένην ημέραν, δια ν' απασχοληθούν με την καταστολήν των ταραχών των ιδιαιτέρων των πόλεων οι Βοιωτοί και μη σπεύσουν αθρόοι προς υπεράσπισιν του Δηλίου. Εάν η επιχείρησις επετύγχανε και το Δήλιον ωχυρώνετο, ήλπιζαν ότι, και αν ακόμη δεν επήρχετο αμέσως μεταβολή εις τα πολιτεύματα των διαφόρων Βοιωτικών πόλεων, εφόσον θα κατείχοντο τα τρία αυτά σημεία, από τα οποία θα διενηργούντο ληστρικαί επιδρομαί εις την ύπαιθρον χώραν, και όπου οι δημοκρατικοί των διαφόρων πόλεων θα ημπορούσαν να ευρίσκουν πρόχειρον καταφύγιον, η κατάστασις δεν ημπορούσε να διατηρηθή αμετάβλητος, αλλά με τον καιρόν, εφόσον οι Αθηναίοι, αφ' ενός, θα έρχωνται εις βοήθειαν των επαναστατών, και αι δυνάμεις των ολιγαρχικών, εξ άλλου, θα είναι διαμοιρασμέναι, θα κατορθώσουν ευκόλως να διευθετήσουν τα πράγματα, όπως τους συνέφερε.

77. Τοιούτον ήτο το σχέδιον, του οποίου ητοιμάζετο η εκτέλεσις. Ο Ιπποκράτης, επί κεφαλής στρατιωτικής δυνάμεως, ήτο έτοιμος να προελάση από τας Αθήνας εναντίον της Βοιωτίας, κατά την κατάλληλον ώραν. Αλλ' είχε στείλει προηγουμένως τον Δημοσθένη με την μοίραν των σαράντα πλοίων εις την Ναύπακτον, δια να στρατολογήση από τα πέριξ μέρη στρατόν Ακαρνάνων και άλλων συμμάχων και πλεύση εναντίον των Σιφών, αι οποίαι επρόκειτο να παραδοθούν δια προδοσίας. Αι δύο αυταί επιχειρήσεις έπρεπε να γίνουν συγχρόνως εις ωρισμένην ημέραν. Ο Δημοσθένης, κατά την άφιξίν του εις Ναύπακτον, εύρεν ότι η ομοσπονδία των Ακαρνάνων είχεν ήδη αναγκάσει τους Οινιάδας να προσχωρήσουν εις την Αθηναϊκήν συμμαχίαν. Και ο ίδιος, αφού εστρατολόγησεν όλους τους συμμάχους των μερών εκείνων, εβάδισε πρώτον εναντίον του Σαλυνθίου και των Αγραίων, και αφού επέτυχε την προσάρτησίν των, συνεπλήρωσε τας ετοιμασίας του, δια να ευρεθή την προσδιωρισμένην ημέραν εμπρός από τας Σίφας.

78.

Εκστρατεία του Βρασίδα εις την Χαλκιδικήν

Κατά την ιδίαν εποχήν του θέρους, ο Βρασίδας, επί κεφαλής χιλίων επτακοσίων οπλιτών, ευρίσκετο καθ' οδόν, διευθυνόμενος εις την Χαλκιδικήν. Όταν έφθασεν εις την Ηράκλειαν της Τραχίνος, έστειλεν αγγελιαφόρον εις την Φάρσαλον, δια να ζητήση από τους εκεί φίλους του να τον συνοδεύσουν, αυτόν και τον στρατόν του, δια να περάσουν την Θεσσαλίαν. Συνεπεία της προσκλήσως αυτής, ήλθαν προς συνάντησίν του εις Μελίτειαν της Φθιωτικής Αχαΐας ο Πάναιρος, ο Δώρος, ο Ιππολοχίδης, ο Τορύλαος και ο Στρόφακος, ο οποίος ήτο πρόξενος των Χαλκιδέων, και τότε μόνον υπό την συνοδείαν των συνέχισε την πορείαν του. Μεταξύ των άλλων Θεσσαλών, που τον συνώδευαν, ήτο και ο εκ Λαρίσσης Νικονίδας, φίλος του Περδίκκα. Σημειωτέον, ότι εις κάθε περίστασιν ήτο πολύ δύσκολον να διασχίση κανείς την Θεσσαλίαν χωρίς συνοδείαν, και προ πάντων ένοπλος. Άλλωστε, από όλους ομοίως τους Έλληνας, εθεωρείτο ύποπτον το να περνά κανείς από το έδαφος άλλων χωρίς την άδειάν των. Εκτός τούτου, ο Θεσσαλικός λαός ήτο ανέκαθεν ευνοϊκώς διατεθειμένος προς τους Αθηναίους. Και δια τούτο, εάν η Θεσσαλία δεν εκυβερνάτο, κατά την εντόπιον παράδοσιν, από ολίγους δεσπότας, αλλά με πολίτευμα δημοκρατικόν, ποτέ δεν θα κατώρθωνε να προχωρήση ο Βρασίδας, αφού και τώρα, όταν μερικοί αντιθέτων πολιτικών φρονημάτων από τους συνοδούς του τον συνήντησαν, κατά την διάρκειαν της πορείας του, πλησίον του ποταμού Ενιπέως, εζήτησαν να τον εμποδίσουν λέγοντες ότι παρανόμει επιχειρών να διέλθη χωρίς την άδειαν ολοκλήρου του Θεσσαλικού λαού. Οι συνοδεύοντες τον Βρασίδαν τους καθησύχασαν, λέγοντες ότι δεν θα τον συνοδεύσουν περαιτέρω εναντίον της γνώμης των, και ότι αφού ήλθε χωρίς να τον περιμένουν, τον συνώδευαν, προς εκπλήρωσιν απλώς καθήκοντος φιλοξενίας. Και ο ίδιος άλλωστε ο Βρασίδας είπεν ότι διήρχετο από εκεί ως φίλος της Θεσσαλίας και των Θεσσαλών, ότι διεξήγε πόλεμον εναντίον των Αθηναίων, οι οποίοι ήσαν εχθροί του, και όχι εναντίον των, και ότι δεν εγνώριζε να υπήρχε μεταξύ Θεσσαλών και Λακεδαιμονίων έχθρα, η οποία να τους εμποδίζη να περνούν οι μεν από το έδαφος των δε. Εν τούτοις, προσέθεσε, δεν θα επροχώρει επί του παρόντος εναντίον της γνώμης των, αφού και εάν ήθελε δεν είχε την δύναμιν, ήλπιζεν όμως ότι δεν θα τον εμποδίσουν. Εκείνοι, αφού ήκουσαν αυτά, απήλθαν. Ο Βρασίδας, εν τούτοις, συμμορφούμενος με τας συστάσεις των συνοδών του, επροχώρηρε με βήμα ταχύ, χωρίς να σταματήση ούτε στιγμήν, από φόβον μήπως συγκεντρωθή μεγαλυτέρα δύναμις και τον εμποδίση. Την ιδίαν ημέραν που εξεκίνησεν από την Μελίτειαν, διήνυσεν ολόκληρον την απόστασιν μέχρι της Φαρσάλου, όπου εστρατοπέδευσε πλησίον του ποταμού Απιδανού. Απ' εκεί επροχώρησε προς το Φάκιον και εκείθεν προς την Περραιβίαν, όπου οι συνοδεύσαντες αυτόν Θεσσαλοί τον απεχαιρέτησαν πλέον, και οι Περραιβοί, οι οποίοι είναι υπήκοοι των Θεσσαλών, τον συνώδευσαν ασφαλώς μέχρι του Δίου, πόλεως της επικρατείας του Περδίκκα, κειμένης εις τους πρόποδας του Μακεδονικού Ολύμπου, προς το μέρος της Θεσσαλίας.

79. Τοιουτοτρόπως, ο Βρασίδας επρόφθασε να διατρέξη την Θεσσαλίαν, πριν κανείς ετοιμασθή δια να τον εμποδίση, και έφθασε προς τον Περδίκκαν και μέχρι της Χαλκιδικής. Την εκστρατείαν αυτήν του Πελοποννησιακού στρατού είχαν προκαλέσει εκ φόβου, μετά τας τελευταίας επιτυχίας των Αθηναίων ο Περδίκκας και όσαι από τας πόλεις της Χαλκιδικής είχαν αποστατήσει από τους Αθηναίους. Οι τελευταίοι, διότι επερίμεναν ότι οι Αθηναίοι θα επιτεθούν εναντίον των πρώτοι (άλλωστε και αι γειτονικαί των ακόμη πόλεις, όσαι δεν είχαν αποστατήσει, είχαν συμπράξει κρυφίως εις την πρόκλησιν της εκστρατείας). Ο Περδίκκας, εξ άλλου, διότι, χωρίς να είναι εχθρός εις το φανερόν, εφοβείτο όμως και αυτός, ένεκα των παλαιών διαφορών του με τους Αθηναίους, και διότι προ πάντων ήθελε να υποτάξη τον Αρράβαιον, βασιλέα των Λυγκηστών. Η κακή, άλλωστε, τότε κατάστασις των πραγμάτων των Λακεδαιμονίων υπήρξε δι' αυτούς καλή ευκαιρία δια να επιτύχουν ευκολώτερα την αποστολήν του Πελοποννησιακού στρατού.

80. Διότι, τώρα που οι Αθηναίοι ελυμαίνοντο την Πελοπόννησον, και προ πάντων το Λακωνικόν έδαφος, οι Λακεδαιμόνιοι ενόμιζαν ότι το καλύτερον μέσον αντιπερισπασμού θα ήτο η χρησις αντιποίνων, δια της αποστολής στρατού προς τους δυσηρεστημένους συμμάχους των, οι οποίοι άλλωστε ανελάμβαναν την διατροφήν του και επεκαλούντο την βοήθειάν των δια ν' αποστατήσουν. Ήθελαν συγχρόνως να χρησιμοποιήσουν την αποστολήν αυτήν ως πρόφασιν δια ν' απομακρύνουν μέρος των Ειλώτων, καθόσον εφοβούντο μήπως επωφεληθούν της ευκαιρίας που τους παρείχεν η κατοχή της Πύλου δια να επαναστατήσουν. Διότι κυριωτάτη ανέκαθεν μέρυμνα των Λακεδαιμονίων, εις τας σχέσεις των προς τους Είλωτας, ήτο η αποσόβησις κινδύνων που εφοβουντο από αυτούς. Μίαν φοράν, μάλιστα, φοβούμενοι τον μεγάλον αριθμόν της νεολαίας των, κατέφυγαν και εις το εξής μέτρον. Επροκήρυξαν ότι όσοι από τους Είλωτας φρονούν ότι έχουν προσφέρει μεγαλυτέρας υπηρεσίας εις τους Λακεδαιμονίους δια της ανδρείας των κατά τον πόλεμον έπρεπε να δηλωθούν, διότι πρόκειται να τους απελευθερώσουν. Σκοπός όμως της προκηρήξεως ήτο να τους δοκιμάσουν, διότι όσοι εφρόνουν ότι είχαν την αξίωσιν ν' απελευθερωθούν πρώτοι, θα ήσαν και οι πρώτοι, οι οποίοι, λόγω του γενναίου φρονήματός των, θα εξηγείροντο εναντίον των. Και εξέλεξαν δύο περίπου χιλιάδας από αυτούς, οι οποίοι εστολίσθησαν με στεφάνους και περιήλθαν τους ναούς ως απελευθερωθέντες, αλλ' ολίγον βραδύτερον τους εξηφάνισαν, χωρίς κανείς να μάθη πώς καθείς απ' αυτούς εξωλοθρεύθη. Επίσης, τώρα έσπευσαν ν' αποστείλουν επτακοσίους Είλωτας οπλίτας υπό τον Βρασίδαν, ο οποίος το υπόλοιπον του στρατού του εστρατολόγησεν από Πελοποννησίους εθελοντάς, ελκύσας αυτούς δια του μισθού.

81. Η αποστολή, άλλωστε, του Βρασίδα ως αρχηγού της εκστρατείας ωφείλετο, αφ' ενός μεν εις το ότι ο ίδιος το επεδίωξε με πολύ ζήλον, εξ άλλου, δ' εις το ότι και οι Χαλκιδείς το επεθύμουν ζωηρώς, διότι εις την Σπάρτην εθεωρείτο ως άνθρωπος με απεριόριστον δραστηριότητα. Και κατά την εκστρατείαν άλλωστε αυτήν απεδείχθη ανεκτίμητος δια τους Λακεδαιμονίους. Διότι, επειδή εξ αρχής εδείχθη δίκαιος και μετριοπαθείς εις τας σχέσεις του προς τας διαφόρους πόλεις, πολλάς από αυτάς έπεισε ν' αποστατήσουν, ενώ άλλοι παρεδόθησαν εις αυτόν δια προδοσίας των κατοίκων των, εις τρόπον ώστε οι Λακεδαιμόνιοι όχι μόνον επέτυχαν ανακούφισιν των ταλαιπωριών του πολέμου δια της μεταφοράς των επιχειρήσεων εκτός της Πελοποννήσου, αλλά και συγχρόνως, εάν ήθελαν να συνάψουν ειρήνην, όπως και πραγματικώς έγινε, είχαν εις χείρας των μέρη δια να τα ανταλλάξουν απέναντι των μερών, τα οποία ήθελαν ν' ανακτήσουν. Και κατά τον μεταγενέστερον ακόμη πόλεμον, ύστερον από την καταστροφήν της Σικελίας, η επιδειχθείσα εις την Χαλκιδικήν ευγένεια αισθημάτων και σύνεσις του Βρασίδα, τας οποίας άλλοι εγνώρισαν εκ πείρας και άλλοι επίστευαν εξ ακοής, συνετέλεσαν κυρίως, ώστε οι σύμμαχοι των Αθηναίων να προσελκυσθούν προς τους Λακεδαιμονίους. Διότι υπήρξεν ο πρώτος Σπαρτιάτης ο οποίος εις εκστρατείαν του εξωτερικού εδείχθη υπό πάσαν έποψιν τέλειος, και άφισεν εις το πνεύμα όλων την εδραίαν πεποίθησιν ότι και οι άλλοι Σπαρτιάται είναι, όμοιοι με αυτόν.

82. Όταν λοιπόν έμαθαν οι Αθηναίοι ότι ο Βρασίδας έφθασεν εις την Χαλκιδικήν, όπως ανέφερα ήδη, και επίστευσαν ότι ο Περδίκκας είχεν υποκινήσει την εκστρατείαν αυτήν, εκήρυξαν τον πόλεμον κατά του τελευταίου και υπέβαλαν τους εκεί συμμάχους των εις αυστηροτάτην επιτήρησιν.

83. Ο Περδίκκας τεθείς επί κεφαλής του στρατού του Βρασίδα και των ιδικών του στρατιωτικών δυνάμεων, εξεστράτευσεν ευθύς εναντίον του Αρραβαίου, υιού του Βρομερού, βασιλέως των Λυγκηστών Μακεδόνων, ομόρων της επικρατείας του, διότι, ένεκα των μεταξύ των διενέξεων, ήθελε να τον υποτάξη. Αλλ' όταν έφθασαν εις την είσοδον της Λύγκου, ο Βρασίδας είπεν ότι πριν αρχίσουν αι εχθροπραξίαι ήθελε να συναντήση προηγουμένως τον Αρράβαιον και δοκιμάση να τον πείση, ει δυνατόν, να γίνη σύμμαχος των Λακεδαιμονίων. Άλλωστε, και ο Αρράβαιος επεζήτει συνεννόησιν και εδήλου ότι ήτο έτοιμος να υποβληθή εις την διαιτησίαν του Βρασίδα. Και οι πρέσβεις των Χαλκιδέων, οι οποίοι, ηκολούθουν την εκστρατείαν, τον συνεβούλευαν επιμόνως να μην απαλλάξη τον Περδίκκαν από τας δυσκολίας του, δια να τον έχουν πλέον πρόθυμον και εις τα ζητήματα που αμέσως τους ενδιέφεραν. Εκτός τούτου, οι πρέσβεις, που είχε στείλει ο Περδίκκας εις την Λακεδαίμονα, είχαν είπει κάτι τοιούτον, ότι δηλαδή θα έκαμνε συμμάχους των Λακεδαιμονίων πολλάς από τας γειτονικάς του πόλεις, και βασιζόμενος εις τούτο, ο Βρασίδας εθεώρει ότι ήτο ορθότερον να ρυθμίση το ζήτημα του Αρραβαίου από κοινού με τον Περδίκκαν. Αλλ' ο Περδίκκας απήντησεν ότι δεν έφερε τον Βρασίδαν ως διαιτητήν των διαφορών του, αλλά μάλλον ως καθαιρέτην των εχθρών του, τους οποίους αυτός θα προσδιώριζε, και ότι επί πλέον, εφόσον αυτός διέτρεφε το ήμισυ του Πελοποννησιακού στρατού, ο Βρασίδας δεν είχε δικαίωμα να συναντηθή με τον Αρράβαιοιν, δια να έλθη εις διαπραγματεύσεις με αυτόν. Αλλ' ο Βρασίδας, παρά την θέλησιν του Περδίκκα, και κατόπιν φιλονεικίας με αυτόν, συνηντήθη με τον Αρράβαιον, και πεισθείς εις τους λόγους του, απέσυρε τον στρατόν του, χωρίς να εισβάλη εις το έδαφός του. Ο Περδίκκας, επειδή εθεώρησεν εαυτόν θύμα αδικίας, παρείχε του λοιπού, αντί του ημίσεος της διατροφής του στρατού, το τρίτον μόνον.

84. Ευθύς κατόπιν, κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους και ολίγον πριν από την εποχήν του τρυγητού, ο Βρασίδας, έχων υπό τας διαταγάς του και απόσπασμα Χαλκιδέων, εξεστράτευσεν εναντίον της Ακάνθου, αποικίας των Ανδρίων. Επί του ζητήματος, αν έπρεπε να του ανοίξουν τας πύλας της πόλεως, οι Ακάνθιοι διηρέθησαν μεταξύ των, καθόσον εκείνοι οι οποίοι εκ συμφώνου με τους Χαλκιδείς, είχαν προκαλέσει την εκστρατείαν, ευρέθησαν εις αντίθεσιν με την δημοκρατικήν μερίδα. Όταν όμως ο Βρασίδας εζήτησε να γίνη δεκτός μόνος, και να μην αποφασίσουν πριν τον ακούσουν, το πλήθος συνήνεσεν, εκ φόβου μήπως καταστραφή η εσοδεία των σταφυλιών, τα οποία δεν είχαν ακόμη τρυγηθή. Παρουσιάσθη, ως εκ τούτου, ενώπιον του λαού (σημειωτέον ότι, αν και Λακεδαιμόνιος, δεν εστερείτο ευγλωττίας) και ωμίλησεν ως εξής:

85.

Λόγος του Βρασίδα προς τους Ακανθίους

"Ακάνθιοι, η αποστολή μου καθώς και του στρατού μου εκ μέρους των Λακεδαιμονίων αποτελεί επαλήθευσιν του σκοπού του πολέμου, τον οποίον ευθύς εξ αρχής διεκηρύξαμεν, ότι, δηλαδή θα πολεμήσωμεν εναντίον των Αθηναίων, δια να ελευθερώσωμεν την Ελλάδα. Και αν εβραδύναμεν να έλθωμεν, τούτο προήλθεν εκ του ότι αι ελπίδες που εστηρίξαμεν εις την πορείαν του πολέμου εκεί κάτω διεψεύσθησαν, διότι είχαμεν ελπίσει ότι μόνοι θα καταβάλωμεν ταχέως τους Αθηναίους, χωρίς να εκθέσωμεν σας εις κίνδυνον. Ας μη μας μεμφθή λοιπόν κανείς δια τούτο, αφού, μόλις αι περιστάσεις το επέτρεψαν ευρισκόμεθα ήδη εδώ, και θα καταβάλωμεν κάθε προσπάθειαν, συνεργαζόμενοι μαζί σας, δια να τους κατανικήσωμεν. Απορώ δε διατί μου κλείετε τας πύλας της πόλεώς σας και διατί την έλευσίν μου θεωρείτε ανεπιθύμητον. Ημείς τουλάχιστον οι Λακεδαιμόνιοι εξετέθημεν εις τόσον σοβαρόν κίνδυνον, διανύσαντες πολλών ημερών δρόμον δια ξένου εδάφους, και είμεθα πρόθυμοι εις κάθε τι, διότι ενομίζομεν ότι ερχόμεθα προς ανθρώπους, οι οποίοι, και πριν ακόμη φθάσωμεν, ήσαν, από διαθέσεως τουλάχιστον, σύμμαχοί μας, και οι οποίοι θα εχαιρέτιζαν με χαράν τον ερχομόν μας. Εάν όμως σεις έχετε άλλο τι κατά νουν, ή εάν προτίθεστε ν' αντιπράξετε εναντίον της ελευθερίας και της ιδικής σας και των άλλων Ελλήνων, το πράγμα θα ήτο τερατώδες. Διότι δεν αρκεί ότι ανθίστασθε σεις, αλλά και προς οιουσδήποτε άλλους στραφώ, θα δείξουν ακόμη ολιγωτέραν διάθεσιν να ταχθούν με το μέρος μου, διότι θα διστάσουν, αφού σεις προς τους οποίους ήλθα κατά πρώτον και οι οποίοι αντιπροσωπεύετε πόλιν ισχυράν και θεωρείσθε άνθρωποι συνετοί, ηρνήθητε να με δεχθήτε. Και θα θεωρηθή ότι ο σκοπός, δια τον οποίον ήλθα, δεν είναι αληθινός, αλλ' ότι η ελευθερία που σας προσφέρω είναι απατηλή, ή ότι ήλθα εδώ, ενώ είμαι ανίκανος και ανίσχυρος να σας υπερασπίσω εναντίον των Αθηναίων, εάν τυχόν εξεστράτευαν εναντίον σας. Και όμως, όταν με τον στρατον αυτόν που έχω σήμερον έσπευσα προς βοήθειαν της Νισαίας, οι Αθηναίοι, μολονότι περισσότεροι, ηρνήθησαν να συνάψουν μάχην, και ούτε είναι πιθανόν ν' αποστείλουν καθ' υμών δια θαλάσσης στρατόν ισόπολον προς εκείνον που είχαν εκεί.

86. "Όσον αφορά εμέ τον ίδιον, ήλθα εδώ, όχι δια να βλάψω, αλλά δια να ελευθερώσω τους Έλληνας, αφού η κυβέρνησις των Λακεδαιμονίων εδεσμεύθη απέναντί μου με τους πλέον επισήμους όρκους, ότι θα σεβασθή πραγματικώς την ανεξαρτησίαν κάθε πόλεως, την οποίαν θα κατώρθωνα να προσεταιρισθώ ως σύμμαχον. Σκοπός μας, άλλωστε, δεν είναι να επιτύχωμεν την συμμαχίαν σας δια της βίας ή της απάτης, αλλά τουναντίον να συναγωνισθώμεν μαζί σας εναντίον του Αθηναϊκού ζυγού που σας πιέζει. Έχω, επομένως, την αξίωσιν, ούτε προσωπικώς να θεωρούμαι ύποπτος, εφόσον σας προσφέρω τας πλέον επισήμους εγγυήσεις, ούτε η στρατιωτική μου δύναμις να θεωρηθή ανεπαρκής, αλλά να ενωθήτε μαζί μου με πλήρη εμπιστοσύνην. Εάν τυχόν πάλιν κανείς από σας έχη προσωπικούς λόγους να φοβήται άλλους και ενδοιάζει ένεκα τούτου, διότι υποπτεύεται μήπως εγώ παραδώσω την πόλιν εις τα χέρια μιας φατρίας, αυτός προ πάντων ημπορεί να είναι ήσυχος. Διότι δεν ήλθα δια να συνταχθώ με μίαν φατρίαν, ούτε νομίζω ότι θα σας προσφέρω αληθινήν ελευθερίαν εάν, θέτων κατά μέρος τους πατρίους θεσμούς σας, υπεδούλωνα τους δημοκρατικούς εις τους ολιγαρχικούς ή τους ολιγαρχικούς εις τον λαόν. Τοιαύτη ελευθερία θα ήτο χειροτέρα από τον ξενικόν ζυγόν, και το αποτέλεσμά της δι' ημάς τους Λακεδαιμονίους θα ήτο όχι ευγνωμοσύνη δια τας προσπαθείας μας, αλλά μομφή μάλλον, αντί τιμής και δόξης. Το κέρδος μας θα ήτο ότι τας κατηγορίας ακριβώς, επί τη βάσει, των οποίων διεξάγομεν τον πόλεμον εναντίον των Αθηναίων, θα εστρέφαμεν εναντίον μας, υπό περιστάσεις μάλιστα επιβαρυντικωτέρας, καθόσον εκείνοι δεν διεκήρυξαν ότι ακολουθούν μεγαλόφρονα πολιτικήν. Τωόντι, δι' όσους τουλάχιστον απολαμβάνουν την κοινήν εκτίμησιν, είναι περισσότερον αισχρόν να εξυπηρετούν την πλεονεξίαν των με δολιότητα υπό εύσχημον κάλυμμα, παρά με φανεράν βίαν. Διότι η βία στηρίζεται εις το δικαίωμα της δυνάμεως, η οποία είναι δώρον της τύχης, ενώ η δολία πολιτική εις την επιβουλήν μοχθηράς διαθέσεως.

87. "Ενεργούντες κατ' αυτόν τον τρόπον, δεικνύομεν μεγάλην περίσκεψιν δι' ό,τι αφορά τα ζωτικά μας συμφέροντα, και καμμίαν καλυτέραν εξασφάλισιν εκτός από τους όρκους μας δεν ημπορείτε να έχετε, παρά εκείνην που σας παρέχουν άνθρωποι, των οποίων αι πράξεις, εξεταζόμεναι εν σχέσει προς τους λόγους, παρέχουν την αναμφισβήτητον πεποίθησιν ότι ανταποκρίνονται πραγματικώς προς το συμφέρον των, όπως υποστηρίζουν. Αλλ' εάν ισχυρισθήτε ότι δεν είσθε εις θέσιν να δεχθήτε τας προτάσεις μου, και διατυπώσετε την αξίωσιν ότι επειδή είσθε φίλοι μας ημπορείτε να τας αποκρούσετε αζημίως, εάν υποστηρίξετε ότι την ελευθερίαν θεωρείτε επικίνδυνον, και ότι δίκαιον είναι να προσφέρεται εις εκείνους μόνον που είναι εις θέσιν να την δεχθούν, αλλά να μην επιβάλλεται εις κανένα παρά την θέλησίν του, θα επικαλεσθώ τους θεούς και ήρωας της χώρας σας ως μάρτυρας, ότι ενώ ήλθα δια το καλόν σας, αρνείσθε να με εισακούσετε, και θα προσπαθήσω να σας εξαναγκάσω δια της ερημώσεως της χώρας σας. Και νομίζω ότι η ενέργειά μου αυτή δεν θα είναι του λοιπού άδικος, αφού μάλιστα και δύο σπουδαιότατοι λόγοι συνηγορούν οπωσδήποτε δι' αυτήν. Πρώτον, ότι δεν πρέπει να υποφέρουν οι Λακεδαιμόνιοι, ένεκα της φιλίας σας, καθώς θα υποφέρουν, εάν, αρνούμενοι να ενωθήτε με ημάς, εξακολουθήσετε να καταβάλλετε φόρους εις τους Αθηναίους, και δεύτερον, ότι δεν πρέπει να γίνεσθε εμπόδιον εις την απελευθέρωσιν των Ελλήνων. Χωρίς τους λόγους αυτούς, τοιαύτη ενέργειά μας θα ήτο βεβαίως αδικαιολόγητος, και μόνον η εξυπηρέτησις του κοινού καλού γεννά δι' ημάς του Λακεδαιμονίους την υποχρέωσιν να επιβάλλωμεν την ελευθερίαν εις τους αποστέργοντας αυτήν. Ούτε, εξ άλλου, επιδιώκομεν να επιβάλωμεν την ηγεμονίαν μας, αλλ' αγωνιζόμεθα αντιθέτως δια να καταλύσωμεν την ηγεμονίαν άλλων, και θα διεπράτταμεν αδικίαν προς τους πολλούς, εάν, ενώ φέρομεν εις όλους την ανεξαρτησίαν, επιτρέπαμεν εις σας να παρεμβάλετε εμπόδια. Έχοντες υπ' όψιν αυτά που σας είπα, φροντίσατε να λάβετε ορθάς αποφάσεις. Αγωνισθήτε, όχι μόνον δια να δώσετε πρώτοι το σύνθημα της απελευθερώσεως των Ελλήνων και αποταμιεύσετε θησαυρόν αιωνίας δόξης, αλλά και δια να προφυλάξετε τας ιδιωτικάς σας περιουσίας από καταστροφάς και δια να κοσμήσετε την πόλιν σας με το ωραιότερον όνομα".

88.

Η Άκανθος και τα Στάγειρα αποστατούν από τους Αθηναίους

Μετά τους λόγους αυτούς του Βρασίδα, οι Ακάνθιοι, αφού προηγουμένως συνεζήτησαν δια μακρών τα υπέρ και τα κατά, προέβησαν εις μυστικήν ψηφοφορίαν. Η πλειοψηφία, επηρεασθείσα εν μέρει από τους επαγωγούς λόγους του Βρασίδα και εν μέρει από τον φόβον του τρυγητού, απεφάσισε ν' αποστατήσουν από τους Αθηναίους. Και τότε μόνον εδέχθησαν τον στρατόν του Βρασίδα, αφού εδέσμευσαν τον τελευταίον με τους ίδιους όρκους τους οποίους είχεν ορκισθή η κυβέρνησις των Λακεδαιμονίων, όταν τον απέστειλεν, ότι δηλαδή θα σεβασθή πραγματικώς την ανεξαρτησίαν κάθε πόλεως, την οποίαν θα κατώρθωνε να προσεταιρισθή ως σύμμαχον. Και ολίγον βραδύτερον απεστάτησαν επίσης και τα Στάγειρα, αποικία των Ανδρίων. Αυτά υπήρξαν τα γεγονότα του θέρους τούτου.

89. Ευθύς εις την αρχήν του επομένου χειμώνος επρόκειτο να γίνη παράδοσις των Βοιωτικών πόλεων εις τους στρατηγούς των Αθηναίων Ιπποκράτη και Δημοσθένη. Καθώς είχε συμφωνηθή, ο δεύτερος έπρεπε να ευρεθή εμπρός από τας Σίφας με τον στόλον του, και ο πρώτος να βαδίση εναντίον του Δηλίου. Έγινεν όμως λάθος ως προς την ημέραν που έπρεπε καθείς από τους δύο να εκκινήση. Πρώτος ο Δημοσθένης με τον στόλον του, εις τον οποίον επέβαιναν Ακαρνάνες και πολλοί από τους άλλους συμμάχους των μερών εκείνων, έπλευσεν εις τας Σίφας. Αλλ' η απόπειρα απέτυχε, διότι το σχέδιον επροδόθη από τον Νικόμαχον, Φωκέα από την Φανοτέα, ο οποίος ανήγγειλε το πράγμα εις τους Λακεδαιμονίους, και εκείνοι εις τους Βοιωτούς. Και επειδή ο Ιπποκράτης δεν είχεν εισβάλει ακόμη εις το έδαφός των, και επομένως δεν ημπορούσε να φέρη αντιπερισπασμόν, οι Βοιωτοί έσπευσαν εις βοήθειαν από όλα τα μέρη και επρόλαβαν να καταλάβουν τας Σίφας και την Χερώνειαν. Όταν δε οι συνωμόται είδαν την αποτυχίαν, δεν απεπειράθησαν να κάμουν τίποτε εντός των πόλεων.

90.

Οι Αθηναίοι οχυρώνουν το Δήλιον

Ο Ιπποκράτης, εξ άλλου, αφού επιστράτευσε τους Αθηναίους, πολίτας εξ ίσου και μετοίκους, καθώς και τους παρεπιδήμους ξένους, έφθασεν αργά εις το Δήλιον, όταν οι Βοιωτοί είχαν ήδη επιστρέψει από τας Σίφας. Και αφού εστρατοπέδευσε, προέβη εις την οχύρωσιν του Δηλίου κατά τον εξής τρόπον: Οι στρατιώται έσκαψαν τάφρον γύρω από τον ναόν και ολόκληρον τον ιερόν περίβολον. Με τα χώματα δε που έβγαλαν από την τάφρον κατεσκεύασαν προτείχισμα προς υποστήριξιν του οποίου ενέπηξαν πασσάλους καθ' όλον το μήκος. Συγχρόνως εχρησιμοποίησαν εις το πρόχωμα αυτό τα κλήματα των πέριξ του ιερού περιβόλου αμπέλων καθώς και τας πέτρας και τας πλίνθους των πέριξ οικοδομών, τας οποίας κατεδάφιζαν, και μετεχειρίσθησαν εν γένει κάθε μέσον δια να υψώσουν όσον το δυνατόν περισσότερον το οχύρωμα. Κατεσκεύασαν επίσης ξυλίνους πύργους εις τα επίκαιρα σημεία του ιερού περιβόλου, όπου δεν υπήρχαν οικοδομαί (διότι η προϋπάρχουσα στοά είχε καταπέσει). Η εργασία είχεν αρχίσει την τρίτην ημέραν μετά την αναχώρησιν από τας Αθήνας, και, εξηκολούθησεν όλην την τετάρτην και μέχρι του προγεύματος της πέμπτης, οπότε, επειδή το πλείστον του έργου είχεν ήδη συντελεσθή, το κύριον μέρος του στρατού εξεκίνησε δια να επιστρέψη εις τας Αθήνας. Εις απόστασιν δέκα περίπου σταδίων από το Δήλιον, οι οπλίται εστάθμευσαν εις τάξιν μάχης προς ανάπαυσιν, ενώ οι περισσότεροι από τους ψιλούς στρατιώτας συνέχισαν κατ' ευθείαν την πορείαν των. Ο Ιπποκράτης όμως είχε παραμείνει εις το Δήλιον, ασχολούμενος να εγκαταστήση τους φρουρούς εις τας διαφόρους θέσεις των και συμπληρώση προσηκόντως ό,τι υπελείπετο ακόμη δια την οχύρωσιν.

91.

Οι Βοιωτοί συγκεντρώνονται εις Τανάγραν

Κατά την διάρκειαν της οχυρώσεως του Δηλίου, οι Βοιωτοί συνεκεντρώνοντο εις την Τανάγραν. Αφού δ' έφθασαν τα αποσπάσματα όλων των πόλεων, έμαθαν ότι οι Αθηναίοι εξεκίνησαν ήδη, επιστρέφοντες εις τα ίδια. Οι άλλοι Βοιωτάρχαι, των οποίων ο ολικός αριθμός ανέρχεται εις ένδεκα, ήσαν της γνώμης ότι δεν έπρεπε να δώσουν μάχην, διότι ο εχθρός είχεν εξέλθει ήδη από το έδαφος της Βοιωτίας. Και πράγματι οι Αθηναίοι, όταν εστάθμευσαν, ήσαν περίπου εις τα όρια της Ωρωπίας. Αλλ' ο Παγώνδας, υιός του Αιολάδου, ο οποίος αντιπροσώπευε τας Θήβας ως Βοιωτάρχης, μαζί με τον Αριανθίδην, υιόν του Λυσιμαχίδου, και ήσκει τότε την αρχιστρατηγίαν, ήθελε να δοθή η μάχη, διότι έκρινεν ότι συνέφερε ν' αντιμετωπισθή ο κίνδυνός της. Προσεκάλει δια τούτο τους στρατιώτας κατά τμήματα, δια να μην αφίσουν όλοι συγχρόνως τα όπλα των, και με τους επομένους λόγους προσεπάθει να πείση τους Βοιωτούς να βαδίσουν εναντίον των Αθηναίων και τους επιτεθούν.

92.

Ο Βοιωτάρχης Παγώνδας συνιστά να πολεμήσουν κατά των Αθηναίων

"Αγαπητοί Βοιωτοί, έπρεπε μήτε να περάση από τον νουν κανενός από ημάς τους αρχηγούς του στρατού η ιδέα ότι δεν είναι ορθόν να επιτεθώμεν εναντίον των Αθηναίων, παρά εάν τους προφθάσωμεν ευρισκομένους ακόμη εις το έδαφος της Βοιωτίας. Διότι εκείνοι, ελθόντες από όμορον χώραν και οικοδομήσαντες οχύρωμα επάνω εις την Βοιωτίαν, σκοπόν έχουν να ερημώσουν το έδαφός μας, και είναι προφανώς εχθροί μας, οπουδήποτε και αν τους φθάσωμεν, και ιδίως εις το έδαφος, από το οποίον προήλασαν, δια να συμπεριφερθούν ως τοιούτοι επί του ιδικού μας. Αλλ' εάν μόλα ταύτα ενόμισε κανείς ασφαλέστερον να μην επιτεθώμεν, πρέπει ν' αλλάξη γνώμην. Διότι οι υπολογίσμοι της συνετής προνοητικότητος δεν αρμόζουν εξ ίσου εις εκείνους που είναι θύματα επιθέσεως άλλων και ζητούν να προστατεύσουν το έδαφός των, όπως αρμόζουν εις όσους, ενώ κατέχουν ανενοχλήτως ό,τι τους ανήκει, επιτίθενται εκουσίως και από πλεονεξίαν εναντίον άλλων. Άλλωστε, πατροπαράδοτος δια σας πολιτική είναι να καταπολεμήτε τον ξένον επιδρομέα, αδιάφορον αν εις το ιδικόν σας ή το ξένον έδαφος, και πολύ περισσότερον επιβάλλεται τούτο απέναντι των Αθηναίων, οι οποίοι επί πλέον συνορεύουν με σας. Διότι τότε μόνον εξασφαλίζει κανείς την ελευθερίαν του απέναντι των γειτόνων, όταν είναι ικανός και έτοιμος ν' αντιμετωπίζη αυτούς. Και εναντίον προ πάντων των ανθρώπων αυτών, οι οποίοι όχι πλέον τους γείτονας, αλλά και εκείνους ακόμη που κατοικούν μακράν, επιζητούν να υποδουλώσουν, είναι ή δεν είναι ανάγκη ν' αγωνισθώμεν μέχρις εσχάτων; Η κατάστασις της απέναντί μας Ευβοίας και των περισσοτέρων άλλων Ελλήνων ας μας χρησιμεύση ως παράδειγμα. Και πρέπει να γνωρίζετε ότι ενώ οι άλλοι πολεμούν εναντίον των γειτόνων των δι' αμφισβητούμενα σύνορα, δι' ημάς, εάν νικηθώμεν, εν και μόνον και αναμφισβήτητον του λοιπού σύνορον θα χαραχθή, περιλαμβάνον ολόκληρον το έδαφός μας, διότι, άμα εισέλθουν εις αυτό οι Αθηναίοι, θα γίνουν δια της βίας κύριοι των κτήσεών μας. Τόσον επικινδυνωτέρα από κάθε άλλην είναι δι' ημάς η γειτνίασίς των. Συνήθως, άλλωστε, όσοι, θρασυνόμενοι από την δύναμίν των, όπως οι Αθηναίοι τώρα, επιτίθενται εναντίον άλλων, βαδίζουν με μεγαλυτέραν εμπιστοσύνην εναντίον εκείνων, οι οποίοι αδρανούν και υπερασπίζουν εαυτούς μόνον εντός του ιδικού των εδάφους, ενώ αντιτάσσονται με ολιγωτέραν προθυμίαν εναντίον εκείνων, οι οποίοι εξέρχονται από τα όρια της χώρας των, δια να τους αντιμετωπίσουν, και οι οποίοι, παρουσιαζομένης ευκαιρίας, αρχίζουν αυτοί πρώτοι τας εχθροπραξίας. Του πράγματος αυτού ελάβαμεν πείραν από τους ιδίους τους Αθηναίους, διότι, όταν, συνεπεία των εμφυλίων μας σπαραγμών, κατέλαβαν την χώραν μας, και τους ενικήσαμεν εις την μάχην της Κορωνείας, εξησφαλίσαμεν εις την Βοιωτίαν πλήρη ασφάλειαν μέχρι της σήμερον. Αυτά ενθυμούμενοι, καθήκον έχομεν, οι πρεσβύτεροι να μη φανούν κατώτεροι των τότε ανδραγαθημάτων των, και οι νεώτεροι, ως υιοί πατέρων, οι οποίοι έδειξαν τότε διαγωγήν άψογον, να προσπαθήσουν να μην αμαυρώσουν τας πατροπαραδότους αρετάς. Εμπιστευόμενοι δε εις την βοήθειαν του θεού, του οποίου τον ναόν, παρά τα κρατούντα μεταξύ Ελλήνων, ωχύρωσαν και κατέχουν, και εις τας θυσίας που προσεφέραμεν εις τους θεούς και αι οποίαι υπήρξαν ευοίωνοι, καθήκον έχομεν να προελάσωμεν δια να επιτεθώμεν εναντίον των και τους δείξωμεν ότι αν θέλουν να επιτύχουν ό,τι εποφθαλμιούν, οφείλουν να επιτίθενται εναντίον εκείνων, που δεν έχουν διάθεσιν ν' αμυνθούν, αλλ' ότι άνδρες, οι οποίοι, εμπνεόμενοι από ευγενές πνεύμα, εθεώρησαν πάντοτε καθήκον των ν' αγωνίζωνται υπέρ της ελευθερίας της ιδικής των χώρας και να μην υποδουλώνουν την χώραν των άλλων αδίκως, δεν θα τους επιτρέψουν να φύγουν χωρίς να πολεμήσουν".

93.

Οι αντίπαλοι στρατοί Αθηνών και Βοιωτίας παρατάσσονται
προς μάχην

Με τους προτρεπτικούς αυτούς λόγους έπεισεν ο Παγώνδας τους Βοιωτούς να βαδίσουν εναντίον των Αθηναίων. Και αφού έδωκεν εσπευσμένως την διαταγήν της προελάσεως, καθόσον και η ημέρα ήτο ήδη προχωρημένη, εξεκίνησε επί κεφαλής του στρατού. Και όταν επλησίασε τον στρατόν των Αθηναίων, κατέλαβε θέσιν, από την οποίαν τα δύο στρατεύματα ένεκα παρεμπίπτοντος λόφου, δεν ημπορούσαν να βλέπουν το εν τω άλλο, και εκεί παρέταξε τον στρατόν και ητοιμάζετο δια να δώση μάχην. Ο Ιπποκράτης, ο οποίος ευρίσκετο ακόμη εις το Δήλιον, ευθύς ως έμαθε την προέλασιν των Βοιωτών, έστειλεν εις τον στρατόν διαταγάς να λάβη τάξιν μάχης, και ο ίδιος έφθασε μετ' ολίγον, αφού αφήκεν εις το Δήλιον τριακοσίους περίπου ιππείς, δια να το φρουρούν εναντίον ενδεχομένης επιθέσεως, και συγχρόνως καραδοκούν κατάλληλον ευκαιρίαν δια να πέσουν, διαρκούσης της μάχης, επάνω εις τα νώτα του εχθρού. Αλλ' οι Βοιωτοί αντέταξαν χωριστόν απόσπασμα προς άμυναν εναντίον των ιππέων του Δηλίου, και όταν τα πάντα ήσαν έτοιμα, ανέβησαν εις την κορυφογραμμήν του λόφου, από την οποίαν ήσαν ορατοί, και εκεί ανέμεναν εις τάξιν μάχης. Η όλη δύναμίς των ανήρχετο εις επτά χιλιάδας περίπου οπλίτας, δέκα και πλέον χιλιάδας ψιλούς, χιλίους ιππείς και πεντακοσίους πελταστάς. Το δεξιόν κέρας κατείχαν οι Θηβαίοι με εκείνους από τους Βοιωτούς, όσοι ήσαν υποτελείς των. Εις το κέντρον ήσαν οι Αλιάρτιοι, οι Κορωναίοι, οι Κωπαιείς και οι άλλοι, όσοι κατοικούν γύρω από την Κωπαΐδα λίμνην. Το αριστερόν κατείχαν οι Θεσπιείς, οι Ταναγραίοι και οι Ορχομένιοι. Πλησίον εις τα δύο κέρατα ετοποθετήθησαν οι ψιλοί και οι ιππείς. Οι Θηβαίοι ετάχθησαν εις φάλαγγα βάθους είκοσι πέντε οπλιτών. Ο σχηματισμός των άλλων εποίκιλλε. Τοιαύτη ήτο η στρατιωτική δύναμις των Βοιωτών, και τοιαύτη η προς μάχην παράταξίς της.

94. Οι Αθηναίοι οπλίται, ισάριθμοι προς τους εχθρούς των, ετάχθησαν όλοι εις φάλαγγα βάθους οκτώ ανδρών, και οι ιππείς εις τα δύο κέρατα. Τακτικοί ψιλοί στρατιώται δεν παρίσταντο, ούτε είχε ποτέ οργανώσει η πόλις τοιούτους. Όσοι εν τούτοις, ψιλοί έλαβαν μέρος εις την εισβολήν, ήσαν πολλαπλάσιοι από τους του εχθρού. Αλλ' ένεκα της γενικής επιιστρατεύσεως αστών και ξένων, οι περισσότεροι ήσαν άοπλοι, και επειδή είχαν ήδη ξεκινήσει, επιστρέφοντες εις τας Αθήνας, ολίγοι μόνον έλαβαν μέρος εις την μάχην. Αφού δε οι δύο στρατοί ήσαν παρατεταγμένοι και επέκειτο η σύγκρουσις, ο στρατηγός Ιπποκράτης, διερχόμενος το μέτωπον της παρατάξεως των Αθηναίων εξήπτε το θάρρος των στρατιωτών με τους επομένους λόγους:

95.

Ο Αθηναίος στρατηγός Ιπποκράτης ομιλεί προς τους στρατιώτας

"Συμπολίται, η παραίνεισίς μου θα είναι σύντομος, διότι, προκειμένου περί ανδρών γενναίων, ολίγοι λόγοι αρκούν και τους ολίγους αυτούς απευθύνω ως υπόμνησιν μάλλον παρά ως προτροπήν. Κανείς ας μη φαντασθή ότι αναλαμβάνομεν τόσον σοβαρόν κίνδυνον επάνω εις ξένον έδαφος άνευ λόγου. Διότι εις το εχθρικόν αυτό έδαφος θ' αγωνισθώμεν υπέρ της ιδικής μας χώρας. Και αν νικήσωμεν, κανείς πλέον δεν υπάρχει φόβος ότι οι Πελοποννήσιοι, χωρίς το Βοιωτικόν ιππικόν, θα εισβάλουν του λοιπού εις την χώραν μας, αλλά με μίαν μάχην και την Βοιωτίαν κατακτάτε και την ελευθερίαν της Αττικής εξασφαλίζετε. Βαδίσατε λοιπόν εναντίον των, όπως αρμόζει εις ανθρώπους, οι οποίοι είμεθα όλοι υπερήφανοι, διότι έχομεν πατρίδα, η οποία είναι η πρώτη πόλις της Ελλάδος, και εις τους υιούς πατέρων, οι οποίοι υπό την αρχηγίαν του Μυρωνίδου ενίκησαν αυτούς εδώ εις την μάχην των Οινοφύτων, και έγιναν εις το παρελθόν κύριοι της Βοιωτίας".

96.

Μάχη μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών. Ήττα των Αθηναίων

Την ώραν που ο Ιπποκράτης απηύθυνε τους προτρεπτικούς αυτούς λόγους, και δεν είχεν ακόμη προφθάσει να διέλθη περισσότερον από το ήμισυ μέτωπον του στρατού, οι Βοιωτοί, εις τους οποίους ο Παγωνιάς είχεν απευθύνει και πάλιν βιαστικά μερικούς παραινετικούς λόγους, ψάλλοντες τον παιάνα, προήλασαν κατερχόμενοι από τον λόφον. Και οι Αθηναίοι, εξ άλλου, αντεπεξήλθαν, εις τρόπον ώστε οι δύο στρατοί συνεκρούσθησαν τρέχοντες. Είναι αληθές ότι τα άκρα των στρατών δεν ημπόρεσαν να έλθουν εις χείρας, διότι ημποδίσθησαν από το ίδιον κώλυμα, ογκωθέντας δηλαδή χειμάρρους. Ο λοιπός όμως στρατός είχεν εμπλακή εις τραχύν αγώνα, και οι άνδρες αλληλοεσπρώχνοντο με τας ασπίδας των. Το αριστερόν και το κέντρον της Βοιωτικής παρατάξεως ευρίσκοντο εις υποδεή θέσιν απέναντι των Αθηναίων, οι οποίοι και τους άλλους, που ευρίσκοντο εις το μέρος αυτό, και προ πάντων τους Θεσπιείς, επίεζαν. Διότι οι παρατεταγμένοι εις το πλευρόν των τους εγκατέλειψαν, υποχωρήσαντες, οι δε τελευταίοι εκυκλώθησαν στενώτατα, εις τρόπον ώστε οι φονευθέντες από αυτούς εξωλοθρεύθησαν, αμυνόμενοι λυσσωδώς. Και μερικοί μάλιστα από τους Αθηναίους, ένεκα της συγχύσεως, την οποίαν έφερεν η κύκλωσις, εφονεύθησαν κατά λάθος μεταξύ των. Εις το μέρος λοιπόν τούτο οι Βοιωτοί ενικήθησαν, και κατέφυγαν προς το τμήμα της παρατάξεως, το οποίον εμάχετο ακόμη. Αλλά το δεξιόν, όπου ήσαν οι Θηβαίοι, υπερίσχυσε των Αθηναίων, τους απώθησε και τους κατεδίωκε κατ' αρχάς βήμα προς βήμα. Αλλά την στιγμήν ακριβώς αυτήν, παρουσιάσθησαν αιφνιδίως δύο αποσπάσματα του ιππικού, τα οποία ο Παγώνδας, δια να βοηθήση το αριστερόν του, όταν υπέφερε δεινώς, είχε στείλει από μέρος που δεν τα έβλεπεν ο εχθρός, γύρω από τον λόφον, και το δεξιόν κέρας των Αθηναίων, το οποίον ενίκα, εκλαβόν τα αποσπάσματα αυτά ως νέον στρατόν ερχόμενον εναντίον των, κατελήφθη από πανικόν. Και ούτως, ένεκα δύο αιτιών, αφ' ενός της αιφνιδίας εμφανίσιεως του ιππικού, και εξ άλλου, διότι οι Θηβαίοι κατεδίωκαν βήμα προς βήμα το αριστερόν των Αθηναίων, το οποίον υπεχώρει, και διέσπασαν την παράταξίν του, η φυγή ολοκλήρου του στρατού των Αθηναίων εγενικεύθη. Και άλλοι μεν ώρμησαν εις την θάλασσαν προς την διεύθυνσιν του Δηλίου, άλλοι προς τον Ωρωπόν, άλλοι προς το όρος Πάρνηθα και άλλοι, όπου καθείς ήλπιζε να σωθή. Οι Βοιωτοί, και μάλιστα το ιππικόν των, καθώς και το ιππικόν των Λοκρών, το οποίον έφθασε μόλις ήρχισεν η φυγή, τους κατεδίωκαν και τους εφόνευαν. Το γεγονός, άλλωστε, ότι κατά την διάρκειαν της καταδιώξεως ενύκτωσε, διηυκόλυνε την σωτηρίαν του μεγαλυτέρου μέρους των φευγόντων. Και την επομένην, όσοι κατέφυγαν εις τον Ωρωπόν και το Δήλιον, αφού άφισαν εις το τελευταίον, το οποίον παρά την ήτταν των ευρίσκετο ακόμη υπό την κατοχήν των, φρουράν, μετεφέρθησαν δια θαλάσσης εις τα ίδια.

97. Οι Βοιωτοί, αφού έστησαν τρόπαιον, συνέλεξαν τους νεκρούς των, εσκύλευσαν τους νεκρούς του εχθρού, άφηκαν φρουράν να τους φυλάττη, και απεσύρθησαν εις την Τανάγραν, όπου εσχεδίαζαν επίθεσιν εναντίον του Δηλίου. Κήρυξ των Αθηναίων, μεταβαίνων δια να ζητήση τους νεκρούς, συνήντησε κήρυκα Βοιωτόν, ο οποίος τον εγύρισεν οπίσω, λέγων ότι τίποτε δεν ημπορεί να επιτύχη, πριν ο ίδιος επιστρέψη (από το Αθηναϊκόν στρατόπεδον, όπου εστέλλετο). Ο Βοιωτός κήρυξ παρουσιάσθη εις τους Αθηναίους και τους ανεκοίνωσεν εκ μέρους των Βοιωτών ότι διέπραξαν έγκλημα, παραβιάσαντες τα κοινώς κρατούντα μεταξύ των Ελλήνων. Διότι, ενώ είναι γενικώς καθιερωμένον, οσάκις εν κράτος εισβάλλει εις το έδαφος άλλου, να σέβεται τους ιερούς χώρους, οι Αθηναίοι, οχυρώσαντες το Δήλιον, το χρησιμοποιούν ως κατοικίαν, και προβαίνουν εντος αυτού εις κάθε τι που εκτελούν οι άνθρωποι εις τόπον μη καθιερωμένον. Και το νερό ακόμη, το οποίον δεν επετρέπετο εις τους Βοιωτούς να εγγίζουν, παρά μόνον δια να το χρησιμοποιούν ως ιερόν ύδωρ δια τας θρησκευτικάς τελετάς, αυτοί, αντλούντες, χρησιμοποιούν δια τας συνήθεις ανάγκας των. Δια τους λόγους αυτούς, οι Βοιωτοί, εξ ονόματός των και εξ ονόματος του θεού, επικαλούμενοι τον Απόλλωνα και τους άλλους εις τον αυτόν ναόν λατρευομένους θεούς, προκαλούν τους Αθηναίους ν' απέλθουν από τον ναόν, παραλαμβάνοντες ό,τι τους ανήκει.

98. Μετά την σύντομον αυτήν ανακοίνωσιν του κήρυκος, οι Αθηναίοι έστειλαν εις τους Βοιωτούς ιδικόν των κήρυκα, ο οποίος απήντησεν εξ ονόματός των, ότι όσον αφορά τον ναόν, καμμίαν βλάβην ούτε επροξένησαν, ούτε θα προξενήσουν του λοιπού θεληματικώς. Ούτε κατ' αρχήν, άλλωστε, τον κατέλαβαν με τοιούτον σκοπόν, αλλά δια να τον χρησιμοποιήσουν, εις ανταπόδοσιν των ίσων, εναντίον εκείνων, οι, οποίοι πραγματικώς τους ηδίκουν. Ότι κατά το έθιμον που επικρατεί μεταξύ των Ελλήνων, εις εκείνον, που εξουσιάζει το έδαφος, μεγάλον ή μικρόν περιέρχονται εκάστοτε και οι ναοί, με την υποχρέωσιν να επιμελήται αυτούς, σύμφωνα με τας μέχρι τούδε θρησκευτικάς συνηθείας, και εφόσον τούτο είναι δυνατόν. Οι Βοιωτοί, τωόντι και πολλοί άλλοι, όσοι εξεδίωξαν τους προηγουμένους κατοίκους μιας χώρας και έγιναν δια της βίας κύριοι αυτής, κατέλαβαν κατ' αρχάς ξένους ναούς, τους οποίους όμως εξουσιάζουν σήμερον ως ιδικούς των. Και οι ίδιοι επομένως οι Αθηναίοι, εάν είχαν κατορθώσει να καταλάβουν μεγαλύτερον μέρος Βοιωτικού εδάφους, θα το εκράτουν. Αλλά και τώρα το μέρος που κατέλαβαν θεωρούν ιδικόν των, και θα κάμουν ό,τι ημπορούν δια να μη το αφίσουν. Όσον αφορά την καταχρηστικήν χρησιμοποίησιν του νερού, δεν ημπορούσαν να πράξουν άλλως. Η χρησιμοποίησίς του είναι ανάγκη, εις την οποίαν όμως δεν περιήλθαν εκουσίως και από αλαζονείαν, αλλά δια ν' αμυνθούν εναντίον εκείνων που πρώτοι επέδραμαν το έδαφος της Αττικής. Ότι, άλλωστε, κάθε τι που γίνεται υπό την πίεσιν του πολέμου η άλλης ανάγκης, είναι φυσικόν να κρίνεται επιεικώς και από τον ίδιον τον θεόν, αφού οι βωμοί είναι καταφύγιον δια τα ακούσια εγκλήματα. Ότι και τον όρον "παρανομία" μεταχειριζόμεθα δι' εκείνους, που διαπράττουν κακόν άνευ ανάγκης, όχι δι' εκείνους, οι οποίοι υπό την πίεσιν των περιστάσεων αποτολμούν να κάμουν κάτι. Ότι οι Βοιωτοί, με το να έχουν την αξίωσιν να μην αποδώσουν τους νεκρούς, παρά μόνον ως αντάλλαγμα ιερών τόπων, ασεβούν πολύ περισσότερον από αυτούς, οι οποίοι αρνούνται ν' ανακτήσουν ό,τι δικαιωματικώς τους ανήκει, δίδοντες εις αντάλλαγμα τοιούτους τόπους. Και ότι τέλος εζήτουν από τους Βοιωτούς να τους δηλώσουν απεριφράστως ότι ημπορούν να πάρουν τους νεκρούς των, και όχι υπό τον όρον της εκκενώσεως του Βοιωτικού εδάφους (αφού, άλλωστε, δεν ευρίσκοντο πλέον εις Βοιωτικόν έδαφος, αλλ' εις το έδαφος, το οποίον κατέκτησαν με το ξίφος των), αλλά υπό τον όρον να ζητήσουν προς τούτο την ανέκαθεν ειθισμένην βραχείαν ανακωχήν.

99. Οι Βοιωτοί απήντησαν ότι αν οι Αθηναίοι ευρίσκωνται εις Βοιωτικόν έδαφος, οφείλουν να το εκκενώσουν πριν παραλάβουν ό,τι τους ανήκει, εάν όμως εις ιδικόν των, όπως ισχυρίζονται, αυτοί γνωρίζουν τί έχουν να κάμουν. Η απάντησις των Βοιωτών ωφείλετο εις την γνώμην των, ότι η Ωρωπία, επί της οποίας έτυχε να κείνται οι νεκροί (καθόσον η μάχη είχε γίνει εις τα σύνορα), ανήκεν εις την κυριαρχίαν των Αθηναίων, ότι όμως οι Αθηναίοι δεν ημπορούσαν να παραλάβουν τους νεκρούς εναντίον της ιδικής των θελήσεως, ούτε πάλιν ήσαν διατεθειμένοι να συνάψουν ανακωχήν, προκειμένου περί εδάφους, το οποίον ανήκεν εις τους Αθηναίους, όπως έλεγαν οι τελευταίοι. Εθεώρουν, εξ άλλου, ως ευπρόσωπον την απάντησίν των, ότι οι Αθηναίοι, μόνον εάν εκκενώσουν το Βοιωτικόν έδαφος, ημπορούν να παραλάβουν και ό,τι τους ανήκει. Μετά την απάντησιν των Βοιωτών, ο κήρυξ των Αθηναίων απήλθεν άπρακτος.

100. Ευθύς κατόπιν, οι Βοιωτοί προσεκάλεσαν από τον Μαλιακόν κόλπον ακοντιστάς και σφενδονιστάς. Ήλθαν επίσης μετά την μάχην εις βοήθειάν των δύο χιλιάδες Κορινθίων οπλιτών, και η Πελοποννησιακή φρουρά, η οποία είχεν εκκενώσει την Νίσαιαν, και συγχρόνως μερικοί Μεγαρείς. Με τον στρατόν των, ενισχυμένον κατ' αυτόν τον τρόπον, εβάδισαν εναντίον του Δηλίου, του οποίου προσέβαλαν το οχύρωμα, και κατόπιν άλλων μέσων επιθέσεως, τα οποία εδοκίμασαν, έφεραν πλησίον του τείχους και κάποιαν μηχανήν, με την οποίαν κατώρθωσαν πράγματι και να το κυριεύσουν. Δια να κατασκευάσουν την μηχανήν αυτήν, έσχισαν με το πριόνι μεγάλην δοκόν κατά μήκος, και, αφού εκοίλαναν απ' άκρου εις άκρον τα δύο μέρη της, συνήρμοσαν αυτά πάλιν με μεγάλην ακρίβειαν ως αυλόν. Εις την μίαν άκραν εκρέμασαν με αλυσίδας λέβητα, εντός του οποίου διηυθύνετο το σιδηρούν κωνοειδές άκρον ενός μεγάλου φυσερού που κατέβαινεν επίσης από το ίδιον άκρον της δοκού, της οποίας το ξύλον ητο ωσαύτως επενδυμένον με σίδηρον εις μεγάλην έκτασιν. Την μηχανήν αυτήν, τοποθετημένην επάνω εις άμαξας, έφεραν από μακρυνήν απόστασιν εις διάφορα σημεία του οχυρώματος, όπου δια την κατασκευήν του είχαν χρησιμοποιήση προ πάντων ξύλα και κλήματα αμπέλου, και οσάκις έφθανε πλησίον, ετοποθέτουν μεγάλα φυσερά εις το προς το μέρος των άλλο άκρον της δοκού και εφυσούσαν. Το φύσημα, διερχόμενον από τον καλώς κλεισμένον αυλόν, έφθανεν εις τον λέβητα, γεμάτον από αναμμένα κάρβουνα και θείον και πίσσαν και ανέδιδε φλόγα μεγάλην, η οποία μετέδιδε το πυρ εις διάφορα σημεία του οχυρώματος, εις τρόπον ώστε κανείς δεν ημπορούσε πλέον να μείνη επάνω εις αυτό, αλλά το εγκατέλειψαν όλοι και ετράπησαν εις φυγήν, και τοιουτοτρόπως το οχύρωμα εκιριεύθη. Από τους άνδρας της φρουράς μερικοί εφονεύθησαν και διακόσιοι ηχμαλωτίσθησαν. Οι λοιποί, οι και περισσότεροι, εισήλθαν εις τα πλοία και μετεφέρθησαν εις τα ίδια.

101. Το Δήλιον ανακατελήφθη την δεκάτην εβδόμην ημέραν μετά την μάχην. Όταν ο κήρυξ, τον οποίον είχαν στείλει οι Αθηναίοι, ήλθε μετ' ολίγον πάλιν δια να ζητήση τους νεκρούς, χωρίς να γνωρίζη την ανακατάληψιν, οι Βοιωτοί, αντί να επαναλάβουν την προηγουμένην απάντησιν, επέτρεψαν την παραλαβήν των. Αι απώλειαι των Βοιωτών κατά την μάχην ήσαν νεκροί σχεδόν πεντακόσιοι και των Αθηναίων όχι ακριβώς χίλιοι, μεταξύ των οποίων και ο στρατηγός Ιπποκράτης, ως και μεγάλος αριθμός ψιλών στρατιωτών και σκευοφόρων.
Ολίγον μετά την μάχην αυτήν, ο Δημοσθένης, ο οποίος είχε πλεύσει, ως ελέχθη ήδη, δια να καταλάβη τας Σίφας, αλλ' απέτυχεν, ενήργησε δια του στόλου απόβασιν εις την Σικυωνίαν, επί κεφαλής τετρακοσίων Αθηναίων οπλιτών και στρατού αποτελουμένου από Ακαρνάνας και Αγραίους. Αλλά πριν καταπλεύσουν όλα τα πλοία, οι Σικυώνιοι έσπευσαν προς άμυναν, νίκησαν όσους είχαν ήδη αποβιβασθή και τους κατεδίωξαν μέχρι των πλοίων, φονεύσαντες εν μέρος και αιχμαλωτίσαντες τους άλλους. Ακολούθως έστησαν τρόπαιον και παρεχώρησαν βραχείαν ανακωχήν, προς παραλαβήν των νεκρών του εχθρού.
Συγχρόνως περίπου με τα γεγονότα του Δηλίου, ο Σιτάλκης,ο βασιλεύς των Οδρυσών, εκστρατεύσας κατά των Τριβαλλών, ενικήθη κατά την γενομένην μάχην και απέθανε. Ο Σεύθης, υιός του Σπαραδόκου, τον διαδέχθη, ως ανεψιός του εις την βασιλείαν και των Οδρυσών και της λοιπής Θράκης επί της οποίας εξετείνετο η αρχή του Σιτάλκους.

102.

Ο Βρασίδας καταλαμβάνει την Αμφίπολιν

Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνος, ο Βρασίδας, επί κεφαλής του συμμαχικού στρατού της Χαλκιδικής, εξεστράτευσεν εναντίον της Αμφιπόλεως, αποικίας των Αθηναίων κειμένης εις τας όχθας του ποταμού Στρυμόνος. Την θέσιν εις την οποίαν κείται σήμερον η πόλις, επεχείρησε ν' αποικίση προηγουμένως ο Μιλήσιος Αρισταγόρας, όταν, καταδιωκόμενος από τον βασιλέα Δαρείον, ηναγκάσθη να φύγη, αλλ' εξετοπίσθη από τους Ηδώνας. Την ιδίαν απόπειραν έκαμαν ακολούθως και οι Αθηναίοι, οι οποίοι, τριάντα δυο έτη βραδύτερον, έστειλαν δέκα χιλιάδας αποίκους, αποτελουμένους εν μέρει από ιδικούς των πολίτας και εν μέρει από ξένους, όσοι ηθέλησαν να λάβουν μέρος εις την αποικίαν, αλλά και αυτοί εξωλοθρεύθησαν εις τον Δραβησκόν από τους Θράκας. Ύστερον από είκοσι εννέα έτη οι Αθηναίοι ήλθαν πάλιν, υπό την αρχηγίαν του Άγνωνος, υιού του Νικίου ως οργανωτού της αποικίας, και αφού εξεδίωξαν τους Ηδώνας, έκτισαν την Αμφίπολιν εις την θέσιν, η οποία ωνομάζετο από τότε Εννέα Οδοί. Βάσις της επιχειρήσεώς των εχρησίμευσεν η Ηιών, εμπορικός λιμήν ο οποίος τους ανήκεν ήδη, και ο οποίος κείται εις το στόμιον του ποταμού, εις απόστασιν είκοσι πέντε σταδίων από την σημερινήν πόλιν, την οποίαν ο Άγνων ωνόμασεν Αμφίπολιν, διότι, καθώς ο ποταμός Στρυμών σχηματίζει αγκώνα, περιρρέοντα αυτήν από βορρά μέχρι νότου, κατεσκεύασεν από εν σημείον του ποταμού εις άλλο μακρόν τείχος, χωρίσας τον αγκώνα αυτόν, εντός του οποίου ίδρυσε την πόλιν, περίβλεπτον και από ξηράς και από θαλάσσης.

103. Εναντίον λοιπόν της πόλεως αυτής εβάδιζεν ο Βρασίδας, ο οποίος εξεκίνησε με τον στρατόν του από τας Άρνας της Χαλκιδικής και περί το δειλινόν έφθασεν εις τον Αυλώνα και τον Βορμίσκον, όπου η λίμνη Βόλβη εκχύνεται εις την θάλασσαν, και αφού εδείπνησεν, εξηκολούθησε κατά την νύκτα την πορείαν του. Ένεκα άλλωστε της κοκοκαιρίας και της πιπτούσης ελαφράς χιόνος, επέσπευσε το βήμα διότι επεδίωκε να μη γίνη αντιληπτή η προσέγγισίς του από τους κατοίκους της Αμφιπόλεως, εκτός εκείνων, με τους οποίους ευρίσκετο εις μυστικάς συνεννοήσεις. Εις την Αμφίπολιν, τωόντι, ήσαν εγκατεστημένοι μερικοί Αργίλιοι, άποικοι της Άνδρου, οι οποίοι με μερικούς άλλους ήσαν μεμυημένοι, άλλοι παρασυρόμενοι από τον Περδίκκαν και άλλοι από τους Χαλκιδείς. Οι κάτοικοι προ πάντων της πλησίον κειμένης Αργίλου, οι οποίοι ήσαν ανέκαθεν ύποπτοι εις τους Αθηναίους και είχαν πάντοτε βλέψεις επί της
Αμφιπόλεως από αρκετόν καιρόν, αφού η άφιξις του Βρασίδα εις την Χαλκιδικήν τους παρέσχε την ευκαιρίαν, είχαν συνεννοηθή με τους εντός της Αμφιπόλεως εγκατεστημένους συμπολίτας των δια την παράδοσιν της πόλεως. Και τότε, δεχθέντες τον Βρασίδαν εντός της Αργίλου, απεστάτησαν από τους Αθηναίους την ιδίαν εκείνην νύκτα και ωδήγησαν τον στρατόν του εις την γέφυραν του ποταμού, όπου έφθασε πριν να εξημερώση. Η γέφυρα ευρίσκεται εις ικανήν απόστασιν από την πόλιν, και δεν συνεδέετο προς αυτήν με τείχος όπως τώρα, αλλ' εφρουρείτο από ασήμαντον απόσπασμα. Την φρουράν αυτήν κατέβαλεν ευκόλως ο Βρασίδας, και ένεκα της προδοσίας και διότι η επίθεσίς του έγινε απροσδοκήτως και εις ώραν κακοκαιρίας, διέβη την γέφυραν και έγινεν ευθύς κύριος των εκτός των τειχών ιδιοκτησιών, διότι οι Αμφιπολίται κατώκουν διεσπαρμένοι εις ολόκληρον το εκτός της πόλεως διαμέρισμα.

104. Η διάβασις του ποταμού εκ μέρους του Βρασίδα υπήρξεν εντελώς απροσδόκητος δια τους εντός της πόλεως. Και επειδή από τους εκτός του τείχους διαμένοντας πολλοί συνελαμβάνοντο, ενώ άλλοι κατέφευγαν εντός αυτού, οι Αμφιπολίται περιήλθαν εις μεγάλην σύγχυσιν, τόσον μάλλον, καθόσον αληλοϋπωπτεύοντο. Λέγεται, τωόντι, ότι επεκράτει τότε η γνώμη ότι εαν ο Βρασίδας, αντί να επιτρέψη εις τον στρατόν του να τραπή εις λεηλασίαν, απεφάσιζε να βαδίση κατ' ευθείαν εναντίον της πόλεως, θα την εκυρίευεν. Ενώ ήδη, αφού επέδραμε τα έξω της πόλεως και αι προσδοκίαι του ως προς την βοήθειαν των εντός αυτής διεψεύσθησαν, εστρατοπέδευσε και ανέμενεν ησυχάζων. Εν τω μεταξύ, οι αντίθετοι προς τους συνωμότας οι οποίοι ως πολυαριθμότεροι δεν επέτρεψαν να ανοίξουν εις αυτόν τας πύλας αμέσως, εκ συνεννοήσεως με τον στρατηγόν Ευκλή, ο οποίος είχεν έλθει από τας Αθήνας ως φρούραρχος, έστειλαν να ζητήσουν βοήθειαν από τον έτερον των δια την Χαλκιδικήν διωρισμένων στρατηγών, τον Θουκυδίδην, υιόν του Ολόρου, τον συγγραφέα της παρούσης ιστορίας, ο οποίος ευρίσκετο εις την Θάσον, αποικίαν των Παρίων, απέχουσαν της Αμφιπόλεως, ημισείας περίπου ημέρας πλουν. Ο Θουκυδίδης, άμα έλαβε την πρόσκλησιν, απέπλευσεν εσπευσμένως επί κεφαλής μοίρας επτά πλοίων, τα οποία έτυχαν παρόντα, επιδιώκων προ πάντων να προλάβη την συνθηκολογίαν της Αμφιπόλεως, ειδεμή να σώση τουλάχιστον την Ηιόνα.

105. Εν τω μεταξύ, επειδή ο Βρασίδας εφοβείτο αφ' ενός ότι, η Αθηναϊκή μοίρα θα ήρχετο από την Θάσον εις βοήθειαν της πόλεως, και αφ' ετέρου εμάνθανεν ότι ο Θουκυδίδης είχε δικαίωμα εκμεταλλεύσεως επί των μεταλλείων χρυσού, των κειμένων εις το μέρος τούτο της Θράκης, και ως εκ τούτου είχε μεγάλην επιρροήν εις τους προκρίτους των μερών εκείνων, έσπευδε να καταλάβη προηγουμένως την πόλιν, εάν θα ημπορούσε. Διότι εφοβείτο ότι μετά την άφιξιν του Θουκυδίδου, το πλήθος των Αμφιπολιτών θ' απέκρουεν δραστικώς κάθε πρότασιν συνθηκολογίας, με την ελπίδα ότι ούτος ήθελε συγκεντρώσει τας συμμαχικάς δυνάμεις των παρακειμένων νήσων και της απέναντι Θράκης, και τους σώσει. Ως εκ τούτου, επροκήρυξε δια του κήρυκος τας επομένας επιεικείς προτάσεις συνθηκολογίας: Όσοι από τους Αμφιπολίτας και τους παρεπιδημούντας Αθηναίους θέλουν ημπορούν να μείνουν εις την πόλιν, διατηρούντες τας ιδιοκτησίας των και πλήρη ισότητα δικαιωμάτων, όσοι δε δεν θέλουν ημπορούν ν' απέλθουν εντός πέντε ημερών παραλαμβάνοντες ό,τι τους ανήκει.

106. Όταν ήκουσαν την πρότασιν αυτήν, οι περισσότεροι εκλονίσθησαν, τόσον μάλλον, καθόσον ολίγοι μόνον από τους πολίτας ήσαν Αθηναίοι, ενώ οι περισσότεροι ήσαν ανάμικτος πληθυσμός. Πολλοί συγχρόνως από τους κατοίκους της πόλεως ήσαν συγγενείς εκείνων, που είχαν συλληφθή έξω. Και τέλος εύρισκαν τας προτάσεις επιεικείς, συγκρίνοντες αυτάς προς ό,τι είχαν φοβηθή, οι μεν Αθηναίοι, διότι ευχαρίστως θ' ανεχώρουν αφού ενόμιζαν ότι ο κίνδυνος δι' αυτούς ήτο μεγαλύτερος παρά δια τους άλλους και δεν επερίμεναν, εξ άλλου, ταχείαν βοήθειαν, οι δε λοιποί κάτοικοι, διότι διετήρουν τα πολιτικά των δικαιώματα και συγχρόνως διέφευγαν ανελπίστως τον κίνδυνον. Ως εκ τούτου, επειδή οι ευρισκόμενοι εις μυστικήν συνεννόησιν με τον Βρασίδαν, βλέποντες ότι και το πλήθος είχε μεταβάλει γνώμην και δεν ήκουε πλέον τον παρόντα Αθήναιον στρατηγόν, ήρχισαν να συνηγορούν και φανερά πλέον υπέρ των προτάσεων, έγινε συνθηκολογία και ηνοίχθησαν αι πύλαι της πόλεως εις τον Βρασίδαν, υπό τους όρους που είχε προκηρύξει. Οι Αμφιπολίται, επομένως, παρέδωσαν κατ' αυτόν τον τρόπον την πόλιν, ενώ ο Θουκυδίδης με την μοίραν των πλοίων του κατέπλευσεν εις την Ηιόνα περί το εσπέρας της ιδίας ημέρας, όταν ο Βρασίδας είχεν ήδη καταλάβει προ μικρού την Αμφίπολιν, και παρά μίαν νύκτα, έλειψε να καταλάβη ,και την Ηιόνα. Διότι, εαν τα πλοία δεν έσπευδαν εις βοήθειαν ολοταχώς, η τελευταία θα κατελαμβανετο κατά τα εξημερώματα της επιούσης.

107. Μετά τούτο, ο Θουκυδίδης κατέγινε με την διευθέτησιν των πραγμάτων της Ηιόνος, εις τρόπον ώστε να εξασφαλίση αυτήν και δια το παρόν, εναντίον ενδεχομένης επιθέσεως του Βρασίδα, και δια το μέλλον, και εδέχθη όσους επροτίμησαν, κατά τους όρους της συνθηκολογίας, να εγκαταλείψουν την Αμφίπολιν και εγκατασταθούν εκεί. Ο Βρασίδας, εξ άλλου, κατέπλευσεν αιφνιδίως με αρκετά πλοία δια του ποταμού προς την Ηιόνα, με την ελπίδα ότι θα ημπορούσε να καταλάβη το ακρωτήριον που προεξέχει από το τείχος και γίνη τοιουτοτρόπως κύριος του στομίου του ποταμού. Συγχρόνως επετέθη και δια ξηράς, αλλά και αι δύο απόπειραί του απεκρούσθησαν. Κατεγίνετο επίσης με την ρύθμισιν των πραγμάτων της Αμφιπόλεως και της περιφερείας της. Η Μύρκινος, εξ άλλου, πόλις Ηδωνική προσεχώρησε προς αυτόν, αφού ο βασιλεύς των Ηδώνων Πιττακός εδολοφονήθη υπό των υιών του Γοάξιος και της συζύγου του Βραυρούς. Το παράδειγμα της Μυρκίνου ηκολούθησαν μετ' ολίγον η Γαληψός και η Οισύμη, αποικία των Θασίων. Και ο Περδίκκας, ο οποίος ήλθεν ευθύς μετά την άλωσιν, συνεργάσθη με τον Βρασίδαν εις την τακτοποίησιν των μερών αυτών.

108. Η πτώσις της Αμφιπόλεως κατετρόμαξε τους Αθηναίους, τόσον μάλλον, και όσον η κατοχή της τους ήτο πολύ χρήσιμος και δια την ναυπηγήσιμον ξυλείαν και δια τα εισοδήματα που τους παρείχε. Αλλά και δι' άλλον ακόμη λόγον, διότι προηγουμένως οι Λακεδαιμόνιοι ημπορούσαν να εκστρατεύσουν εναντίον των συμμάχων των Αθηναίων έως εις τον Στρυμόνα, εφόσον οι Θεσσαλοί τους συνώδευαν, δια να διέλθουν ελευθέρως από το έδαφός των. Αλλ' εφόσον δεν ήσαν κύριοι της γέφυρας δεν ημπορούσαν να προελάσουν παραπέρα, διότι ο ποταμός, προς βορράν της Αμφιπόλεως και εις αρκετόν διάστημα, σχηματίζει μεγάλην λίμνην, και προς το μέρος της Ηιόνος εφυλάττετο από τον στόλον. Ενώ τώρα ενόμιζαν ότι τοιαύτη προέλασις έγινεν εύκολος. Εφοβούντο συγχρόνως μήπως οι σύμμαχοί των αποστατήσουν. Διότι ο Βρασίδας όχι μόνον εις όλας του τας πράξεις εδεικνύετο μετριοπαθής, αλλά και οπουδήποτε ελάμβανε τον λόγον, δεν παρέλειπε να διακηρύττη ότι είχε σταλή δια να ελευθερώση την Ελλάδα. Αι πόλεις, εξ άλλου, όσαι ήσαν υπήκοοι των Αθηναίων, όταν έμαθαν την άλωσιν της Αμφιπόλεως και τους επιεικείς όρους της συνθηκολογίας, ως και την πραότητα τον Βρασίδα, κατελήφθησαν από ζωηροτάτην επιθυμίαν ν' αποστατήσουν, και έστελλαν μυστικούς προς αυτόν απεσταλμένους, δια να τον προσκαλέσουν να έλθη, διότι κάθε μία από αυτάς ήθελε ν' αποστατήση πρώτη. Επίστευαν, τωόντι, ότι τίποτε δεν είχαν να φοβηθούν, καθόσον έκαμαν το λάθος να νομίζουν την Αθηναϊκήν δύναμιν πολύ μικροτέραν παρ' ό,τι απεδείχθη βραδύτερον ότι ήτο, και έκριναν σύμφωνα με τας τυφλάς των επιθυμίας, μάλλον, παρά σύμφωνα με τας υπαγορεύσεις ασφαλούς προβλεπτικότητος. Οι άνθρωποι, άλλωστε, συνηθίζουν να εμπιστεύωνται εις την απερίσκεπτον ελπίδα εκείνο που επιθυμούν και να αποκρούουν δι' αυθαιρέτου συλλογισμού εκείνο που αποστέργουν. Εκτός τούτου, η πρόσφατος σοβαρά ήττα των Αθηναίων εις την Βοιωτίαν, και οι ελκυστικοί, αν και όχι αληθινοί, λόγοι του Βρασίδα, ότι τάχα, όταν έσπευσεν εις βοήθειαν της Νισαίας με μόνον τον στρατόν που είχεν, οι Αθηναίοι ηρνήθησαν να δεχθούν μάχην, τους ενεθάρρυναν και τους έκαμαν να πιστεύουν ότι κανείς δεν θα ήρχετο να τους επιτεθή. Προ πάντων όμως εδοκίμαζαν το άμεσον θέλγητρον της ελευθερίας, και ήσαν έτοιμοι να εκτεθούν εις κάθε κίνδυνον, αφού επρόκειτο να δοκιμάσουν δια πρώτην φοράν τί ήσαν ικανοί να κάμουν οι Λακεδαιμόνιοι, όταν επεχείρουν κάτι με όλην των την καρδίαν. Οι Αθηναίοι εννόησαν τας διαθέσεις αυτάς των συμμάχων των, και έστειλαν εις τας διαφόρους πόλεις φρουράς, όσον επέτρεπαν εις αυτούς τούτο το απρόοπτον του πράγματος και η χειμερινή εποχή του έτους. Ο Βρασίδας, εξ άλλου, δι' αναφορών του προς την Λακεδαίμονα, εζήτει την αποστολήν ενισχύσεων, και ο ίδιος ήρχισε να κατασκευάζη τριήρεις εις τον Στρυμόνα. Αλλ' οι Λακεδαιμόνιοι ηρνήθησαν, εν μέρει διότι οι επιφανέστεροι πολίται τον εφθόνουν, εν μέρει διότι επροτίμων ν' ανακτήσουν τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας και τερματίσουν τον πόλεμον.

109.

Επιτυχία του Βρασίδα εις Χαλκιδικήν

Κατά τον ίδιον χειμώνα, οι Μεγαρείς ανέκτησαν και εκρήμνισαν μέχρις εδάφους τα μακρά τείχη, τα οποία είχαν καταλάβει οι Αθηναίοι. Ο Βρασίδας, εξ άλλου, μετά την άλωσιν της Αμφιπόλεως, εξεστράτευσεν, επί κεφαλής του συμμαχικού στρατού, εναντίον της λεγομένης Ακτής, η οποία αρχίζει από την διώρυγα που κατεσκεύασεν ο βασιλεύς των Περσών και προεκτείνεται προς το Αιγαίον Πέλαγος εις χερσόνησον, καταλήγουσαν εις το υψηλον ορός Άθω. Εκτός της Σάνης, αποικίας των Ανδρίων, η οποία κείται δίπλα εις την διώρυγα και βλέπει προς την Ευβοϊκήν θάλασσαν, υπάρχουν ακόμη εις την χερσόνησον αυτήν αι επόμεναι πολιτείαι, η Θυσσός, αι Κλεωναί, αι Ακρόθωοι, η Ολόφυξος και το Δίον. Αι πολιτείαι αυταί κατοικούνται από αναμίκτους φυλάς βαρβάρων, οι οποίοι ομιλούν τας δυο γλώσσας. Ο πληθυσμός των, ο οποίος είναι διανεμημένος εις μικράς πόλεις, περιλαμβάνει και ολίγους Χαλκιδείς. Οι περισσότεροι, εν τούτοις, κάτοικοι είναι Πελασγοί (από τους Τυρρηνούς που κατώκησαν εις παλαιοτέραν εποχήν την Λήμνον και τας Αθήνας), Βισάλται, Κρηστωναίοι και Ηδώνες. Οι περισσότεροι προσεχώρησαν προς τον Βρασίδαν. Μόνη η Σάνη και το Δίον αντεστάθησαν. Και ο Βρασίδας παρέμεινε με τον στρατόν του και ηρήμωνε το έδαφός των.

110. Αλλ' επειδή επέμεναν εις την αντίστασίν των, εξεστράτευσε, χωρίς να χάση καιρόν, εναντίον της Τορώνης, της Χαλκιδικής, την οποίαν κατείχεν Αθηναϊκή φρουρά, και όπου τον προσεκάλουν μερικοί από τους κατοίκους, έτοιμοι να παραδώσουν εις αυτόν την πόλιν. Αφού δ' έφθασεν εν καιρώ ακόμη νυκτός και ολίγον προ της αυγής, εστρατοπέδευσε πλησίον του ναού των Διοσκούρων, ο οποίος απέχει από την πόλιν τρία περίπου στάδια. Οι λοιποί κάτοικοι και η Αθηναϊκή φρουρά της πόλεως δεν τον αντελήφθησαν, αλλ' εκείνοι που ήσαν συνεννοημένοι με αυτόν εγνώριζαν ότι θα ήρχετο, και μερικοί εξ αυτών, προχωρήσαντες κρυφίως εις μικράν απόστασιν από την πόλιν, επρόσεχαν πότε θα φθάση. Και άμα είδαν ότι έφθασεν, εισήγαγαν εντός της πόλεως, υπό την αρχηγίαν του Ολυνθίου Λυσιστράτου, επτά ψιλούς στρατιώτας, ωπλισμένους με εγχειρίδια (διότι από τους είκοσι που είχαν ορισθή αρχικώς δια την υπηρεσίαν αυτήν οι λοιποί εφοβήθησαν να εισέλθουν). Οι στρατιώται αυτοί εισέδυσαν από το προς το πέλαγος τείχος, αφού ανέβησαν απαρατήρητοι εις το ύψωμα, προς την ανωφέρειαν του οποίου είναι κτισμένη η πόλις, εφόνευσαν τους φρουρούς της υψηλοτέρας σκοπιάς και ήρχισαν συγχρόνως να διαρρηγνύουν την μικράν πύλην του τείχους, η οποία βλέπει προς το ακρωτήριον Καναστραίον.

111. Ο Βρασίδας, αφού επροχώρησεν ολίγον, έμεινεν αναμένων με τον λοιπόν στρατόν, προαπέστειλεν όμως εκατόν πελταστάς, δια να εισορμήσουν πρώτοι, ευθύς ως ανοιχθή καμμία από τας πύλας και υψωθή το συμφωνημένον σήμα. Επειδή όμως παρενέπεσε κάποια αργοπορία, οι πελτασταί, απορούντες δια την βραδύτητα, έφθασαν ολίγον κατ' ολίγον πλησίον της πόλεως. Εν τω μεταξύ, οι εντός της Τορώνης συνωμόται, μαζί με τους εισελθόντας επτά στρατιώτας, είχαν διαρρήξει, την μικράν πύλην, και κόψαντες τον μοχλόν, ήνοιξαν και την πύλην της αγοράς, και χρησιμοποιήσαντες κάποιον πλάγιον δρόμον, εισήγαγαν ευθύς από την μικράν πύλην μερικούς πελταστάς, δια να επιτεθούν αιφνιδίως εκ των νώτων εναντίον των κατοίκων, οι οποίοι, αγνοούντες τα τεκταινόμενα και προσβαλλόμενοι συγχρόνως υπό δύο μέρη, να περιέλθουν εις πανικόν. Ενώ συγχρόνως ύψωσαν το συμφωνημένον φωτεινόν σήμα και εισήγαγαν από την πύλην της αγοράς τους λοιπούς πελταστάς.

112. Άμα είδεν ο Βρασίδας το σύνθημα, έδωκε την διαταγήν της προελάσεως και έτρεξεν έπι κεφαλής του στρατού ο οποίος, αλαλάξας αθρόος, κατετρόμαξε τους εντός της πόλεως. Από τους στρατιώτας, άλλοι εισώρμησαν κατ' ευθείαν από την πύλην της αγοράς, και άλλοι, από τετραγώνους δοκούς, αι οποίαι ήσαν στηριγμένοι δια το ανέβασμα των πετρών, εις μέρος του τείχους, το οποίον είχε πέσει και επεσκευάζετο. Ο Βρασίδας, με το κύριον σώμα του στρατού, διηυθύνθη αμέσως εις τα υψηλότερα σημεία της πόλεως, δια να εξασφαλίση εντελώς την κοτοχήν της. Οι δε άλλοι στρατιώται διηυθύνθησαν κατά τμήματα εις όλα ανεξαιρέτως τα μέρη της πόλεως.

113. Κατά την διάρκειαν της καταλήψεως της πόλεως, οι περισσότεροι Τορωναίοι, οι οποίοι ήσαν εν αγνοία των γινομένων, ευρίσκοντο εις μεγάλην σύγχυσιν και ταραχήν, ενώ οι συνωμόται και όσοι άνηκαν εις την ιδίαν με αυτούς μερίδα ηνώθησαν ευθύς με τους επιδρομείς. Από τους Αθηναίους οπλίτας, πενήντα περίπου, έτυχε να κοιμώνται εις την αγοράν. Όταν αντελήφθησαν τα γινόμενα, ολίγοι εφονεύθησαν μαχόμενοι ενώ από τους επιλοίπους, άλλοι δια ξηράς και άλλοι καταφυγόντες εις δύο Αθηναϊκάς φυλακίδας, αι οποίοι ευρίσκοντο εκεί, έφθασαν ασφαλώς εις το φρούριον Λήκυθον. Το φρούριον τούτο, το οποίον είναι ακρόπολις της Τορώνης, προέχουσα εις την θάλασσαν και χωρισμένη από την ξηράν δια στενού ισθμού, είχαν καταλάβει οι Αθηναίοι και το κατείχαν μόνοι. Προς τους Αθηναίους κατέφυγαν και όσοι από τους Τορωναίους ήσαν φίλοι των.

114. Όταν είχεν εξημερώσει πλέον, και η πόλις ήτο ήδη ασφαλώς εις χείρας του, ο Βρασίδας εγνωστοποίησε προς τους Τορωναίους, που είχαν καταφύγει μαζί με τους Αθηναίους εις την Λήκυθον, ότι ημπορούσαν να επιστρέψουν εις τας ιδιοκτησίας των και να εξακολουθήσουν κατοικούντες αφόβως εις την πόλιν, ενώ δια κήρυκος διέτασσε τους Αθηναίους να εγκαταλείψουν το φρούριον, υποσχόμενος εις αυτούς διαβατήριον ασφαλείας και άδειαν παραλαβής των πραγμάτων των, διότι η Λήκυθος ανήκεν εις τους Χαλκιδείς. Οι Αθηναίοι ηρνήθησαν ν' απέλθουν, εζήτησαν όμως να τους δοθή μιας ημέρας ανακωχή, δια να παραλάβουν τους νεκρούς των.Ο Βρασίδας τους έδωκε δύο ημερών ανακωχήν. Κατά το διάστημα τούτο, και εκείνος ωχύρωσε τας πλησίον της Ληκύθου οικοδομάς και οι Αθηναίοι ενίσχυσαν την άμυνάν των. Ακολούθως συνεκάλεσε συνέλευσιν του λαού των Τορωναίων και τους ωμίλησεν, όπως περίπου είχεν ομιλήσει προς τους Ακανθίους. Τους είπεν ότι δεν ήτο δίκαιον να μην εκτιμώνται ή να θεωρούνται προδόται όσοι είχαν συνεννοηθή μαζί του, δια την κατάληψιν της πόλεως, αφού άλλωστε έπραξαν τούτο, όχι διότι εδωροδοκήθησαν, ή δια να υποδουλώσουν την πόλιν, αλλά δια την ελευθερίαν και ευημερίαν της. Ότι, εξ άλλου, όσοι δεν έλαβαν μέρος εις την σινεννόησιν, δεν έπρεπε να νομίζουν ότι θα τεθούν εις θέσιν υποδεεστέραν, καθόσον δεν είχεν έλθει δια να καταστρέψη ούτε καμμίαν πόλιν, ούτε κανένα πολίτην. Ότι, άλλωστε, δι' αυτό έκαμε την προκήρυξιν προς τους Τορωναίους, οι οποίοι είχαν καταφύγει εις την Λήκυθον με τους Αθηναίους, διότι δεν τους εθεώρει χειροτέρους πολίτας, ένεκα της προς αυτούς φιλίας των. Και ότι όταν και αυτοί γνωρίσουν εκ πείρας τους Λακεδαιμονίους, πιστεύει ότι δεν θα τους αγαπήσουν ολιγώτερον από τους Αθηναίους, αλλά πολύ περισσότερον, διότι θα ιδούν ότι η συμπεριφορά των είναι δικαιοτέρα, ενώ τώρα τους εφοβούντο, απλώς διότι δεν τους εγνώριζαν. Ώφειλαν, επομένως, όλοι, είπε, να έχουν υπ' όψιν των, ότι θα είναι πιστοί σύμμαχοι, και ότι θα θεωρηθούν υπεύθυνοι δια τα σφάλματα, τα οποία θα διαπράξουν από τούδε και εις το εξής. Και ότι όσον αφορά το παρελθόν οι Λακεδαιμόνιοι δεν ηδικήθησαν από αυτούς, αλλά μάλλον αυτοί ηδικήθησαν από άλλους ισχυροτέρους, και ήσαν άξιοι συγγνώμης, εάν επεχείρησαν οπωσδήποτε ν' αντισταθούν εναντίον του.

115. Με τους λόγους αυτούς τους καθησύχασεν ο Βρασίδας, και όταν παρήλθεν η προθεσμία της ανακωχής, ήρχισε τας επιθέσεις εναντίον της Ληκύθου. Οι Αθηναίοι ημύνοντο και από το φρούριον, αν και ανίσχυρον, και από οικοδομάς, αι οποίαι είχαν επάλξες, και κατώρθωσαν την πρώτην ημέραν να αποκρούσουν τας επιθέσεις. Την επομένην όμως, ενώ ο εχθρός ητοιμάζετο να φέρη πλησίον μηχανήν, με την οποίαν εσκόπευε να βάλη φωτιά εις ξύλινα ερείσματα του οχυρώματος, και ο στρατός προσήγγιζεν ήδη, οι Αθηναίοι έστησαν ξύλινον πύργον επάνω εις οικοδόμημα, απέναντι του μέρους του οχυρώματος, όπου τούτο ήτο παρά πολύ ευπρόσβλητον και όπου ενόμιζαν ότι ο εχθρός θα επλησίαζε πιθανώς την μηχανήν. Εις τον πύργον αυτόν ανέβασαν πολλάς στάμνας και πιθάρια γεμάτα νερό και μεγάλας πέτρας, και συγχρόνως ανέβησαν εις αυτόν πολλοί άνδρες. Αλλά το οικοδόμημα ένεκα του υπερβολικού βάρους εσωριάσθη αιφνιδίως με μεγάλον κρότον. Τούτο επροκάλεσε δυσφρορίαν μάλλον παρά τρόμον εις τους πλησίον ευρισκομένους Αθηναίους, όσοι έβλεπαν τα συμβαίνοντα, αλλ' επειδή οι μακράν ευρισκομένοι, και μάλιστα όσοι ευρίσκοντο εις πλέον μακρυνήν απόστασιν, ενόμισαν ότι από το μέρος εκείνο είχεν ήδη καταληφθή το οχύρωμα, ώρμησαν, τρέχοντες προς την θάλασσαν και τα πλοία των.

116. Ευθύς ως ο Βρασίδας παρετήρησεν ότι εγκαταλείπουν τας επάλξεις, και εννόησε τί συμβαίνει, ώρμησε με τον στρατόν, κατέλαβεν αμέσως το οχύρωμα και εφόνευσεν όσους εβρήκεν εντός αυτού. Οι Αθηναίοι, αφού εγκατέλειψαν κατ' αυτόν τον τρόπον την Λήκυθον, μετεφέρθησαν με τα πολεμικά ή και εμπορικά των πλοία εις την Παλλήνην. Ο Βρασίδας όταν επέκειτο η επίθεσις, είχε προκηρύξει ότι θα δώση τριάκοντα αργυράς μνας εις εκείνον που θα ανέβαιινε πρώτος εις το οχυρωμα. Επειδή όμως ενόμισεν ότι η άλωσις ωφείλετο εις υπεράνθρωπον δύναμιν, έδωσε το ποσόν αυτό εις το ταμείον του ναού της Αθηνάς, που ευρίσκετο εις την Λήκυθον, την οποίαν, αφού εκρήμνισε και μετέφερε τα εντός αυτής κινητά, αφιέρωσεν εξ ολοκλήρου εις τον ναόν ως Ιερόν έδαφος. Τον επίλοιπον χείμωνα κατηνάλωσεν εις την τακτοποίησιν των υποθέσεων των πόλεων, που είχεν ήδη καταλάβει, και την μελέτην της επιθέσεως εναντίον των λοιπών. Και με το τέλος του χειμώνος έληξε και το όγδοον έτος του πολέμου.

Έτος 9ον : 423 - 422 π.Χ.

117.

Ετησία ανακωχή Λακεδαιμονίων και Αθηναίων

Εις την αρχήν αμέσως του επομένου έαρος, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι συνωμολόγησαν ανακωχήν ενός έτους. Οι Αθηναίοι, διότι εσκέφθησαν ότι ο Βρασίδας θα ημποδίζετο ν' αποσπάση και άλλας πόλεις από την συμμαχίαν των, πριν τους δοθή καιρός να παρασκευασθούν και συγχρόνως, αν τούτο ήτο προς το συμφέρον των, ημπορούσαν να φθάσουν εν τω μεταξύ εις γενικωτέραν συνεννόησιν. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, οι οποίοι εννόουν τα αληθή ελατήρια των Αθηναίων, διότι εσκέφθησαν ότι, αφού οι τελευταίοι εδοκίμασαν άπαξ τα καλά της διακοπής των δεινών και ταλαιπωριών του πολέμου θα επόθουν συγχρόνως να συμφιλιωθούν και να συνάψουν οριστικήν ειρήνην, αποδίδοντες τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας. Διότι προ πάντων ενδιέφερεν αυτούς η απόδοσις των αιχμαλώτων τούτων, εφόσον ο Βρασίδας ήτο νικητής. Εάν δε πάλιν ενδεχομένη επέκτασις των επιτυχιών του και αποκατάστασις πλήρους ισορροπίας δυνάμεων προς τους Αθηναίους επρόκειτο να έχη ως αποτέλεσμα να χάσουν τους αιχμαλώτους, έστω καί αγωνιζόμενοι προς τους Αθηναίους υπό όρους ισότητος, θα ήτο αβέβαιον αν θα επεκράτουν τελικώς. Συνωμολογήθη, ως εκ τούτου, μεταξύ αυτών και των συμμάχων των η επομένη ανακωχή.

118. (1) "Όσον αφορά τον ναόν και το Μαντείον του Πυθίου Απόλλωνος συμφωνούμεν ότι καθείς ημπορεί να προσέρχεται αδόλως και αφόβως δια να συμβουλεύεται τον θεόν, σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα. Οι Λακεδαιμόνιοι και οι λοιποί ομόσπονδοι, όσοι είναι παρόντες, συμφωνούν εις τούτο, και αναλαμβάνουν να στείλουν απεσταλμένους εις τους Βοιωτούς και Φωκείς και κάμουν ό,τι ημπορούν δια να τους πείσουν να συμφωνήσουν και εκείνοι.
(2) "Όσον αφορά τον θησαυρόν του θεού, συμφωνούμεν και οι δυο και όσοι άλλοι ήθελαν προσχωρήσει εις την συμφωνίαν να φροντίσωμεν δια την ανακάλυψιν των σφετεριστών, σύμφωνα με το ορθόν, το δίκαιον και τα πατροπαράδοτα έθιμα. Ως προς τα δύο λοιπόν αυτά σημεία, οι Λακεδαιμόνιοι και οι λοιποί ομόσπονδοι είναι σύμφωνοι κατά τα ανωτέρω.
(3) "Οι Λακεδαιμόνιοι και οι λοιποί ομόσπονδοι συμφωνούν ακόμη και εις τα εξής: Εάν οι Αθηναίοι δέχωνται την συνομολόγησιν ανακωχής, καθέν από τα δύο μέρη θα μείνη εντός του εδάφους του, διατηρουμένου του σημερινού εδαφικού καθεστώτος. Οι Αθηναίοι εις την Πύλον δεν θα υπερβαίνουν την Βουφράδα και τον Τομέα. Μεταξύ των Αθηναιίων που είναι εις τα Κύθηρα και του εδάφους της Πελοποννησιακής ομοσπονδίας δεν θα υπάρχη επικοινωνία ούτε από το εν μέρος ούτε από το άλλο. Εις την Νίσαιαν και την Μινώαν, οι Αθηναίοι δεν θα υπερβαίνουν την οδόν η οποία οδηγεί από την πύλην, που είναι πλησίον του ηρώου του Νίσου, προς τον ναόν του Ποσειδώνος και από τον ναόν του Ποσειδώνος κατ' ευθείαν προς την γέφυραν, την άγουσαν εις Μινώαν. Ούτε, εξ άλλου οι Μεγαρείς και οι σύμμαχοί των θα υπερβαίνουν την οδόν αυτήν. Θα κρατήσουν ωσαύτως οι Αθηναίοι την νήσον, την οποίαν κατέλαβαν, υπό τον όρον να μην υπάρχει επικοινωνία ούτε από το εν μέρος ούτε από το άλλο, καθώς και ό,τι σήμερον κατέχουν εις την Τροιζήνα, σύμφωνα με την συνεννόησίν των προς τους Τροιζηνίους.
(4) "Όσον αφορά την θαλασσοπλοΐαν, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των θα δικαιούνται να πλέουν εις τα παράλια της Λακεδαίμονος και των λοιπών ομοσπόνδων, όχι όμως με πολεμικά πλοία, αλλά μόνον με κωπήλατα εμπορικά σκάφη, χωρητικότητος πεντακοσίων ταλάντων κατ' ανώτατον όριον (12 μισό περίπου τόννων).
(5) "Εις τους κήρυκας, τους πρέσβεις και τους ακολούθους των, όσοι δήποτε κρίνονται αναγκαίοι, παρέχεται πλήρης ασφάλεια, δια να μεταβαίνουν δια ξηράς ή δια θαλάσσης εις την Πελοπόννησον και τας Αθήνας, χάριν του τερματισμού του πολέμου ή της διαιτητικής λύσεως των διαφορών, ή δια να επιστρέφουν οπίσω.
(6) "Κατά την διάρκειαν της ανακωχής δεν θα γίνωνται δεκτοί ούτε από το εν μέρος ούτε από το άλλο οι αυτόμολοι, είτε ελεύθεροι, είτε δούλοι.
(7) "Και τα δύο μέρη αναλαμβάνουν να δίδουν αμοιβαίως λόγον των πράξεών των, κατά την πατραπαράδοτον συνήθειαν λύοντες τας διαφοράς των δια της δικαστικής οδού, και όχι δια της προσφυγής εις τα όπλα.
(8) "Υπό τους όρους αυτούς, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των είναι έτοιμοι να υπογράψουν την ανακωχήν. Αλλ' εάν έχετε να προτείνετε τίποτε καλύτερον ή δικαιότερον, έλθετε εις την Λακεδαίμονα δια να εκθέσετε τας ιδέας σας. Διότι καμμίαν δικαίαν πρότασίν σας δεν θ' αποκρούσουν ούτε οι Λακεδαιμόνιοι ούτε οι σύμμαχοί των. Οι πρέσβεις, εν τούτοις, που θα στείλετε, πρέπει να έχουν πληρεξουσιότητα να υπογράψουν όπως εζητήσατε και σεις από ημάς. Και η ανακωχή συνομολογείται δι' εν έτος".
ΟΥΤΩΣ ΕΨΗΦΙΣΕΝ Ο ΔΗΜΟΣ
"Η φυλή Ακαμαντίς επρυτάνευεν, ο Φαί-νιππος ήτο γραμματεύς, ο Νικιάδης προήδρευε. Ο Λάχης αφού επεκαλέσθη την καλήν τύχην του Αθηναϊκού λαού, επρότεινε την συνομολόγησιν ανακωχής, επί τη βάσει των όρων, τους οποίους δέχονται οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των. Η συνέλευσις του λαού απεφάσισε να δεχθή την ανακωχήν δι' εν έτος, αρχόμενον σήμερον, δεκάτην τετάρτην ημέραν του μηνός Ελαφηβολιώνος. Κατά το χρονικόν τούτο διάστημα, πρέσβεις και κήρυκες να σταλούν αμοιβαίως, δια να διαπραγματευθούν περί των όρων του τερματισμού του πολέμου. Οι στρατηγοί και οι πρυτάνεις θα συνεκάλουν συνέλευσιν του λαού, εις την οποίαν να συζητηθή κατά πρώτον λόγον το ζήτημα της ειρήνης, επί τη βάσει των προτάσεων, τας οποίας θα έφερεν η πρεσβεία των Λακεδαιμονίων προς τερματισμόν του πολέμου. Και οι παρόντες πρέσβεις ν' αναλάβουν ευθύς αμέσως ενώπιον της συνελεύσεως την υποχρέωσιν να διατηρήσουν πιστώς καθ' όλον το έτος την ανακωχήν".

119. Η ανωτέρω συμφωνία συνωμολογήθη και εβεβαιώθη με όρκον την δωδεκάτην του Σπαρτιατικού μηνός Γεραστίου από τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των, αφ' ενός, και από τους Αθηναίους και τους συμμάχους των, εξ άλλου. Αντιπρόσωποι δια την συνομολόγησιν και επικύρωσιν ήσαν εκ μέρους των Λακεδαιμονίων οι εξής: ο Ταύρος, υιός του Εχετιμίλα, ο Αθηναίος, υιός του Περικλείδα, και ο Φιλοχαρίδας, υιός του Ερυξιλαΐδα. Εκ μέρους των Κορινθίων, ο Αινέας, υιός του Ωκύτου, και ο Ευφαμίδας, υιός του Αριστωνύμου εκ μέρους των Σικυωνίων, ο Δομότιμος, υιός του Ναυκράτους, και ο Ονάσιμος, υιός του Μεγακλέους εκ μέρους των Μεγαρέων, ο Νίκασος, υιός του Κεκάλου, και ο Μενεκράτης, υιός του Αμφιδώρου εκ μέρους των Επιδαυρίων, ο Αμφίας, υιός του Ευπαλίδου. Εκ μέρους των Αθηναίων δε, οι στρατηγοί Νικόστρατος, υιός του Διειτρέφους, Νικίας, υιός του Νικηράτου, και Αυτοκλής, υιός του Τολμαίου.
Αυτοί λοιπόν υπήρξαν οι όροι της ανακωχής, κατά την διάρκειαν της οποίας δεν έπαυαν διαπραγματευόμενοι την συνομολόγησιν διαρκεστέρας ειρήνης.

120.

Η Σκιώνη και η Μένδη προσχωρούν εις τον Βρασίδαν

Την εποχήν περίπου που εγίνετο η συνομολόγησις και επικύρωσις της ανακωχής, η Σκιώνη, πόλις κειμένη εις την χερσόνησον της Παλλήνης, απεστάτησεν από τους Αθηναίους και ηνώθη με τον Βρασίδαν. Οι Σκιωναίοι ισχυρίζονται ότι κατάγονται από την Πελλήνην της Πελοποννήσου, και ότι οι πρόγονοί των, όταν επέστρεφαν από την Τροίαν, παρεσύρθησαν εις την Σκιώνην από την τρικυμίαν, η οποία κατέλαβε τους Αχαιούς, και εγκατεστάθησαν εκεί. Ο Βρασίδας, ευθύς ως έμαθε την αποστασίαν των, έπλευσεν εκεί, διαρκούσης της νυκτός. Προηγείτο φιλική τριήρης, ενώ ο ίδιος ηκολούθει από μακράν, επιβαίνων εις ελαφρόν σκάφος, ώστε, εάν απαντήση άλλο πλοίον μεγαλύτερον του ιδικού του, η τριήρης να τον προστατεύση, ενώ αν ήθελε παρουσιασθή άλλη τριήρης εχθρική ίσης ολκής, η τελευταία, ως επίστευε, δεν θα εστρέφετο εναντίον του μικροτέρου σκάφους, αλλ' εναντίον της φιλικής του τριήρους και εν τω μεταξύ αυτός θα έφθανεν ασφαλώς εις την Σκιώνην. Αφού δε κατέπλευσεν εκεί, συνεκάλεσε συνέλευσιν των κατοίκων, ενώπιον των οποίων έλαβε τον λόγον και επανέλαβεν όσα και εις την Άκανθον και την Τορώνην, προσθέσας ότι η διαγωγή των είναι άξια των μεγαλυτέρων επαίνων, διότι, ενώ η Παλλήνη, εφόσον οι Αθηναίοι κατέχουν την Ποτείδαιαν, είναι αποκλεισμένη από την στερεάν δια του ισθμού, και ενώ είναι ουσιαστικώς νησιώται, αυτοί εξ ιδίας πρωτοβουλίας ετάχθησαν προς το μερος της ελευθερίας, και δεν ανέμειναν ανάνδρως να προστεθή η πίεσις της ανάγκης, δια να κάμουν ό,τι τους υπηγόρευε προφανώς το συμφέρον των. Τούτο, είπεν, ήτο απόδειξις ότι θα αντιμετωπίσουν ως άνδρες και κάθε άλλον κίνδυνον, οσονδήποτε μεγάλον, και εάν κατορθώση να ρυθμίση τα πράγματα, όπως επιθυμεί, θα τους θεωρήση ως τους πιστοτάτους πράγματι φίλους των Λακεδαιμονίων, και θα δείξη με καθε τρόπον την προς αυτούς εκτίμησίν του.

121. Οι Σκιωναίοι παρεσύρθησαν από τους λόγους αυτούς και ενθαρρυνθέντες όλοι εξ ίσου, και όσοι ακόμη δεν ήσαν προηγουμένως σύμφωνοι με τα γενόμενα, απεφάσισαν να φέρουν προθύμως τα βάρη του πολέμου, και όχι μόνον υπεδέχθησαν τον Βρασίδαν και με άλλας τιμάς, αλλά και τον εστεφάνωσαν δημοτελώς με χρυσούν στέφανον ως ελευθερωτήν, της Ελλάδος, και πολλοί ως να ήτο νικηφόρος αθλητής, εκόσμουν την κεφαλήν του με εορτασίμους ταινίας και του προσέφεραν άνθη και καρπούς, εις εκδήλωσιν προσωπικού θαυμασμού. Ο Βρασίδας άφισε φρουράν εις την Σκιώνην και επέστρεψε προσωρινώς εις Τορώνιν, από όπου μετ' ολίγον μετέφερε δια θαλάσσης περισσότερον στρατόν, διότι εσκόπευε, με την βοήθειαν των Σκιωναίων να επιχειρήση την κατάληψιν της Μένδης και της Ποτειδαίας. Διότι επίστευεν ότι και οι Αθηναίοι θα έστελλαν επικουρίαν εις την Γαλλήνην, την οποίαν εθεώρουν ως νήσον, και ήθελε να τους προκαταλάβη. Εκτός τούτου, άλλωστε, ευρίσκετο και εις μυστικάς ακόμη συνεννοήσεις με κατοίκους των πόλεων αυτών δια να του διευκολύνουν την κατάληψίν των δια προδοσίας.

122. Αλλ' ενώ ήτο έτοιμος να προβή εις την εκτέλεσιν του σχεδίου του, έφθασε τριήρης, με την οποίαν ήλθαν εις το στρατόπεδόν του οι απεσταλμένοι δια την κοινοποίησιν της ανακωχής, εκ μέρους μεν των Αθηναίων, ο Αρυστώνυμος, εκ μέρους δε των Λακεδαιμονίων, ο Αθήναιος. Ο στρατός μετεφέρθη πάλιν εις Τορώνην και ανεκοινώθη δημοσία η ανακωχή, τους όρους της οποίας ενέκριναν όλοι οι εκ της Χαλκιδικής σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Ο Αριστώνυμος, ως προς τους άλλους συμμάχους, δεν έφερεν αντιρρήσεις, αλλ' επειδή από την σύγκρισιν των χρονολογιών εξηκρίβωσεν ότι οι Σκιωναίοι είχαν αποστατήσει μεταγενεστέρως ηρνήθη ν' αναγνωρίση ότι οι τελευταίοι προστατεύονται από την ανακωχήν. Ο Βρασίδας όμως επέμενεν ότι είχαν αποστατήτει προηγουμένως, και δεν ήθελε να εγκαταλείψη την πόλιν. Ευθύς ως ο Αριστώνυμος ανεκοίνωσε το πράγμα: εις τας Αθήνας, οι Αθηναίοι ήθελαν αμέσως να εκστρατεύσουν εναντίον της Σκιώνης. Αλλ' οι Λακεδαιμόνιοι πιστεύοντες τον Βρασίδαν διεξεδίκουν την πόλιν ως σύμμαχόν των, και έστειλαν πρέσβεις δια να παραστήσουν εις τους Αθηναίους ότι παραβιάζουν την ανακωχήν, και δηλώσουν ότι ήσαν έτοιμοι να υποβάλουν το ζήτημα εις διαιτησίαν. Οι Αθηναίοι όμως, αντί να εκτεθούν εις τους κίνδυνους δίκης επέμεναν να εκστρατεύσουν άνευ αναβολής διότι ηγανάκτουν ότι και οι νησιώται ακόμη ετόλμων ήδη να αποσπώνται από αυτούς, εμπιστευόμενοι εις την χερσαίαν δύναμιν των Λακεδαιμονίων, η οποία εν τούτοις ήτο ανωφελής δια νησιώτας. Η αλήθεια, άλλωστε, περί της αποστασίας συνεφώνει πραγματικώς με την απαίτηοιν των Αθηναίων, διότι οι Σκιωναίοι είχαν αποστατήσει δύο ημέρας ύστερον από την ανακωχήν. Οι Αθηναίοι τότε, κατά πρότασιν του Κλέωνος, εξέδωσαν αμέσως ψήφισμα, δια του οποίου απεφάσιισαν να κυριεύσουν εξ εφόδου την Σκιώνην και θανατώσουν τους κατοίκους της. Και ενώ κατά τα λοιπά έπαυσαν τας εχθροπραξίας, παρεσκευάζοντο δια την εκστρατείαν αυτήν.

123.Εν τω μεταξύ, απεστάτησεν από αυτούς η Μένδη, πόλις κειμένη εις την Παλλήνην, αποικία δε της Ερετρίας. Ο Βρασίδας ενόμισεν ότι δικαιούται να δεχθή τους Μενδαίους ως συμμάχους, μολονότι η προσχώρησίς των έγινε προφανώς μετά την την ανακωχήν, διότι υπήρξαν μερικά σημεία, ως προς τα οποία κατηγόρει και αυτός τους Αθηναίους, ότι παραβιάζουν την ανακωχήν, και το γεγονός αυτό ενεθάρρυνεν ακόμη περισσότερον τους Μενδαίους εις το τολμηρόν των διάβημα, καθόσον διέκριναν εις αυτό την αποφασιστικότητα του Βρασίδα, την οποίαν απεδείκνυε και η άρνησίς του να εγκαταλείψη την Σκιώνην. Άλλωστε, οι Μενδαίοι, που ευρίσκοντο εις μυστικάς με αυτόν συνεννοήσεις ήσαν ολίγοι, και δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν το σχέδιον που είχαν άπαξ αποφασίσει, διότι εφοβούντο τας συνεπείας ενδεχομένης ανακαλύψεως της συνωμοσίας των, και ως εκ τούτου εξηνάγκασαν τους πολλούς και να τους ακολουθήσουν παρά την θέλησίν των. Αλλ' οι Αθηναίοι, μόλις έμαθαν την αποστασίαν, εξωργίσθησαν πολύ περισσότερον ακόμη, και ήρχισαν αμέσως παρασκευαζόμενοι εναντίον και των δυο πόλεων. Ο Βρασίδας, εξ άλλου, επειδή επερίμενε την επίθεσίν των, μετέφερε, χάριν ασφαλείας, τα γυναικόπαιδα των Σκιωναίων και Μενδαίων εις την Όλυνθον της Χαλκιδικής, και τους έστειλε πεντακοσίους Πελοποννησίους οπλίτας και τριακοσίους Χολκιδείς πελταστάς, υπό την αρχηγίαν του Πολυδαμίδου. Και αι δύο πόλεις παρεσκευάζοντο από κοινού δια την άμυναν, θεωρούσαι επικειμένην την άφιξιν των Αθηναίων.

124.

Ο Βρασίδας και ο Περδίκκας εκστρατεύουν εις Λυγκηστίδα

Εν τω μεταξύ, ο Βρασίδας και ο Περδίκκας εξεστράτευσαν από κοινού δια δευτέραν φοράν εις Λυγκηστίδα κατά του Αρραβαίου. Ο Περδίκκας είχεν υπό τας διαταγάς του την στρατιωτικήν δύναμιν των Μακεδόνων, όσοι ήσαν υπήκοοί του, καθώς και σώμα οπλιτών από τους εκεί κατοικούντας Έλληνας. Ενώ ο Βρασίδας ηγείτο, εκτός των Πελοποννησίων, που του έμεναν διαθέσιμοι, και αποσπασμάτων από την Χαλκιδικήν, την Άκανθον και τας άλλας πόλεις, αναλόγως της δυνάμεως καθεμιάς. Ο ολικός αριθμός των Ελλήνων οπλιτών ανήρχετο εις τρεις χιλιάδας περίπου, των Μακεδόνων δε και Χαλκιδέων ιππέων σχεδόν εις χιλίους. Ο επίλοιπος στρατός απετελείτο από μέγα πλήθος βαρβάρων. Όταν εισήλθαν εις το έδαφος του Αρραβαίου, ευρήκαν ότι οι Λυγκησταί ήσαν στρατοπεδευμένοι και τους επερίμεναν. Εστρατοπέδευσαν επομένως και αυτοί απέναντί των. Το πεζικόν των δύο στρατών κατείχε δύο λόφους, τον ένα απέναντι του άλλου, εις το μέσον δ' υπήρχε πεδιάς, εις την οποίαν κατέβη πρώτον το Ιππικόν και των δύο και συνεκρούσθησαν. Έπειτα οι Λυγκησταί οπλίται μαζί με το ιππικόν κατέβησαν πρώτοι από τον λόφον, έτοιμοι προς μάχην. Ο Βρασίδας και ο Περδίκκας προήλασαν και αυτοί αντιθέτως και επετέθησαν εναντίον των Λυγκηστών, τους οποίους έτρεψαν εις φυγήν και από τους οποίους εφόνευσαν πολλούς, ενώ οι λοιποί διέφυγαν προς τα υψώματα, όπου έμειναν αδρανούντες. Μετά τούτο, αφού έστησαν τρόπαιον, έμειναν εκεί δύο ή τρεις ημέρας, περιμένοντες τους Ιλλυριούς, οι οποίοι επρόκειτο να έλθουν ακριβώς τότε ως μισθοφόροι του Περδίκκα. Ο τελευταίος, μετά την πάροδον των ημερών αυτών, ήθελε να προελάση εναντίον των χορίων του Αρραβαίου και να μη μένη αδρανής. Ο Βρασίδας, εν τούτοις, ήτο ανήσυχος δια την Μένδην και εφοβήτο μήπως πέση εάν οι Αθηναίοι, καταπλεύσουν εκεί προ της επιστροφής του. Δια τον λόγον αυτόν, και διότι άλλωστε οι Ιλλυριοί δεν είχαν φθάσει ακόμη, δεν είχε καμμίαν όρεξιν να προελάση, αλλ' ήθελε τουναντίον να επιστρέψη.

125. Αλλ' ενώ συνεζήτουν τας αντιθέτους γνώμας των, ήλθε και η είδησης ότι οι Ιλλυριοί εγκατέλειψαν προδοτικώς τον Περδίκκαν και ηνώθησαν με τον Αρράβαιον, εις τρόπον ώστε και οι δύο πλέον ήσαν της γνώμης να αποσυρθούν, διότι εφοβούντο τους Ιλλυριούς, οι οποίοι είναι έθνος πολεμικόν. Αλλ' ένεκα της διαφωνίας των δύο δεν είχε ληφθή ωρισμένη απόφασις δια την ώραν της αναχωρήσεως. Και όταν ενύκτωσε, εις από τους ανεξηγήτους εκείνους πανικούς, εις τους οποίους υπόκεινται μεγάλοι στρατοί, κατέλαβεν αμέσως τους Μακεδόνας και το πλήθος των βαρβάρων, και επειδή ενόμισαν ότι οι επερχόμενοι εχθροι ήσαν πολλαπλάσιοι, από ό,τι πραγματικώς ήσαν και ότι φθάνουν από στιγμής εις στιγμήν, ετράπησαν αιφνιδίως εις φυγήν, κατευθυνόμενοι εις τα ίδια. Και επειδή τα δύο συμμαχικά στρατόπεδα ήσαν εις μεγάλην απόστασιν το εν από το άλλο, ηνάγκασαν τον Περδίκκαν, όταν εννόησε τι τρέχει (διότι κατ' αρχάς δεν είχεν αντιληφθή τίποτε), ν' απέλθη χωρίς να ίδη τον Βρασίδαν. Όταν κατά τα εξημερώματα έμαθεν ο Βρασίδας την εσπευσμένην αναχώρησιν των Μακεδόνων και την επικειμένην άφιξιν των προελαυνόντων Ιλλυριών και του Αρραβαίου, απεφάσισε και αυτός ν' απέλθη αμέσως, και εσχημάτισε τους οπλίτας του εις τετράγωνον, τοποθετήσας τους ψιλούς στρατιώτας εις το μέσον. Τους νεωτέρους στρατιώτας έταξεν εις τρόπον ώστε να εξέρχονται από το τετράγωνον προς απόκρουσιν του εχθρού, οπουδήποτε ήθελεν επιτεθή, και ο ίδιος ετάχθη κατά την υποχώρησιν εις την οπισθοφυλακήν επί κεφαλής τριακοσίων επιλέκτων ανδρών, με τον σκοπόν ν' αμύνεται, αποκρούων την εχθρικήν εμπροσθοφυλακήν. Και πριν οι εχθροί πλησιάσουν, απηύθυνε βιαστικά εις τους στρατιώτας του τους επομένους προτρεπτικούς λόγους:

126. "Αγαπητοί Πελοποννήσιοι, εάν δεν υπώπτευα ότι είσθε τρομαγμένοι, και διότι εμείνατε μόνοι, και διότι οι επερχόμενοι εναντίον μας είναι βάρβαροι και πολλοί, θα περιωριζόμην εις τους συνήθεις προτρεπτικούς λόγους, χωρίς να θελήσω, όπως τώρα, να κάμω και τον διδάσκαλον. Τώρα όμως που εγκατελείφθημεν από τους συναγωνιστάς μας και ευρισκόμεθα ενώπιον πολυαρίθμων εχθρών, θα προσπαθήσω με ολίγας υπομνήσεις και παραινέσεις να σας διαφωτίσω μερικά σπουδαιότατα σημεία. Ισχυρίζομαι, τωόντι, ότι πρέπει να δεικνύεσθε ανδρείοι εις τον πόλεμον όχι απλώς όταν τύχη να έχετε συμμάχους εις το πλευρόν σας, αλλά δια την έμφυτον γενναιότητά σας, και να μη σας ανησυχή οσονδήποτε μεγάλος αριθμός εχθρών, αφού άλλωστε δεν ανήκετε εις πολιτείας, όπου οι πολλοί κυβερνούν τους ολίγους αλλ' αντιθέτως εις πολιτείας, όπου οι περισσότεροι κυβερνώνται από τους ολιγωτέρους, οι οποίοι την επικράτησίν των οφείλουν εις την πολεμικήν των υπεροχήν. Ως προς τους βαρβάρους, εξ άλλου, τους οποίους φοβείσθε τώρα, διότι δεν τους γνωρίζετε, η ιδική σας πείρα από τας τελευταίας συγκρούσεις προς τους βαρβάρους της Μακεδονίας, όσα εγώ συμπεραίνω και όσα εξ ακοής γνωρίζω, πρέπει να σας πείσουν ότι δεν είναι τρομεροί. Διότι, οσάκις εχθρική δύναμις, που φαίνεται ισχυρά, είναι πράγματι ασθενής, ασφαλής περί αυτής πληροφορία, την οποίαν εγκαίρως αποκτούν οι αντίπαλοί της, καθιστά τους τελευταίους περισσότερον θαρραλέους, ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι απέναντι πραγματικώς ισχυρού εχθρού επιτίθεται κανείς με μεγαλυτέραν τόλμην, εάν δεν γνωρίζη εκ των προτέρων την δύναμίν του. Οι Ιλλυριοί, δι' εκείνους που δεν τους γνωρίζουν, είναι αληθώς φοβεροί, όταν τους βλέπη κανείς επερχομένους. Διότι η θέα του όγκου των είναι τρομερά, οι αλαλαγμοί των αφόρητοι, και ο κραδασμός των όπλων των εις τον αέρα δημιουργεί εντύπωσιν απειλητικήν. Αλλ' εάν ο αντίπαλός των δεν ταραχθή από όλα αυτά, όταν έλθουν εις χείρας, αποδεικνύονται κατώτεροι από ό,τι εφαίνοντο. Διότι, μη έχοντες κανονικήν παράταξιν, δεν αισθάνονται ούτε εντροπήν να εγκαταλείψουν την θέσιν των, οσάκις πιεσθούν και επειδή όχι μόνον η επίθεσις, αλλά και η φυγή θεωρούνται απ' αυτούς εξ ίσου έντιμοι, η ανδρεία των είναι ανεξέλεγκτος, καθόσον, όταν καθείς διευθύνη εαυτόν όπως θέλει, κατά την διάρκειαν της μάχης, ευρίσκει ευσχήμους προφάσεις δια να σωθή φεύγων. Θεωρούν, εξ άλλου, ασφαλέστερον να σας εκφοβίζουν από αρκετήν απόστασιν, παρά να έρχονται εις χείρας, διότι άλλως θα κατέφευγαν εις το δεύτερον, αντί να περιορίζωνται εις το πρώτον. Βλέπετε, επομένως, καθαρά ότι κάθε τι που εφαίνετο κατ' αρχάς τρομερόν εκ μέρους των, είναι πραγματικώς ανάξιον προσοχής και μόνον την όρασιν και την ακοήν καταπλήσσει. Αλλ' εάν αντισταθήτε εναντίον της επιθέσεώς των, και όταν έλθη η κατάλληλος στιγμή επαναλάβετε πάλιν με τάξιν και πειθαρχίαν την υποχώρησίν σας, όχι μόνον θα φθάσετε ταχύτερον εις τόπον ασφαλή, αλλά και θα μάθετε ότι τοιαύτα ασύντακτα πλήθη, όταν αντισταθή κανείς εις την πρώτην των επίθεσιν, αρκούνται να επιδεικνύουν το θάρρος των με κομπαστικάς από μακράν απειλάς, αποφεύγοντες να έλθουν του λοιπού εις χείρας, ενώ απέναντι εκείνων, οι οποίοι υποχωρούν απέναντί των, επιδεικνύουν με μεγάλον ζήλον την ευψυχίαν των, καταδιώκοντες αυτούς κατά πόδας εκ του ασφαλούς".

127. Ύστερον από τους προτρεπτικούς αυτούς λόγους ήρχισεν ο Βρασίδας την υποχώρησιν. Μόλις είδαν τούτο οι βάρβαροι, ήρχισαν την καταδίωξιν με μεγάλας κραυγάς και θόρυβον, διότι ενόμισαν ότι ετρέποντο εις φυγήν και ότι θα τους κατέφθαναν και θα τους εξολοθρεύσουν. Αλλ' επειδή, οπουδήποτε επετίθεντο οι νεώτεροι στρατιώται, εις τους οποίους είχεν ανατεθή η εντολή αυτή, εξήρχοντο από το τετράγωνον και αντεπετίθεντο εναντίον των, και ο Βρασίδας, εξ άλλου, επικεφαλής του εκλεκτού αποσπάσματός του, απέκρουε τας επιθέσεις των, όχι μόνον η πρώτη έφοδος των βαρβάρων προσέκρουσεν εις αντίστασιν, την οποίαν δεν επερίμεναν, αλλά και του λοιπού, οσάκις οι βάρβαροι, επανελάμβαναν την επίθεσίν των, οι Έλληνες ανθίσταντο και τους απέκρουαν ενώ οσάκις εκείνοι έπαυαν, αυτοί συνέχιζαν την υποχώρησίν των. Επί τέλους, εφ' όσον ο αγών διεξήγετο εις την πεδιάδα, το μεγαλύτερον μέρος των βαρβάρων έπαυσε τας επιθέσεις εναντίον του στρατού του Βρασίδα, άφισαν όμως εν μέρος δια να τον παρακολουθή και του επιτίθεται, παρουσιαζομένης ευκαιρίας, και οι λοιποί επροχώρησαν τρέχοντες, άλλοι εναντίον των φευγόντων Μακεδόνων, από τους οποίους εσκότωναν όσους συνήντων, και άλλοι προς το μεταξύ δύο λόφων στενόν, από το οποίον εισέρχεται κανείς εις την χώραν του Αρραβαίου, και το οποίον επρόλαβαν να καταλάβουν, διότι εγνώριζαν ότι δεν υπήρχεν άλλος δρόμος υποχωρήσεως δια τον Βρασίδαν. Και όταν επλησίαζεν εις το δυσκολώτερον μέρος του στενού, επεδίωξαν να τον κυκλώσουν, δια να του αποκόψουν κάθε υποχώρησιν.

128. Όταν ο Βρασίδας εννόησε τους σκοπούς των, διέταξε τους υπ' αυτόν τριακοσίους επιλέκτους να προελάσουν τρέχοντες, όχι συντεταγμένοι, αλλ' όπως ταχύτερον ημπορούσε καθείς, δια να καταλάβουν εκείνον από τους δυο λόφους που ενόμιζεν ευκολώτερον και εκτοπίσουν τους ήδη κατέχοντας αυτόν βαρβάρους, πριν η μεγαλυτέρα πτέρυξ των, η οποία επεχείρει την κύκλωσιν φθάση εκεί. Οι τριακόσιοι, επιτεθέντες, ενίκησαν τους εγκατεστημένους εις τον λόφον, και το κύριον σώμα του Ελληνικού στρατού ημπόρεσε ευκολώτερα να προχωρήση προς αυτόν. Διότι οι βάρβαροι που επεχείρουν την κύκλωσιν, όταν είδαν ότι οι ιδικοί των είχαν ηττηθή και εκτοπισθή από τον λόφον κατελήφθησαν από φόβον και δεν τους κατεδίωξαν μακρύτερα, καθόσον εθεώρησαν ότι ο εχθρός είχεν ήδη φθάσει εις τα όρια της επικρατείας του Περδίκκα, και είχε διαφύγει. Όταν ο Βρασίδας έφθασεν άπαξ εις τα υψώματα, συνέχισε την πορείαν του με περισσοτέραν ασφάλειαν και έφθασεν αυθημερόν εις την Άρνισαν, που ήτο η πρώτη πόλις της επικρατείας του Περδίκκα. Οι στρατιώται, εξοργισμένοι δια την πρόωρον υποχώρησιν των Μακεδόνων, οσάκις συνήντων καθ' οδόν αμάξας των συρομένας από βώδια, ή οιαδήποτε σκεύη που είχαν πέσει κατά την φυγήν, όπως συμβαίνει φυσικά, οσάκις η υποχώρησις γίνεται εν καιρώ νυκτός και ως αποτέλεσμα πανικού, έλυαν εξ ιδίας πρωτοβουλίας τα υποζύγια, τα εφόνευαν και οικειοποιούντο τα σκεύη. Τούτο υπήρξεν η πρώτη αιτία, ένεκα της οποίας ο Περδίκκας εθεώρησε τον Βρασίδαν εχθρόν, και του λοιπού έτρεφεν εναντίον των Πελοποννησίων αίσθημα μίσους, το οποίον όμως δεν συνεβιβάζετο με τα κατά των Αθηναίων αισθήματά του. Παραγνωρίσας εν τούτοις, τα ζωτικώτερά του συμφέροντα, ενήργει, δια να εύρη τρόπον να συμβιβασθή το ταχύτερον με τους τελευταίους και απαλλαγή από τους πρώτους.

129.

Οι Αθηναίοι ανακτούν την Μένδην

Όταν ο Βρασίδας επέστρεψεν από την Μακεδονίαν εις την Τορώνην ευρήκεν ότι η Μένδη είχεν ήδη, καταληφθή από τους Αθηναίους, και επειδή εθεώρησεν αδύνατον επί του παρόντος να διαβή εις την Παλλήνην, προς βοήθειαν των Μενδαίων και των Σκιωναίων, έμενεν εκεί ήσυχος φυλάττων την Τορώνην. Τωόντι, την εποχήν περίπου που ελάμβαναν χώραν τα γεγονότα της Λυγκηστίδος, οι Αθηναίοι, προς εκτέλεσιν του σχεδίου, επί τη βάσει τον οποίου είχαν ετοιμασθή, εξεστράτευσαν δια θαλάσσης εναντίον της Μένδης και της Σκιώνης, με μοίραν στόλου πενήντα πλοίων από τα οποία δέκα ήταν Χιακά, με χιλίους Αθηναίους οπλίτας και εξακοσίους τοξότας, χίλιους μισθοφόρους Θράκας και επί πλέον με πελταστάς, τους οποίους εχορήγησαν οι εκεί σύμμαχοι. Αρχηγοί της εκστρατείας ήσαν ο Νικίας, υιός του Νικηράτου, και ο Νικόστρατος, υιός του Διειτρέφους. Εκκινήσαντες δ' από την Ποτείδαιαν με τον στόλον, προσήγγισαν πλησίον εις το Ποσειδώνιον, από όπου εβάδισαν εναντίον των Μενδαίων. Οι τελευταίοι, μαζί με τριακοσίους Σκιωναίους που είχαν έλθει εις βοήθειάν των και, τους Πελοποννησίους επικούρους, επτακόσιοι εν συνόλω οπλίται, υπό την αρχηγίαν του Πολυδαμίδου, είχαν προ μικρού στρατοπεδεύσει εκτός της πόλεως, επάνω εις οχυρόν λόφον. Ο Νικίας, επί κεφαλής εκατόν είκοσι ψιλών Μεθωναίων, εξήντα Αθηναίων επιλέκτων οπλιτών και όλων των τοξοτών, επεχείρησε να τους επιτεθή επί του λόφου, ανερχόμενος από μίαν ατραπόν, αλλ' ένεκα των απωλειών που υφίσταντο οι άνδρες του δεν ημπόρεσε να εκβιάση την άνοδον. Όλος ο άλλος στρατός, υπό την αρχηγίαν του Νικοστράτου, ενώ προσεπάθει από άλλον μακρύτερον πλάγιον δρόμον ν' αναβή εις τον λόφον, ο οποίος ήτο απόκρημνος, περιέπεσεν εις πλήρη αταξίαν, και ολίγον έλειψε να νικηθή ολόκληρος ο στρατός των Αθηναίων. Την ημέραν επομένως αυτήν, ένεκα της ισχυράς αντιστάσεως των Μενδαίων και των συμμάχων των, οι Αθηναίοι υπεχώρησαν και εσχημάτισαν στρατόπεδον ενώ οι Μενδαίοι, όταν ενύκτωσε, επέστρεψαν εις την πόλιν.

130. Οι Αθηναίοι περιέπλεαν την επομένην με τον στόλον των την ακτήν και ήλθαν και κατέλαβαν το προάστειον της Μένδης που βλέπει προς την Σκιώνην, και συγχρόνως κατέγιναν όλην την ημέραν να ερημώνουν το έδαφος, χωρίς ν' αντεπεξέλθη κανείς εναντίον των (καθόσον, άλλωστε, εις την πόλιν επεκράτει κάποια στασιαστική κίνησις). Εξ άλλου, οι τριακόσιοι Σκιωναίοι, την νύκτα της ιδίας ημέρας, επέστρεψαν εις τα ίδια. Την επομένην, ο Νικίας με το ήμισυ του στρατού επροχώρησεν έως τα σύνορα της Σκιώνης και ηρήμωνε συγχρόνως την χώραν, ενώ ο Νικοστρατος με το υπόλοιπον αυτού επολιόρκει την πόλιν, στρατοπεδευμένος έξω από την βορείαν πύλην, από την οποίαν αρχίζει η προς την Ποτείδαιαν οδός. Εις το μέρος ακριβώς αυτό, οπίσω από τα τείχη, ήτο ο σταθμός των Μενδαίων οπλιτών και των Πελοποννησίων επικούρων. Ο Πολυδαμίδας τους παρέταξεν εις μάχην και προέτρεπε τους Μενδαίους να εξέλθουν και επιτεθούν εναντίον του εχθρού. Κάποιος από τους δημοκρατικούς απήντησεν, από πνεύμα στασιαστικόν, ότι δεν εννοεί να εξέλθη και ότι δεν έχει ανάγκην να πολεμήση. Και επειδή, μόλις επρόφερε τας λέξεις αυτάς, ο Πολυδαμίδας τον ήρπασεν από το χέρι και τον έσεισε βιαίως, όσοι ανήκαν εις την δημοκρατικήν φατρίαν αρπάζουν αμέσως τα όπλα και ορμούν εξαγριωμένοι εναντίον των Πελοποννησίων και των συνεργαζομένων με αυτούς από την αντίθετον μερίδα, τους επιτίθενται και τους τρέπουν εις φυγήν, αφ' ενός, διότι οι τελευταίοι δεν επερίμεναν την επίθεσιν αυτήν, και εξ άλλου, διότι συγχρόνως ηνοίχθησαν αι πύλαι της πόλεως εις τους Αθηναίους και τούτο τους κατεπτόησεν, επειδή ενόμισαν ότι η επίθεσις έγινε κατόπιν προηγουμένης συνεννοήσεως. Όσοι από τους Πελοποννησίους δεν εφονεύθησαν αμέσως κατέφυγαν εις την ακρόπολιν, την οποίαν και προηγουμένως κατείχαν, αυτοί μόνοι. Εν τω μεταξύ, άλλωστε, είχεν επιστρέψει και ο Νικίας και, ευρίσκετο αμέσως απ' έξω από την πόλιν, ώστε ολόκληρος ο Αθηναϊκός στρατός εισώρμησεν εντός αυτής. Και επειδή η πύλη δεν ηνοίσθη κατόπιν συνθηκολογίας, οι στρατιώται διήρπασαν την πόλιν συστηματικώς, ως να είχε κυριευθή εξ εφόδου, και οι στρατηγοί μόλις ημπόρεσαν να τους συγκρατήσουν από του να εξολοθρεύσουν και τους κατοίκους. Οι Αθηναίοι, ακολούθως, παρήγγειλαν εις τους Μενδαίους να κυβερνώνται κατά τα έθιμά των, δικάζοντες οι ίδιοι μεταξύ των όσους ενόμιζαν ενόχους της στάσεως. Εκείνους, εξ άλλου, που ευρίσκοντο εις την ακρόπολιν απέκλεισαν, (κατασκευάσαντες από τα δύο μέρη τείχος μέχρι της θαλάσσης και εγκαταστήσαντες φρουράν, προς διατήρησιν του αποκλεισμού. Αφού δ' εξησφάλισαν κατ' αυτόν τον τρόπον την Μένδην, εβάδισαν εναντίον της Σκιώνης.

131. Οι Σκιωναίοι και οι Πελοποννήσιοι εξήλθαν από την πόλιν, δια να τους αντιμετωπίσουν, και εγκατεστάθησαν επάνω εις οχυρόν λόφον, τον οποίον έπρεπε να καταλάβη προηγουμένως ο εχθρός, δια να ημπορέση ν' αποκλεισθή η πόλις δια περιτειχίσεως. Οι Αθηναίοι επετέθησαν εναντίον του λόφου με ακάθεκτον ορμήν και εξετόπισαν τους κατέχοντας αυτόν. Ακολούθως εσχημάτισαν στρατόπεδον, και αφού έστησαν τρόπαιον, ητοιμάζοντο να περιτειχίσουν την πόλιν. Ολίγον βραδύτερον, ενώ ησχολούντο εις την εργασίαν αυτήν, οι Πελοποννήσιοι μισθοφόροι, που επολιορκούντο εις την ακρόπολιν της Μένδης, διέσχισαν κατά μήκος της παραλίας την εκεί φρουράν, και έφθασαν εν καιρώ νυκτός προ της Σκιώνης, όπου κατώρθωσαν οι περισσότεροι να εισέλθουν εντός της πόλεως, αφού διέφυγαν τους πολιουρκούντας αυτήν Αθηναίους.

132.

Ο Περδίκκας συνθηκολογεί με τους Αθηναίους

Τον καιρόν που περιετειχίζετο η Σκιώνη, ο Περιδίκκας έστειλε κήρυκα και συνωμολόγησε συνθήκην με τους Αθηναίους στρατηγούς. Το ελατήριον που τον ώθησεν εις τούτο ήτο το μίσος εναντίον του Βρασίδα, εξ αφορμής της υποχωρήσεως από την Λυγκηστίδα, αφότου και ήρχισεν αμέσως τας σχετικάς διαπραγματεύσεις. Και επειδή τας ημέρας ακριβώς αυτάς επρόκειτο να έλθουν δια ξηράς προς τον Βρασίδαν επικουρίαι, υπό την αρχηγίαν του Λακεδαιμονίου Ισχαγόρα, ο Περδίκκας, αφ' ενός, διότι ο Νικίας, επικαλούμενος την συνθήκην, εζήτει απ' αυτόν να δώση εις τους Αθηναίους κάποιαν βεβαίαν απόδειξιν της ειλικρινείας του, εξ άλλου διότι και ο ίδιος δεν ήθελε να έρχωνται του λοιπού εις την χώραν του Πελοποννήσιοι, κατώρθωσε, χρησιμοποιών τους φίλους που είχεν εις την Θεσσαλίαν, με τους προκρίτους της οποίας διετήρει πάντοτε σχέσεις, να εμποδίση με την μεσολάβησίν των την εκστρατείαν και τας ετοιμασίας ακόμη των Λαικεδαιμονίων, εις τρόπον ώστε οι τελευταίοι ουδ' εδοκίμασαν καν να περάσουν από την Θεσσαλίαν. Ο Ισχαγόρας όμως καθώς και ο Αμεινίας και ο Αριστεύς, οι οποίοι είχαν σταλή από τους Λακεδαιμονίους, δια να ενεργήσουν επιθεώρησιν της καταστάσεως, ήλθαν προς τον Βρασίδαν και έφεραν συγχρόνως μερικούς Σπαρτιάτας νεανίας, παρά την κρατούσαν συνήθειαν, δια να τους διορίσουν αρμοστάς των πόλεων, και μην ανατίθεται η διοίκησις εις τους τυχόντας. Απ' αυτούς διώρισεν ο Βρασίδας τον Κλεαρίδαν, υιόν του Κλεωνύμου, Αρμοστήν της Αμφιπόλεως, της Τορώνης δε, τον Πασιτελίδαν, υιόν του Ηγησάνδρου.

133.

Γεγονότα εις Βοιωττίαν και Πελοπόννησον

Το ίδιον θέρος οι Θηβαίοι κατηδάφισαν το τείχος των Θεσπιέων, τους οποίους κατηγόρησαν ως αττικίζοντας. Είναι αληθές ότι είχαν ανέκαθεν κατά νουν το σχέδιον τούτο, αλλά την εκτέλεσίν του είχαν θεωρήσει ευκολωτέραν, αφότου εις την μάχην εναντίον των Αθηναίων οι Θεσπιείς είχαν χάσει το άνθος του στρατού των. Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους κατεστράφη και ο ναός της Ήρας εις την Αργολίδα, εξ αιτίας της ιερείας Χρυσίδος, η οποία, αφού έβαλεν αναμμένον λύχνον πλησίον εις τους στεφάνους, απεκοιμήθη ακολούθως, και ως εκ τούτου ολόκληρος ο ναός επήρε φωτιά και απετεφρώθη πριν η πυρκαϊά γίνη αντιληπτή. Η Χρυσίς, φοβηθείσα τους Αργείους, έφυγε την ιδίαν νύκτα είς την Φλιούντα. Αλλ' ούτοι προέβησαν, σύμφωνα με τας καθιερωμένας διατυπώσεις, εις εγκατάστασιν νέας ιερείας, καλουμένης Φαεινίδος. Η Χρυσίς, πριν φύγη είχε διατελέσει ιέρεια οκτώ και ήμισυ έτη, αφότου ήρχισεν ο πόλεμος. Όταν το θέρος ήτο πλέον εις το τέλος του, η περιτείχισις της Σκιώνης είχε συμπληρωθή εντελώς και οι Αθηναίοι, αφού άφισαν εκεί φρουράν, προς διατήρησιν του αποκλεισμού, απέσυραν τον επίλοιπον στρατόν των.

134.

Μάχη μεταξύ Μαντινέων και Τεγεατών

Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι, λόγω της ανακωχής, έμεναν ήσυχοι. Οι Μαντινείς όμως και οι Τεγεάται και οι σύμμαχοι του ενός και του άλλου μέρους συνεκρότησαν μάχην εις το Λαοδόκειον της Ορεσθίδος, αλλ' η νίκη υπήρξεν αμφίβολος, διότι τα στρατεύματα και των δύο πόλεων ενίκησαν τους απέναντί των παρατεταγμένους συμμάχους της άλλης, και αφού και οι δύο στρατοί έστησαν τρόπαια, έστειλαν λάφυρα εις τους Δελφούς. Η αλήθεια είναι ότι μολονότι αι απώλειαι και των δύο μερών ήσαν μεγάλαι και η μάχη ήτο ακόμη αναποφάσιστος, όταν επελθούσης της νυκτός ετερματίσθη, οι Τεγεάται κατηυλίσθησαν εις το πεδίον της μάχης και έστησαν αμέσως τρόπαιον, ενώ οι Μαντινείς απεσύρθησαν εις τον Βουκολιώνα και έστησαν και αυτοί βραδύτερον αντίζηλον τρόπαιον.

135.

Ο Βρασίδας επιχειρεί να καταλάβη την Ποτείδαιαν

Εις το τέλος του ιδίου χειμώνος και τας παραμονάς πλέον του έαρος ο Βρασίδας επεχείρησε να καταλάβη την Ποτείδαιαν. Επλησίασε, τωόντι, εν καιρώ νυκτός, και εστήριξε κλίμακα εις το τείχος, και μέχρι του σημείου τούτου δεν έγινεν αντιληπτός, διότι εις φρουρός είχεν αφίσει προς στιγμήν την θέσιν του, δια να μεταβή και παραδώση τον κώδωνα εις τον επόμενον φρουρόν, και την στιγμήν ακριβώς αυτήν και πριν επιστρέψη ετοποθετήθη η κλίμαξ εις το διάκενον. Αλλ' οι φρουροί αντελήφθησαν το πράγμα ευθύς αμέσως, πριν ακόμη αναβή κανείς εις το τείχος, και ο Βρασίδας απέσυρεν εσπευσμένως τον στρατόν του, χωρίς να περιμένη να εξημερώση. Και ο χειμών ετελείωσε, και με το τέλος αυτού έληξε και το ένατον έτος του παρόντος πολέμου, του οποίου την ιστορίαν συνέγραψεν ο Θουκυδίδης.

                              Θουκυδίδου

                              ΙΣΤΟΡΙΩΝ Ε
[5.1.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους αἱ μὲν ἐνιαύσιοι σπονδαὶ
διελέλυντο μέχρι Πυθίων, καὶ ἐν τῇ ἐκεχειρίᾳ Ἀθηναῖοι
Δηλίους ἀνέστησαν ἐκ Δήλου, ἡγησάμενοι κατὰ παλαιάν
τινα αἰτίαν οὐ καθαροὺς ὄντας ἱερῶσθαι, καὶ ἅμα ἐλλιπὲς
σφίσιν εἶναι τοῦτο τῆς καθάρσεως, ᾗ πρότερόν μοι δεδήλωται
ὡς ἀνελόντες τὰς θήκας τῶν τεθνεώτων ὀρθῶς ἐνόμισαν
ποιῆσαι. καὶ οἱ μὲν Δήλιοι Ἀτραμύττιον Φαρνάκου δόντος
αὐτοῖς ἐν τῇ Ἀσίᾳ ᾤκησαν, οὕτως ὡς ἕκαστος ὥρμητο.
[5.2.1]      Κλέων δὲ Ἀθηναίους πείσας ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης χωρία
ἐξέπλευσε μετὰ τὴν ἐκεχειρίαν, Ἀθηναίων μὲν ὁπλίτας ἔχων
διακοσίους καὶ χιλίους καὶ ἱππέας τριακοσίους, τῶν δὲ ξυμ-
[5.2.2]   μάχων πλείους, ναῦς δὲ τριάκοντα. σχὼν δὲ ἐς Σκιώνην
πρῶτον ἔτι πολιορκουμένην καὶ προσλαβὼν αὐτόθεν ὁπλίτας
τῶν φρουρῶν, κατέπλευσεν ἐς τὸν Κωφὸν λιμένα τῶν Τορω-
[5.2.3]   ναίων ἀπέχοντα οὐ πολὺ τῆς πόλεως. ἐκ δ' αὐτοῦ, αἰσθό-
μενος ὑπ' αὐτομόλων ὅτι οὔτε Βρασίδας ἐν τῇ Τορώνῃ οὔτε
οἱ ἐνόντες ἀξιόμαχοι εἶεν, τῇ μὲν στρατιᾷ τῇ πεζῇ ἐχώρει ἐς
τὴν πόλιν, ναῦς δὲ περιέπεμψε δέκα <ἐς> τὸν λιμένα περι-
[5.2.4]   πλεῖν. καὶ πρὸς τὸ περιτείχισμα πρῶτον ἀφικνεῖται, ὃ
προσπεριέβαλε τῇ πόλει ὁ Βρασίδας ἐντὸς βουλόμενος
ποιῆσαι τὸ προάστειον, καὶ διελὼν τοῦ παλαιοῦ τείχους μίαν
[5.3.1]   αὐτὴν ἐποίησε πόλιν. βοηθήσαντες δὲ ἐς αὐτὸ Πασιτελίδας
τε ὁ Λακεδαιμόνιος ἄρχων καὶ ἡ παροῦσα φυλακὴ προσβα-
λόντων τῶν Ἀθηναίων ἠμύνοντο. καὶ ὡς ἐβιάζοντο καὶ αἱ
νῆες ἅμα περιέπλεον <αἱ> ἐς τὸν λιμένα περιπεμφθεῖσαι,
δείσας ὁ Πασιτελίδας μὴ αἵ τε νῆες φθάσωσι λαβοῦσαι
ἐρῆμον τὴν πόλιν καὶ τοῦ τειχίσματος ἁλισκομένου ἐγκατα-
[5.3.2]   ληφθῇ, ἀπολιπὼν αὐτὸ δρόμῳ ἐχώρει ἐς τὴν πόλιν. οἱ δὲ
Ἀθηναῖοι φθάνουσιν οἵ τε ἀπὸ τῶν νεῶν ἑλόντες τὴν Τορώνην
καὶ ὁ πεζὸς ἐπισπόμενος αὐτοβοεὶ κατὰ τὸ διῃρημένον τοῦ
παλαιοῦ τείχους ξυνεσπεσών. καὶ τοὺς μὲν ἀπέκτειναν τῶν
Πελοποννησίων καὶ Τορωναίων εὐθὺς ἐν χερσί, τοὺς δὲ
[5.3.3]   ζῶντας ἔλαβον, καὶ Πασιτελίδαν τὸν ἄρχοντα. Βρασίδας
δὲ ἐβοήθει μὲν τῇ Τορώνῃ, αἰσθόμενος δὲ καθ' ὁδὸν ἑαλωκυῖαν
ἀνεχώρησεν, ἀποσχὼν τεσσαράκοντα μάλιστα σταδίους μὴ
[5.3.4]   φθάσαι ἐλθών. ὁ δὲ Κλέων καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τροπαῖά τε
ἔστησαν δύο, τὸ μὲν κατὰ τὸν λιμένα, τὸ δὲ πρὸς τῷ
τειχίσματι, καὶ τῶν Τορωναίων γυναῖκας μὲν καὶ παῖδας
ἠνδραπόδισαν, αὐτοὺς δὲ καὶ Πελοποννησίους καὶ εἴ τις
ἄλλος Χαλκιδέων ἦν, ξύμπαντας ἐς ἑπτακοσίους, ἀπέπεμψαν
ἐς τὰς Ἀθήνας· καὶ αὐτοῖς τὸ μὲν Πελοποννήσιον ὕστερον
ἐν ταῖς γενομέναις σπονδαῖς ἀπῆλθε, τὸ δὲ ἄλλο ἐκομίσθη
[5.3.5]   ὑπ' Ὀλυνθίων, ἀνὴρ ἀντ' ἀνδρὸς λυθείς. εἷλον δὲ καὶ
Πάνακτον Ἀθηναίων ἐν μεθορίοις τεῖχος Βοιωτοὶ ὑπὸ τὸν
[5.3.6]   αὐτὸν χρόνον προδοσίᾳ. καὶ ὁ μὲν Κλέων φυλακὴν κατα-
στησάμενος τῆς Τορώνης ἄρας περιέπλει τὸν Ἄθων ὡς ἐπὶ
τὴν Ἀμφίπολιν.
[5.4.1]      Φαίαξ δὲ ὁ Ἐρασιστράτου τρίτος αὐτὸς Ἀθηναίων πεμπόν-
των ναυσὶ δύο ἐς Ἰταλίαν καὶ Σικελίαν πρεσβευτὴς ὑπὸ τὸν
[5.4.2]   αὐτὸν χρόνον ἐξέπλευσεν. Λεοντῖνοι γὰρ ἀπελθόντων Ἀθη-
ναίων ἐκ Σικελίας μετὰ τὴν ξύμβασιν πολίτας τε ἐπεγρά-
ψαντο πολλοὺς καὶ ὁ δῆμος τὴν γῆν ἐπενόει ἀναδάσασθαι.
[5.4.3]   οἱ δὲ δυνατοὶ αἰσθόμενοι Συρακοσίους τε ἐπάγονται καὶ
[5.4.3.2]   ἐκβάλλουσι τὸν δῆμον. καὶ οἱ μὲν ἐπλανήθησαν ὡς ἕκαστοι,
οἱ δὲ δυνατοὶ ὁμολογήσαντες Συρακοσίοις καὶ τὴν πόλιν ἐκλι-
πόντες καὶ ἐρημώσαντες Συρακούσας ἐπὶ πολιτείᾳ ᾤκησαν.
[5.4.4]   καὶ ὕστερον πάλιν αὐτῶν τινὲς διὰ τὸ μὴ ἀρέσκεσθαι ἀπολι-
πόντες ἐκ τῶν Συρακουσῶν Φωκαίας τε τῆς πόλεώς τι τῆς
Λεοντίνων χωρίον καλούμενον καταλαμβάνουσι καὶ Βρικιν-
νίας ὂν ἔρυμα ἐν τῇ Λεοντίνῃ. καὶ τῶν τοῦ δήμου τότε
ἐκπεσόντων οἱ πολλοὶ ἦλθον ὡς αὐτούς, καὶ καταστάντες ἐκ
[5.4.5]   τῶν τειχῶν ἐπολέμουν. ἃ πυνθανόμενοι οἱ Ἀθηναῖοι τὸν
Φαίακα πέμπουσιν, εἴ πως πείσαντες τοὺς σφίσιν ὄντας
αὐτόθι ξυμμάχους καὶ τοὺς ἄλλους, ἢν δύνωνται, ξικελιώτας
κοινῇ ὡς Συρακοσίων δύναμιν περιποιουμένων ἐπιστρατεῦσαι,
[5.4.6]   διασώσειαν τὸν δῆμον τῶν Λεοντίνων. ὁ δὲ Φαίαξ ἀφικό-
μενος τοὺς μὲν Καμαριναίους πείθει καὶ Ἀκραγαντίνους, ἐν
δὲ Γέλᾳ ἀντιστάντος αὐτῷ τοῦ πράγματος οὐκέτι ἐπὶ τοὺς
ἄλλους ἔρχεται, αἰσθόμενος οὐκ ἂν πείθειν αὐτούς, ἀλλ'
ἀναχωρήσας διὰ τῶν Σικελῶν ἐς Κατάνην καὶ ἅμα ἐν τῇ
παρόδῳ καὶ ἐς τὰς Βρικιννίας ἐλθὼν καὶ παραθαρσύνας
[5.5.1]   ἀπέπλει. ἐν δὲ τῇ παρακομιδῇ τῇ ἐς τὴν Σικελίαν καὶ πάλιν
ἀναχωρήσει καὶ ἐν τῇ Ἰταλίᾳ τισὶ πόλεσιν ἐχρημάτισε περὶ
φιλίας τοῖς Ἀθηναίοις, καὶ Λοκρῶν ἐντυγχάνει τοῖς ἐκ
Μεσσήνης ἐποίκοις ἐκπεπτωκόσιν, οἳ μετὰ τὴν τῶν Σικε-
λιωτῶν ὁμολογίαν στασιασάντων Μεσσηνίων καὶ ἐπαγα-
γομένων τῶν ἑτέρων Λοκροὺς ἔποικοι ἐξεπέμφθησαν, καὶ
[5.5.2]   ἐγένετο Μεσσήνη Λοκρῶν τινὰ χρόνον. τούτοις οὖν ὁ Φαίαξ
ἐντυχὼν τοῖς κομιζομένοις οὐκ ἠδίκησεν· ἐγεγένητο γὰρ τοῖς
Λοκροῖς πρὸς αὐτὸν ὁμολογία ξυμβάσεως πέρι πρὸς τοὺς
[5.5.3]   Ἀθηναίους. μόνοι γὰρ τῶν ξυμμάχων, ὅτε Σικελιῶται
ξυνηλλάσσοντο, οὐκ ἐσπείσαντο Ἀθηναίοις, οὐδ' ἂν τότε, εἰ
μὴ αὐτοὺς κατεῖχεν ὁ πρὸς Ἱππωνιᾶς καὶ Μεδμαίους πόλεμος
ὁμόρους τε ὄντας καὶ ἀποίκους. καὶ ὁ μὲν Φαίαξ ἐς τὰς
Ἀθήνας χρόνῳ ὕστερον ἀφίκετο.
[5.6.1]      Ὁ δὲ Κλέων ὡς ἀπὸ τῆς Τορώνης τότε περιέπλευσεν ἐπὶ
τὴν Ἀμφίπολιν, ὁρμώμενος ἐκ τῆς Ἠιόνος Σταγίρῳ μὲν
προσβάλλει Ἀνδρίων ἀποικίᾳ καὶ οὐχ εἷλε, Γαληψὸν δὲ τὴν
[5.6.2]   Θασίων ἀποικίαν λαμβάνει κατὰ κράτος. καὶ πέμψας ὡς
Περδίκκαν πρέσβεις, ὅπως παραγένοιτο στρατιᾷ κατὰ τὸ
ξυμμαχικόν, καὶ ἐς τὴν Θρᾴκην ἄλλους παρὰ Πολλῆν τὸν
Ὀδομάντων βασιλέα, ἄξοντας μισθοῦ Θρᾷκας ὡς πλείστους,
[5.6.3]   αὐτὸς ἡσύχαζε περιμένων ἐν τῇ Ἠιόνι. Βρασίδας δὲ πυνθα-
νόμενος ταῦτα ἀντεκάθητο καὶ αὐτὸς ἐπὶ τῷ Κερδυλίῳ· ἔστι
δὲ τὸ χωρίον τοῦτο Ἀργιλίων ἐπὶ μετεώρου πέραν τοῦ ποτα-
μοῦ, οὐ πολὺ ἀπέχον τῆς Ἀμφιπόλεως, καὶ κατεφαίνετο
πάντα αὐτόθεν, ὥστε οὐκ ἂν ἔλαθεν αὐτὸν ὁρμώμενος ὁ Κλέων
τῷ στρατῷ· ὅπερ προσεδέχετο ποιήσειν αὐτόν, ἐπὶ τὴν Ἀμφί-
πολιν, ὑπεριδόντα σφῶν τὸ πλῆθος, τῇ παρούσῃ στρατιᾷ
[5.6.4]   ἀναβήσεσθαι. ἅμα δὲ καὶ παρεσκευάζετο Θρᾷκάς τε μισθω-
τοὺς πεντακοσίους καὶ χιλίους, καὶ τοὺς Ἠδῶνας πάντας
παρακαλῶν, πελταστὰς καὶ ἱππέας· καὶ Μυρκινίων καὶ
Χαλκιδέων χιλίους πελταστὰς εἶχε πρὸς τοῖς ἐν Ἀμφιπόλει.
[5.6.5]   τὸ δ' ὁπλιτικὸν ξύμπαν ἡθροίσθη δισχίλιοι μάλιστα καὶ ἱππῆς
Ἕλληνες τριακόσιοι. τούτων Βρασίδας μὲν ἔχων ἐπὶ Κερ-
δυλίῳ ἐκάθητο ἐς πεντακοσίους καὶ χιλίους, οἱ δ' ἄλλοι ἐν
[5.7.1]   Ἀμφιπόλει μετὰ Κλεαρίδου ἐτετάχατο. ὁ δὲ Κλέων τέως
μὲν ἡσύχαζεν, ἔπειτα ἠναγκάσθη ποιῆσαι ὅπερ ὁ Βρασίδας
[5.7.2]   προσεδέχετο. τῶν γὰρ στρατιωτῶν ἀχθομένων μὲν τῇ ἕδρᾳ,
ἀναλογιζομένων δὲ τὴν ἐκείνου ἡγεμονίαν πρὸς οἵαν ἐμπειρίαν
καὶ τόλμαν μετὰ οἵας ἀνεπιστημοσύνης καὶ μαλακίας γενή-
σοιτο καὶ οἴκοθεν ὡς ἄκοντες αὐτῷ ξυνῆλθον, αἰσθόμενος τὸν
θροῦν καὶ οὐ βουλόμενος αὐτοὺς διὰ τὸ ἐν τῷ αὐτῷ καθη-
[5.7.3]   μένους βαρύνεσθαι, ἀναλαβὼν ἦγεν. καὶ ἐχρήσατο τῷ τρόπῳ
ᾧπερ καὶ ἐς τὴν Πύλον εὐτυχήσας ἐπίστευσέ τι φρονεῖν· ἐς
μάχην μὲν γὰρ οὐδὲ ἤλπισέν οἱ ἐπεξιέναι οὐδένα, κατὰ θέαν
δὲ μᾶλλον ἔφη ἀναβαίνειν τοῦ χωρίου, καὶ τὴν μείζω παρα-
σκευὴν περιέμενεν, οὐχ ὡς τῷ ἀσφαλεῖ, ἢν ἀναγκάζηται,
περισχήσων, ἀλλ' ὡς κύκλῳ περιστὰς βίᾳ αἱρήσων τὴν
[5.7.4]   πόλιν. ἐλθών τε καὶ καθίσας ἐπὶ λόφου καρτεροῦ πρὸ τῆς
Ἀμφιπόλεως τὸν στρατὸν αὐτὸς ἐθεᾶτο τὸ λιμνῶδες τοῦ
Στρυμόνος καὶ τὴν θέσιν τῆς πόλεως ἐπὶ τῇ Θρᾴκῃ ὡς ἔχοι.
[5.7.5]   ἀπιέναι τε ἐνόμιζεν, ὁπόταν βούληται, ἀμαχεί· καὶ γὰρ οὐδὲ
ἐφαίνετο οὔτ' ἐπὶ τοῦ τείχους οὐδεὶς οὔτε κατὰ πύλας ἐξῄει,
κεκλῃμέναι τε ἦσαν πᾶσαι. ὥστε καὶ μηχανὰς ὅτι οὐκ
ἀνῆλθεν ἔχων, ἁμαρτεῖν ἐδόκει· ἑλεῖν γὰρ ἂν τὴν πόλιν
[5.8.1]   διὰ τὸ ἐρῆμον. ὁ δὲ Βρασίδας εὐθὺς ὡς εἶδε κινουμένους
τοὺς Ἀθηναίους, καταβὰς καὶ αὐτὸς ἀπὸ τοῦ Κερδυλίου
[5.8.2]   ἐσέρχεται ἐς τὴν Ἀμφίπολιν. καὶ ἐπέξοδον μὲν καὶ ἀντί-
ταξιν οὐκ ἐποιήσατο πρὸς τοὺς Ἀθηναίους, δεδιὼς τὴν αὑτοῦ
παρασκευὴν καὶ νομίζων ὑποδεεστέρους εἶναι, οὐ τῷ πλήθει
(ἀντίπαλα γάρ πως ἦν), ἀλλὰ τῷ ἀξιώματι (τῶν γὰρ Ἀθη-
ναίων ὅπερ ἐστράτευε καθαρὸν ἐξῆλθε καὶ Λημνίων καὶ
Ἰμβρίων τὸ κράτιστον), τέχνῃ δὲ παρεσκευάζετο ἐπιθησό-
[5.8.3]   μενος. εἰ γὰρ δείξειε τοῖς ἐναντίοις τό τε πλῆθος καὶ τὴν
ὅπλισιν ἀναγκαίαν οὖσαν τῶν μεθ' ἑαυτοῦ, οὐκ ἂν ἡγεῖτο
μᾶλλον περιγενέσθαι ἢ ἄνευ προόψεώς τε αὐτῶν καὶ μὴ
[5.8.4]   ἀπὸ τοῦ ὄντος καταφρονήσεως. ἀπολεξάμενος οὖν αὐτὸς
πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν ὁπλίτας καὶ τοὺς ἄλλους Κλεαρίδᾳ
προστάξας ἐβουλεύετο ἐπιχειρεῖν αἰφνιδίως πρὶν ἀπελθεῖν
τοὺς Ἀθηναίους, οὐκ ἂν νομίζων αὐτοὺς ὁμοίως ἀπολαβεῖν
αὖθις μεμονωμένους, εἰ τύχοι ἐλθοῦσα αὐτοῖς ἡ βοήθεια.
ξυγκαλέσας δὲ τοὺς πάντας στρατιώτας καὶ βουλόμενος
παραθαρσῦναί τε καὶ τὴν ἐπίνοιαν φράσαι, ἔλεγε τοιάδε.
[5.9.1]      ’Ἄνδρες Πελοποννήσιοι, ἀπὸ μὲν οἵας χώρας ἥκομεν, ὅτι
αἰεὶ διὰ τὸ εὔψυχον ἐλευθέρας, καὶ ὅτι Δωριῆς μέλλετε Ἴωσι
μάχεσθαι, ὧν εἰώθατε κρείσσους εἶναι, ἀρκείτω βραχέως
[5.9.2]   δεδηλωμένον· τὴν δὲ ἐπιχείρησιν ᾧ τρόπῳ διανοοῦμαι
ποιεῖσθαι, διδάξω, ἵνα μή τῳ τὸ κατ' ὀλίγον καὶ μὴ ἅπαντας
[5.9.3]   κινδυνεύειν ἐνδεὲς φαινόμενον ἀτολμίαν παράσχῃ. τοὺς γὰρ
ἐναντίους εἰκάζω καταφρονήσει τε ἡμῶν καὶ οὐκ ἂν ἐλπί-
σαντας ὡς ἂν ἐπεξέλθοι τις αὐτοῖς ἐς μάχην ἀναβῆναί τε
πρὸς τὸ χωρίον καὶ νῦν ἀτάκτως κατὰ θέαν τετραμμένους
[5.9.4]   ὀλιγωρεῖν. ὅστις δὲ τὰς τοιαύτας ἁμαρτίας τῶν ἐναντίων
κάλλιστα ἰδὼν καὶ ἅμα πρὸς τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν τὴν
ἐπιχείρησιν ποιεῖται μὴ ἀπὸ τοῦ προφανοῦς μᾶλλον καὶ
ἀντιπαραταχθέντος ἢ ἐκ τοῦ πρὸς τὸ παρὸν ξυμφέροντος,
[5.9.5]   πλεῖστ' ἂν ὀρθοῖτο· καὶ τὰ κλέμματα ταῦτα καλλίστην δόξαν
ἔχει ἃ τὸν πολέμιον μάλιστ' ἄν τις ἀπατήσας τοὺς φίλους
[5.9.6]   μέγιστ' ἂν ὠφελήσειεν. ἕως οὖν ἔτι ἀπαράσκευοι θαρσοῦσι
καὶ τοῦ ὑπαπιέναι πλέον ἢ τοῦ μένοντος, ἐξ ὧν ἐμοὶ φαίνονται,
τὴν διάνοιαν ἔχουσιν, ἐν τῷ ἀνειμένῳ αὐτῶν τῆς γνώμης καὶ
πρὶν ξυνταθῆναι μᾶλλον τὴν δόξαν, ἐγὼ μὲν ἔχων τοὺς μετ'
ἐμαυτοῦ καὶ φθάσας, ἢν δύνωμαι, προσπεσοῦμαι δρόμῳ κατὰ
[5.9.7]   μέσον τὸ στράτευμα· σὺ δέ, Κλεαρίδα, ὕστερον, ὅταν ἐμὲ
ὁρᾷς ἤδη προσκείμενον καὶ κατὰ τὸ εἰκὸς φοβοῦντα αὐτούς,
τοὺς μετὰ σεαυτοῦ τούς τ' Ἀμφιπολίτας καὶ τοὺς ἄλλους
ξυμμάχους ἄγων αἰφνιδίως τὰς πύλας ἀνοίξας ἐπεκθεῖν καὶ
[5.9.8]   ἐπείγεσθαι ὡς τάχιστα ξυμμεῖξαι. ἐλπὶς γὰρ μάλιστα αὐτοὺς
οὕτω φοβηθῆναι· τὸ γὰρ ἐπιὸν ὕστερον δεινότερον τοῖς πολε-
[5.9.9]   μίοις τοῦ παρόντος καὶ μαχομένου. καὶ αὐτός τε ἀνὴρ
ἀγαθὸς γίγνου, ὥσπερ σε εἰκὸς ὄντα Σπαρτιάτην, καὶ ὑμεῖς,
[5.9.9.3]   ὦ ἄνδρες ξύμμαχοι, ἀκολουθήσατε ἀνδρείως, καὶ νομίσατε
<τρία> εἶναι τοῦ καλῶς πολεμεῖν τὸ ἐθέλειν καὶ τὸ αἰσχύ-
νεσθαι καὶ <τὸ> τοῖς ἄρχουσι πείθεσθαι, καὶ τῇδε ὑμῖν τῇ
ἡμέρᾳ ἢ ἀγαθοῖς γενομένοις ἐλευθερίαν τε ὑπάρχειν καὶ Λακε-
δαιμονίων ξυμμάχοις κεκλῆσθαι, ἢ Ἀθηναίων τε δούλοις, ἢν
τὰ ἄριστα ἄνευ ἀνδραποδισμοῦ ἢ θανατώσεως πράξητε, καὶ
δουλείαν χαλεπωτέραν ἢ πρὶν εἴχετε, τοῖς δὲ λοιποῖς Ἕλλησι
[5.9.10]   κωλυταῖς γενέσθαι ἐλευθερώσεως. ἀλλὰ μήτε ὑμεῖς μαλα-
κισθῆτε, ὁρῶντες περὶ ὅσων ὁ ἀγών ἐστιν, ἐγώ τε δείξω οὐ
παραινέσαι οἷός τε ὢν μᾶλλον τοῖς πέλας ἢ καὶ αὐτὸς ἔργῳ
ἐπεξελθεῖν.‘
[5.10.1]      Ὁ μὲν Βρασίδας τοσαῦτα εἰπὼν τήν τε ἔξοδον παρε-
σκευάζετο αὐτὸς καὶ τοὺς ἄλλους μετὰ τοῦ Κλεαρίδα καθίστη
ἐπὶ τὰς Θρᾳκίας καλουμένας τῶν πυλῶν, ὅπως ὥσπερ εἴρητο
[5.10.2]   ἐπεξίοιεν. τῷ δὲ Κλέωνι, φανεροῦ γενομένου αὐτοῦ ἀπὸ
τοῦ Κερδυλίου καταβάντος καὶ ἐν τῇ πόλει ἐπιφανεῖ οὔσῃ
ἔξωθεν περὶ τὸ ἱερὸν τῆς Ἀθηνᾶς θυομένου καὶ ταῦτα
πράσσοντος, ἀγγέλλεται (προυκεχωρήκει γὰρ τότε κατὰ τὴν
θέαν) ὅτι ἥ τε στρατιὰ ἅπασα φανερὰ τῶν πολεμίων ἐν τῇ
πόλει καὶ ὑπὸ τὰς πύλας ἵππων τε πόδες πολλοὶ καὶ ἀνθρώπων
[5.10.3]   ὡς ἐξιόντων ὑποφαίνονται. ὁ δὲ ἀκούσας ἐπῆλθεν· καὶ ὡς
εἶδεν, οὐ βουλόμενος μάχῃ διαγωνίσασθαι πρίν οἱ καὶ τοὺς
βοηθοὺς ἥκειν καὶ οἰόμενος φθήσεσθαι ἀπελθών, σημαίνειν
τε ἅμα ἐκέλευεν ἀναχώρησιν καὶ παρήγγειλε τοῖς ἀπιοῦσιν
ἐπὶ τὸ εὐώνυμον κέρας, ὥσπερ μόνον οἷόν τ' ἦν, ὑπάγειν ἐπὶ
[5.10.4]   τῆς Ἠιόνος. ὡς δ' αὐτῷ ἐδόκει σχολὴ γίγνεσθαι, αὐτὸς
ἐπιστρέψας τὸ δεξιὸν καὶ τὰ γυμνὰ πρὸς τοὺς πολεμίους δοὺς
[5.10.5]   ἀπῆγε τὴν στρατιάν. κἀν τούτῳ Βρασίδας ὡς ὁρᾷ τὸν
καιρὸν καὶ τὸ στράτευμα τῶν Ἀθηναίων κινούμενον, λέγει
τοῖς μεθ' ἑαυτοῦ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅτι ’οἱ ἄνδρες ἡμᾶς οὐ
μενοῦσιν. δῆλοι δὲ τῶν τε δοράτων τῇ κινήσει καὶ τῶν
κεφαλῶν· οἷς γὰρ ἂν τοῦτο γίγνηται, οὐκ εἰώθασι μένειν τοὺς
ἐπιόντας. ἀλλὰ τάς τε πύλας τις ἀνοιγέτω ἐμοὶ ἃς εἴρηται,
[5.10.6]   καὶ ἐπεξίωμεν ὡς τάχιστα θαρσοῦντες.‘ καὶ ὁ μὲν κατὰ τὰς
ἐπὶ τὸ σταύρωμα πύλας καὶ τὰς πρώτας τοῦ μακροῦ τείχους
τότε ὄντος ἐξελθὼν ἔθει δρόμῳ τὴν ὁδὸν ταύτην εὐθεῖαν,
ᾗπερ νῦν κατὰ τὸ καρτερώτατον τοῦ χωρίου ἰόντι τροπαῖον
ἕστηκε, καὶ προσβαλὼν τοῖς Ἀθηναίοις πεφοβημένοις τε
ἅμα τῇ σφετέρᾳ ἀταξίᾳ καὶ τὴν τόλμαν αὐτοῦ ἐκπεπλη-
[5.10.7]   γμένοις κατὰ μέσον τὸ στράτευμα τρέπει. καὶ ὁ Κλεαρίδας,
ὥσπερ εἴρητο, ἅμα κατὰ τὰς Θρᾳκίας πύλας ἐπεξελθὼν τῷ
στρατῷ ἐπεφέρετο. ξυνέβη τε τῷ ἀδοκήτῳ καὶ ἐξαπίνης
[5.10.8]   ἀμφοτέρωθεν τοὺς Ἀθηναίους θορυβηθῆναι, καὶ τὸ μὲν
εὐώνυμον κέρας αὐτῶν τὸ πρὸς τὴν Ἠιόνα, ὅπερ δὴ καὶ
προυκεχωρήκει, εὐθὺς ἀπορραγὲν ἔφευγεν· καὶ ὁ Βρασίδας
ὑποχωροῦντος ἤδη αὐτοῦ ἐπιπαριὼν τῷ δεξιῷ τιτρώσκεται,
καὶ πεσόντα αὐτὸν οἱ μὲν Ἀθηναῖοι οὐκ αἰσθάνονται, οἱ
[5.10.9]   δὲ πλησίον ἄραντες ἀπήνεγκαν. τὸ δὲ δεξιὸν τῶν Ἀθη-
ναίων ἔμενέ [τε] μᾶλλον, καὶ ὁ μὲν Κλέων, ὡς τὸ πρῶτον
οὐ διενοεῖτο μένειν, εὐθὺς φεύγων καὶ καταληφθεὶς ὑπὸ
Μυρκινίου πελταστοῦ ἀποθνῄσκει, οἱ δὲ αὐτοῦ ξυστραφέντες
ὁπλῖται ἐπὶ τὸν λόφον τόν τε Κλεαρίδαν ἠμύνοντο καὶ δὶς
ἢ τρὶς προσβαλόντα, καὶ οὐ πρότερον ἐνέδοσαν πρὶν ἥ τε
Μυρκινία καὶ ἡ Χαλκιδικὴ ἵππος καὶ οἱ πελτασταὶ περι-
[5.10.10]   στάντες καὶ ἐσακοντίζοντες αὐτοὺς ἔτρεψαν. οὕτω δὴ τὸ
στράτευμα πᾶν ἤδη τῶν Ἀθηναίων φυγὸν χαλεπῶς καὶ
πολλὰς ὁδοὺς τραπόμενοι κατὰ ὄρη, ὅσοι μὴ διεφθάρησαν
ἢ αὐτίκα ἐν χερσὶν ἢ ὑπὸ τῆς Χαλκιδικῆς ἵππου καὶ τῶν
[5.10.11]   πελταστῶν, οἱ λοιποὶ ἀπεκομίσθησαν ἐς τὴν Ἠιόνα. οἱ δὲ
τὸν Βρασίδαν ἄραντες ἐκ τῆς μάχης καὶ διασώσαντες ἐς τὴν
πόλιν ἔτι ἔμπνουν ἐσεκόμισαν· καὶ ᾔσθετο μὲν ὅτι νικῶσιν οἱ
[5.10.12]   μεθ' αὑτοῦ, οὐ πολὺ δὲ διαλιπὼν ἐτελεύτησεν. καὶ ἡ ἄλλη
στρατιὰ ἀναχωρήσασα μετὰ τοῦ Κλεαρίδου ἐκ τῆς διώξεως
[5.11.1]   νεκρούς τε ἐσκύλευσε καὶ τροπαῖον ἔστησεν. μετὰ δὲ ταῦτα
τὸν Βρασίδαν οἱ ξύμμαχοι πάντες ξὺν ὅπλοις ἐπισπόμενοι
δημοσίᾳ ἔθαψαν ἐν τῇ πόλει πρὸ τῆς νῦν ἀγορᾶς οὔσης· καὶ
τὸ λοιπὸν οἱ Ἀμφιπολῖται, περιείρξαντες αὐτοῦ τὸ μνημεῖον,
ὡς ἥρωί τε ἐντέμνουσι καὶ τιμὰς δεδώκασιν ἀγῶνας καὶ
ἐτησίους θυσίας, καὶ τὴν ἀποικίαν ὡς οἰκιστῇ προσέθεσαν,
καταβαλόντες τὰ Ἁγνώνεια οἰκοδομήματα καὶ ἀφανίσαντες
εἴ τι μνημόσυνόν που ἔμελλεν αὐτοῦ τῆς οἰκίσεως περι-
έσεσθαι, νομίσαντες τὸν μὲν Βρασίδαν σωτῆρά τε σφῶν
γεγενῆσθαι καὶ ἐν τῷ παρόντι ἅμα τὴν τῶν Λακεδαιμονίων
ξυμμαχίαν φόβῳ τῶν Ἀθηναίων θεραπεύοντες, τὸν δὲ
Ἅγνωνα κατὰ τὸ πολέμιον τῶν Ἀθηναίων οὐκ ἂν ὁμοίως
[5.11.2]   σφίσι ξυμφόρως οὐδ' ἂν ἡδέως τὰς τιμὰς ἔχειν. καὶ τοὺς
νεκροὺς τοῖς Ἀθηναίοις ἀπέδοσαν. ἀπέθανον δὲ Ἀθηναίων
μὲν περὶ ἑξακοσίους, τῶν δ' ἐναντίων ἑπτά, διὰ τὸ μὴ ἐκ
παρατάξεως, ἀπὸ δὲ τοιαύτης ξυντυχίας καὶ προεκφοβήσεως
[5.11.3]   τὴν μάχην μᾶλλον γενέσθαι. μετὰ δὲ τὴν ἀναίρεσιν οἱ μὲν
ἐπ' οἴκου ἀπέπλευσαν, οἱ δὲ μετὰ τοῦ Κλεαρίδου τὰ περὶ τὴν
Ἀμφίπολιν καθίσταντο.
[5.12.1]      Καὶ ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τελευτῶντος
Ῥαμφίας καὶ Αὐτοχαρίδας καὶ Ἐπικυδίδας Λακεδαιμόνιοι
ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης χωρία βοήθειαν ἦγον ἐνακοσίων ὁπλιτῶν,
καὶ ἀφικόμενοι ἐς Ἡράκλειαν τὴν ἐν Τραχῖνι καθίσταντο
[5.12.2]   ὅτι αὐτοῖς ἐδόκει μὴ καλῶς ἔχειν. ἐνδιατριβόντων δὲ
αὐτῶν ἔτυχεν ἡ μάχη αὕτη γενομένη, καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[5.13.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος εὐθὺς μέχρι μὲν Πιερίου
τῆς Θεσσαλίας διῆλθον οἱ περὶ τὸν Ῥαμφίαν, κωλυόντων
δὲ τῶν Θεσσαλῶν καὶ ἅμα Βρασίδου τεθνεῶτος, ᾧπερ ἦγον
τὴν στρατιάν, ἀπετράποντο ἐπ' οἴκου, νομίσαντες οὐδένα
καιρὸν ἔτι εἶναι τῶν τε Ἀθηναίων ἥσσῃ ἀπεληλυθότων καὶ
οὐκ ἀξιόχρεων αὐτῶν ὄντων δρᾶν τι ὧν κἀκεῖνος ἐπενόει.
[5.13.2]   μάλιστα δὲ ἀπῆλθον εἰδότες τοὺς Λακεδαιμονίους, ὅτε ἐξ-
ῇσαν, πρὸς τὴν εἰρήνην μᾶλλον τὴν γνώμην ἔχοντας.
[5.14.1]   ξυνέβη τε εὐθὺς μετὰ τὴν ἐν Ἀμφιπόλει μάχην καὶ τὴν
Ῥαμφίου ἀναχώρησιν ἐκ Θεσσαλίας ὥστε πολέμου μὲν
μηδὲν ἔτι ἅψασθαι μηδετέρους, πρὸς δὲ τὴν εἰρήνην μᾶλλον
τὴν γνώμην εἶχον, οἱ μὲν Ἀθηναῖοι πληγέντες ἐπί τε τῷ
Δηλίῳ καὶ δι' ὀλίγου αὖθις ἐν Ἀμφιπόλει, καὶ οὐκ ἔχοντες
τὴν ἐλπίδα τῆς ῥώμης πιστὴν ἔτι, ᾗπερ οὐ προσεδέχοντο
πρότερον τὰς σπονδάς, δοκοῦντες τῇ παρούσῃ εὐτυχίᾳ καθυ-
[5.14.2]   πέρτεροι γενήσεσθαι· καὶ τοὺς ξυμμάχους ἅμα ἐδέδισαν
σφῶν μὴ διὰ τὰ σφάλματα ἐπαιρόμενοι ἐπὶ πλέον ἀποστῶσι,
μετεμέλοντό τε ὅτι μετὰ τὰ ἐν Πύλῳ καλῶς παρασχὸν οὐ
[5.14.3]   ξυνέβησαν· οἱ δ' αὖ Λακεδαιμόνιοι παρὰ γνώμην μὲν ἀπο-
βαίνοντος σφίσι τοῦ πολέμου, ἐν ᾧ ᾤοντο ὀλίγων ἐτῶν
καθαιρήσειν τὴν τῶν Ἀθηναίων δύναμιν, εἰ τὴν γῆν τέμνοιεν,
περιπεσόντες δὲ τῇ ἐν τῇ νήσῳ ξυμφορᾷ, οἵα οὔπω ἐγεγένητο
τῇ Σπάρτῃ, καὶ λῃστευομένης τῆς χώρας ἐκ τῆς Πύλου καὶ
Κυθήρων, αὐτομολούντων τε τῶν Εἱλώτων καὶ αἰεὶ προσ-
δοκίας οὔσης μή τι καὶ οἱ ὑπομένοντες τοῖς ἔξω πίσυνοι
πρὸς τὰ παρόντα σφίσιν ὥσπερ καὶ πρότερον νεωτερίσωσιν.
[5.14.4]   ξυνέβαινε δὲ καὶ πρὸς τοὺς Ἀργείους αὐτοῖς τὰς τριακοντού-
τεις σπονδὰς ἐπ' ἐξόδῳ εἶναι, καὶ ἄλλας οὐκ ἤθελον σπένδε-
σθαι οἱ Ἀργεῖοι εἰ μή τις αὐτοῖς τὴν Κυνουρίαν γῆν ἀπο-
δώσει, ὥστ' ἀδύνατα εἶναι ἐφαίνετο Ἀργείοις καὶ Ἀθηναίοις
ἅμα πολεμεῖν. τῶν τε ἐν Πελοποννήσῳ πόλεων ὑπώπτευόν
τινας ἀποστήσεσθαι πρὸς τοὺς Ἀργείους· ὅπερ καὶ ἐγένετο.
[5.15.1]      Ταῦτ' οὖν ἀμφοτέροις αὐτοῖς λογιζομένοις ἐδόκει ποιητέα
εἶναι ἡ ξύμβασις, καὶ οὐχ ἧσσον τοῖς Λακεδαιμονίοις, ἐπι-
θυμίᾳ τῶν ἀνδρῶν τῶν ἐκ τῆς νήσου κομίσασθαι· ἦσαν γὰρ
οἱ Σπαρτιᾶται αὐτῶν πρῶτοί τε καὶ † ὁμοίως † σφίσι ξυγ-
[5.15.2]   γενεῖς. ἤρξαντο μὲν οὖν καὶ εὐθὺς μετὰ τὴν ἅλωσιν αὐτῶν
πράσσειν, ἀλλ' οἱ Ἀθηναῖοι οὔπως ἤθελον, εὖ φερόμενοι,
ἐπὶ τῇ ἴσῃ καταλύεσθαι. σφαλέντων δὲ αὐτῶν ἐπὶ τῷ
Δηλίῳ παραχρῆμα οἱ Λακεδαιμόνιοι, γνόντες νῦν μᾶλλον
ἂν ἐνδεξαμένους, ποιοῦνται τὴν ἐνιαύσιον ἐκεχειρίαν, ἐν ᾗ
ἔδει ξυνιόντας καὶ περὶ τοῦ πλέονος χρόνου βουλεύεσθαι.
[5.16.1]   ἐπειδὴ δὲ καὶ ἡ ἐν Ἀμφιπόλει ἧσσα τοῖς Ἀθηναίοις ἐγεγέ-
νητο καὶ ἐτεθνήκει Κλέων τε καὶ Βρασίδας, οἵπερ ἀμφοτέ-
ρωθεν μάλιστα ἠναντιοῦντο τῇ εἰρήνῃ, ὁ μὲν διὰ τὸ εὐτυχεῖν
τε καὶ τιμᾶσθαι ἐκ τοῦ πολεμεῖν, ὁ δὲ γενομένης ἡσυχίας
καταφανέστερος νομίζων ἂν εἶναι κακουργῶν καὶ ἀπιστό-
τερος διαβάλλων, τότε δὴ ἑκατέρᾳ τῇ πόλει σπεύδοντες τὰ
μάλιστα τὴν ἡγεμονίαν Πλειστοάναξ τε ὁ Παυσανίου βασι-
λεὺς Λακεδαιμονίων καὶ Νικίας ὁ Νικηράτου, πλεῖστα τῶν
τότε εὖ φερόμενος ἐν στρατηγίαις, πολλῷ δὴ μᾶλλον πρου-
θυμοῦντο, Νικίας μὲν βουλόμενος, ἐν ᾧ ἀπαθὴς ἦν καὶ
ἠξιοῦτο, διασώσασθαι τὴν εὐτυχίαν, καὶ ἔς τε τὸ αὐτίκα
πόνων πεπαῦσθαι καὶ αὐτὸς καὶ τοὺς πολίτας παῦσαι καὶ
τῷ μέλλοντι χρόνῳ καταλιπεῖν ὄνομα ὡς οὐδὲν σφήλας τὴν
πόλιν διεγένετο, νομίζων ἐκ τοῦ ἀκινδύνου τοῦτο ξυμβαίνειν
καὶ ὅστις ἐλάχιστα τύχῃ αὑτὸν παραδίδωσι, τὸ δὲ ἀκίνδυνον
τὴν εἰρήνην παρέχειν, Πλειστοάναξ δὲ ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν
διαβαλλόμενος περὶ τῆς καθόδου, καὶ ἐς ἐνθυμίαν τοῖς Λακε-
δαιμονίοις αἰεὶ προβαλλόμενος ὑπ' αὐτῶν, ὁπότε τι πταί-
σειαν, ὡς διὰ τὴν ἐκείνου κάθοδον παρανομηθεῖσαν ταῦτα
[5.16.2]   ξυμβαίνοι. τὴν γὰρ πρόμαντιν τὴν ἐν Δελφοῖς ἐπῃτιῶντο
αὐτὸν πεῖσαι μετ' Ἀριστοκλέους τοῦ ἀδελφοῦ ὥστε χρῆσαι
Λακεδαιμονίοις ἐπὶ πολὺ τάδε θεωροῖς ἀφικνουμένοις, Διὸς
υἱοῦ ἡμιθέου τὸ σπέρμα ἐκ τῆς ἀλλοτρίας ἐς τὴν ἑαυτῶν
[5.16.3]   ἀναφέρειν, εἰ δὲ μή, ἀργυρέᾳ εὐλάκᾳ εὐλαξεῖν· χρόνῳ δὲ
προτρέψαι τοὺς Λακεδαιμονίους φεύγοντα αὐτὸν ἐς Λύκαιον
διὰ τὴν ἐκ τῆς Ἀττικῆς ποτὲ μετὰ δώρων δοκήσεως ἀνα-
χώρησιν, καὶ ἥμισυ τῆς οἰκίας τοῦ ἱεροῦ τότε τοῦ Διὸς
οἰκοῦντα φόβῳ τῷ Λακεδαιμονίων, ἔτει ἑνὸς δέοντι εἰκοστῷ
τοῖς ὁμοίοις χοροῖς καὶ θυσίαις καταγαγεῖν ὥσπερ ὅτε τὸ
πρῶτον Λακεδαίμονα κτίζοντες τοὺς βασιλέας καθίσταντο.
[5.17.1]   ἀχθόμενος οὖν τῇ διαβολῇ ταύτῃ καὶ νομίζων ἐν εἰρήνῃ
μὲν οὐδενὸς σφάλματος γιγνομένου καὶ ἅμα τῶν Λακεδαι-
μονίων τοὺς ἄνδρας κομιζομένων κἂν αὐτὸς τοῖς ἐχθροῖς
ἀνεπίληπτος εἶναι, πολέμου δὲ καθεστῶτος αἰεὶ ἀνάγκην
εἶναι τοὺς προύχοντας ἀπὸ τῶν ξυμφορῶν διαβάλλεσθαι,
[5.17.2]   προυθυμήθη τὴν ξύμβασιν. καὶ τόν τε χειμῶνα τοῦτον
ᾖσαν ἐς λόγους καὶ πρὸς τὸ ἔαρ ἤδη παρασκευή τε προ-
επανεσείσθη ἀπὸ τῶν Λακεδαιμονίων περιαγγελλομένη κατὰ
πόλεις ὡς <ἐς> ἐπιτειχισμόν, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι μᾶλλον ἐσ-
ακούοιεν, καὶ ἐπειδὴ ἐκ τῶν ξυνόδων ἅμα πολλὰς δικαιώσεις
προενεγκόντων ἀλλήλοις ξυνεχωρεῖτο ὥστε ἃ ἑκάτεροι
πολέμῳ ἔσχον ἀποδόντας τὴν εἰρήνην ποιεῖσθαι, Νίσαιαν
δ' ἔχειν Ἀθηναίους (ἀνταπαιτούντων γὰρ Πλάταιαν οἱ Θη-
βαῖοι ἔφασαν οὐ βίᾳ, ἀλλ' ὁμολογίᾳ αὐτῶν προσχωρησάν-
των καὶ οὐ προδόντων ἔχειν τὸ χωρίον, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τῷ
αὐτῷ τρόπῳ τὴν Νίσαιαν), τότε δὴ παρακαλέσαντες τοὺς
ἑαυτῶν ξυμμάχους οἱ Λακεδαιμόνιοι, καὶ ψηφισαμένων πλὴν
Βοιωτῶν καὶ Κορινθίων καὶ Ἠλείων καὶ Μεγαρέων τῶν
ἄλλων ὥστε καταλύεσθαι (τούτοις δὲ οὐκ ἤρεσκε τὰ πρασ-
σόμενα), ποιοῦνται τὴν ξύμβασιν καὶ ἐσπείσαντο πρὸς τοὺς
Ἀθηναίους καὶ ὤμοσαν, ἐκεῖνοί τε πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους,
τάδε.
[5.18.1]      ’Σπονδὰς ἐποιήσαντο Ἀθηναῖοι καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ
[5.18.2]   οἱ ξύμμαχοι κατὰ τάδε, καὶ ὤμοσαν κατὰ πόλεις. περὶ
μὲν τῶν ἱερῶν τῶν κοινῶν, θύειν καὶ ἰέναι καὶ μαντεύεσθαι
καὶ θεωρεῖν κατὰ τὰ πάτρια τὸν βουλόμενον καὶ κατὰ γῆν
καὶ κατὰ θάλασσαν ἀδεῶς. τὸ δ' ἱερὸν καὶ τὸν νεὼν τὸν
ἐν Δελφοῖς τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ Δελφοὺς αὐτονόμους εἶναι
καὶ αὐτοτελεῖς καὶ αὐτοδίκους καὶ αὑτῶν καὶ τῆς γῆς τῆς
[5.18.3]   ἑαυτῶν κατὰ τὰ πάτρια. ἔτη δὲ εἶναι τὰς σπονδὰς πεντήκοντα
Ἀθηναίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις τοῖς Ἀθηναίων καὶ Λακεδαι-
μονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις τοῖς Λακεδαιμονίων ἀδόλους καὶ
[5.18.4]   ἀβλαβεῖς καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν. ὅπλα δὲ μὴ
ἐξέστω ἐπιφέρειν ἐπὶ πημονῇ μήτε Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς
ξυμμάχους ἐπ' Ἀθηναίους καὶ τοὺς ξυμμάχους μήτε Ἀθη-
ναίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐπὶ Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς
ξυμμάχους, μήτε τέχνῃ μήτε μηχανῇ μηδεμιᾷ. ἢν δέ τι
διάφορον ᾖ πρὸς ἀλλήλους, δικαίῳ χρήσθων καὶ ὅρκοις, καθ'
[5.18.5]   ὅτι ἂν ξυνθῶνται. ἀποδόντων δὲ Ἀθηναίοις Λακεδαιμόνιοι
καὶ οἱ ξύμμαχοι Ἀμφίπολιν. ὅσας δὲ πόλεις παρέδοσαν
Λακεδαιμόνιοι Ἀθηναίοις, ἐξέστω ἀπιέναι ὅποι ἂν βούλων-
ται αὐτοὺς καὶ τὰ ἑαυτῶν ἔχοντας· τὰς δὲ πόλεις φερούσας
τὸν φόρον τὸν ἐπ' Ἀριστείδου αὐτονόμους εἶναι. ὅπλα δὲ
μὴ ἐξέστω ἐπιφέρειν Ἀθηναίους μηδὲ τοὺς ξυμμάχους ἐπὶ
κακῷ, ἀποδιδόντων τὸν φόρον, ἐπειδὴ αἱ σπονδαὶ ἐγένοντο.
εἰσὶ δὲ Ἄργιλος, Στάγιρος, Ἄκανθος, Σκῶλος, Ὄλυνθος,
Σπάρτωλος. ξυμμάχους δ' εἶναι μηδετέρων, μήτε Λακεδαι-
μονίων μήτε Ἀθηναίων· ἢν δὲ Ἀθηναῖοι πείθωσι τὰς
πόλεις, βουλομένας ταύτας ἐξέστω ξυμμάχους ποιεῖσθαι
[5.18.6]   αὐτοὺς Ἀθηναίοις. Μηκυβερναίους δὲ καὶ Σαναίους καὶ
Σιγγαίους οἰκεῖν τὰς πόλεις τὰς ἑαυτῶν, καθάπερ Ὀλύνθιοι
[5.18.7]   καὶ Ἀκάνθιοι. ἀποδόντων δὲ Ἀθηναίοις Λακεδαιμόνιοι καὶ
οἱ ξύμμαχοι Πάνακτον. ἀποδόντων δὲ καὶ Ἀθηναῖοι Λακε-
δαιμονίοις Κορυφάσιον καὶ Κύθηρα καὶ Μέθανα καὶ Πτελεὸν
καὶ Ἀταλάντην καὶ τοὺς ἄνδρας ὅσοι εἰσὶ Λακεδαιμονίων ἐν
τῷ δημοσίῳ τῷ Ἀθηναίων ἢ ἄλλοθί που ὅσης Ἀθηναῖοι
ἄρχουσιν ἐν δημοσίῳ· καὶ τοὺς ἐν Σκιώνῃ πολιορκουμένους
Πελοποννησίων ἀφεῖναι καὶ τοὺς ἄλλους ὅσοι Λακεδαι-
μονίων ξύμμαχοι ἐν Σκιώνῃ εἰσὶ καὶ ὅσους Βρασίδας ἐσέ-
πεμψε καὶ εἴ τις τῶν ξυμμάχων τῶν Λακεδαιμονίων ἐν
Ἀθήναις ἐστὶν ἐν τῷ δημοσίῳ ἢ ἄλλοθί που ἧς Ἀθηναῖοι
ἄρχουσιν ἐν δημοσίῳ. ἀποδόντων δὲ καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ
οἱ ξύμμαχοι οὕστινας ἔχουσιν Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων
[5.18.8]   κατὰ ταὐτά. Σκιωναίων δὲ καὶ Τορωναίων καὶ Σερμυλιῶν
καὶ εἴ τινα ἄλλην πόλιν ἔχουσιν Ἀθηναῖοι, Ἀθηναίους βου-
λεύεσθαι περὶ αὐτῶν καὶ τῶν ἄλλων πόλεων ὅτι ἂν δοκῇ
[5.18.9]   αὐτοῖς. ὅρκους δὲ ποιήσασθαι Ἀθηναίους πρὸς Λακεδαι-
μονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους κατὰ πόλεις. ὀμνύντων δὲ τὸν
ἐπιχώριον ὅρκον ἑκάτεροι τὸν μέγιστον ἑπτὰ καὶ δέκα ἑκά-
στης πόλεως. ὁ δ' ὅρκος ἔστω ὅδε· "ἐμμενῶ ταῖς ξυν-
θήκαις καὶ ταῖς σπονδαῖς ταῖσδε δικαίως καὶ ἀδόλως." ἔστω
δὲ Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις κατὰ ταὐτὰ ὅρκος
[5.18.10]   πρὸς Ἀθηναίους, τὸν δὲ ὅρκον ἀνανεοῦσθαι κατ' ἐνιαυτὸν
ἀμφοτέρους. στήλας δὲ στῆσαι Ὀλυμπίασι καὶ Πυθοῖ καὶ
Ἰσθμοῖ καὶ Ἀθήνησιν ἐν πόλει καὶ ἐν Λακεδαίμονι ἐν
[5.18.11]   Ἀμυκλαίῳ. εἰ δέ τι ἀμνημονοῦσιν ὁποτεροιοῦν καὶ ὅτου
πέρι, λόγοις δικαίοις χρωμένοις εὔορκον εἶναι ἀμφοτέροις
ταύτῃ μεταθεῖναι ὅπῃ ἂν δοκῇ ἀμφοτέροις, Ἀθηναίοις καὶ
Λακεδαιμονίοις.
[5.19.1]      ‘Ἄρχει δὲ τῶν σπονδῶν <ἐν μὲν Λακεδαίμονι> ἔφορος
Πλειστόλας Ἀρτεμισίου μηνὸς τετάρτῃ φθίνοντος, ἐν δὲ
Ἀθήναις ἄρχων Ἀλκαῖος Ἐλαφηβολιῶνος μηνὸς ἕκτῃ φθί-
[5.19.1.4]   νοντος. ὤμνυον δὲ οἵδε καὶ ἐσπένδοντο. Λακεδαιμονίων
μὲν <Πλειστοάναξ, Ἆγις,> Πλειστόλας, Δαμάγητος, Χίονις,
Μεταγένης, Ἄκανθος, Δάιθος, Ἰσχαγόρας, Φιλοχαρίδας,
Ζευξίδας, Ἄντιππος, Τέλλις, Ἀλκινάδας, Ἐμπεδίας, Μη-
νᾶς, Λάφιλος. Ἀθηναίων δὲ οἵδε. Λάμπων, Ἰσθμιόνικος,
Νικίας, Λάχης, Εὐθύδημος, Προκλῆς, Πυθόδωρος, Ἅγνων,
Μυρτίλος, Θρασυκλῆς, Θεαγένης, Ἀριστοκράτης, Ἰώλκιος,
Τιμοκράτης, Λέων, Λάμαχος, Δημοσθένης.’
[5.20.1]      Αὗται αἱ σπονδαὶ ἐγένοντο τελευτῶντος τοῦ χειμῶνος
ἅμα ἦρι, ἐκ Διονυσίων εὐθὺς τῶν ἀστικῶν, αὐτόδεκα ἐτῶν
διελθόντων καὶ ἡμερῶν ὀλίγων παρενεγκουσῶν ἢ ὡς τὸ
πρῶτον ἡ ἐσβολὴ ἡ ἐς τὴν Ἀττικὴν καὶ ἡ ἀρχὴ τοῦ πολέμου
[5.20.2]   τοῦδε ἐγένετο. σκοπείτω δέ τις κατὰ τοὺς χρόνους καὶ μὴ
τῶν ἑκασταχοῦ ἢ ἀρχόντων ἢ ἀπὸ τιμῆς τινὸς ἐς τὰ προ-
γεγενημένα σημαινόντων τὴν ἀπαρίθμησιν τῶν ὀνομάτων
πιστεύσας μᾶλλον. οὐ γὰρ ἀκριβές ἐστιν, οἷς καὶ ἀρχο-
[5.20.3]   μένοις καὶ μεσοῦσι καὶ ὅπως ἔτυχέ τῳ ἐπεγένετό τι. κατὰ
θέρη δὲ καὶ χειμῶνας ἀριθμῶν, ὥσπερ γέγραπται, εὑρήσει,
ἐξ ἡμισείας ἑκατέρου τοῦ ἐνιαυτοῦ τὴν δύναμιν ἔχοντος,
δέκα μὲν θέρη, ἴσους δὲ χειμῶνας τῷ πρώτῳ πολέμῳ τῷδε
γεγενημένους.
[5.21.1]      Λακεδαιμόνιοι δέ (ἔλαχον γὰρ πρότεροι ἀποδιδόναι ἃ
εἶχον) τούς τε ἄνδρας εὐθὺς τοὺς παρὰ σφίσιν αἰχμαλώτους
ἀφίεσαν καὶ πέμψαντες ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης πρέσβεις Ἰσχα-
γόραν καὶ Μηνᾶν καὶ Φιλοχαρίδαν ἐκέλευον τὸν Κλεαρίδαν
τὴν Ἀμφίπολιν παραδιδόναι τοῖς Ἀθηναίοις καὶ τοὺς ἄλλους
[5.21.2]   τὰς σπονδάς, ὡς εἴρητο ἑκάστοις, δέχεσθαι. οἱ δ' οὐκ
ἤθελον, νομίζοντες οὐκ ἐπιτηδείας εἶναι· οὐδὲ ὁ Κλεαρίδας
παρέδωκε τὴν πόλιν, χαριζόμενος τοῖς Χαλκιδεῦσι, λέγων
[5.21.3]   ὡς οὐ δυνατὸς εἴη βίᾳ ἐκείνων παραδιδόναι. ἐλθὼν δὲ
αὐτὸς κατὰ τάχος μετὰ πρέσβεων αὐτόθεν ἀπολογησόμενός
τε ἐς τὴν Λακεδαίμονα, ἢν κατηγορῶσιν οἱ περὶ τὸν Ἰσχα-
γόραν ὅτι οὐκ ἐπείθετο, καὶ ἅμα βουλόμενος εἰδέναι εἰ
ἔτι μετακινητὴ εἴη ἡ ὁμολογία, ἐπειδὴ ηὗρε κατειλημ-
μένους, αὐτὸς μὲν πάλιν πεμπόντων τῶν Λακεδαιμονίων καὶ
κελευόντων μάλιστα μὲν καὶ τὸ χωρίον παραδοῦναι, εἰ δὲ
μή, ὁπόσοι Πελοποννησίων ἔνεισιν ἐξαγαγεῖν, κατὰ τάχος
ἐπορεύετο.
[5.22.1]      Οἱ δὲ ξύμμαχοι ἐν τῇ Λακεδαίμονι αὐτοὶ ἔτυχον ὄντες,
καὶ αὐτῶν τοὺς μὴ δεξαμένους τὰς σπονδὰς ἐκέλευον οἱ
Λακεδαιμόνιοι ποιεῖσθαι. οἱ δὲ τῇ αὐτῇ προφάσει ᾗπερ καὶ
τὸ πρῶτον ἀπεώσαντο οὐκ ἔφασαν δέξεσθαι, ἢν μή τινας
[5.22.2]   δικαιοτέρας τούτων ποιῶνται. ὡς δ' αὐτῶν οὐκ ἐσήκουον,
ἐκείνους μὲν ἀπέπεμψαν, αὐτοὶ δὲ πρὸς τοὺς Ἀθηναίους
ξυμμαχίαν ἐποιοῦντο, νομίζοντες ἥκιστα ἂν σφίσι τούς τε
Ἀργείους, ἐπειδὴ οὐκ ἤθελον Ἀμπελίδου καὶ Λίχου ἐλθόν-
των ἐπισπένδεσθαι νομίσαντες αὐτοὺς ἄνευ Ἀθηναίων οὐ
δεινοὺς εἶναι, καὶ τὴν ἄλλην Πελοπόννησον μάλιστ' ἂν
ἡσυχάζειν· πρὸς γὰρ ἂν τοὺς Ἀθηναίους, εἰ ἐξῆν, χωρεῖν.
[5.22.3]   παρόντων οὖν πρέσβεων ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων καὶ γενομένων
λόγων ξυνέβησαν, καὶ ἐγένοντο ὅρκοι καὶ ξυμμαχία ἥδε.
[5.23.1]   ‘Κατὰ τάδε ξύμμαχοι ἔσονται Λακεδαιμόνιοι <καὶ Ἀθη-
ναῖοι> πεντήκοντα ἔτη. ἢν [δέ] τινες ἴωσιν ἐς τὴν γῆν
πολέμιοι τὴν Λακεδαιμονίων καὶ κακῶς ποιῶσι Λακεδαι-
μονίους, ὠφελεῖν Ἀθηναίους Λακεδαιμονίους τρόπῳ ὁποίῳ
ἂν δύνωνται ἰσχυροτάτῳ κατὰ τὸ δυνατόν· ἢν δὲ δῃώσαντες
οἴχωνται, πολεμίαν εἶναι ταύτην τὴν πόλιν Λακεδαιμονίοις
καὶ Ἀθηναίοις καὶ κακῶς πάσχειν ὑπὸ ἀμφοτέρων, κατα-
λύειν δὲ ἅμα ἄμφω τὼ πόλεε. ταῦτα δ' εἶναι δικαίως καὶ
[5.23.2]   προθύμως καὶ ἀδόλως. καὶ ἤν τινες ἐς τὴν Ἀθηναίων γῆν
ἴωσι πολέμιοι καὶ κακῶς ποιῶσιν Ἀθηναίους, ὠφελεῖν Λακε-
δαιμονίους <Ἀθηναίους> τρόπῳ ὅτῳ ἂν δύνωνται ἰσχυροτάτῳ
κατὰ τὸ δυνατόν· ἢν δὲ δῃώσαντες οἴχωνται, πολεμίαν εἶναι
ταύτην τὴν πόλιν Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις καὶ κακῶς
πάσχειν ὑπ' ἀμφοτέρων, καταλύειν δὲ ἅμα ἄμφω τὼ πόλεε.
[5.23.3]   ταῦτα δ' εἶναι δικαίως καὶ προθύμως καὶ ἀδόλως. ἢν δὲ ἡ
δουλεία ἐπανιστῆται, ἐπικουρεῖν Ἀθηναίους Λακεδαιμονίοις
[5.23.4]   παντὶ σθένει κατὰ τὸ δυνατόν. ὀμοῦνται δὲ ταῦτα οἵπερ
καὶ τὰς ἄλλας σπονδὰς ὤμνυον ἑκατέρων. ἀνανεοῦσθαι δὲ
<τὸν ὅρκον> κατ' ἐνιαυτὸν Λακεδαιμονίους μὲν ἰόντας ἐς
Ἀθήνας πρὸς τὰ Διονύσια, Ἀθηναίους δὲ ἰόντας ἐς Λακε-
[5.23.5]   δαίμονα πρὸς τὰ Ὑακίνθια. στήλην δὲ ἑκατέρους στῆσαι,
τὴν μὲν ἐν Λακεδαίμονι παρ' Ἀπόλλωνι ἐν Ἀμυκλαίῳ, τὴν
[5.23.6]   δὲ ἐν Ἀθήναις ἐν πόλει παρ' Ἀθηνᾷ. ἢν δέ τι δοκῇ Λακε-
δαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις προσθεῖναι καὶ ἀφελεῖν περὶ τῆς
ξυμμαχίας, ὅτι ἂν δοκῇ, εὔορκον ἀμφοτέροις εἶναι.
[5.24.1]      ’Τὸν δὲ ὅρκον ὤμνυον Λακεδαιμονίων μὲν οἵδε, Πλει-
στοάναξ, Ἆγις, Πλειστόλας, Δαμάγητος, Χίονις, Μεταγένης,
Ἄκανθος, Δάιθος, Ἰσχαγόρας, Φιλοχαρίδας, Ζευξίδας, Ἄν-
τιππος, Ἀλκινάδας, Τέλλις, Ἐμπεδίας, Μηνᾶς, Λάφιλος,
Ἀθηναίων δὲ Λάμπων, Ἰσθμιόνικος, Λάχης, Νικίας, Εὐθύ-
δημος, Προκλῆς, Πυθόδωρος, Ἅγνων, Μυρτίλος, Θρασυκλῆς,
Θεαγένης, Ἀριστοκράτης, Ἰώλκιος, Τιμοκράτης, Λέων,
Λάμαχος, Δημοσθένης.‘
[5.24.2]      Αὕτη ἡ ξυμμαχία ἐγένετο μετὰ τὰς σπονδὰς οὐ πολλῷ
ὕστερον, καὶ τοὺς ἄνδρας τοὺς ἐκ τῆς νήσου ἀπέδοσαν οἱ
Ἀθηναῖοι τοῖς Λακεδαιμονίοις, καὶ τὸ θέρος ἦρχε τοῦ ἑνδεκά-
του ἔτους. ταῦτα δὲ τὰ δέκα ἔτη ὁ πρῶτος πόλεμος ξυν-
εχῶς γενόμενος γέγραπται.
[5.25.1]      Μετὰ δὲ τὰς σπονδὰς καὶ τὴν ξυμμαχίαν τῶν Λακεδαι-
μονίων καὶ τῶν Ἀθηναίων, αἳ ἐγένοντο μετὰ τὸν δεκέτη
πόλεμον ἐπὶ Πλειστόλα μὲν ἐν Λακεδαίμονι ἐφόρου, Ἀλ-
καίου δ' ἄρχοντος Ἀθήνησι, τοῖς μὲν δεξαμένοις αὐτὰς
εἰρήνη ἦν, οἱ δὲ Κορίνθιοι καὶ τῶν ἐν Πελοποννήσῳ πόλεών
τινες διεκίνουν τὰ πεπραγμένα, καὶ εὐθὺς ἄλλη ταραχὴ
[5.25.2]   καθίστατο τῶν ξυμμάχων πρὸς τὴν Λακεδαίμονα. καὶ ἅμα
καὶ τοῖς Ἀθηναίοις οἱ Λακεδαιμόνιοι προϊόντος τοῦ χρόνου
ὕποπτοι ἐγένοντο ἔστιν ἐν οἷς οὐ ποιοῦντες ἐκ τῶν ξυγκει-
[5.25.3]   μένων ἃ εἴρητο. καὶ ἐπὶ ἓξ ἔτη μὲν καὶ δέκα μῆνας ἀπ-
έσχοντο μὴ ἐπὶ τὴν ἑκατέρων γῆν στρατεῦσαι, ἔξωθεν δὲ
μετ' ἀνοκωχῆς οὐ βεβαίου ἔβλαπτον ἀλλήλους τὰ μάλιστα·
ἔπειτα μέντοι καὶ ἀναγκασθέντες λῦσαι τὰς μετὰ τὰ δέκα
ἔτη σπονδὰς αὖθις ἐς πόλεμον φανερὸν κατέστησαν.
[5.26.1]      Γέγραφε δὲ καὶ ταῦτα ὁ αὐτὸς Θουκυδίδης Ἀθηναῖος
ἑξῆς, ὡς ἕκαστα ἐγένετο, κατὰ θέρη καὶ χειμῶνας, μέχρι οὗ
τήν τε ἀρχὴν κατέπαυσαν τῶν Ἀθηναίων Λακεδαιμόνιοι καὶ
οἱ ξύμμαχοι, καὶ τὰ μακρὰ τείχη καὶ τὸν Πειραιᾶ κατέλαβον.
ἔτη δὲ ἐς τοῦτο τὰ ξύμπαντα ἐγένετο τῷ πολέμῳ ἑπτὰ καὶ
[5.26.2]   εἴκοσι. καὶ τὴν διὰ μέσου ξύμβασιν εἴ τις μὴ ἀξιώσει
πόλεμον νομίζειν, οὐκ ὀρθῶς δικαιώσει. τοῖς [τε] γὰρ
ἔργοις ὡς διῄρηται ἀθρείτω, καὶ εὑρήσει οὐκ εἰκὸς ὂν εἰρήνην
αὐτὴν κριθῆναι, ἐν ᾗ οὔτε ἀπέδοσαν πάντα οὔτ' ἀπεδέξαντο
ἃ ξυνέθεντο, ἔξω τε τούτων πρὸς τὸν Μαντινικὸν καὶ Ἐπι-
δαύριον πόλεμον καὶ ἐς ἄλλα ἀμφοτέροις ἁμαρτήματα ἐγέ-
νοντο καὶ οἱ ἐπὶ Θρᾴκης ξύμμαχοι οὐδὲν ἧσσον πολέμιοι
[5.26.3]   ἦσαν Βοιωτοί τε ἐκεχειρίαν δεχήμερον ἦγον. ὥστε ξὺν τῷ
πρώτῳ πολέμῳ τῷ δεκέτει καὶ τῇ μετ' αὐτὸν ὑπόπτῳ ἀνο-
κωχῇ καὶ τῷ ὕστερον ἐξ αὐτῆς πολέμῳ εὑρήσει τις τοσαῦτα
ἔτη, λογιζόμενος κατὰ τοὺς χρόνους, καὶ ἡμέρας οὐ πολλὰς
παρενεγκούσας, καὶ τοῖς ἀπὸ χρησμῶν τι ἰσχυρισαμένοις
[5.26.4]   μόνον δὴ τοῦτο ἐχυρῶς ξυμβάν. αἰεὶ γὰρ ἔγωγε μέμνημαι,
καὶ ἀρχομένου τοῦ πολέμου καὶ μέχρι οὗ ἐτελεύτησε, προ-
φερόμενον ὑπὸ πολλῶν ὅτι τρὶς ἐννέα ἔτη δέοι γενέσθαι
[5.26.5]   αὐτόν. ἐπεβίων δὲ διὰ παντὸς αὐτοῦ αἰσθανόμενός τε τῇ
ἡλικίᾳ καὶ προσέχων τὴν γνώμην, ὅπως ἀκριβές τι εἴσομαι·
καὶ ξυνέβη μοι φεύγειν τὴν ἐμαυτοῦ ἔτη εἴκοσι μετὰ τὴν
ἐς Ἀμφίπολιν στρατηγίαν, καὶ γενομένῳ παρ' ἀμφοτέροις
τοῖς πράγμασι, καὶ οὐχ ἧσσον τοῖς Πελοποννησίων διὰ τὴν
[5.26.6]   φυγήν, καθ' ἡσυχίαν τι αὐτῶν μᾶλλον αἰσθέσθαι. τὴν οὖν
μετὰ τὰ δέκα ἔτη διαφοράν τε καὶ ξύγχυσιν τῶν σπονδῶν
καὶ τὰ ἔπειτα ὡς ἐπολεμήθη ἐξηγήσομαι.
[5.27.1]      Ἐπειδὴ γὰρ αἱ πεντηκοντούτεις σπονδαὶ ἐγένοντο καὶ
ὕστερον ἡ ξυμμαχία, καὶ αἱ ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου πρε-
σβεῖαι, αἵπερ παρεκλήθησαν ἐς αὐτά, ἀνεχώρουν ἐκ τῆς
[5.27.2]   Λακεδαίμονος· καὶ οἱ μὲν ἄλλοι ἐπ' οἴκου ἀπῆλθον, Κορίνθιοι
δὲ ἐς Ἄργος τραπόμενοι πρῶτον λόγους ποιοῦνται πρός
τινας τῶν ἐν τέλει ὄντων Ἀργείων ὡς χρή, ἐπειδὴ Λακε-
δαιμόνιοι οὐκ ἐπ' ἀγαθῷ, ἀλλ' ἐπὶ καταδουλώσει τῆς Πελο-
ποννήσου σπονδὰς καὶ ξυμμαχίαν πρὸς Ἀθηναίους τοὺς
πρὶν ἐχθίστους πεποίηνται, ὁρᾶν τοὺς Ἀργείους ὅπως σω-
θήσεται ἡ Πελοπόννησος καὶ ψηφίσασθαι τὴν βουλομένην
πόλιν τῶν Ἑλλήνων, ἥτις αὐτόνομός τέ ἐστι καὶ δίκας ἴσας
καὶ ὁμοίας δίδωσι, πρὸς Ἀργείους ξυμμαχίαν ποιεῖσθαι
ὥστε τῇ ἀλλήλων ἐπιμαχεῖν, ἀποδεῖξαι δὲ ἄνδρας ὀλίγους
ἀρχὴν αὐτοκράτορας καὶ μὴ πρὸς τὸν δῆμον τοὺς λόγους
εἶναι, τοῦ μὴ καταφανεῖς γίγνεσθαι τοὺς μὴ πείσαντας τὸ
πλῆθος· ἔφασαν δὲ πολλοὺς προσχωρήσεσθαι μίσει τῶν
[5.27.3]   Λακεδαιμονίων. καὶ οἱ μὲν Κορίνθιοι διδάξαντες ταῦτα
[5.28.1]   ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου· οἱ δὲ τῶν Ἀργείων ἄνδρες ἀκού-
σαντες ἐπειδὴ ἀνήνεγκαν τοὺς λόγους ἔς τε τὰς ἀρχὰς καὶ
τὸν δῆμον, ἐψηφίσαντο Ἀργεῖοι καὶ ἄνδρας εἵλοντο δώδεκα,
πρὸς οὓς τὸν βουλόμενον τῶν Ἑλλήνων ξυμμαχίαν ποιεῖσθαι
πλὴν Ἀθηναίων καὶ Λακεδαιμονίων· τούτων δὲ μηδετέροις
[5.28.2]   ἐξεῖναι ἄνευ τοῦ δήμου τοῦ Ἀργείων σπείσασθαι. ἐδέξαντό
τε ταῦτα οἱ Ἀργεῖοι μᾶλλον ὁρῶντες τόν τε Λακεδαιμονίων
σφίσι πόλεμον ἐσόμενον (ἐπ' ἐξόδῳ γὰρ πρὸς αὐτοὺς αἱ
σπονδαὶ ἦσαν) καὶ ἅμα ἐλπίσαντες τῆς Πελοποννήσου
ἡγήσεσθαι· κατὰ γὰρ τὸν χρόνον τοῦτον ἥ τε Λακεδαίμων
μάλιστα δὴ κακῶς ἤκουσε καὶ ὑπερώφθη διὰ τὰς ξυμφοράς,
οἵ τε Ἀργεῖοι ἄριστα ἔσχον τοῖς πᾶσιν, οὐ ξυναράμενοι
τοῦ Ἀττικοῦ πολέμου, ἀμφοτέροις δὲ μᾶλλον ἔνσπονδοι
[5.28.3]   ὄντες ἐκκαρπωσάμενοι. οἱ μὲν οὖν Ἀργεῖοι οὕτως ἐς τὴν
ξυμμαχίαν προσεδέχοντο τοὺς ἐθέλοντας τῶν Ἑλλήνων,
[5.29.1]   Μαντινῆς δ' αὐτοῖς καὶ οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν πρῶτοι προσ-
εχώρησαν, δεδιότες τοὺς Λακεδαιμονίους. τοῖς γὰρ Μαν-
τινεῦσι μέρος τι τῆς Ἀρκαδίας κατέστραπτο ὑπήκοον ἔτι
τοῦ πρὸς Ἀθηναίους πολέμου ὄντος, καὶ ἐνόμιζον οὐ περι-
όψεσθαι σφᾶς τοὺς Λακεδαιμονίους ἄρχειν, ἐπειδὴ καὶ σχολὴν
ἦγον· ὥστε ἄσμενοι πρὸς τοὺς Ἀργείους ἐτράποντο, πόλιν
τε μεγάλην νομίζοντες καὶ Λακεδαιμονίοις αἰεὶ διάφορον,
[5.29.2]   δημοκρατουμένην τε ὥσπερ καὶ αὐτοί. ἀποστάντων δὲ τῶν
Μαντινέων καὶ ἡ ἄλλη Πελοπόννησος ἐς θροῦν καθίστατο
ὡς καὶ σφίσι ποιητέον τοῦτο, νομίσαντες πλέον τέ τι εἰδότας
μεταστῆναι αὐτοὺς καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους ἅμα δι' ὀργῆς
ἔχοντες, ἐν ἄλλοις τε καὶ ὅτι ἐν ταῖς σπονδαῖς ταῖς Ἀττικαῖς
ἐγέγραπτο εὔορκον εἶναι προσθεῖναι καὶ ἀφελεῖν ὅτι ἂν
ἀμφοῖν τοῖν πολέοιν δοκῇ, Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀθηναίοις.
[5.29.3]   τοῦτο γὰρ τὸ γράμμα μάλιστα τὴν Πελοπόννησον διεθορύβει
καὶ ἐς ὑποψίαν καθίστη μὴ μετὰ Ἀθηναίων σφᾶς βούλωνται
Λακεδαιμόνιοι δουλώσασθαι· δίκαιον γὰρ εἶναι πᾶσι τοῖς
[5.29.4]   ξυμμάχοις γεγράφθαι τὴν μετάθεσιν. ὥστε φοβούμενοι οἱ
πολλοὶ ὥρμηντο πρὸς τοὺς Ἀργείους καὶ αὐτοὶ ἕκαστοι
ξυμμαχίαν ποιεῖσθαι.
[5.30.1]      Λακεδαιμόνιοι δὲ αἰσθόμενοι τὸν θροῦν τοῦτον ἐν τῇ
Πελοποννήσῳ καθεστῶτα καὶ τοὺς Κορινθίους διδασκάλους
τε γενομένους καὶ αὐτοὺς μέλλοντας σπείσεσθαι πρὸς τὸ
Ἄργος, πέμπουσι πρέσβεις ἐς τὴν Κόρινθον βουλόμενοι
προκαταλαβεῖν τὸ μέλλον, καὶ ᾐτιῶντο τήν τε ἐσήγησιν τοῦ
παντὸς καὶ εἰ Ἀργείοις σφῶν ἀποστάντες ξύμμαχοι ἔσονται,
παραβήσεσθαί τε ἔφασαν αὐτοὺς τοὺς ὅρκους, καὶ ἤδη
ἀδικεῖν ὅτι οὐ δέχονται τὰς Ἀθηναίων σπονδάς, εἰρημένον
κύριον εἶναι ὅτι ἂν τὸ πλῆθος τῶν ξυμμάχων ψηφίσηται,
[5.30.2]   ἢν μή τι θεῶν ἢ ἡρώων κώλυμα ᾖ. Κορίνθιοι δὲ παρόντων
σφίσι τῶν ξυμμάχων ὅσοι οὐδ' αὐτοὶ ἐδέξαντο τὰς σπονδάς
(παρεκάλεσαν δὲ αὐτοὺς αὐτοὶ πρότερον), ἀντέλεγον τοῖς
Λακεδαιμονίοις, ἃ μὲν ἠδικοῦντο οὐ δηλοῦντες ἄντικρυς, ὅτι
οὔτε Σόλλιον σφίσιν ἀπέλαβον παρ' Ἀθηναίων οὔτε Ἀνα-
κτόριον εἴ τέ τι ἄλλο ἐνόμιζον ἐλασσοῦσθαι, πρόσχημα δὲ
ποιούμενοι τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης μὴ προδώσειν· ὀμόσαι γὰρ
αὐτοῖς ὅρκους ἰδίᾳ τε, ὅτε μετὰ Ποτειδεατῶν τὸ πρῶτον
[5.30.3]   ἀφίσταντο, καὶ ἄλλους ὕστερον. οὔκουν παραβαίνειν τοὺς
τῶν ξυμμάχων ὅρκους ἔφασαν οὐκ ἐσιόντες ἐς τὰς τῶν
Ἀθηναίων σπονδάς· θεῶν γὰρ πίστεις ὀμόσαντες ἐκείνοις
οὐκ ἂν εὐορκεῖν προδιδόντες αὐτούς. εἰρῆσθαι δ' ὅτι ’ἢν
μὴ θεῶν ἢ ἡρώων κώλυμα ᾖ·‘ φαίνεσθαι οὖν σφίσι κώλυμα
[5.30.4]   θεῖον τοῦτο. καὶ περὶ μὲν τῶν παλαιῶν ὅρκων τοσαῦτα
εἶπον, περὶ δὲ τῆς Ἀργείων ξυμμαχίας μετὰ τῶν φίλων
[5.30.5]   βουλευσάμενοι ποιήσειν ὅτι ἂν δίκαιον ᾖ. καὶ οἱ μὲν
Λακεδαιμονίων πρέσβεις ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου· ἔτυχον δὲ
παρόντες ἐν Κορίνθῳ καὶ Ἀργείων πρέσβεις, οἳ ἐκέλευον
τοὺς Κορινθίους ἰέναι ἐς τὴν ξυμμαχίαν καὶ μὴ μέλλειν· οἱ
δὲ ἐς τὸν ὕστερον ξύλλογον αὐτοῖς τὸν παρὰ σφίσι προεῖπον
[5.31.1]   ἥκειν. ἦλθε δὲ καὶ Ἠλείων πρεσβεία εὐθὺς καὶ ἐποιήσατο
πρὸς Κορινθίους ξυμμαχίαν πρῶτον, ἔπειτα ἐκεῖθεν ἐς
Ἄργος ἐλθόντες, καθάπερ προείρητο, Ἀργείων ξύμμαχοι
ἐγένοντο. διαφερόμενοι γὰρ ἐτύγχανον τοῖς Λακεδαιμονίοις
[5.31.2]   περὶ Λεπρέου. πολέμου γὰρ γενομένου ποτὲ πρὸς Ἀρκάδων
τινὰς Λεπρεάταις καὶ Ἠλείων παρακληθέντων ὑπὸ Λε-
πρεατῶν ἐς ξυμμαχίαν ἐπὶ τῇ ἡμισείᾳ τῆς γῆς καὶ λυσάντων
τὸν πόλεμον Ἠλεῖοι τὴν γῆν νεμομένοις αὐτοῖς τοῖς Λε-
πρεάταις τάλαντον ἔταξαν τῷ Διὶ τῷ Ὀλυμπίῳ ἀποφέρειν.
[5.31.3]   καὶ μέχρι μὲν τοῦ Ἀττικοῦ πολέμου ἀπέφερον, ἔπειτα παυ-
σαμένων διὰ πρόφασιν τοῦ πολέμου οἱ Ἠλεῖοι ἐπηνάγκαζον,
οἱ δ' ἐτράποντο πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους. καὶ δίκης Λακε-
δαιμονίοις ἐπιτραπείσης ὑποτοπήσαντες οἱ Ἠλεῖοι μὴ ἴσον
ἕξειν ἀνέντες τὴν ἐπιτροπὴν Λεπρεατῶν τὴν γῆν ἔτεμον.
[5.31.4]   οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι οὐδὲν ἧσσον ἐδίκασαν αὐτονόμους εἶναι
Λεπρεάτας καὶ ἀδικεῖν Ἠλείους, καὶ ὡς οὐκ ἐμμεινάντων
[5.31.5]   τῇ ἐπιτροπῇ φρουρὰν ὁπλιτῶν ἐσέπεμψαν ἐς Λέπρεον. οἱ
δὲ Ἠλεῖοι νομίζοντες πόλιν σφῶν ἀφεστηκυῖαν δέξασθαι
τοὺς Λακεδαιμονίους καὶ τὴν ξυνθήκην προφέροντες ἐν ᾗ
εἴρητο, ἃ ἔχοντες ἐς τὸν Ἀττικὸν πόλεμον καθίσταντό τινες,
ταῦτα ἔχοντας καὶ ἐξελθεῖν, ὡς οὐκ ἴσον ἔχοντες ἀφίστανται
πρὸς τοὺς Ἀργείους, καὶ τὴν ξυμμαχίαν, ὥσπερ προείρητο,
[5.31.6]   καὶ οὗτοι ἐποιήσαντο. ἐγένοντο δὲ καὶ οἱ Κορίνθιοι εὐθὺς
μετ' ἐκείνους καὶ οἱ ἐπὶ Θρᾴκης Χαλκιδῆς Ἀργείων ξύμ-
μαχοι. Βοιωτοὶ δὲ καὶ Μεγαρῆς τὸ αὐτὸ λέγοντες ἡσύχαζον,
περιορώμενοι ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων καὶ νομίζοντες σφίσι
τὴν Ἀργείων δημοκρατίαν αὐτοῖς ὀλιγαρχουμένοις ἧσσον
ξύμφορον εἶναι τῆς Λακεδαιμονίων πολιτείας.
[5.32.1]      Περὶ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου Σκιω-
ναίους μὲν Ἀθηναῖοι ἐκπολιορκήσαντες ἀπέκτειναν τοὺς
ἡβῶντας, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας ἠνδραπόδισαν, καὶ τὴν
γῆν Πλαταιεῦσιν ἔδοσαν νέμεσθαι, Δηλίους δὲ κατήγαγον
πάλιν ἐς Δῆλον, ἐνθυμούμενοι τάς τε ἐν ταῖς μάχαις ξυμ-
[5.32.2]   φορὰς καὶ τοῦ ἐν Δελφοῖς θεοῦ χρήσαντος. καὶ Φωκῆς
καὶ Λοκροὶ ἤρξαντο πολεμεῖν.
[5.32.3]      Καὶ Κορίνθιοι καὶ Ἀργεῖοι ἤδη ξύμμαχοι ὄντες ἔρχονται
ἐς Τεγέαν ἀποστήσοντες Λακεδαιμονίων, ὁρῶντες μέγα
μέρος ὂν καί, εἰ σφίσι προσγένοιτο, νομίζοντες ἅπασαν ἂν
[5.32.4]   ἔχειν Πελοπόννησον. ὡς δὲ οὐδὲν ἂν ἔφασαν ἐναντιωθῆναι
οἱ Τεγεᾶται Λακεδαιμονίοις, οἱ Κορίνθιοι μέχρι τούτου προ-
θύμως πράσσοντες ἀνεῖσαν τῆς φιλονικίας καὶ ὠρρώδησαν
[5.32.5]   μὴ οὐδεὶς σφίσιν ἔτι τῶν ἄλλων προσχωρῇ. ὅμως δὲ
ἐλθόντες ἐς τοὺς Βοιωτοὺς ἐδέοντο σφῶν τε καὶ Ἀργείων
γίγνεσθαι ξυμμάχους καὶ τἆλλα κοινῇ πράσσειν· τάς τε
δεχημέρους ἐπισπονδάς, αἳ ἦσαν Ἀθηναίοις καὶ Βοιωτοῖς
πρὸς ἀλλήλους οὐ πολλῷ ὕστερον γενόμεναι [τούτων] τῶν
πεντηκοντουτίδων σπονδῶν, ἐκέλευον οἱ Κορίνθιοι τοὺς
Βοιωτοὺς ἀκολουθήσαντας Ἀθήναζε καὶ σφίσι ποιῆσαι,
[ὥσπερ Βοιωτοὶ εἶχον,] μὴ δεχομένων δὲ Ἀθηναίων ἀπει-
πεῖν τὴν ἐκεχειρίαν καὶ τὸ λοιπὸν μὴ σπένδεσθαι ἄνευ
[5.32.6]   αὐτῶν. Βοιωτοὶ δὲ δεομένων τῶν Κορινθίων περὶ μὲν τῆς
Ἀργείων ξυμμαχίας ἐπισχεῖν αὐτοὺς ἐκέλευον, ἐλθόντες δὲ
Ἀθήναζε μετὰ Κορινθίων οὐχ ηὕροντο τὰς δεχημέρους σπον-
δάς, ἀλλ' ἀπεκρίναντο οἱ Ἀθηναῖοι Κορινθίοις εἶναι σπονδάς,
[5.32.7]   εἴπερ Λακεδαιμονίων εἰσὶ ξύμμαχοι. Βοιωτοὶ μὲν οὖν οὐδὲν
μᾶλλον ἀπεῖπον τὰς δεχημέρους, ἀξιούντων καὶ αἰτιω-
μένων Κορινθίων ξυνθέσθαι σφίσιν· Κορινθίοις δὲ ἀνοκωχὴ
ἄσπονδος ἦν πρὸς Ἀθηναίους.
[5.33.1]      Λακεδαιμόνιοι δὲ τοῦ αὐτοῦ θέρους πανδημεὶ ἐστράτευσαν,
Πλειστοάνακτος τοῦ Παυσανίου Λακεδαιμονίων Βασιλέως
ἡγουμένου, τῆς Ἀρκαδίας ἐς Παρρασίους, Μαντινέων ὑπη-
κόους ὄντας, κατὰ στάσιν ἐπικαλεσαμένων σφᾶς, ἅμα δὲ
καὶ τὸ ἐν Κυψέλοις τεῖχος ἀναιρήσοντες, ἢν δύνωνται, ὃ
ἐτείχισαν Μαντινῆς καὶ αὐτοὶ ἐφρούρουν, ἐν τῇ Παρρασικῇ
[5.33.2]   κείμενον ἐπὶ τῇ Σκιρίτιδι τῆς Λακωνικῆς. καὶ οἱ μὲν
Λακεδαιμόνιοι τὴν γῆν τῶν Παρρασίων ἐδῄουν, οἱ δὲ Μαν-
τινῆς τὴν πόλιν Ἀργείοις φύλαξι παραδόντες αὐτοὶ τὴν
ξυμμαχίδα ἐφρούρουν· ἀδύνατοι δ' ὄντες διασῶσαι τό τε
ἐν Κυψέλοις τεῖχος καὶ τὰς ἐν Παρρασίοις πόλεις ἀπῆλθον.
[5.33.3]   Λακεδαιμόνιοι δὲ τούς τε Παρρασίους αὐτονόμους ποιή-
σαντες καὶ τὸ τεῖχος καθελόντες ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου.
[5.34.1]      Καὶ τοῦ αὐτοῦ θέρους ἤδη ἡκόντων αὐτοῖς τῶν ἀπὸ
Θρᾴκης μετὰ Βρασίδου ἐξελθόντων στρατιωτῶν, οὓς ὁ Κλεα-
ρίδας μετὰ τὰς σπονδὰς ἐκόμισεν, οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐψη-
φίσαντο τοὺς μὲν μετὰ Βρασίδου Εἵλωτας μαχεσαμένους
ἐλευθέρους εἶναι καὶ οἰκεῖν ὅπου ἂν βούλωνται, καὶ ὕστερον
οὐ πολλῷ αὐτοὺς μετὰ τῶν νεοδαμώδων ἐς Λέπρεον κατ-
έστησαν, κείμενον ἐπὶ τῆς Λακωνικῆς καὶ τῆς Ἠλείας, ὄντες
[5.34.2]   ἤδη διάφοροι Ἠλείοις· τοὺς δ' ἐκ τῆς νήσου ληφθέντας
σφῶν καὶ τὰ ὅπλα παραδόντας, δείσαντες μή τι διὰ τὴν
ξυμφορὰν νομίσαντες ἐλασσωθήσεσθαι καὶ ὄντες ἐπίτιμοι
νεωτερίσωσιν, ἤδη καὶ ἀρχάς τινας ἔχοντας ἀτίμους ἐποίη-
σαν, ἀτιμίαν δὲ τοιάνδε ὥστε μήτε ἄρχειν μήτε πριαμένους
τι ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι. ὕστερον δὲ αὖθις χρόνῳ
ἐπίτιμοι ἐγένοντο.
[5.35.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους καὶ Θυσσὸν τὴν ἐν τῇ Ἄθω Ἀκτῇ
Διῆς εἷλον, Ἀθηναίων οὖσαν ξύμμαχον.
[5.35.2]      Καὶ τὸ θέρος τοῦτο πᾶν ἐπιμειξίαι μὲν ἦσαν τοῖς Ἀθη-
ναίοις καὶ Πελοποννησίοις, ὑπώπτευον δὲ ἀλλήλους εὐθὺς
μετὰ τὰς σπονδὰς οἵ τε Ἀθηναῖοι καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι κατὰ
[5.35.3]   τὴν τῶν χωρίων ἀλλήλοις οὐκ ἀπόδοσιν. τὴν γὰρ Ἀμφί-
πολιν πρότεροι λαχόντες οἱ Λακεδαιμόνιοι ἀποδιδόναι καὶ
τἆλλα οὐκ ἀπεδεδώκεσαν, οὐδὲ τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης παρεῖχον
ξυμμάχους τὰς σπονδὰς δεχομένους οὐδὲ Βοιωτοὺς οὐδὲ
Κορινθίους, λέγοντες αἰεὶ ὡς μετ' Ἀθηναίων τούτους, ἢν
μὴ 'θέλωσι, κοινῇ ἀναγκάσουσιν· χρόνους τε προύθεντο ἄνευ
ξυγγραφῆς ἐν οἷς χρῆν τοὺς μὴ ἐσιόντας ἀμφοτέροις πολε-
[5.35.4]   μίους εἶναι. τούτων οὖν ὁρῶντες οἱ Ἀθηναῖοι οὐδὲν ἔργῳ
γιγνόμενον ὑπώπτευον τοὺς Λακεδαιμονίους μηδὲν δίκαιον
διανοεῖσθαι, ὥστε οὔτε Πύλον ἀπαιτούντων αὐτῶν ἀπεδίδο-
σαν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐκ τῆς νήσου δεσμώτας μετεμέλοντο
ἀποδεδωκότες, τά τε ἄλλα χωρία εἶχον, μένοντες ἕως σφίσι
[5.35.5]   κἀκεῖνοι ποιήσειαν τὰ εἰρημένα. Λακεδαιμόνιοι δὲ τὰ μὲν
δυνατὰ ἔφασαν πεποιηκέναι· τοὺς γὰρ παρὰ σφίσι δεσμώτας
ὄντας Ἀθηναίων ἀποδοῦναι καὶ τοὺς ἐπὶ Θρᾴκης στρατιώτας
ἀπαγαγεῖν καὶ εἴ του ἄλλου ἐγκρατεῖς ἦσαν· Ἀμφιπόλεως
δὲ οὐκ ἔφασαν κρατεῖν ὥστε παραδοῦναι, Βοιωτοὺς δὲ
πειράσεσθαι καὶ Κορινθίους ἐς τὰς σπονδὰς ἐσαγαγεῖν καὶ
Πάνακτον ἀπολαβεῖν καὶ Ἀθηναίων ὅσοι ἦσαν ἐν Βοιωτοῖς
[5.35.6]   αἰχμάλωτοι κομιεῖν. Πύλον μέντοι ἠξίουν σφίσιν ἀπο-
δοῦναι· εἰ δὲ μή, Μεσσηνίους γε καὶ τοὺς Εἵλωτας ἐξαγαγεῖν,
ὥσπερ καὶ αὐτοὶ τοὺς ἀπὸ Θρᾴκης, Ἀθηναίους δὲ φρουρεῖν
[5.35.7]   τὸ χωρίον αὐτούς, εἰ βούλονται. πολλάκις δὲ καὶ πολλῶν
λόγων γενομένων ἐν τῷ θέρει τούτῳ ἔπεισαν τοὺς Ἀθη-
ναίους ὥστε ἐξαγαγεῖν ἐκ Πύλου Μεσσηνίους καὶ τοὺς
ἄλλους Εἵλωτάς τε καὶ ὅσοι ηὐτομολήκεσαν ἐκ τῆς
Λακωνικῆς· καὶ κατῴκισαν αὐτοὺς ἐν Κρανίοις τῆς Κεφαλ-
[5.35.8]   ληνίας. τὸ μὲν οὖν θέρος τοῦτο ἡσυχία ἦν καὶ ἔφοδοι παρ'
ἀλλήλους.
[5.36.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος (ἔτυχον γὰρ ἔφοροι ἕτεροι
καὶ οὐκ ἐφ' ὧν αἱ σπονδαὶ ἐγένοντο ἄρχοντες ἤδη, καί τινες
αὐτῶν καὶ ἐναντίοι <ταῖς> σπονδαῖς) ἐλθουσῶν πρεσβειῶν
ἀπὸ τῆς ξυμμαχίδος καὶ παρόντων Ἀθηναίων καὶ Βοιωτῶν
καὶ Κορινθίων καὶ πολλὰ ἐν ἀλλήλοις εἰπόντων καὶ οὐδὲν
ξυμβάντων, ὡς ἀπῇσαν ἐπ' οἴκου, τοῖς Βοιωτοῖς καὶ Κοριν-
θίοις Κλεόβουλος καὶ Ξενάρης, οὗτοι οἵπερ τῶν ἐφόρων
ἐβούλοντο μάλιστα διαλῦσαι τὰς σπονδάς, λόγους ποιοῦνται
ἰδίους, παραινοῦντες ὅτι μάλιστα ταῦτά τε γιγνώσκειν καὶ
πειρᾶσθαι Βοιωτούς, Ἀργείων γενομένους πρῶτον αὐτοὺς
ξυμμάχους, αὖθις μετὰ Βοιωτῶν Ἀργείους Λακεδαιμονίοις
ποιῆσαι ξυμμάχους (οὕτω γὰρ ἥκιστ' ἂν ἀναγκασθῆναι Βοιω-
τοὺς ἐς τὰς Ἀττικὰς σπονδὰς ἐσελθεῖν· ἑλέσθαι γὰρ Λακε-
δαιμονίους πρὸ τῆς Ἀθηναίων ἔχθρας καὶ διαλύσεως τῶν
σπονδῶν Ἀργείους σφίσι φίλους καὶ ξυμμάχους γενέσθαι·
τὸ γὰρ Ἄργος αἰεὶ ἠπίσταντο ἐπιθυμοῦντας τοὺς Λακεδαι-
μονίους καλῶς σφίσι φίλιον γενέσθαι), ἡγούμενοι τὸν ἔξω
[5.36.2]   Πελοποννήσου πόλεμον ῥᾴω ἂν εἶναι. τὸ μέντοι Πάνακτον
ἐδέοντο Βοιωτοὺς ὅπως παραδώσουσι Λακεδαιμονίοις, ἵνα
ἀντ' αὐτοῦ Πύλον, ἢν δύνωνται, ἀπολαβόντες ῥᾷον καθι-
[5.37.1]   στῶνται Ἀθηναίοις ἐς πόλεμον. καὶ οἱ μὲν Βοιωτοὶ καὶ
Κορίνθιοι ταῦτα ἐπεσταλμένοι ἀπό τε τοῦ Ξενάρους καὶ
Κλεοβούλου καὶ ὅσοι φίλοι ἦσαν αὐτοῖς τῶν Λακεδαιμονίων
[5.37.2]   ὥστε ἀπαγγεῖλαι ἐπὶ τὰ κοινά, ἑκάτεροι ἀνεχώρουν. Ἀρ-
γείων δὲ δύο ἄνδρες τῆς ἀρχῆς τῆς μεγίστης ἐπετήρουν
ἀπιόντας αὐτοὺς καθ' ὁδὸν καὶ ξυγγενόμενοι ἐς λόγους
ἦλθον, εἴ πως οἱ Βοιωτοὶ σφίσι ξύμμαχοι γένοιντο ὥσπερ
Κορίνθιοι καὶ Ἠλεῖοι καὶ Μαντινῆς· νομίζειν γὰρ ἂν τούτου
προχωρήσαντος ῥᾳδίως ἤδη καὶ πολεμεῖν καὶ σπένδεσθαι
καὶ πρὸς Λακεδαιμονίους, εἰ βούλοιντο, κοινῷ λόγῳ χρω-
[5.37.3]   μένους, καὶ εἴ τινα πρὸς ἄλλον δέοι. τοῖς δὲ τῶν Βοιωτῶν
πρέσβεσιν ἀκούουσιν ἤρεσκεν· κατὰ τύχην γὰρ ἐδέοντο
τούτων ὧνπερ καὶ οἱ ἐκ τῆς Λακεδαίμονος αὐτοῖς φίλοι
ἐπεστάλκεσαν. καὶ οἱ τῶν Ἀργείων ἄνδρες ὡς ᾔσθοντο
αὐτοὺς δεχομένους τὸν λόγον, εἰπόντες ὅτι πρέσβεις πέμ-
[5.37.4]   ψουσιν ἐς Βοιωτοὺς ἀπῆλθον. ἀφικόμενοι δὲ οἱ Βοιωτοὶ
ἀπήγγειλαν τοῖς βοιωτάρχαις τά τε ἐκ τῆς Λακεδαίμονος
καὶ τὰ ἀπὸ τῶν ξυγγενομένων Ἀργείων· καὶ οἱ βοιωτάρχαι
[5.37.4.4]   ἠρέσκοντό τε καὶ πολλῷ προθυμότεροι ἦσαν, ὅτι ἀμφοτέ-
ρωθεν ξυνεβεβήκει αὐτοῖς τούς τε φίλους τῶν Λακεδαιμονίων
τῶν αὐτῶν δεῖσθαι καὶ τοὺς Ἀργείους ἐς τὰ ὁμοῖα σπεύδειν.
[5.37.5]   καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον πρέσβεις παρῆσαν Ἀργείων τὰ εἰρη-
μένα προκαλούμενοι· καὶ αὐτοὺς ἀπέπεμψαν ἐπαινέσαντες
τοὺς λόγους οἱ βοιωτάρχαι καὶ πρέσβεις ὑποσχόμενοι ἀπο-
στελεῖν περὶ τῆς ξυμμαχίας ἐς Ἄργος.
[5.38.1]      Ἐν δὲ τούτῳ ἐδόκει πρῶτον τοῖς βοιωτάρχαις καὶ Κοριν-
θίοις καὶ Μεγαρεῦσι καὶ τοῖς ἀπὸ Θρᾴκης πρέσβεσιν ὀμόσαι
ὅρκους ἀλλήλοις ἦ μὴν ἔν τε τῷ παρατυχόντι ἀμυνεῖν τῷ
δεομένῳ καὶ μὴ πολεμήσειν τῳ μηδὲ ξυμβήσεσθαι ἄνευ
κοινῆς γνώμης, καὶ οὕτως ἤδη τοὺς Βοιωτοὺς καὶ Μεγαρέας
(τὸ γὰρ αὐτὸ ἐποίουν) πρὸς τοὺς Ἀργείους σπένδεσθαι.
[5.38.2]   πρὶν δὲ τοὺς ὅρκους γενέσθαι οἱ βοιωτάρχαι ἐκοίνωσαν ταῖς
τέσσαρσι βουλαῖς τῶν Βοιωτῶν ταῦτα, αἵπερ ἅπαν τὸ κῦρος
ἔχουσιν, καὶ παρῄνουν γενέσθαι ὅρκους ταῖς πόλεσιν, ὅσαι
[5.38.3]   βούλονται ἐπ' ὠφελίᾳ σφίσι ξυνομνύναι. οἱ δ' ἐν ταῖς
βουλαῖς τῶν Βοιωτῶν ὄντες οὐ προσδέχονται τὸν λόγον,
δεδιότες μὴ ἐναντία Λακεδαιμονίοις ποιήσωσι, τοῖς ἐκείνων
ἀφεστῶσι Κορινθίοις ξυνομνύντες· οὐ γὰρ εἶπον αὐτοῖς οἱ
βοιωτάρχαι τὰ ἐκ τῆς Λακεδαίμονος, ὅτι τῶν τε ἐφόρων
Κλεόβουλος καὶ Ξενάρης καὶ οἱ φίλοι παραινοῦσιν Ἀργείων
πρῶτον καὶ Κορινθίων γενομένους ξυμμάχους ὕστερον μετὰ
τῶν Λακεδαιμονίων γίγνεσθαι, οἰόμενοι τὴν βουλήν, κἂν μὴ
εἴπωσιν, οὐκ ἄλλα ψηφιεῖσθαι ἢ ἃ σφίσι προδιαγνόντες
[5.38.4]   παραινοῦσιν. ὡς δὲ ἀντέστη τὸ πρᾶγμα, οἱ μὲν Κορίνθιοι
καὶ οἱ ἀπὸ Θρᾴκης πρέσβεις ἄπρακτοι ἀπῆλθον, οἱ δὲ βοιω-
τάρχαι μέλλοντες πρότερον, εἰ ταῦτα ἔπεισαν, καὶ τὴν
ξυμμαχίαν πειράσεσθαι πρὸς Ἀργείους ποιεῖν, οὐκέτι ἐσή-
νεγκαν περὶ Ἀργείων ἐς τὰς βουλάς, οὐδὲ ἐς τὸ Ἄργος
τοὺς πρέσβεις οὓς ὑπέσχοντο ἔπεμπον, ἀμέλεια δέ τις ἐνῆν
καὶ διατριβὴ τῶν πάντων.
[5.39.1]      Καὶ ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι τούτῳ Μηκύβερναν Ὀλύνθιοι,
Ἀθηναίων φρουρούντων, ἐπιδραμόντες εἷλον.
[5.39.2]      Μετὰ δὲ ταῦτα (ἐγίγνοντο γὰρ αἰεὶ λόγοι τοῖς τε Ἀθη-
ναίοις καὶ Λακεδαιμονίοις περὶ ὧν εἶχον ἀλλήλων) ἐλπίζοντες
οἱ Λακεδαιμόνιοι, εἰ Πάνακτον Ἀθηναῖοι παρὰ Βοιωτῶν
ἀπολάβοιεν, κομίσασθαι ἂν αὐτοὶ Πύλον, ἦλθον ἐς τοὺς
Βοιωτοὺς πρεσβευόμενοι καὶ ἐδέοντο σφίσι Πάνακτόν τε καὶ
τοὺς Ἀθηναίων δεσμώτας παραδοῦναι, ἵνα ἀντ' αὐτῶν Πύλον
[5.39.3]   κομίσωνται. οἱ δὲ Βοιωτοὶ οὐκ ἔφασαν ἀποδώσειν, ἢν μὴ
σφίσι ξυμμαχίαν ἰδίαν ποιήσωνται ὥσπερ Ἀθηναίοις. Λακε-
δαιμόνιοι δὲ εἰδότες μὲν ὅτι ἀδικήσουσιν Ἀθηναίους, εἰρη-
μένον ἄνευ ἀλλήλων μήτε σπένδεσθαί τῳ μήτε πολεμεῖν,
βουλόμενοι δὲ τὸ Πάνακτον παραλαβεῖν ὡς τὴν Πύλον ἀντ'
αὐτοῦ κομιούμενοι, καὶ ἅμα τῶν ξυγχέαι σπευδόντων τὰς
σπονδὰς προθυμουμένων τὰ ἐς Βοιωτούς, ἐποιήσαντο τὴν
ξυμμαχίαν τοῦ χειμῶνος τελευτῶντος ἤδη καὶ πρὸς ἔαρ·
καὶ τὸ Πάνακτον εὐθὺς καθῃρεῖτο. καὶ ἑνδέκατον ἔτος τῷ
πολέμῳ ἐτελεύτα.
[5.40.1]      Ἅμα δὲ τῷ ἦρι εὐθὺς τοῦ ἐπιγιγνομένου θέρους οἱ Ἀργεῖοι,
ὡς οἵ τε πρέσβεις τῶν Βοιωτῶν οὓς ἔφασαν πέμψειν οὐχ ἧκον
τό τε Πάνακτον ᾔσθοντο καθαιρούμενον καὶ ξυμμαχίαν ἰδίαν
γεγενημένην τοῖς Βοιωτοῖς πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους, ἔδεισαν
μὴ μονωθῶσι καὶ ἐς Λακεδαιμονίους πᾶσα ἡ ξυμμαχία
[5.40.2]   χωρήσῃ· τοὺς γὰρ Βοιωτοὺς ᾤοντο πεπεῖσθαι ὑπὸ Λακεδαι-
μονίων τό τε Πάνακτον καθελεῖν καὶ ἐς τὰς Ἀθηναίων
σπονδὰς ἐσιέναι, τούς τε Ἀθηναίους εἰδέναι ταῦτα, ὥστε
οὐδὲ πρὸς Ἀθηναίους ἔτι σφίσιν εἶναι ξυμμαχίαν ποιήσασθαι,
πρότερον ἐλπίζοντες ἐκ τῶν διαφορῶν, εἰ μὴ μείνειαν αὐτοῖς
αἱ πρὸς Λακεδαιμονίους σπονδαί, τοῖς γοῦν Ἀθηναίοις
[5.40.3]   ξύμμαχοι ἔσεσθαι. ἀποροῦντες οὖν ταῦτα οἱ Ἀργεῖοι, καὶ
φοβούμενοι μὴ Λακεδαιμονίοις καὶ Τεγεάταις, Βοιωτοῖς καὶ
Ἀθηναίοις ἅμα πολεμῶσι, πρότερον οὐ δεχόμενοι τὰς Λακε-
δαιμονίων σπονδάς, ἀλλ' ἐν φρονήματι ὄντες τῆς Πελοπον-
νήσου ἡγήσεσθαι, ἔπεμπον ὡς ἐδύναντο τάχιστα ἐς τὴν
Λακεδαίμονα πρέσβεις Εὔστροφον καὶ Αἴσωνα, οἳ ἐδόκουν
προσφιλέστατοι αὐτοῖς εἶναι, ἡγούμενοι ἐκ τῶν παρόντων
κράτιστα πρὸς Λακεδαιμονίους σπονδὰς ποιησάμενοι, ὅπῃ ἂν
[5.41.1]   ξυγχωρῇ, ἡσυχίαν ἔχειν. καὶ οἱ πρέσβεις ἀφικόμενοι αὐτῶν
λόγους ἐποιοῦντο πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους ἐφ' ᾧ ἂν σφίσιν
[5.41.2]   αἱ σπονδαὶ γίγνοιντο. καὶ τὸ μὲν πρῶτον οἱ Ἀργεῖοι ἠξίουν
δίκης ἐπιτροπὴν σφίσι γενέσθαι ἢ ἐς πόλιν τινὰ ἢ ἰδιώτην
περὶ τῆς Κυνουρίας γῆς, ἧς αἰεὶ πέρι διαφέρονται μεθορίας
οὔσης (ἔχει δὲ ἐν αὑτῇ Θυρέαν καὶ Ἀνθήνην πόλιν, νέμονται
δ' αὐτὴν Λακεδαιμόνιοι)· ἔπειτα δ' οὐκ ἐώντων Λακεδαιμονίων
μεμνῆσθαι περὶ αὐτῆς, ἀλλ', εἰ βούλονται σπένδεσθαι ὥσπερ
πρότερον, ἑτοῖμοι εἶναι, οἱ Ἀργεῖοι πρέσβεις τάδε ὅμως
ἐπηγάγοντο τοὺς Λακεδαιμονίους ξυγχωρῆσαι, ἐν μὲν τῷ
παρόντι σπονδὰς ποιήσασθαι ἔτη πεντήκοντα, ἐξεῖναι δ'
ὁποτεροισοῦν προκαλεσαμένοις, μήτε νόσου οὔσης μήτε
πολέμου Λακεδαίμονι καὶ Ἄργει, διαμάχεσθαι περὶ τῆς γῆς
ταύτης, ὥσπερ καὶ πρότερόν ποτε ὅτε αὐτοὶ ἑκάτεροι ἠξίωσαν
νικᾶν, διώκειν δὲ μὴ ἐξεῖναι περαιτέρω τῶν πρὸς Ἄργος καὶ
[5.41.3]   Λακεδαίμονα ὅρων. τοῖς δὲ Λακεδαιμονίοις τὸ μὲν πρῶτον
ἐδόκει μωρία εἶναι ταῦτα, ἔπειτα (ἐπεθύμουν γὰρ τὸ Ἄργος
πάντως φίλιον ἔχειν) ξυνεχώρησαν ἐφ' οἷς ἠξίουν καὶ
ξυνεγράψαντο. ἐκέλευον δ' οἱ Λακεδαιμόνιοι, πρὶν τέλος
τι αὐτῶν ἔχειν, ἐς τὸ Ἄργος πρῶτον ἐπαναχωρήσαντας
αὐτοὺς δεῖξαι τῷ πλήθει, καὶ ἢν ἀρέσκοντα ᾖ, ἥκειν ἐς τὰ
Ὑακίνθια τοὺς ὅρκους ποιησομένους. καὶ οἱ μὲν ἀνεχώρησαν·
[5.42.1]   ἐν δὲ τῷ χρόνῳ τούτῳ ᾧ οἱ Ἀργεῖοι ταῦτα ἔπρασσον, οἱ
πρέσβεις τῶν Λακεδαιμονίων Ἀνδρομένης καὶ Φαίδιμος καὶ
Ἀντιμενίδας, οὓς ἔδει τὸ Πάνακτον καὶ τοὺς ἄνδρας τοὺς
παρὰ Βοιωτῶν παραλαβόντας Ἀθηναίοις ἀποδοῦναι, τὸ μὲν
Πάνακτον ὑπὸ τῶν Βοιωτῶν αὐτῶν καθῃρημένον ηὗρον, ἐπὶ
προφάσει ὡς ἦσάν ποτε Ἀθηναίοις καὶ Βοιωτοῖς ἐκ διαφορᾶς
περὶ αὐτοῦ ὅρκοι παλαιοὶ μηδετέρους οἰκεῖν τὸ χωρίον, ἀλλὰ
κοινῇ νέμειν, τοὺς δ' ἄνδρας οὓς εἶχον αἰχμαλώτους Βοιωτοὶ
Ἀθηναίων παραλαβόντες οἱ περὶ τὸν Ἀνδρομένη ἐκόμισαν
τοῖς Ἀθηναίοις καὶ ἀπέδοσαν, τοῦ τε Πανάκτου τὴν καθαί-
ρεσιν ἔλεγον αὐτοῖς, νομίζοντες καὶ τοῦτο ἀποδιδόναι·
πολέμιον γὰρ οὐκέτι ἐν αὐτῷ Ἀθηναίοις οἰκήσειν οὐδένα.
[5.42.2]   λεγομένων δὲ τούτων οἱ Ἀθηναῖοι δεινὰ ἐποίουν, νομίζοντες
ἀδικεῖσθαι ὑπὸ Λακεδαιμονίων τοῦ τε Πανάκτου τῇ καθαι-
ρέσει, ὃ ἔδει ὀρθὸν παραδοῦναι, καὶ πυνθανόμενοι ὅτι καὶ
Βοιωτοῖς ἰδίᾳ ξυμμαχίαν πεποίηνται, φάσκοντες πρότερον
κοινῇ τοὺς μὴ δεχομένους τὰς σπονδὰς προσαναγκάσειν.
τά τε ἄλλα ἐσκόπουν ὅσα ἐξελελοίπεσαν τῆς ξυνθήκης καὶ
ἐνόμιζον ἐξηπατῆσθαι, ὥστε χαλεπῶς πρὸς τοὺς πρέσβεις
ἀποκρινάμενοι ἀπέπεμψαν.
[5.43.1]      Κατὰ τοιαύτην δὴ διαφορὰν ὄντων τῶν Λακεδαιμονίων
πρὸς τοὺς Ἀθηναίους, οἱ ἐν ταῖς Ἀθήναις αὖ βουλόμενοι
[5.43.2]   λῦσαι τὰς σπονδὰς εὐθὺς ἐνέκειντο. ἦσαν δὲ ἄλλοι τε καὶ
Ἀλκιβιάδης ὁ Κλεινίου, ἀνὴρ ἡλικίᾳ μὲν ἔτι τότε ὢν νέος
ὡς ἐν ἄλλῃ πόλει, ἀξιώματι δὲ προγόνων τιμώμενος· ᾧ
ἐδόκει μὲν καὶ ἄμεινον εἶναι πρὸς τοὺς Ἀργείους μᾶλλον
χωρεῖν, οὐ μέντοι ἀλλὰ καὶ φρονήματι φιλονικῶν ἠναντιοῦτο,
ὅτι Λακεδαιμόνιοι διὰ Νικίου καὶ Λάχητος ἔπραξαν τὰς
σπονδάς, ἑαυτὸν κατά τε τὴν νεότητα ὑπεριδόντες καὶ κατὰ
τὴν παλαιὰν προξενίαν ποτὲ οὖσαν οὐ τιμήσαντες, ἣν τοῦ
[5.43.2.9]   πάππου ἀπειπόντος αὐτὸς τοὺς ἐκ τῆς νήσου αὐτῶν αἰχμαλώ-
[5.43.3]   τους θεραπεύων διενοεῖτο ἀνανεώσασθαι. πανταχόθεν τε
νομίζων ἐλασσοῦσθαι τό τε πρῶτον ἀντεῖπεν, οὐ βεβαίους
φάσκων εἶναι Λακεδαιμονίους, ἀλλ' ἵνα Ἀργείους σφίσι
σπεισάμενοι ἐξέλωσι καὶ αὖθις ἐπ' Ἀθηναίους μόνους ἴωσι,
τούτου ἕνεκα σπένδεσθαι αὐτούς, καὶ τότε, ἐπειδὴ ἡ διαφορὰ
ἐγεγένητο, πέμπει εὐθὺς ἐς Ἄργος ἰδίᾳ, κελεύων ὡς τάχιστα
ἐπὶ τὴν ξυμμαχίαν προκαλουμένους ἥκειν μετὰ Μαντινέων
καὶ Ἠλείων, ὡς καιροῦ ὄντος καὶ αὐτὸς ξυμπράξων τὰ
μάλιστα.
[5.44.1]      Οἱ δὲ Ἀργεῖοι ἀκούσαντες τῆς τε ἀγγελίας καὶ ἐπειδὴ
ἔγνωσαν οὐ μετ' Ἀθηναίων πραχθεῖσαν τὴν τῶν Βοιωτῶν
ξυμμαχίαν, ἀλλ' ἐς διαφορὰν μεγάλην καθεστῶτας αὐτοὺς
πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους, τῶν μὲν ἐν Λακεδαίμονι πρέσβεων,
οἳ σφίσι περὶ τῶν σπονδῶν ἔτυχον ἀπόντες, ἠμέλουν, πρὸς
δὲ τοὺς Ἀθηναίους μᾶλλον τὴν γνώμην εἶχον, νομίζοντες
πόλιν τε σφίσι φιλίαν ἀπὸ παλαιοῦ καὶ δημοκρατουμένην
ὥσπερ καὶ αὐτοὶ καὶ δύναμιν μεγάλην ἔχουσαν τὴν κατὰ
θάλασσαν ξυμπολεμήσειν σφίσιν, ἢν καθιστῶνται ἐς πόλε-
[5.44.2]   μον. ἔπεμπον οὖν εὐθὺς πρέσβεις ὡς τοὺς Ἀθηναίους
περὶ τῆς ξυμμαχίας· ξυνεπρεσβεύοντο δὲ καὶ Ἠλεῖοι καὶ
Μαντινῆς.
[5.44.3]      Ἀφίκοντο δὲ καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεις κατὰ τάχος,
δοκοῦντες ἐπιτήδειοι εἶναι τοῖς Ἀθηναίοις, Φιλοχαρίδας καὶ
Λέων καὶ Ἔνδιος, δείσαντες μὴ τήν τε ξυμμαχίαν ὀργιζόμενοι
πρὸς τοὺς Ἀργείους ποιήσωνται, καὶ ἅμα Πύλον ἀπαιτή-
σοντες ἀντὶ Πανάκτου καὶ περὶ τῆς Βοιωτῶν ξυμμαχίας
ἀπολογησόμενοι, ὡς οὐκ ἐπὶ κακῷ τῶν Ἀθηναίων ἐποιήσαντο.
[5.45.1]   καὶ λέγοντες ἐν τῇ βουλῇ περί τε τούτων καὶ ὡς αὐτοκρά-
τορες ἥκουσι περὶ πάντων ξυμβῆναι τῶν διαφόρων, τὸν
Ἀλκιβιάδην ἐφόβουν μὴ καί, ἢν ἐς τὸν δῆμον ταῦτα λέγωσιν,
ἐπαγάγωνται τὸ πλῆθος καὶ ἀπωσθῇ ἡ Ἀργείων ξυμμαχία.
[5.45.2]   μηχανᾶται δὲ πρὸς αὐτοὺς τοιόνδε τι ὁ Ἀλκιβιάδης· τοὺς
Λακεδαιμονίους πείθει πίστιν αὐτοῖς δούς, ἢν μὴ ὁμολογή-
σωσιν ἐν τῷ δήμῳ αὐτοκράτορες ἥκειν, Πύλον τε αὐτοῖς
ἀποδώσειν (πείσειν γὰρ αὐτὸς Ἀθηναίους, ὥσπερ καὶ νῦν
[5.45.3]   ἀντιλέγειν) καὶ τἆλλα ξυναλλάξειν. βουλόμενος δὲ αὐτοὺς
Νικίου τε ἀποστῆσαι ταῦτα ἔπρασσε καὶ ὅπως ἐν τῷ δήμῳ
διαβαλὼν αὐτοὺς ὡς οὐδὲν ἀληθὲς ἐν νῷ ἔχουσιν οὐδὲ
λέγουσιν οὐδέποτε ταὐτά, τοὺς Ἀργείους καὶ Ἠλείους καὶ
[5.45.4]   Μαντινέας ξυμμάχους ποιήσῃ. καὶ ἐγένετο οὕτως. ἐπειδὴ
γὰρ ἐς τὸν δῆμον παρελθόντες καὶ ἐπερωτώμενοι οὐκ ἔφασαν
ὥσπερ ἐν τῇ βουλῇ αὐτοκράτορες ἥκειν, οἱ Ἀθηναῖοι οὐκέτι
ἠνείχοντο, ἀλλὰ τοῦ Ἀλκιβιάδου πολλῷ μᾶλλον ἢ πρότερον
καταβοῶντος τῶν Λακεδαιμονίων ἐσήκουόν τε καὶ ἑτοῖμοι
ἦσαν εὐθὺς παραγαγόντες τοὺς Ἀργείους καὶ τοὺς μετ' αὐ-
τῶν ξυμμάχους ποιεῖσθαι· σεισμοῦ δὲ γενομένου πρίν τι
[5.46.1]   ἐπικυρωθῆναι, ἡ ἐκκλησία αὕτη ἀνεβλήθη. τῇ δ' ὑστεραίᾳ
ἐκκλησίᾳ ὁ Νικίας, καίπερ τῶν Λακεδαιμονίων αὐτῶν ἠπατη-
μένων καὶ αὐτὸς ἐξηπατημένος περὶ τοῦ μὴ αὐτοκράτορας
ὁμολογῆσαι ἥκειν, ὅμως τοῖς Λακεδαιμονίοις ἔφη χρῆναι
φίλους μᾶλλον γίγνεσθαι, καὶ ἐπισχόντας τὰ πρὸς Ἀργείους
πέμψαι ἔτι ὡς αὐτοὺς καὶ εἰδέναι ὅτι διανοοῦνται, λέγων ἐν
μὲν τῷ σφετέρῳ καλῷ, ἐν δὲ τῷ ἐκείνων ἀπρεπεῖ τὸν πόλεμον
ἀναβάλλεσθαι· σφίσι μὲν γὰρ εὖ ἑστώτων τῶν πραγμάτων
ὡς ἐπὶ πλεῖστον ἄριστον εἶναι διασώσασθαι τὴν εὐπραγίαν,
ἐκείνοις δὲ δυστυχοῦσιν ὅτι τάχιστα εὕρημα εἶναι διακινδυ-
[5.46.2]   νεῦσαι. ἔπεισέ τε πέμψαι πρέσβεις, ὧν καὶ αὐτὸς ἦν,
κελεύσοντας Λακεδαιμονίους, εἴ τι δίκαιον διανοοῦνται,
Πάνακτόν τε ὀρθὸν ἀποδιδόναι καὶ Ἀμφίπολιν, καὶ τὴν
Βοιωτῶν ξυμμαχίαν ἀνεῖναι, ἢν μὴ ἐς τὰς σπονδὰς ἐσίωσι,
[5.46.3]   καθάπερ εἴρητο ἄνευ ἀλλήλων μηδενὶ ξυμβαίνειν. εἰπεῖν τε
ἐκέλευον ὅτι καὶ σφεῖς, εἰ ἐβούλοντο ἀδικεῖν, ἤδη ἂν Ἀργείους
ξυμμάχους πεποιῆσθαι, ὡς παρεῖναί γ' αὐτοὺς αὐτοῦ τούτου
ἕνεκα. εἴ τέ τι ἄλλο ἐνεκάλουν, πάντα ἐπιστείλαντες ἀπέ-
πεμψαν τοὺς περὶ τὸν Νικίαν πρέσβεις.
[5.46.4]      Καὶ ἀφικομένων αὐτῶν καὶ ἀπαγγειλάντων τά τε ἄλλα
καὶ τέλος εἰπόντων ὅτι εἰ μὴ τὴν ξυμμαχίαν ἀνήσουσι
Βοιωτοῖς μὴ ἐσιοῦσιν ἐς τὰς σπονδάς, ποιήσονται καὶ αὐτοὶ
Ἀργείους καὶ τοὺς μετ' αὐτῶν ξυμμάχους, τὴν μὲν ξυμμαχίαν
οἱ Λακεδαιμόνιοι Βοιωτοῖς οὐκ ἔφασαν ἀνήσειν, ἐπικρα-
τούντων τῶν περὶ τὸν Ξενάρη τὸν ἔφορον ταῦτα γίγνεσθαι καὶ
ὅσοι ἄλλοι τῆς αὐτῆς γνώμης ἦσαν, τοὺς δὲ ὅρκους δεομένου
Νικίου ἀνενεώσαντο· ἐφοβεῖτο γὰρ μὴ πάντα ἀτελῆ ἔχων
ἀπέλθῃ καὶ διαβληθῇ, ὅπερ καὶ ἐγένετο, αἴτιος δοκῶν εἶναι τῶν
[5.46.5]   πρὸς Λακεδαιμονίους σπονδῶν. ἀναχωρήσαντός τε αὐτοῦ ὡς
ἤκουσαν οἱ Ἀθηναῖοι οὐδὲν ἐκ τῆς Λακεδαίμονος πεπραγμένον,
εὐθὺς δι' ὀργῆς εἶχον, καὶ νομίζοντες ἀδικεῖσθαι (ἔτυχον γὰρ
παρόντες οἱ Ἀργεῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι) παραγαγόντος Ἀλκι-
βιάδου ἐποιήσαντο σπονδὰς καὶ ξυμμαχίαν πρὸς αὐτοὺς τήνδε.
[5.47.1]      ’Σπονδὰς ἐποιήσαντο ἑκατὸν Ἀθηναῖοι ἔτη καὶ Ἀργεῖοι
καὶ Μαντινῆς καὶ Ἠλεῖοι <πρὸς ἀλλήλους>, ὑπὲρ σφῶν
αὐτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὧν ἄρχουσιν ἑκάτεροι, ἀδόλους καὶ
[5.47.2]   ἀβλαβεῖς καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν. ὅπλα δὲ μὴ
ἐξέστω ἐπιφέρειν ἐπὶ πημονῇ μήτε Ἀργείους καὶ Ἠλείους
καὶ Μαντινέας καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐπὶ Ἀθηναίους καὶ τοὺς
ξυμμάχους ὧν ἄρχουσιν Ἀθηναῖοι μήτε Ἀθηναίους καὶ
τοὺς ξυμμάχους <ὧν ἄρχουσιν Ἀθηναῖοι> ἐπὶ Ἀργείους καὶ
Ἠλείους καὶ Μαντινέας καὶ τοὺς ξυμμάχους, τέχνῃ μηδὲ
[5.47.3]   μηχανῇ μηδεμιᾷ. κατὰ τάδε ξυμμάχους εἶναι Ἀθηναίους
καὶ Ἀργείους καὶ Μαντινέας καὶ Ἠλείους ἑκατὸν ἔτη. ἢν
πολέμιοι ἴωσιν ἐπὶ τὴν γῆν τὴν Ἀθηναίων, βοηθεῖν Ἀργείους
καὶ Μαντινέας καὶ Ἠλείους Ἀθήναζε, καθ' ὅτι ἂν ἐπαγγέλ-
λωσιν Ἀθηναῖοι, τρόπῳ ὁποίῳ ἂν δύνωνται ἰσχυροτάτῳ κατὰ
τὸ δυνατόν· ἢν δὲ δῃώσαντες οἴχωνται, πολεμίαν εἶναι ταύτην
τὴν πόλιν Ἀργείοις καὶ Μαντινεῦσι καὶ Ἠλείοις καὶ Ἀθη-
ναίοις καὶ κακῶς πάσχειν ὑπὸ ἁπασῶν τῶν πόλεων τούτων·
καταλύειν δὲ μὴ ἐξεῖναι τὸν πόλεμον πρὸς ταύτην τὴν πόλιν
[5.47.4]   μηδεμιᾷ τῶν πόλεων, ἢν μὴ ἁπάσαις δοκῇ. βοηθεῖν δὲ καὶ
Ἀθηναίους ἐς Ἄργος καὶ Μαντίνειαν καὶ Ἦλιν, ἢν πολέμιοι
ἴωσιν ἐπὶ τὴν γῆν τὴν Ἀργείων ἢ τὴν Μαντινέων ἢ τὴν
Ἠλείων, καθ' ὅτι ἂν ἐπαγγέλλωσιν αἱ πόλεις αὗται, τρόπῳ
ὁποίῳ ἂν δύνωνται ἰσχυροτάτῳ κατὰ τὸ δυνατόν· ἢν δὲ
δῃώσαντες οἴχωνται, πολεμίαν εἶναι ταύτην τὴν πόλιν Ἀθη-
ναίοις καὶ Ἀργείοις καὶ Μαντινεῦσι καὶ Ἠλείοις καὶ κακῶς
πάσχειν ὑπὸ ἁπασῶν τούτων τῶν πόλεων· καταλύειν δὲ μὴ
ἐξεῖναι τὸν πόλεμον πρὸς ταύτην τὴν πόλιν <μηδεμιᾷ τῶν
[5.47.5]   πόλεων>, ἢν μὴ ἁπάσαις δοκῇ [ταῖς πόλεσιν]. ὅπλα δὲ μὴ
ἐᾶν ἔχοντας διιέναι ἐπὶ πολέμῳ διὰ τῆς γῆς τῆς σφετέρας
αὐτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὧν ἄρχουσιν ἕκαστοι, μηδὲ κατὰ
θάλασσαν, ἢν μὴ ψηφισαμένων τῶν πόλεων ἁπασῶν τὴν
δίοδον εἶναι, Ἀθηναίων καὶ Ἀργείων καὶ Μαντινέων καὶ
[5.47.6]   Ἠλείων. τοῖς δὲ βοηθοῦσιν ἡ πόλις ἡ πέμπουσα παρεχέτω
μέχρι μὲν τριάκοντα ἡμερῶν σῖτον, ἐπὴν ἔλθωσιν ἐς τὴν
πόλιν τὴν ἐπαγγείλασαν βοηθεῖν, καὶ ἀπιοῦσι κατὰ ταὐτά·
ἢν δὲ πλέονα βούληται χρόνον τῇ στρατιᾷ χρῆσθαι, ἡ πόλις
ἡ μεταπεμψαμένη διδότω σῖτον, τῷ μὲν ὁπλίτῃ καὶ ψιλῷ καὶ
τοξότῃ τρεῖς ὀβολοὺς Αἰγιναίους τῆς ἡμέρας ἑκάστης, τῷ δ'
[5.47.7]   ἱππεῖ δραχμὴν Αἰγιναίαν. ἡ δὲ πόλις ἡ μεταπεμψαμένη
<τῇ στρατιᾷ> τὴν ἡγεμονίαν ἐχέτω, ὅταν ἐν τῇ αὑτῆς ὁ
[5.47.7.3]   πόλεμος ᾖ· ἢν δέ ποι δόξῃ <ἁπάσαις> ταῖς πόλεσι κοινῇ
στρατεύεσθαι, τὸ ἴσον τῆς ἡγεμονίας μετεῖναι ἁπάσαις ταῖς
[5.47.8]   πόλεσιν. ὀμόσαι δὲ τὰς σπονδὰς Ἀθηναίους μὲν ὑπέρ τε
σφῶν αὐτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων, Ἀργεῖοι δὲ καὶ Μαντινῆς
καὶ Ἠλεῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι τούτων κατὰ πόλεις ὀμνύντων.
ὀμνύντων δὲ τὸν ἐπιχώριον ὅρκον ἕκαστοι τὸν μέγιστον κατὰ
ἱερῶν τελείων. ὁ δὲ ὅρκος ἔστω ὅδε· "ἐμμενῶ τῇ ξυμμαχίᾳ
κατὰ τὰ ξυγκείμενα δικαίως καὶ ἀβλαβῶς καὶ ἀδόλως, καὶ οὐ
[5.47.9]   παραβήσομαι τέχνῃ οὐδὲ μηχανῇ οὐδεμιᾷ." ὀμνύντων δὲ
Ἀθήνησι μὲν ἡ βουλὴ καὶ αἱ ἔνδημοι ἀρχαί, ἐξορκούντων
δὲ οἱ πρυτάνεις· ἐν Ἄργει δὲ ἡ βουλὴ καὶ οἱ ὀγδοήκοντα καὶ
οἱ ἀρτῦναι, ἐξορκούντων δὲ οἱ ὀγδοήκοντα· ἐν δὲ Μαντινείᾳ
οἱ δημιουργοὶ καὶ ἡ βουλὴ καὶ αἱ ἄλλαι ἀρχαί, ἐξορκούντων
δὲ οἱ θεωροὶ καὶ οἱ πολέμαρχοι· ἐν δὲ Ἤλιδι οἱ δημιουργοὶ
καὶ οἱ τὰ τέλη ἔχοντες καὶ οἱ ἑξακόσιοι, ἐξορκούντων δὲ οἱ
[5.47.10]   δημιουργοὶ καὶ οἱ θεσμοφύλακες. ἀνανεοῦσθαι δὲ τοὺς ὅρκους
Ἀθηναίους μὲν ἰόντας ἐς Ἦλιν καὶ ἐς Μαντίνειαν καὶ ἐς
Ἄργος τριάκοντα ἡμέραις πρὸ Ὀλυμπίων, Ἀργείους δὲ καὶ
Ἠλείους καὶ Μαντινέας ἰόντας Ἀθήναζε δέκα ἡμέραις πρὸ
[5.47.11]   Παναθηναίων τῶν μεγάλων. τὰς δὲ ξυνθήκας τὰς περὶ τῶν
σπονδῶν καὶ τῶν ὅρκων καὶ τῆς ξυμμαχίας ἀναγράψαι ἐν
στήλῃ λιθίνῃ Ἀθηναίους μὲν ἐν πόλει, Ἀργείους δὲ ἐν ἀγορᾷ
ἐν τοῦ Ἀπόλλωνος τῷ ἱερῷ, Μαντινέας δὲ ἐν τοῦ Διὸς τῷ
ἱερῷ ἐν τῇ ἀγορᾷ· καταθέντων δὲ καὶ Ὀλυμπίασι στήλην
[5.47.12]   χαλκῆν κοινῇ Ὀλυμπίοις τοῖς νυνί. ἐὰν δέ τι δοκῇ ἄμεινον
εἶναι ταῖς πόλεσι ταύταις προσθεῖναι πρὸς τοῖς ξυγκειμένοις,
ὅτι [δ'] ἂν δόξῃ ταῖς πόλεσιν ἁπάσαις κοινῇ βουλευομέναις,
τοῦτο κύριον εἶναι.‘
[5.48.1]      Αἱ μὲν σπονδαὶ καὶ ἡ ξυμμαχία οὕτως ἐγένοντο, καὶ αἱ
τῶν Λακεδαιμονίων καὶ Ἀθηναίων οὐκ ἀπείρηντο τούτου ἕνεκα
[5.48.2]   οὐδ' ὑφ' ἑτέρων. Κορίνθιοι δὲ Ἀργείων ὄντες ξύμμαχοι οὐκ
ἐσῆλθον ἐς αὐτάς, ἀλλὰ καὶ γενομένης πρὸ τούτου Ἠλείοις
καὶ Ἀργείοις καὶ Μαντινεῦσι ξυμμαχίας, τοῖς αὐτοῖς πολεμεῖν
καὶ εἰρήνην ἄγειν, οὐ ξυνώμοσαν, ἀρκεῖν δ' ἔφασαν σφίσι
τὴν πρώτην γενομένην ἐπιμαχίαν, ἀλλήλοις βοηθεῖν, ξυνεπι-
[5.48.3]   στρατεύειν δὲ μηδενί. οἱ μὲν Κορίνθιοι οὕτως ἀπέστησαν
τῶν ξυμμάχων καὶ πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους πάλιν τὴν
γνώμην εἶχον.
[5.49.1]      Ὀλύμπια δ' ἐγένετο τοῦ θέρους τούτου, οἷς Ἀνδροσθένης
Ἀρκὰς παγκράτιον τὸ πρῶτον ἐνίκα· καὶ Λακεδαιμόνιοι τοῦ
ἱεροῦ ὑπὸ Ἠλείων εἴρχθησαν ὥστε μὴ θύειν μηδ' ἀγωνί-
ζεσθαι, οὐκ ἐκτίνοντες τὴν δίκην αὐτοῖς ἣν ἐν τῷ Ὀλυμ-
πιακῷ νόμῳ Ἠλεῖοι κατεδικάσαντο αὐτῶν φάσκοντες <ἐς>
σφᾶς ἐπὶ Φύρκον τε τεῖχος ὅπλα ἐπενεγκεῖν καὶ ἐς Λέπρεον
αὐτῶν ὁπλίτας ἐν ταῖς Ὀλυμπιακαῖς σπονδαῖς ἐσπέμψαι.
ἡ δὲ καταδίκη δισχίλιαι μναῖ ἦσαν, κατὰ τὸν ὁπλίτην
[5.49.2]   ἕκαστον δύο μναῖ, ὥσπερ ὁ νόμος ἔχει. Λακεδαιμόνιοι
δὲ πρέσβεις πέμψαντες ἀντέλεγον μὴ δικαίως σφῶν κατα-
δεδικάσθαι, λέγοντες μὴ ἐπηγγέλθαι πω ἐς Λακεδαίμονα
[5.49.3]   τὰς σπονδάς, ὅτ' ἐσέπεμψαν τοὺς ὁπλίτας. Ἠλεῖοι δὲ τὴν
παρ' αὐτοῖς ἐκεχειρίαν ἤδη ἔφασαν εἶναι (πρώτοις γὰρ
σφίσιν αὐτοῖς ἐπαγγέλλουσιν), καὶ ἡσυχαζόντων σφῶν καὶ
οὐ προσδεχομένων ὡς ἐν σπονδαῖς, αὐτοὺς λαθεῖν ἀδική-
[5.49.4]   σαντας. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ὑπελάμβανον οὐ χρεὼν εἶναι
αὐτοὺς ἐπαγγεῖλαι ἔτι ἐς Λακεδαίμονα, εἰ ἀδικεῖν γε ἤδη
ἐνόμιζον αὐτούς, ἀλλ' οὐχ ὡς νομίζοντας τοῦτο δρᾶσαι, καὶ
[5.49.5]   ὅπλα οὐδαμόσε ἔτι αὐτοῖς ἐπενεγκεῖν. Ἠλεῖοι δὲ τοῦ αὐτοῦ
λόγου εἴχοντο, ὡς μὲν οὐκ ἀδικοῦσι μὴ ἂν πεισθῆναι, εἰ
δὲ βούλονται σφίσι Λέπρεον ἀποδοῦναι, τό τε αὑτῶν μέρος
ἀφιέναι τοῦ ἀργυρίου, καὶ ὃ τῷ θεῷ γίγνεται αὐτοὶ ὑπὲρ
[5.50.1]   ἐκείνων ἐκτίσειν. ὡς δ' οὐκ ἐσήκουον, αὖθις τάδε ἠξίουν,
Λέπρεον μὲν μὴ ἀποδοῦναι, εἰ μὴ βούλονται, ἀναβάντας δὲ
ἐπὶ τὸν βωμὸν τοῦ Διὸς τοῦ Ὀλυμπίου, ἐπειδὴ προθυμοῦνται
χρῆσθαι τῷ ἱερῷ, ἐπομόσαι ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων ἦ μὴν
[5.50.2]   ἀποδώσειν ὕστερον τὴν καταδίκην. ὡς δὲ οὐδὲ ταῦτα ἤθελον,
Λακεδαιμόνιοι μὲν εἴργοντο τοῦ ἱεροῦ [θυσίας καὶ ἀγώνων]
καὶ οἴκοι ἔθυον, οἱ δὲ ἄλλοι Ἕλληνες ἐθεώρουν πλὴν Λε-
[5.50.3]   πρεατῶν. ὅμως δὲ οἱ Ἠλεῖοι δεδιότες μὴ βίᾳ θύσωσι,
ξὺν ὅπλοις τῶν νεωτέρων φυλακὴν εἶχον· ἦλθον δὲ αὐτοῖς
καὶ Ἀργεῖοι καὶ Μαντινῆς, χίλιοι ἑκατέρων, καὶ Ἀθηναίων
[5.50.4]   ἱππῆς, οἳ ἐν Ἁρπίνῃ ὑπέμενον τὴν ἑορτήν. δέος δ' ἐγένετο
τῇ πανηγύρει μέγα μὴ ξὺν ὅπλοις ἔλθωσιν οἱ Λακεδαιμόνιοι,
ἄλλως τε καὶ ἐπειδὴ καὶ Λίχας ὁ Ἀρκεσιλάου Λακεδαι-
μόνιος ἐν τῷ ἀγῶνι ὑπὸ τῶν ῥαβδούχων πληγὰς ἔλαβεν,
ὅτι νικῶντος τοῦ ἑαυτοῦ ζεύγους καὶ ἀνακηρυχθέντος Βοιωτῶν
δημοσίου κατὰ τὴν οὐκ ἐξουσίαν τῆς ἀγωνίσεως προελθὼν
ἐς τὸν ἀγῶνα ἀνέδησε τὸν ἡνίοχον, βουλόμενος δηλῶσαι
ὅτι ἑαυτοῦ ἦν τὸ ἅρμα· ὥστε πολλῷ δὴ μᾶλλον ἐπεφόβηντο
πάντες καὶ ἐδόκει τι νέον ἔσεσθαι. οἱ μέντοι Λακεδαιμόνιοι
ἡσύχασάν τε καὶ ἡ ἑορτὴ αὐτοῖς οὕτω διῆλθεν.
[5.50.5]      Ἐς δὲ Κόρινθον μετὰ τὰ Ὀλύμπια Ἀργεῖοί τε καὶ οἱ
ξύμμαχοι ἀφίκοντο δεησόμενοι αὐτῶν παρὰ σφᾶς ἐλθεῖν.
καὶ Λακεδαιμονίων πρέσβεις ἔτυχον παρόντες, καὶ πολλῶν
λόγων γενομένων τέλος οὐδὲν ἐπράχθη, ἀλλὰ σεισμοῦ
γενομένου διελύθησαν ἕκαστοι ἐπ' οἴκου. καὶ τὸ θέρος
ἐτελεύτα.
[5.51.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Ἡρακλεώταις τοῖς ἐν
Τραχῖνι μάχη ἐγένετο πρὸς Αἰνιᾶνας καὶ Δόλοπας καὶ
[5.51.2]   Μηλιᾶς καὶ Θεσσαλῶν τινάς. προσοικοῦντα γὰρ τὰ ἔθνη
ταῦτα τῇ πόλει πολέμια ἦν· οὐ γὰρ ἐπ' ἄλλῃ τινὶ γῇ ἢ τῇ
τούτων τὸ χωρίον ἐτειχίσθη. καὶ εὐθύς τε καθισταμένῃ
τῇ πόλει ἠναντιοῦντο ἐς ὅσον ἐδύναντο φθείροντες καὶ τότε
τῇ μάχῃ ἐνίκησαν τοὺς Ἡρακλεώτας, καὶ Ξενάρης ὁ Κνίδιος
Λακεδαιμόνιος ἄρχων αὐτῶν ἀπέθανε, διεφθάρησαν δὲ καὶ
ἄλλοι τῶν Ἡρακλεωτῶν. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ δω-
δέκατον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα.
[5.52.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς ἀρχομένου τὴν Ἡρά-
κλειαν, ὡς μετὰ τὴν μάχην κακῶς ἐφθείρετο, Βοιωτοὶ παρέ-
λαβον, καὶ Ἀγησιππίδαν τὸν Λακεδαιμόνιον ὡς οὐ καλῶς
ἄρχοντα ἐξέπεμψαν. δείσαντες δὲ παρέλαβον τὸ χωρίον
μὴ Λακεδαιμονίων τὰ κατὰ Πελοπόννησον θορυβουμένων
Ἀθηναῖοι λάβωσιν· Λακεδαιμόνιοι μέντοι ὠργίζοντο αὐτοῖς.
[5.52.2]   Καὶ τοῦ αὐτοῦ θέρους Ἀλκιβιάδης ὁ Κλεινίου στρατηγὸς
ὢν Ἀθηναίων, Ἀργείων καὶ τῶν ξυμμάχων ξυμπρασσόντων,
ἐλθὼν ἐς Πελοπόννησον μετ' ὀλίγων Ἀθηναίων ὁπλιτῶν
καὶ τοξοτῶν καὶ τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων παραλαβὼν τά τε
ἄλλα ξυγκαθίστη περὶ τὴν ξυμμαχίαν διαπορευόμενος Πε-
λοπόννησον τῇ στρατιᾷ, καὶ Πατρέας τε τείχη καθεῖναι
ἔπεισεν ἐς θάλασσαν καὶ αὐτὸς ἕτερον διενοεῖτο τειχίσαι
ἐπὶ τῷ Ῥίῳ τῷ Ἀχαϊκῷ. Κορίνθιοι δὲ καὶ Σικυώνιοι, καὶ
οἷς ἦν ἐν βλάβῃ τειχισθὲν βοηθήσαντες διεκώλυσαν.
[5.53.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους Ἐπιδαυρίοις καὶ Ἀργείοις πόλεμος
ἐγένετο, προφάσει μὲν περὶ τοῦ θύματος τοῦ Ἀπόλλωνος
τοῦ Πυθαέως, ὃ δέον ἀπαγαγεῖν οὐκ ἀπέπεμπον ὑπὲρ βοτα-
μίων Ἐπιδαύριοι (κυριώτατοι δὲ τοῦ ἱεροῦ ἦσαν Ἀργεῖοι)·
ἐδόκει δὲ καὶ ἄνευ τῆς αἰτίας τὴν Ἐπίδαυρον τῷ τε Ἀλκι-
βιάδῃ καὶ τοῖς Ἀργείοις προσλαβεῖν, ἢν δύνωνται, τῆς τε
Κορίνθου ἕνεκα ἡσυχίας καὶ ἐκ τῆς Αἰγίνης βραχυτέραν
ἔσεσθαι τὴν βοήθειαν ἢ Σκύλλαιον περιπλεῖν τοῖς Ἀθηναίοις.
παρεσκευάζοντο οὖν οἱ Ἀργεῖοι ὡς αὐτοὶ ἐς τὴν Ἐπίδαυρον
διὰ τοῦ θύματος τὴν ἔσπραξιν ἐσβαλοῦντες.
[5.54.1]      Ἐξεστράτευσαν δὲ καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι κατὰ τοὺς αὐτοὺς
χρόνους πανδημεὶ ἐς Λεῦκτρα τῆς ἑαυτῶν μεθορίας πρὸς τὸ
Λύκαιον, Ἄγιδος τοῦ Ἀρχιδάμου βασιλέως ἡγουμένου· ᾔδει
δὲ οὐδεὶς ὅποι στρατεύουσιν, οὐδὲ αἱ πόλεις ἐξ ὧν ἐπέμφθη-
[5.54.2]   σαν. ὡς δ' αὐτοῖς τὰ διαβατήρια θυομένοις οὐ προυχώρει,
αὐτοί τε ἀπῆλθον ἐπ' οἴκου καὶ τοῖς ξυμμάχοις περιήγγειλαν
μετὰ τὸν μέλλοντα (Καρνεῖος δ' ἦν μήν, ἱερομηνία Δωριεῦσι)
[5.54.3]   παρασκευάζεσθαι ὡς στρατευσομένους. Ἀργεῖοι δ' ἀναχω-
ρησάντων αὐτῶν τοῦ πρὸ τοῦ Καρνείου μηνὸς ἐξελθόντες
τετράδι φθίνοντος, καὶ ἄγοντες τὴν ἡμέραν ταύτην πάντα
τὸν χρόνον, ἐσέβαλον ἐς τὴν Ἐπιδαυρίαν καὶ ἐδῄουν.
[5.54.4]   Ἐπιδαύριοι δὲ τοὺς ξυμμάχους ἐπεκαλοῦντο· ὧν τινὲς οἱ
μὲν τὸν μῆνα προυφασίσαντο, οἱ δὲ καὶ ἐς μεθορίαν τῆς
[5.55.1]   Ἐπιδαυρίας ἐλθόντες ἡσύχαζον. καὶ καθ' ὃν χρόνον ἐν τῇ
Ἐπιδαύρῳ οἱ Ἀργεῖοι ἦσαν, ἐς Μαντίνειαν πρεσβεῖαι ἀπὸ
τῶν πόλεων ξυνῆλθον, Ἀθηναίων παρακαλεσάντων. καὶ
γιγνομένων λόγων Εὐφαμίδας ὁ Κορίνθιος οὐκ ἔφη τοὺς
λόγους τοῖς ἔργοις ὁμολογεῖν· σφεῖς μὲν γὰρ περὶ εἰρήνης
ξυγκαθῆσθαι, τοὺς δ' Ἐπιδαυρίους καὶ τοὺς ξυμμάχους καὶ
τοὺς Ἀργείους μεθ' ὅπλων ἀντιτετάχθαι· διαλῦσαι οὖν
πρῶτον χρῆναι ἀφ' ἑκατέρων ἐλθόντας τὰ στρατόπεδα, καὶ
[5.55.2]   οὕτω πάλιν λέγειν περὶ τῆς εἰρήνης. καὶ πεισθέντες ᾤχοντο
καὶ τοὺς Ἀργείους ἀπήγαγον ἐκ τῆς Ἐπιδαυρίας. ὕστερον
δὲ ἐς τὸ αὐτὸ ξυνελθόντες οὐδ' ὣς ἐδυνήθησαν ξυμβῆναι,
ἀλλ' οἱ Ἀργεῖοι πάλιν ἐς τὴν Ἐπιδαυρίαν ἐσέβαλον καὶ
[5.55.3]   ἐδῄουν. ἐξεστράτευσαν δὲ καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐς Καρύας,
καὶ ὡς οὐδ' ἐνταῦθα τὰ διαβατήρια αὐτοῖς ἐγένετο, ἐπανε-
[5.55.4]   χώρησαν. Ἀργεῖοι δὲ τεμόντες τῆς Ἐπιδαυρίας ὡς τὸ
τρίτον μέρος ἀπῆλθον ἐπ' οἴκου. καὶ Ἀθηναίων αὐτοῖς
χίλιοι ἐβοήθησαν ὁπλῖται καὶ Ἀλκιβιάδης στρατηγός·
πυθόμενος δὲ τοὺς Λακεδαιμονίους ἐξεστρατεῦσθαι, καὶ ὡς
οὐδὲν ἔτι αὐτῶν ἔδει, ἀπῆλθεν. καὶ τὸ θέρος οὕτω διῆλθεν.
[5.56.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Λακεδαιμόνιοι λαθόντες
Ἀθηναίους φρουρούς τε τριακοσίους καὶ Ἀγησιππίδαν ἄρ-
[5.56.2]   χοντα κατὰ θάλασσαν ἐς Ἐπίδαυρον ἐσέπεμψαν. Ἀργεῖοι
δ' ἐλθόντες παρ' Ἀθηναίους ἐπεκάλουν ὅτι γεγραμμένον ἐν
ταῖς σπονδαῖς διὰ τῆς ἑαυτῶν ἑκάστους μὴ ἐᾶν πολεμίους
διιέναι ἐάσειαν κατὰ θάλασσαν παραπλεῦσαι· καὶ εἰ μὴ
κἀκεῖνοι ἐς Πύλον κομιοῦσιν ἐπὶ Λακεδαιμονίους τοὺς Μεσ-
[5.56.3]   σηνίους καὶ Εἵλωτας, ἀδικήσεσθαι αὐτοί. Ἀθηναῖοι δὲ
Ἀλκιβιάδου πείσαντος τῇ μὲν Λακωνικῇ στήλῃ ὑπέγραψαν
ὅτι οὐκ ἐνέμειναν οἱ Λακεδαιμόνιοι τοῖς ὅρκοις, ἐς δὲ Πύλον
ἐκόμισαν τοὺς ἐκ Κρανίων Εἵλωτας λῄζεσθαι, τὰ δ' ἄλλα
[5.56.4]   ἡσύχαζον. τὸν δὲ χειμῶνα τοῦτον πολεμούντων Ἀργείων
καὶ Ἐπιδαυρίων μάχη μὲν οὐδεμία ἐγένετο ἐκ παρασκευῆς,
ἐνέδραι δὲ καὶ καταδρομαί, ἐν αἷς ὡς τύχοιεν ἑκατέρων τινὲς
[5.56.5]   διεφθείροντο. καὶ τελευτῶντος τοῦ χειμῶνος πρὸς ἔαρ ἤδη
κλίμακας ἔχοντες οἱ Ἀργεῖοι ἦλθον ἐπὶ τὴν Ἐπίδαυρον, ὡς
ἐρήμου οὔσης διὰ τὸν πόλεμον βίᾳ αἱρήσοντες· καὶ ἄπρακτοι
ἀπῆλθον. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ τρίτον καὶ δέκατον
ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα.
[5.57.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους μεσοῦντος Λακεδαιμόνιοι,
ὡς αὐτοῖς οἵ τε Ἐπιδαύριοι ξύμμαχοι ὄντες ἐταλαιπώρουν
καὶ τἆλλα ἐν τῇ Πελοποννήσῳ τὰ μὲν ἀφειστήκει, τὰ δ' οὐ
καλῶς εἶχε, νομίσαντες, εἰ μὴ προκαταλήψονται ἐν τάχει,
ἐπὶ πλέον χωρήσεσθαι αὐτά, ἐστράτευον αὐτοὶ καὶ οἱ Εἵλωτες
πανδημεὶ ἐπ' Ἄργος· ἡγεῖτο δὲ Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακε-
[5.57.2]   δαιμονίων βασιλεύς. ξυνεστράτευον δ' αὐτοῖς Τεγεᾶταί
τε καὶ ὅσοι ἄλλοι Ἀρκάδων Λακεδαιμονίοις ξύμμαχοι ἦσαν.
οἱ δ' ἐκ τῆς ἄλλης Πελοποννήσου ξύμμαχοι καὶ οἱ ἔξωθεν
ἐς Φλειοῦντα ξυνελέγοντο, Βοιωτοὶ μὲν πεντακισχίλιοι ὁπλῖται
καὶ τοσοῦτοι ψιλοὶ καὶ ἱππῆς πεντακόσιοι καὶ ἅμιπποι ἴσοι,
Κορίνθιοι δὲ δισχίλιοι ὁπλῖται, οἱ δ' ἄλλοι ὡς ἕκαστοι,
Φλειάσιοι δὲ πανστρατιᾷ, ὅτι ἐν τῇ ἐκείνων ἦν τὸ στρά-
τευμα.
[5.58.1]      Ἀργεῖοι δὲ προαισθόμενοι τό τε πρῶτον τὴν παρασκευὴν
τῶν Λακεδαιμονίων καὶ ἐπειδὴ ἐς τὸν Φλειοῦντα βουλό-
μενοι τοῖς ἄλλοις προσμεῖξαι ἐχώρουν, τότε δὴ ἐξεστρά-
τευσαν καὶ αὐτοί· ἐβοήθησαν δ' αὐτοῖς καὶ Μαντινῆς, ἔχοντες
τοὺς σφετέρους ξυμμάχους, καὶ Ἠλείων τρισχίλιοι ὁπλῖται.
[5.58.2]   καὶ προϊόντες ἀπαντῶσι τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐν Μεθυδρίῳ
τῆς Ἀρκαδίας. καὶ καταλαμβάνουσιν ἑκάτεροι λόφον· καὶ
οἱ μὲν Ἀργεῖοι ὡς μεμονωμένοις τοῖς Λακεδαιμονίοις παρε-
σκευάζοντο μάχεσθαι, ὁ δὲ Ἆγις τῆς νυκτὸς ἀναστήσας τὸν
στρατὸν καὶ λαθὼν ἐπορεύετο ἐς Φλειοῦντα παρὰ τοὺς
[5.58.3]   ἄλλους ξυμμάχους. καὶ οἱ Ἀργεῖοι αἰσθόμενοι ἅμα ἕῳ
ἐχώρουν, πρῶτον μὲν ἐς Ἄργος, ἔπειτα δὲ ᾗ προσεδέχοντο
τοὺς Λακεδαιμονίους μετὰ τῶν ξυμμάχων καταβήσεσθαι,
[5.58.4]   τὴν κατὰ Νεμέαν ὁδόν. Ἆγις δὲ ταύτην μὲν ἣν προσεδέ-
χοντο οὐκ ἐτράπετο, παραγγείλας δὲ τοῖς Λακεδαιμονίοις
καὶ Ἀρκάσι καὶ Ἐπιδαυρίοις ἄλλην ἐχώρησε χαλεπὴν καὶ
κατέβη ἐς τὸ Ἀργείων πεδίον· καὶ Κορίνθιοι καὶ Πελληνῆς
καὶ Φλειάσιοι ὄρθιον ἑτέραν ἐπορεύοντο· τοῖς δὲ Βοιωτοῖς
καὶ Μεγαρεῦσι καὶ Σικυωνίοις εἴρητο τὴν ἐπὶ Νεμέας ὁδὸν
καταβαίνειν, ᾗ οἱ Ἀργεῖοι ἐκάθηντο, ὅπως, εἰ οἱ Ἀργεῖοι
ἐπὶ σφᾶς ἰόντες ἐς τὸ πεδίον βοηθοῖεν, ἐφεπόμενοι τοῖς
[5.58.5]   ἵπποις χρῷντο. καὶ ὁ μὲν οὕτω διατάξας καὶ ἐσβαλὼν ἐς
[5.59.1]   τὸ πεδίον ἐδῄου Σάμινθόν τε καὶ ἄλλα· οἱ δὲ Ἀργεῖοι
γνόντες ἐβοήθουν ἡμέρας ἤδη ἐκ τῆς Νεμέας, καὶ περιτυ-
χόντες τῷ Φλειασίων καὶ Κορινθίων στρατοπέδῳ τῶν μὲν
Φλειασίων ὀλίγους ἀπέκτειναν, ὑπὸ δὲ τῶν Κορινθίων αὐτοὶ
[5.59.2]   οὐ πολλῷ πλείους διεφθάρησαν. καὶ οἱ Βοιωτοὶ καὶ οἱ
Μεγαρῆς καὶ οἱ Σικυώνιοι ἐχώρουν, ὥσπερ εἴρητο αὐτοῖς,
ἐπὶ τῆς Νεμέας, καὶ τοὺς Ἀργείους οὐκέτι κατέλαβον, ἀλλὰ
καταβάντες, ὡς ἑώρων τὰ ἑαυτῶν δῃούμενα, ἐς μάχην παρε-
τάσσοντο. ἀντιπαρεσκευάζοντο δὲ καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι.
[5.59.3]   ἐν μέσῳ δὲ ἀπειλημμένοι ἦσαν οἱ Ἀργεῖοι· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ
πεδίου οἱ Λακεδαιμόνιοι εἶργον τῆς πόλεως καὶ οἱ μετ'
αὐτῶν, καθύπερθεν δὲ Κορίνθιοι καὶ Φλειάσιοι καὶ Πελ-
ληνῆς, τὸ δὲ πρὸς Νεμέας Βοιωτοὶ καὶ Σικυώνιοι καὶ
Μεγαρῆς. ἵπποι δὲ αὐτοῖς οὐ παρῆσαν· οὐ γάρ πω οἱ
Ἀθηναῖοι μόνοι τῶν ξυμμάχων ἧκον.
[5.59.4]      Τὸ μὲν οὖν πλῆθος τῶν Ἀργείων καὶ τῶν ξυμμάχων
οὐχ οὕτω δεινὸν τὸ παρὸν ἐνόμιζον, ἀλλ' ἐν καλῷ ἐδόκει
ἡ μάχη ἔσεσθαι, καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους ἀπειληφέναι ἐν
[5.59.5]   τῇ αὐτῶν τε καὶ πρὸς τῇ πόλει. τῶν δὲ Ἀργείων δύο
ἄνδρες, Θράσυλός τε τῶν πέντε στρατηγῶν εἷς ὢν καὶ
Ἀλκίφρων πρόξενος Λακεδαιμονίων, ἤδη τῶν στρατοπέδων
ὅσον οὐ ξυνιόντων προσελθόντε Ἄγιδι διελεγέσθην μὴ
ποιεῖν μάχην· ἑτοίμους γὰρ εἶναι Ἀργείους δίκας δοῦναι
καὶ δέξασθαι ἴσας καὶ ὁμοίας, εἴ τι ἐπικαλοῦσιν Ἀργείοις
Λακεδαιμόνιοι, καὶ τὸ λοιπὸν εἰρήνην ἄγειν σπονδὰς ποιη-
[5.60.1]   σαμένους. καὶ οἱ μὲν ταῦτα εἰπόντες τῶν Ἀργείων ἀφ'
ἑαυτῶν καὶ οὐ τοῦ πλήθους κελεύσαντος εἶπον· καὶ ὁ Ἆγις
δεξάμενος τοὺς λόγους αὐτός, καὶ οὐ μετὰ τῶν πλεόνων
οὐδὲ αὐτὸς βουλευσάμενος ἀλλ' ἢ ἑνὶ ἀνδρὶ κοινώσας τῶν
ἐν τέλει ξυστρατευομένων, σπένδεται τέσσαρας μῆνας, ἐν
οἷς ἔδει ἐπιτελέσαι αὐτοὺς τὰ ῥηθέντα. καὶ ἀπήγαγε τὸν
[5.60.2]   στρατὸν εὐθύς, οὐδενὶ φράσας τῶν ἄλλων ξυμμάχων. οἱ
δὲ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι εἵποντο μὲν ὡς ἡγεῖτο
διὰ τὸν νόμον, ἐν αἰτίᾳ δ' εἶχον κατ' ἀλλήλους πολλῇ τὸν
Ἆγιν, νομίζοντες ἐν καλῷ παρατυχὸν σφίσι ξυμβαλεῖν καὶ
[5.60.2.5]   πανταχόθεν αὐτῶν ἀποκεκλῃμένων καὶ ὑπὸ ἱππέων καὶ
πεζῶν οὐδὲν δράσαντες ἄξιον τῆς παρασκευῆς ἀπιέναι.
[5.60.3]   στρατόπεδον γὰρ δὴ τοῦτο κάλλιστον Ἑλληνικὸν τῶν μέχρι
τοῦδε ξυνῆλθεν· ὤφθη δὲ μάλιστα ἕως ἔτι ἦν ἁθρόον ἐν
Νεμέᾳ, ἐν ᾧ Λακεδαιμόνιοί τε πανστρατιᾷ ἦσαν καὶ Ἀρ-
κάδες καὶ Βοιωτοὶ καὶ Κορίνθιοι καὶ Σικυώνιοι καὶ Πελληνῆς
καὶ Φλειάσιοι καὶ Μεγαρῆς, καὶ οὗτοι πάντες λογάδες ἀφ'
ἑκάστων, ἀξιόμαχοι δοκοῦντες εἶναι οὐ τῇ Ἀργείων μόνον
[5.60.4]   ξυμμαχίᾳ ἀλλὰ κἂν ἄλλῃ ἔτι προσγενομένῃ. τὸ μὲν οὖν
στρατόπεδον οὕτως ἐν αἰτίᾳ ἔχοντες τὸν Ἆγιν ἀνεχώρουν
[5.60.5]   τε καὶ διελύθησαν ἐπ' οἴκου ἕκαστοι, Ἀργεῖοι δὲ καὶ αὐτοὶ
ἔτι ἐν πολλῷ πλέονι αἰτίᾳ εἶχον τοὺς σπεισαμένους ἄνευ
τοῦ πλήθους, νομίζοντες κἀκεῖνοι μὴ ἂν σφίσι ποτὲ κάλλιον
παρασχὸν Λακεδαιμονίους διαπεφευγέναι· πρός τε γὰρ τῇ
σφετέρᾳ πόλει καὶ μετὰ πολλῶν καὶ ἀγαθῶν ξυμμάχων τὸν
[5.60.6]   ἀγῶνα ἂν γίγνεσθαι. τόν τε Θράσυλον ἀναχωρήσαντες ἐν
τῷ Χαράδρῳ, οὗπερ τὰς ἀπὸ στρατείας δίκας πρὶν ἐσιέναι
κρίνουσιν, ἤρξαντο λεύειν. ὁ δὲ καταφυγὼν ἐπὶ τὸν βωμὸν
περιγίγνεται· τὰ μέντοι χρήματα ἐδήμευσαν αὐτοῦ.
[5.61.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο Ἀθηναίων βοηθησάντων χιλίων ὁπλιτῶν
καὶ τριακοσίων ἱππέων, ὧν ἐστρατήγουν Λάχης καὶ Νικό-
στρατος, οἱ Ἀργεῖοι (ὅμως γὰρ τὰς σπονδὰς ὤκνουν λῦσαι
πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους) ἀπιέναι ἐκέλευον αὐτοὺς καὶ πρὸς
τὸν δῆμον οὐ προσῆγον βουλομένους χρηματίσαι, πρὶν δὴ
Μαντινῆς καὶ Ἠλεῖοι (ἔτι γὰρ παρῆσαν) κατηνάγκασαν
[5.61.2]   δεόμενοι. καὶ ἔλεγον οἱ Ἀθηναῖοι Ἀλκιβιάδου πρεσβευτοῦ
παρόντος ἔν τε τοῖς Ἀργείοις καὶ ξυμμάχοις ταῦτα, ὅτι οὐκ
ὀρθῶς αἱ σπονδαὶ ἄνευ τῶν ἄλλων ξυμμάχων καὶ γένοιντο,
καὶ νῦν (ἐν καιρῷ γὰρ παρεῖναι σφεῖς) ἅπτεσθαι χρῆναι τοῦ
[5.61.3]   πολέμου. καὶ πείσαντες ἐκ τῶν λόγων τοὺς ξυμμάχους
εὐθὺς ἐχώρουν ἐπὶ Ὀρχομενὸν τὸν Ἀρκαδικὸν πάντες πλὴν
Ἀργείων· οὗτοι δὲ ὅμως καὶ πεισθέντες ὑπελείποντο πρῶτον,
[5.61.4]   ἔπειτα δ' ὕστερον καὶ οὗτοι ἦλθον. καὶ προσκαθεζόμενοι
τὸν Ὀρχομενὸν πάντες ἐπολιόρκουν καὶ προσβολὰς ἐποιοῦντο,
βουλόμενοι ἄλλως τε προσγενέσθαι σφίσι καὶ ὅμηροι ἐκ
[5.61.5]   τῆς Ἀρκαδίας ἦσαν αὐτόθι ὑπὸ Λακεδαιμονίων κείμενοι. οἱ
δὲ Ὀρχομένιοι δείσαντες τήν τε τοῦ τείχους ἀσθένειαν καὶ
τοῦ στρατοῦ τὸ πλῆθος καί, ὡς οὐδεὶς αὐτοῖς ἐβοήθει, μὴ
προαπόλωνται, ξυνέβησαν ὥστε ξύμμαχοί τε εἶναι καὶ ὁμή-
ρους σφῶν τε αὐτῶν δοῦναι Μαντινεῦσι καὶ οὓς κατέθεντο
[5.62.1]   Λακεδαιμόνιοι παραδοῦναι. μετὰ δὲ τοῦτο ἔχοντες ἤδη τὸν
Ὀρχομενὸν ἐβουλεύοντο οἱ ξύμμαχοι ἐφ' ὅτι χρὴ πρῶτον
ἰέναι τῶν λοιπῶν. καὶ Ἠλεῖοι μὲν ἐπὶ Λέπρεον ἐκέλευον,
Μαντινῆς δὲ ἐπὶ Τεγέαν· καὶ προσέθεντο οἱ Ἀργεῖοι καὶ
[5.62.2]   Ἀθηναῖοι τοῖς Μαντινεῦσιν. καὶ οἱ μὲν Ἠλεῖοι ὀργισθέντες
ὅτι οὐκ ἐπὶ Λέπρεον ἐψηφίσαντο ἀνεχώρησαν ἐπ' οἴκου· οἱ
δὲ ἄλλοι ξύμμαχοι παρεσκευάζοντο ἐν τῇ Μαντινείᾳ ὡς ἐπὶ
Τεγέαν ἰόντες. καί τινες αὐτοῖς καὶ αὐτῶν τῶν ἐν τῇ
πόλει ἐνεδίδοσαν τὰ πράγματα.
[5.63.1]      Λακεδαιμόνιοι δὲ ἐπειδὴ ἀνεχώρησαν ἐξ Ἄργους τὰς
τετραμήνους σπονδὰς ποιησάμενοι, Ἆγιν ἐν μεγάλῃ αἰτίᾳ
εἶχον οὐ χειρωσάμενον σφίσιν Ἄργος, παρασχὸν καλῶς ὡς
οὔπω πρότερον αὐτοὶ ἐνόμιζον· ἁθρόους γὰρ τοσούτους ξυμ-
[5.63.2]   μάχους καὶ τοιούτους οὐ ῥᾴδιον εἶναι λαβεῖν. ἐπειδὴ δὲ
καὶ περὶ Ὀρχομενοῦ ἠγγέλλετο ἑαλωκέναι, πολλῷ δὴ μᾶλλον
ἐχαλέπαινον καὶ ἐβούλευον εὐθὺς ὑπ' ὀργῆς παρὰ τὸν τρόπον
τὸν ἑαυτῶν ὡς χρὴ τήν τε οἰκίαν αὐτοῦ κατασκάψαι καὶ
[5.63.3]   δέκα μυριάσι δραχμῶν ζημιῶσαι. ὁ δὲ παρῃτεῖτο μηδὲν
τούτων δρᾶν· ἔργῳ γὰρ ἀγαθῷ ῥύσεσθαι τὰς αἰτίας στρα-
[5.63.4]   τευσάμενος, ἢ τότε ποιεῖν αὐτοὺς ὅτι βούλονται. οἱ δὲ
τὴν μὲν ζημίαν καὶ τὴν κατασκαφὴν ἐπέσχον, νόμον δὲ
ἔθεντο ἐν τῷ παρόντι, ὃς οὔπω πρότερον ἐγένετο αὐτοῖς·
δέκα γὰρ ἄνδρας Σπαρτιατῶν προσείλοντο αὐτῷ ξυμβούλους,
ἄνευ ὧν μὴ κύριον εἶναι ἀπάγειν στρατιὰν ἐκ τῆς πόλεως.
[5.64.1]   Ἐν τούτῳ δ' ἀφικνεῖται αὐτοῖς ἀγγελία παρὰ τῶν ἐπιτη-
δείων ἐκ Τεγέας ὅτι, εἰ μὴ παρέσονται ἐν τάχει, ἀποστή-
σεται αὐτῶν Τεγέα πρὸς Ἀργείους καὶ τοὺς ξυμμάχους καὶ
[5.64.2]   ὅσον οὐκ ἀφέστηκεν. ἐνταῦθα δὴ βοήθεια τῶν Λακεδαι-
μονίων γίγνεται αὐτῶν τε καὶ τῶν Εἱλώτων πανδημεὶ ὀξεῖα
[5.64.3]   καὶ οἵα οὔπω πρότερον. ἐχώρουν δὲ ἐς Ὀρέσθειον τῆς
Μαιναλίας· καὶ τοῖς μὲν Ἀρκάδων σφετέροις οὖσι ξυμμά-
χοις προεῖπον ἁθροισθεῖσιν ἰέναι κατὰ πόδας αὐτῶν ἐς
Τεγέαν, αὐτοὶ δὲ μέχρι μὲν τοῦ Ὀρεσθείου πάντες ἐλθόντες,
ἐκεῖθεν δὲ τὸ ἕκτον μέρος σφῶν αὐτῶν ἀποπέμψαντες ἐπ'
οἴκου, ἐν ᾧ τὸ πρεσβύτερόν τε καὶ τὸ νεώτερον ἦν, ὥστε τὰ
οἴκοι φρουρεῖν, τῷ λοιπῷ στρατεύματι ἀφικνοῦνται ἐς
Τεγέαν. καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον οἱ ξύμμαχοι ἀπ' Ἀρκάδων
[5.64.4]   παρῆσαν. πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὴν Κόρινθον καὶ Βοιωτοὺς
καὶ Φωκέας καὶ Λοκρούς, βοηθεῖν κελεύοντες κατὰ τάχος
ἐς Μαντίνειαν. ἀλλὰ τοῖς μὲν ἐξ ὀλίγου τε ἐγίγνετο, καὶ
οὐ ῥᾴδιον ἦν μὴ ἁθρόοις καὶ ἀλλήλους περιμείνασι διελθεῖν
τὴν πολεμίαν (ξυνέκλῃε γὰρ διὰ μέσου), ὅμως δὲ ἠπείγοντο.
[5.64.5]   Λακεδαιμόνιοι δὲ ἀναλαβόντες τοὺς παρόντας Ἀρκάδων
ξυμμάχους ἐσέβαλον ἐς τὴν Μαντινικήν, καὶ στρατοπεδευ-
σάμενοι πρὸς τῷ Ἡρακλείῳ ἐδῄουν τὴν γῆν.
[5.65.1]      Οἱ δ' Ἀργεῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ὡς εἶδον αὐτούς, κατα-
λαβόντες χωρίον ἐρυμνὸν καὶ δυσπρόσοδον παρετάξαντο ὡς
[5.65.2]   ἐς μάχην. καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι εὐθὺς αὐτοῖς ἐπῇσαν· καὶ
μέχρι μὲν λίθου καὶ ἀκοντίου βολῆς ἐχώρησαν, ἔπειτα τῶν
πρεσβυτέρων τις Ἄγιδι ἐπεβόησεν, ὁρῶν πρὸς χωρίον καρ-
τερὸν ἰόντας σφᾶς, ὅτι διανοεῖται κακὸν κακῷ ἰᾶσθαι, δηλῶν
τῆς ἐξ Ἄργους ἐπαιτίου ἀναχωρήσεως τὴν παροῦσαν ἄκαιρον
[5.65.3]   προθυμίαν ἀνάληψιν βουλόμενον εἶναι. ὁ δέ, εἴτε καὶ διὰ
τὸ ἐπιβόημα εἴτε καὶ αὐτῷ ἄλλο τι ἢ κατὰ τὸ αὐτὸ δόξαν
ἐξαίφνης, πάλιν τὸ στράτευμα κατὰ τάχος πρὶν ξυμμεῖξαι
[5.65.4]   ἀπῆγεν. καὶ ἀφικόμενος πρὸς τὴν Τεγεᾶτιν τὸ ὕδωρ
ἐξέτρεπεν ἐς τὴν Μαντινικήν, περὶ οὗπερ ὡς τὰ πολλὰ
βλάπτοντος ὁποτέρωσε ἂν ἐσπίπτῃ Μαντινῆς καὶ Τεγεᾶται
πολεμοῦσιν. ἐβούλετο δὲ τοὺς ἀπὸ τοῦ λόφου βοηθοῦντας
ἐπὶ τὴν τοῦ ὕδατος ἐκτροπήν, ἐπειδὰν πύθωνται, καταβιβά-
σαι [τοὺς Ἀργείους καὶ τοὺς ξυμμάχους] καὶ ἐν τῷ ὁμαλῷ
[5.65.5]   τὴν μάχην ποιεῖσθαι. καὶ ὁ μὲν τὴν ἡμέραν ταύτην μείνας
αὐτοῦ περὶ τὸ ὕδωρ ἐξέτρεπεν· οἱ δ' Ἀργεῖοι καὶ οἱ ξύμ-
μαχοι τὸ μὲν πρῶτον καταπλαγέντες τῇ ἐξ ὀλίγου αἰφνιδίῳ
αὐτῶν ἀναχωρήσει οὐκ εἶχον ὅτι εἰκάσωσιν· εἶτα ἐπειδὴ
ἀναχωροῦντες ἐκεῖνοί τε ἀπέκρυψαν καὶ σφεῖς ἡσύχαζον καὶ
οὐκ ἐπηκολούθουν, ἐνταῦθα τοὺς ἑαυτῶν στρατηγοὺς αὖθις
ἐν αἰτίᾳ εἶχον τό τε πρότερον καλῶς ληφθέντας πρὸς Ἄργει
Λακεδαιμονίους ἀφεθῆναι καὶ νῦν ὅτι ἀποδιδράσκοντας οὐδεὶς
ἐπιδιώκει, ἀλλὰ καθ' ἡσυχίαν οἱ μὲν σῴζονται, σφεῖς δὲ
[5.65.6]   προδίδονται. οἱ δὲ στρατηγοὶ ἐθορυβήθησαν μὲν τὸ παραυ-
τίκα, ὕστερον δὲ ἀπάγουσιν αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ λόφου καὶ
προελθόντες ἐς τὸ ὁμαλὸν ἐστρατοπεδεύσαντο ὡς ἰόντες ἐπὶ
τοὺς πολεμίους.
[5.66.1]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἵ τε Ἀργεῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ξυνε-
τάξαντο, ὡς ἔμελλον μαχεῖσθαι, ἢν περιτύχωσιν· οἵ τε
Λακεδαιμόνιοι ἀπὸ τοῦ ὕδατος πρὸς τὸ Ἡράκλειον πάλιν ἐς
τὸ αὐτὸ στρατόπεδον ἰόντες ὁρῶσι δι' ὀλίγου τοὺς ἐναντίους
ἐν τάξει τε ἤδη πάντας καὶ ἀπὸ τοῦ λόφου προεληλυθότας.
[5.66.2]   μάλιστα δὴ Λακεδαιμόνιοι ἐς ὃ ἐμέμνηντο ἐν τούτῳ τῷ
καιρῷ ἐξεπλάγησαν. διὰ βραχείας γὰρ μελλήσεως ἡ παρα-
[5.66.2.3]   σκευὴ αὐτοῖς ἐγίγνετο, καὶ εὐθὺς ὑπὸ σπουδῆς καθίσταντο
ἐς κόσμον τὸν ἑαυτῶν, Ἄγιδος τοῦ βασιλέως ἕκαστα ἐξη-
[5.66.3]   γουμένου κατὰ τὸν νόμον. βασιλέως γὰρ ἄγοντος ὑπ' ἐκεί-
νου πάντα ἄρχεται, καὶ τοῖς μὲν πολεμάρχοις αὐτὸς φράζει
τὸ δέον, οἱ δὲ τοῖς λοχαγοῖς, ἐκεῖνοι δὲ τοῖς πεντηκοντῆρσιν,
αὖθις δ' οὗτοι τοῖς ἐνωμοτάρχοις καὶ οὗτοι τῇ ἐνωμοτίᾳ.
[5.66.4]   καὶ αἱ παραγγέλσεις, ἤν τι βούλωνται, κατὰ τὰ αὐτὰ χω-
ροῦσι καὶ ταχεῖαι ἐπέρχονται· σχεδὸν γάρ τι πᾶν πλὴν
ὀλίγου τὸ στρατόπεδον τῶν Λακεδαιμονίων ἄρχοντες ἀρ-
χόντων εἰσί, καὶ τὸ ἐπιμελὲς τοῦ δρωμένου πολλοῖς προσήκει.
[5.67.1]   τότε δὲ κέρας μὲν εὐώνυμον Σκιρῖται αὐτοῖς καθίσταντο,
αἰεὶ ταύτην τὴν τάξιν μόνοι Λακεδαιμονίων ἐπὶ σφῶν αὐτῶν
ἔχοντες· παρὰ δ' αὐτοὺς οἱ ἀπὸ Θρᾴκης Βρασίδειοι στρα-
τιῶται καὶ νεοδαμώδεις μετ' αὐτῶν· ἔπειτ' ἤδη Λακεδαιμόνιοι
αὐτοὶ ἑξῆς καθίστασαν τοὺς λόχους, καὶ παρ' αὐτοὺς Ἀρκά-
δων Ἡραιῆς, μετὰ δὲ τούτους Μαινάλιοι, καὶ ἐπὶ τῷ δεξιῷ
κέρᾳ Τεγεᾶται καὶ Λακεδαιμονίων ὀλίγοι τὸ ἔσχατον ἔχοντες,
[5.67.2]   καὶ οἱ ἱππῆς αὐτῶν ἐφ' ἑκατέρῳ τῷ κέρᾳ. Λακεδαιμόνιοι
μὲν οὕτως ἐτάξαντο· οἱ δ' ἐναντίοι αὐτοῖς δεξιὸν μὲν κέρας
Μαντινῆς εἶχον, ὅτι ἐν τῇ ἐκείνων τὸ ἔργον ἐγίγνετο, παρὰ
δ' αὐτοὺς οἱ ξύμμαχοι Ἀρκάδων ἦσαν, ἔπειτα Ἀργείων οἱ
χίλιοι λογάδες, οἷς ἡ πόλις ἐκ πολλοῦ ἄσκησιν τῶν ἐς τὸν
πόλεμον δημοσίᾳ παρεῖχε, καὶ ἐχόμενοι αὐτῶν οἱ ἄλλοι
Ἀργεῖοι, καὶ μετ' αὐτοὺς οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν, Κλεωναῖοι καὶ
Ὀρνεᾶται, ἔπειτα Ἀθηναῖοι ἔσχατοι τὸ εὐώνυμον κέρας
ἔχοντες, καὶ ἱππῆς μετ' αὐτῶν οἱ οἰκεῖοι.
[5.68.1]      Τάξις μὲν ἥδε καὶ παρασκευὴ ἀμφοτέρων ἦν, τὸ δὲ
[5.68.2]   στρατόπεδον τῶν Λακεδαιμονίων μεῖζον ἐφάνη. ἀριθμὸν
δὲ γράψαι ἢ καθ' ἑκάστους ἑκατέρων ἢ ξύμπαντας οὐκ ἂν
ἐδυνάμην ἀκριβῶς· τὸ μὲν γὰρ Λακεδαιμονίων πλῆθος διὰ
τῆς πολιτείας τὸ κρυπτὸν ἠγνοεῖτο, τῶν δ' αὖ διὰ τὸ ἀν-
θρώπειον κομπῶδες ἐς τὰ οἰκεῖα πλήθη ἠπιστεῖτο. ἐκ
μέντοι τοιοῦδε λογισμοῦ ἔξεστί τῳ σκοπεῖν τὸ Λακεδαι-
[5.68.3]   μονίων τότε παραγενόμενον πλῆθος. λόχοι μὲν γὰρ ἐμά-
χοντο ἑπτὰ ἄνευ Σκιριτῶν ὄντων ἑξακοσίων, ἐν δὲ ἑκάστῳ
λόχῳ πεντηκοστύες ἦσαν τέσσαρες, καὶ ἐν τῇ πεντηκοστύι
ἐνωμοτίαι τέσσαρες. τῆς τε ἐνωμοτίας ἐμάχοντο ἐν τῷ πρώ-
τῳ ζυγῷ τέσσαρες· ἐπὶ δὲ βάθος ἐτάξαντο μὲν οὐ πάντες
ὁμοίως, ἀλλ' ὡς λοχαγὸς ἕκαστος ἐβούλετο, ἐπὶ πᾶν δὲ κατέ-
στησαν ἐπὶ ὀκτώ. παρὰ δὲ ἅπαν πλὴν Σκιριτῶν τετρακό-
σιοι καὶ δυοῖν δέοντες πεντήκοντα ἄνδρες ἡ πρώτη τάξις ἦν.
[5.69.1]      Ἐπεὶ δὲ ξυνιέναι ἔμελλον ἤδη, ἐνταῦθα καὶ παραινέσεις
καθ' ἑκάστους ὑπὸ τῶν οἰκείων στρατηγῶν τοιαίδε ἐγίγνοντο,
Μαντινεῦσι μὲν ὅτι ὑπέρ τε πατρίδος ἡ μάχη ἔσται καὶ
ὑπὲρ ἀρχῆς ἅμα καὶ δουλείας, τὴν μὲν μὴ πειρασαμένοις
ἀφαιρεθῆναι, τῆς δὲ μὴ αὖθις πειρᾶσθαι· Ἀργείοις δὲ ὑπὲρ
τῆς τε παλαιᾶς ἡγεμονίας καὶ τῆς ἐν Πελοποννήσῳ ποτὲ
ἰσομοιρίας μὴ διὰ παντὸς στερισκομένους ἀνέχεσθαι, καὶ
ἄνδρας ἅμα ἐχθροὺς καὶ ἀστυγείτονας ὑπὲρ πολλῶν ἀδικη-
μάτων ἀμύνασθαι· τοῖς δὲ Ἀθηναίοις καλὸν εἶναι μετὰ
πολλῶν καὶ ἀγαθῶν ξυμμάχων ἀγωνιζομένους μηδενὸς λεί-
πεσθαι, καὶ ὅτι ἐν Πελοποννήσῳ Λακεδαιμονίους νικήσαντες
τήν τε ἀρχὴν βεβαιοτέραν καὶ μείζω ἕξουσι καὶ οὐ μή ποτέ
[5.69.2]   τις αὐτοῖς ἄλλος ἐς τὴν γῆν ἔλθῃ. τοῖς μὲν Ἀργείοις καὶ
ξυμμάχοις τοιαῦτα παρῃνέθη, Λακεδαιμόνιοι δὲ καθ' ἑκάστους
τε καὶ μετὰ τῶν πολεμικῶν νόμων ἐν σφίσιν αὐτοῖς ὧν
ἠπίσταντο τὴν παρακέλευσιν τῆς μνήμης ἀγαθοῖς οὖσιν
ἐποιοῦντο, εἰδότες ἔργων ἐκ πολλοῦ μελέτην πλείω σῴζουσαν
ἢ λόγων δι' ὀλίγου καλῶς ῥηθεῖσαν παραίνεσιν.
[5.70.1]      Καὶ μετὰ ταῦτα ἡ ξύνοδος ἦν, Ἀργεῖοι μὲν καὶ οἱ ξύμ-
μαχοι ἐντόνως καὶ ὀργῇ χωροῦντες, Λακεδαιμόνιοι δὲ βρα-
δέως καὶ ὑπὸ αὐλητῶν πολλῶν ὁμοῦ ἐγκαθεστώτων, οὐ τοῦ
θείου χάριν, ἀλλ' ἵνα ὁμαλῶς μετὰ ῥυθμοῦ βαίνοντες προσ-
έλθοιεν καὶ μὴ διασπασθείη αὐτοῖς ἡ τάξις, ὅπερ φιλεῖ τὰ
[5.71.1]   μεγάλα στρατόπεδα ἐν ταῖς προσόδοις ποιεῖν. ξυνιόντων
δ' ἔτι Ἆγις ὁ βασιλεὺς τοιόνδε ἐβουλεύσατο δρᾶσαι. τὰ
στρατόπεδα ποιεῖ μὲν καὶ ἅπαντα τοῦτο· ἐπὶ τὰ δεξιὰ κέ-
ρατα αὐτῶν ἐν ταῖς ξυνόδοις μᾶλλον ἐξωθεῖται, καὶ περι-
ίσχουσι κατὰ τὸ τῶν ἐναντίων εὐώνυμον ἀμφότεροι τῷ
δεξιῷ, διὰ τὸ φοβουμένους προσστέλλειν τὰ γυμνὰ ἕκαστον
ὡς μάλιστα τῇ τοῦ ἐν δεξιᾷ παρατεταγμένου ἀσπίδι καὶ
νομίζειν τὴν πυκνότητα τῆς ξυγκλῄσεως εὐσκεπαστότατον
εἶναι· καὶ ἡγεῖται μὲν τῆς αἰτίας ταύτης ὁ πρωτοστάτης
τοῦ δεξιοῦ κέρως, προθυμούμενος ἐξαλλάσσειν αἰεὶ τῶν
ἐναντίων τὴν ἑαυτοῦ γύμνωσιν, ἕπονται δὲ διὰ τὸν αὐτὸν
[5.71.2]   φόβον καὶ οἱ ἄλλοι. καὶ τότε περιέσχον μὲν οἱ Μαντινῆς
πολὺ τῷ κέρᾳ τῶν Σκιριτῶν, ἔτι δὲ πλέον οἱ Λακεδαιμόνιοι
καὶ Τεγεᾶται τῶν Ἀθηναίων, ὅσῳ μεῖζον τὸ στράτευμα
[5.71.3]   εἶχον. δείσας δὲ Ἆγις μὴ σφῶν κυκλωθῇ τὸ εὐώνυμον,
καὶ νομίσας ἄγαν περιέχειν τοὺς Μαντινέας, τοῖς μὲν
Σκιρίταις καὶ Βρασιδείοις ἐσήμηνεν ἐπεξαγαγόντας ἀπὸ
σφῶν ἐξισῶσαι τοῖς Μαντινεῦσιν, ἐς δὲ τὸ διάκενον τοῦτο
παρήγγελλεν ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρως δύο λόχους τῶν πολεμάρ-
χων Ἱππονοΐδᾳ καὶ Ἀριστοκλεῖ ἔχουσι παρελθεῖν καὶ ἐσβα-
λόντας πληρῶσαι, νομίζων τῷ θ' ἑαυτῶν δεξιῷ ἔτι περιουσίαν
ἔσεσθαι καὶ τὸ κατὰ τοὺς Μαντινέας βεβαιότερον τετά-
[5.72.1]   ξεσθαι. ξυνέβη οὖν αὐτῷ ἅτε ἐν αὐτῇ τῇ ἐφόδῳ καὶ ἐξ
ὀλίγου παραγγείλαντι τόν τε Ἀριστοκλέα καὶ τὸν Ἱππονοΐ-
δαν μὴ 'θελῆσαι παρελθεῖν, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦτο τὸ αἰτίαμα
ὕστερον φεύγειν ἐκ Σπάρτης δόξαντας μαλακισθῆναι, καὶ
τοὺς πολεμίους φθάσαι τῇ προσμείξει, καὶ κελεύσαντος
αὐτοῦ, ἐπὶ τοὺς Σκιρίτας ὡς οὐ παρῆλθον οἱ λόχοι, πάλιν
αὖ σφίσι προσμεῖξαι, μὴ δυνηθῆναι ἔτι μηδὲ τούτους ξυγ-
[5.72.2]   κλῇσαι. ἀλλὰ μάλιστα δὴ κατὰ πάντα τῇ ἐμπειρίᾳ Λακε-
δαιμόνιοι ἐλασσωθέντες τότε τῇ ἀνδρείᾳ ἔδειξαν οὐχ ἧσσον
[5.72.3]   περιγενόμενοι. ἐπειδὴ γὰρ ἐν χερσὶν ἐγίγνοντο τοῖς ἐναν-
τίοις, τὸ μὲν τῶν Μαντινέων δεξιὸν τρέπει αὐτῶν τοὺς
Σκιρίτας καὶ τοὺς Βρασιδείους, καὶ ἐσπεσόντες οἱ Μαντινῆς
καὶ οἱ ξύμμαχοι αὐτῶν καὶ τῶν Ἀργείων οἱ χίλιοι λογάδες
κατὰ τὸ διάκενον καὶ οὐ ξυγκλῃσθὲν τοὺς Λακεδαιμονίους
διέφθειρον καὶ κυκλωσάμενοι ἔτρεψαν καὶ ἐξέωσαν ἐς τὰς
ἁμάξας καὶ τῶν πρεσβυτέρων τῶν ἐπιτεταγμένων ἀπέκτεινάν
[5.72.4]   τινας. καὶ ταύτῃ μὲν ἡσσῶντο οἱ Λακεδαιμόνιοι· τῷ δὲ
ἄλλῳ στρατοπέδῳ καὶ μάλιστα τῷ μέσῳ, ᾗπερ ὁ βασιλεὺς
Ἆγις ἦν καὶ περὶ αὐτὸν οἱ τριακόσιοι ἱππῆς καλούμενοι,
προσπεσόντες τῶν [τε] Ἀργείων τοῖς πρεσβυτέροις καὶ πέντε
λόχοις ὠνομασμένοις καὶ Κλεωναίοις καὶ Ὀρνεάταις καὶ
Ἀθηναίων τοῖς παρατεταγμένοις, ἔτρεψαν οὐδὲ ἐς χεῖρας
τοὺς πολλοὺς ὑπομείναντας, ἀλλ' ὡς ἐπῇσαν οἱ Λακεδαιμόνιοι
εὐθὺς ἐνδόντας καὶ ἔστιν οὓς καὶ καταπατηθέντας τοῦ μὴ
φθῆναι τὴν ἐγκατάληψιν.
[5.73.1]      Ὡς δὲ ταύτῃ ἐνεδεδώκει τὸ τῶν Ἀργείων καὶ ξυμμάχων
στράτευμα, παρερρήγνυντο ἤδη ἅμα καὶ ἐφ' ἑκάτερα, καὶ
ἅμα τὸ δεξιὸν τῶν Λακεδαιμονίων καὶ Τεγεατῶν ἐκυκλοῦτο
τῷ περιέχοντι σφῶν τοὺς Ἀθηναίους, καὶ ἀμφοτέρωθεν
αὐτοὺς κίνδυνος περιειστήκει, τῇ μὲν κυκλουμένους, τῇ δὲ
ἤδη ἡσσημένους. καὶ μάλιστ' ἂν τοῦ στρατεύματος ἐταλαι-
πώρησαν, εἰ μὴ οἱ ἱππῆς παρόντες αὐτοῖς ὠφέλιμοι ἦσαν.
[5.73.2]   καὶ ξυνέβη τὸν Ἆγιν, ὡς ᾔσθετο τὸ εὐώνυμον σφῶν πονοῦν
τὸ κατὰ τοὺς Μαντινέας καὶ τῶν Ἀργείων τοὺς χιλίους,
παραγγεῖλαι παντὶ τῷ στρατεύματι χωρῆσαι ἐπὶ τὸ νικώ-
[5.73.3]   μενον. καὶ γενομένου τούτου οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἐν τούτῳ,
ὡς παρῆλθε καὶ ἐξέκλινεν ἀπὸ σφῶν τὸ στράτευμα, καθ'
ἡσυχίαν ἐσώθησαν καὶ τῶν Ἀργείων μετ' αὐτῶν τὸ ἡσ-
σηθέν· οἱ δὲ Μαντινῆς καὶ οἱ ξύμμαχοι καὶ τῶν Ἀργείων
οἱ λογάδες οὐκέτι πρὸς τὸ ἐγκεῖσθαι τοῖς ἐναντίοις τὴν
γνώμην εἶχον, ἀλλ' ὁρῶντες τούς τε σφετέρους νενικημένους
καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους ἐπιφερομένους ἐς φυγὴν ἐτράποντο.
[5.73.4]   καὶ τῶν μὲν Μαντινέων καὶ πλείους διεφθάρησαν, τῶν δὲ
Ἀργείων λογάδων τὸ πολὺ ἐσώθη. ἡ μέντοι φυγὴ καὶ
ἀποχώρησις οὐ βίαιος οὐδὲ μακρὰ ἦν· οἱ γὰρ Λακεδαιμόνιοι
μέχρι μὲν τοῦ τρέψαι χρονίους τὰς μάχας καὶ βεβαίους τῷ
μένειν ποιοῦνται, τρέψαντες δὲ βραχείας καὶ οὐκ ἐπὶ πολὺ
τὰς διώξεις.
[5.74.1]      Καὶ ἡ μὲν μάχη τοιαύτη καὶ ὅτι ἐγγύτατα τούτων ἐγένετο,
πλείστου δὴ χρόνου μεγίστη δὴ τῶν Ἑλληνικῶν καὶ ὑπὸ
[5.74.2]   ἀξιολογωτάτων πόλεων ξυνελθοῦσα. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι
προθέμενοι τῶν πολεμίων νεκρῶν τὰ ὅπλα τροπαῖον εὐθὺς
ἵστασαν καὶ τοὺς νεκροὺς ἐσκύλευον, καὶ τοὺς αὑτῶν ἀνεί-
λοντο καὶ ἀπήγαγον ἐς Τεγέαν, οὗπερ ἐτάφησαν, καὶ τοὺς
[5.74.3]   τῶν πολεμίων ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν. ἀπέθανον δὲ Ἀρ-
γείων μὲν καὶ Ὀρνεατῶν καὶ Κλεωναίων ἑπτακόσιοι, Μαν-
τινέων δὲ διακόσιοι, καὶ Ἀθηναίων ξὺν Αἰγινήταις διακόσιοι
καὶ οἱ στρατηγοὶ ἀμφότεροι. Λακεδαιμονίων δὲ οἱ μὲν
ξύμμαχοι οὐκ ἐταλαιπώρησαν ὥστε καὶ ἀξιόλογόν τι ἀπο-
γενέσθαι· αὐτῶν δὲ χαλεπὸν μὲν ἦν τὴν ἀλήθειαν πυθέσθαι,
ἐλέγοντο δὲ περὶ τριακοσίους ἀποθανεῖν.
[5.75.1]      Τῆς δὲ μάχης μελλούσης ἔσεσθαι καὶ Πλειστοάναξ ὁ
ἕτερος βασιλεὺς ἔχων τούς τε πρεσβυτέρους καὶ νεωτέρους
ἐβοήθησε, καὶ μέχρι μὲν Τεγέας ἀφίκετο, πυθόμενος δὲ τὴν
[5.75.2]   νίκην ἀπεχώρησεν. καὶ τοὺς ἀπὸ Κορίνθου καὶ ἔξω Ἰσθμοῦ
ξυμμάχους ἀπέστρεψαν πέμψαντες οἱ Λακεδαιμόνιοι, καὶ
αὐτοὶ ἀναχωρήσαντες καὶ τοὺς ξυμμάχους ἀφέντες (Κάρνεια
[5.75.3]   γὰρ αὐτοῖς ἐτύγχανον ὄντα) τὴν ἑορτὴν ἦγον. καὶ τὴν ὑπὸ
τῶν Ἑλλήνων τότε ἐπιφερομένην αἰτίαν ἔς τε μαλακίαν διὰ
τὴν ἐν τῇ νήσῳ ξυμφορὰν καὶ ἐς τὴν ἄλλην ἀβουλίαν τε
καὶ βραδυτῆτα ἑνὶ ἔργῳ τούτῳ ἀπελύσαντο, τύχῃ μέν, ὡς
ἐδόκουν, κακιζόμενοι, γνώμῃ δὲ οἱ αὐτοὶ ἔτι ὄντες.
[5.75.4]      Τῇ δὲ προτέρᾳ ἡμέρᾳ ξυνέβη τῆς μάχης ταύτης καὶ τοὺς
Ἐπιδαυρίους πανδημεὶ ἐσβαλεῖν ἐς τὴν Ἀργείαν ὡς ἐρῆμον
οὖσαν καὶ τοὺς ὑπολοίπους φύλακας τῶν Ἀργείων ἐξελ-
[5.75.5]   θόντων αὐτῶν διαφθεῖραι πολλούς. καὶ Ἠλείων τρισχιλίων
ὁπλιτῶν βοηθησάντων Μαντινεῦσιν ὕστερον τῆς μάχης καὶ
Ἀθηναίων χιλίων πρὸς τοῖς προτέροις ἐστράτευσαν ἅπαντες
οἱ ξύμμαχοι οὗτοι εὐθὺς ἐπὶ Ἐπίδαυρον, ἕως οἱ Λακεδαι-
μόνιοι Κάρνεια ἦγον, καὶ διελόμενοι τὴν πόλιν περιετείχιζον.
[5.75.6]   καὶ οἱ μὲν ἄλλοι ἐξεπαύσαντο, Ἀθηναῖοι δέ, ὥσπερ προσε-
τάχθησαν, τὴν ἄκραν τὸ Ἡραῖον εὐθὺς ἐξειργάσαντο. καὶ
ἐν τούτῳ ξυγκαταλιπόντες ἅπαντες τῷ τειχίσματι φρουρὰν
ἀνεχώρησαν κατὰ πόλεις ἕκαστοι. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[5.76.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἀρχομένου εὐθὺς οἱ
Λακεδαιμόνιοι, ἐπειδὴ τὰ Κάρνεια ἤγαγον, ἐξεστράτευσαν,
καὶ ἀφικόμενοι ἐς Τεγέαν λόγους προύπεμπον ἐς τὸ Ἄργος
[5.76.2]   ξυμβατηρίους. ἦσαν δὲ αὐτοῖς πρότερόν τε ἄνδρες ἐπιτή-
δειοι καὶ βουλόμενοι τὸν δῆμον τὸν ἐν Ἄργει καταλῦσαι·
καὶ ἐπειδὴ ἡ μάχη ἐγεγένητο, πολλῷ μᾶλλον ἐδύναντο πεί-
θειν τοὺς πολλοὺς ἐς τὴν ὁμολογίαν. ἐβούλοντο δὲ πρῶτον
σπονδὰς ποιήσαντες πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους αὖθις ὕστερον
[5.76.3]   καὶ ξυμμαχίαν, καὶ οὕτως ἤδη τῷ δήμῳ ἐπιτίθεσθαι. καὶ
ἀφικνεῖται πρόξενος ὢν Ἀργείων Λίχας ὁ Ἀρκεσιλάου παρὰ
τῶν Λακεδαιμονίων δύο λόγω φέρων ἐς τὸ Ἄργος, τὸν μὲν
καθ' ὅτι εἰ βούλονται πολεμεῖν, τὸν δ' ὡς εἰ εἰρήνην ἄγειν.
καὶ γενομένης πολλῆς ἀντιλογίας (ἔτυχε γὰρ καὶ ὁ Ἀλκι-
βιάδης παρών) οἱ ἄνδρες οἱ τοῖς Λακεδαιμονίοις πράσσοντες,
ἤδη καὶ ἐκ τοῦ φανεροῦ τολμῶντες, ἔπεισαν τοὺς Ἀργείους
προσδέξασθαι τὸν ξυμβατήριον λόγον. ἔστι δὲ ὅδε.
[5.77.1]      ’Καττάδε δοκεῖ τᾷ ἐκκλησίᾳ τῶν Λακεδαιμονίων ξυμ-
βαλέσθαι ποττὼς Ἀργείως, ἀποδιδόντας τὼς παῖδας τοῖς
Ὀρχομενίοις καὶ τὼς ἄνδρας τοῖς Μαιναλίοις, καὶ τὼς
ἄνδρας τὼς ἐν Μαντινείᾳ τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀποδιδόντας,
καὶ ἐξ Ἐπιδαύρω ἐκβῶντας καὶ τὸ τεῖχος ἀναιρίοντας.
[5.77.2]   αἰ δέ κα μὴ εἴκωντι τοὶ Ἀθηναῖοι ἐξ Ἐπιδαύρω, πολεμίως
ἦμεν τοῖς Ἀργείοις καὶ τοῖς Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς τῶν
Λακεδαιμονίων ξυμμάχοις καὶ τοῖς τῶν Ἀργείων ξυμμάχοις.
[5.77.3]   καὶ αἴ τινα τοὶ Λακεδαιμόνιοι παῖδα ἔχοντι, ἀποδόμεν ταῖς
[5.77.4]   πολίεσσι πάσαις. περὶ δὲ τῶ σιῶ σύματος, αἰ μὲν λῆν,
[5.77.5]   τοῖς Ἐπιδαυρίοις ὅρκον δόμεν, <αἰ> δέ, αὐτὼς ὀμόσαι. τὰς
δὲ πόλιας τὰς ἐν Πελοποννάσῳ, καὶ μικρὰς καὶ μεγάλας,
[5.77.6]   αὐτονόμως ἦμεν πάσας καττὰ πάτρια. αἰ δέ κα τῶν ἐκτὸς
Πελοποννάσω τις ἐπὶ τὰν Πελοπόννασον γᾶν ἴῃ ἐπὶ κακῷ,
ἀλεξέμεναι ἁμόθι βωλευσαμένως, ὅπᾳ κα δικαιότατα δοκῇ
[5.77.7]   τοῖς Πελοποννασίοις. ὅσσοι δ' ἐκτὸς Πελοποννάσω τῶν
Λακεδαιμονίων ξύμμαχοί ἐντι, ἐν τῷ αὐτῷ ἐσσίονται ἐν
τῷπερ καὶ τοὶ Λακεδαιμόνιοι, καὶ τοὶ τῶν Ἀργείων ξύμ-
μαχοι ἐν τ<ῷ αὐτῷ ἐσσίονται ἐν τῷπερ καὶ τοὶ Ἀργεῖοι>,
[5.77.8]   τὰν αὐτῶν ἔχοντες. ἐπιδείξαντας δὲ τοῖς ξυμμάχοις ξυμ-
βαλέσθαι, αἴ κα αὐτοῖς δοκῇ. αἰ δέ τι δοκῇ τοῖς ξυμμάχοις,
οἴκαδ' ἀπιάλλην.‘
[5.78.1]      Τοῦτον μὲν τὸν λόγον προσεδέξαντο πρῶτον οἱ Ἀργεῖοι,
καὶ τῶν Λακεδαιμονίων τὸ στράτευμα ἀνεχώρησεν ἐκ τῆς
Τεγέας ἐπ' οἴκου· μετὰ δὲ τοῦτο ἐπιμειξίας οὔσης ἤδη παρ'
ἀλλήλους, οὐ πολλῷ ὕστερον ἔπραξαν αὖθις οἱ αὐτοὶ ἄνδρες
ὥστε τὴν Μαντινέων καὶ τὴν Ἀθηναίων καὶ Ἠλείων ξυμ-
μαχίαν ἀφέντας Ἀργείους σπονδὰς καὶ ξυμμαχίαν ποιήσασθαι
πρὸς Λακεδαιμονίους. καὶ ἐγένοντο αἵδε.
[5.79.1]      ’Καττάδε ἔδοξε τοῖς Λακεδαιμονίοις καὶ Ἀργείοις σπονδὰς
καὶ ξυμμαχίαν ἦμεν πεντήκοντα ἔτη, ἐπὶ τοῖς ἴσοις καὶ ὁμοίοις
δίκας διδόντας καττὰ πάτρια· ταὶ δὲ ἄλλαι πόλιες ταὶ ἐν
Πελοποννάσῳ κοινανεόντω τᾶν σπονδᾶν καὶ τᾶς ξυμμαχίας
αὐτόνομοι καὶ αὐτοπόλιες, τὰν αὐτῶν ἔχοντες, καττὰ πάτρια
[5.79.2]   δίκας διδόντες τὰς ἴσας καὶ ὁμοίας. ὅσσοι δὲ ἔξω Πελοπον-
νάσω Λακεδαιμονίοις ξύμμαχοί ἐντι, ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐσσίονται
τοῖσπερ καὶ τοὶ Λακεδαιμόνιοι· καὶ τοὶ τῶν Ἀργείων ξύμμαχοι
ἐν τῷ αὐτῷ ἐσσίονται τῷπερ καὶ τοὶ Ἀργεῖοι, τὰν αὐτῶν
[5.79.3]   ἔχοντες. αἰ δέ ποι στρατείας δέῃ κοινᾶς, βουλεύεσθαι
Λακεδαιμονίως καὶ Ἀργείως ὅπᾳ κα δικαιότατα κρίναντας
[5.79.4]   τοῖς ξυμμάχοις. αἰ δέ τινι τᾶν πολίων ᾖ ἀμφίλλογα, ἢ τᾶν
ἐντὸς ἢ τᾶν ἐκτὸς Πελοποννάσω, αἴτε περὶ ὅρων αἴτε περὶ
ἄλλω τινός, διακριθῆμεν. αἰ δέ τις τῶν ξυμμάχων πόλις
πόλι ἐρίζοι, ἐς πόλιν ἐλθῆν ἅντινα ἴσαν ἀμφοῖν ταῖς πολίεσσι
δοκείοι. τὼς δὲ ἔτας καττὰ πάτρια δικάζεσθαι.‘
[5.80.1]      Αἱ μὲν σπονδαὶ καὶ ἡ ξυμμαχία αὕτη ἐγεγένητο· καὶ
ὁπόσα ἀλλήλων πολέμῳ ἢ εἴ τι ἄλλο εἶχον, διελύσαντο.
κοινῇ δὲ ἤδη τὰ πράγματα τιθέμενοι ἐψηφίσαντο κήρυκα
καὶ πρεσβείαν παρ' Ἀθηναίων μὴ προσδέχεσθαι, ἢν μὴ ἐκ
Πελοποννήσου ἐξίωσι τὰ τείχη ἐκλιπόντες, καὶ μὴ ξυμβαίνειν
[5.80.2]   τῳ μηδὲ πολεμεῖν ἀλλ' ἢ ἅμα. καὶ τά τε ἄλλα θυμῷ ἔφερον
καὶ ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης χωρία καὶ ὡς Περδίκκαν ἔπεμψαν
ἀμφότεροι πρέσβεις, καὶ ἀνέπεισαν Περδίκκαν ξυνομόσαι
σφίσιν. οὐ μέντοι εὐθύς γε ἀπέστη τῶν Ἀθηναίων, ἀλλὰ
διενοεῖτο, ὅτι καὶ τοὺς Ἀργείους ἑώρα· ἦν δὲ καὶ αὐτὸς τὸ
ἀρχαῖον ἐξ Ἄργους. καὶ τοῖς Χαλκιδεῦσι τούς τε παλαιοὺς
[5.80.3]   ὅρκους ἀνενεώσαντο καὶ ἄλλους ὤμοσαν. ἔπεμψαν δὲ καὶ
[5.80.3.2]   παρὰ τοὺς Ἀθηναίους οἱ Ἀργεῖοι πρέσβεις, τὸ ἐξ Ἐπιδαύρου
τεῖχος κελεύοντες ἐκλιπεῖν. οἱ δ' ὁρῶντες ὀλίγοι πρὸς
πλείους ὄντες τοὺς ξυμφύλακας, ἔπεμψαν Δημοσθένη τοὺς
σφετέρους ἐξάξοντα. ὁ δὲ ἀφικόμενος καὶ ἀγῶνά τινα
πρόφασιν γυμνικὸν ἔξω τοῦ φρουρίου ποιήσας, ὡς ἐξῆλθε τὸ
ἄλλο φρούριον, ἀπέκλῃσε τὰς πύλας· καὶ ὕστερον Ἐπιδαυ-
ρίοις ἀνανεωσάμενοι τὰς σπονδὰς αὐτοὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἀπέδοσαν
[5.81.1]   τὸ τείχισμα. μετὰ δὲ τὴν τῶν Ἀργείων ἀπόστασιν ἐκ τῆς
ξυμμαχίας καὶ οἱ Μαντινῆς, τὸ μὲν πρῶτον ἀντέχοντες,
ἔπειτ' οὐ δυνάμενοι ἄνευ τῶν Ἀργείων, ξυνέβησαν καὶ αὐτοὶ
τοῖς Λακεδαιμονίοις καὶ τὴν ἀρχὴν ἀφεῖσαν τῶν πόλεων.
[5.81.2]   καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ Ἀργεῖοι, χίλιοι ἑκάτεροι, ξυστρατεύ-
σαντες τά τ' ἐν Σικυῶνι ἐς ὀλίγους μᾶλλον κατέστησαν
αὐτοὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐλθόντες, καὶ μετ' ἐκεῖνα ξυναμφό-
τεροι ἤδη καὶ τὸν ἐν Ἄργει δῆμον κατέλυσαν, καὶ ὀλιγαρχία
ἐπιτηδεία τοῖς Λακεδαιμονίοις κατέστη. καὶ πρὸς ἔαρ ἤδη
ταῦτα ἦν τοῦ χειμῶνος λήγοντος, καὶ τέταρτον καὶ δέκατον
ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα.
[5.82.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους Διῆς τε οἱ ἐν Ἄθῳ ἀπέ-
στησαν Ἀθηναίων πρὸς Χαλκιδέας, καὶ Λακεδαιμόνιοι τὰ ἐν
Ἀχαΐᾳ οὐκ ἐπιτηδείως πρότερον ἔχοντα καθίσταντο.
[5.82.2]      Καὶ Ἀργείων ὁ δῆμος κατ' ὀλίγον ξυνιστάμενός τε καὶ
ἀναθαρσήσας ἐπέθεντο τοῖς ὀλίγοις, τηρήσαντες αὐτὰς τὰς
γυμνοπαιδίας τῶν Λακεδαιμονίων· καὶ μάχης γενομένης ἐν
τῇ πόλει ἐπεκράτησεν ὁ δῆμος, καὶ τοὺς μὲν ἀπέκτεινε, τοὺς
[5.82.3]   δὲ ἐξήλασεν. οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι, ἕως μὲν αὐτοὺς μετε-
πέμποντο οἱ φίλοι, οὐκ ἦλθον ἐκ πλέονος, ἀναβαλόμενοι δὲ
τὰς γυμνοπαιδίας ἐβοήθουν. καὶ ἐν Τεγέᾳ πυθόμενοι ὅτι
νενίκηνται οἱ ὀλίγοι, προελθεῖν μὲν οὐκέτι ἠθέλησαν δεομένων
τῶν διαπεφευγότων, ἀναχωρήσαντες δὲ ἐπ' οἴκου τὰς γυμνο-
[5.82.4]   παιδίας ἦγον. καὶ ὕστερον ἐλθόντων πρέσβεων ἀπό τε τῶν
ἐν τῇ πόλει [ἀγγέλων] καὶ τῶν ἔξω Ἀργείων, παρόντων τε
τῶν ξυμμάχων καὶ ῥηθέντων πολλῶν ἀφ' ἑκατέρων ἔγνωσαν
μὲν ἀδικεῖν τοὺς ἐν τῇ πόλει, καὶ ἔδοξεν αὐτοῖς στρατεύειν
[5.82.5]   ἐς Ἄργος, διατριβαὶ δὲ καὶ μελλήσεις ἐγίγνοντο. ὁ δὲ
δῆμος τῶν Ἀργείων ἐν τούτῳ φοβούμενος τοὺς Λακεδαι-
μονίους καὶ τὴν τῶν Ἀθηναίων ξυμμαχίαν πάλιν προσαγό-
μενός τε καὶ νομίζων μέγιστον ἂν σφᾶς ὠφελῆσαι, τειχίζει
μακρὰ τείχη ἐς θάλασσαν, ὅπως, ἢν τῆς γῆς εἴργωνται, ἡ
κατὰ θάλασσαν σφᾶς μετὰ τῶν Ἀθηναίων ἐπαγωγὴ τῶν
[5.82.6]   ἐπιτηδείων ὠφελῇ. ξυνῄδεσαν δὲ τὸν τειχισμὸν καὶ τῶν ἐν
Πελοποννήσῳ τινὲς πόλεων. καὶ οἱ μὲν Ἀργεῖοι πανδημεί,
καὶ αὐτοὶ καὶ γυναῖκες καὶ οἰκέται, ἐτείχιζον· καὶ ἐκ τῶν
Ἀθηνῶν αὐτοῖς ἦλθον τέκτονες καὶ λιθουργοί. καὶ τὸ θέρος
ἐτελεύτα.
[5.83.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Λακεδαιμόνιοι ὡς ᾔσθοντο
τειχιζόντων, ἐστράτευσαν ἐς τὸ Ἄργος αὐτοί τε καὶ οἱ
ξύμμαχοι πλὴν Κορινθίων· ὑπῆρχε δέ τι αὐτοῖς καὶ ἐκ τοῦ
Ἄργους αὐτόθεν πρασσόμενον. ἦγε δὲ τὴν στρατιὰν Ἆγις
[5.83.2]   ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ τὰ μὲν ἐκ τῆς
πόλεως δοκοῦντα προϋπάρχειν οὐ προυχώρησεν ἔτι· τὰ δὲ
οἰκοδομούμενα τείχη ἑλόντες καὶ καταβαλόντες καὶ Ὑσιὰς
χωρίον τῆς Ἀργείας λαβόντες καὶ τοὺς ἐλευθέρους ἅπαντας
οὓς ἔλαβον ἀποκτείναντες ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ
[5.83.3]   πόλεις. ἐστράτευσαν δὲ μετὰ τοῦτο καὶ Ἀργεῖοι ἐς τὴν
Φλειασίαν καὶ δῃώσαντες ἀπῆλθον, ὅτι σφῶν τοὺς φυγάδας
ὑπεδέχοντο· οἱ γὰρ πολλοὶ αὐτῶν ἐνταῦθα κατῴκηντο.
[5.83.4]   κατέκλῃσαν δὲ τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ Μακεδόνας Ἀθη-
ναῖοι, Περδίκκᾳ ἐπικαλοῦντες τήν τε πρὸς Ἀργείους καὶ
Λακεδαιμονίους γενομένην ξυνωμοσίαν, καὶ ὅτι παρασκευα-
σαμένων αὐτῶν στρατιὰν ἄγειν ἐπὶ Χαλκιδέας τοὺς ἐπὶ
Θρᾴκης καὶ Ἀμφίπολιν Νικίου τοῦ Νικηράτου στρατηγοῦντος
ἔψευστο τὴν ξυμμαχίαν καὶ ἡ στρατεία μάλιστα διελύθη
ἐκείνου † ἀπάραντος †· πολέμιος οὖν ἦν. καὶ ὁ χειμὼν
ἐτελεύτα οὗτος, καὶ πέμπτον καὶ δέκατον ἔτος τῷ πολέμῳ
ἐτελεύτα.
[5.84.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους Ἀλκιβιάδης τε πλεύσας ἐς
Ἄργος ναυσὶν εἴκοσιν Ἀργείων τοὺς δοκοῦντας ἔτι ὑπόπτους
εἶναι καὶ τὰ Λακεδαιμονίων φρονεῖν ἔλαβε τριακοσίους
ἄνδρας, καὶ κατέθεντο αὐτοὺς Ἀθηναῖοι ἐς τὰς ἐγγὺς νήσους
ὧν ἦρχον· καὶ ἐπὶ Μῆλον τὴν νῆσον Ἀθηναῖοι ἐστράτευσαν
ναυσὶν ἑαυτῶν μὲν τριάκοντα, Χίαις δὲ ἕξ, Λεσβίαιν δὲ δυοῖν,
καὶ ὁπλίταις ἑαυτῶν μὲν διακοσίοις καὶ χιλίοις καὶ τοξόταις
τριακοσίοις καὶ ἱπποτοξόταις εἴκοσι, τῶν δὲ ξυμμάχων καὶ
[5.84.2]   νησιωτῶν ὁπλίταις μάλιστα πεντακοσίοις καὶ χιλίοις. οἱ δὲ
Μήλιοι Λακεδαιμονίων μέν εἰσιν ἄποικοι, τῶν δ' Ἀθηναίων
οὐκ ἤθελον ὑπακούειν ὥσπερ οἱ ἄλλοι νησιῶται, ἀλλὰ τὸ
μὲν πρῶτον οὐδετέρων ὄντες ἡσύχαζον, ἔπειτα ὡς αὐτοὺς
ἠνάγκαζον οἱ Ἀθηναῖοι δῃοῦντες τὴν γῆν, ἐς πόλεμον
[5.84.3]   φανερὸν κατέστησαν. στρατοπεδευσάμενοι οὖν ἐς τὴν γῆν
αὐτῶν τῇ παρασκευῇ ταύτῃ οἱ στρατηγοὶ Κλεομήδης τε ὁ
Λυκομήδους καὶ Τεισίας ὁ Τεισιμάχου, πρὶν ἀδικεῖν τι τῆς
γῆς, λόγους πρῶτον ποιησομένους ἔπεμψαν πρέσβεις. οὓς
οἱ Μήλιοι πρὸς μὲν τὸ πλῆθος οὐκ ἤγαγον, ἐν δὲ ταῖς
ἀρχαῖς καὶ τοῖς ὀλίγοις λέγειν ἐκέλευον περὶ ὧν ἥκουσιν.
[5.85.1]   οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων πρέσβεις ἔλεγον τοιάδε. ’ἐπειδὴ οὐ
πρὸς τὸ πλῆθος οἱ λόγοι γίγνονται, ὅπως δὴ μὴ ξυνεχεῖ
ῥήσει οἱ πολλοὶ ἐπαγωγὰ καὶ ἀνέλεγκτα ἐσάπαξ ἀκούσαντες
ἡμῶν ἀπατηθῶσιν (γιγνώσκομεν γὰρ ὅτι τοῦτο φρονεῖ ἡμῶν
ἡ ἐς τοὺς ὀλίγους ἀγωγή), ὑμεῖς οἱ καθήμενοι ἔτι ἀσφαλέ-
στερον ποιήσατε. καθ' ἕκαστον γὰρ καὶ μηδ' ὑμεῖς ἑνὶ
λόγῳ, ἀλλὰ πρὸς τὸ μὴ δοκοῦν ἐπιτηδείως λέγεσθαι εὐθὺς
ὑπολαμβάνοντες κρίνετε. καὶ πρῶτον εἰ ἀρέσκει ὡς λέ-
[5.86.1]   γομεν εἴπατε.‘ οἱ δὲ τῶν Μηλίων ξύνεδροι ἀπεκρίναντο
’ἡ μὲν ἐπιείκεια τοῦ διδάσκειν καθ' ἡσυχίαν ἀλλήλους
οὐ ψέγεται, τὰ δὲ τοῦ πολέμου παρόντα ἤδη καὶ οὐ μέλ-
λοντα διαφέροντα αὐτοῦ φαίνεται. ὁρῶμεν γὰρ αὐτούς τε
κριτὰς ἥκοντας ὑμᾶς τῶν λεχθησομένων καὶ τὴν τελευτὴν
ἐξ αὐτοῦ κατὰ τὸ εἰκὸς περιγενομένοις μὲν τῷ δικαίῳ καὶ
δι' αὐτὸ μὴ ἐνδοῦσι πόλεμον ἡμῖν φέρουσαν, πεισθεῖσι δὲ
δουλείαν.‘
[5.87.1]      {ΑΘ.} Εἰ μὲν τοίνυν ὑπονοίας τῶν μελλόντων λογιούμενοι
ἢ ἄλλο τι ξυνήκετε ἢ ἐκ τῶν παρόντων καὶ ὧν ὁρᾶτε περὶ
σωτηρίας βουλεύσοντες τῇ πόλει, παυοίμεθ' ἄν· εἰ δ' ἐπὶ
τοῦτο, λέγοιμεν ἄν.
[5.88.1]      {ΜΗΛ.} Εἰκὸς μὲν καὶ ξυγγνώμη ἐν τῷ τοιῷδε καθεστῶτας
ἐπὶ πολλὰ καὶ λέγοντας καὶ δοκοῦντας τρέπεσθαι· ἡ μέντοι
ξύνοδος καὶ περὶ σωτηρίας ἥδε πάρεστι, καὶ ὁ λόγος ᾧ
προκαλεῖσθε τρόπῳ, εἰ δοκεῖ, γιγνέσθω.
[5.89.1]      {ΑΘ.} Ἡμεῖς τοίνυν οὔτε αὐτοὶ μετ' ὀνομάτων καλῶν, ὡς ἢ
δικαίως τὸν Μῆδον καταλύσαντες ἄρχομεν ἢ ἀδικούμενοι νῦν
ἐπεξερχόμεθα, λόγων μῆκος ἄπιστον παρέξομεν, οὔθ' ὑμᾶς
ἀξιοῦμεν ἢ ὅτι Λακεδαιμονίων ἄποικοι ὄντες οὐ ξυνεστρατεύ-
σατε ἢ ὡς ἡμᾶς οὐδὲν ἠδικήκατε λέγοντας οἴεσθαι πείσειν,
τὰ δυνατὰ δ' ἐξ ὧν ἑκάτεροι ἀληθῶς φρονοῦμεν διαπράσ-
σεσθαι, ἐπισταμένους πρὸς εἰδότας ὅτι δίκαια μὲν ἐν τῷ
ἀνθρωπείῳ λόγῳ ἀπὸ τῆς ἴσης ἀνάγκης κρίνεται, δυνατὰ δὲ
οἱ προύχοντες πράσσουσι καὶ οἱ ἀσθενεῖς ξυγχωροῦσιν.
[5.90.1]      {ΜΗΛ.} Ἧι μὲν δὴ νομίζομέν γε, χρήσιμον (ἀνάγκη γάρ,
ἐπειδὴ ὑμεῖς οὕτω παρὰ τὸ δίκαιον τὸ ξυμφέρον λέγειν
ὑπέθεσθε) μὴ καταλύειν ὑμᾶς τὸ κοινὸν ἀγαθόν, ἀλλὰ τῷ
αἰεὶ ἐν κινδύνῳ γιγνομένῳ εἶναι τὰ εἰκότα καὶ δίκαια, καί τι
καὶ ἐντὸς τοῦ ἀκριβοῦς πείσαντά τινα ὠφεληθῆναι. καὶ
[5.90.1.6]   πρὸς ὑμῶν οὐχ ἧσσον τοῦτο, ὅσῳ καὶ ἐπὶ μεγίστῃ τιμωρίᾳ
σφαλέντες ἂν τοῖς ἄλλοις παράδειγμα γένοισθε.
[5.91.1]      {ΑΘ.} Ἡμεῖς δὲ τῆς ἡμετέρας ἀρχῆς, ἢν καὶ παυθῇ, οὐκ
ἀθυμοῦμεν τὴν τελευτήν· οὐ γὰρ οἱ ἄρχοντες ἄλλων, ὥσπερ
καὶ Λακεδαιμόνιοι, οὗτοι δεινοὶ τοῖς νικηθεῖσιν (ἔστι δὲ οὐ
πρὸς Λακεδαιμονίους ἡμῖν ὁ ἀγών), ἀλλ' ἢν οἱ ὑπήκοοί που
[5.91.2]   τῶν ἀρξάντων αὐτοὶ ἐπιθέμενοι κρατήσωσιν. καὶ περὶ μὲν
τούτου ἡμῖν ἀφείσθω κινδυνεύεσθαι· ὡς δὲ ἐπ' ὠφελίᾳ τε
πάρεσμεν τῆς ἡμετέρας ἀρχῆς καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ νῦν τοὺς
λόγους ἐροῦμεν τῆς ὑμετέρας πόλεως, ταῦτα δηλώσομεν,
βουλόμενοι ἀπόνως μὲν ὑμῶν ἄρξαι, χρησίμως δ' ὑμᾶς
ἀμφοτέροις σωθῆναι.
[5.92.1]      {ΜΗΛ.} Καὶ πῶς χρήσιμον ἂν ξυμβαίη ἡμῖν δουλεῦσαι,
ὥσπερ καὶ ὑμῖν ἄρξαι;
[5.93.1]      {ΑΘ.} Ὅτι ὑμῖν μὲν πρὸ τοῦ τὰ δεινότατα παθεῖν ὑπα-
κοῦσαι ἂν γένοιτο, ἡμεῖς δὲ μὴ διαφθείραντες ὑμᾶς κερδαί-
νοιμεν ἄν.
[5.94.1]      {ΜΗΛ.} Ὥστε [δὲ] ἡσυχίαν ἄγοντας ἡμᾶς φίλους μὲν
εἶναι ἀντὶ πολεμίων, ξυμμάχους δὲ μηδετέρων, οὐκ ἂν
δέξαισθε;
[5.95.1]      {ΑΘ.} Οὐ γὰρ τοσοῦτον ἡμᾶς βλάπτει ἡ ἔχθρα ὑμῶν ὅσον
ἡ φιλία μὲν ἀσθενείας, τὸ δὲ μῖσος δυνάμεως παράδειγμα
τοῖς ἀρχομένοις δηλούμενον.
[5.96.1]      {ΜΗΛ.} Σκοποῦσι δ' ὑμῶν οὕτως οἱ ὑπήκοοι τὸ εἰκός,
ὥστε τούς τε μὴ προσήκοντας καὶ ὅσοι ἄποικοι ὄντες οἱ
πολλοὶ καὶ ἀποστάντες τινὲς κεχείρωνται ἐς τὸ αὐτὸ
τιθέασιν;
[5.97.1]      {ΑΘ.} Δικαιώματι γὰρ οὐδετέρους ἐλλείπειν ἡγοῦνται,
κατὰ δύναμιν δὲ τοὺς μὲν περιγίγνεσθαι, ἡμᾶς δὲ φόβῳ οὐκ
ἐπιέναι· ὥστε ἔξω καὶ τοῦ πλεόνων ἄρξαι καὶ τὸ ἀσφαλὲς
ἡμῖν διὰ τὸ καταστραφῆναι ἂν παράσχοιτε, ἄλλως τε καὶ
νησιῶται ναυκρατόρων καὶ ἀσθενέστεροι ἑτέρων ὄντες εἰ μὴ
περιγένοισθε.
[5.98.1]      {ΜΗΛ.} Ἐν δ' ἐκείνῳ οὐ νομίζετε ἀσφάλειαν; δεῖ γὰρ αὖ
καὶ ἐνταῦθα, ὥσπερ ὑμεῖς τῶν δικαίων λόγων ἡμᾶς ἐκβιβά-
σαντες τῷ ὑμετέρῳ ξυμφόρῳ ὑπακούειν πείθετε, καὶ ἡμᾶς
τὸ ἡμῖν χρήσιμον διδάσκοντας, εἰ τυγχάνει καὶ ὑμῖν τὸ
αὐτὸ ξυμβαῖνον, πειρᾶσθαι πείθειν. ὅσοι γὰρ νῦν μηδε-
τέροις ξυμμαχοῦσι, πῶς οὐ πολεμώσεσθε αὐτούς, ὅταν ἐς
τάδε βλέψαντες ἡγήσωνταί ποτε ὑμᾶς καὶ ἐπὶ σφᾶς ἥξειν;
κἀν τούτῳ τί ἄλλο ἢ τοὺς μὲν ὑπάρχοντας πολεμίους
μεγαλύνετε, τοὺς δὲ μηδὲ μελλήσαντας γενέσθαι ἄκοντας
ἐπάγεσθε;
[5.99.1]      {ΑΘ.} Οὐ γὰρ νομίζομεν ἡμῖν τούτους δεινοτέρους ὅσοι
ἠπειρῶταί που ὄντες τῷ ἐλευθέρῳ πολλὴν τὴν διαμέλλησιν
τῆς πρὸς ἡμᾶς φυλακῆς ποιήσονται, ἀλλὰ τοὺς νησιώτας τέ
που ἀνάρκτους, ὥσπερ ὑμᾶς, καὶ τοὺς ἤδη τῆς ἀρχῆς τῷ
ἀναγκαίῳ παροξυνομένους. οὗτοι γὰρ πλεῖστ' ἂν τῷ ἀλο-
γίστῳ ἐπιτρέψαντες σφᾶς τε αὐτοὺς καὶ ἡμᾶς ἐς προῦπτον
κίνδυνον καταστήσειαν.
[5.100.1]      {ΜΗΛ.} Ἦ που ἄρα, εἰ τοσαύτην γε ὑμεῖς τε μὴ παυθῆναι
ἀρχῆς καὶ οἱ δουλεύοντες ἤδη ἀπαλλαγῆναι τὴν παρακινδύ-
νευσιν ποιοῦνται, ἡμῖν γε τοῖς ἔτι ἐλευθέροις πολλὴ κακότης
καὶ δειλία μὴ πᾶν πρὸ τοῦ δουλεῦσαι ἐπεξελθεῖν.
[5.101.1]      {ΑΘ.} Οὔκ, ἤν γε σωφρόνως βουλεύησθε· οὐ γὰρ περὶ
ἀνδραγαθίας ὁ ἀγὼν ἀπὸ τοῦ ἴσου ὑμῖν, μὴ αἰσχύνην ὀφλεῖν,
περὶ δὲ σωτηρίας μᾶλλον ἡ βουλή, πρὸς τοὺς κρείσσονας
πολλῷ μὴ ἀνθίστασθαι.
[5.102.1]      {ΜΗΛ.} Ἀλλ' ἐπιστάμεθα τὰ τῶν πολέμων ἔστιν ὅτε
κοινοτέρας τὰς τύχας λαμβάνοντα ἢ κατὰ τὸ διαφέρον
ἑκατέρων πλῆθος· καὶ ἡμῖν τὸ μὲν εἶξαι εὐθὺς ἀνέλπιστον,
μετὰ δὲ τοῦ δρωμένου ἔτι καὶ στῆναι ἐλπὶς ὀρθῶς.
[5.103.1]      {ΑΘ.} Ἐλπὶς δὲ κινδύνῳ παραμύθιον οὖσα τοὺς μὲν ἀπὸ
περιουσίας χρωμένους αὐτῇ, κἂν βλάψῃ, οὐ καθεῖλεν· τοῖς
δ' ἐς ἅπαν τὸ ὑπάρχον ἀναρριπτοῦσι (δάπανος γὰρ φύσει)
ἅμα τε γιγνώσκεται σφαλέντων καὶ ἐν ὅτῳ ἔτι φυλάξεταί
[5.103.2]   τις αὐτὴν γνωρισθεῖσαν οὐκ ἐλλείπει. ὃ ὑμεῖς ἀσθενεῖς τε
καὶ ἐπὶ ῥοπῆς μιᾶς ὄντες μὴ βούλεσθε παθεῖν μηδὲ ὁμοιωθῆ-
ναι τοῖς πολλοῖς, οἷς παρὸν ἀνθρωπείως ἔτι σῴζεσθαι, ἐπει-
δὰν πιεζομένους αὐτοὺς ἐπιλίπωσιν αἱ φανεραὶ ἐλπίδες, ἐπὶ
τὰς ἀφανεῖς καθίστανται μαντικήν τε καὶ χρησμοὺς καὶ
ὅσα τοιαῦτα μετ' ἐλπίδων λυμαίνεται.
[5.104.1]      {ΜΗΛ.} Χαλεπὸν μὲν καὶ ἡμεῖς (εὖ ἴστε) νομίζομεν πρὸς
δύναμίν τε τὴν ὑμετέραν καὶ τὴν τύχην, εἰ μὴ ἀπὸ τοῦ
ἴσου ἔσται, ἀγωνίζεσθαι· ὅμως δὲ πιστεύομεν τῇ μὲν τύχῃ
ἐκ τοῦ θείου μὴ ἐλασσώσεσθαι, ὅτι ὅσιοι πρὸς οὐ δικαίους
ἱστάμεθα, τῆς δὲ δυνάμεως τῷ ἐλλείποντι τὴν Λακεδαιμονίων
ἡμῖν ξυμμαχίαν προσέσεσθαι, ἀνάγκην ἔχουσαν, καὶ εἰ μή του
ἄλλου, τῆς γε ξυγγενείας ἕνεκα καὶ αἰσχύνῃ βοηθεῖν. καὶ
οὐ παντάπασιν οὕτως ἀλόγως θρασυνόμεθα.
[5.105.1]      {ΑΘ.} Τῆς μὲν τοίνυν πρὸς τὸ θεῖον εὐμενείας οὐδ' ἡμεῖς
οἰόμεθα λελείψεσθαι· οὐδὲν γὰρ ἔξω τῆς ἀνθρωπείας τῶν
μὲν ἐς τὸ θεῖον νομίσεως, τῶν δ' ἐς σφᾶς αὐτοὺς βουλήσεως
[5.105.2]   δικαιοῦμεν ἢ πράσσομεν. ἡγούμεθα γὰρ τό τε θεῖον δόξῃ
τὸ ἀνθρώπειόν τε σαφῶς διὰ παντὸς ὑπὸ φύσεως ἀναγκαίας,
οὗ ἂν κρατῇ, ἄρχειν· καὶ ἡμεῖς οὔτε θέντες τὸν νόμον οὔτε
κειμένῳ πρῶτοι χρησάμενοι, ὄντα δὲ παραλαβόντες καὶ
ἐσόμενον ἐς αἰεὶ καταλείψοντες χρώμεθα αὐτῷ, εἰδότες καὶ
ὑμᾶς ἂν καὶ ἄλλους ἐν τῇ αὐτῇ δυνάμει ἡμῖν γενομένους
[5.105.3]   δρῶντας ἂν ταὐτό. καὶ πρὸς μὲν τὸ θεῖον οὕτως ἐκ τοῦ
εἰκότος οὐ φοβούμεθα ἐλασσώσεσθαι· τῆς δὲ ἐς Λακεδαι-
μονίους δόξης, ἣν διὰ τὸ αἰσχρὸν δὴ βοηθήσειν ὑμῖν
πιστεύετε αὐτούς, μακαρίσαντες ὑμῶν τὸ ἀπειρόκακον οὐ
[5.105.4]   ζηλοῦμεν τὸ ἄφρον. Λακεδαιμόνιοι γὰρ πρὸς σφᾶς μὲν
αὐτοὺς καὶ τὰ ἐπιχώρια νόμιμα πλεῖστα ἀρετῇ χρῶνται·
πρὸς δὲ τοὺς ἄλλους πολλὰ ἄν τις ἔχων εἰπεῖν ὡς προσ-
φέρονται, ξυνελὼν μάλιστ' ἂν δηλώσειεν ὅτι ἐπιφανέστατα
ὧν ἴσμεν τὰ μὲν ἡδέα καλὰ νομίζουσι, τὰ δὲ ξυμφέροντα
δίκαια. καίτοι οὐ πρὸς τῆς ὑμετέρας νῦν ἀλόγου σωτηρίας
ἡ τοιαύτη διάνοια.
[5.106.1]      {ΜΗΛ.} Ἡμεῖς δὲ κατ' αὐτὸ τοῦτο ἤδη καὶ μάλιστα
πιστεύομεν τῷ ξυμφέροντι αὐτῶν, Μηλίους ἀποίκους ὄντας
μὴ βουλήσεσθαι προδόντας τοῖς μὲν εὔνοις τῶν Ἑλλήνων
ἀπίστους καταστῆναι, τοῖς δὲ πολεμίοις ὠφελίμους.
[5.107.1]      {ΑΘ.} Οὔκουν οἴεσθε τὸ ξυμφέρον μὲν μετ' ἀσφαλείας
εἶναι, τὸ δὲ δίκαιον καὶ καλὸν μετὰ κινδύνου δρᾶσθαι· ὃ
Λακεδαιμόνιοι ἥκιστα ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ τολμῶσιν.
[5.108.1]      {ΜΗΛ.} Ἀλλὰ καὶ τοὺς κινδύνους τε ἡμῶν ἕνεκα μᾶλλον
ἡγούμεθ' ἂν ἐγχειρίσασθαι αὐτούς, καὶ βεβαιοτέρους ἢ ἐς
ἄλλους νομιεῖν, ὅσῳ πρὸς μὲν τὰ ἔργα τῆς Πελοποννήσου
ἐγγὺς κείμεθα, τῆς δὲ γνώμης τῷ ξυγγενεῖ πιστότεροι ἑτέρων
ἐσμέν.
[5.109.1]      {ΑΘ.} Τὸ δ' ἐχυρόν γε τοῖς ξυναγωνιουμένοις οὐ τὸ
εὔνουν τῶν ἐπικαλεσαμένων φαίνεται, ἀλλ' ἢν τῶν ἔργων
τις δυνάμει πολὺ προύχῃ· ὃ Λακεδαιμόνιοι καὶ πλέον τι
τῶν ἄλλων σκοποῦσιν (τῆς γοῦν οἰκείας παρασκευῆς ἀπιστίᾳ
καὶ μετὰ ξυμμάχων πολλῶν τοῖς πέλας ἐπέρχονται), ὥστε
οὐκ εἰκὸς ἐς νῆσόν γε αὐτοὺς ἡμῶν ναυκρατόρων ὄντων
περαιωθῆναι.
[5.110.1]      {ΜΗΛ.} Οἱ δὲ καὶ ἄλλους ἂν ἔχοιεν πέμψαι· πολὺ δὲ τὸ
Κρητικὸν πέλαγος, δι' οὗ τῶν κρατούντων ἀπορώτερος ἡ
[5.110.2]   λῆψις ἢ τῶν λαθεῖν βουλομένων ἡ σωτηρία. καὶ εἰ τοῦδε
σφάλλοιντο, τράποιντ' ἂν καὶ ἐς τὴν γῆν ὑμῶν καὶ ἐπὶ τοὺς
λοιποὺς τῶν ξυμμάχων, ὅσους μὴ Βρασίδας ἐπῆλθεν· καὶ
οὐ περὶ τῆς μὴ προσηκούσης μᾶλλον ἢ τῆς οἰκειοτέρας
ξυμμαχίδος τε καὶ γῆς ὁ πόνος ὑμῖν ἔσται.
[5.111.1]      {ΑΘ.} Τούτων μὲν καὶ πεπειραμένοις ἄν τι γένοιτο καὶ
ὑμῖν καὶ οὐκ ἀνεπιστήμοσιν ὅτι οὐδ' ἀπὸ μιᾶς πώποτε
[5.111.2]   πολιορκίας Ἀθηναῖοι δι' ἄλλων φόβον ἀπεχώρησαν. ἐν-
θυμούμεθα δὲ ὅτι φήσαντες περὶ σωτηρίας βουλεύσειν οὐδὲν
ἐν τοσούτῳ λόγῳ εἰρήκατε ᾧ ἄνθρωποι ἂν πιστεύσαντες
[5.111.2.4]   νομίσειαν σωθήσεσθαι, ἀλλ' ὑμῶν τὰ μὲν ἰσχυρότατα ἐλπι-
ζόμενα μέλλεται, τὰ δ' ὑπάρχοντα βραχέα πρὸς τὰ ἤδη
ἀντιτεταγμένα περιγίγνεσθαι. πολλήν τε ἀλογίαν τῆς
διανοίας παρέχετε, εἰ μὴ μεταστησάμενοι ἔτι ἡμᾶς ἄλλο τι
[5.111.3]   τῶνδε σωφρονέστερον γνώσεσθε. οὐ γὰρ δὴ ἐπί γε τὴν ἐν
τοῖς αἰσχροῖς καὶ προύπτοις κινδύνοις πλεῖστα διαφθείρουσαν
ἀνθρώπους αἰσχύνην τρέψεσθε. πολλοῖς γὰρ προορωμένοις
ἔτι ἐς οἷα φέρονται τὸ αἰσχρὸν καλούμενον ὀνόματος ἐπα-
γωγοῦ δυνάμει ἐπεσπάσατο ἡσσηθεῖσι τοῦ ῥήματος ἔργῳ
ξυμφοραῖς ἀνηκέστοις ἑκόντας περιπεσεῖν καὶ αἰσχύνην
[5.111.4]   αἰσχίω μετὰ ἀνοίας ἢ τύχῃ προσλαβεῖν. ὃ ὑμεῖς, ἢν εὖ
βουλεύησθε, φυλάξεσθε, καὶ οὐκ ἀπρεπὲς νομιεῖτε πόλεώς τε
τῆς μεγίστης ἡσσᾶσθαι μέτρια προκαλουμένης, ξυμμάχους
γενέσθαι ἔχοντας τὴν ὑμετέραν αὐτῶν ὑποτελεῖς, καὶ δοθεί-
σης αἱρέσεως πολέμου πέρι καὶ ἀσφαλείας μὴ τὰ χείρω
φιλονικῆσαι· ὡς οἵτινες τοῖς μὲν ἴσοις μὴ εἴκουσι, τοῖς δὲ
κρείσσοσι καλῶς προσφέρονται, πρὸς δὲ τοὺς ἥσσους μέτριοί
[5.111.5]   εἰσι, πλεῖστ' ἂν ὀρθοῖντο. σκοπεῖτε οὖν καὶ μεταστάντων
ἡμῶν καὶ ἐνθυμεῖσθε πολλάκις ὅτι περὶ πατρίδος βου-
λεύεσθε, ἧς μιᾶς πέρι καὶ ἐς μίαν βουλὴν τυχοῦσάν τε καὶ
μὴ κατορθώσασαν ἔσται.
[5.112.1]      Καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι μετεχώρησαν ἐκ τῶν λόγων· οἱ δὲ
Μήλιοι κατὰ σφᾶς αὐτοὺς γενόμενοι, ὡς ἔδοξεν αὐτοῖς
[5.112.2]   παραπλήσια καὶ ἀντέλεγον, ἀπεκρίναντο τάδε. ’οὔτε ἄλλα
δοκεῖ ἡμῖν ἢ ἅπερ καὶ τὸ πρῶτον, ὦ Ἀθηναῖοι, οὔτ' ἐν
ὀλίγῳ χρόνῳ πόλεως ἑπτακόσια ἔτη ἤδη οἰκουμένης τὴν
ἐλευθερίαν ἀφαιρησόμεθα, ἀλλὰ τῇ τε μέχρι τοῦδε σῳζούσῃ
τύχῃ ἐκ τοῦ θείου αὐτὴν καὶ τῇ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων καὶ
Λακεδαιμονίων τιμωρίᾳ πιστεύοντες πειρασόμεθα σῴζεσθαι.
[5.112.3]   προκαλούμεθα δὲ ὑμᾶς φίλοι μὲν εἶναι, πολέμιοι δὲ μηδε-
τέροις, καὶ ἐκ τῆς γῆς ἡμῶν ἀναχωρῆσαι σπονδὰς ποιησα-
μένους αἵτινες δοκοῦσιν ἐπιτήδειοι εἶναι ἀμφοτέροις.‘
[5.113.1]      Οἱ μὲν δὴ Μήλιοι τοσαῦτα ἀπεκρίναντο· οἱ δὲ Ἀθηναῖοι
διαλυόμενοι ἤδη ἐκ τῶν λόγων ἔφασαν ’ἀλλ' οὖν μόνοι γε
ἀπὸ τούτων τῶν βουλευμάτων, ὡς ἡμῖν δοκεῖτε, τὰ μὲν
μέλλοντα τῶν ὁρωμένων σαφέστερα κρίνετε, τὰ δὲ ἀφανῆ
τῷ βούλεσθαι ὡς γιγνόμενα ἤδη θεᾶσθε, καὶ Λακεδαιμονίοις
καὶ τύχῃ καὶ ἐλπίσι πλεῖστον δὴ παραβεβλημένοι καὶ
πιστεύσαντες πλεῖστον καὶ σφαλήσεσθε.‘
[5.114.1]      Καὶ οἱ μὲν Ἀθηναίων πρέσβεις ἀνεχώρησαν ἐς τὸ στρά-
τευμα· οἱ δὲ στρατηγοὶ αὐτῶν, ὡς οὐδὲν ὑπήκουον οἱ Μήλιοι,
πρὸς πόλεμον εὐθὺς ἐτρέποντο καὶ διελόμενοι κατὰ πόλεις περι-
[5.114.2]   ετείχισαν κύκλῳ τοὺς Μηλίους. καὶ ὕστερον φυλακὴν σφῶν
τε αὐτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων καταλιπόντες οἱ Ἀθηναῖοι καὶ
κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν ἀνεχώρησαν τῷ πλέονι τοῦ στρα-
τοῦ. οἱ δὲ λειπόμενοι παραμένοντες ἐπολιόρκουν τὸ χωρίον.
[5.115.1]      Καὶ Ἀργεῖοι κατὰ τὸν χρόνον τὸν αὐτὸν ἐσβαλόντες ἐς
τὴν Φλειασίαν καὶ λοχισθέντες ὑπό τε Φλειασίων καὶ τῶν
[5.115.2]   σφετέρων φυγάδων διεφθάρησαν ὡς ὀγδοήκοντα. καὶ οἱ ἐκ
τῆς Πύλου Ἀθηναῖοι Λακεδαιμονίων πολλὴν λείαν ἔλαβον·
καὶ Λακεδαιμόνιοι δι' αὐτὸ τὰς μὲν σπονδὰς οὐδ' ὣς ἀφέντες
ἐπολέμουν αὐτοῖς, ἐκήρυξαν δὲ εἴ τις βούλεται παρὰ σφῶν
[5.115.3]   Ἀθηναίους λῄζεσθαι. καὶ Κορίνθιοι ἐπολέμησαν ἰδίων τινῶν
διαφορῶν ἕνεκα τοῖς Ἀθηναίοις· οἱ δ' ἄλλοι Πελοποννήσιοι
[5.115.4]   ἡσύχαζον. εἷλον δὲ καὶ οἱ Μήλιοι τῶν Ἀθηναίων τοῦ
περιτειχίσματος τὸ κατὰ τὴν ἀγορὰν προσβαλόντες νυκτός,
καὶ ἄνδρας τε ἀπέκτειναν καὶ ἐσενεγκάμενοι σῖτόν τε καὶ
ὅσα πλεῖστα ἐδύναντο χρήσιμα ἀναχωρήσαντες ἡσύχαζον·
καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἄμεινον τὴν φυλακὴν τὸ ἔπειτα παρεσκευά-
ζοντο. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[5.116.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος Λακεδαιμόνιοι μελλή-
σαντες ἐς τὴν Ἀργείαν στρατεύειν, ὡς αὐτοῖς τὰ διαβατήρια
[ἱερὰ ἐν τοῖς ὁρίοις] οὐκ ἐγίγνετο, ἀνεχώρησαν. καὶ Ἀρ-
γεῖοι διὰ τὴν ἐκείνων μέλλησιν τῶν ἐν τῇ πόλει τινὰς ὑπο-
πτεύσαντες τοὺς μὲν ξυνέλαβον, οἱ δ' αὐτοὺς καὶ διέφυγον.
[5.116.2]   καὶ οἱ Μήλιοι περὶ τοὺς αὐτοὺς χρόνους αὖθις καθ' ἕτερόν
τι τοῦ περιτειχίσματος εἷλον τῶν Ἀθηναίων, παρόντων οὐ
[5.116.3]   πολλῶν τῶν φυλάκων. καὶ ἐλθούσης στρατιᾶς ὕστερον ἐκ
τῶν Ἀθηνῶν ἄλλης, ὡς ταῦτα ἐγίγνετο, ἧς ἦρχε Φιλοκράτης
ὁ Δημέου, καὶ κατὰ κράτος ἤδη πολιορκούμενοι, γενομένης
καὶ προδοσίας τινός, ἀφ' ἑαυτῶν ξυνεχώρησαν τοῖς Ἀθηναίοις
[5.116.4]   ὥστε ἐκείνους περὶ αὐτῶν βουλεῦσαι. οἱ δὲ ἀπέκτειναν
Μηλίων ὅσους ἡβῶντας ἔλαβον, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας
ἠνδραπόδισαν· τὸ δὲ χωρίον αὐτοὶ ᾤκισαν, ἀποίκους ὕστερον
πεντακοσίους πέμψαντες.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Ε' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

Έτος 10ον : 422 - 421 π.Χ.

1.

Συνέχεια της ανακωχής. Εκτόπισις των Δηλίων υπό των Αθηναίων

Το επόμενον θέρος, η ενιαυσία ανακωχή ετερματίσθη αυτοδικαίως, συνωμολογήθη όμως ακολούθως νέα μέχρι τέλους των Πυθικών αγώνων. Εν τω μεταξύ, οι Αθηναίοι εξετόπισαν τους κατοίκους της Δήλου, διότι εθεώρησαν ότι είχαν καθιερωθή εις τον θεόν, ενώ, ένεκα κάποιας παλαιάς αμαρτίας, δεν ήσαν καθαροί, και εξ άλλου διότι έκριναν ατελή ως προς το σημείον αυτό τον καθαρμόν που εδιηγήθην προηγουμένως, οπότε είχαν νομίσει αρκετόν το σήκωμα των νεκρών και των φερέτρων των. Ο Φαρνάκης έδωκεν εις τους Δηλίους άσυλον εις το Αδραμύττιον της Μικρας Ασίας, όπου εγκατεστάθησαν, όπως καθείς ήθελε.

2.

Ο Κλέων εις Χαλκιδικήν

Μετά το τέλος της ανακωχής, ο Κλέων, αφού επέτυχε την συγκατάθεσιν των Αθηναίων, εξέπλευσε διευθυνόμενος εις την Χαλκιδικήν, επί κεφαλής μοίρας στόλου τριάντα πλοίων, χιλίων διακοσίων οπλιτών και τριακοσίων ιππέων Αθηναίων και ακόμη μεγαλυτέρας δυνάμεως συμμάχων. Αφού δε προσήγγισε πρώτον εις την πολιορκουμένην ακόμη Σκιώνην και παρέλαβε μερικούς οπλίτας από την φρουράν, που είχε μείνει εκεί δια την πολιορκίαν, κατέπλευσεν εις τον Κωφόν λιμένα, ο οποίος κείται εις το έδαφος των Τορωναίων και απέχει ολίγον από την πόλιν. Και επειδή επληροφορήθη από αυτομόλους, ότι ο Βρασίδας δεν ήτο εις την Τορώνην και η φρουρά ήτο ανίκανος ν' αντισταθή, εβάδισεν απ' εκεί επί κεφαλής του στρατού εναντίον της πόλεως και απέστειλε δέκα πλοία, δια να περιπλεύσουν το ακρωτήριον και διευθυνθούν εναντίον του λιμένος της Τορώνης. Και έφθασε πρώτον εμπρός από το νέον τείχος, το οποίον προσέθεσεν ο Βρασίδας, δια να περιλάβη εντός της πόλεως το προάστειον, και ήνωσε τα δύο εις εν δια της κατεδαφίσεως μέρους του παλαιού τείχους.

3. Ο Αρμοστής της πόλεως Πασιτελίδας και η υπ' αυτόν φρουρά έσπευσαν εις το νέον αυτό τείχος και προσεπάθουν ν' αποκρούσουν τας επιθέσεις των Αθηναίων. Αλλ' επιέζοντο δυνατά από τους τελευταίους, και ο Πασιτελίδας, βλέπων περιπλέοντα τα πλοία, που είχαν αποσταλή προηγουμένως, εναντίον του λιμένος, εφοβήθη μήπως προλάβουν και καταλάβουν την πόλιν, πριν επιστρέψη προς υπεράσπισίν της, και μήπως, κυριευομένου του νέου τείχους, συλληφθή εντός αυτού. Ως εκ τούτου, το εγκατέλειψε και επέστρεψε τρέχων εις την πόλιν, την οποίαν όμως επρόλαβε να καταλάβη ο Αθηναϊκός στόλος και ο στρατός της ξηράς, ο οποίος κατεδίωξε κατά πόδας τον Πασιτελίδαν και εισώρμησε ταυτοχρόνως με πολεμικάς κραυγάς από του ρήγματος του παλαιού τείχους. Από τους Πελοποννησίους και Τορωναίους άλλους εφόνευσαν αμέσως κατά την συμπλοκήν, και άλλους, μεταξύ των οποίων και τον Αρμοστήν, συνέλαβαν αιχμαλώτους. Εν τω μεταξύ, ο Βρασίδας είχε σπεύσει εις βοήθειαν της Τορώνης, αλλά δεν επρόλαβε, διότι έμαθε καθ' οδόν την άλωσιν, όταν δεν απείχε πλέον παρά σαράντα περίπου στάδια, και επέστρεψε. Ο Κλέων και οι Αθηναίοι έστησαν δύο τρόπαια, το εν εις τον λιμένα, το άλλο πλησίον του νέου τείχους. Τα γυναικόπαιδα κατέστησαν δούλους, ενώ τους άνδρας της Τορώνης με όσους άλλους Χαλκιδείς έτυχε να ευρεθούν εκεί, καθώς και τους Πελοποννησίους, εν όλω επτακοσίους περίπου άνδρας, απέστειλαν εις τας Αθήνας. Τους αιχμαλώτους αυτούς ηναγκάσθησαν οι Αθηναίοι, όσους ήσαν Πελοποννήσιοι, ν απολύσουν ακολούθως επί τη βάσει της συνθήκης της ειρήνης, και τους άλλους ν' αποδώσουν εις τους Ολυνθίους, ανταλλάξαντες αυτούς άνδρα προς άνδρα. Την ιδίαν περίπου εποχήν, κατέλαβαν και οι Βοιωτοί δια προδοσίας το Πάνακτον, Αθηναϊκόν φρούριον εις τα όρια της Αττικής. Ο Κλέων, αφού εγκατέστησε φρουράν εις την Τορώνην, απέπλευσε, και κάμψας τον Άθω, διηυθύνετο εναντίον της Αμφιπόλεως.

4.

Αποστολή του Αθηναίου Φαίακος εις Σικελίαν

Την ιδίαν περίπου εποχήν, απέπλευσεν ο Φαίαξ υιός του Ερασιστράτου, με δύο πλοία εις Ιταλίαν και Σικελίαν, όπου εστέλλετο από τους Αθηναίους ως πρέσβυς, μαζί με δύο συναδέλφους. Τωόντι, όταν οι Αθηναίοι, μετά την συνομολόγησιν της ειρήνης, είχαν απέλθει από την Σικελίαν, οι Λεοντίνοι επολιτογράφησαν πολλούς νέους πολίτας και η δημοκρατική μερίς εμελέτα νέαν διανομήν της γης. Αλλ' οι ολιγαρχικοί, οι οποίοι αντελήφθησαν τα σχέδιά των, προσεκάλεσαν εις βοήθειαν τους Συρακουσίους, και εξεδίωξαν τους δημοκρατικούς, οι οποίοι διεσκορπίσθησαν εδώ και εκεί. Οι ολιγαρχικοί ήλθαν εις συμφωνίαν με τους Συρακουσίους, επί τη βάσει της οποίας εγκατέλειψαν την πόλιν των, ήτις ως εκ τούτου ερημώθη, και, εγκατεστάθησαν εις τας Συρακούσας, υπό τον όρον ν' αναγνωρισθούν Συρακούσιοι πολίται. Βραδύτερον, μερικοί από αυτούς δυσαρεστηθέντες απεσύρθησαν από τας Συρακούσας, και εγκατεστάθησαν πάλιν εις τας Φωκαίας, τμήμα της πόλεως των Λεοντίνων, και της Βρικιννίας, φρούριον της χώρας των ιδίων. Οι περισσότεροι από τους εξορισθέντας, ως είρηται, δημοκρατικούς ήλθαν και ηνώθησαν με αυτούς, και αφού παρεσκευάσθησαν καταλλήλως, ήρχισαν εχθροπραξίας εναντίον των Συρακουσίων, χρησιμοποιούντες τα δύο οχυρώματά των ως ορμητήρια. Όταν οι Αθηναίοι έμαθαν τας ειδήσεις αυτάς, έστειλαν τον Φαίακα, δια να πείση τους εκεί συμμάχους των και τους άλλους, ει δυνατόν, Σικελιώτας, να εκστρατεύσουν από κοινού εναντίον των Συρακουσίων, λόγω του ότι επιδιώκουν να επιβάλουν την ηγεμονίαν των. Οι Αθηναίοι ήλπιζαν ότι ημπορούσαν τοιουτοτρόπως να σώσουν τους δημοκρατικούς Λεοντίνους. Η αποστολή του Φαίακος επέτυχεν εις την Καμάριναν και τον Ακράγαντα, αλλ' απέτυχεν εις την Γέλαν, και ο Φαίαξ, επειδή εννόησεν από μερικάς ενδείξεις, ότι θ' αποτύχη και εις τας άλλας πόλεις, δεν επροχώρησε περαιτέρω, αλλ' επέστρεψε δια του εδάφους των αυτοχθόνων Σικελών, και αφού επεσκέφθη καθ' οδόν τας Βρικιννίας, όπου ενεθάρρυνε τους δημοκρατικούς, ήλθεν εις Κατάνην από όπου απέπλευσε.

5. Κατά τον πλουν εις την Σικελίαν, καθώς και την επιστροφήν απ' εκεί, ήλθεν εις συνεννοήσεις και με μερικάς πόλεις της Ιταλίας δια την συνομολόγησιν συνθήκης φιλίας με τους Αθηναίους. Συνήντησεν επίσης μερικούς Λοκρούς, οι οποίοι, όταν μετά την συνομολόγησιν της ειρήνης μεταξύ των Ελληνικών πόλεων της Σικελίας, περιέπεσεν η Μεσσήνη εις εμφυλίους σπαραγμούς, και μία από τας διαπληκτιζομένας μερίδας επεκαλέσθη την επέμβασιν της Λοκρικής κυβερνήσεως, εστάλησαν εκεί ως άποικοι και εξησφάλισαν υπέρ της πατρίδος των την κυβέρνησιν της Μεσσήνης επί τινα χρόνον, αλλ' ηναγκάσθησαν τώρα να φύγουν. Τους Λοκρούς λοιπόν αυτούς συνήντησεν ο Φαίαξ, ενώ επέστρεφαν, και δεν τους επείραξε, διότι είχαν ήδη συμφωνηθή μεταξύ αυτού και της Λοκρικής κυβερνήσεως οι προκαταρκτικοί όροι ειρήνης προς τους Αθηναίους. Κατά την συνομολόγησιν τωόντι της ειρήνης μεταξύ των Σικελιωτικών πόλεων, μόνον οι Λοκροί, κατ' εξαίρεσιν από τους άλλους συμμάχους των, δεν είχαν συνομολογήσει τοιαύτην προς τους Αθηναίους, και ούτε τότε άλλωστε θα μετέβαλλαν πολιτικήν, εάν δεν τους επίεζεν ο πόλεμος προς τους Ιπωνιέας και τους Μεδμαίους, οι οποίοι ήσαν όμοροι και άποικοί των. Ολίγον καιρόν ύστερον ο Φαίαξ έφθασεν εις τας Αθήνας.

6.

Εκστρατεία του Κλέωνος εις Αμφίπολιν

Ο Κλέων, εξ άλλου, ο οποίος, ως ελέχθη, έπλευσεν από την Τορώνην προς την Αμφίπολιν, κατέστησε την Ηιόνα βάσιν των επιχειρήσεών του, και επετέθη εναντίον των Σταγείρων, αποικίας των Ανδρίων, όπου απέτυχε, επέτυχεν όμως να καταλάβη εξ εφόδου την Γαληψόν, αποικιαν των Θασίων. Έστειλε δε πρέσβεις προς τον Περδίκκαν, δια να τον προσκαλέση να έλθη με τον στρατόν του, σύμφωνα με τους όρους της συμμαχίας, και άλλους εις την Θράκην προς τον βασιλέα των Οδομάντων Πολλήν, δια να φέρουν όσους ημπορούσαν περισσοτέρους μισθοφόρους Θράκας, ενώ ο ίδιος εν τω μεταξύ επερίμενεν αναπαυόμενος εις την Ηιόνα. Όταν ο Βρασίδας έμαθε τας ειδήσεις αυτάς, αντεστρατοπέδευσε και αυτός πλησίον εις το Κερδύλιον, θέσιν υψηλήν του εδάφους των Αργιλίων, εις το άλλο μέρος του ποταμού και όχι μακράν της Αμφιπόλεως, από την οποίαν θέσιν βλέπει κανείς ελευθέρως προς όλας τας διευθύνσεις, ώστε ο Κλέων δεν ημπορούσε να διαφύγη την προσοχήν του, εάν ήθελε προελάσει με τον στρατόν του. Διότι ο Βρασίδας επερίμενεν ότι ο Κλέων θα υπετίμα την αριθμητικήν δύναμιν του εχθρικού στρατού και θα εβάδιζε προς βορράν εναντίον της Αμφιπόλεως, χωρίς να περιμείνη τας ενισχύσεις που είχε ζητήσει. Συγχρόνως εξηκολούθει να ετοιμάζεται, προσκαλέσας εις ενίσχυσίν του χιλίους πεντακοσίους μισθοφόρους Θράκας και όλην την στρατιωτικήν δύναμιν των Ηδώνων, οι οποίοι ήσαν πελτασταί και ιππείς. Είχεν, άλλωστε, χιλίους Μυρκινίους και Χαλκιδείς πελταστάς, εκτός εκείνων που ήσαν εις την Αμφίπολιν. Η ολική δύναμις των οπλιτών του είχεν ανέλθει εις δύο χιλιάδας, και των Ελλήνων ιππέων εις τριακοσίους. Από την δύναμιν αυτήν έως χίλιοι πεντακόσιοι υπό τον Βρασίδαν εστρατοπέδευσαν πλησίον του Κερδυλίου, ενώ οι λοιποί υπό τον Κλεαρίδαν εστάθμευσαν εις την Αμφίπολιν.

7. Ο Κλέων έμεινε κάμποσον καιρόν ήσυχος, αλλ' έπειτα εξηναγκάσθη να κάμη ό,τι ακριβώς επερίμενεν ο Βρασίδας. Διότι οι στρατιώται του, οι οποίοι εδυσφόρουν, διότι έχαναν τον καιρόν των, ήρχισαν να ανταλλάσσουν τας σκέψεις των, συλλογιζόμενοι προς ποίαν εμπειρίαν και ποίαν τόλμην επρόκειτο ν' αντιταχθή τόση ανικανότης και τόση δειλία του ιδικού των αρχηγού, και πως χωρίς να το θέλουν εξεστράτευσαν μαζί του από τας Αθήνας. Ο Κλέων αντελήφθη τους γογγυσμούς αυτούς και μολονότι παρά την θέλησίν των προήλασεν επί κεφαλής των στρατιωτών του, καθόσον η περαιτέρω αδράνεια κατέβαλλε το ηθικόν των. Και ηκολούθησε την αυτήν τακτικήν που είχεν ακολουθήσει εις την Πύλον, και της οποίας η τότε επιτυχία του ενέπνευσεν εμπιστοσύνην εις την στρατηγικήν του ικανότητα. Διότι ούτε εφαντάζετο καν ότι κανεις θα εξήρχετο δια να τον αντιμετωπίση, και έλεγεν ότι προήλαυνε μάλλον προς αναγνώρισιν της θέσεως, καθόσον τας ενισχύσεις επερίμενεν, όχι δια να εξασφάλιση την νίκην, εις περίστασιν που θα ηναγκάζετο να συνάψη μάχην, αλλά δια να περικυκλώση την πόλιν και την εξαναγκάση τοιουτοτρόπως εις παράδοσιν. Ελθών επομένως, εστρατοπέδευσεν επί οχυρού λόφου απέναντι της Αμφιπόλεως, και επεθεώρει ο ίδιος το λιμνώδες έλος που σχηματίζει ο ποταμός Στρυμών και την δεσπόζουσαν θέσιν της πόλεως, απέναντι της πέριξ Θρακικής χώρας, και επίστευεν ότι ημπορούσε ν αποσυρθή οπόταν ήθελε, χωρίς να συνάψη μάχην, καθόσον άλλωστε κανεις δεν εφαίνετο ούτε ιστάμενος επί του τείχους, ούτε εξερχόμενος δια των πυλών, αι οποίαι ήσαν όλαι κλεισταί. Ενόμισε μάλιστα ότι έκαμε λάθος να μη φέρη κατά την προέλασίν του πολιορκητικάς μηχανάς, και ότι θα ηδύνατο, αν είχε τοιαύτας, να καταλάβη την πόλιν ως έρημον υπερασπιστών.

8.

Ο Βρασίδας εισέρχεται εις Αμφίπολιν

Ο Βρασίδας, ευθύς ως είδε την κίνησιν των Αθηναίων, κατέβη και αυτός από το Κερδύλιον και εισήλθεν εις την Αμφίπολιν. Και δεν εξήλθε μεν της πόλεως, όπως αντιπαραταχθή κατά των Αθηναίων, μη εμπιστευόμενος εις τον στρατόν του, τον οποίον εθεώρει υποδεέστερον, όχι αριθμητικώς (διότι υπό την έποψιν ταύτην οι δύο στρατοί ήσαν περίπου ισόπαλοι), αλλά ποιοτικώς, διότι εκ των μετεχόντων της εκστρατείας, οι μεν Αθηναίοι ήσαν γηγενείς πολίται, οι δε Λήμνιοι και οι Ίμβριοι εκ των κατ' εξοχήν επιλέκτων. Δια τούτο απεφάσισε να επιτεθή κατ' αυτών δια στρατηγήματος. Διότι ενόμιζεν ότι αν εδείκνυε προηγουμένως εις τους εχθρούς τον πραγματικόν αριθμόν και τον ανεπαρκή οπλισμόν των στρατιωτών του, θα εξησφάλιζε δυσκολώτερα την νίκην, παρά εάν τους επετίθετο πριν η θέα του στρατού του και η κατάστασις αυτού τους εμπνεύση καταφρόνησιν. Τάξας λοιπόν τον άλλον στρατόν υπό τον Κλεαρίδαν, εξέλεξεν ο ίδιος εκατόν πενήντα οπλίτας, με τους οποίους απεφάσισε να επιτεθή αιφνιδιαστικώς κατά των Αθηναίων, πριν αποσυρθούν, διότι ενόμιζεν ότι δεν θα εύρισκεν άλλην φοράν την ευκαιρίαν να τους καταβάλη απομονωμένους όπως τώρα, εάν άπαξ ήρχοντο αι αναμενόμεναι ενισχύσεις. Συνεκάλεσε λοιπόν όλους τους στρατιώτας και θέλων να ενθαρρύνη αυτούς και τους εξηγήση το σχέδιόν του, είπε προς αυτούς τοιαύτα τινά :

9.

Λόγος του Βρασίδα προς τους στρατιώτας του

"Άνδρες Πελοποννήσιοι, αρκετόν είναι να σας υπενθυμίσω απλώς ότι ερχόμεθα από χώραν η οποία είναι η πατρίς μας, η οποία υπήρξε πάντοτε ελευθέρα, ένεκα της ευψυχίας των τέκνων της, και ότι πρόκειται ν' αγωνισθήτε, Δωριείς εναντίον Ιώνων, τους οποίους είσθε συνηθισμένοι να νικάτε, θα περιοριστώ μόνον να σας εξηγήσω το σχέδιον της επιθέσεως, δια να μη αποθαρρυνθήτε εκ της φαινομενικής δυσαναλογίας των δυνάμεων, βλέποντες ότι πρόκειται να πολεμήσωμεν όχι δια του συνόλου των δυνάμεών μας αλλά δια μικρού μόνον αποσπάσματος. Εγώ, τουλάχιστον, φαντάζομαι ότι ο εχθρός ανήλθεν εις το ύψωμα, όπου ευρίσκεται, όχι διότι τυχόν περιμένει ότι ημπορούμεν να εξέλθωμεν, δια να του επιτεθώμεν, αλλά διότι υποτιμά την δύναμίν μας, και δια τούτο, απησχολημένος εις το να παρατηρή δεξιά και αριστερά, δεν τηρεί καμμίαν στρατιωτικήν τάξιν και δεν μας λαμβάνει υπ' όψιν του. Και όμως εκείνος, ως επί το πλείστον, επιτυγχάνει εις τον πόλεμον, ο οποίος διακρίνει σαφώς τοιαύτα σφάλματα του εχθρού, και αποβλέπων συγχρόνως εις τα διαθέσιμα μέσα του, ενεργεί την επίθεσίν του όχι τόσον φανερά και εις τάξιν μάχης, αλλ' εκμεταλλευόμενος κυρίως τας εκάστοτε περιστάσεις. Και εκείνα τα στρατηγήματα φέρουν την μεγαλυτέραν δόξαν, δια των οποίων επιτυγχάνει κανεις ν' απατήση αποτελεσματικώτερον τον εχθρόν και να ωφελήση περισσότερον τους φίλους του. Εφόσον λοιπόν οι Αθηναίοι δεν περιμένουν ότι θα τους επιτεθή κανείς, και είναι ανύποπτοι και σκέπτονται, όπως τουλάχιστον φαίνονται, να αποσυρθούν και όχι να διατηρήσουν την θέσιν των, εφόσον η έντασις του πνεύματός των είναι χαλαρωμένη, και πριν ακόμη συνέλθουν, εγώ μεν επικεφαλής των ανδρών μου θα κάμω ό,τι ημπορώ, δια να προλάβω την υποχώρησίν των, και
θα ριφθώ τρέχων εις το μέσον του στρατού των. Μετά τούτο, όταν συ, Κλεαρίδη, με ίδης συμπλακέντα ήδη και, ως ελπίζω εμπνέοντα τρόμον εις αυτούς, πάρε τους στρατιώτας που έχεις υπό τας διαταγάς σου, τους Αμφιπολίτας και τους άλλους συμμάχους, άνοιξε αιφνιδίως τας πύλας, τρέξε και μη χάσης στιγμήν να τους επιτεθής. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίον ημπορεί κανεις περισσότερον να ελπίση ότι θα καταληφθούν από πανικόν. Διότι ενισχύσεις προερχόμεναι διαρκούσης της μάχης προξενούν εις τον εχθρόν περισσότερον φόβον παρά η δύναμις προς την οποίαν μάχεται ήδη. Δείξου ανδρείος όπως αρμόζει εις Σπαρτιάτην, και σεις, σύμμαχοι, ακολουθήσατε γενναίως, ενθυμούμενοι ότι τρεις είναι αι αρεταί του καλού στρατιώτου : αποφασιστικότης, υψηλόν αίσθημα τιμής και πειθαρχία, και εστέ βέβαιοι ότι η σημερινή ημέρα θα σας δώση, εάν δειχθήτε γενναίοι, την ελευθερίαν και το δικαίωμα να ονομάζεσθε σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Άλλως, θα σας μείνη ο τίτλος του υποτελούς των Αθηναίων, και μάλιστα υπό υποτέλειαν σκληροτέραν παρά πριν (υποτιθεμένου ακόμη ότι θα είσθε αρκετά τυχεροί, δια να αποφύγετε τον εξανδραποδισμόν ή τον θάνατον), και θα γίνετε εμπόδιον της απελευθερώσεως των άλλων Ελλήνων. Μη χάσετε, λοιπόν, το θάρρος σας, βλέποντες πόσον μεγάλα είναι τα άθλα του αγώνος. Όσον το κατ' εμέ, θα αποδείξω ότι δεν είμαι καλλίτερος εις το να προτρέπω άλλους παρ' ό,τι είμαι εις το να θέτω εις εφαρμογήν ο ίδιος τας προτροπάς μου."

10.

Συμπλοκή μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων, θάνατος του Βρασίδα και του Κλέωνος

Μετά τους ολίγους τούτους λόγους, ο Βρασίδας προέβη εις τας αναγκαίας παρασκευάς δια την έξοδον του υπ' αυτόν αποσπάσματος, και ετοποθέτησε τον λοιπόν στρατόν υπό τας διαταγάς του Κλεαρίδα, πλησίον των καλουμένων Θρακικών, πυλών, όπως εξέλθουν εκείθεν σύμφωνα με τας οδηγίας του. Αλλά είχε θεαθή, ότε κατέβαινε από το Κερδύλιον, και ότε εντός της πόλεως προσέφερε θυσίαν εις τον ναόν της Αθηνάς, και ητοιμάζετο δια την έξοδον, διότι το εσωτερικόν της πόλεως φαίνεται από όλα τα πέριξ. Εις τον Κλέωνα, ο οποίος την ώραν ακριβώς αυτήν είχε προχωρήσει προς αναγνώρισιν της θέσεως, ανηγγέλθη ότι ο εχθρικός στρατός εφαίνετο συγκεντρωμένος εντός της πόλεως και ότι πολλοί πόδες ανδρών και ίππων, ετοίμων να εξέλθουν, διεκρίνοντο κάτω από τας πύλας, Ακούσας τούτο ο Κλέων, επλησίασε και εβεβαιώθη ο ίδιος περί του πράγματος. Αλλά μη θέλων να διακινδυνεύση μάχην πριν έλθουν προς αυτόν αι αναμενόμεναι επικουρίαι, και νομίζων ότι θα επρολάμβανε ν' αποσυρθή, διέταξε να δοθή το σημείον της αναχωρήσεως και παρήγγελλε συγχρόνως εις τα εκκινούντα στρατεύματα να στραφούν αριστερά επί της οδού της Ηιόνος, η οποία ήτο η μόνη οδός υποχωρήσεως. Επειδή όμως ενόμισεν, ότι η υποχώρησις εγίνετο βραδέως, διέταξε το δεξιόν κέρας να στραφή αριστερά, και ούτως εξέθηκε κατά την υποχώρησιν το ακάλυπτον πλευρόν των στρατιωτών απέναντι του εχθρού. Κατά την στιγμήν αυτήν, ο Βρασίδας, βλέπων τους Αθηναίους κινουμένους, και θεωρήσας επιστάσαν την ευκαιρίαν, λέγει προς τους υπό τας αμέσους διαταγάς του και τον άλλον στρατόν: "Οι άνθρωποι αυτοί δεν εννοούν ν' αντισταθούν, όπως φαίνεται καθαρά από την κίνησιν των δοράτων και των κεφαλών των. Άνθρωποι που έχουν σκοπόν ν' αντισταθούν κατά των επιτιθεμένων δεν κινούνται κατ' αυτόν τον τρόπον. Ανοίξατέ μου τας πύλας που παρήγγειλα και ας επιτεθώμεν εναντίον αυτών μετά θάρρους και χωρίς να χάνωμεν στιγμήν". Και εξελθών δια της πύλης, η οποία είναι προς το μέρος του χαρακώματος, και δια της πρώτης πύλης του υφισταμένου τότε μακρού τείχους, ώρμησε τρέχων κατ' ευθείαν επί του δρόμου, εις το αποτομώτατον μέρος του οποίου, καθώς ανέρχεται κανείς, είναι στημένον τρόπαιον και επιτεθείς εναντίον του κέντρου των Αθηναίων, οι οποίοι ήσαν τρομαγμένοι δια την ιδίαν των αταξίαν και κατάπληκτοι δια την τόλμην αυτού, τρέπει αυτούς εις φυγήν, ενώ ο Κλεαρίδας, σύμφωνα με τας διαταγάς που είχε λάβει, εξελθών με τον λοιπόν στρατόν δια των Θρακικών πυλών, ώρμησε συγχρόνως κατ' αυτών. Και ούτω συνέβη, ώστε ένεκα της απροσδοκήτου και αιφνιδίας κινήσεως εκ δύο συγχρόνως μερών, οι Αθηναίοι περιήλθαν εις σύγχυσιν. Και το μεν αριστερόν κέρας αυτών, το διευθυνόμενον προς την Ηιόνα και που είχεν ήδη προχωρήσει προς τα εκεί, αποκοπέν του λοιπού στρατεύματος, ετράπη αμέσως εις φυγήν. Ενώ δ' ήδη έφευγε τούτο και ο Βρασίδας στραφείς επετίθετο κατά του δεξιού επληγώθη και έπεσε. Οι Αθηναίοι δεν αντελήφθησαν τούτο, αλλ' οι πλησίον αυτού ευρισκόμενοι στρατιώται τον εσήκωσαν και τον μετέφεραν εις την πόλιν. Το δεξιόν των Αθηναίων αντείχε καλλίτερον. Και ο μεν Κλέων, ο οποίος ευθύς εξ αρχής δεν είχε σκοπόν ν αντισταθή ετράπη αμέσως εις φυγήν, αλλά Μυρκίνιος πελταστής τον επρόφθασε και τον εφόνευσε. Οι οπλίται όμως, συγκεντρωθέντες επί του λόφου, απέκρουσαν τον Κλεαρίδαν, μολονότι επετέθη κατ' αυτών δίς ή τρίς, και τότε μόνον υπεχώρησαν, όταν το ιππικόν των Μυρκινίων και των Χαλκιδέων και οι πελτασταί, περικυκλώσαντες και βάλλοντες αυτούς δι' ακοντίων, τους έτρεψαν εις φυγήν. Και τότε πλέον η φυγή εγενικεύθη εις όλον τον Αθηναϊκόν στρατόν, και όσοι δεν εφονεύθησαν αμέσως κατά την συμπλοκήν ή κατά την επακολουθήσασαν καταδίωξιν υπό του Χαλκιδικού ιππικού και των πελταστών, έφθασαν μετά μεγάλης δυσκολίας εις την Ηιόνα, κατόπιν πολλών περιπλανήσεων δια μέσου των ορέων. Ο Βρασίδας μετεφέρθη ασφαλώς εκ του πεδίου της μάχης εντός της πόλεως. Ανέπνεεν ακόμη και ημπόρεσε ν' αντιληφθή ότι ο στρατός του ενίκησεν αλλά μετ' ολίγον εξέπνευσε. Ο λοιπός στρατός, επιστρέφων μετά του Κλεαρίδα εκ της καταδιώξεως, εσκύλευσε τους νεκρούς και έστησε τρόπαιον.

11. Μετά τούτο, ετάφη ο Βρασίδας εντός της πόλεως, απέναντι της σημερινής Αγοράς. Εις τον νεκρόν αυτού απεδόθησαν δημοτελείς τιμαί και όλος ο συμμαχικός στρατός ηκολούθησεν ένοπλος την ταφήν. Οι Αμφιπολίται περιέβαλαν το μνήμα του δια κιγκλιδώματος και μέχρι σήμερον προσφέρουν θυσίας εις αυτόν ως εις ήρωα, και εγκατέστησαν προς τιμήν του αγώνας και ιεράς κατ' έτος τελετάς. Ανέθεσαν επίσης εις αυτόν την πόλιν των, ανακηρύξαντες αυτόν ιδρυτήν αυτής, κατεδαφίσαντες τα οικοδομήματα του Άγνωνος και εξαφανίσαντες κάθε τι που ημπορούσε να υπενθυμίζη εις το μέλλον την υπό τούτου ίδρυσιν της αποικίας. Διότι ενόμισαν ότι ο Βρασίδας υπήρξε σωτήρ των, και ακόμη διότι υπό τας παρούσας περιστάσεις, εκ φόβου προς τους Αθηναίους, επεδίωκαν την διατήρησιν της συμμαχίας προς τους Λακεδαιμονίους, ενώ ένεκα της προς τους Αθηναίους εχθρότητός των η απονομή των τιμών τούτων εις τον Άγνωνα ούτε συμφέρουσα ήτο εις αυτούς, ούτε ευχάριστος εις εκείνον. Απέδωκαν εις τους Αθηναίους τους νεκρούς των, ανελθόντας εις εξακοσίους, ενώ εκ μέρους των έπεσαν μόνον επτά. Διότι δεν έλαβε χώραν μάχη εκ παρατάξεως, αλλ' η συμπλοκή υπήρξεν αποτέλεσμα απροβλέπτου περιστάσεως, και οι Αθηναίοι είχαν καταληφθή υπό πανικού, πριν ακόμη αρχίση αυτή. Μετά την ανακομιδήν των νεκρών, οι Αθηναίοι απέπλευσαν εις τα ίδια, ενώ ο Κλεαρίδας και οι μετ' αυτόν έμειναν, όπως ρυθμίσουν τα πράγματα της Αμφιπόλεως.

12. Κατά τον αυτόν περίπου χρόνον, και περί το τέλος του θέρους, οι Λακεδαιμόνιοι Ραμφίας, Αυτοχαρίδας και Επικυλίδας ήσαν καθ' οδόν, φέροντες εις τας πόλεις της Χαλκιδικής επικουρίας εννεακοσίων οπλιτών. Φθάσαντες δε εις Ηράκλειαν της Τραχίνος, ενησχολήθησαν όπως διευθετήσουν τα μη καλώς έχοντα εκεί. Και ενώ ακόμη διέτριβαν εκεί, συνέβη η μάχη της Αμφιπόλεως. Και το θέρος ετελείωσε.

13.

Οι Λακεδαιμόνιοι εις τα ίδια

Επελθόντος του χειμώνος, ο Ραμφίας και οι μετ' αυτού επροχώρησαν μέχρι του Πιερίου της Θεσσαλίας. Αλλ' επειδή οι Θεσσαλοί δεν τους επέτρεπαν να προχωρήσουν περαιτέρω, και επί πλέον ο Βρασίδας, προς τον οποίον έφεραν τας ενισχύσεις, είχεν αποθάνει, επέστρεψαν εις τα ίδια. Εθεώρησαν ότι η ευκαιρία δια την εκστρατείαν είχε παρέλθει, αφού οι Αθηναίοι, συνεπεία της ήττης των, είχαν ήδη απέλθει, και αυτοί δεν ήσαν εις θέσιν να πραγματοποιήσουν οι ίδιοι τα μεγάλα σχέδια του Βρασίδα. Αλλ' ο κύριος λόγος της επιστροφής των ήτο ότι εγνώριζαν, όταν ανεχώρησαν, ότι οι Λακεδαιμόνιοι έκλιναν έτι μάλλον υπέρ της ειρήνης.

14.

Οι εμπόλεμοι κλίνουν προς διαπραγματεύσεις ειρήνης δια πεντήκοντα έτη

Το γεγονός είναι ότι, μετά την μάχην της Αμφιπόλεως και την εκ Θεσσαλίας επιστροφήν του Ραμφίου, ουδέτερος των εμπολέμων ανέλαβε περαιτέρω πολεμικάς επιχειρήσεις, αλλ' αμφότεροι έκλιναν μάλλον προς την ειρήνην. Οι μεν Αθηναίοι, διότι είχαν υποστή την σοβαράν ήτταν του Δηλίου και ολίγον ύστερον της Αμφιπόλεως, και επομένως δεν είχαν πλέον εμπιστοσύνην επί την ιδίαν δύναμιν, επί της οποίας στηριζόμενοι είχαν απορρίψει προηγουμένως τας περί ειρήνης προτάσεις, καθόσον επίστευαν ότι μετά την καλήν τύχην που είχαν τότε, η οριστική αυτών επικράτησις ήτο βεβαία. Εφοβούντο, άλλωστε, μήπως πολλαπλασιασθούν αι αποστασίαι των συμμάχων των, θρασυνομένων από τας αποτυχίας των, και μετεμελούντο, διότι δεν συνομολόγησαν ειρήνην μετά τα γεγονότα της Πύλου, ότε η περίστασις ήτο τόσον εύθετος. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, διότι η πορεία του πολέμου είχε διαψεύσει τας προσδοκίας των, ενώ είχαν φαντασθή ότι ερημώνοντες την χώραν των Αθηναίων, θα κατώρθωναν εντός ολίγων ετών να καταρρίψουν την δύναμίν των. Αντί τούτου, είχαν υποστή την συμφοράν της Σφακτηρίας, ομοίαν της οποίας δεν είχεν άλλοτε υποστή η Σπάρτη, η χώρα αυτών υφίστατο τας ληστρικάς επιδρομάς, των οποίων ορμητήριον ήτο η Πύλος και τα Κύθηρα, και οι Είλωτες ηυτομόλουν, υπήρχε δε διαρκής ο φόβος μήπως οι μένοντες επί τόπου, στηριζόμενοι εις τους αυτομολήσαντας, επιχειρήσουν, όπως και προηγουμένως, να ανατρέψουν την τάξιν των πραγμάτων. Συνέπεσε, προς τούτοις, η Τριακονταετής συνθήκη ειρήνης προς τους Αργείους να είναι εις τας παραμονάς της λήξεώς της, και οι Αργείοι ηρνούντο την ανανέωσιν αυτής, εφόσον δεν τους απεδίδετο η Κυνουρία, και οι Λακεδαιμόνιοι εθεώρουν προφανές ότι δεν ημπορούσαν να διεξαγάγουν διμέτωπον πόλεμον κατά τε των Αργείων και των Αθηναίων. Υπώπτευαν, συγχρόνως, ότι μερικοί εκ των Πελοποννησιακών πόλεων θ' απεσπώντο απ' αυτούς, δια να ενωθούν με τους Αργείους, όπως πράγματι και συνέβη.

15. Ταύτα αναλογιζόμενοι, έκριναν αμφότεροι οι εμπόλεμοι, αλλά προ πάντων οι Λακεδαιμόνιοι, ότι επεβάλλετο η συνομολόγησις της ειρήνης, διότι οι τελευταίοι επεθύμουν ζωηρώς να ανακτήσουν τους αιχμαλώτους Σφακτηρίας, καθόσον οι εξ αυτών Σπαρτιάται είτε ανήκαν εις τας πρώτας οικογενείας, είτε ήσαν εξ ίσου με αυτούς συγγενείς των αρχόντων της Λακεδαίμονος. Ως εκ τούτου, ήρχισαν αμέσως μετά την αιχμαλωσίαν διαπραγματεύσεις δια την απελευθέρωσίν των. Αλλ' οι Αθηναίοι, εφ' όσον η τύχη ήτο ευμενής προς αυτούς, δεν ήθελαν με κανένα τρόπον να δεχθούν ειρήνην υπό όρους δικαίους. Όταν όμως υπέστησαν την ήτταν του Δηλίου, οι Λακεδαιμόνιοι αντελήφθησαν αμέσως ότι θα ήσαν τώρα περισσότερον ευδιάθετοι προς συνεννόησιν, και συνωμολόγησαν την ενιαυσίαν ανακωχήν, κατά την διάρκειαν της οποίας πρέσβεις των δυο εμπολέμων ώφειλαν συναντώμενοι να διαπραγματευθούν την συνομολόγησιν οριστικής ειρήνης.

16. Αλλά μετά την νέαν ήτταν, την οποίαν οι Αθηναίοι έπαθαν εις την Αμφίπολιν, και τον θάνατον του Κλέωνος και του Βρασίδα, οι οποίοι προ πάντων αντέπρατταν κατά της ειρήνης από τα δύο μέρη (ούτος ένεκα των επιτυχιών και της γενικής εκτιμήσεως που του προσεπόριζεν ο πόλεμος, εκείνος διότι ενόμιζεν ότι αποκαθισταμένης της ησυχίας, η μοχθηρία του θα ήτο καταφανεστέρα και αι διαβολαί του ολιγώτερον πιστευταί), οι δύο κυριώτατοι υποστηρικταί της πολιτικής της ειρήνης εις τας δύο πόλεις, ο Πλειστοάναξ, υιός του Παυσανίου, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων, και ο Νικίας, υιός του Νικηράτου, ο οποίος ήτο ο ευτυχέστερος στρατηγός της εποχής του, τότε πλέον με μεγαλύτερον παρά ποτέ ζήλον, υπεστήριζαν την πολιτικήν ταύτην. Ο μεν Νικίας, διότι ήθελεν, εφόσον ακόμη δεν είχεν υποστή ατυχίαν τινά, και εξηκολούθει απολαυών της κοινής εκτιμήσεως, να εξασφαλίση οριστικώς την καλήν του τύχην, ν' αναπαυθή ο ίδιος του λοιπού από τας ταλαιπωρίας του πολέμου και εξασφαλίση εις τους συμπολίτας του ομοίαν ανάπαυσιν, και ν' αφίση εις τους μεταγενεστέρους το όνομα ανδρός, ο οποίος ουδέποτε καθ' όλην του την ζωήν έγινεν αιτία βλάβης εις την πόλιν. Διότι ενόμιζεν ότι η καλλιτέρα οδός, δια της οποίας ημπορεί κανείς να επιτύχη τούτο, ήτο να εμπιστεύεται όσον το δυνατόν ολιγώτερον εις την τύχην και αποφεύγη τους κινδύνους, και ότι η ειρήνη μόνη εξασφαλίζει από τους κινδύνους. Ο Πλειστοάναξ, εξ άλλου, διότι οι εχθροί του διέβαλλαν αυτόν, εξ αφορμής της επανόδου του εκ της εξορίας, και δεν έπαυαν, οσάκις επήρχετο ατυχία τις, να διεγείρουν τας ανησυχίας της συνειδήσεως των Λακεδαιμονίων, αποδίδοντες αυτήν εις την παράνομον επιστροφήν του. Διότι κατηγόρουν αυτόν και τον αδελφόν του Αριστοκλή ότι παρέπεισαν την Πυθίαν, οσάκις Λακεδαιμόνιοι αντιπρόσωποι ήρχοντο να συμβουλευθούν το μαντείον, να δίδη πάντοτε την εξής απάντησιν: "Ανακαλέσατε εκ της ξένης γης εις την χώραν σας το σπέρμα του ημιθέου υιού του Διός, ειδεμή θ' αροτριώσετε την γην με αργυράν υνίδα" μέχρις ου επί τέλους η Πυθία, μετά εξορίαν δέκα εννέα ετών, έπεισε τους Λακεδαιμονίους να τον επαναφέρουν με τους ιδίους χορούς και θρησκευτικάς τελετάς, με τας οποίας, αφού έκτισαν την Λακεδαίμονα, ενεθρόνισαν τους πρώτους βασιλείς των. Καθόσον είχεν εξορισθή τότε, λόγω της από την Αττικήν υποχωρήσεώς του, η οποία απεδόθη εις δωροδοκίαν, και κατά την διάρκειαν της εξορίας του εις το όρος Λύκαιον, όπου είχε καταφύγει, διέμενεν, εκ φόβου των Λακεδαιμονίων, εντός οικίας, της οποίας το ήμισυ εκείτο εντός του περιβόλου του ναού του Διός.

17. Δυσφορών λοιπόν δια την διαβολήν ταύτην και νομίζων ότι εν καιρώ ειρήνης, ότε δεν θα συνέβαιναν ατυχήματα, και ότε επί πλέον οι Λακεδαιμόνιοι θ' ανέκτων τους αιχμαλωτισθέντας συμπολίτας των, δεν θα εξετίθετο ο ίδιος εις επιθέσεις των εχθρών του, ενώ εφόσον υφίσταται πόλεμος, κάθε αποτυχία παρέχει κατ' ανάγκην αφορμήν διαβολών κατά των πολιτικών ηγετών, επεθύμει διακαώς την συνεννόησιν.
Κατά την διάρκειαν του χειμώνος, διεξήγοντο διαπραγματεύσεις, και προσεγγίζοντος ήδη του έαρος, οι Λακεδαιμόνιοι επέσεισαν την απειλήν πολεμικών παρασκευών δώσαντες οδηγίας εις τας συμμαχικάς πόλεις, όπως ετοιμασθούν δια την ανέγερσιν φρουρίου επί του εδάφους της Αττικής, πιστεύοντες, ότι οι Αθηναίοι θα ήσαν περισσότερον διατεθειμένοι ν' ακούσουν τας προτάσεις των. Μετά πολλάς, άλλωστε, συνδιασκέψεις και πολλάς απαιτήσεις, προβληθείσας εκατέρωθεν, κατέληξαν εις συμφωνίαν, όπως συνομολογήθη ειρήνη, υπό τον όρον ν' αποδώση έκαστος των εμπολέμων ό,τι κατέλαβε δια των όπλων. (Οι Αθηναίοι, εν τούτοις, θα εκράτουν την Νίσαιαν, διότι ότε ανταπήτησαν την απόδοσιν των Πλαταιών, οι Θηβαίοι αντέταξαν ότι κατέλαβαν αυτάς, όχι δια βίας, ούτε δια προδοσίας, αλλά κατόπιν συμφωνίας με τους κατοίκους της πόλεως, και οι Αθηναίοι ανταπήντησαν ότι κατά τον αυτόν τρόπον κατέλαβαν και αυτοί την Νίσαιαν). Οι Λακεδαιμόνιοι τότε συνεκάλεσαν τους συμμάχους των, και πάντες οι λοιποί, πλην των Βοιωτών, των Κορινθίων, των Ηλείων και των Μεγαρέων, οι οποίοι δεν ενέκριναν τας μεταξύ Λακεδαιμονίων και Αθηναίων συνεννοήσεις, εψήφισαν υπέρ του τερματισμού του πολέμου. Και ούτω συνωμολογήθη τελικώς η επομένη πρώτη ειρήνη και επεκυρώθη δι' όρκων και σπονδών, των Λακεδαιμονίων δεσμευθέντων προς τους Αθηναίους και τούτων προς τους Λακεδαιμονίους.

18.

Tο κείμενον της υπογραφείσης συνθήκης είρήνης

"Οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι αμφοτέρων συνωμολόγησαν υπό τους επομένους όρους ειρήνην, δια την τήρησιν της οποίας εκάστη πόλις ωρκίσθη ιδιαιτέρως.
(1) "Πας ο βουλόμενος έχει το δικαίωμα να μεταβαίνη αφόβως δια ξηράς ή δια θαλάσσης εις τους εθνικούς ναούς, δια να προσφέρη θυσίας, να συμβουλεύεται το μαντείον ή ν' αντιπροσωπεύη την χώραν του κατά τα πατροπαράδοτα έθιμά του.
(2) "Ο ναός και ο ιερός περίβολος του Απόλλωνος εις τους Δελφούς ως και οι κάτοικοι των Δελφών θα είναι ανεξάρτητοι, έχοντες την ελεύθερον διάθεσιν των προσόδων των και τα ίδια αυτών δικαστήρια δια τας αφορώσας αυτούς προσωπικάς ή κτηματικάς διαφοράς, σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα έθιμα.
(3) "Η ειρήνη μεταξύ των Αθηναίων και των συμμάχων των αφ' ενός, και των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων των αφ' ετέρου, θα ισχύση δια πενήντα έτη κατά ξηράν και κατά θάλασσαν, αδόλως και αβλαβώς.
(4) "Δεν επιτρέπονται με κανένα τρόπον και υπό ουδεμίαν πρόφασιν εχθροπραξίαι, ούτε εκ μέρους των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων των κατά των Αθηναίων και των συμμάχων των, ούτε εκ μέρους των Αθηναίων και των συμμάχων των κατά των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων των. Εάν αναφυή διαφορά τις των μεν προς τους δε, θα λύεται δια της δικαστικής οδού και της επιβολής όρκων, καθ' οιονδήποτε τρόπον ήθελαν περί τούτου μείνει σύμφωνοι.
(5) "Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των θ' αποδώσουν την Αμφίπολιν εις τους Αθηναίους. Εις τους κατοίκους των πόλεων, των παραδιδομένων υπό των Λακεδαιμονίων εις τους Αθηναίους, επιτρέπεται ν' απέλθουν οπουδήποτε θέλουν, παραλαμβάνοντες ό,τι τους ανήκει. Αι πόλεις αυταί θα είναι ανεξάρτητοι, υπό τον όρον της καταβολής του ενιαυσίου φόρου, ο οποίος είχε προσδιορισθή επί Αριστείδου, και δεν επιτρέπεται εις τους Αθηναίους και εις τους συμμάχους των να επιχειρούν εχθροπραξίας κατ αυτών, εφόσον καταβάλλουν τον φόρον, από της ημέρας της αποκαταστάσεως της ειρήνης. Αι περί ων ο λόγος πόλεις είναι η Άργιλος, τα Στάγειρα, η Άκανθος, η Σκώλος, η Όλυνθος, η Σπάρτωλος, και δεν θα είναι σύμμαχοι ούτε των Λακεδαιμονίων, ούτε των Αθηναίων. Αλλ' εάν οι Αθηναίοι πείσουν τας πόλεις αυτάς να γίνουν σύμμαχοί των εξ ελευθέρας αυτών προαιρέσεως, επιτρέπεται εις τούτους να τας δεχθούν.
(6) "Οι Μηκυβερναίοι, οι Σαναίοι και οι Σίγγιοι θα κατοικούν τας πόλεις των, υφ' ους όρους κατοικούν τας ιδικάς των οι Ολύνθιοι και οι Ακάνθιοι.
(7) "Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των θ' αποδώσουν εις τους Αθηναίους το Πάνακτον. Οι Αθηναίοι θ' αποδώσουν εις τους Λακεδαιμονίους το Κορυφάσιον, τα Κύθηρα, τα Μέθανα, τον Πτελεόν και την Αταλάντην. Οι Αθηναίοι θ' απολύσουν τους Λακεδαιμονίους, τους κρατουμένους εις τας φυλακάς των Αθηνών ή άλλου τινός μέρους, υποκειμένου εις την ηγεμονίαν των Αθηναίων. Θ' αφίσουν επίσης ελευθέρους τους εις την Σκιώνην πολιορκουμένους Πελοποννησίους και τους άλλους εκεί συμμάχους των Λακεδαιμονίων και όσους απέστειλεν εκεί ο Βρασίδας, καθώς επίσης και κάθε σύμμαχον των Λακεδαιμονίων, ο οποίος τυχόν κρατείται εις τας φυλακάς των Αθηνών ή αλλού τινός μέρους, υποκειμένου εις την Αθηναϊκήν ηγεμονίαν. Κατά τον αυτόν τρόπον, θ' αποδώσουν και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των όσους κρατούν Αθηναίους και συμμάχους αυτών.
(8) "Ως προς την Σκιώνην, την Τορώνην, την Σερμυλίαν, και κάθε άλλην πόλιν υπό την εξουσίαν των Αθηναίων, ούτοι δικαιούνται ν' αποφασίσουν περί αυτών, ως και περί πάσης άλλης πόλεως υπό την εξουσίαν των, κατά το δοκούν.
(9) "Οι Αθηναίοι θα δεσμευθούν δι' όρκων απέναντι των Λακεδαιμονίων και εκάστης των συμμάχων πόλεών των χωριστά. Ο όρκος θα δοθή υπό δέκα επτά αντιπροσώπων εκάστης πόλεως, κατά τον τύπον, ο οποίος θεωρείται επισημότατος εις εκάστην εξ αυτών. Ο δοθησόμενος όρκος θα έχη ως εξής : "Υπόσχομαι να τηρήσω τας διατάξεις της συνθήκης και ειρήνης ταύτης μετά δικαιοσύνης και ευθύτητος". Με τον αυτόν όρκον θα δεσμευθούν και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των απέναντι των Αθηναίων. Ο όρκος ούτος θ' ανανεώνεται κατ' έτος υπό των δύο μερών.
(10) "Η παρούσα συνθήκη θ' αναγραφή εις στήλας, αι οποίαι θα στηθούν εις την Ολυμπίαν, τους Δελφούς, τον Ισθμόν, την Ακρόπολιν των Αθηνών, και τον ναόν του Αμυκλαίου Απόλλωνος, εις την Λακεδαίμονα.
(11) "Εάν ελησμονήθη τι περί οιουδήποτε ζητήματος εκ μέρους του ενός ή του άλλου των συμβαλλομένων, δεν θα θεωρηθή ασυμβίβαστον προς τον δοθέντα όρκον, όπως κατόπιν συζητήσεως μετ' ευθύτητος διεξαγομένης, επέλθουν εις την συνθήκην οιαιδήποτε αλλαγαί, περί των οποίων θα έμεναν σύμφωνοι Αθηναίοι και Λακεδαιμόνιοι συγχρόνως.

19. "Η ισχύς της συνθήκης αρχίζει την εικοστήν εβδόμην ημέραν του μηνός Αρτεμισίου, εφόρου όντος εις την Λακεδαίμονα του Πλειστόλα, και την εικοστήν πέμπτην ημέραν του μηνός Ελαφηβολιώνος, άρχοντος όντος εις τας Αθήνας του Αλκαίου. Οι επόμενοι ωρκίσθησαν και επεκύρωσαν την συνθήκην:
Εκ μέρους των Λακεδαιμονίων, οι Πλειστοάναξ, Άγις, Πλειστόλας, Δαμάγητος, Χίονις, Μεταγένης, Άκανθος, Δάϊθος, Ισχαγόρας, Φιλοχαρίδας, Ζευξίδας, Άντιππος, Τέλλις, Αλκινάδας,
Εμπεδίας, Μηνάς και Λάφιλος. Εκ μέρους δε των Αθηναίων, οι εξής: οι Λάμπων, Ισθμιόνικος, Νικίας, Λάχης, Ευθύδημος, Προκλής, Πυθόδωρος, Άγνων, Μυρτίλος, Θρασυκλής, Θεαγένης, Αριστοκράτης, Ιώλκιος, Τιμοκράτης, Λέων, Λάμαχος και Δημοσθένης".

20.

Η χρονολόγησις των γεγονότων του πολέμου των δέκα ετών

Η συνθήκη αυτή συνωμολογήθη κατά το τέλος τον χειμώνος και την αρχήν ακριβώς του έαρος, ευθύς μετά την εορτήν των αστικών Διονυσίων, δέκα ακριβώς έτη και ολίγας ημέρας μετά την πρώτην εις την Αττικήν εισβολήν και την έναρξιν του πολέμου τούτου. Προς υπολογισμόν του διαρρεύσαντος
χρονικού διαστήματος, πρέπει ν' αποβλέψη τις εις την φυσικήν διαίρεσιν του χρόνου, και να μη εμπιστευθή μάλλον εις τους καταλόγους των διαχειριζομένων αρχήν τίνα ή περιβεβλημένων άλλο τι δημόσιον αξίωμα, των οποίων τα ονόματα χρησιμοποιούνται εις τας διαφόρους πόλεις, προς προσδιορισμόν της χρονολογίας παρελθόντων γεγονότων. Διότι δια του τρόπου τούτου του υπολογισμού δεν προσδιορίζεται ακριβώς εάν γεγονός τι συνέβη εις την αρχήν ή το μέσον ή άλλο τι ωρισμένον χρονικόν σημείον της διαρκείας της αρχής, ή του αξιώματος των εν λόγο λειτουργών. Ενω, εάν αριθμή τις, ως εγώ εις την παρούσαν ιστορίαν, κατά θέρη και χειμώνας, υπολογίζων έκαστον θέρος και έκαστον χειμώνα ως ισοδυναμούντα προς ήμισυ έτος, θα εύρη ότι ο πρώτος ούτος πόλεμος διήρκεσε δέκα θέρη και δέκα χειμώνας.

21.

Δυσκολίαι περί την εφαρμογήν της συνθήκης

Επειδή ο κλήρος απεφάσισεν ότι οι Λακεδαιμόνιοι πρώτοι θ' απέδιδαν τας πόλεις ή θέσεις, τας οποίας κατείχον, απέλυσαν αμέσως τους κρατουμένους υπ' αυτών αιχμαλώτους, και πέμψαντιες πρέσβεις εις Χαλκιδικήν, τον Ισχαγόραν, τον Μηνάν και τον Φιλοχαρίδαν, παρήγγειλαν εις τον Κλεαρίδαν να παραδώση εις τους Αθηναίους την Αμφίπολιν, και εις τους άλλους συμμάχους να συμμορφωθούν με τας διατάξεις της συνθήκης, τας αφορώσας έκαστον εξ αυτών. Αλλ' ούτοι ηρνούντο να συμμορφωθούν, θεωρούντες τας διατάξεις ταύτας ασυμφόρους. Και ο Κλεαρίδας, χαριζόμενος εις τους Χαλκιδείς, δεν παρέδωκε την πόλιν, ισχυριζόμενος ότι δεν είχε την δύναμιν να το πράξη εναντίον της θελήσεως τιούτων. Συνοδευόμενος δε υπό απεσταλμένων των εν λόγω συμμάχων, ήλθεν ο ίδιος εσπευσμένως εις την Λακεδαίμονα, και δια ν' απολογηθή, εάν οι περί τον Ισχαγόραν τον κατηγόρουν επί απειθεία, και διότι ήθελε να εξακριβώση, εάν ήτο ακόμη δυνατή μεταβολή των σχετικών διατάξεων της συνθήκης. Αλλ' εύρων ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν ήδη οριστικώς δεσμευθή, επέστρεψε και πάλιν εσπευσμένως, σταλείς υπό των Λακεδαιμονίων, με την εντολήν να παραδώση την Αμφίπολιν, ει δυνατόν, ειδεμή, ν' αποσύρη τουλάχιστον τας Πελοποννησιακάς δυνάμεις εξ αυτής.

22.

Συνθήκη συμμαχίας Αθηναίων και Λακεδαιμονίων

Οι πρέσβεις των άλλων συμμάχων έτυχε να ευρίσκονται ακόμη εις την Λακεδαίμονα, και οι Λακεδαιμόνιοι συνίστων την αποδοχήν της συνθήκης εις όσους εξ αυτών δεν είχαν εγκρίνει ακόμη την συνομολόγησίν της. Αλλ' ούτοι, με την αυτήν πρόφασιν, δια την οποίαν απέκρουσαν αυτήν εξ αρχής, εδήλωσαν ότι δεν θα την δεχθούν εάν δεν επιτύχουν δικαιοτέρους όρους. Βλέποντες δ' ότι δεν επείθοντο, οι Λακεδαιμόνιοι τους άφισαν ν' αναχωρήσουν, και προέβησαν αυτοί εις συνομολόγησιν συμμαχίας προς τους Αθηναίους. Διότι επείσθησαν ήδη, ότι οι Αργείοι, των οποίων αι διαθέσεις είχαν εκδηλωθή δια της αρνήσεώς των ν' ανανεώσουν την συνθήκην, της οποίας την ανανέωσιν είχαν ζητήσει οι αποσταλέντες προς τούτο πρέσβεις Αμπελίδας και Λίχας, μη έχοντες την υποστήριξιν των Αθηναίων, δεν θα ήσαν καθ' εαυτούς επικίνδυνοι, και ότι οι λοιποί Πελοποννήσιοι ήτο πιθανώτερον να μείνουν ήσυχοι, διότι τους απεκλείετο ήδη η μετά των Αθηναίων συμμαχία, προς την οποίαν, άλλως, προφανώς θα προσεχώρουν. Ως εκ τούτου, επειδή οι πρέσβεις των Αθηναίων ευρίσκοντο εις την Λακεδαίμονα, προήλθαν εις διαπραγματεύσεις προς αυτούς, συνεφώνησαν και συνομολόγησαν την επομένην συμμαχίαν, βεβαιωθείσαν δι' όρκου.

23. "Οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι συνομολογούν συμμαχίαν πενήντα ετών υπό τους επομένους όρους:
(ί) <Εάν εχθρός τις εισβάλη εις το έδαφος των Λακεδαιμονίων και προξενή εις αυτούς ζημίας, οι Αθηναίοι οφείλουν να βοηθούν τους Λακεδαιμονίους με όλας των τας δυνάμεις και με τον αποτελεσματικώτερον δυνατόν τρόπον. Αλλ' εάν ο εχθρός, ερημώσας την χώραν, απέλθη, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι θα θεωρούν αυτόν ως κοινόν εχθρόν, θα διεξαγάγουν κατ' αυτού τον πόλεμον από κοινού, και μόνον από κοινού θα συνομολογήσουν μετ' αυτού ειρήνην. Αι υποχρεώσεις αύται θα εκτελεσθούν μετά δικαιοσύνης, προθυμίας και ευθύτητος.
(2) "Εαν εχθρός τις εισβάλη εις το έδαφος των Αθηναίων και προξενή εις αυτούς ζημίας, οι Λακεδαιμόνιοι, οφείλουν να βοηθούν τους Αθηναίους με όλας των τας δυνάμεις και με τον αποτελεσματικώτερον δυνατόν τρόπον. Αλλ' εάν ο εχθρός, ερημώσας την χώραν απέλθη, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι θα θεωρούν αυτόν ως κοινόν εχθρόν, θα διεξαγάγουν κατ' αυτού τον πόλεμον από κοινού, και μόνον από κοινού θα συνομολογήσουν μετ' αυτού ειρήνην. Αι υποχρεώσεις αύται θα εκτελεσθούν μετά δικαιοσύνης, προθυμίας και ευθύτητος.
(3) "Εάν οι Είλωτες επαναστατήσουν, οι Αθηναίοι θα βοηθήσουν τους Λακεδαιμονίους με όλας των τας δυνάμεις και δι' όλων των δυνατών μέσων.
(4) "Ο όρκος δια την παρούσαν συνθήκην θα δοθή δια των αντιπροσώπων των δύο μερών, οι οποίοι υπέγραψαν και την άλλην συνθήκην. Ο όρκος θ' ανανεώνεται κατ' έτος υπό αντιπροσώπων των Λακεδαιμονίων, μεταβαινόντων εις Αθήνας, κατά την εορτήν των Διονυσίων, και αντιπροσώπων των Αθηναίων, μεταβαινόντων εις Λακεδαίμονα, κατά την εορτήν των Υακυνθίων.
(5) "Η συνθήκη θ' αναγραφή εις δύο στήλας, εκ των οποίων η μία θα στηθή εις τον ναόν του Αμυκλαίου Απόλλωνος, εις την Λακεδαίμονα και η άλλη εις τον ναόν της Αθηνάς, επί της Ακροπόλεως των Αθηνών.
(6) "Εάν οι Λακειδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι συμφωνήσουν να προσθέσουν εις την συμμαχίαν ταύτην ή ν' αφαιρέσουν απ' αυτής ό,τι δήποτε, επιτρέπεται να το κάμουν, χωρίς τούτο να θεωρηθή ασυμβίβαστον προς τον δοθέντα όρκον.

24. "Οι επόμενοι ωρκίσθησαν δια την συμμαχίαν ταύτην: Εκ μέρους μεν των Λακεδαιμονίων οι Πλειστοάναξ, Άγις, Πλειστόλας, Δαμάγητος, Χίονις, Μεταγένης, Άκανθος, Δάϊθος, Ισχαγόρας, Φιλοχαρίδας, Ζευξίδας, Άντππος, Αλκινάδας,, Τέλλις Εμπεδίας, Μήνας και Λάφιλος. Εκ μέρους δε των Αθηναίων οι Λάμπων, Ισθμιόνικος, Λάχης, Νικίας, Ευθύδημος, Προκλής, Πυθόδωρος, Άγνων, Μυρτίλος, Θρασυκλής, Θεαγένης, Αριστροκράτης, Ιώλκιος, Τιμοκράτης, Λέων, Λάμαχος και Δημοσθένης".

Τέλος του άνευ διακοπής δεκαετούς πολέμου

Η συμμαχία αυτή συνωμολογήθη ολίγον μετά την συνθήκην της ειρήνης, και συγχρόνως απέδωσαν οι Αθηναίοι προς τους Λακεδαιμονίους τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας. Το θέρος του ενδεκάτου έτους ήρχιζεν ήδη. Και ούτω συμπληρούται η συγγραφή της ιστορίας του πρώτου πολέμου, ο οποίος διεξήχθη κατά τα δέκα ταύτα έτη άνευ διακοπής.

Έτος 11ον : 421 - 420 π.Χ.

25.

Οι Κορίνθιοι επιζητούν διατάραξιν των συμφωνηθέντων

Μετά την συνθήκην της ειρήνης και την συμμαχίαν, αι οποίαι συνωμολογήθησαν μεταξύ των Λακεδαιμονίων και των Αθηναίων, κατά το τέλος του Δεκαετούς πολέμου, ότε ο Πλειστόλας ήτο πρώτος έφορος εις την Σπάρτην, και ο Αλκαίος επώνυμος άρχων εις τας Αθήνας, όσοι μεν ενέκριναν την συνθήκην ευρίσκοντο ήδη εις κατάστασιν ειρήνης, αλλ' οι Κορίνθιοι και μερικαί άλλαι Πελοποννησιακαί πόλεις εζήτουν να διαταράξουν τα συμφωνηθέντα. Και ούτως ευθύς μετ' ολίγον, νέαι πολιτικαί ανωμαλίαι προεκλήθησαν μεταξύ των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων των, και συγχρόνως, προϊόντος του χρόνου, οι Λακεδαιμόνιοι έγιναν ύποπτοι προς τους Αθηναίους, ως εκ της μη εκτελέσεως μερικών εκ των διατάξεων της συνθήκης. Επί εξ έτη και δέκα μήνας, αι δύο πόλεις απέσχον από πάσαν επιδρομήν του εδάφους αλλήλων, κατ' άλλους τρόπους όμως έβλαπταν ο εις τον άλλον όσον περισσότερον ημπορούσαν, κατά την διάρκειαν της αβεβαίας αυτής ανακωχής. Έπειτα όμως ηναγκάσθησαν να διαρρήξουν την μετά τα δέκα έτη συνομολογηθείσαν συνθήκην ειρήνης, και περιήλθαν και πάλιν εις κατάστασιν απροκαλύπτου πολέμου.

26.

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος διήρκεσεν 27 έτη

Ο αυτός Θουκυδίδης ο Αθηναίος έγραψε και την ιστορίαν των γεγονότων τούτων κατά την σειράν που έλαβαν ταύτα χώραν καθ' έκαστον θέρος και χειμώνα, μέχρις ότου οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των κατέλυσαν την Αθηναϊκήν ηγεμονίαν και κατέλαβαν τα Μακρά Τείχη και τον Πειραιά. Μέχρι του γεγονότος τούτου, ο πόλεμος διήρκεσεν είκοσι επτά το όλον έτη. Και εάν τις υποστηρίζη ότι το μεταξύ διάστημα της ανακωχής δεν πρέπει να θεωρήται πόλεμος, πλανάται. Διότι, αν εξετάση μετά προσοχής τα γεγονότα της περιόδου ταύτης, όπως εκτίθενται, θα βεβαιωθή ότι δυσκόλως δύναται αυτή να χαρακτηρισθή ως ειρήνη, αφού κατ' αυτήν ούτε απέδωκαν, ούτε έλαβαν πάντα όσα δια της συνθήκης είχαν συμφωνηθή, και εκτός τούτου, κατά τον Μαντινειακόν και τον Επιδαύριον πόλεμον και εις άλλας περιστάσεις, έγιναν παραβιάσεις της συνθήκης εκ μέρους και των δύο, ενώ η στάσις των συμμάχων της Χαλκιδικής ήτο όχι ολιγώτερον εχθρική προς τους Αθηναίους, και μεταξύ Βοιωτών και Αθηναίων ίσχυεν ανακωχή, η οποία ανενεούτο κατά δεκαήμερον. Εις τρόπον ώστε, προσθέτων τις τον πρώτον Δεκαετή πόλεμον και την μετ' αυτόν αμφίβολον ανακωχήν και την επακολουθήσασαν επανάληψιν των εχθροπραξιών θα εύρη υπολογίζων, κατά την φυσικήν διαίρεσιν του χρόνου, τόσα ακριβώς έτη, όσα ανέφερα, με προσθήκην ολίγων ημερών. Διότι, εάν εξετάση τις μετά προσοχής πως η περίοδος αυτή διεκόπη υπό πολεμικών επιχειρήσεων, θα εύρη συγχρόνως ότι η περίστασις αυτή είναι η μόνη, κατά την οποίαν οι υποστηρίζοντες τας προβλέψεις των χρησμών επηλήθευσαν. Διότι ενθυμούμαι ότι απ' αρχής μέχρι τέλους του πολέμου ελέγετο πάντοτε υπό πολλών ότι ούτος έμελλε να διαρκέση τρεις φοράς εννέα έτη. Επέζησα του πολέμου, και καθ' όλην την διάρκειαν αυτού ήμην, λόγω ηλικίας, ώριμος την κρίσιν, καταβάλλων πάσαν προσπάθειαν όπως εξακριβώνω την αλήθειαν. Μου συνέβη να μείνω εξόριστος εκ της πατρίδος επί είκοσι έτη μετά την υπό την αρχηγίαν μου εκστρατείαν προς σωτηρίαν της Αμφιπόλεως, και γνωρίζων τα πράγματα εξ αμφοτέρων των μερών, ιδίως δε τα των Πελοποννησίων, ένεκα της εξορίας μου, κατώρθωσα να παρακολουθήσω ησύχως και αντιληφθώ καλύτερον την πορείαν των γεγονότων. Και θέλω προβή ήδη εις την έκθεσιν των μετά τα πρώτα δέκα έτη, διαφορών και την εντεύθεν διάρρηξιν της συνθήκης και τα επακολουθήσαντα γεγονότα του πολέμου.

27.

Οι Αργείοι αναλαμβάνουν να συνάψουν συμμαχίαν με πάσαν πόλιν της Ελλάδος εκτός των Αθηνών και της Σπάρτης

Μετά την συνομολόγησιν της Πεντηκονταετούς ειρήνης και της επακολουθησάτης συμμαχίας, οι πρέσβεις, οι οποίοι είχαν προσκληθή χάριν αυτών εκ των άλλων πόλεων της Πελοποννήσου, ανεχώρησαν από την Λακεδαίμονα. Και οι μεν άλλοι επέστρεψαν εις τα ίδια, οι Κορίνθιοι όμως διηυθύνθησαν κατ' αρχάς εις το Άργος, συνεννοήθησαν με μερικούς εκ των εν τέλει Αργείων, υποστηρίξαντες ότι, αφού οι Λακεδαιμόνιοι συνωμολόγησαν ειρήνην και συμμαχίαν προς τους Αθηναίους, τους μέχρι τούδε χειροτέρους εχθρούς, όχι με καλούς σκοπούς, αλλά προς υποδούλωσιν της Πελοποννήσου, χρέος των Αργείων είναι να εξετάσουν δια ποίων μέσων ημπορεί να σωθή η Πελοπόννησος. Ότι έπρεπε να ψηφίσουν ότι κάθε ανεξάρτητος Ελληνική πόλις, η οποία δέχεται, την διάλυσιν των διαφορών διά διαιτησίας, ημπορεί να συνάψη αμυντικήν μετά των Αργείων συμμαχίαν. Και ότι έπρεπε να εκλέξουν ολιγομελή επιτροπήν, έχουσαν πλήρη εξουσίαν προς διεξαγωγήν των σχετικών διαπραγματεύσεων, ίνα μη διεξάγωνται αύται προς την συνέλευσιν του λαού, ώστε εάν αι προτάσεις τινών απορριφθούν υπό του λαού, η αποτυχία των μη γίνη παγκοίνως γνωστή. Εβεβαίωσαν δε ότι πολλοί θα προσεχώρουν εις την συμαχίαν ταύτην, εκ μίσους προς τους Λακεδαιμονίους. Εκθέσαντες τα επιχειρήματα ταύτα οι Κορίνθιοι, επέστρεψαν εις τα ίδια.

28. Οι Αργείοι άρχοντες, αφού ήκουσαν τας προτάσεις ταύτας, τας ανακοίνωσαν προς τους συναδέλφους των και προς την συνέλευσιν του λαού, η οποία εξέλεξε δωδεκαμελή επιτροπήν, και εξουσιοδότησε αυτήν δια ψηφίσματος, να συνομολογή συμμαχίαν προς πάσαν Ελληνικήν πόλιν, η οποία θα το εζήτει, εκτός των Αθηνών και της Λακεδαίμονος, εκ των οποίων ουδετέρα, ηδύνατο να γίνη δεκτή ως σύμμαχος άνευ ρητής εγκρίσεως της εκκλησίας του λαού. Οι Αργείοι εδείχθησαν τόσον μάλλον ευδιάθετοι ν' ακολουθήσουν την πολιτικήν ταύτην, καθόσον έβλεπαν, ότι, επικειμένης της λήξεως της μετά των Λακεδαιμονίων συνθήκης των, ο μετ' αυτών πόλεμος ήτο αναπόφευκτος, και συγχρόνως διότι συνέλαβαν την ελπίδα, ότι θα γίνουν αρχηγοί της Πελοποννήσου. Διότι κατά την εποχήν ταύτην κατεφέροντο υπερβολικά κατά της Λακεδαίμονος, και το γόητρόν της είχε καταπέσει ένεκα των ατυχιών της, ενώ οι Αργείοι ευρίσκοντο εις εξαίρετον υπό πάσαν έποψιν θέσιν, καθόσον δεν συνεμερίσθησαν τα βάρη του πολέμου προς τας Αθήνας, και διατελούντες εις ειρήνην προς τα δυο μέρη εκαρπώθησαν τουναντίον ωφελείας ως εκ τούτου. Ούτω, λοιπόν, οι Αργείοι ήσαν έτοιμοι να δεχθούν εις την συμμαχίαν των πάσαν Ελληνικήν πόλιν, η οποία θα το εζήτει.

29. Πρώτοι οι Μαντινείς και οι σύμμαχοί των προσεχώρησαν εις την συμμαχίαν ταύτην, εκ φόβου των Λακεδαιμονίων. Διότι, διαρκούντος ακόμη του προς τους Αθηναίους πολέμου, οι Μαντινείς είχαν υποτάξει μέρος της Αρκαδίας, και ενόμιζαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν θα τους επέτρεπαν να διατηρήσουν την επ' αυτού κυριαρχίαν, ήδη οπότε αι χείρες των ήσαν ελεύθεραι. Ώστε προθύμως εστράφησαν προς το Άργος, θεωρούντες αυτό πόλιν ισχυράν, και ανέκαθεν αντίπαλον των Λακεδαιμονίων, και επί πλέον δημοκρατουμένην, όπως και αυτοί. Μετά την απόσπασιν ταύτην των Μαντινέων ήρχισαν και εις τας άλλας πόλεις της Πελοποννήσου να ψιθυρίζουν, ότι πρέπει και αυτοί να τους μιμηθούν, και διότι ενόμιζαν, ότι ούτοι είχαν καλλιτέραν γνώσιν της καταστάσεως, δια να μεταστούν προς τους Αργείους, και συγχρόνως διότι ηγανάκτουν κατά των Λακεδαιμονίων και δι' άλλους λόγους και ένεκα της ρήτρας της προς τους Αθηναίους ειρήνης, εις την οποίαν είχεν αναγραφή ότι επιτρέπεται, χωρίς τούτο να θεωρηθή ασυμβίβαστον προς τον δοθέντα όρκον, να γίνη εις τας διατάξεις της συνθήκης πάσα προσθαφαίρεσις, περί της οποίας αι δύο πόλεις, Αθήναι και Λακεδαίμων, θα έμεναν σύμφωνοι. Διότι η διάταξις αυτή προ πάντων ενέβαλλε τους Πελοποννησίους εις μεγάλην ταραχήν και εις υποψίαν, μήπως οι Λακεδαιμόνιοι, εκ συμφώνου μετά των Αθηναίων, επιδιώκουν να τους υποδουλώσουν. Διότι ήτο δίκαιον, ισχυρίζοντο, το δικαίωμα της προσθαφαιρέσεως να δοθή από κοινού εις όλους τους συμμάχους. Ώστε ένεκα του φόβου τούτου, οι πολλοί έκλιναν να συνάψουν και αυτοί συμμαχίαν προς τους Αργείους.

30.

Οι Λακεδαιμόνιοι αποστέλλουν πρέσβεις εις την Κόρινθον διά να προλάβουν συμμαχίαν των Κορινθίων προς τους Αργείους

Οι Λακεδαιμόνιοι, αντιληφθέντες την επικράτησιν του γογγυσμού τούτου εις την Πελοπόννησον, και ότι οι Κορίνθιοι και τους άλλους υπεκίνουν και οι ίδιοι επρόκειτο να συμμαχήσουν προς τους Αργείους, έστειλαν πρέσβεις εις την Κόρινθον, θέλοντες να προλάβουν την συμμαχίαν ταύτην. Κατηγόρουν τους Κορινθίους ως υποκινητάς της όλης κινήσεως και ισχυρίζοντο ότι, εάν εγκαταλείψουν αυτούς, δια να προσέλθουν εις την συμμαχίαν των Αργείων, θα εγίνοντο επίορκοι, και ότι άλλωστε από τούδε ήσαν ένοχοι αδικήματος, μη δεχόμενοι την ειρήνην προς τους Αθηναίους, ενώ ωρισμένη διάταξις της μεταξύ αυτών συνθήκης ορίζει ότι η απόφασις της πλειοψηφίας των ομοσπόνδων είναι υποχρεωτική, εφόσον δεν υπάρχει κώλυμα εκ μέρους θεών ή ηρώων. Οι Κορίνθιοι, οι οποίοι είχαν λάβει την πρωτοβουλίαν να προσκαλέσουν προηγουμένως τους συμμάχους, όσοι, όπως αυτοί, είχαν αποδεχθή την μετά των Αθηναίων ειρήνην, αντέκρουσαν τους Λακεδαιμονίους, επί παρουσία αυτών. Και δεν εξέθεσαν μεν φανερά τα αληθή αυτών παράπονα, ότι δηλαδή δεν επέτυχαν ν' αποδοθή εις αυτούς υπό των Αθηναίων ούτε το Σόλλιον, ούτε το Ανακτόριον, ούτ' ελύθη άλλο τυχόν ζήτημα, εις το οποίον εθεώρουν ότι τα συμφέροντά των ετέθησαν εις κατωτέραν μοίραν, αλλ' επρόβαλαν ως πρόσχημα της στάσεώς των, το ότι δεν ημπορούσαν να προδώσουν τους συμμάχους της Χαλκιδικής, προς τους οποίους, και ότε πρώτον απεστάτησαν ούτοι μετά των Ποτειδαιατών, ωρκίσθησαν ιδιωτικούς όρκους, και ακολούθως ανενέωσαν αυτούς επισήμως. Ισχυρίσθησαν, λοιπόν, ότι δεν παραβαίνουν τους προς τους συμμάχους όρκους, αρνούμενοι να λάβουν μέρος εις την ειρήνην προς τους Αθηναίους, διότι, ορκισθέντες προς τους συμμάχους των εις το όνομα των θεών, θα παρέβαιναν τον όρκον των, εάν τους επρόδιδαν. Πράγματι, η διάταξις της συνθήκης ορίζει, "εφόσον δεν υπάρχει κώλυμα εκ μέρους θεών ή ηρώων", και εις αυτούς τουλάχιστον ο δοθείς υπ' αυτών όρκος εφαίνετο ότι ήτο κώλυμα εκ θεού. Και ως προς μεν τους παλαιούς όρκους εθεώρησαν ότι τα επιχειρήματα ταύτα ήσαν αρκετά. Αλλ' όσον αφορά την συμμαχίαν προς τους Αργείους εδήλωσαν ότι, αφού συνεννοηθούν μετά των φίλων των, θα κάμουν ό,τι είναι δίκαιον. Και οι μεν πρέσβεις των Λακεδαιμονίων επέστρεψαν εις τα ίδια. Αλλ' έτυχε να ευρίσκωνται κατά τον αυτόν χρόνον πρέσβεις των Αργείων εις την Κόρινθον, οι οποίοι επίεζαν τους Κορινθίους να εισέλθουν εις την συμμαχίαν άνευ αναβολής. Ούτοι όμως τους προσεκάλεσαν να έλθουν εις την προσεχή συνέλευσίν των.

31.

Συμμαχία μεταξύ των Ηλείων, των Αργείων και των Κορινθίων

Ολίγον ύστερον, ήλθαν και πρέσβεις των Ηλείων, οι οποίοι, αφού πρότερον συνομολόγησαν συμμαχίαν προς τους Κορινθίους, ανεχώρησαν κατόπιν εκείθεν εις το Άργος και συνομολόγησαν και με τους Αργείους συμμαχίαν, κατά τον προδιαγεγραμμένον υπό τούτων τρόπον. Διότι μεταξύ Ηλείων και Λακεδαιμονίων υπήρχε διαφορά εξ αφορμής του Λεπρέου, διότι, όταν ποτέ Αρκαδικαί τίνες φυλαί ευρίσκοντο εις πόλεμον προς τους Λεπρεάτας, οι τελευταίοι εζήτησαν την συμμαχίαν και βοήθειαν των Ηλείων, υποσχεθέντες να εκχωρήσουν προς αυτούς ως αντάλλαγμα το ήμισυ του εδάφους των. Μετά το πέρας δε του πολέμου, οι Ηλείοι, επιτρέψαντες εις τους Λεπρεάτας να κρατήσουν το εν λόγω έδαφος, επέβαλαν εις αυτούς, αντί τούτου, την καταβολήν ετησίας εισφοράς ενός ταλάντου εις τον εν Ολυμπία ναόν του Διός. Η εισφορά αυτή κατεβάλλετο μέχρι του κατά των Αθηνών πολέμου, αλλά προφασιζόμενοι τον πόλεμον, οι Λεπρεάται έπαυσαν την περαιτέρω καταβολήν αυτής και επειδή οι Ηλείοι ήρχισαν λαμβάνοντες καταναγκαστικά κατ' αυτών μέτρα, κατέφυγαν προς τους Λακεδαιμονίους. Η λύσις της διαφοράς ανετέθη από κοινού εις τούτους ως διαιτητάς, αλλ' οι Ηλείοι, υποπτευθέντες ότι δεν θα τύχουν αμερολήπτου κρίσεως εκ μέρους των Λακεδαιμονίων, παρητήθησαν της διαιτησίας και ήρχισαν ερημώνοντες την γην των Λεπρεατών. Οι Λακεδαιμόνιοι, ουχ ήττον, εδίκασαν την υπόθεσιν και απεφάσισαν, ότι οι Λεπρεαται ήσαν ανεξάρτητοι και ότι οι Ηλείοι ήσαν εν τω αδίκω. Και επειδή οι τελευταίοι είχαν παραιτηθή μονομερώς της διαιτησίας, έστειλαν εις τον Λέπρεον φρουράν οπλιτών. Οι Ηλείοι, εν τούτοις, κρίνοντες ότι οι Λακεδαιμόνιοι παρείχαν την προστασίαν των εις πόλιν, η οποία είχεν αποστατήσει από αυτούς, επεκαλούντο την διάταξιν της συνθήκης, η οποία ώριζεν ότι όσα έκαστος των ομοσπόνδων είχε προ του πολέμου εναντίον των Αθηναίων, θα διετήρει και μετά το πέρας αυτού, και θεωρούντες εαυτούς αδικουμένους, μετέστησαν προς τους Αργείους, και συνομολόγησαν και αυτοί συμμαχίαν μετ' αυτών, κατά τον προδιαγεγραμμένον υπό τούτων τρόπον. Ευθύς μετ' αυτούς, έγιναν σύμμαχοι των Αργείων και οι Κορίνθιοι και αι πόλεις της Χαλκιδικής. Αλλ' οι Βοιωτοί και οι Μεγαρείς, αν και συμμεριζόμενοι τας απόψεις των, ηρνήθησαν εκ συμφώνου να τους ακολουθήσουν, διότι οι Λακεδαιμόνιοι τους επεριποιούντο ιδιαιτέρως, και διότι εθεώρουν ότι το δημοκρατικόν πολίτευμα του Άργους ήτο ολιγώτερον ευνοϊκόν δι' αυτούς, οι οποίοι ωλιγαρχούντο, από το πολίτευμα της Λακεδαίμονος.

32.

Οι Αργείοι και οι Κορίνθιοι κινούνται εις άλλας πόλεις προς επέκτασιν της συμμαχίας των

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους και περί την αυτήν εποχήν, οι Αθηναίοι, εξαναγκάσαντες τους Σκιωναίους δια πολιορκίας να παραδοθούν, εθανάτωσαν τους άνδρας, υπέβαλαν δε εις τάξιν δούλων τα γυναικόπαιδα, και παρεχώρησαν την χώραν εις τους Πλαταιείς, προς εγκατάστασιν. Και τους Δηλίους επανέφεραν εις την Δήλον, επηρεασθέντες εις τούτο από τας συμφοράς, τας οποίας είχαν υποστή τελευταίως εις τας μάχας, και συμμορφούμενοι προς χρησμόν του Μαντείου των Δελφών. Συγχρόνως, οι Φωκείς και οι Λοκροί περιήλθαν εις πόλεμον. Οι Κορίνθιοι και οι Αργείοι, όντες ήδη σύμμαχοι, ήλθαν εις την Τεγέαν, επιδιώκοντες ν' αποσπάσουν αυτήν από τους Λακεδαιμονίους, διότι ενόμιζαν ότι, εάν κατώρθωναν να προσεταιρισθούν τόσον σπουδαίον τμήμα της Πελοποννήσου, θα είχαν αυτήν μετ' ολίγον ολόκληρον. Αλλ' επειδή οι Τεγεάται εδήλωσαν ότι δεν εννοούν να περιέλθουν εις αντίθεσιν προς τους Λακεδαιμονίους, η ισχυρογνωμοσύνη των Κορινθίων, οι οποίοι μέχρι τούδε είχαν επιδιώξει μετά πολλού ζήλου την πραγματοποίησιν του σχεδίου των, ήρχισε χαλαρουμένη, και σοβαρώς εφοβήθησαν ούτοι μήπως κανείς άλλος δεν προσέλθη του λοιπού προς αυτούς. Εν τούτοις έστειλαν πρέσβεις προς τους Βοιωτούς και παρεκάλουν να προσέλθουν εις την μετά των Αργείων συμμαχίαν των και γενικώς ν' ακολουθούν οι τρεις κοινήν πολιτικήν. Συγχρόνως εζήτουν από αυτούς να τους συνοδεύσουν εις τας Αθήνας και τους βοηθήσουν να επιτύχουν δεκαήμερον ανακωχήν, ομοίαν με εκείνην που είχαν συνάψει οι Αθηναίοι και οι Βοιωτοί ολίγον μετά την συνομολόγησιν της Πεντηκονταετούς ειρήνης. Εάν δ' οι Αθηναίοι δεν εδέχοντο, τότε εζήτουν από τους Βοιωτούς να καταγγείλουν την ιδικήν των ανακωχήν και του λοιπού να μη συνάψουν προς τους Αθηναίους συνθήκην, προσωρινήν ή οριστικήν, ειμή από κοινού. Κατόπιν της αιτήσεως ταύτης των Κορινθίων, οι Βοιωτοί συνέστησαν προς αυτούς να έχουν υπομονήν, όσον αφορά την συνομολόγησιν συμμαχίας με τους Αργείους. Ήλθαν όμως μετά των Κορινθίων εις τας Αθήνας όπου δεν επέτυχαν την δεκαήμερον υπέρ αυτών ανακωχήν, καθόσον οι Αθηναίοι απεκρίθησαν ότι ευρίσκονται εις ειρήνην προς τους Κορινθίους, εάν ούτοι είναι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Οι Βοιωτοί, εν τούτοις, ουδαμώς κατήγγειλαν την δεκαήμερον ανακωχήν των, μολονότι οι Κορίνθιοι ηξίουν παρ' αυτών τούτο και την άρνησίν των εμέμφοντο ως αντίθετον προς την μεταξύ των συμφωνίαν. Ούτω μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων αι εχθροπραξίαι διεκόπησαν πραγματικώς, άνευ όμως συνομολογήσεως ανακωχής.

33.

Εκστρατεία των Λακεδαιμονίων κατά των Παρρασίων

Κατά την διάρκειαν του αυτού θέρους, οι Λακεδαιμόνιοι, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Πλειστοάνακτος, υιού του Παυσανίου, εξεστράτευσαν με όλας των τας στρατιωτικάς δυνάμεις εναντίον των Παρρασίων της Αρκαδίας, οι οποίοι ήσαν υπήκοοι των Μαντινέων. Η εκστρατεία έγινε κατόπιν προσκλήσεως εις παρέμβασιν υπό μιας των διαπληκτιζομένων φατριών, και διότι οι Λακεδαιμόνιοι επροτίθεντο συγχρόνως να κατεδαφίσουν, εάν ημπορούσαν, το φρούριον των Κυψέλων της Παρρασιακής, το οποίον απετέλει απειλήν κατά της Σκιρίτιδος, διαμερίσματος της Λακωνικής, και είχε κτισθή υπό των Μαντινέων, οι οποίοι και το εφρούρουν. Οι Λακεδαιμόνιοι ηρήμωσαν το έδαφος των Παρρασίων, ενώ οι Μαντινείς, παραδώσαντες την φύλαξιν της πόλεώς των εις τους Αργείους, αυτοί υπερήσπιζαν το έδαφος των συμμάχων των Παρρασίων. Αλλά μη δυνάμενοι να σώσουν ούτε το φρούριον των Κυψέλων, ούτε τας πόλεις των Παρρασίων, απεσύρθησαν. Και οι Λακεδαιμόνιοι, αφού κατηδάφισαν το φρούριον και απέδωκαν εις τους Παρρασίους την ανεξαρτησίαν των, επέστρεψαν εις τα ίδια.

34.

Πολεμήσαντες εις Αμφίπολιν Είλωτες ανακηρύσσονται ελεύθεροι

Κατά την διάρκειαν του αυτού θέρους, μετά την εκ Χαλκιδικής επιστροφήν των στρατιωτών, οι οποίοι είχαν επιστρατεύσει εκεί υπό τον Βρασίδαν και τους οποίους επανέφερεν ο Κλεαρίδας μετά την συνομολόγησιν της ειρήνης, οι Λακεδαιμόνιοι εκήρυξαν τους μετά του Βρασίδα συμπολεμήσαντας Είλωτας ελευθέρους, με το δικαίωμα να κατοικούν όπου θέλουν, και ολίγον χρόνον ύστερον εγκατέστησαν αυτούς μετά των Νεοδαμωδών (των νεοελευθέρων Ειλώτων) εις το Λέπρεον, κείμενον εις τα σύνορα της Λακωνικής και της Ηλείας, καθ' ον χρόνον είχαν ήδη περιέλθει εις έριδα με τους Ηλείους. Αλλ' επειδή εφοβήθησαν μήπως οι συμπολίται των, που είχαν παραδώσει τα όπλα και συλληφθή αιχμάλωτοι εις την Σφακτηρίαν, νομίσουν ότι ένεκα της ατυχίας των εκινδύνευσαν να υποστούν πολιτικήν μείωσιν και ως εκ τούτου, εάν διετήρουν την πλήρη άσκησιν των πολιτικών των δικαιωμάτων, χρησιμοποιήσουν την επιρροήν των δια πολιτικάς ανατροπάς, αφήρεσαν απ' αυτούς την πλήρη άσκησιν των πολιτικών των δικαιωμάτων, μολονότι μερικοί εξ αυτών είχαν ήδη καταλάβει δημόσια αξιώματα. Δια της αφαιρέσεως ταύτης εστερούντο του δικαιώματος να καταλαμβάνουν τοιαύτα αξιώματα και να ενεργούν εγκύρους αγοραπωλησίας. Ύστερον όμως και μετά καιρόν, αποκατεστάθησαν πάλιν εις την ακεραίαν άσκησιν των πολιτικών των δικαιωμάτων.

35.

Οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι υποπτεύουν αλλήλους

Κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, οι κάτοικοι του Δίου εκυρίευσαν την Θυσσόν, σύμμαχον των Αθηναίων, κειμένην επί της χερσονήσου του Άθω. Καθ' όλον το θέρος τούτο υφίστατο επικοινωνία μεταξύ Αθηναίων και Πελοποννησίων. Εν τούτοις, αμέσως μετά την σύναψιν της ειρήνης ήρχισαν να υποπτεύουν αλλήλους οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι, ένεκα της μη αμοιβαίας αποδόσεως των μερών, τα οποία ώριζεν η συνθήκη. Διότι την Αμφίπολιν και τα άλλα, τα οποία υπεχρεώθησαν δια του κλήρου ν' αποδώσουν πρώτοι οι Λακεδαιμόνιοι, παρεκράτουν, και δεν έπειθαν ούτε τους συμμάχους των της Χαλκιδικής να δεχθούν την ειρήνην, αλλ' ούτε και τους Βοιωτούς, και τους Κορινθίους, περιοριζόμενοι να επαναλαμβάνουν διαρκώς ότι θα ενωθούν με τους Αθηναίους, δια να πειθαναγκάσουν τας πόλεις ταύτας, εάν επέμεναν εις την άρνησίν των. Ώριζαν μάλιστα και προθεσμίας, μετά την πάροδον των οποίων οι μη αποδεχόμενοι την ειρήνην θα εθεωρούντο κοινοί εχθροί και των δύο, αλλ' ηρνούντο να δεσμευθούν δι' εγγράφου συμφωνίας. Οι Αθηναίοι βλέποντες ότι ουδέν εκ τούτων επραγματοποιείτο, υπώπτευαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν κακάς προθέσεις, και δια τούτο ούτε την αίτησιν αυτών περί αποδόσεως της Πύλου εισήκουσαν, και τα λοιπά μέρη εξηκολούθουν να κρατούν, περιμένοντες έως ότου εκείνοι ήθελαν εκτελέσει προηγουμένως τας αναληφθείσας υποχρεώσεις των, μετενόουν δε μάλιστα, διότι είχαν αποδώσει και τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας. Οι Λακεδαιμόνιοι ισχυρίζοντο ότι είχαν κάμει ό,τι ήτο δυνατόν. Διότι και τους κρατουμένους υπ αυτών Αθηναίους αιχμαλώτους απέδωσαν και τους στρατιώτας των απέσυραν εκ της Χαλκιδικής και έκαμαν κάθε τι που ήτο εις την εξουσίαν των. Ισχυρίζοντο όμως ότι δεν κατείχαν την Αμφίπολιν, ώστε να την παραδώσουν, ότι θα προσεπάθουν να πείσουν τους Βοιωτούς και τους Κορινθίους, όπως αποδεχθούν την ειρήνην, και ν' ανακτήσουν το Πάνακτον δια να το αποδώσουν εις τους Αθηναίους, και ότι θα τους επιστρέψουν τους συμπολίτας των, όσοι εκρατούντο αιχμάλωτοι υπό των Βοιωτών. Επέμεναν όμως, όπως τους παραδοθή η Πίλος, ή τουλάχιστον όπως αποσυρθούν εκείθεν οι Μεσσήνιοι και οι Είλωτες, όπως και αυτοί απέσυραν τους στρατιώτας των εκ της Χαλκιδικής, κρατήσουν δε την φρουράν του μέρους οι ίδιοι οι Αθηναίοι, εάν θέλουν. Κατόπιν πολλών και μακρών διαπραγματεύσεων διαρκούντος του θέρους τούτου, έπεισαν τους Αθηναίους να αποσύρουν εκ της Πύλου τους Μεσσηνίους, τους Είλωτας και τους εκ της Λακωνικής αυτομόλους, εγκατέστησαν δε αυτούς οι Αθηναίοι εις τους Κρανίους της Κεφαλληνίας. Κατά την διάρκειαν λοιπόν του θέρους τούτου, επεκράτησεν ησυχία και ελευθέρα επικοινωνία μεταξύ των δύο μερών.

36. Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, (ότε οι έφοροι της Σπάρτης έτυχε να είναι άλλοι παρ' εκείνους επί της εφορείας των οποίων συνωμολογήθη η ειρήνη, και μερικοί μάλιστα εξ αυτών ήσαν αντίθετοι προς αυτήν), ήλθαν εις την Σπάρτην πρεσβείαι εκ μέρους των συμμάχων, παρευρίσκοντο δ' εκεί και αντιπρόσωποι των Αθηναίων, των Βοιωτών και των Κορινθίων. Μετά μακράς συζητήσεις, αι οποίαι εις ουδέν κατέληξαν αποτέλεσμα, ότε οι πρέσβεις ήσαν έτοιμοι ν' απέλθουν εις τα ίδια, ο Κλεόβουλος και ο Ξενάρης, οι οποίοι ήσαν εκείνοι εκ των εφόρων που επεδίωκαν προ πάντων την διάρρηξιν της συνθήκης της ειρήνης, προήλθαν εις ιδιωτικάς συνεννοήσεις προς τους Βοιωτούς και τους Κορινθίους, συνιστώντες προς αυτούς ν' ακολουθήσουν όσον το δυνατόν την αυτήν πολιτικήν, και όπως οι Βοιωτοί, αφού γίνουν πρώτον σύμμαχοι των Αργείων, προσπαθήσουν να παρασύρουν τούτους μεθ' εαυτών εις συμμαχίαν με τους Λακεδαιμονίους. Διότι δια τοιαύτης προ πάντων ενεργείας θ' απηλλάσσοντο οι Βοιωτοί της ανάγκης ν' αποδεχθούν την μετά των Αθηναίων ειρήνην, καθόσον οι Λακεδαιμόνιοι θα επροτίμων την φιλίαν και την συμμαχίαν των Αργείων, έστω και αν εξηγόραζαν αυτήν δια της έχθρας των Αθηναίων και της διαρρήξεως της προς αυτούς ειρήνης. Διότι εγνώριζαν οι έφοροι, ότι οι Λακεδαιμόνιοι επεθύμουν πάντοτε την εξασφάλισιν της φιλίας των Αργείων, θεωρούντες ότι εν τοιαύτη περιπτώσει πόλεμος εκτός της Πελοποννήσου θα ήτο ευκολώτερος δι αυτούς. Παρεκάλουν, εν τούτοις, τους Βοιωτούς να παραδώσουν το Πάνακτον προς τους Λακεδαιμονίους, όπως, ει δυνατόν, ανταλλάξουν αυτό προς την Πύλον, και ούτως ευρεθούν εις καλλιτέραν θέσιν, δια την επανάληψιν του πολέμου προς τους Αθηναίους.

37. Οι Βοιωτοί και οι Κορίνθιοι, επιφορτισθέντες από τον Ξενάρην και τον Κλεόβουλον και τους άλλους Λακεδαιμονίους φίλους των, ν' ανακοινώσουν ταύτα εις τας κυβερνήσεις των, ανεχώρησαν, επιστρέφοντες εις τα ίδια. Δυο, εν τούτοις, εκ των ανηκόντων εις την ανωτάτην αρχήν του Άργους τους ανέμεναν καθ' οδόν επιστρέφοντας και συναντήσαντες αυτούς ήλθαν εις διαπραγματεύσεις, με την ελπίδα ότι οι Βοιωτοί ημπορούσαν να γίνουν σύμμαχοι του Άργους, όπως είχαν γίνει οι Κορίνθιοι, οι Ηλείοι και οι Μαντινείς. Εάν τούτο κατωρθούτο, έλεγαν, τότε θα ηδύναντο ευκόλως, ενεργούντες από κοινού, και πόλεμον να διεξάγουν και ειρήνην να συνάπτουν και προς τους Λακεδαιμονίους, εάν ήθελαν, και προς οιονδήποτε άλλον, εάν παρουσιάζετο ανάγκη. Εις τους πρέσβεις των Βοιωτών ήρεσεν η πρότασις αυτή, διότι ετύχαινεν η αίτησις των Αργείων να συμπίπτη με την εντολήν που τους είχαν αναθέσει οι εκ Λακεδαίμονος φίλοι των. Οι Αργείοι, βλέποντες ότι η πρότασίς των έγινεν ευνοϊκώς δεκτή, υπεσχέθησαν να πέμψουν πρέσβεις εις την Βοιωτίαν και απήλθαν. Μετά την άφιξίν των, οι Βοιωτοί απεσταλμένοι ανεκοίνωσαν εις τους Βοιωτάρχας τας προτάσεις και των Λακεδαιμονίων φίλων των και των Αργείων, οι οποίοι είχαν συναντήσει αυτούς καθ' οδόν. Οι Βοιωτάρχαι ευχαριστήθησαν με τας προτάσεις ταύτας και ήσαν έτι μάλλον διατεθειμένοι να δεχθούν αυτάς, καθόσον, κατ' ευτυχή σύμπτωσιν, οι Λακεδαιμόνιοι φίλοι των εζήτουν παρ' αυτών τα αυτά, τα οποία επεδίωκαν και οι Αργείοι. Μετ' ολίγον χρόνον, ήλθαν πρέσβεις των Αργείων, φέροντες τας ειρημένας προτάσεις. Και οι Βοιωτάρχαι, εγκρίναντες αυτάς, τους απεχαιρέτισαν αναχωρούντας, με την υπόσχεσιν ν' αποστείλουν εις το Άργος πρέσβεις προς διαπραγμάτευσιν της συμμαχίας.

38.

Οι Βοιωτοί απορρίπτουν προτάσεις συμμαχίας με τους Αργείους και τους Κορινθίους

Εν τω μεταξύ, οι Βοιωτάρχαι και οι πρέσβεις των Κορινθίων, των Μεγαρέων και της Χαλκιδικής, έκριναν ότι θα ήτο σκόπιμον ν' αναλάβουν προηγουμένως δι' αμοιβαίων όρκων την υποχρέωσιν, όπως, δοθείσης ευκαιρίας, παράσχουν πραγματικώς την συνδρομήν των εις εκείνον εξ αυτών που θα είχεν ανάγκην αυτής, και ούτε πόλεμον ν' αναλάβουν κατά τίνος, ούτε ειρήνην να συνομολογήσουν, άνευ κοινής αποφάσεως. Και μόνον κατόπιν τούτου, οι Βοιωτοί και οι Μεγαρείς, οι οποίοι ενήργουν εκ συμφώνου, να συνάψουν συνθήκην συμμαχίας προς τους Αργείους. Αλλά πριν δοθούν οι όρκοι, οι Βοιωτάρχαι ανεκοίνωσαν ταύτα εις την τετρασύνθετον Βουλήν της Βοιωτικής ομοσπονδίας, της οποίας η έγκρισις είναι απαραίτητος, και συνέστησαν εις αυτήν ν' ανταλλαγούν όρκοι συμμαχίας προς πάσαν πόλιν, η οποία θα εδέχετο ν' αναλάβη ομοίαν μετ' αυτών υποχρέωσιν αμοιβαίας βοηθείας. Τα μέλη της Βουλής όμως απέρριψαν την πρότασιν ταύτην, εκ φόβου μήπως περιέλθουν εις αντίθεσιν προς τους Λακεδαιμονίους, εάν συνομολόγουν ενόρκως συμμαχίαν προς τους Κορινθίους, οι οποίοι είχαν αποσπασθή απ' αυτούς. Διότι οι Βοιωτάρχαι δεν είχαν ανακοινώσει προς αυτούς τας εκ Λακεδαίμονος ειδήσεις, ότι δηλαδή δύο εκ των εφόρων, ο Κλεόβουλος και ο Ξενάρης, και οι φίλοι αυτών, συνεβούλευαν αυτούς να γίνουν πρώτον σύμμαχοι των Αργείων και Κορινθίων και έπειτα να συνομολογήσουν περαιτέρω συμμαχίαν προς τους Λακεδαιμονίους. Και την ανακοίνωσιν ταύτην παρέλειψαν, καθόσον ενόμιζαν, ότι και άνευ αυτής οι βουλευταί θα ενέκριναν ό,τι μετά επιμεμελημένην εξέτασιν θα συνίστων εις την ψήφον των. Μετά την αποτυχίαν όμως, οι πρέσβεις της Κορίνθου και της Χαλκιδικής ανεχώρησαν άπρακτοι. Οι Βοωτάρχαι, οι οποίοι, εάν επετύγχαναν, σκοπόν είχαν να επιδιώξουν και την συνομολόγησιν της συμμαχίας προς τους Αργείους, εγκατέλειψαν την ιδέαν του να υποβάλουν την περί τούτου πρότασιν εις τας Βουλάς, ούτε έστειλαν εις το Άργος τους πρέσβεις που είχαν υποσχεθή. Η όλη υπόθεσις παρημελήθη και ανεβλήθη.

39.

Συνομολόγησις συμμαχίας Λακεδαιμονίων και Βοιωτών

Κατά την διάρκειαν του αυτού χειμώνος, οι Ολύνθιοι, ενεργήσαντες αιφνιδίαν επίθεσιν κατά της Μηκυβέρνας, η οποία κατείχετο υπό Αθηναϊκής φρουράς, κατέλαβαν αυτήν.
Αι διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων περί των μερών, που δεν είχαν ακόμη αποδοθή, εξηκολούθουν πάντοτε, καθόσον οι τελευταίοι ήλπιζαν ότι αν το Πάνακτον απεδίδετο υπό των Βοιωτών εις τους Αθηναίους θ ανέκτων και αυτοί την Πύλον. Ως εκ τούτου, απέστειλαν πρέσβεις εις τους Βοιωτούς και τους παρεκάλουν να τους παραδώσουν το Πάνακτον και τους Αθηναίους αιχμαλώτους, δια να κατορθώσουν, δίδοντες αυτούς ως αντάλλαγμα, ν' ανακτήσουν την Πύλον. Αλλ' οι Βοιωτοί ηρνήθησαν την απόδοσιν, εφόσον οι Λακεδαιμόνιοι δεν συνήπτον ιδιαιτέραν με αυτούς συμμαχίαν, όπως είχαν συνάψει με τους Αθηναίους. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως εγνώριζαν ότι, αν εδέχοντο την πρότασιν ταύτην, θα ηδίκουν τους Αθηναίους, καθόσον είχε συμφωνηθή μεταξύ αυτών, ότι μόνον από κοινού θα συνωμολόγουν ειρήνην μετά τίνος ή θ' ανελάμβαναν πόλεμον. Αλλ' ήθελαν να λάβουν εις χείρας των το Πάνακτον, δια να επιτύχουν αντ' αυτού την ανάκτησιν της Πύλου. Συγχρόνως η μερίς των Λακεδαιμονίων, η οποία επεδίωκε την διάρρηξιν της ειρήνης, επεθύμει διακαώς την μετά των Βοιωτών συνεννόησιν. Ως εκ τούτου, κατά το τέλος του χειμώνος και τας παραμονάς του έαρος, συνωμολόγησαν την συμμαχίαν, και οι Βοιωτοί ήρχισαν αμέσως την κατεδάφισιν του Πανάκτου. Και ούτως ετελείωσε το ενδέκατον έτος του πολέμου.

Έτος 12ον : 420 - 419 π.Χ.

40.

Διαπραγματεύσεις δια σύναψιν συνθήκης μεταξύ των Αργείων και των Λακεδαιμονίων

Ευθύς κατά την αρχήν του επομένου έαρος, επειδή δεν ήρχοντο οι πρέσβεις που είχαν υποσχεθή να στείλουν οι Βοιωτοί, οι Αργείοι, μανθάνοντες συγχρόνως, ότι και το Πάνακτον κατεδαφίζεται και ιδιαιτέρα συμμαχία είχε συνομολογηθή μεταξύ Βοιωτών και Λακεδαιμονίων, εφοβήθησαν μήπως απομονωθούν δια της προσχωρήσεως όλων των συμμάχων των εις τους Λακεδαιμονίους. Διότι επίστευαν ότι οι Βοιωτοί είχαν πεισθή υπό των Λακεδαιμονίων να κατεδαφίσουν το Πάνακτον και αποδεχθούν την μετά των Αθηναίων ειρήνην, και ότι οι Αθηναίοι ήσαν εν γνώσει τούτων, ώστε ούτε προς Αθηναίους ημπορούσαν πλέον να συνάψουν συμμαχίαν, ενώ έως τότε ήλπιζαν, ένεκα των μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων διαφορών, ότι εάν δεν ανενεώνετο η προς τους τελευταίους συνθήκη των, θα ημπορούσαν τουλάχιστον να συμμαχήσουν προς τους Αθηναίους. Ευρισκόμενοι ούτως εις απορίαν και φοβούμενοι μήπως περιέλθουν εις την ανάγκην να πολεμήσουν συγχρόνως προς τους Λακεδαιμονίους, τους Τεγεάτας, τους Βοιωτούς και τους Αθηναίους, οι Αργείοι, οι οποίοι προηγουμένως, όταν, έχοντες πεποίθησιν εις τας ιδίας δυνάμεις, επίστευαν ότι θα ηγηθούν της Πελοποννήσου, ηρνούντο ν' ανανεώσουν την προς τους Λακεδαιμονίους συνθήκην των, έπεμπαν ήδη, όσον ταχύτερον ημπορούσαν, πρέσβεις προς αυτούς, τον Εύστροφον και τον Αίσωνα, οι οποίοι εθεωρούντο προσφιλέστατοι προς αυτούς. Διότι ενόμισαν ότι υπό τας παρούσας περιστάσεις, το καλλίτερον ήτο να συνομολογήσουν νέαν συνθήκην προς τους Λακεδαιμονίους, υπό τους καλλιτέρους δυνατούς όρους, και να καθίσουν ήσυχοι.

41. Οι πρέσβεις των, ελθόντες, ήρχισαν διαπραγματεύσεις προς τους Λακεδαιμονίους περί των όρων, υπό τους οποίους ηδύνατο να συνομολογηθή η μεταξύ αυτών συνθήκη, Οι Αργείοι κατ αρχάς ηξίωσαν, όπως η παλαιά διαφορά περί της Κυνουρίας, η οποία κείται εις τα όρια των δύο χωρών (περιλαμβάνει δε η επαρχία αυτή τας πόλεις της Θυρέας και της Αθήνης, και κατέχουν αυτήν οι Λακεδαιμόνιοι), ανατεθή υπ' αμφοτέρων εις την διαιτησίαν πόλεως τινος ή ιδιώτου. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως δεν εδέχοντο να γίνη λόγος περί του πράγματος, αλλ' εδήλουν, ότι ήσαν έτοιμοι ν ανανεώσουν την συνθήκην, υπό τους αυτούς ως και προηγουμένως όρους. Επί τέλους, οι Αργείοι πρέσβεις έπεισαν τους Λακεδαιμονίους να δεχθούν τα εξής: Να συνομολογηθή μεν από τούδε συνθήκη πεντηκονταετούς ειρήνης, επιτραπή όμως εις εκατέραν των δύο πόλεων να προκαλέση την άλλην εις αποφασιστικήν διαμάχην περί του αμφισβητουμένου εδάφους, ως είχε γίνει και άλλοτε ποτέ, ότε αμφότεραι αι πόλεις διεξεδίκησαν την νίκην, υπό τον όρον όμως, ότι κατά τον χρόνον της μάχης ουδετέρα αυτών θα ευρίσκετο εις πόλεμον ή θα έπασχεν εξ επιδημίας, και ότι ο νικητής δεν θα ηδύνατο να εισέλθει εις το έδαφος του νικηθέντος δια να τον καταδιώξη. Οι Λακεδαιμόνιοι εθεώρησαν κατ' αρχάς την πρότασιν ταύτην ως ανόητον, έπειτα όμως, επειδή επεθύμουν πάντως να έχουν φίλους τους Αργείους, απεδέχθησαν την αξίωσίν των, και ούτω διετυπώθη εγγράφως το σχέδιον της συνθήκης. Συνέστησαν όμως εις τους πρέσβεις, πριν επικυρωθούν αι διατάξεις της, να επιστρέψουν εις το Άργος και υποβάλουν αυτήν εις τον λαόν, και αν εγκριθή υπ' αυτού, να επανέλθουν κατά την εορτήν των Υακινθίων, δια να γίνη τότε η επίσημος ορκωμοσία. Ούτως οι πρέσβεις ανεχώρησαν.

42.

Διαφοραί μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων δια το Πάνακτον

Αλλά καθ όν χρόνον οι Αργείοι διεξήγαν τας διαπραγματεύσεις ταύτας, οι, πρέσβεις των Λακεδαιμονίων Ανδρομένης, Φαίδιμος και Αντιμενίδας, οι οποίοι είχαν επιφορτισθή να παραλάβουν από τους Βοιωτούς και αποδώσουν εις τους Αθηναίους το Πάνακτον και τους αιχμαλώτους, ευρήκαν ότι, το Πάνακτον είχε κατεδαφισθή υπ' αυτών των Βοιωτών, προφασιζομένων, ότι συνεπεία διαφοράς περί αυτού είχαν ανταλλαγή πάλαι ποτέ όρκοι μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών, κατά τους οποίους το μέρος τούτο δεν έπρεπε να κατοικήται, ούτε υπό των μεν, ούτε υπό των δε, αλλά να χρησιμοποιήται και υπό των δύο προς βοσκήν. Τους Αθηναίους όμως αιχμαλώτους που είχαν οι Βοιωτοί παρέλαβαν ο Ανδρομένης και οι συνάδελφοί του, μετέφεραν και απέδωσαν προς τους Αθηναίους. Συγχρόνως ανεκοίνωσαν προς αυτούς την κατεδάφισιν του Πανάκτου, υποστηρίζοντες, ότι και η κατεδάφισις ισοδυναμεί προς απόδοσιν, αφού κανείς εχθρός των Αθηναίων δεν ημπορούσε του λοιπού να λάβη αυτό εις την κατοχήν του. Αλλ' οι λόγοι ούτοι επροκάλεσαν την αγανάκτησιν των Αθηναίων, οι οποίοι εθεώρουν ότι οι Λακεδαιμόνιοι αδικούν αυτούς και δια της κατεδαφίσεως του Πανάκτου, το οποίον έπρεπε ν αποδοθή εις αυτούς ακέραιον, και διότι, καθώς εμάνθαναν, ούτοι είχαν συνομολογήσει ιδιαιτέραν συμμαχίαν προς τους Βοιωτούς, ενώ είχαν υποσχεθή προηγουμένως να συμπράξουν εις εξαναγκασμόν των αρνουμένων την αποδοχήν της ειρήνης. Συγχρόνως ενθυμούντο και τας άλλας παραβιάσεις της συνθήκης και εθεώρουν ότι είχαν εξαπατηθή, και ως εκ τούτου, απαντήσαντες τραχέως προς τους πρέσβεις, τους απέπεμψαν.

43.

Οι Αθηναίοι συνομολόγησαν συνθήκην ειρήνης και συμμαχίας με τους Αργείους και τους συμμάχους αυτών

Ενώ οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι ευρίσκοντο εις τοιαύτας διαφοράς, η μερίς, η οποία επεδίωκεν εις τας Αθήνας την διάρρηξιν της ειρήνης, ήρχισε και αυτή αμέσως να εξωθή τα πράγματα. Εις την μερίδα ταύτην μεταξύ άλλων ανήκε και ο Αλκιβιάδης, υιός του Κλεινίου, ανήρ, ο οποίος εις πάσαν μεν άλλην πόλιν θα εθεωρείτο ακόμη πολύ νέος, απήλαυεν όμως μεγάλης εκτιμήσεως, λόγω της ευγενούς καταγωγής του. Ούτος επίστευε μεν ότι ήτο συμφερώτερον να συμμαχήσουν μάλλον με τους Αργείους, αλλ' εκτός τούτου ήτο εναντίον της ειρήνης μετά των Λακεδαιμονίων, καθόσον είχε θιχθή η προσωπική του υπερηφάνεια, λόγω του ότι ούτοι είχαν διαπραγματευθή την ειρήνην δια του Νικίου και του Λάχητος, παριδόντες αυτόν ένεκα της νεότητός του και μη επιδείξαντες προς αυτόν την τιμήν, εις την οποίαν ενόμιζεν ούτος ότι εδικαιούτο, ως εκ του ότι η οικογένειά του ήτο πάλαι ποτέ πρόξενος των Λακεδαιμονίων. Την προξενίαν ταύτην είχε μεν παραιτήσει ο πάππος του, αλλ' αυτός επεδίωκε ν' ανανεώση δια των υπηρεσιών, τας οποίας παρείχεν εις τους αιχμαλώτους της Σφακτηρίας. Και ούτω νομίζων ότι είχε πολλαχώς υποτιμηθή, αντετάχθη και αρχικώς κατά της ειρήνης, ισχυριζόμενος ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν ήσαν άξιοι εμπιστοσύνης, διότι ο σκοπός, δια τον οποίον επεδίωκαν αυτήν, ήτο, όπως ειρηνεύοντες προς τους Αθηναίους, κατασυντρίψουν τους Αργείους, και στραφούν πάλιν κατά των Αθηναίων απομονωμένων. Και τώρα αφού είχεν αναφυή η διαφορά, διεμήνυσεν ευθύς ιδιαιτέρως προς τους Αργείους, συνιστών να έλθουν όσον το δυνατόν ταχύτερον μετά των Μαντινέων και των Ηλείων, δια να προσκαλέσουν τους Αθηναίους να εισέλθουν εις την συμμαχίαν των, καθόσον ο χρόνος ήτο εύθετος προς τούτο και αυτός θα τους εβοήθει με όλας του τας δυνάμεις.

44. Λαβόντες το μήνυμα τούτο οι Αργείοι, και μαθόντες, ότι η μετά των Βοιωτών συμμαχία συνωμολογήθη άνευ συνεννοήεως προς τους Αθηναίους, και ότι τουναντίον σοβαρά διαφορά είχεν εγερθή μεταξύ τούτων και των Λακεδαιμονίων, ηδιαφόρησαν του λοιπού ως προς τους πρέσβεις των, οι οποίοι έτυχε τότε να ευρίσκωνται εις την Λακεδαίμονα, αποσταλέντες υπ' αυτών δια την διαπραγμάτευσιν της συνθήκης. Και έστρεψαν μάλλον την προσοχήν των προς τας Αθήνας, σκεπτόμενοι ότι η πόλις αυτή ήτο παλαιόθεν φίλη των, ότι εκυβερνάτο με πολίτευμα δημοκρατικόν, όπως και αυτοί, και ότι θα ήτο ισχυρά σύμμαχός των κατά θάλασσαν, εάν περιεπλέκοντο εις πόλεμον. Έπεμψαν, ως εκ τούτου, αμέσως πρέσβεις εις Αθήνας, δια να διαπραγματευθούν την συμμαχίαν, συναπέστειλαν δε προς τον αυτόν σκοπόν πρέσβεις και οι Ηλείοι και οι Μαντινείς. Αλλά κατέφθασαν εσπευσμένως και πρέσβεις των Λακεδαιμονίων, ο Φιλοχαρίδας, ο Λέων και ο Ένδιος, οι οποίοι εθεωρούντο αρεστοί εις τους Αθηναίους. Τους πρέσβεις τούτους έστειλαν οι Λακεδαιμόνιοι, το μεν διότι εφοβήθησαν μήπως οι Αθηναίοι, αγανακτούντες κατ' αυτών, συμμαχήσουν προς τους Αργείους, το δε δια να απαιτήσουν την απόδοσιν της Πύλου αντί του Πανάκτου και δικαιολογήσουν την προς τους Βοιωτούς συμμαχίαν, εξηγούντες ότι αυτή δεν έγινε με σκοπόν να βλάψη τους Αθηναίους.

45. Όταν εξέθεσαν ενώπιον της Βουλής τον σκοπόν της αποστολής των, και προσέθεσαν ότι έρχονται με πλήρη εξουσιοδότησιν, όπως ρυθμίσουν όλας τας διαφοράς, ο Αλκιβιάδης εφοβήθη μήπως, εάν επαναλάβουν τα αυτά και ενώπιον της συνελεύσεως του λαού, παρασύρουν την πλειοψηφίαν και αποκρουσθή η προς τους Αργείους συμμαχία. Ο Αλκιβιάδης, ως εκ τούτου, κατέφυγεν εις το εξής απέναντί των τέχνασμα: Παρέπεισε τους Λακεδαιμονίους, βεβαιώσας αυτούς ενόρκως ότι, αν δεν ανακοινώσουν εις τον δήμον, ότι έρχονται με πλήρη πληρεξουσιότητα, και την Πύλον θα τους αποδώση, μεταχειριζόμενος υπέρ αυτών την επί των Αθηναίων επιρροήν του, αντί κατ' αυτών, όπως τώρα, και θα επιτύχη γενικήν συνεννόησιν επί όλων των άλλων ζητημάτων. Δια της ενεργείας ταύτης επεδίωκε ν' αποσπάση αυτούς από τον Νικίαν, και συγχρόνως τους διαβάλη προς τον λαόν, ότι αι προθέσεις των δεν είναι ειλικρινείς και ότι διαρκώς αντιφάσκουν, και επιτύχη ούτω την συνομολόγησιν της συμμαχίας προς τους Αργείους, Ηλείους, και Μαντινείς. Τωόντι, όταν οι πρέσβεις παρουσιάσθησαν εις την εκκλησίαν του λαού, και ερωτώμενοι, εάν έρχωνται με πλήρη πληρεξουσιότητα, απήντησαν αποφατικώς, αντιθέτως προς ό,τι είχαν ανακοινώσει εις την Βουλήν, οι Αθηναίοι δεν εθεώρησαν πλέον το πράγμα ανεκτόν, και παρασυρόμενοι από τον Αλκιβιάδην, ο οποίος κατεφέρετο δριμύτερον παρά πριν κατά των Λακεδαιμονίων, ήσαν έτοιμοι να εισαγάγουν αμέσως τους Αργείους και τους συμμάχους των και συνάψουν μετ' αυτών συμμαχίαν. Αλλά πριν ληφθή οριστική απόφασις, συνέβη σεισμός, ένεκα του οποίου η συνεδρίασις της συνελεύσεως του λαού ανεβλήθη.

46. Μολονότι το τέχνασμα, το οποίον είχεν απατήσει αυτούς τους Λακεδαιμονίους, εξηπάτησε και τον Νικίαν, πιστεύσαντα την διαβεβαίωσιν αυτών ότι απεστάλησαν χωρίς πληρεξουσιότητα, ούτος, ουδέν ήττον, κατά την συνέλευσιν του λαού της επομένης ημέρας, υπεστήριξεν ότι πρέπει να προτιμήσουν την φιλίαν των Λακεδαιμονίων, και αναβάλλοντες τας προς τους Αργείους συνεννοήσεις να πέμψουν πάλιν πρέσβεις προς τους Λακεδαιμονίους, όπως εξακριβώσουν τας αληθείς αυτών προθέσεις. Και επέμεινεν υποστηρίζων ότι αναβολή της επαναλήψεως του πολέμου θα ήτο προς το συμφέρον των Αθηναίων, και προς ταπείνωσιν των Λακεδαιμονίων. Διότι, εφόσον τα πράγματα βαίνουν κατ' ευχήν δι' αυτούς, συμφέρον έχουν να διατηρήσουν την ευνοϊκήν των θέσιν, όσον το δυνατόν μακρότερον χρόνον, ενώ δια τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι ευρίσκοντο εις ατυχίας, θα ήτο ευτύχημα ν' αντιμετωπίσουν όσον το δυνατόν ταχύτερον τας τύχας νέου πολέμου. Και τους έπεισε να πέμψουν πρέσβεις, εις εκ των οποίων ήτο και ο ίδιος, δια να συστήσουν εις τους Λακεδαιμονίους, εάν αι προθέσεις των ήσαν καλαί, ν' αποδώσουν το Πάνακτον, αφού το ανοικοδομήσουν, και την Αμφίπολιν, και παραιτήσουν την μετά των Βοιωτών συμμαχίαν, εκτός αν ούτοι αποδεχθούν την γενικήν μεταξύ Αθηναίων, και Πελοποννησίων συνθήκην ειρήνης, αφού ήτο συμφωνημένον μεταξύ των, ότι δεν θα συνομολογήσουν συμφωνίαν με κανένα, παρά κατόπιν κοινής συνεννοήσεως. Παρήγγειλαν ωσαύτως εις τους πρέσβεις των να είπουν ότι αν ήθελαν και αυτοί να παραβιάσουν τας υποχρεώσεις των,θα είχαν ήδη συνομολογήσει συμμαχίαν προς τους Αργείους, καθόσον αντιπρόσωποι τούτων είχαν προσέλθει εις Αθήνας προς τον σκοπόν τούτον. Έδωσαν συγχρόνως οδηγίας περί παντός άλλου τυχόν παραπόνου των εις τον Νικίαν και τους συναδέλφους του, και εξέπεμψαν αυτούς. Ελθόντες ούτοι εις την Λακεδαίμονα, ανεκοίνωσαν την εντολήν των και κατέληξαν λέγοντες ότι αν οι Λακεδαιμόνιοι δεν παραιτήσουν την συμμαχίαν των Βοιωτών, εφόσον ούτοι αρνούνται να δεχθούν την συνθήκην της ειρήνης, θα συνάψουν και αυτοί συμμαχίαν προς τους Αργείους και τους συμμάχους τούτων. Οι Λακεδαιμόνιοι ηρνήθησαν μεν να παραιτήσουν την συμμαχίαν των Βοιωτών, καθόσον η μερίς του εφόρου Ξενάρη, και όσοι άλλοι ήσαν της αυτής γνώμης, επικρατούντες, επέβαλαν την πολιτικήν των, ανενέωσαν όμως τους όρκους, κατ' αίτησιν του Νικίου, ο οποίος εφοβήθη μήπως, αν επιστρέψη χωρίς να κατορθώση τίποτε, θα διαβληθή, όπως πράγματι και έγινε, καθόσον εθεωρείτο υπεύθυνος δια την συνομολόγησιν της ειρήνης προς τους Λακεδαιμονίους. Μετά την επιστροφήν του, όταν οι Αθηναίοι έμαθαν ότι τίποτε δεν κατωρθώθη εις την Λακεδαίμονα, κατελήφθησαν υπό αγανακτήσεως, και νομίζοντες ότι αδικούνται, συνωμολόγησαν ευθύς την επομένην συνθήκην ειρήνης και συμμαχίας προς τους Αργείους και τους συμμάχους των, των οποίων οι αντιπρόσωποι έτυχαν παρόντες εις την συνέλευσιν του λαού, εισαχθέντες προς τούτο υπό του Αλκιβιάδου.

47. (1) "Οι Αθηναίοι, αφ' ενός, και οι Αργείοι, Μαντινείς, και Ηλείοι, εξ άλλου, συνωμολόγησαν δι' εαυτούς και εξ ονόματος των συμμάχων, επί των οποίων άρχει έκαστος, ειρήνην εκατόν ετών προς αλλήλους κατά γήν και θάλασσαν, άδολον και απαραβίαστον.
(2) "Δεν επιτρέπεται με κανένα τρόπον και υπό ουδεμίαν πρόφασιν εχθροπραξία, ούτε εκ μέρους των Αργείων, των Ηλείων και των Μαντινέων, ως και των συμμάχων αυτών, εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων, επί των οποίων άρχουν οι Αθηναίοι, ούτε εκ μέρους των Αθηναίων και των συμμάχων, επί των οποίων άρχουν ούτοι, εναντίον των Αργείων, των Ηλείων, των Μαντινέων και των συμμάχων αυτών.
(3) "Οι Αθηναίοι, οι Αργείοι, οι Ηλείοι και οι Μαντινείς συνομολογούν συμμαχίαν διαρκείας εκατόν ετών, υπό τους επομένους όρους: Εάν εχθρός εισβάλη εις το έδαφος των Αθηναίων, οι Αργείοι, οι Ηλείοι και οι Μαντινείς οφείλουν να σπεύσουν εις Αθήνας και παράσχουν εις τους Αθηναίους οιανδήποτε βοήθεαν ζητήσουν ούτοι, με όλας των τας δυνάμεις και με τον αποτελεσματικώτερον δυνατόν τρόπον. Αλλ' εάν ο εχθρός, ερημώσας την χώραν, απέλθη, οι Αργείοι, οι Μαντινείς, οι Ηλείοι και οι Αθηναίοι θα θεωρούν αυτόν κοινόν εχθρόν και θα διεξάγουν κατ' αυτού τον πόλεμον από κοινού, και καμμία εκ των πόλεων τούτων δεν θα επιτρέπεται να συνομολογήση μετ' αυτού ειρήνην, εάν δεν συμφωνήσουν περί τούτου όλαι ομού.
(4) "Εξ άλλου, εάν εχθρός εισβάλη εις το έδαφος των Ηλείων ή των Μαντινέων ή των Αργείων, οι Αθηναίοι οφείλουν να σπεύσουν εις το Άργος, την Μαντίνειαν ή την Ήλιδα και παράσχουν εις τας πόλεις αυτάς οιανδήποτε βοήθειαν ζητήσουν, με όλας των τας δυνάμεις και με τον αποτελεσματικώτερον δυνατόν τρόπον. Αλλ' εάν ο εχθρός, ερημώσας την χώραν αυτών, απέλθη, οι Αθηναίοι, οι Αργείοι, οι Μαντινείς και οι Ηλείοι θα θεωρούν αυτόν κοινόν εχθρόν και θα διεξάγουν κατ' αυτού τον πόλεμον από κοινού, και καμμία εκ των πόλεων τούτων δεν θα επιτρέπεται να συνομολογήση μετ' αυτού ειρήνην, εάν δεν συμφωνήσουν περί τούτου όλαι ομού.
(5) "Οι σύμμαχοι δεν θα επιτρέπουν την διέλευσιν εμπολέμου δυνάμεως δια του ιδίου αυτών εδάφους ή του εδάφους των συμμάχων, επί των οποίων έκαστος αυτών άρχει, ή δια θαλάσσης, εκτός αν επιτρέψουν την διέλευσιν δια ψηφίσματος όλαι αι πόλεις, Αθήναι, Άργος, Μαντίνεια και Ήλις.
(6) "Η πόλις, η πέμπουσα στρατεύματα προς βοήθειαν, οφείλει να εφοδιάζη αυτά με τρόφιμα τριάντα ημερών, υπολογιζομένων από της ημέρας της αφίξεώς των εις την πόλιν που εζήτησε βοήθειαν, και να εφοδιάζη ομοίως αυτά κατά την επιστροφήν των. Αλλ' εάν η ζητήσασα την βοήθειαν πόλις θέλη να χρησιμοποιήση τον στρατόν δια περισσότερον χρόνον, οφείλει να δίδη σιτηρέσιον εις έκαστον οπλίτην, ψιλόν στρατιώτην και τοξότην, τρεις Αιγινητικούς οβολούς καθ' ημέραν και εις έκαστον ιππέα μίαν Αιγινητικήν δραχμήν.
(7) "Η πόλις, η ζητήσασα την βοήθειαν, θα έχη την γενικήν αρχηγίαν της στρατιάς, εφόσον ο πόλεμος διεξάγεται επί του εδάφους της. Αλλ' εάν πασαι αι πόλεις αποφασίσουν εκ συμφώνου να εκστρατεύσουν εκτός του εδάφους των, πάσαι θα μετέχουν εξ ίσου της αρχηγίας.
(8) "Τον όρκον της συνθήκης θα ορκισθούν οι Αθηναίοι δι' εαυτούς και τους συμμάχους των. Οι Αργείοι, οι Μαντινείς, οι Ηλείοι και οι σύμμαχοί των θα ορκισθούν έκαστος εις τας ιδίας αυτών πόλεις. Ο όρκος θα δοθή επί θυμάτων τελείας σωματικής αναπτύξεως κατά τον τύπον, ο οποίος θεωρείται επισημότατος εις εκάστην πόλιν. Ο όρκος δε θα είναι ο εξής: "Υπόσχομαι να τηρήσω την συνθήκην της ειρήνης και της συμμαχίας, συμφώνως προς τας διατάξεις αυτής, μετά δικαιοσύνης και ευθύτητος και άνευ οπισθοβουλίας, και να μη παραβώ αυτήν με κανένα τρόπον και υπό ουδεμίαν πρόφασιν".
(9) "Εις τας Αθήνας, ο όρκος θα δοθή υπό της Βουλής και των εντοπίων αρχόντων, ενώπιον των πρυτάνεων. Εις το Άργος, υπό της Βουλής, του συμβουλίου των ογδοήντα και των αρτύνων ενώπιον του συμβουλίου των ογδοήντα. Εις την Μαντίνειαν, υπό των δημιουργών, της Βουλής και των άλλων αρχόντων, ενώπιον των θεωρών και των πολεμάρχων. Εις την Ήλιδα, υπό των δημιουργών, των ανωτάτων αρχόντων και των εξακοσίων, ενώπιον των δημιουργών και των δεσμοφυλάκων,
(10) "Οι όρκοι θ' ανανεούνται υπό των Αθηναίων, αποστελλόντων προς τούτο αντιπροσώπους τριάντα ημέρας προ των Ολυμπιακών αγώνων εις την Ήλιδα, την Μαντίνειαν και το Άργος υπό των Αργείων, των Ηλείων και των Μαντινέων, αποστελλόντων προς τούτο αντιπροσώπους εις Αθήνας, δέκα ημέρας προ των Μεγάλων Παναθηναίων.
(11) "Η συνθήκη της ειρήνης και της συμμαχίας και οι όρκοι θ' αναγραφούν υπό των Αθηναίων εις λιθίνην στήλην επί της Ακροπόλεως, υπό των Αργείων εις τον ναόν του Απόλλωνος εις την Αγοράν, υπό των Μαντινέων εις τον ναόν του Διός εις την Αγοράν. Οι σύμμαχοι θα στήσουν από κοινού χαλκήν στήλην εις την Ολυμπίαν, κατά την επικειμένην εορτήν των Ολυμπιακών αγώνων.
(12) "Εάν αι σύμμαχοι πόλεις θελήσουν να προσθέσουν τι εις τας ανωτέρω διατάξεις, ό,τι δήποτε αποφασισθή υπ' αυτών εκ συμφώνου και κατόπιν κοινής διασκέψεως, θα είναι υποχρεωτικόν".

48.

Οι Κορίνθιοι στρέφονται προς τους Λακεδαιμονίους

Τοιαύτην έλαβε μορφήν η συνομολογηθείσα ειρήνη και η συμμαχία. Αλλ' ούτε οι Αθηναίοι, ούτε οι Λακεδαιμόνιοι παρητήθησαν ως εκ τούτου της υφισταμένης μεταξύ αυτών ειρήνης και συμμαχίας. Οι Κορίνθιοι, εξ άλλου, μολονότι σύμμαχοι των Αργείων δεν προσεχώρησαν εις την νέαν ταύτην συνθήκην. Είχαν μάλιστα αρνηθή να λάβουν μέρος εις επιθετικήν και αμυντικήν συμμαχίαν, η οποία είχε συνομολογηθή προηγουμένως μεταξύ Ηλείων, Αργείων και Μαντινέων, δηλώσαντες ότι αρκεί εις αυτούς η αρχική αμυντική συμμαχία, δια της οποίας ανέλαβαν την υποχρέωσιν να βοηθούνται αμοιβαίως, χωρίς να υποχρεούνται να λαμβάνουν μέρος εις επιθετικόν πόλεμον. Ούτως, οι Κορίνθιοι απεχωρίσθησαν των τέως συμμάχων των και εστράφησαν πάλιν προς τους Λακεδαιμονίους.

49.

Οι Λακεδαιμόνιοι αποκλείονται από τους Ολυμπιακούς αγώνας του 420

Κατά το θέρος τούτο ετελέσθησαν οι Ολυμπιακοί αγώνες, κατά τους οποίους ο εξ Αρκαδίας Ανδροσθένης ενίκησε δια πρώτην φοράν το παγκράτιον. Οι Λακεδαιμόνοι απεκλείσθησαν εκ του ιερού χώρου του ναού υπό των Ηλείων, και ούτως ούτε θυσίαν ημπορούσαν να προσφέρουν, ούτε εις τους αγώνας να λάβουν μέρος, διότι ηρνήθησαν να πληρώσουν το πρόστιμον, εις το οποίον κατεδικάσθησαν, σύμφωνα με τον Ολυμπιακόν νόμον, υπό των Ηλείων, ισχυριζομένων ότι διαρκούσης της εκεχειρίας των Ολυμπιακών αγώνων εξεστράτευσαν κατά του φρουρίου και εισήγαγαν Λακεδαιμονίους οπλίτας εντός του Λεπρέου. Το ποσόν του προστίμου ανήρχετο εις δύο χιλιάδας μνας, ήτοι δύο μνας δι' έκαστον οπλίτην, σύμφωνα με την διάταξιν του νόμου. Οι Λακεδαιμόνιοι έπεμψαν πρέσβεις και υπεστήριξαν, ότι δεν κατεδικάσθησαν δικαίως, ισχυριζόμενοι ότι καθ' όν χρόνον εισήγαγαν τους οπλίτας των εις το Λέπρεον, η ιερά εκεχειρία δεν είχεν αναγγελθή εις την Λακεδαίμονα. Αλλ' οι Ηλείοι απήντησαν, ότι η εκεχειρία, η οποία αναγγέλλεται πρώτον μεταξύ αυτών των ιδίων, ίσχυεν ήδη εις την Ηλείαν, και ότι ενώ αυτοί, ως εν καιρώ ανακωχής, έμεναν ήσυχοι και δεν επερίμεναν επίθεσιν, οι Λακεδαιμόνοι επωφελήθησαν της ευκαρίας δια να διαπράξουν την αδικίαν εκείνην αιφνιδιαστικώς. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, ανταπήντησαν ότι οι Ηλείοι δεν ώφειλαν ν' ανακοινώσουν καθόλου εις την Λακεδαίμονα την εκεχειρίαν, εάν ενόμιζαν ότι αυτή είχε παραβιασθή, αλλ' ανεκοίνωσαν αυτήν, διότι δεν είχαν τότε τοιαύτην ιδέαν και έκτοτε πάσα κατ' αυτών εχθροπραξία έπαυσεν. Οι Ηλείοι όμως επέμεναν εις την γνώμην των, ότι ηδικήθησαν υπό των Λακεδαιμονίων και ότι τα περι του εναντίου επιχερήματα τούτων δεν ημπορούσαν να τους πείσουν. Αλλ' ότι αν ήθελαν να τους αποδώσουν το Λέπρεον, όχι μόνον εδέχοντο να παραιτηθούν του ανήκοντος εις αυτούς μέρους του προστίμου, αλλά και να πληρώσουν οι ίδιοι αντ' εκείνων το μέρος αυτού, το ανήκον εις τον θεόν.

50. Αποκρουσθείσης και της προτάσεως ταύτης, οι Ηλείοι επρότειναν πάλιν εις τους Λακεδαιμονίους να μην αποδώσουν μεν το Λέπρεον, εάν επέμεναν εις την άρνησίν των, αφού όμως επεθύμουν ζωηρώς να τους επιτραπή η ελευθέρα είσοδος του ναού του Ολυμπίου Διός, ν' αναβούν εις τον βωμόν αυτού και υποσχεθούν ενόρκως ενώπιον όλων των Ελλήνων, ότι πράγματι θα καταβάλουν το πρόστιμον βραδύτερον. Αλλ' επειδή ούτε την πρότασιν ταύτην εδέχθησαν, οι Λακεδαιμόνιοι απεκλείσθησαν από τον ναόν, τας θυσίας και τους αγώνας, και περιωρίσθησαν να προσφέρουν τας θυσίας των εις την ιδίαν αυτών πόλιν, ενώ οι λοιποί Έλληνες, πλην των Λεπρεατών, έγιναν δεκτοί. Οι Ηλείοι όμως, φοβούμενοι μήπως οι Λακεδαιμόνιοι θελήσουν δια της βίας να εισέλθουν εις τον ναόν και προσφέρουν θυσίας, συνεκρότησαν φρουράν εκ των νεωτέρων ενόπλων ανδρών. Εις βοήθειαν τούτων ήλθαν και χίλιοι Αργείοι, χίλιοι Μαντινείς και μερικοί Αθηναίοι ιππείς, οι οποίοι ανέμεναν εις την Αρπίνην (απέχουσαν είκοσι στάδια από την Ολυμπίαν) την τέλεσιν της εορτής. Οι μετέχοντες της πανηγύρεως κατείχοντο υπό μεγάλου φόβου μήπως οι Λακεδαιμόνιοι έλθουν να επιβληθούν δια των όπλων, και ο φόβος των ηύξησεν, όταν ο Λακεδαιμόνιος Λίχας, υιός του Αρκεσιλάου, ετραυματίσθη υπό των ραβδούχων εντός του στίβου, λόγω του ότι αποκλεισθείς ως Λακεδαιμόνιος από τον κατάλογον των μελλόντων ν' αγωνισθούν, είχε καταχωρίσει το άρμα του, συρόμενον υπό ζεύγους ίππων, εις όνομα του δημοσίου των Βοιωτών. Όταν δε τούτο ανεκηρύχθη νικητής, προχωρήσας εις τον στίβον, εστεφάνωσε τον ηνίοχον, θέλων να δείξη ότι το άρμα ήτον ιδικόν του. Το επεισόδιον τούτο κατετρόμαξεν έτι μάλλον τον κόσμον και ενόμισαν, ότι κάτι σοβαρόν θα συμβή. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως έμειναν ήσυχοι, και ούτως η εορτή διεξήχθη άνευ περαιτέρω επεισοδίων. Μετά την εορτήν των Ολυμπίων, οι Αργείοι ήλθαν μετά των άλλων συμμάχων των εις την Κόρινθον, δια να πείσουν τους Κορινθίους να λάβουν μέρος εις τη συμμαχίαν. Και πρέσβεις των Λακεδαιμονίων έτυχαν ωσαύτως να ευρίσκωνται εκεί. Μετά μακράς όμως διαπραγματεύσεις, εις ουδέν κατέληξαν, και ένεκα επισυμβάντος σεισμού, οι πρέσβεις των διαφόρων πόλεων επέστρεψαν εις τα ίδια. Και το θέρος έληξε.

51.

Μάχη μεταξύ Ηρακλειωτών και Αινιάνων

Κατά τον επόμενον χειμώνα έλαβε χώραν μάχη μεταξύ των Ηρακλειωτών της Τραχίνος και των Αινιάνων, Δολόπων, Μηλιέων και τινών Θεσσαλών. Διότι οι λαοί ούτοι εγειτόνευαν και διέκειντο εχθρικώς προς την Ηράκλειαν, της οποίας η οχύρωσις αποκλειστικόν σκοπόν είχε την κατ' αυτών απειλήν. Και ευθύς εξ αρχής της ιδρύσεώς της, εκηρύχθησαν εχθροί της και ηρήμωναν αυτήν όσον ηδύναντο, τώρα ενίκησαν τους Ηρακλειώτας κατά την συγκροτηθείσαν μάχην, εφονεύθησαν δε και άλλοι Ηρακλειώται, και ο Λακεδαιμόνιος Ξενάρης, υιός του Κνίδιος, διοικητής της πόλεως. Ούτως έληξεν ο χειμών και συγχρόνως το δωδέκατον έτος του πολέμου.

Έτος 13ον : 419 - 418 π.Χ.

52.

Οι Βοιωτοί καταλαμβάνουν την Ηράκλειαν

Ευθύς κατά την αρχήν του επομένου θέρους, οι Βοιωτοί κατέλαβαν την Ηράκλειαν, η οποία μετά την μάχην υφίστατο μεγάλας ερημώσεις, και απέπεμψαν τον Λακεδαιμόνιον Ηγησιππίδαν δια κακήν άσκησιν της αρχής. Εις την κατάληψιν προέβησαν εκ φόβου μήπως οι Αθηναίοι, επωφελούμενοι της ανησυχίας και ταραχής, εις την οποίαν ευρίσκοντο οι Λακεδαιμόνιοι, ένεκα των πραγμάτων της Πελοποννήσου, τους προκαταλάβουν. Οι Λακεδαιμόνιοι, εν τούτοις, ηγανάκτησαν κατ' αυτών.

Ο Αθηναίος Αλκιβιάδης πείθει τους Πατρείς να ιδρύσουν τείχος

Κατά την διάρκειαν του αυτού θέρους, ο Αλκιβιάδης, υιός του Κλεινίου, εις των Αθηναίων στρατηγών, ενεργών εκ συμφώνου με τους Αργείους και τους συμμάχους των, ήλθεν εις την Πελοπόννησον, επί κεφαλής ολίγων Αθηναίων οπλιτών και τοξοτών. Παραλαβών δε μεθ' εαυτού και στρατιωτικήν δύναμιν εκ των εκεί συμμάχων, και διερχόμενος την Πελοπόννησον μετά του στρατού του, όχι μόνον τας υποθέσεις της συμμαχίας ερρύθμισεν αλλά και τους Πατρείς έπεισε να κατασκευάσουν τείχος, εκτεινόμενον μέχρι της θαλάσσης, και ο ίδιος σκοπόν είχε να κατασκευάση φρούριον εις το Ρίον της Αχαΐας. Αλλ' οι Κορίνθιοι, οι Συκυώνιοι και άλλοι, δια τους οποίους η κατασκευή του φρουρίου τούτου απετέλει απειλήν, προσδραμόντες, ημπόδισαν αυτήν.

53.

Πόλεμος μεταξύ των Αργείων και των Επιδαυρίων

Κατά το αυτό θέρος, εξερράγη πόλεμος μεταξύ Επιδαυρίων και Αργείων. Ως πρόφασις υπήρξεν η άρνησις των Επιδαυρίων ν' αποστείλουν τα θύματα, τα οποία υπεχρεούντο να παρέχουν ως μίσθωμα νομής εις τον ναόν του Πυθαίου Απόλλωνος, επί του οποίου οι Αργείοι ήσκουν την ανωτάτην επιμέλειαν. Αλλά και ανεξαρτήτως της αιτιάσεως ταύτης, ο Αρκιβιάδης και οι Αργείοι έκριναν σκόπιμον να εξαναγκάσουν, ει δυνατόν, την Επίδαυρον να εισέλθει εις την συμμαχίαν των, διότι ενόμιζαν ότι τοιουτοτρόπως και την ουδετερότητα της Κορίνθου εξησφάλιζαν και η μεταφορά επικουριών εκ της Αιγίνης προς τους συμμάχους θα ήτο δια τους Αθηναίους συντομωτέρα παρά αν εγίνετο δια του περίπλου του ακρωτηρίου Σκυλλαίου. Ως εκ τούτου, οι Αργείοι παρεσκευάζοντο να εισβάλουν αυτοί εις το έδαφος της Επιδαύρου, όπως εκβιάσουν την παροχήν του οφειλομένου θύματος.

54. Αλλά περί την αυτήν εποχήν και οι Λακεδαιμόνιοι εξεστράτευσαν με όλας των τας δυνάμεις, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Άγιδος, υιού του Αρχιδάμου. Είχαν δε προχωρήσει μέχρι των Λεύκτρων, πόλεως κειμένης εις τα προς το όρος Λύκαιον όρια της χώρας των, χωρίς κανείς να γνωρίζη, ούτε αυταί αι Λακωνικαί πόλεις, αι μετέχουσαι της εκστρατείας, που αυτή διηυθύνετο. Αλλ επειδή αι θυσίαι των δια την διάβασιν των συνόρων δεν απέβησαν ευνοϊκαί, επέστρεψαν εις τα ίδια και διεμήνυσαν προς τους συμμάχους όπως μετά παρέλευσιν του προσεχούς μηνός (ο οποίος ήτο ο Καρνείος μην, θεωρούμενος ιερός υπό των Δωριέων), ετοιμασθούν δι' εκστρατείαν. Μετά την αποχώρησιν τον στρατού των Λακεδαιμονίων, οι Αργείοι, εκστρατεύοντες την εικοστήν εβδόμην του μηνός του προηγουμένου του Καρνείου, και τηρήσαντες την ημέραν ταύτην καθ' όλην την διάρκειαν της εκστρατείας, εισέβαλαν εις το έδαφος της Επιδαύρου και ηρήμωναν αυτό. Οι Επιδαύριοι επεκαλούντο την βοήθειαν των συμμάχων, εκ των οποίων άλλοι μεν ηρνήθησαν να έλθουν, προφασιζόμενοι την ιερότητα του μηνός, άλλοι δε, ελθόντες μέχρι των ορίων της Επιδαυρίας, έμειναν εκεί αδρανούντες.

55. Ενώ οι Αργείοι ήσαν εις το έδαφος της Επιδαύρου, συνήλθαν εις την Μαντίνειαν, συνεπεία πρωτοβουλίας των Αθηναίων, πρέσβεις εκ των διαφόρων πόλεων. Κατά την γενομένην συνδιάσκεψιν, ο Κορίνθιος Ευφαμίδας παρετήρησεν ότι οι λόγοι των δεν συμφωνούν με τα έργα, διότι, ενώ αυτοί συνδιεσκέπτοντο περί ειρήνης, οι Επιδαύριοι με τους συμμάχους των και οι Αργείοι αντιμετώπιζαν αλλήλους ένοπλοι. Ώφειλαν λοιπόν να μεταβούν πρώτον εις τα στρατόπεδα αμφοτέρων και πείσουν αυτούς ν αποστρατευθούν, και αφού επιτύχουν τούτο, επαναλάβουν τας περί ειρήνης διαπραγματεύσεις. Η πρότασις αυτή έγινε δεκτή και μεταβάντες οι πρέσβεις έπεισαν τους Αργείους ν' απέλθουν εκ της Επιδαυρίας. Αλλ' ότε ακολούθως η συνδιάσκεψις επανελήφθη, δεν κατώρθωσαν ουδέ τότε να φθάσουν εις οριστικήν συνεννόησιν, και οι Αργείοι εισέβαλαν και πάλιν εις την Επιδαυρίαν και ηρήμωναν αυτήν. Αλλά και οι Λακεδαιμόνιοι εξεστράτευσαν μέχρι των Καρυών. Επειδή όμως ούτε εδώ υπήρξαν ευνοϊκαί αι θυσίαι δια την διάβασιν των συνόρων, επέστρεψαν εις τα ίδια. Και οι Αργείοι, αφού ηρήμωσαν το τρίτον περίπου της Επιδαυρίας, απήλθαν εις τα ίδια. Χίλιοι οπλίται Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Αλκιβιάδου, είχαν έλθει προς βοήθειάν των, όταν έμαθαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν εκστρατεύσει αλλ' επειδή δεν υπήρχε πλέον ανάγκη αυτών, απήλθαν. Και ούτως έληξε το θέρος.

Έτος 14ον : 418 - 417 π.Χ.

56.

Οι Λακεδαιμόνιοι βοηθούν τους Επιδαυρίους

Κατά τον επόμενον χειμώνα, αι Λακεδαιμόνιοι, διαφυγόντες την προσοχήν των Αθηναίων, έπεμψαν δια θαλάσσης εις την Επίδαυρον φρουράν τριακοσίων ανδρών, υπό την αρχηγίαν του Ηγησιππίδα. Οι Αργείοι ήλθαν εις τας Αθήνας και παρεπονέθησαν ότι εναντίον της διατάξεως της μεταξύ αυτών συνθήκης, της οριζούσης ότι οι σύμμαχοι δεν θα επιτρέψουν την δια του εδάφους των διέλευσιν εμπολέμου δυνάμεως, οι Αθηναίοι άφισαν τους Λακεδαιμονίους να παραπλεύσουν τας ακτάς που τους ανήκαν. Και εκτός εάν μετέφεραν εις την Πήλον τους Μεσσηνίους και τους Είλωτας, ως αντίποινα κατά των Λακεδαιμονίων, θα εθεώρουν εαυτούς αδικουμένους. Οι Αθηναίοι κατά συμβουλήν του Αλκιβιάδου, έγραψαν εις το κάτω μέρος της στήλης εις την οποίαν ήτο αναγεγραμμένη η προς τους Λακεδαιμονίους συνθήκη ειρήνης, ότι οι τελευταίοι δεν ετήρησαν τους όρκους των, και μετέφεραν εις την Πύλον εκ Κραναίας τους Είλωτας, δια να ενεργούν ληστρικάς επιδρομάς επί του Λακωνικού εδάφους, αλλά δεν έλαβαν περαιτέρω μέτρα. Κατά την διάρκειαν του χειμώνος, εξηκολούθησεν ο μεταξύ Αργείων και Επιδαυρίων πόλεμος, αλλά μάχη μεν εκ παρατάξεως ουδεμία έγινε, ενέδραι δε μόνον και επιδρομαί κατά τας οποίας υφίσταντο απωλείας άλλοτε το εν και άλλοτε το άλλο μέρος. Όταν ετελείωνεν ο χειμών και επέκειτο το έαρ, οι Αργείοι επήλθαν κατά της Επιδαύρου, φέροντες κλίμακας, διότι, ενόμιζαν ότι ένεκα του πολέμου ήτο έρημος υπερασπιστών και θα την κατελάμβαναν δι' εφόδου. Αλλ' απέτυχαν και επέστρεψαν άπρακτοι. Και ούτως έληξεν ο χειμών και συγχρόνως το δέκατον τρίτον έτος του πολέμου.

57. Κατά τα μέσα του επομένου θέρους, οι Λακεδαιμόνιοι βλέποντες ότι οι σύμμαχοι αυτών Επιδαύριοι εταλαιπωρούντο και ότι εκ των λοιπών πόλεων της Πελοποννήσου άλλαι μεν είχαν ήδη αποσπασθή απ' αυτούς, ενώ άλλων αι διαθέσεις ήσαν δυσμενείς, και νομίσαντες ότι αν δεν σπεύσουν να προλάβουν, η κατάστασις θα επεδεινούτο, εξεστράτευσαν κατά του Άργους με όλας των τας δυνάμεις, περιλαμβανομένων και των Ειλώτων, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως αυτών Άγιδος, υιού του Αρχιδάμου. Της εκστρατείας μετέσχον και οι Τεγεάται και όσοι άλλοι εκ των Αρκάδων ήσαν σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Οι λοιποί σύμμαχοί των εκ της άλλης Πελοποννήσου και εκτός αυτής συνεκεντρώθησαν εις την Φλειούντα, όπου προσήλθαν Βοιωτοί μεν πέντε χιλιάδες οπλίται, ισάριθμοι ψιλοί, πεντακόσιοι ιππείς και ισάριθμοι άνιπποι (ωκύποδες πεζοί), Κορίνθιοι δε δύο χιλιάδες οπλίται, και διάφορα αποσπάσματα εκ των άλλων πόλεων. Οι Φλειάσιοι όμως προσήλθαν πανστρατιά, λόγω του ότι η συγκέντρωσις εγίνετο επί του εδάφους των.

58. Οι Αργείοι, οι οποίοι, είχαν πληροφορηθή εγκαίρως τας παρασκευάς των Λακεδαιμονίων, ήδη, ότε ούτοι εβάδιζαν προς την Φλειούντα, διά να ενωθούν με τους λοιπούς, εξεστράτευσαν και αυτοί. Εις βοήθειάν των είχαν προσέλθει οι Μαντινείς μετά των συμμάχων των και τρείς χιλιάδες Ηλείοι οπλίται. Κατά την πορείαν των, συνηντήθησαν με τους Λακεδαιμονίους εις το έδαφος του Μεθυδρίου της Αρκαδίας. Οι δύο στρατοί κατέλαβαν ανά ένα λόφον. Οι Αργείοι ητοιμάζοντο να επιτεθούν κατά των Λακεδαιμονίων, επωφελούμενοι του γεγονότος ότι δεν είχαν ενωθή ακόμη μετά των συμμάχων των, αλλ' ο Άγις εξεκίνησε με τον στρατόν του εν καιρώ νυκτός, και χωρίς να εννοηθή εβάδισε προς την Φλειούντα, όπως ενωθή με τους εκεί συμμάχους. Οι Αργείοι, αντιληφθέντες τούτο κατά τα εξημερώματα, προήλασαν πρώτον μεν προς το Άργος, έπειτα δε δια της οδού προς την Νεμέαν, δια της οποίας επερίμεναν ότι θα καταβούν οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί των εις την πεδιάδα. Αλλ' ο Άγις, αντί ν' ακολουθήση την οδόν αυτήν, από την οποίαν επεριμένετο, εξέδωκε διαταγήν πορείας επί τη βάσει της οποίας αυτός μεν επί κεφαλής των Λακεδαιμονίων, Αρκάδων και Επιδαυρίων, πορευθείς δι' άλλης δυσβάτου οδού, κατέβη εις την πεδιάδα του Άργους. Οι δε Κορίνθιοι, Πελληνείς και Φλειάσιοι ηκολούθησαν άλλην απότομον ατραπόν, ενώ η προς τους Βοιωτούς, Μεγαρείς και Σικυωνίους διαταγή του Άγίδος ήτο να κατέρχωνται δια της οδού της Νεμέας, όπου ήσαν στρατοπεδευμένοι οι Αργείοι, όπως επιτεθούν κατ' αυτών δια του ιππικού εκ των νώτων, εις περίστασιν καθ' ην ούτοι θα επετίθεντο κατ' αυτού, προελαύνοντες δια της πεδιάδος. Δώσας τας διαταγάς ταύτας ο Άγις, κατήλθεν εις την πεδιάδα και ήρχισεν ερημώνων την Σάμινθον και άλλα μέρη.

59.

Ανακωχή μεταξύ Λακεδαιμονίων και Αργείων, ενώ ούτοι είναι έτοιμοι να συγκρουσθούν

Είχεν ήδη εξημερώσει, ότε οι Αργείοι, αντιληφθέντες την κίνησιν ταύτην του εχθρού, προσέτρεξαν κατ' αυτού εκ της Νεμέας, και συναντήσαντες αιφνιδίως τον στρατόν των Κορινθίων και Φλειασίων, εφόνευσαν ολίγους εκ των Φλειασίων, υποστάντες και αυτοί εκ μέρους των Κορινθίων απώλειας όχι πολύ μεγαλυτέρας. Οι Βοιωτοί, οι Μεγαρείς και οι Σικυώνιοι προήλασαν, σύμφωνα με τας διαταγάς των, επί της οδού προς την Νεμέαν, όπου όμως δεν ευρήκαν πλέον τους Αργείους, οι οποίοι είχαν καταβή εν τω μεταξύ εις την πεδιάδα και βλέποντες τα κτήματά των ερημούμενα, παρετάσσοντο προς μάχην. Και οι Λακεδαιμόνιοι ητοιμάζοντο να τους αντιμετωπίσουν. Οι Αργείοι ευρίσκοντο ούτω περικυκλωμένοι, διότι οι μεν Λακεδαιμόνιοι και το μετ' αυτών τμήμα του συμμαχικού στρατού απέκοπταν εις αυτούς την μετά της πόλεως επικοινωνίαν εκ της πεδιάδος, οι Κορίνθιοι, οι Φλειάσιοι και οι Πελληνείς απέκοπταν αυτούς εκ των υψωμάτων, οι Βοιωτοί, οι Σικυώνιοι και οι Μεγαρείς εκ της διευθύνσεως της Νεμέας. Οι Αθηναίοι, άλλωστε, μόνοι εκ των συμμάχων δεν είχαν ακόμη φθάσει, και ως εκ τούτου οι Αργείοι εστερούντο ιππικού. Οι πολλοί των Αργείων και των συμμάχων των εθεώρουν ότι η θέσις των δεν ήτο και τόσον κακή, ενόμιζαν μάλιστα ότι η μάχη θα διεξήγετο υπό ευνοϊκάς περιστάσεις και ότι είχαν απομονώσει τους Λακεδαιμονίους επί του ιδίου εαυτών εδάφους και πλησίον της πόλεως. Αλλά δύο εκ των Αργείων, ο Θράσυλλος, εις από τους πέντε στρατηγούς, και ο Αλκίφρων πρόξενος των Λακεδαιμονίων, ενώ ήδη επέκειτο η σύγκρουσις των δυο στρατών, προσελθόντες προς τον Άγιν, συνδιελέχθησαν μετ' αυτού, συνιστώντες να μη προκαλέση αιματοχυσίαν, καθόσον οι Αργείοι ήσαν έτοιμοι, εάν οι Λακεδαιμόνιοι διατυπώσουν κατ' αυτών παράπονα, να δεχθούν αμερόληπτον διαιτησίαν, και συνομολογήσουν συνθήκην ειρήνης δια το μέλλον.

60. Οι εν λόγω Αργείοι ωμίλησαν εξ ιδίας των πρωτοβουλίας και χωρίς να έχουν εντολήν του λαού. Και ο Άγις, δεχθείς τας προτάσεις των μόνος, χωρίς την συγκατάθεσιν της πλειοψηφίας των ηγετών των συμμαχικών αποσπασμάτων, και χωρίς καν να προκαλέση προηγουμένως κοινήν σύσκεψιν, αλλά περιορισθείς να συνεννοηθή με ένα μόνον εκ των Λακεδαιμονίων αρχόντων, των συνοδευόντων την εκστρατείαν, συνωμολόγησεν ανακωχήν τεσσάρων μηνών, εντός των οποίων ώφειλαν οι Αργείοι να εκτελέσουν τα συμφωνηθέντα, και απέσυρεν ευθύς τον στρατόν, χωρίς να δώση καμμίαν εξήγησιν προς τους άλλους συμμάχους. Οι Λακεδαιμόνιοι, και οι σύμμαχοι ηκολούθησαν μεν τας διαταγάς του, εκ σεβασμού προς τον νόμον, αλλ' εμέμφοντο αυστηρώς μεταξύ των τον Άγιν, διότι επίστευαν ότι ενώ τους εδόθη ευκαιρία να συνάψουν μάχην υπό περιστάσεις ευνοϊκάς και ενώ οι εχθροί ήσαν περικυκλωμένοι πανταχόθεν υπό πεζικού και ιππικού, επέστρεφαν εις τα ίδια, χωρίς να κατορθώσουν τίποτε άξιον των προπαρασκευών των. Διότι ουδέποτε μέχρι τούδε είχε συγκεντρωθή επί το αυτό λαμπρότερος Ελληνικός στρατός, και τούτο έγινεν ιδίως καταφανές, όταν το σύνολον των δυνάμεων ευρίσκετο εις την Νεμέαν. Απετελείτο δ' ο στρατός ούτος από τας δυνάμεις της Λακεδαίμονος και επί πλέον από Αρκάδας και Βοιωτούς και Κορινθίους και Σικυωνίους και Πελληνείς και Φλειασίους και Μεγαρείς, όλους άνδρας επιλέκτους εξ εκάστης των πόλεων τούτων. Και η δύναμις αυτού εκρίνετο ικανή να καταβάλη όχι μόνον τον συμμαχικόν σύνδεσμον των Αργείων, αλλά και άλλον τοιούτον, ο οποίος τυχόν θα προσετίθετο. Ούτω τα διάφορα στρατιωτικά αποσπάσματα ανεχώρησαν επιστρέφοντα εις τα ίδια, όπου και διελύθησαν, μεμφόμενα τον Άγιν. Αλλά και οι Αργείοι εμέμφοντο ακόμη αυστηρότερα τους συνομολογήσαντας την ανακωχήν άνευ αδείας του δήμου, διότι επίστευαν και εκείνοι ότι οι Λακεδαιμόνιοι τους διέφυγαν, διότι ουδέποτε καλλίτερα περίστασις ήτο δυνατόν να τους παρουσιασθή, αφού η μάχη θα εδίδετο πλησίον της πόλεώς των και θα συνηγωνίζοντο μετά πολλών και γενναίων συμμάχων. Και δια τούτο κατά την επιστροφήν των, ότε ευρίσκοντο εις τον Χάραδρον, όπου δικάζουν τα στρατιωτικά αδικήματα προ της εισόδου των εις την πόλιν, ήρχισαν λιθοβολούντες τον Θράσυλλον. Και ούτος μεν, καταφυγών εις τον βωμόν εσώθη, η περιουσία του όμως δημεύθη.

61.

Οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι αυτών καταλαμβάνουν τον Αρκαδικόν Ορχομενόν

Μετ' ολίγον έφθασεν εξ Αθηνών επικουρία χιλίων οπλιτών και τριακοσίων ιππέων, υπό την αρχηγίαν του Λάχητος και του Νικοστράτου. Οι Αργείοι, μολονότι δυσηρεστημένοι κατά της ανακωχής, δεν ήθελαν εν τούτοις να την διαρρήξουν. Δια τούτο συνέστησαν εις τους Αθηναίους να απέλθουν, και ηρνούντο να τους παρουσιάσουν προ του δήμου, με τον οποίον ήθελαν να συνεννοηθούν, μέχρις ότου οι Μαντινείς και οι Ηλείοι, οι οποίοι δεν είχαν ακόμη αναχωρήσει, τους εξηνάγκασαν προς τούτο δια των επιμόνων παρακλήσεών των. Οι Αθηναίοι τότε, δια του Αλκιβιάδου. ο οποίος είχεν έλθει ως πρεσβευτής, υπεστήριξαν ενώπιον των Αργείων και των λοιπών συμμάχων, ότι κακώς συνωμολογήθη η ανακωχή, άνευ της γνώμης των άλλων συμμάχων και τώρα ότε οι ίδιοι έφθασαν εις κατάλληλον ώραν, ώφειλαν να επαναλάβουν τας εχθροπραξίας. Οι σύμμαχοι, πεισθέντες από τα επιχειρήματά των, εβάδισαν ευθύς κατά του Αρκαδικού Ορχομενού πάντες, πλην των Αργείων, οι οποίοι, μολαταύτα πησθέντες, δεν ηκολούθηοαν ευθύς αμέσως, ήλθαν όμως και αυτοί ακολούθως. Και στρατοπεδεύσαντες πάντες πλησίον της πόλεως, ήρχισαν πολιορκούντες αυτήν και ενεργούντες επανειλημμένας εφόδους. Εις τους άλλους λόγους δια τους οποίους επεδίωκαν να την καταλάβουν, προσετίθετο και το γεγονός ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν τοποθετημένους εκεί προς φύλαξιν ομήρους εκ της Αρκαδίας. Οι Ορχομένιοι, φοβηθέντες μήπως ένεκα της αδυναμίας του τείχους των και του πλήθους του εχθρικού στρατού καταστραφούν, πριν έλθη κανείς προς βοήθειάν των, εσυνθηκολόγησαν, υπό τον όρον να εισέλθουν εις την συμμαχίαν, να δώσουν ομήρους εκ της πόλεώς των προς τους Μαντινείς και να παραδώσουν εκείνους τους οποίους οι Λακεδαιμόνιοι είχαν τοποθετήσει εκεί προς φύλαξιν.

62.

Οι Αργείοι και οι σύμμαχοί των στρέφονται κατά της Τεγέας

Μετά την κατάληψιν του Ορχομενού, οι σύμμαχοι εσκέπτοντο κατά τίνος μέρους έπρεπε να στραφούν πρώτον. Και οι μεν Ηλείοι εζήτουν να στραφούν κατά του Λεπρέου, οι δε Μαντινείς κατά της Τεγέας. Οι Αργείοι και οι Αθηναίοι ετάχθησαν με το μέρος των Μαντινέων. Οι Ηλείοι, αγανακτήσαντες ότι απερρίφθη η κατά του Λεπρέου προέλασις, επέστρεψαν εις τα ίδια, ενώ οι λοιποί σύμμαχοι ήρχισαν παρασκευαζόμενοι εις την Μαντίνειαν δια την επίθεσιν κατά της Τεγέας, μερικοί μάλιστα των κατοίκων της οποίας υπέσχοντο να την παραδώσουν.

63.

Οι Λακεδαιμόνιοι σπεύδουν να βοηθήσουν την Τεγέαν

Οι Λακεδαιμόνιοι, επιστρέψαντες εις τα ίδια μετά την συνομολόγησιν της τετραμήνου ανακωχής, εμέμφοντο πικρώς τον Άγιν, ως μη κατακτήσαντα το Άργος, ενώ παρουσιάσθη προς τούτο ευκαιρία, ομοία της οποίας, όπως αυτοί ενόμιζαν, ουδέποτε άλλοτε είχε παρουσιασθή. Διότι δεν ήτο εύκολον να συγκεντρώση τις τόσον πολυάριθμον και τόσον λαμπρόν συμμαχικόν στρατόν. Αλλ' όταν έφθασε η είδησις περί της πτώσεως του Ορχομενού, ήρχισαν πλέον εξεγειρόμενοι πολύ περισσότερον και παρασυρόμενοι υπό του πλήθους, απεφάσισαν δ' αμέσως, παρά την συνήθειάν των, ότι έπρεπε να κατεδαφίσουν την οικίαν του Άγιδος και του επιβάλουν πρόστιμον εκατόν χιλιάδων δραχμών. Αλλ' ούτος τους παρεκάλει θερμώς να μη προβούν εις την τιμωρίαν του, διότι θα εξηγόραζε το σφάλμα του δια γενναίας πράξεως, εις προσεχή εκστρατείαν. Εαν δε δεν κατώρθωνε τούτο, τότε ας κάμουν ό,τι θέλουν. Οι Λακεδαιμόνιοι ανέβαλαν μεν το πρόστιμον και την κατεδάφισιν της οικίας, αλλ' εκ της αφορμής αυτής εψήφισαν νόμον πρωτοφανή εις την ιστορίαν των. Εξέλεξαν ως συμβούλους αυτού δέκα Σπαρτιάτας, άνευ της συγκαταθέσεως των οποίων ούτε καν να εκκινήση εκ της πόλεως επί κεφαλής του στρατού δεν του ήτο επιτετραμμένον.

64. Εν τω μεταξύ, οι Τεγεάται φίλοι των τους διαμήνυσαν ότι αν δεν έλθουν εσπευσμένως, η Τεγέα θ' αποσπασθή, και παρ' ολίγον να είχεν ήδη αποσπασθή απ' αυτούς, δια να προσέλθη εις τους Αργείους και τους συμμάχους των. Μόλις ελήφθη η είδησις αυτή, οι Λακεδαιμόνιοι εξεστράτευσαν με όλας των τας δυνάμεις, περιλαμβανομένων και των Ειλώτων, με ταχύτητα απαραδειγμάτιστον μέχρι τούδε. Ενώ δε διηυθύνοντο προς το Ορέσθειον της Μαιναλίας, παρήγγειλαν προς τους συμμάχους των της Αρκαδίας, αφού συγκεντρωθούν, ν' ακολουθήσουν αυτούς κατά πόδας εις την Τεγέαν. (Φθάσαντες εις το Ορέσθειον απέστειλαν οπίσω το έκτον της δυνάμεώς των, αποτελούμενον από τους πρεσβυτέρους και τους νεωτέρους, δια να φυλάττουν την Λακωνικήν, και με τον υπόλοιπον στρατόν έφθασαν εις την Τεγέαν. Μετ' ολίγον προσήλθαν και, οι Αρκάδες σύμμαχοι. Έπεμψαν συγχρόνως προς τους Κορινθίους, τους Βοιωτούς, τους Φωκείς και τους Λοκρούς, προσκαλούντες αυτούς εσπευσμένως να αποστείλουν επικουρίαν εις την Μαντί-νειαν. Αλλ η πρόσκλησις ήτο δια τους συμμάχους απρόοπτος, και, εξ άλλου, δια να προσέλθουν, έπρεπε να διέλθουν δια παρεμπίπτοντος εχθρικού εδάφους, το οποίον δεν ήτο εύκολον, πριν περιμείνουν αλλήλους και συγκεντρωθούν. Εν τούτοις, ενήργουν όσον ηδύναντο ταχύτερον. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, παραλαβόντες μεθ' εαυτών τους ήδη προσελθόντας συμμάχους εκ της Αρκαδίας, εισέβαλαν εις το έδαφος της Μαντινείας, και στρατοπεδεύσαντες πλησίον του ναού του Ηρακλέους, ήρχισαν ερημώνοντες την χώραν.

65. Ευθύς ως οι Αργείοι και οι σύμμαχοί των τους είδαν, κατέλαβαν θέσιν οχυράν και δυσπρόσιτον, όπου παρετάχθησαν εις μάχην. Οι Λακεδαιμόνιοι προήλασαν κατ αυτών άνευ αναβολής, και είχαν φθάσει εις απόστασιν βολής λίθου και ακοντίου, ότε εις εκ των πρεσβυτέρων, βλέπων ότι επετίθεντο εναντίον θέσεως οχυράς, εφώναξε προς τον Άγιν, ότι ζητεί να θεραπεύση κακόν δια κακού, εννοών δια τούτου ότι ο παρών άκαιρος ζήλος του σκοπόν είχε να επανορθώση το σφάλμα της εξ Άργους υποχωρήσεώς του. Ο Άγις, είτε ένεκα της κραυγής αυτής, είτε και διότι ο ίδιος μετέβαλεν αιφνιδίως σκέψιν, απέσυρε πάλιν εσπευσμένως τον στρατόν πριν συμπλακή. Και φθάσας εις τα όρια του εδάφους της Τεγέας, ήρχισε την αναγκαίαν εργασίαν δια να διοχετεύση εις το έδαφος της Μαντινείας τα ύδατα τα οποία είναι η κυρία αιτία πολέμων μεταξύ Μαντινέων και Τεγεατών, ως εκ της βλάβης που προξενούν εις το μέρος προς το οποίον στρέφεται το ρεύμα των. Ήθελε δια τούτου να εξαναγκάση τον επί του λόφου στρατοπεδευμένον εχθρόν να καταβή, όπως εμποδίση την εκτροπήν του ίδατος, άμα ως αντιληφθή αυτήν, και ούτω συνάψη την μάχην εις την πεδιάδα. Και αυτός μεν έμεινε κατά την ημέραν εκείνην εκεί πλησίον του ύδατος, απασχολούμενος εις την εκτροπήν αυτού. Οι Αργείοι, εξ άλλου, και οι σύμμαχοι αυτών κατ' αρχάς εκπλαγέντες διότι ο εχθρός, φθάσας τόσον πλησίον, απεσύρθη αιφνιδίως, δεν εγνώριζαν τί να υποθέσουν. Έπειτα, όταν οι Λακεδαιμόνιοι απομακρυνόμενοι έπαυσαν να φαίνονται πλέον, αυτοί, εν τούτοις, ν' αδρανούν και να μη τους καταδιώκουν, ήρχισαν τότε πάλιν να κατηγορούν τους στρατηγούς των. Δεν ήρκει, έλεγαν, ότι άφισαν προηγουμένως τους Λακεδαιμονίους να τους διαφύγουν, όταν τους είχαν τόσον καλά περικυκλωμένους πλησίον του Άργους, αλλά και τώρα που φεύγουν κανείς δεν τους καταδιώκει, αλλ' εκείνοι μεν διαφεύγουν με όλην των την ησυχίαν, αυτοί δε προδίδονται. Οι στρατηγοί κατ' αρχάς μεν εταράχθησαν, έπειτα όμως κατέβασαν τον στρατόν από τον λόφον και προχωρήσαντες εις την πεδιάδα, εστρατοπέδευσαν έτοιμοι να επιτεθούν κατά των εχθρών.

66.

Μάχη μεταξύ Λακεδαιμονίων, Αργείων και των συμμάχων των. Ήττα των Αργείων

Την επομένην, οι Αργείοι και οι σύμμαχοί των παρετάχθησαν εις τάξιν μάχης, δια την περίπτωσιν, καθ' ην θα συνηντώντο μετά του εχθρού. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, καθ όν χρόνον επανήρχοντο εκ του ύδατος εις το παρά τον ναόν του Ηρακλέους αρχικόν στρατόπεδόν των, βλέπουν πολύ πλησίον τον εχθρικόν στρατόν, εις απόστασιν τινα από του λόφου, παρατεταγμένον ήδη εις μάχην. Ουδέποτε οι Λακεδαιμόνιοι, εφ' όσον ενθυμούντο, εδοκίμασαν ζωηροτέραν συγκίνησιν όσον εις την περίστασιν αυτήν, διότι δεν έπρεπε να χάσουν ουδέ στιγμήν, και ευθύς έσπευσαν να παραταχθούν, του βασιλέως Άγιδος δίδοντος τα διάφορα παραγγέλματα, σύμφωνα με τον νόμον. Διότι οσάκις ο βασιλεύς ασκεί την αρχιστρατηγίαν, όλαι αι διαταγαί δίδονται υπ' αυτού, και αυτός μεν δίδει τας αναγκαίας γενικάς οδηγίας προς τους πολεμάρχους, οι πολέμαρχοι δε προς τους λοχαγούς, ούτοι προς τους πεντηκοντάρχους, ούτοι πάλιν προς τους ενωμοτάρχας και αυτοί προς την ενωμοτίαν. Κατά τον αυτόν τρόπον μεταβιβάζονται και τα αναγκαία παραγγέλματα, τα οποία ούτω φθάνουν ταχέως εις τον προορισμόν των, διότι ολόκληρος ο στρατός των Λακεδαιμονίων, εκτός μικρού μέρους, αποτελείται από αξιωματικούς έχοντας υπό τας διαταγάς των άλλους αξιωματικούς, και η επιμέλεια της εκτελέσεως των διαταγών ανήκει εις πολλούς.

67. Κατά την ημέραν εκείνην, το αριστερόν μεν αυτών κέρας απετέλεσαν οι Σκιρίται, οι οποίοι μόνοι μεταξύ των Λακεδαιμονίων έχουν ανέκαθεν το προνόμιον της θέσεως ταύτης. Πλησίον αυτών ετάχθησαν οι στρατιώται που είχαν υπηρετήρει εις την Χαλκιδικήν με τον Βρασίδαν και με αυτούς μερικοί νεοδαμώδεις (προσφάτως αποκτήσαντες τον τίτλον του ελευθέρου πολίτου). Μετ' αυτούς ετάχθησαν κατά σειράν οι διάφοροι λόχοι αυτών των Λακεδαιμονίων, και πλησίον αυτών οι Ηραιείς εκ της Αρκαδίας και μετ' αυτούς οι Μαινάλιοι. Εις το δεξιόν κέρας ετάχθησαν οι Τεγεάται και ολίγοι Λακεδαιμόνιοι, αποτελούντες το άκρον δεξιόν. Το ιππικόν ετάχθη εις τα δύο κέρατα. Αυτή ήτο η παράταξις των Λακεδαιμονίων. Το δεξιόν κέρας των αντιπάλων κατείχαν οι Μαντινείς, λόγω του ότι η μάχη επρόκειτο να διεξαχθή επι του εδάφους των. Πλησίον αυτών ετάχθησαν οι σύμμαχοι εκ της Αρκαδίας, έπειτα οι χίλιοι επίλεκτοι Αργείοι, εις τους οποίους η πόλις δια δημοσίας δαπάνης είχε παράσχει από πολλού τακτικήν στρατιωτικήν εκπαίδευσιν, και αμέσως παρ' αυτούς οι λοιποί Αργείοι και μετ' αυτούς οι σύμμαχοι αυτών Κλεωναίοι και Ορνεάται, έπειτα δ' οι Αθηναίοι, κατέχοντες το έσχατον αριστερόν και υποστηριζόμενοι υπό του ιδίου αυτών ιππικού.

68. Τοιαύτη ήτο η παράταξις και η σύνθεσις των δύο στρατών. Ο των Λακεδαιμονίων ήτο καταφανώς πολυαριθμότερος. Αλλά τον αριθμόν, είτε των διαφόρων αποσπασμάτων, είτε της συνολικής δυνάμεως εκατέρων, δεν θα ημπορούσα ν' αναγράψω μετ' ακριβείας. Διότι ο αριθμός των Λακεδαιμονίων, ως εκ της μυστικότητος της κυβερνήσεώς των, ηγνοείτο, ενώ ο αριθμός τον οποίον έδιδαν περί της ιδίας αυτών δυνάμεως οι αντίπαλοι, δεν επιστεύετο, ως εκ της τάσεως των ανθρώπων να μεγαλουχούν δια την ιδίαν αυτών δύναμιν. Εν τούτοις ο επόμενος υπολογισμός επιτρέπει να υπολογίση τις την δύναμιν των Λακεδαιμονίων, η οποία εξεστράτευσε τότε. Εις την μάχην έλαβαν μέρος επτά λόχοι εκτός των Σκιριτών, των οποίων ο αριθμός ανήρχετο εις εξακοσίους. Έκαστος λόχος περιελάμβανε τέσσαρας πεντηκοστύας και εκάστη πεντηκοστύς τέσσαρας ενωμοτίας. Εις το μέτωπον εκάστης ενωμοτίας εμάχοντο τέσσαρες στρατιώται, ενώ το βάθος αυτών δεν ήτο ομοιόμορφον δι' όλους, αλλ' αφίνετο εις την διακριτικήν εξουσίαν εκάστου λοχαγού, γενικώς ειπείν όμως αι ενωμοτίαι ετάχθησαν επί οκτώ ζυγών κατά βάθος. Καθ' όλον δε το μήκος του μετώπου, πλην των Σκιριτών, η πρώτη γραμμή απετελείτο από τετρακοσίους σαράντα οκτώ άνδρας.

69. Αλλά κατά την στιγμήν που επέκειτο η σύγκρουσις, έκαστος των στρατηγών απηύθυνε προς τους στρατιώτας του τας επομένας παραινέσεις: Προς τους Μαντινείς ελέχθη ότι επρόκειτο ν αγωνισθούν, όχι μόνον υπέρ πατρίδος, αλλά προς τούτοις υπέρ της διατηρήσεως των κατακτήσεών των ή της υποτελείας των, ότι δοκιμάσαντες και τα δύο δεν ήθελαν βέβαια να στερηθούν εκείνης ή να υποπέσουν πάλιν εις ταύτην. Προς τους Αργείους υπενθύμισαν ότι πρόκειται ν' αγωνισθούν υπέρ της παλαιάς αυτών ηγεσίας και της ισότητος της επιρροής, της οποίας απήλαυαν ποτέ από κοινού μετά της Σπάρτης εις την Πελοπόννησον, ότι δεν έπρεπε ν' ανεχθούν όπως στερηθούν αυτών δια παντός, και ότι ώφειλαν συγχρόνως να εκδικηθούν μισητούς γείτονας, οι οποίοι ηδίκησαν αυτούς κατ' επανάληψιν. Προς τους Αθηναίους είπαν ότι ήτο ένδοξον πράγμα, αγωνιζόμενοι παρά το πλευρόν πολλών και γενναίων συμμάχων, να μη δειχθούν ουδενός κατώτεροι, και ότι αν ενίκων τους Λακεδαιμονίους εντός αυτής της Πελοποννήσου, όχι μόνον θα εξησφάλιζαν και θα επεξέτειναν την ηγεμονίαν των, αλλά και κανείς πλέον δεν θα υπήρχε φόβος να εισβάλη άλλος κανείς εις το έδαφός των. Και τοιαύται μεν υπήρξαν αι προς τους Αργείους και τους συμμάχους αυτών παραινέσεις. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, και δια των κατ' ιδίαν συνδιαλέξεών των και δια των πολεμικών ασμάτων των παρεκίνουν αλλήλους να ενθυμούνται, ως αρμόζει εις γενναίους άνδρας, ό,τι είχαν μάθει, διότι εγνώριζαν ότι η σωτηρία των εστηρίζετο περισσότερον εις την προηγουμένην μακράν εξάσκησίν των παρά εις εύγλωττον παραίνεσιν, απευθυνομένην ολίγας στιγμάς προ της μάχης.

70. Μετά τούτο, οι δύο στρατοί εκινήθησαν εναντίον αλλήλων. Και οι μεν Αργείοι και οι σύμμαχοί των προήλαυναν με αποφασιστικότητα και ορμήν ασυγκράτητον, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι επροχώρουν βραδέως, κανονίζοντες το βήμα των προς τον ρυθμόν της μουσικής πολλών αυλητών, οι οποίοι κατά τα έθιμά των είχαν ιδίαν θέσιν εντός της παρατάξεως. Η μουσική αυτή δεν είχε χαρακτήρα θρησκευτικόν, αλλ' απέβλεπεν εις το να βαδίζη ο στρατός μετά κανονικού και ρυθμικού βήματος και προλαμβάνεται ούτως η διάσπασις της παρατάξεως, η οποία επέρχεται συνήθως κατά τας προελάσεις μεγάλων στρατιωτικών μονάδων.

71. Αλλά πριν ακόμη, έλθουν εις χείρας, ιδού τί απεφάσισιεν ο Άγις. Όλοι ανεξαιρέτως οι στρατοί, καθ' ην στιγμήν προελαύνουν, δια να έλθουν εις χείρας, έχουν την τάσιν να προεκτείνουν το δεξιόν των. Ως εκ τούτου, το δεξιόν αμφοτέρων των στρατών προεκτείνεται πέραν του απέναντι εχθρικού αριστερού, λόγω τουότι έκαστος στρατιώτης, φοβούμενος δια το ακάλυπτον πλευρόν του, ζητεί να καλύψη αυτό όπισθεν της ασπίδος του προς τα δεξιά του τεταγμένου στρατιώτου, και νομίζει ότι όσον πυκνοτέρα είναι η παράταξις, τόσον ασφαλεστέρα είναι η προφύλαξις. Υπεύθυνος κυρίως δια τούτο είναι ο πρωτοστάτης του δεξιού κέρατος, ο οποίος επιζητεί διαρκώς ν' απομακρύνη το ακάλυπτον μέρος του σώματός του από την εχθρικήν προσβολήν, ενώ οι λοιποί, ένεκα του ιδίου φόβου, ακολουθούν το παράδειγμά του. Ούτω και εις την παρούσαν περίστασιν, οι Μαντινείς, δια του δεξιού κέρατος όπου ευρίσκοντο, υπερεφαλάγγιζαν κατά πολύ τους Σκιρίτας, και ακόμη περισσότερον υπερεφαλάγγιζαν τους Αθηναίους οι Λακεδαιμόνιοι και οι Τεγεάται, λόγω της αριθμητικής υπεροχής των. Φοβηθείς ο Άγις μήπως κυκλωθή το αριστερόν του, και νομίσας ότι οι Μαντινείς είχαν υπερφαλαγγίσει αυτό μέχρι σημείου ανησυχητικού, διέταξε τους Σκιρίτας και τους στρατιώτας του Βρασίδα να κινηθούν προς τα αριστερά, απομακρυνόμενοι του κυρίου σώματος του στρατού, δια να εξισώσουν το μέτωπόν των προς το των Μαντινέων, και συγχρόνως, όπως πληρωθή το ούτω σχηματισθέν κενόν, παρήγγειλε τους πολεμάρχους Ιππονοϊδαν και Αριστοκλή να μεταφέρουν δύο λόχους εκ του δεξιού και τους εντάξουν εις αυτό. Δια της κινήσεως ταύτης ενόμιζεν ότι και εις το δεξιόν του θα έχη ακόμη υπεροχήν, και το απέναντι των Μαντινέων τμήμα της παρατάξεώς του θα εξησφαλίζετο.

72. Επειδή εν τούτοις η διαταγή εδόθη αιφνιδίως και καθ' ην στιγμήν ήρχιζεν η συμπλοκή, όχι μόνον ο Αριστοκλής και ο Ιππονοΐδας ηρνήθησαν να εκτελέσουν την διαταχθείσαν κίνησιν (και δια το σφάλμα τούτο εξωρίσθησαν ύστερον εκ της Σπάρτης, θεωρηθέντες ότι επέδειξαν δειλίαν), αλλά και ο εχθρός προκατέλαβεν αυτούς διά της επιθέσεώς του και συνέβη ώστε, όταν ο Άγις, ως εκ της μη προσελεύσεως των δύο λόχων εις αντικατάστασιν των Σκιριτών, διέταξε τους τελευταίους τούτους να επανέλθουν εις την θέσιν των, αποκαθιστώντες πάλιν την συνέχειαν του μετώπου, ούτε αυτοί να είναι πλέον εις θέσιν να εκτελέσουν την κίνησιν ταύτην. Αλλ' ενώ τοιουτοτρόπως οι Λακεδαιμόνιοι εφάνησαν την ημέραν εκείνην εντελώς υποδεέστεροι υπό έποψιν τακτικής, απέδειξαν ότι υπό έποψιν ανδρείας προ πάντων υπερτέρουν ουσιωδώς τους αντιπάλους των. Διότι, όταν ήλθαν εις χείρας προς τον εχθρόν, η δεξιά τούτου πτέρυξ, η αποτελούμενη από τους Μαντινείς, έτρεψεν εις φυγήν τους Σκιρίτας και τους στρατιώτας του Βρασίδα. Οι Μαντινείς και οι Αρκάδες σύμμαχοί των μετά των χιλίων επιλέκτων Αργείων, εισπεσόντες εις το κενόν, το οποίον δεν είχαν κατορθώσει να κλείσουν οι Λακεδαιμόνιοι, επροξένουν εις αυτούς φθοράν, και κυκλώσαντες το εκεί πορατεταγμένον μέρος αυτών, το απώθησαν και το ηνάγκασαν να καταφύγη μεταξύ των σκευαγωγών αμαξών του, όπου εφόνευσαν τινας των πρεσβυτέρων ανδρών, οι οποίοι ήσαν επιφορτισμένοι με την φύλαξιν τούτων. Ούτως, εις το μέρος τούτο οι Λακεδαιμόνιοι ενικώντο, αλλ' ο λοιπός στρατός των, και μάλιστα το κέντρον, όπου ήτο ο βασιλεύς Άγις μετά των τριακοσίων σωματοφυλάκων των καλουμένων ιππέων, επέπεσαν κατά των πρεσβυτέρων εκ των Αργείων, οι οποίοι ονομάζονται Πεντάλοχοι, κατά των Κλεωναίων, των Ορνεατών και των Αθηναίων, όσοι ήσαν παρατεταγμένοι πλησίον των τελευταίων τούτων, και τους έτρεψαν εις φυγήν. Οι πολλοί μάλιστα εξ αυτών ούτε εσκέφθησαν καν περί αντιστάσεως, αλλά μόλις είδαν τους Λακεδαιμονίους επερχόμενους, ενέδωσαν, και μερικοί εξ αυτών κατεπατήθησαν αμοιβαίως ως εκ της σπουδής, με την οποίαν έφευγαν, δια να μη τους προφθάση ο εχθρός.

73. Αλλ' ότε το μέρος τούτο του στρατεύματος των Αργείων και των συμμάχων των είχεν ενδώσει, ήρχισε συγχρόνως να διασπάται και το εκατέρωθεν μέρος της παρατάξεώς των, ενώ συγχρόνως η δεξιά πτέρυξ των Λακεδαιμονίων και των Τεγεατών, η οποία υπερεφαλάγγιζε τους Αθηναίους, ήρχισε περικυκλώνουσα αυτούς, εις τρόπον ώστε ηπειλούντο από διπλούν κίνδυνον, περικυκλούμενοι εις το εν μέρος και ηττηθέντες ήδη εις το άλλο. Και θα υπέφεραν περισσότερον από όλον το άλλο στράτευμα, εάν το συμπαριστάμενον ιππικόν των δεν τους είχε βοηθήσει. Αλλά κατά σύμπτωσιν, ως αντελήφθη ο Άγις ότι το αριστερόν του, το ευρισκόμενον απέναντι των Μαντινέων και των χιλίων επιλέκτων Αργείων, έπασχε δεινώς, διέταξεν όλον τον στρατόν να βαδίση εις βοήθειαν της ηττωμένης πτέρυγάς του, οπότε οι Αθηναίοι, καθ' ην στιγμήν το εχθρικόν στράτευμα εστράφη και απεμακρύνετο απ' αυτούς, διεσώθησαν ανενόχλητοι, και μετ' αυτών το ηττηθέν τμήμα του στρατού των Αργείων. Οι Μαντινείς, εξ άλλου και οι Αρκάδες σύμμαχοί των και οι επίλεκτοι Αργείοι καμμίαν πλέον δεν είχαν διάθεσιν, όπως εκμεταλλευθούν περαιτέρω την επιτυχίαν των, αλλά βλέποντες ότι ο λοιπός στρατός των είχεν ήδη νικηθή, και ότι οι Λακεδαιμόνιοι επήρχοντο εναντίον των, ετράπησαν εις φυγήν. Και εκ μεν των Μαντινέων εφονεύθησαν όχι ολίγοι, το πλείστον όμως των επιλέκτων Αργείων εσώθη. Δεν κατεδιώχθησαν όμως φεύγοντες ούτε μετά πολλής ζέσεως, ούτε επί μακρόν διάστημα. Διότι οι Λακεδαιμόνιοι, έως ότου νικήσουν τον εχθρόν, μάχονται επί μακρόν και εξασφαλίζουν την νίκην δια της επιμονής των, όταν όμως τον τρέψουν εις φυγήν, ούτε επί πολύν χρόνον, ούτε επί μακρόν διάστημα καταδιώκουν αυτόν.

74. Τοιαύτη, παραλειπομένων ίσως ασημάντων λεπτομερειών, υπήρξεν η μάχη αυτή, η μεγίστη αναμφισβητήτως των Ελληνικών μαχών, όσαι από μακροτάτου χρόνου έλαβαν χώραν, και εις την οποίαν έλαβαν μέρος αι σπουδαιόταται των πόλεων. Οι Λακεδαιμόνιοι, τάξαντες φρουράν προ των νεκρών του εχθρού, έστησαν ευθύς τρόπαιον, ήρχισαν σκυλεύοντες τα πτώματα, συνέλεξαν τους νεκρούς των και τους μετέφεραν εις την Τεγέαν, όπου τους έθαψαν και επέτρεψαν εις τους εχθρούς να παραλάβουν τους ιδικούς των, χορηγήσαντες προς τον σκοπόν τούτον σύντομον ανακωχήν. Εκ των Αργείων, των Ορνεατών και των Κλεωναίων, έπεσαν επτακόσιοι, εκ των λοιπών δε διακόσιοι Μαντινείς, διακόσιοι Αθηναίοι μετά των εποίκων Αιγινητών και οι δύο στρατηγοί των. Οι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων δεν υπέφεραν τόσον, ώστε να υποστούν αξίας λόγου απωλείας. Όσον αφορά αυτούς τους ιδίους, ήτο δυσκολώτατον να εξακριβώση τις την αλήθειαν, αλλά λέγεται ότι εφονεύθησαν περί τους τριακοσίους.

75. Ολίγον προ της μάχης, ο έτερος βασιλεύς Πλειστοάναξ, επί κεφαλής των πρεσβυτέρων και των νεωτέρων πολιτών, προσέτρεξε προς βοήθειαν. Αλλά πριν προχωρήση πέραν της Τεγέας, έμαθε την νίκην και επέστρεψε. Οι Λακεδαιμόνιοι διεμήνυσαν ωσαύτως να επιστρέψουν εις τα ίδια αι συμμαχικαί ενισχύσεις εκ της Κορίνθου και των εκτός του Ισθμού πόλεων, και απολύσαντες τους μετ' αυτών συμμάχους, επέστρεψαν οι ίδιοι εις την Λακεδαίμονα, όπου εώρτασαν τα Κάρνεια, των οποίων η πανήγυρις συνέπιπτε τότε. Και δια τούτου και μόνον του πολεμικού κατορθώματος απέπλυναν τας μομφάς, τας οποίας επέρριπταν κατ αυτών τότε οι άλλοι Έλληνες, όχι μόνον ως δειλών, ένεκα του ατυχήματος της Σφακτηρίας, αλλά και γενικώς ως άκριτων και νωθρών. Διότι εθεωρήθη ότι δυσμενείς απλώς περιστάσεις εξέθεσαν αυτούς εις τας μομφάς ταύτας, αλλ' ότι το φρόνημα αυτών διετηρείτο πάντοτε αμείωτον.
Την προτεραίαν της μάχης συνέπεσε να εισβάλουν οι Επιδαύριοι με όλας των τας δυνάμεις εις την Αργολίδα, ως έρημον υπερασπιστών, και εφόνευσαν πολλούς εκ της φρουράς, η οποία είχεν αφεθή προς φύλαξιν της χώρας, ότε το κύριον σώμα του στρατού των Αργείων είχεν εκστρατεύσει. Επειδή δε μετά την μάχην προσήλθαν εις βοήθειαν των Μαντινέων τρεις χιλιάδες Ηλείοι οπλίται και χίλιοι Αθηναίοι, επί πλέον των αρχικώς ελθόντων, όλοι αυτοί οι σύμμαχοι εξεστράτευσαν ευθύς κατά της Επιδαύρου, καθ' ον χρόνον οι Λακεδαιμόνιοι εώρταζαν τα Κάρνεια, και ήρχισαν κατασκευάζοντες περιτείχισμα περί την πόλιν, διανείμαντες το έργον μεταξύ των. Και οι μεν λοιποί, βαρυνθέντες, παρήτησαν το έργον, οι Αθηναίοι όμως σύμφωνα με την ανατεθείσαν εις αυτούς εντολήν, συνεπλήρωσαν εντός ολίγου την οχύρωσιν του ακρωτηρίου, επί του οποίου ευρίσκεται ο ναός της Ήρας. Και αφού άφισαν εις το οχύρωμα τούτο φρουράν, συγκροτηθείσαν εξ όλων των αποσπασμάτων, επέστρεψαν έκαστος εις τα ίδια. Και ούτως έληξε το θέρος.

76.

Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αργείοι συνομολογούν συνθήκην ειρήνης

Ευθύς κατά την αρχήν του επομένου χειμώνος, οι Λακεδαιμόνιοι εξεστράτευσαν, και φθάσαντες εις την Τεγέαν, απέστειλαν εκείθεν εις το Άργος προτάσεις ειρήνης. Και προηγουμένως υπήρχαν εκεί οπαδοί των, οι οποίοι ήθελαν να καταλύσουν το δημοκρατικόν πολίτευμα του Άργους, και οι οποίοι μετά την μάχην ηδύναντο αποτελεσματικώτερον να πείσουν τον λαόν, όπως έλθη εις συνεννόησιν με την Σπάρτην. Σκοπός των ήτο να συνομολογήσουν πρώτον ειρήνην προς τους Λακεδαιμονίους, να συνάψουν έπειτα συμμαχίαν μετ' αυτών, και τότε μόνον να επιτεθούν κατά των δημοκρατικών. Εις το Άργος έφθασε τότε, αποσταλείς παρά των Λακεδαιμονίων, ο Λίχας, υιός του Αρκεσιλάου, πρόξενος των Αργείων κομίζων δύο προτάσεις: την μίαν περί του πώς θα διεξήγετο ο πόλεμος, εάν επροτίμων να πολεμήοουν, την άλλην περί των όρων της ειρήνης, εάν απεφάσιζαν την συνομολόγηοιν αυτής. Η συζήτησις των αντιθέτων επιχειρημάτων υπήρξε μακρά (διότι έτυχε να είναι παρών και ο Αλκιβιάδης). Όσοι δε μέχρι τούδε συνεννοούντο ιδιαιτέρως μετά των Λακεδαιμονίων, ετόλμησαν ήδη να υποστηρίξουν φανερά τας γνώμας των, και έπεισαν τους Αργείους να δεχθούν τας προτάσεις της ειρήνης, αι οποίαι είχαν ως εξής:

77. "Η συνέλευσις των Λακεδαιμονίων εγκρίνει να συνομολογηθή σύμβασις προς τους Αργείους, υπό τους επομένους όρους:
(1) "Οι Αργείοι θα αποδώσουν εις τους Ορχομενίους τους κρατουμένους ως ομήρους παίδας των, εις τους Μαιναλίους τους άνδρας των και εις τους Λακεδαιμονίους τους εις την Μαντίνειαν ευρισκομένους άνδρας των.
(2) "Επίσης πρέπει να εκκενώσουν το έδαφος της Επιδαύρου, κατεδαφίζοντες το εγερθέν εκεί οχύρωμα. Εάν οι Αθηναίοι αρνηθούν ν' αποσυρθούν εκ του εδάφους της Επιδαύρου, θα θεωρηθούν εχθροί των Αργείων και των Λακεδαιμονίων, ως και των συμμάχων των Λακεδαιμονίων, και των συμμάχων των Αργείων.
(3) "Οι Λακεδαιμόνιοι θ' αποδώσουν εις τας διαφόρους πόλεις τους παίδας, όσους έχουν τυχόν εις χείρας των.
(4) "Όσον αφορά αμφισβήτησιν περί του θύματος του θεού, εάν θέλουν δύνανται να επαγάγουν όρκους εις τους Επιδαυρίους, άλλως οφείλουν να ομώσουν αυτούς οι ίδιοι.
(5) "Πάσαι αι πόλεις της Πελοποννήσου, μικραί και μεγάλαι, θα είναι ανεξάρτητοι, κατά τα πάτρια.
(6) "Εάν κανείς των εκτός της Πελοποννήσου έλθη εναντίον της Πελοποννήσου με εχθρικάς διαθέσεις, οι Πελοποννήσιοι θ' αποκρούσουν αυτόν, κατόπιν κοινής συνεννοήσεως, κατά τον τρόπον που θα κρίνουν δικαιότερον.
(7) "Οι εκτός της Πελοποννήσου σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων θα έχουν τα αυτά δικαιώματα με τους άλλους συμμάχους των Λακεδαιμονίων και των Αργείων, διατηρούντες τας κτήσεις των.
(8) "Τα συμβαλλόμενα μέρη θ' ανακοινώσουν την συμφωνίαν ταύτην εις τους συμμάχους των, όπως μετάσχουν αυτής, εάν συμφωνούν. Αλλ' εάν οι σύμμαχοι προτιμούν, ημπορούν να στείλουν την συνθήκην έκαστος εις την πόλιν του, δια να εγκριθή υπ' αυτής".
78. Οι Αργείοι απεδέχθησαν κατά πρώτον τας προτάσεις ταύτας και ο στρατός των Λακεδαιμονίων επέστρεψεν εκ Τεγέας εις τα ίδια. Ολίγον ύστερον όμως, ότε η μεταξύ των δύο πόλεων επικοινωνία αποκατεστάθη, η ιδία μερίς επέτυχε περαιτέρω, όπως οι Αργείοι εγκαταλείψουν την συμμαχίαν των Μαντινέων και Ηλείων, καθώς και την των Αθηναίων, και συνομολογήσουν νέαν συνθήκην ειρήνης και συμμαχίας προς τους Λακεδαιμονίους, έχουσαν ως εξής:

79. "Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αργείοι απεφάσισαν την συνομολόγησιν συνθήκης ειρήνης και συμμαχίας, διαρκείας πενήντα ετών, υπό τους επομένους όρους:
(1) "Αναγνωρίζουν την δια διαιτησίας λύσιν των αμοιβαίων διαφορών, κατά τα πάτρια, επί τη βάσει της πλήρους ισότητος των δύο μερών. Της ειρήνης και συμμαχίας μετέχουν και αι λοιπαί πόλεις της Πελοποννήσου, αι οποίαι διατηρούν τας κτήσεις των, θα είναι δ' ανεξάρτητοι και αυτοτελείς, αναγνωρίζουσαι την δια της διαιτησίας κατά τα πάτρια λύσιν των διαφορών των, επί τη βάσει της πλήρους ισότητος των δύο μερών.
(2) "Οι εκτός της Πελοποννήσου σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων θα έχουν τα αυτά δικαιώματα με τους Λακεδαιμονίους, και αντιθέτως οι σύμμαχοι των Αργείων θα έχουν τα αυτά δικαιώματα με τους Αργείους, διατηρούντες τας κτήσεις των.
(3) "Εάν παρίσταται ανάγκη να εκστρατεύσουν από κοινού πουθενά, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αργείοι θα συνεννοούνται αμοιβαίως και θα ορίζουν όσον το δυνατόν δικαιότερον το βάρος της εκστρατείας, το οποίον πρέπει να φέρουν οι σύμμαχοι".
(4) "Εάν πόλις τις, είτε εκ των εντός, είτε εκ των έκτος της Πελοποννήσου, έχη διαφοράς, είτε περί ορίων, είτε περί άλλου τινός ζητήματος, αύται θα λύωνται δια φιλικής συνεννοήσεως. Αλλ' εάν αυτή αποτύχη και η διαφορά μεταξύ συμμάχων πόλεων καταλήξη εις έριδα, αύται οφείλουν να προσφύγουν εις την διαιτησίαν τρίτης τινός πόλεως, την οποίαν αμφότεροι θεωρούν αμερόληπτον.
(5) "Αι μεταξύ ιδιωτών διαφοραί θα δικάζονται κατά τα πάτρια".

80. Τοιούτον υπήρξε το περιεχόμενον της συνομολογηθείσης συνθήκης ειρήνης και συμμαχίας, συνεπεία της οποίας οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αργείοι απέδωσαν αμοιβαίως όσα είχαν περιέλθει εις χείρας των, διαρκούντος του πολέμου, και διηυθέτησαν κάθε άλλας αμοιβαίας διαφοράς. Ακολουθούντες ήδη κοινήν πολιτικήν, εψήφισαν να μη δέχωνται κήρυκα ή πρεσβείαν εκ μέρους των Αθηναίων, εφόσον ούτοι δεν θα εξεκένωναν τα κατεχόμενα υπ' αυτών εις την Πελοπόννησον οχυρώματα και απεσύροντο εξ αυτής, και να μη συνάπτουν ειρήνην προς τινα ή ν' αναλαμβάνουν πόλεμον ειμή από κοινού. Και όχι μόνον ενήργουν μετά πολλής δραστηριότητος ως προς τα λοιπά, αλλά και έπεμψαν αμφότεροι πρέσβεις εις τας πόλεις της Χαλκιδικής και προς τον Περδίκκαν. Και έπεισαν μεν τούτον να προσέλθη εις την συμμαχίαν των, δεν απεσπάσθη όμως αμέσως από τους Αθηναίους, αλλά διενοείτο να πράξη τούτο, ακολουθών το παράδειγμα των κατοίκων του Άργους, οπόθεν είλκε και αυτός την παλαιάν καταγωγήν του. Και τους παλαιούς συμμαχικούς όρκους των με τας πόλεις της Χαλκιδικής ανενέωσαν και προσθέτους τοιούτους ώμοσαν. Έπεμψαν, συγχρόνως, οι Αργείοι πρέσβεις εις τας Αθήνας, ζητούντες την εκκένωσιν του οχυρώματος της Επιδαύρου. Οι Αθηναίοι, βλέποντες ότι οι στρατιώται των απετέλουν μικρόν μόνον μέρος της φρουράς αυτής, έστειλαν τον Δημοσθένη, όπως τους επαναφέρη εις Αθήνας. Ελθών ούτος, επρότεινε την τέλεσιν γυμναστικών αγώνων εκτός του οχυρώματος, και επιτυχών δια του προσχήματος τούτου την έξοδον της άλλης φρουράς εκ του οχυρώματος, έκλεισε τας πύλας αυτού. Ολίγον μετά ταύτα, οι Αθηναίοι ανενέωσαν την συνθήκην ειρήνης προς τους Επιδαυρίους και απέδωσαν εις αυτούς το οχύρωμα, εξ ιδίας των πρωτοβουλίας.

81.

Οι Μαντινείς συμμαχούν με τους Λακεδαιμονίους

Αφού οι Αργείοι απεσπάσθησαν εκ της συμμαχίας, οι Μαντινείς κατ' αρχάς μεν επέμειναν εις την πολιτικήν των, έπειτα όμως, βλέποντες ότι άνευ των Αργείων δεν ήσαν εις θέσιν να εξακολουθήσουν αυτήν, συνεβιβάσθησαν και αυτοί προς τους Λακεδαιμόνιους και παρητήθησαν της ηγεμονίας των επί των Αρκαδικών πόλεων, που είχαν υποτάξει. Μετά τούτο, οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αργείοι εχορήγησαν ανά χιλίους άνδρας δια κοινήν εκστρατείαν, και αφού πρώτον οι Λακεδαιμόνιοι μόνοι ήλθαν εις την Σικυώνα και έδωσαν εις το πολίτευμά της μορφήν έτι μάλλον ολιγαρχικήν, έπειτα από κοινού κατέλυσαν το δημοκρατικόν πολίτευμα του Άργους, εγκατασταθείσης ολιγαρχίας, εξυπηρετούσης το συμφέρον των Λακεδαιμονίων. Ταύτα εγίνοντο κατά τας παραμονάς του έαρος και λήγοντος του χειμώνος, και ούτως έληξε το δέκατον τέταρτον έτος του πολέμου.

Έτος 15ον : 417 - 416 π.Χ.

82.

Οι Διείς του Άθω αποστατούν. Οι Λακεδαιμόνιοι ρυθμίζουν τα πράγματα της Αχαϊας. Οι Αργείοι κτίζουν μακρά τείχη.

Κατά το ακόλουθον θέρος, οι Διείς του Άθω απεστάτησαν από τους Αθηναίους και προσεχώρησαν προς τους Χαλκιδείς, και οι Λακεδαιμόνιοι προέβησαν εις ρύθμισιν των πραγμάτων της Αχαΐας, κατά τρόπον εξυπηρετούντα τα συμφέροντά των καλλίτερα παρά πριν. Και οι εκ των Αργείων δημοκρατικοί, συσσσωματούμενοι, ανεθάρρησαν ολίγον κατ' ολίγον και επετέθησαν κατά των ολιγαρχικών, εκλέξαντες προς τούτο την εποχήν ακριβώς που οι Λακεδαιμόνιοι τελούν την πανήγυριν των Γυμνοπαιδίων. Συνεκροτήθη δε μάχη εντός της πόλεως, κατά την οποίαν οι δημοκρατικοί ενίκησαν, και άλλους μεν εκ των ολιγαρχικών εφόνευσαν, τους δε λοιπούς εξώρισαν. Οι Λακεδαιμόνιοι, μολονότι οι φίλοι των τους προσεκάλουν, δεν ήρχοντο επί πολύν χρόνον. Αλλ' επί τέλους ανέβαλαν την πανήγυριν και έσπευσαν εις βοήθειάν των. Όταν είχαν προχωρήσει μέχρι της Τεγέας, έμαθαν εκεί την ήτταν των ολιγαρχικών, και παρά τας κεσίας των φυγάδων, ηρνήθησαν να προχωρήσουν περαιτέρω, επιστρέψαντες δε εις τα ίδια, εξηκολούθησαν να εορτάζουν την πανήγυριν των Γυμνοπαιδίων. Βραδύτερον, ήλθαν απεσταλμένοι των Αργείων, και εκείνων, οι οποίοι ήσαν κύριοι των πραγμάτων εντός του Άργους, και εκείνων, οι οποίοι είχαν εξορισθή, και αφού επί παρουσία των συμμάχων ανέπτυξαν δια μακρών τα επιχειρήματά των αμφότεραι αι μερίδες, οι Λακεδαιμόνιοι κατεδίκασαν την επικρατήσασαν μερίδα και απεφάσισαν να εκστρατεύσουν κατά του Άργους. Επηκολούθησαν όμως χρονοτριβαί και αναβολαί. Εν τω μεταξύ η δημοκρατική μερίς των Αργείων, φοβούμενη τους Λακεδαιμονίους και επιδιώκουσα την ανανέωσιν της μετά των Αθηναίων συμμαχίας, από την· οποίαν επερίμενε μέγιστα πλεονεκτήματα, ήρχισε την κατασκευήν μακρών τειχών μέχρι της θαλάσσης, όπως, εάν πολιορκηθούν κατά ξηράν, έχουν το πλεονέκτημα, υποστηριζόμενοι υπό των Αθηναίων, να εισάγουν δια θαλάσσης ό,τι εχρειάζοντο. Το σχέδιον τούτο ενέκρίναν ιδιαιτέρως και μερικοί από τας Πελοποννησιακάς πόλεις. Ολόκληρος ο πληθυσμός του Άργους, οι πολίται αυτοί και αι γυναίκες και οι δούλοι, ειργάζοντο εις την οικοδομήν του τείχους, οι δ' Αθηναίοι έστειλαν προς αυτούς ξυλουργούς και κτίστας. Και ούτως έληξε το θέρος.

83.

Οι Λακεδαιμόνιοι εκστρατεύουν κατά του Άργους. Οι Αργείοι εισβάλλουν εις Φλειασίαν. Οι Αθηναίοι αποκλείουν την Μακεδονίαν.

Κατά τον επόμενον χειμώνα, οι Λακεδαιμόνιοι, μαθόντες ότι το τείχος κατεσκευάζετο, εξεστράτευσαν κατά του Άργους, αυτοί και οι σύμμαχοί των, πλην των Κορινθίων. Είχαν, άλλωστε, μυστκούς συνεργάτας και μέσα εις αυτό το Άργος. Αρχηγός του στρατού ήτο ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Άγις, ο υιός του Αρχίδαμου. Και η μεν εκ της πόλεως αναμενομένη βοήθεια δεν επραγματοποιήθη, κατέλαβαν όμως και κατηδάφισαν τα οικοδομούμενα τείχη και εκυρίευσαν τας Υσιάς, θέσιν οχυράν της Αργολίδος, και εθανάτωσαν όλους τους ελευθέρους, όσους συνέλαβαν αιχμαλώτους, και κατόπιν τούτου απεσύρθησαν και έκαστον απόσπασμα μετέβη εις τα ίδια. Αλλά και οι Αργείοι, μετά ταύτα, εισέβαλαν εις το έδαφος της Φλειούντος, λόγω του ότι οι Φλειάσιοι εδέχοντο τους εξορίστους των, οι περισσότεροι των οποίων είχαν εγκατασταθή εκεί, και αφού ηρήμωσαν αυτό επέστρεψαν. Κατά την διάρκειαν ωσαύτως του ιδίου χειμώνος, οι Αθηναίοι απέκλεισαν την Μακεδονίαν από της θαλάσσης, κατηγορούντες τον Περδίκκαν ότι συνεμάχησε προς τους Αργείους και τους Λακεδαιμονίους, και διότι, ότε παρεσκευάσθησαν να εκστρατεύσουν κατά της Χαλκιδικής και της Αμφιπόλεως, υπό την αρχηγίαν του Νικίου, υιού του Νικηράτου, ηρνήθη να εκτελέση τας συμμαχικάς του υποχρεώσεις, και ένεκα της αποσκιρτήσεώς του εκείνης κυρίως η εκστρατεία εγκαταλείφθη, ως εκ τούτου δε τον εθεώρησαν εχθρόν. Και ούτως έληξεν ο χειμών ούτος και συγχρόνως με αυτόν ετελείωσε και το δέκατον πέμπτον έτος του πολέμου.

Έτος 16ον: 416-415 π.Χ.

84.

Οι Αθηναίοι εκστρατεύουν κατά της Μήλου, την οποίαν και καταλαμβάνουν

Κατά το επόμενον θέρος, ο Αλκιβιάδης έπλευσεν εις το Άργος με είκοσι πλοία και συνέλαβεν όσους Αργείους εθεωρούντο ακόμη ως ύποπτοι και ως φρονούντες τα των Λακεδαιμονίων. Τούτους, περί τους τριακοσίους τον αριθμόν, ετοποθέτησαν οι Αθηναίοι προς φύλαξιν εις τας πλησίον νήσους, επί των οποίων εξετείνετο η κυριαρχία των. Εξεστράτευσαν επίσης οι Αθηναίοι κατά της Μήλου με τριάντα ιδικά των πλοία, εξ Χιακά και δύο Λεσβιακά, και με χιλίους διακοσίους οπλίτας, τριακοσίους τοξότας και είκοσι ιπποτοξότας Αθηναίους και περί τους χιλίους πεντακοσίους οπλίτας συμμάχους, ιδίως νησιώτας. Οι Μήλιοι ήσαν άποικοι των Λακεδαιμονίων και ηρνούντο να υποταχθούν εις τους Αθηναίους, όπως οι λοιποί νησιώται. Και κατ' αρχάς μεν ετήρησαν ουδετερότητα και έμειναν ήσυχοι, έπειτα όμως, πιεζόμενοι από τους Αθηναίους, οι οποίοι ηρήμωναν το έδαφός των, περιήλθαν εις κατάστασιν απροκαλύπτου πολέμου. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι στρατηγοί, Κλεομήδης, υιός του Λυκομήδους, και Τεισίας, υιός του Τεισιμάχου, εστρατοπέδευσαν επί του εδάφους των με την στρατιωτικήν ταύτην δύναμιν. Αλλά πριν αρχίσουν την ερήμωσιν αυτού, έστειλαν προς διαπραγμάτευσιν πρέσβεις, τους οποίους οι Μήλιοι δεν παρουσίασαν ενώπιον του λαού, αλλά τους εζήτησαν να εκθέσουν τον σκοπόν της ελεύσεώς των προς τας αρχάς και το κυβερνητικόν συμβούλιον. Οι πρέσβεις ούτοι των Αθηναίων ωμίλησαν ως εξής περίπου:

85. "Αφού δεν πρόκειται να συζητήσωμεν μετά του λαού, εκ φόβου προδήλως μήπως το πλήθος παραπλανηθή, ακούον επαγωγά και ανεξέλεγκτα επιχειρήματα, εκτιθέμενα εις μίαν συνεχή αγόρευσιν (διότι εννοούμεν ότι τούτον έχει τον σκοπόν η προσαγωγή ημών ενώπιον περιωρισμένου και εκλεκτού ακροατηρίου), υμείς οι παρακαθήμενοι εις την συνδιάσκεψιν ταύτην δύνασθε ν' ακολουθήσετε τρόπον ακόμη ασφαλέστερον. Αντί να περιμένετε το τέλος του λόγου μας, όπως απαντήσετε και σεις δια συνεχούς αγορεύσεως, απαντάτε ευθύς εις έκαστον σημείον, επί του οποίου διαφωνείτε, επικρίνοντες αυτό. Και πρώτον ειπέτε εάν εγκρίνετε τον τρόπον τούτον της συζητήσεως".

86. Οι αντιπρόσωποι των Μηλίων απήντησαν: "Η μεγαλοφροσύνη της προτάσεώς σας, όπως εξηγηθώμεν αμοιβαίως με ησυχίαν, είναι αξία παντός επαίνου. Η πολεμική όμως ενέργεια, η οποία δεν περιμένει, αλλ' εις την οποίαν προέβητε ήδη, είναι εις προφανή αντίθεσιν προς αυτήν. Διότι βλέπομεν ότι έρχεσθε αυτοί οι ίδιοι ως δικασταί των όσων μέλλουν να λεχθούν και ότι η έκβασις της συζητήσεως, κατά πάσαν πιθανότητα, θα είναι δι ημάς, εάν μεν αι δκαιολογίαι ημών είναι επικρατέστεραι και επομένως δεν ενδώσωμεν, ο πόλεμος, εάν δε τουναντίον ενδώσωμεν, η δουλεία".

87. Αθηναίοι: "Αλλ' εάν προσήλθατε εις την συνδιάσκεψιν ταύτην δια να διεισδύσετε δι' εικασιών εις τα μυστικά του μέλλοντος, ή δι' άλλον τινά λόγον, και όχι, όπως αποβλέποντες κατά μέτωπον εις την παρούσαν κατάστασιν, σκεφθήτε πώς ημπορείτε να σώσετε το κράτος σας, η συζήτησις ημπορεί να παύση. Αλλ' εάν δια τον τελευταίον τούτον σκοπόν ήλθατε, ημπορούμεν να εξακολουθήσωμεν".

88. Μήλιοι: "Είναι φυσικόν και συγγνωστόν δι' ανθρώπους ευρισκομένους εις την θέσιν μας να προσφεύγουν εις πολλά επιχειρήματα και υποθέσεις. Αναγνωρίζομεν, εν τούτοις, ότι αντικείμενον της συνδιασκέψεως ταύτης είναι η σωτηρία μας, και παρακαλούμεν να διεξαχθή η συζήτησις καθ' όν τρόπον προτείνετε".

89. Αθηναίοι: "Έχει καλώς, ημείς, εν τούτοις, δεν θα κάμωμεν χρήσιν ωραίων φράσεων, υποστηρίζοντες δια πολλών λόγων, οι οποίοι δεν πρόκειται να πείσουν κανένα, ή ότι την ηγεμονίαν μας απεκτήσαμεν δικαίως, λόγω του ότι ενικήσαμεν τους Πέρσας, ή ότι επιδιώκομεν την επανόρθωσιν αδικημάτων, τα οποία υπέστημεν. Ζητούμεν όμως και από σας να μη νομίσετε ότι θα μας πείσετε, ισχυριζόμενοι ή ότι ως άποικοι των Λακεδαιμονίων δεν ελάβατε μέρος εις τον πόλεμον παρά το πλευρόν μας, ή ότι δεν μας επροξενήσατε κάνεν κακόν. Νομίζομεν, τουναντίον, ότι επιβάλλεται να επιδιώξωμεν και ημείς και σεις ό,τι θεωρούμεν αληθώς κατορθωτόν, αφού εξίσου γνωρίζομεν και οι δύο, ότι κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγμάτων το επιχείρημα του δικαίου αξίαν έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμις προς επιβολήν αυτού, ότι όμως ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του"

90. Μήλιοι: "Αλλ' αφού αναγκαζόμεθα να ομιλήσωμεν περί του συμφέροντος, το οποίον ούτως εθέσατε ως βάσιν της συζητήσεως, παραμερίσαντες το δίκαιον, νομίζομεν ημείς τουλάχιστον χρήσιμον να μη παραγνωρίσετε το κοινόν συμφέρον, αλλά ν' αναγνωρισθή ότι δια τον εκάστοτε κινδυνεύοντα το εύλογον είναι και δίκαιον, και να επιτραπή εις αυτόν να επιδιώξη δια της πειθούς ωφελήματα τίνα και πέραν του αυστηρού δικαίου. Τούτο, άλλωστε, συμφέρει και εις σας εξ ίσου, καθόσον, εάν ποτέ ηθέλατε ηττηθή, η τιμωρία υμών θα ήτο τόσον μεγάλη, ώστε να δύναται να χρησιμεύση εις τους άλλους ως παράδειγμα".

91. Αθηναίοι: "Αλλ' ημείς δεν ανησυχούμεν δι' ενδεχομένην κατάλυσιν της ηγεμονίας μας. Διότι επίφοβοι δια τους ηττηθέντας δεν είναι εκείνοι, οι οποίοι, όπως οι Λακεδαιμόνιοι είναι συνηθισμένοι ν' ασκούν ηγεμονίαν επί άλλων (άλλωστε δεν έχομεν να κάμωμεν με τους Λακεδαιμονίους σήμερον), αλλ' ο αληθής κίνδυνος προέρχεται από ενδεχομένην εναντίον των ασκούντων την ηγεμονίαν εξέγερσιν και επικράτησιν αυτών των υπηκόων των. Και την φροντίδα μεν της αντιμετωπίσεως τοιούτου κινδύνου ημπορείτε ν' αφίσετε εις ημάς. Αλλά θέλομεν ν' αποδείξωμεν ακριβώς ότι ήλθαμεν εδώ δια το συμφέρον της ηγεμονίας μας, και ότι σκοπός των όσων θα είπωμεν είναι η σωτηρία της πόλεώς σας. Διότι επιθυμούμεν να επιτύχωμεν την εφ υμών ηγεμονίαν ακόπως, και να μη καταστραφήτε, προς το κοινόν αμφοτέρων συμφέρον".

92. Μήλιοι: "Αλλά πώς ημπορεί να συμβή ώστε να είναι ες ίσου συμφέρον δι ημάς να γίνωμεν δούλοι, όπως είναι ιδικόν σας συμφέρον να γίνετε κυρίαρχοί μας;"

93. Αθηναίοι: "Διότι σας παρέχεται η ευκαιρία να υποταχθήτε, αποφεύγοντες τα έσχατα δεινά, ημείς δε να ωφεληθώμεν μη καταστρέφοντες υμάς."

94. Μήλιοι: "Ώστε δεν θα μας δεχθήτε να είμεθα φίλοι σας αντί εχθρών, αλλά να διατηρήσωμεν την ειρήνην και την ουδετερότητά μας;"

95. Αθηναίοι: "Όχι. Διότι η έχθρα σας μας βλάπτει πολύ ολιγώτερον από την φιλίαν σας. Καθόσον εις τα όμματα των υπηκόων μας αυτή μεν είναι τεκμήριον αδυναμίας, ενώ το μίσος σας είναι τεκμήριον δυνάμεως".

96. Μήλιοι: "Τοιαύτην λοιπόν έχουν αντίληψιν του πρέποντος οι υπήκοοί σας, ώστε να θέτουν εις ίσην μοίραν εκείνους, οι οποίοι δεν συνδέονται προς υμάς με κανένα δεσμόν, και εκείνους οι οποίοι, είτε είναι άποικοί σας, ως συμβαίνει με τους περισσοτέρους, είτε αποστατήσαντες μετέπεσαν εις την τάξιν υπηκόων;"

97. Αθηναίοι: "Όσον αφορά τα επί του δικαίου στηριζόμενα επιχειρήματα, θεωρούν ότι και οι μεν και οι δε δεν στερούνται τοιούτων, νομίζουν όμως ότι όσοι διατηρούν την ελευθερίαν των, οφείλουν τούτο εις την δύναμίν των, και ότι ημείς δεν επιτιθέμεθα κατ' αυτών, ένεκα φόβου. Ώστε η υποταγή υμών, οι οποίοι άλλωστε και νησιώται είσθε και ασθενέστεροι από άλλους, όχι μόνον θα επεξέτεινε την ηγεμονίαν μας, αλλά και θα απεδείκνυε ότι δεν είσθε υπέρτεροι ημών, οι οποίοι είμεθα κυρίαρχοι της θαλάσσης."

98. Μήλιοι: "Αλλά δεν νομίζετε ότι τοιαύτην ασφάλειαν παρέχει η πολιτική, την οποίαν προτείνομεν; Διότι οφείλομεν και πάλιν, αφού μας εξωθείτε από το έδαφος των επί του δικαίου στηριζομένων επιχειρημάτων και μας επιβάλλετε να υποταχθώμεν εις το συμφέρον σας, να σας εξηγήσωμεν ποίον είναι το ιδικόν μας συμφέρον και προσπαθήσωμεν να σας πείσωμεν να το αποδεχθήτε, εάν τούτο συμπίπτη να είναι συγχρόνως και ιδικόν σας. Διότι πως είναι δυνατόν να μη καταστήσετε εχθρούς σας, όσους τυχόν σήμερον είναι ουδέτεροι, όταν βλέποντες ούτοι την τύχην μας, αντιληφθούν ότι θα έλθη ημέρα, κατά την οποίαν θα επιτεθήτε και κατ' αυτών; Και δια της πολιτικής σας αυτής τι άλλο κατορθώνετε παρά να ενισχύσετε τους υφισταμένους ήδη εχθρούς σας και να στρέψετε εναντίον σας, παρά την θέλησίν των, εκείνους, οι οποίοι ούτε εσκέφθησαν ποτέ να γίνουν τοιούτοι;"

99. Αθηναίοι: "Καθόλου. Διότι επικίνδυνοι εχθροί μας δεν είναι κυρίως όσοι, κατοικούντες επί της στερεάς, απολαύουν ασφαλώς την ελευθερίαν των και ως εκ τούτου πολύ θα το σκεφθούν πριν λάβουν προφυλακτικά εναντίον μας μέτρα, αλλ' οι νησιώται, και όσοι τυχόν είναι ανεξάρτητοι όπως σεις, και όσοι είναι ήδη ερεθισμένοι ως εκ της ακουσίας υποταγής των υπό την κυριαρχίαν μας. Διότι ούτοι, παρασυρόμενοι συνήθως από απερισκεψίαν, δύνανται να περιαγάγουν και εαυτούς και ημάς εις προφανή κίνδυνον."

100. Μήλιοι: "Αλλ' εάν μεγάλους κινδύνους αντιμετωπίζετε και σεις, δια να μη στερηθήτε της ηγεμονίας σας, και οι ήδη υπήκοοί σας, δια να απαλλαγούν αυτής, είναι προφανές ότι ημείς που είμεθα ακόμη ελεύθεροι θα απεδεικνύαμεν πολλήν ταπεινότητα και ανανδρίαν, εάν δεν εδοκιμάζαμεν τα πάντα προτού γίνωμεν δούλοι."

101. Αθηναίοι: "Όχι, εάν θελήσετε μόνον να σκεφθήτε νηφαλίως. Διότι δεν ανταγωνίζεσθε προς ίσους περί ανδρείας, ώστε η υποχώρησίς σας να συνεπιφέρη καταισχύνην, αλλά πρόκειται να σκεφθήτε μάλλον περί της σωτηρίας σας, αποφεύγοντες ν' αντιταχθήτε προς τους πολύ ισχυροτέρους."

102. Μήλιοι: "Γνωρίζομεν, εν τούτοις, ότι κάποτε αι τύχαι του πολέμου επιμερίζονται με περισσοτέραν ισότητα μεταξύ των ανταγωνιζομένων, παρ' όσον ηδύνατό τις να περιμένη, αποβλέπων εις την διάφορον δύναμιν αυτών. Και δι ημάς η μεν άμεσος υποχώρησις σημαίνει απώλειαν πάσης ελπίδος, ενώ αν πολεμήσωμεν υπάρχει ακόμη ελπίς να μείνωμεν σώοι."

103. Αθηναίοι: "Η έλπις είναι, τωόντι, παραμυθία εις ώραν κινδύνου, και οσάκις κανείς, στηριζόμενος εις αυτήν, διακινδυνεύει μόνον ό,τι έχει ως περίσσευμα, τότε φέρει μεν αυτή βλάβην, όχι όμως και πλήρη καταστροφήν. Αλλ' οσάκις η άκρατος φύσις της ελπίδος παρασύρει κανένα εις το ν' αναρρίψη τον περί των όλων κύβον, τότε μόνον αντιλαμβάνεται ούτος την αληθή φύσιν της, όταν η καταστροφή έχη ήδη επέλθει, και τίποτε δεν έχει πλέον απομείνει δια να προφυλαχθή εναντίον της, όταν ο παθών έλαβε πείραν αυτής. Μη θελήσετε να πάθετε τούτο σεις, οι οποίοι είσθε ασθενείς και των οποίων η ύπαρξις εξαρτάται από μίαν ροπήν της πλάστιγγος. Και μη κάμετε όπως οι πολλοί, οι οποίοι, ενώ ημπορούν ακόμη να σωθούν δι ανθρωπίνων μέσων, μόλις περιέλθουν εις αμηχανίαν και εγκαταλειφθούν από τας φανεράς ελπίδας, καταφεύγουν εις χιμαιρικάς τοιαύτας, την μαντικήν και τους χρησμούς, και άλλα παρόμοια, όσα, διεγείροντα ελπίδας, οδηγούν εις τον όλεθρον."

104. Μήλιοι: "Εστέ βέβαιοι ότι και ημείς αντιλαμβανόμεθα πόσον δύσκολον είναι ν αγωνισθώμεν κατά της δυνάμεώς σας συγχρόνως και κατά της τύχης, εάν αυτή δεν είναι αμερόληπτος. Πιστεύομεν όμως ως προς μεν την τύχην ότι δεν θα τεθώμεν υπό των θεών εις θέσιν υποδεή, αφού ευσεβείς όντες αντιμετωπίζομεν αδίκους, ως προς δε την ανεπάρκειαν των δυνάμεών μας, ότι ταύτην θα συμπληρώση η ομοσπονδία των Λακεδαιμονίων, η οποία είναι υποχρεωμένη να μας βοηθήση, και αν όχι δι άλλον λόγον, τουλάχιστον, και χάριν της προς αυτούς συγγενείας και εξ εντροπής. Και δια τούτο το θάρρος ημών δεν είναι τόσον παράλογον όσον ίσως υποθέτετε."

105. Αθηναίοι: "Αλλά και ημείς νομίζομεν ότι δεν θα μας λείψη η ευμένεια των θεών. Διότι εις ό,τι ζητούμεν και πράττομεν ουδαμώς απομακρυνόμεθα από ό,τι οι άνθρωποι πιστεύουν εν σχέσει προς τας θρησκευτικάς των πεποιθήσεις, ή από τας ανθρωπίνας αυτών επιθυμίας και σκοπούς. Καθόσον ως προς μεν τους θεούς πιστεύομεν, ως προς δε τους ανθρώπους καλώς γνωρίζομεν ότι ωθούμενοι ανέκαθεν υπό ακαθέκτου φυσικής ορμής, άρχουν παντού, όπου η δύναμίς των είναι επικρατεστέρα. Τον νόμον τούτον ούτε εθέσαμεν, ούτε ισχύοντα ήδη πρώτοι ημείς εφηρμόσαμεν. Τον ευρήκαμεν ισχύοντα και θα τον κληροδοτήσωμεν ισχύοντα αιωνίως, γνωρίζοντες ότι και σεις επίσης και κάθε άλλος, εάν είχατε όσην ημείς δύναμιν, θα επράττατε το αυτό. Και ως προς μεν την ευμένειαν των θεών, έχομεν ούτω πάντα λόγον να μη φοβούμεθα ότι θα ευρεθώμεν εις θέσιν μειονεκτικήν. Όσον αφορά όμως τας προσδοκίας σας περί των Λακεδαιμονίων, επί τη βάσει των οποίων πιστεύετε ότι ούτοι θα σας βοηθήσουν, ωθούμενοι από το αίσθημα της ιδίας αυτών τιμής, εάν μακαρίζωμεν την απλότητά σας, δεν ζηλεύομεν όμως την ανοησίαν σας. Διότι αναγνωρίζομεν αληθώς ότι οι Λακεδαιμόνιοι, απέναντι εαυτών και των εγχωρίων θεσμών των, δεικνύονται κατ' εξοχήν ευάρεστοι, ως προς την συμπεριφοράν των όμως απέναντι των άλλων, μολονότι πολλά θα είχε κανείς να είπη, δύναται κάλλιστα να τα συγκεφαλαιώση λέγων ότι διακρίνονται περισσότερον από όλους τους ανθρώπους, τους οποίους γνωρίζομεν, ως ταυτίζοντες το ευχάριστον με το έντιμον, και το συμφέρον με το δίκαιον. Και τοιαύτη αντίληψις ήκιστα, μα την αλήθειαν, ανταποκρίνεται προς τας παρούσας ανοήτους υμών ελπίδας σωτηρίας."

106. Μήλιοι: "Αλλ' ημείς ένεκα ακριβώς του λόγου τούτου πιστεύομεν, προ πάντων, ότι οι Λακεδαιμόνιοι χάριν του ιδίου αυτών συμφέροντος δεν θα θελήσουν να εγκαταλείψουν τους Μηλίους, οι οποίοι είναι άποικοί των, και να καταστούν τοιουτοτρόπως, προς μεν τους φίλους των Έλληνας ύποπτοι, προς δε τους εχθρούς των ωφέλιμοι."

107. Αθηναίοι: "Αλλά δεν νομίζετε, ότι το συμφέρον συμβαδίζει με την ασφάλειαν, ενώ η άσκησις της δικαιοσύνης και της τιμής συνεπάγεται κινδύνους, τους οποίους ακριβώς οι Λακεδαιμόνιοι αποφεύγουν ως επί το πλείστον ν αντιμετωπίζουν;"

108. Μήλιοι : "Αλλά και τους κινδύνους τούτους φρονουμεν ότι θ' αναλάβουν οι Λακεδαιμόνιοι προθυμότερον χάριν ημών, και ότι θα θεωρήσουν αυτούς ολιγώτερον επισφαλεις, παρά αν επρόκειτο ν' αναληφθούν χάριν άλλων, καθόσον, εάν λάβωμεν ανάγκην της συνδρομής των, ευρισκόμεθα πλησίον της Πελοποννήσου και ένεκα της κοινότητος των πολιτικών φρονημάτων, είμεθα άξιοι περισσοτέρας εμπιστοσύνης από άλλους."

109. Αθηναίοι: "Αλλ' εκείνο, εις το οποίον εμπιστεύεται ο προσκαλούμενος να συναγωνισθή μετ' άλλου, δεν είναι η εύνοια του προσκαλούντος, αλλ' η τυχόν υπεροχή αυτού εις πραγματικήν δύναμιν. Εις την υπεροχήν ταύτην αποβλέπουν, πολύ περισσότερον μάλιστα από κάθε άλλον, οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι τόσον ολίγον εμπιστεύονται εις τα ίδια αυτών μέσα, ώστε μόνον μετά πολλών συμμάχων εκστρατεύουν εναντίον των γειτόνων των. Και δια τούτο δεν είναι πιθανόν ότι θα διαπεραιωθούν εις νήσον, εφόσον ημείς κυριαρχούμεν της θαλάσσης."

110. Μήλιοι : "Αλλ' έχουν συμμάχους, τους οποίους ημπορούν να στείλουν. Το Κρητικόν πέλαγος, εξ άλλου, είναι ευρύ και η δι αυτού σωτηρία των θελόντων να διαφύγουν την προσοχήν ευκολωτέρα, παρά η σύλληψις αυτών υπό των κυριαρχούντων της θαλάσσης. Αλλά και αν απετύγχανεν εις τούτο, θα ηδύναντο να στραφούν κατά του ιδικού σας εδάφους και εναντίον των λοιπών συμμάχων σας, μέχρι των οποίων δεν έφθασε τυχόν ο Βρασίδας. Και τότε θα έχετε ν' αγωνισθήτε, όχι δια την κατάκτησιν χώρας που δεν σας ανήκει, αλλά δια πράγματα που σας ενδιαφέρουν αμεσώτερον, δηλαδή δια την άμυναν των ιδίων σας συμμάχων και της ιδικής σας γης."

111. Αθηναίοι: "Είναι ενδεχόμενον να συμβή το εν ή το άλλο από αυτά. Αλλά τοιούτων ενδεχομένων έχομεν ήδη πείραν εμείς. Εξ άλλου δεν αγνοείτε και σεις ότι οι Αθηναίοι ποτέ δεν απεσύρθησαν από καμμίαν πολιορκίαν, εκ φόβου τρίτου. Παρατηρούμεν, εν τούτοις, μετά λύπης ότι μολονότι εδηλώσατε ότι κυρία υμών μέριμνα θα είναι η σωτηρία της πόλεώς σας, εις όλην αυτήν την μακράν συζήτησιν δεν είπατε τίποτε, επί του οποίου στηριζόμενος εχέφρων άνθρωπος, θα ενόζιμεν ότι ημπορεί να σωθή. Αλλά το ισχυρότατον έρεισμά σας είναι μέλλουσαι ελπίδες, ενώ τα υπάρχοντα μέσα σας, αντιπαραβαλλόμενα προς ό,τι ευρίσκεται ήδη παρατεταγμένον εναντίον σας, είναι ανεπαρκή δια να σας εξασφαλίσουν την σωτηρίαν. Και δεικνύετε πολύν παραλογισμόν εάν, αφού αποσυρθώμεν, δεν θελήσετε, όπως έχετε ακόμη καιρόν, να φθάσετε εις άλλην τινά απόφασιν σωφρονεστέραν από την παρούσαν στάσιν σας. Διότι δεν ημπορούμεν να υποθέσωμεν ότι θα τείνετε το ους προς το ψευδές εκείνο αίσθημα τιμής, το οποίον καταστρέφει πλειστάκις τους ανθρώπους, όταν αντιμετωπίζουν κινδύνους προφανείς και δια τούτο ατιμωτικούς. Διότι πολλούς, μολονότι ημπορούν ακόμη να ιδούν εγκαίρως πού φέρονται, παρασύρει η καλουμένη τιμή δια του δελεαστικού αυτής ονόματος, ώστε γινόμενοι θύματα μιας λέξεως, να περιπέσουν πράγματι εκουσίως εις ανηκέστους συμφοράς και να επισύρουν επί πλέον εφ εαυτών αίσχος τόσον μάλλον ατιμωτικόν, όσον είναι αποτέλεσμα μωρίας και όχι ατυχίας. Τούτο ν' αποφύγετε σεις, εάν δειχθήτε φρόνιμοι. Ούτε να θεωρήσετε εξευτελιστικόν να υποκύψετε εις μεγάλην δύναμιν, η οποία σας προτείνει όρους επιεικείς, προσφέρουσα εις υμάς να γίνετε σύμμαχοί της και διατηρήσετε την χώραν σας, καταβάλλοντες φόρον υποτελείας. Και όταν σας δίδεται η εκλογή μεταξύ πολέμου και ασφαλείας, δεν θα θεωρήσετε ότι η αξιοπρέπεια σας επιβάλλει να επιμείνετε ισχυρογνωμόνως εις την χειροτέραν λύσιν. Καθόσον εκείνοι συνήθως ευδοκιμούν, όσοι απέναντι μεν των ίσων δεν υποκύπτουν, προς δε τους ανωτέρους συμπεριφέρονται καλώς και προς τους υποδεεστέρους δεικνύονται επιεικείς. Σκεφθήτε λοιπόν εκ νέου όταν ημείς αποσυρθώμεν και μη λησμονήτε ότι πρόκειται να κρίνετε περί της τύχης της μιας μόνης πατρίδος σας και δια μιας αποφάσεως εξ ης εξαρτάται η καλή ή κακή αυτής τύχη."

112. Οι Αθηναίοι απεχώρησαν της συνδιασκέψεως και οι Μήλιοι, συνδιασκεφθέντες κατ' ιδίαν απεφάσισαν να επιμείνουν εις την άρνησίν των και απήντησαν τα εξής : "Ούτε την πρώτην απόφασίν μας μεταβάλλομεν, Αθηναίοι, ούτε να θελήσωμεν, εις διάστημα ολίγων στιγμών, να στερηθώμεν την ελευθερίαν πόλεως την οποίαν κατοικούμεν επί επτακόσια ήδη έτη. Στηριζόμενοι, τουναντίον, και εις την τύχην, η οποία κατά θείαν συγκατάβασιν μας επροφύλαξε μέχρι τούδε, και εις τη βοήθειαν των ανθρώπων και ήδη των Λακεδαιμονίων, να προσπαθήσωμεν να σωθώμεν. Σας προτείνομεν όμως να δεχθήτε την φιλίαν και ουδετερότητά μας, και αποσυρθήτε του εδάφους μας, αφού συνομολογήσωμεν ειρήνην, η οποία να κριθή συμφέρουσα δι αμφοτέρους."

113. Τα ολίγα ταύτα απήντησαν οι Μήλιοι. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, αποχωρούντες ήδη οριστικώς εκ της συνδιασκέψεως, είπαν : "Εάν κρίνωμεν λοιπόν από την απόφασίν σας αυτήν, είσθε οι μόνοι, οι οποίοι κρίνετε καθαρώτερα τα μέλλοντα παρά τα προ των οφθαλμών σας ευρισκόμενα, και παρασυρόμενοι από την επιθυμίαν σας, βλέπετε τα αόρατα ως να ήσαν πραγματοποιηθέντα ήδη. Εστηρίξατε τα πάντα εις τους Λακεδαιμονίους, και τύχην και ελπίδας, και θα χάσετε τα πάντα."

114. Οι Αθηναίοι πρέσβεις επέστρεψαν εις το στρατόπεδον και οι στρατηγοί, αφού εξηκριβώθη πλέον ότι οι Μήλιοι δεν υποχωρούν, ήρχισαν αμέσως τας εχθροπραξίας και κατεσκεύασαν τείχος πέριξ της πόλεως των Μηλίων, κατανείμαντες το έργον μεταξύ των αποσπασμάτων των διαφόρων πόλεων. Ακολούθως δ' αφίσαντες απόσπασμα Αθηναϊκού και συμμαχικού στρατού δια να επιτηρή από ξηράς και από θαλάσσης, ανεχώρησαν με το μεγαλύτερον μέρος του στρατού, ενώ οι υπολειφθέντες έμειναν και επολιόρκουν την πόλιν.

115. Κατά την αυτήν εποχήν εισέβαλαν και οι Αργείοι εις την Φλειασίαν, και εμπεσόντες εις ενέδραν, στηθείσαν υπό των Φλειασίων και των φυγάδων της πόλεώς των, εφονεύθησαν περί τους ογδοήντα. Και οι Αθηναίοι, ορμώμενοι εκ Πύλου, έλαβαν πολλήν λείαν από τους Λακεδαιμονίους. Ούτοι, εν τούτοις, ούτε καν κατόπιν διέρρηξαν την ειρήνην, ουδέ ήρχισαν εχθροπραξίας, δια προκηρύξεως όμως επέτρεψαν εις όσους εκ των συμπολιτών των ήθελαν να προβαίνουν εις αντίποινα κατά των Αθηναίων. Οι Κορίνθιοι επανέλαβαν τον πόλεμον εναντίον των Αθηναίων, ένεκα ιδιαιτέρων τινών διαφορών των προς αυτούς, οι άλλοι όμως Πελοποννήσιοι δεν έλαβαν μέρος εις αυτόν. Και οι Μήλιοι, εξ άλλου, κατέλαβαν δια νυκτερινής εφόδου το μέρος του περιτειχίσματος των Αθηναίων, όπου ήτο η Αγορά των, εφόνευσαν μερικούς εξ αυτών, και αφού εισήγαγαν εντός της πόλεώς των σίτον και όσα άλλα χρήσιμα ημπόρεσαν, απεσύρθησαν και έμεναν αδρανούντες. Κατόπιν τούτου, οι Αθηναίοι ήσκουν καλλιτέραν επιτήρησιν. Και εν τω μεταξύ το θέρος ετελείωσε.

116. Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, οι Λακεδαιμόνιοι, ενώ ήσαν έτοιμοι να εισβάλουν εις την Αργολίδα, επέστρεψαν εις τα ίδια, καθόσον αι θυσίαι δια την διάβασιν των ορίων δεν απέβησαν ευνοϊκαί. Και οι Αργείοι, μαθόντες την σχεδιασθείσαν εισβολήν, υπωπτεύθησαν μερικούς εκ των εντός της πόλεώς των, συνέλαβαν δε τινας εξ αυτών, ενώ οι λοποί τους διέφυγαν. Κατά την αυτήν εποχήν, οι Μήλιοι κατέλαβαν πάλιν και άλλο μέρος του Αθηναϊκού περιτειχίσματος, το οποίον εφρουρείτο υπό ανεπαρκούς δυνάμεως. Μετά τούτο εστάλη εξ Αθηνών και άλλος στρατός υπό την αρχηγίαν του Φιλοκράτους, υιού του Δημέου. Ο αποκλεισμός έγινεν ήδη στενώτερος και συγχρόνως μερικοί εξ αυτών των πολιτών ήλθαν εις μυστικάς συνεννοήσεις μετά των Αθηναίων. Οι Μήλιοι ηναγκάσθησαν ούτω να παραδοθούν εις την διάκρισιν των Αθηναίων, οι οποίοι τους μεν ενηλίκους των παραδοθέντων εφόνευσαν, τα δε γυναικόπαιδα κατέστησαν δούλους. Και πέμψαντες ύστερον πεντακοσίους εκ των ιδίων πολιτών απώκισαν την νήσον.

                              Θουκυδίδου

                              ΙΣΤΟΡΙΩΝ Ζ
[6.1.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ χειμῶνος Ἀθηναῖοι ἐβούλοντο αὖθις μείζονι
παρασκευῇ τῆς μετὰ Λάχητος καὶ Εὐρυμέδοντος ἐπὶ Σικελίαν
πλεύσαντες καταστρέψασθαι, εἰ δύναιντο, ἄπειροι οἱ πολλοὶ
ὄντες τοῦ μεγέθους τῆς νήσου καὶ τῶν ἐνοικούντων τοῦ
πλήθους καὶ Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων, καὶ ὅτι οὐ πολλῷ
τινὶ ὑποδεέστερον πόλεμον ἀνῃροῦντο ἢ τὸν πρὸς Πελο-
[6.1.2]   ποννησίους. Σικελίας γὰρ περίπλους μέν ἐστιν ὁλκάδι οὐ
πολλῷ τινὶ ἔλασσον ἢ ὀκτὼ ἡμερῶν, καὶ τοσαύτη οὖσα ἐν
εἰκοσισταδίῳ μάλιστα μέτρῳ τῆς θαλάσσης διείργεται τὸ μὴ
[6.2.1]   ἤπειρος εἶναι· ᾠκίσθη δὲ ὧδε τὸ ἀρχαῖον, καὶ τοσάδε ἔθνη
ἔσχε τὰ ξύμπαντα. παλαίτατοι μὲν λέγονται ἐν μέρει τινὶ
τῆς χώρας Κύκλωπες καὶ Λαιστρυγόνες οἰκῆσαι, ὧν ἐγὼ
οὔτε γένος ἔχω εἰπεῖν οὔτε ὁπόθεν ἐσῆλθον ἢ ὅποι ἀπε-
χώρησαν· ἀρκείτω δὲ ὡς ποιηταῖς τε εἴρηται καὶ ὡς ἕκαστός
[6.2.2]   πῃ γιγνώσκει περὶ αὐτῶν. Σικανοὶ δὲ μετ' αὐτοὺς πρῶτοι
φαίνονται ἐνοικισάμενοι, ὡς μὲν αὐτοί φασι, καὶ πρότεροι
διὰ τὸ αὐτόχθονες εἶναι, ὡς δὲ ἡ ἀλήθεια εὑρίσκεται, Ἴβηρες
ὄντες καὶ ἀπὸ τοῦ Σικανοῦ ποταμοῦ τοῦ ἐν Ἰβηρίᾳ ὑπὸ Λιγύων
ἀναστάντες. καὶ ἀπ' αὐτῶν Σικανία τότε ἡ νῆσος ἐκαλεῖτο,
πρότερον Τρινακρία καλουμένη· οἰκοῦσι δὲ ἔτι καὶ νῦν τὰ
[6.2.3]   πρὸς ἑσπέραν τὴν Σικελίαν. Ἰλίου δὲ ἁλισκομένου τῶν
Τρώων τινὲς διαφυγόντες Ἀχαιοὺς πλοίοις ἀφικνοῦνται πρὸς
τὴν Σικελίαν, καὶ ὅμοροι τοῖς Σικανοῖς οἰκήσαντες ξύμπαντες
μὲν Ἔλυμοι ἐκλήθησαν, πόλεις δ' αὐτῶν Ἔρυξ τε καὶ Ἔγεστα.
προσξυνῴκησαν δὲ αὐτοῖς καὶ Φωκέων τινὲς τῶν ἀπὸ Τροίας
τότε χειμῶνι ἐς Λιβύην πρῶτον, ἔπειτα ἐς Σικελίαν ἀπ'
[6.2.4]   αὐτῆς κατενεχθέντες. Σικελοὶ δ' ἐξ Ἰταλίας (ἐνταῦθα γὰρ
ᾤκουν) διέβησαν ἐς Σικελίαν, φεύγοντες Ὀπικούς, ὡς μὲν
εἰκὸς καὶ λέγεται, ἐπὶ σχεδιῶν, τηρήσαντες τὸν πορθμὸν
κατιόντος τοῦ ἀνέμου, τάχα ἂν δὲ καὶ ἄλλως πως ἐσπλεύ-
σαντες. εἰσὶ δὲ καὶ νῦν ἔτι ἐν τῇ Ἰταλίᾳ Σικελοί, καὶ ἡ
χώρα ἀπὸ Ἰταλοῦ βασιλέως τινὸς Σικελῶν, τοὔνομα τοῦτο
[6.2.5]   ἔχοντος, οὕτως Ἰταλία ἐπωνομάσθη. ἐλθόντες δὲ ἐς τὴν
Σικελίαν στρατὸς πολὺς τούς τε Σικανοὺς κρατοῦντες μάχῃ
ἀνέστειλαν πρὸς τὰ μεσημβρινὰ καὶ ἑσπέρια αὐτῆς καὶ ἀντὶ
Σικανίας Σικελίαν τὴν νῆσον ἐποίησαν καλεῖσθαι, καὶ τὰ
κράτιστα τῆς γῆς ᾤκησαν ἔχοντες, ἐπεὶ διέβησαν, ἔτη ἐγγὺς
τριακόσια πρὶν Ἕλληνας ἐς Σικελίαν ἐλθεῖν· ἔτι δὲ καὶ νῦν
[6.2.6]   τὰ μέσα καὶ τὰ πρὸς βορρᾶν τῆς νήσου ἔχουσιν. ᾤκουν δὲ
καὶ Φοίνικες περὶ πᾶσαν μὲν τὴν Σικελίαν ἄκρας τε ἐπὶ τῇ
θαλάσσῃ ἀπολαβόντες καὶ τὰ ἐπικείμενα νησίδια ἐμπορίας
ἕνεκεν τῆς πρὸς τοὺς Σικελούς· ἐπειδὴ δὲ οἱ Ἕλληνες
πολλοὶ κατὰ θάλασσαν ἐπεσέπλεον, ἐκλιπόντες τὰ πλείω
Μοτύην καὶ Σολόεντα καὶ Πάνορμον ἐγγὺς τῶν Ἐλύμων
ξυνοικήσαντες ἐνέμοντο, ξυμμαχίᾳ τε πίσυνοι τῇ τῶν Ἐλύ-
[6.2.6.8]   μων, καὶ ὅτι ἐντεῦθεν ἐλάχιστον πλοῦν Καρχηδὼν Σικελίας
ἀπέχει. βάρβαροι μὲν οὖν τοσοίδε Σικελίαν καὶ οὕτως
ᾤκησαν.
[6.3.1]      Ἑλλήνων δὲ πρῶτοι Χαλκιδῆς ἐξ Εὐβοίας πλεύσαντες
μετὰ Θουκλέους οἰκιστοῦ Νάξον ᾤκισαν, καὶ Ἀπόλλωνος
Ἀρχηγέτου βωμὸν ὅστις νῦν ἔξω τῆς πόλεώς ἐστιν ἱδρύ-
σαντο, ἐφ' ᾧ, ὅταν ἐκ Σικελίας θεωροὶ πλέωσι, πρῶτον
[6.3.2]   θύουσιν. Συρακούσας δὲ τοῦ ἐχομένου ἔτους Ἀρχίας τῶν
Ἡρακλειδῶν ἐκ Κορίνθου ᾤκισε, Σικελοὺς ἐξελάσας πρῶτον
ἐκ τῆς νήσου ἐν ᾗ νῦν οὐκέτι περικλυζομένῃ ἡ πόλις ἡ ἐντός
ἐστιν· ὕστερον δὲ χρόνῳ καὶ ἡ ἔξω προστειχισθεῖσα πολυ-
[6.3.3]   άνθρωπος ἐγένετο. Θουκλῆς δὲ καὶ οἱ Χαλκιδῆς ἐκ Νάξου
ὁρμηθέντες ἔτει πέμπτῳ μετὰ Συρακούσας οἰκισθείσας Λεον-
τίνους τε πολέμῳ τοὺς Σικελοὺς ἐξελάσαντες οἰκίζουσι, καὶ
μετ' αὐτοὺς Κατάνην· οἰκιστὴν δὲ αὐτοὶ Καταναῖοι ἐποιή-
[6.4.1]   σαντο Εὔαρχον. κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον καὶ Λάμις ἐκ
Μεγάρων ἀποικίαν ἄγων ἐς Σικελίαν ἀφίκετο, καὶ ὑπὲρ
Παντακύου τε ποταμοῦ Τρώτιλόν τι ὄνομα χωρίον οἰκίσας,
καὶ ὕστερον αὐτόθεν τοῖς Χαλκιδεῦσιν ἐς Λεοντίνους ὀλίγον
χρόνον ξυμπολιτεύσας καὶ ὑπὸ αὐτῶν ἐκπεσὼν καὶ Θάψον
οἰκίσας αὐτὸς μὲν ἀποθνῄσκει, οἱ δ' ἄλλοι ἐκ τῆς Θάψου
ἀναστάντες Ὕβλωνος βασιλέως Σικελοῦ προδόντος τὴν
χώραν καὶ καθηγησαμένου Μεγαρέας ᾤκισαν τοὺς Ὑβλαίους
[6.4.2]   κληθέντας. καὶ ἔτη οἰκήσαντες πέντε καὶ τεσσαράκοντα καὶ
διακόσια ὑπὸ Γέλωνος τυράννου Συρακοσίων ἀνέστησαν ἐκ
τῆς πόλεως καὶ χώρας. πρὶν δὲ ἀναστῆναι, ἔτεσιν ὕστερον
ἑκατὸν ἢ αὐτοὺς οἰκίσαι, Πάμιλλον πέμψαντες Σελινοῦντα
κτίζουσι, καὶ ἐκ Μεγάρων τῆς μητροπόλεως οὔσης αὐτοῖς
[6.4.3]   ἐπελθὼν ξυγκατῴκισεν. Γέλαν δὲ Ἀντίφημος ἐκ Ῥόδου
καὶ Ἔντιμος ἐκ Κρήτης ἐποίκους ἀγαγόντες κοινῇ ἔκτισαν,
ἔτει πέμπτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ μετὰ Συρακουσῶν οἴκισιν.
καὶ τῇ μὲν πόλει ἀπὸ τοῦ Γέλα ποταμοῦ τοὔνομα ἐγένετο,
τὸ δὲ χωρίον οὗ νῦν ἡ πόλις ἐστὶ καὶ ὃ πρῶτον ἐτειχίσθη
[6.4.4]   Λίνδιοι καλεῖται· νόμιμα δὲ Δωρικὰ ἐτέθη αὐτοῖς. ἔτεσι δὲ
ἐγγύτατα ὀκτὼ καὶ ἑκατὸν μετὰ τὴν σφετέραν οἴκισιν Γελῷοι
Ἀκράγαντα ᾤκισαν, τὴν μὲν πόλιν ἀπὸ τοῦ Ἀκράγαντος
ποταμοῦ ὀνομάσαντες, οἰκιστὰς δὲ ποιήσαντες Ἀριστόνουν καὶ
[6.4.5]   Πυστίλον, νόμιμα δὲ τὰ Γελῴων δόντες. Ζάγκλη δὲ τὴν μὲν
ἀρχὴν ἀπὸ Κύμης τῆς ἐν Ὀπικίᾳ Χαλκιδικῆς πόλεως λῃστῶν
ἀφικομένων ᾠκίσθη, ὕστερον δὲ καὶ ἀπὸ Χαλκίδος καὶ τῆς
ἄλλης Εὐβοίας πλῆθος ἐλθὸν ξυγκατενείμαντο τὴν γῆν· καὶ
οἰκισταὶ Περιήρης καὶ Κραταιμένης ἐγένοντο αὐτῆς, ὁ μὲν ἀπὸ
Κύμης, ὁ δὲ ἀπὸ Χαλκίδος. ὄνομα δὲ τὸ μὲν πρῶτον Ζάγκλη
ἦν ὑπὸ τῶν Σικελῶν κληθεῖσα, ὅτι δρεπανοειδὲς τὴν ἰδέαν τὸ
χωρίον ἐστί (τὸ δὲ δρέπανον οἱ Σικελοὶ ζάγκλον καλοῦσιν),
ὕστερον δ' αὐτοὶ μὲν ὑπὸ Σαμίων καὶ ἄλλων Ἰώνων ἐκ-
[6.4.6]   πίπτουσιν, οἳ Μήδους φεύγοντες προσέβαλον Σικελίᾳ, τοὺς
δὲ Σαμίους Ἀναξίλας Ῥηγίνων τύραννος οὐ πολλῷ ὕστερον
ἐκβαλὼν καὶ τὴν πόλιν αὐτὸς ξυμμείκτων ἀνθρώπων οἰκίσας
Μεσσήνην ἀπὸ τῆς ἑαυτοῦ τὸ ἀρχαῖον πατρίδος ἀντωνόμασεν.
[6.5.1]   καὶ Ἱμέρα ἀπὸ Ζάγκλης ᾠκίσθη ὑπὸ Εὐκλείδου καὶ Σίμου καὶ
Σάκωνος, καὶ Χαλκιδῆς μὲν οἱ πλεῖστοι ἦλθον ἐς τὴν ἀποικίαν,
ξυνῴκισαν δὲ αὐτοῖς καὶ ἐκ Συρακουσῶν φυγάδες στάσει
νικηθέντες, οἱ Μυλητίδαι καλούμενοι· καὶ φωνὴ μὲν μεταξὺ
τῆς τε Χαλκιδέων καὶ Δωρίδος ἐκράθη, νόμιμα δὲ τὰ Χαλ-
[6.5.2]   κιδικὰ ἐκράτησεν. Ἄκραι δὲ καὶ Κασμέναι ὑπὸ Συρακοσίων
ᾠκίσθησαν, Ἄκραι μὲν ἑβδομήκοντα ἔτεσι μετὰ Συρακούσας,
[6.5.3]   Κασμέναι δ' ἐγγὺς εἴκοσι μετὰ Ἄκρας. καὶ Καμάρινα τὸ
πρῶτον ὑπὸ Συρακοσίων ᾠκίσθη, ἔτεσιν ἐγγύτατα πέντε καὶ
τριάκοντα καὶ ἑκατὸν μετὰ Συρακουσῶν κτίσιν· οἰκισταὶ δὲ
ἐγένοντο αὐτῆς Δάσκων καὶ Μενέκωλος. ἀναστάτων δὲ
Καμαριναίων γενομένων πολέμῳ ὑπὸ Συρακοσίων δι' ἀπό-
στασιν, χρόνῳ Ἱπποκράτης ὕστερον Γέλας τύραννος, λύτρα
ἀνδρῶν Συρακοσίων αἰχμαλώτων λαβὼν τὴν γῆν τὴν Καμα-
ριναίων, αὐτὸς οἰκιστὴς γενόμενος κατῴκισε Καμάριναν. καὶ
αὖθις ὑπὸ Γέλωνος ἀνάστατος γενομένη τὸ τρίτον κατῳκίσθη
ὑπὸ Γελῴων.
[6.6.1]      Τοσαῦτα ἔθνη Ἑλλήνων καὶ βαρβάρων Σικελίαν ᾤκει,
καὶ ἐπὶ τοσήνδε οὖσαν αὐτὴν οἱ Ἀθηναῖοι στρατεύειν
ὥρμηντο, ἐφιέμενοι μὲν τῇ ἀληθεστάτῃ προφάσει τῆς πάσης
ἄρξαι, βοηθεῖν δὲ ἅμα εὐπρεπῶς βουλόμενοι τοῖς ἑαυτῶν
[6.6.2]   ξυγγενέσι καὶ τοῖς προσγεγενημένοις ξυμμάχοις. μάλιστα
δ' αὐτοὺς ἐξώρμησαν Ἐγεσταίων [τε] πρέσβεις παρόντες καὶ
προθυμότερον ἐπικαλούμενοι. ὅμοροι γὰρ ὄντες τοῖς Σελι-
νουντίοις ἐς πόλεμον καθέστασαν περί τε γαμικῶν τινῶν καὶ
περὶ γῆς ἀμφισβητήτου, καὶ οἱ Σελινούντιοι Συρακοσίους
ἐπαγόμενοι ξυμμάχους κατεῖργον αὐτοὺς τῷ πολέμῳ καὶ
κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν· ὥστε τὴν γενομένην ἐπὶ
Λάχητος καὶ τοῦ προτέρου πολέμου Λεοντίνων οἱ Ἐγεσταῖοι
ξυμμαχίαν ἀναμιμνῄσκοντες τοὺς Ἀθηναίους ἐδέοντο σφίσι
ναῦς πέμψαντας ἐπαμῦναι, λέγοντες ἄλλα τε πολλὰ καὶ
κεφάλαιον, εἰ Συρακόσιοι Λεοντίνους τε ἀναστήσαντες ἀτι-
μώρητοι γενήσονται καὶ τοὺς λοιποὺς ἔτι ξυμμάχους αὐτῶν
διαφθείροντες αὐτοὶ τὴν ἅπασαν δύναμιν τῆς Σικελίας σχή-
σουσι, κίνδυνον εἶναι μή ποτε μεγάλῃ παρασκευῇ Δωριῆς τε
Δωριεῦσι κατὰ τὸ ξυγγενὲς καὶ ἅμα ἄποικοι τοῖς ἐκπέμψασι
Πελοποννησίοις βοηθήσαντες καὶ τὴν ἐκείνων δύναμιν ξυγ-
καθέλωσιν· σῶφρον δ' εἶναι μετὰ τῶν ὑπολοίπων ἔτι ξυμ-
μάχων ἀντέχειν τοῖς Συρακοσίοις, ἄλλως τε καὶ χρήματα
[6.6.3]   σφῶν παρεξόντων ἐς τὸν πόλεμον ἱκανά. ὧν ἀκούοντες οἱ
Ἀθηναῖοι ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τῶν τε Ἐγεσταίων πολλά-
κις λεγόντων καὶ τῶν ξυναγορευόντων αὐτοῖς ἐψηφίσαντο
πρέσβεις πέμψαι πρῶτον ἐς τὴν Ἔγεσταν περί τε τῶν
χρημάτων σκεψομένους εἰ ὑπάρχει, ὥσπερ φασίν, ἐν τῷ
κοινῷ καὶ ἐν τοῖς ἱεροῖς, καὶ τὰ τοῦ πολέμου ἅμα πρὸς τοὺς
Σελινουντίους ἐν ὅτῳ ἐστὶν εἰσομένους.
[6.7.1]      Καὶ οἱ μὲν πρέσβεις τῶν Ἀθηναίων ἀπεστάλησαν ἐς τὴν
Σικελίαν· Λακεδαιμόνιοι δὲ τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος καὶ οἱ ξύμ-
μαχοι πλὴν Κορινθίων στρατεύσαντες ἐς τὴν Ἀργείαν τῆς
τε γῆς ἔτεμον οὐ πολλὴν καὶ σῖτον ἀνεκομίσαντό τινα ζεύγη
κομίσαντες, καὶ ἐς Ὀρνεὰς κατοικίσαντες τοὺς Ἀργείων
φυγάδας καὶ τῆς ἄλλης στρατιᾶς παρακαταλιπόντες αὐτοῖς
ὀλίγους, καὶ σπεισάμενοί τινα χρόνον ὥστε μὴ ἀδικεῖν
Ὀρνεάτας καὶ Ἀργείους τὴν ἀλλήλων, ἀπεχώρησαν τῷ
[6.7.2]   στρατῷ ἐπ' οἴκου. ἐλθόντων δὲ Ἀθηναίων οὐ πολλῷ ὕστε-
ρον ναυσὶ τριάκοντα καὶ ἑξακοσίοις ὁπλίταις, οἱ Ἀργεῖοι
μετὰ τῶν Ἀθηναίων πανστρατιᾷ ἐξελθόντες τοὺς μὲν ἐν
Ὀρνεαῖς μίαν ἡμέραν ἐπολιόρκουν· ὑπὸ δὲ νύκτα αὐλισα-
μένου τοῦ στρατεύματος ἄπωθεν ἐκδιδράσκουσιν οἱ ἐκ τῶν
Ὀρνεῶν. καὶ τῇ ὑστεραίᾳ οἱ Ἀργεῖοι ὡς ᾔσθοντο, κατα-
σκάψαντες τὰς Ὀρνεὰς ἀνεχώρησαν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ὕστερον
ταῖς ναυσὶν ἐπ' οἴκου.
[6.7.3]      Καὶ ἐς Μεθώνην τὴν ὅμορον Μακεδονίᾳ ἱππέας κατὰ
θάλασσαν κομίσαντες Ἀθηναῖοι σφῶν τε αὐτῶν καὶ Μακε-
δόνων τοὺς παρὰ σφίσι φυγάδας ἐκακούργουν τὴν Περδίκκου.
[6.7.4]   Λακεδαιμόνιοι δὲ πέμψαντες παρὰ Χαλκιδέας τοὺς ἐπὶ Θρᾴ-
κης, ἄγοντας πρὸς Ἀθηναίους δεχημέρους σπονδάς, ξυμπολε-
μεῖν ἐκέλευον Περδίκκᾳ· οἱ δ' οὐκ ἤθελον. καὶ ὁ χειμὼν
ἐτελεύτα, καὶ ἕκτον καὶ δέκατον ἔτος ἐτελεύτα τῷ πολέμῳ
τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.
[6.8.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους ἅμα ἦρι οἱ τῶν Ἀθηναίων
πρέσβεις ἧκον ἐκ τῆς Σικελίας καὶ οἱ Ἐγεσταῖοι μετ' αὐτῶν
[6.8.1.3]   ἄγοντες ἑξήκοντα τάλαντα ἀσήμου ἀργυρίου ὡς ἐς ἑξήκοντα
[6.8.2]   ναῦς μηνὸς μισθόν, ἃς ἔμελλον δεήσεσθαι πέμπειν. καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι ἐκκλησίαν ποιήσαντες καὶ ἀκούσαντες τῶν τε
Ἐγεσταίων καὶ τῶν σφετέρων πρέσβεων τά τε ἄλλα ἐπ-
αγωγὰ καὶ οὐκ ἀληθῆ καὶ περὶ τῶν χρημάτων ὡς εἴη ἑτοῖμα
ἔν τε τοῖς ἱεροῖς πολλὰ καὶ ἐν τῷ κοινῷ, ἐψηφίσαντο ναῦς
ἑξήκοντα πέμπειν ἐς Σικελίαν καὶ στρατηγοὺς αὐτοκράτορας
Ἀλκιβιάδην τε τὸν Κλεινίου καὶ Νικίαν τὸν Νικηράτου καὶ
Λάμαχον τὸν Ξενοφάνους, βοηθοὺς μὲν Ἐγεσταίοις πρὸς
Σελινουντίους, ξυγκατοικίσαι δὲ καὶ Λεοντίνους, ἤν τι περι-
γίγνηται αὐτοῖς τοῦ πολέμου, καὶ τἆλλα τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ
[6.8.3]   πρᾶξαι ὅπῃ ἂν γιγνώσκωσιν ἄριστα Ἀθηναίοις. μετὰ δὲ
τοῦτο ἡμέρᾳ πέμπτῃ ἐκκλησία αὖθις ἐγίγνετο, καθ' ὅτι χρὴ
τὴν παρασκευὴν ταῖς ναυσὶ τάχιστα γίγνεσθαι, καὶ τοῖς
στρατηγοῖς, εἴ του προσδέοιντο, ψηφισθῆναι ἐς τὸν ἔκπλουν.
[6.8.4]   καὶ ὁ Νικίας ἀκούσιος μὲν ᾑρημένος ἄρχειν, νομίζων δὲ τὴν
πόλιν οὐκ ὀρθῶς βεβουλεῦσθαι, ἀλλὰ προφάσει βραχείᾳ καὶ
εὐπρεπεῖ τῆς Σικελίας ἁπάσης, μεγάλου ἔργου, ἐφίεσθαι,
παρελθὼν ἀποτρέψαι ἐβούλετο, καὶ παρῄνει τοῖς Ἀθηναίοις
τοιάδε.
[6.9.1]      ’Ἡ μὲν ἐκκλησία περὶ παρασκευῆς τῆς ἡμετέρας ἥδε
ξυνελέγη, καθ' ὅτι χρὴ ἐς Σικελίαν ἐκπλεῖν· ἐμοὶ μέντοι
δοκεῖ καὶ περὶ αὐτοῦ τούτου ἔτι χρῆναι σκέψασθαι, εἰ ἄμεινόν
ἐστιν ἐκπέμπειν τὰς ναῦς, καὶ μὴ οὕτω βραχείᾳ βουλῇ περὶ
μεγάλων πραγμάτων ἀνδράσιν ἀλλοφύλοις πειθομένους πόλε-
[6.9.2]   μον οὐ προσήκοντα ἄρασθαι. καίτοι ἔγωγε καὶ τιμῶμαι ἐκ
τοῦ τοιούτου καὶ ἧσσον ἑτέρων περὶ τῷ ἐμαυτοῦ σώματι
ὀρρωδῶ, νομίζων ὁμοίως ἀγαθὸν πολίτην εἶναι ὃς ἂν καὶ τοῦ
σώματός τι καὶ τῆς οὐσίας προνοῆται· μάλιστα γὰρ ἂν ὁ
τοιοῦτος καὶ τὰ τῆς πόλεως δι' ἑαυτὸν βούλοιτο ὀρθοῦσθαι.
ὅμως δὲ οὔτε ἐν τῷ πρότερον χρόνῳ διὰ τὸ προτιμᾶσθαι
εἶπον παρὰ γνώμην οὔτε νῦν, ἀλλὰ ᾗ ἂν γιγνώσκω βέλτιστα,
[6.9.3]   ἐρῶ. καὶ πρὸς μὲν τοὺς τρόπους τοὺς ὑμετέρους ἀσθενὴς
ἄν μου ὁ λόγος εἴη, εἰ τά τε ὑπάρχοντα σῴζειν παραινοίην
καὶ μὴ τοῖς ἑτοίμοις περὶ τῶν ἀφανῶν καὶ μελλόντων κιν-
δυνεύειν· ὡς δὲ οὔτε ἐν καιρῷ σπεύδετε οὔτε ῥᾴδιά ἐστι
κατασχεῖν ἐφ' ἃ ὥρμησθε, ταῦτα διδάξω.
[6.10.1]      ‘Φημὶ γὰρ ὑμᾶς πολεμίους πολλοὺς ἐνθάδε ὑπολιπόντας
καὶ ἑτέρους ἐπιθυμεῖν ἐκεῖσε πλεύσαντας δεῦρο ἐπαγαγέσθαι.
[6.10.2]   καὶ οἴεσθε ἴσως τὰς γενομένας ὑμῖν σπονδὰς ἔχειν τι βέ-
βαιον, αἳ ἡσυχαζόντων μὲν ὑμῶν ὀνόματι σπονδαὶ ἔσονται
(οὕτω γὰρ ἐνθένδε τε ἄνδρες ἔπραξαν αὐτὰ καὶ ἐκ τῶν ἐναν-
τίων), σφαλέντων δέ που ἀξιόχρεῳ δυνάμει ταχεῖαν τὴν ἐπι-
χείρησιν ἡμῖν οἱ ἐχθροὶ ποιήσονται, οἷς πρῶτον μὲν διὰ
ξυμφορῶν ἡ ξύμβασις καὶ ἐκ τοῦ αἰσχίονος ἢ ἡμῖν κατ'
ἀνάγκην ἐγένετο, ἔπειτα ἐν αὐτῇ ταύτῃ πολλὰ τὰ ἀμφισβη-
[6.10.3]   τούμενα ἔχομεν. εἰσὶ δ' οἳ οὐδὲ ταύτην πω τὴν ὁμολογίαν
ἐδέξαντο, καὶ οὐχ οἱ ἀσθενέστατοι· ἀλλ' οἱ μὲν ἄντικρυς
πολεμοῦσιν, οἱ δὲ καὶ διὰ τὸ Λακεδαιμονίους ἔτι ἡσυχάζειν
[6.10.4]   δεχημέροις σπονδαῖς καὶ αὐτοὶ κατέχονται. τάχα δ' ἂν
ἴσως, εἰ δίχα ἡμῶν τὴν δύναμιν λάβοιεν, ὅπερ νῦν σπεύ-
δομεν, καὶ πάνυ ἂν ξυνεπιθοῖντο μετὰ Σικελιωτῶν, οὓς πρὸ
πολλῶν ἂν ἐτιμήσαντο ξυμμάχους γενέσθαι ἐν τῷ πρὶν
[6.10.5]   χρόνῳ. ὥστε χρὴ σκοπεῖν τινὰ αὐτὰ καὶ μὴ μετεώρῳ τε
<τῇ> πόλει ἀξιοῦν κινδυνεύειν καὶ ἀρχῆς ἄλλης ὀρέγεσθαι
πρὶν ἣν ἔχομεν βεβαιωσώμεθα, εἰ Χαλκιδῆς γε οἱ ἐπὶ
Θρᾴκης ἔτη τοσαῦτα ἀφεστῶτες ἀφ' ἡμῶν ἔτι ἀχείρωτοί
εἰσι καὶ ἄλλοι τινὲς κατὰ τὰς ἠπείρους ἐνδοιαστῶς ἀκρο-
ῶνται. ἡμεῖς δὲ Ἐγεσταίοις δὴ οὖσι ξυμμάχοις ὡς ἀδικου-
μένοις ὀξέως βοηθοῦμεν· ὑφ' ὧν δ' αὐτοὶ πάλαι ἀφεστώτων
[6.11.1]   ἀδικούμεθα, ἔτι μέλλομεν ἀμύνεσθαι. καίτοι τοὺς μὲν κατερ-
γασάμενοι κἂν κατάσχοιμεν· τῶν δ' εἰ καὶ κρατήσαιμεν, διὰ
πολλοῦ γε καὶ πολλῶν ὄντων χαλεπῶς ἂν ἄρχειν δυναίμεθα.
ἀνόητον δ' ἐπὶ τοιούτους ἰέναι ὧν κρατήσας τε μὴ κατασχή-
σει τις καὶ μὴ κατορθώσας μὴ ἐν τῷ ὁμοίῳ καὶ πρὶν ἐπιχει-
[6.11.2]   ρῆσαι ἔσται. Σικελιῶται δ' ἄν μοι δοκοῦσιν, ὥς γε νῦν
ἔχουσι, καὶ ἔτι ἂν ἧσσον δεινοὶ ἡμῖν γενέσθαι, εἰ ἄρξειαν
αὐτῶν Συρακόσιοι· ὅπερ οἱ Ἐγεσταῖοι μάλιστα ἡμᾶς ἐκφο-
[6.11.3]   βοῦσιν. νῦν μὲν γὰρ κἂν ἔλθοιεν ἴσως Λακεδαιμονίων
ἕκαστοι χάριτι, ἐκείνως δ' οὐκ εἰκὸς ἀρχὴν ἐπὶ ἀρχὴν στρα-
τεῦσαι· ᾧ γὰρ ἂν τρόπῳ τὴν ἡμετέραν μετὰ Πελοποννησίων
ἀφέλωνται, εἰκὸς ὑπὸ τῶν αὐτῶν καὶ τὴν σφετέραν διὰ τοῦ
[6.11.4]   αὐτοῦ καθαιρεθῆναι. ἡμᾶς δ' ἂν οἱ ἐκεῖ Ἕλληνες μάλιστα
μὲν ἐκπεπληγμένοι εἶεν εἰ μὴ ἀφικοίμεθα, ἔπειτα δὲ καὶ εἰ
δείξαντες τὴν δύναμιν δι' ὀλίγου ἀπέλθοιμεν· τὰ γὰρ διὰ
πλείστου πάντες ἴσμεν θαυμαζόμενα καὶ τὰ πεῖραν ἥκιστα
τῆς δόξης δόντα. εἰ δὲ σφαλείημέν τι, τάχιστ' ἂν ὑπερ-
[6.11.5]   ιδόντες μετὰ τῶν ἐνθάδε ἐπιθοῖντο. ὅπερ νῦν ὑμεῖς ὦ
Ἀθηναῖοι ἐς Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους πεπόνθατε·
διὰ τὸ παρὰ γνώμην αὐτῶν πρὸς ἃ ἐφοβεῖσθε τὸ πρῶτον
περιγεγενῆσθαι, καταφρονήσαντες ἤδη καὶ Σικελίας ἐφίεσθε.
[6.11.6]   χρὴ δὲ μὴ πρὸς τὰς τύχας τῶν ἐναντίων ἐπαίρεσθαι, ἀλλὰ
τὰς διανοίας κρατήσαντας θαρσεῖν, μηδὲ Λακεδαιμονίους
ἄλλο τι ἡγήσασθαι ἢ διὰ τὸ αἰσχρὸν σκοπεῖν ὅτῳ τρόπῳ
ἔτι καὶ νῦν, ἢν δύνωνται, σφήλαντες ἡμᾶς τὸ σφέτερον
ἀπρεπὲς εὖ θήσονται, ὅσῳ καὶ περὶ πλείστου καὶ διὰ πλεί-
[6.11.7]   στου δόξαν ἀρετῆς μελετῶσιν. ὥστε οὐ περὶ τῶν ἐν Σικελίᾳ
Ἐγεσταίων ἡμῖν, ἀνδρῶν βαρβάρων, ὁ ἀγών, εἰ σωφρονοῦ-
μεν, ἀλλ' ὅπως πόλιν δι' ὀλιγαρχίας ἐπιβουλεύουσαν ὀξέως
φυλαξόμεθα.
[6.12.1]      ’Καὶ μεμνῆσθαι χρὴ ἡμᾶς ὅτι νεωστὶ ἀπὸ νόσου μεγάλης
καὶ πολέμου βραχύ τι λελωφήκαμεν, ὥστε καὶ χρήμασι καὶ
τοῖς σώμασιν ηὐξῆσθαι· καὶ ταῦτα ὑπὲρ ἡμῶν δίκαιον ἐνθάδε
εἶναι ἀναλοῦν, καὶ μὴ ὑπὲρ ἀνδρῶν φυγάδων τῶνδε ἐπικου-
ρίας δεομένων, οἷς τό τε ψεύσασθαι καλῶς χρήσιμον καὶ
τῷ τοῦ πέλας κινδύνῳ, αὐτοὺς λόγους μόνον παρασχομένους,
ἢ κατορθώσαντας χάριν μὴ ἀξίαν εἰδέναι ἢ πταίσαντάς που
[6.12.2]   τοὺς φίλους ξυναπολέσαι. εἴ τέ τις ἄρχειν ἄσμενος αἱρε-
θεὶς παραινεῖ ὑμῖν ἐκπλεῖν, τὸ ἑαυτοῦ μόνον σκοπῶν, ἄλλως
τε καὶ νεώτερος ὢν ἔτι ἐς τὸ ἄρχειν, ὅπως θαυμασθῇ μὲν
ἀπὸ τῆς ἱπποτροφίας, διὰ δὲ πολυτέλειαν καὶ ὠφεληθῇ τι ἐκ
τῆς ἀρχῆς, μηδὲ τούτῳ ἐμπαράσχητε τῷ τῆς πόλεως κινδύνῳ
ἰδίᾳ ἐλλαμπρύνεσθαι, νομίσατε δὲ τοὺς τοιούτους τὰ μὲν
δημόσια ἀδικεῖν, τὰ δὲ ἴδια ἀναλοῦν, καὶ τὸ πρᾶγμα μέγα εἶναι
καὶ μὴ οἷον νεωτέρῳ βουλεύσασθαί τε καὶ ὀξέως μεταχειρίσαι.
[6.13.1]      ‘Οὓς ἐγὼ ὁρῶν νῦν ἐνθάδε τῷ αὐτῷ ἀνδρὶ παρακελευστοὺς
καθημένους φοβοῦμαι, καὶ τοῖς πρεσβυτέροις ἀντιπαρα-
κελεύομαι μὴ καταισχυνθῆναι, εἴ τῴ τις παρακάθηται τῶνδε,
ὅπως μὴ δόξει, ἐὰν μὴ ψηφίζηται πολεμεῖν, μαλακὸς εἶναι,
μηδ', ὅπερ ἂν αὐτοὶ πάθοιεν, δυσέρωτας εἶναι τῶν ἀπόντων,
γνόντας ὅτι ἐπιθυμίᾳ μὲν ἐλάχιστα κατορθοῦνται, προνοίᾳ
δὲ πλεῖστα, ἀλλ' ὑπὲρ τῆς πατρίδος ὡς μέγιστον δὴ τῶν
πρὶν κίνδυνον ἀναρριπτούσης ἀντιχειροτονεῖν, καὶ ψηφί-
ζεσθαι τοὺς μὲν Σικελιώτας οἷσπερ νῦν ὅροις χρωμένους
πρὸς ἡμᾶς, οὐ μεμπτοῖς, τῷ τε Ἰονίῳ κόλπῳ παρὰ γῆν ἤν
τις πλέῃ, καὶ τῷ Σικελικῷ διὰ πελάγους, τὰ αὑτῶν νεμο-
[6.13.2]   μένους καθ' αὑτοὺς καὶ ξυμφέρεσθαι· τοῖς δ' Ἐγεσταίοις ἰδίᾳ
εἰπεῖν, ἐπειδὴ ἄνευ Ἀθηναίων καὶ ξυνῆψαν πρὸς Σελινουν-
τίους τὸ πρῶτον πόλεμον, μετὰ σφῶν αὐτῶν καὶ καταλύεσθαι·
καὶ τὸ λοιπὸν ξυμμάχους μὴ ποιεῖσθαι ὥσπερ εἰώθαμεν, οἷς
[6.13.2.5]   κακῶς μὲν πράξασιν ἀμυνοῦμεν, ὠφελίας δ' αὐτοὶ δεηθέντες
οὐ τευξόμεθα.
[6.14.1]      ’Καὶ σύ, ὦ πρύτανι, ταῦτα, εἴπερ ἡγεῖ σοι προσήκειν κή-
δεσθαί τε τῆς πόλεως καὶ βούλει γενέσθαι πολίτης ἀγαθός,
ἐπιψήφιζε καὶ γνώμας προτίθει αὖθις Ἀθηναίοις, νομίσας,
εἰ ὀρρωδεῖς τὸ ἀναψηφίσαι, τὸ μὲν λύειν τοὺς νόμους μὴ
μετὰ τοσῶνδ' ἂν μαρτύρων αἰτίαν σχεῖν, τῆς δὲ πόλεως
<κακῶς> βουλευσαμένης ἰατρὸς ἂν γενέσθαι, καὶ τὸ καλῶς
ἄρξαι τοῦτ' εἶναι, ὃς ἂν τὴν πατρίδα ὠφελήσῃ ὡς πλεῖστα
ἢ ἑκὼν εἶναι μηδὲν βλάψῃ.‘
[6.15.1]      Ὁ μὲν Νικίας τοιαῦτα εἶπε, τῶν δὲ Ἀθηναίων παριόντες
οἱ μὲν πλεῖστοι στρατεύειν παρῄνουν καὶ τὰ ἐψηφισμένα μὴ
[6.15.2]   λύειν, οἱ δέ τινες καὶ ἀντέλεγον. ἐνῆγε δὲ προθυμότατα
τὴν στρατείαν Ἀλκιβιάδης ὁ Κλεινίου, βουλόμενος τῷ τε
Νικίᾳ ἐναντιοῦσθαι, ὢν καὶ ἐς τἆλλα διάφορος τὰ πολιτικὰ
καὶ ὅτι αὐτοῦ διαβόλως ἐμνήσθη, καὶ μάλιστα στρατηγῆσαί
τε ἐπιθυμῶν καὶ ἐλπίζων Σικελίαν τε δι' αὐτοῦ καὶ Καρχη-
δόνα λήψεσθαι καὶ τὰ ἴδια ἅμα εὐτυχήσας χρήμασί τε καὶ
[6.15.3]   δόξῃ ὠφελήσειν. ὢν γὰρ ἐν ἀξιώματι ὑπὸ τῶν ἀστῶν, ταῖς
ἐπιθυμίαις μείζοσιν ἢ κατὰ τὴν ὑπάρχουσαν οὐσίαν ἐχρῆτο
ἔς τε τὰς ἱπποτροφίας καὶ τὰς ἄλλας δαπάνας· ὅπερ καὶ
καθεῖλεν ὕστερον τὴν τῶν Ἀθηναίων πόλιν οὐχ ἥκιστα.
[6.15.4]   φοβηθέντες γὰρ αὐτοῦ οἱ πολλοὶ τὸ μέγεθος τῆς τε κατὰ τὸ
ἑαυτοῦ σῶμα παρανομίας ἐς τὴν δίαιταν καὶ τῆς διανοίας ὧν
καθ' ἓν ἕκαστον ἐν ὅτῳ γίγνοιτο ἔπρασσεν, ὡς τυραννίδος
ἐπιθυμοῦντι πολέμιοι καθέστασαν, καὶ δημοσίᾳ κράτιστα
διαθέντι τὰ τοῦ πολέμου ἰδίᾳ ἕκαστοι τοῖς ἐπιτηδεύμασιν
αὐτοῦ ἀχθεσθέντες, καὶ ἄλλοις ἐπιτρέψαντες, οὐ διὰ μακροῦ
[6.15.5]   ἔσφηλαν τὴν πόλιν. τότε δ' οὖν παρελθὼν τοῖς Ἀθηναίοις
παρῄνει τοιάδε.
[6.16.1]      ’Καὶ προσήκει μοι μᾶλλον ἑτέρων, ὦ Ἀθηναῖοι, ἄρχειν
(ἀνάγκη γὰρ ἐντεῦθεν ἄρξασθαι, ἐπειδή μου Νικίας καθ-
ήψατο), καὶ ἄξιος ἅμα νομίζω εἶναι. ὧν γὰρ πέρι ἐπιβόη-
τός εἰμι, τοῖς μὲν προγόνοις μου καὶ ἐμοὶ δόξαν φέρει ταῦτα,
[6.16.2]   τῇ δὲ πατρίδι καὶ ὠφελίαν. οἱ γὰρ Ἕλληνες καὶ ὑπὲρ
δύναμιν μείζω ἡμῶν τὴν πόλιν ἐνόμισαν τῷ ἐμῷ διαπρεπεῖ
τῆς Ὀλυμπίαζε θεωρίας, πρότερον ἐλπίζοντες αὐτὴν κατα-
πεπολεμῆσθαι, διότι ἅρματα μὲν ἑπτὰ καθῆκα, ὅσα οὐδείς
πω ἰδιώτης πρότερον, ἐνίκησα δὲ καὶ δεύτερος καὶ τέταρτος
ἐγενόμην καὶ τἆλλα ἀξίως τῆς νίκης παρεσκευασάμην. νόμῳ
μὲν γὰρ τιμὴ τὰ τοιαῦτα, ἐκ δὲ τοῦ δρωμένου καὶ δύναμις
[6.16.3]   ἅμα ὑπονοεῖται. καὶ ὅσα αὖ ἐν τῇ πόλει χορηγίαις ἢ ἄλλῳ
τῳ λαμπρύνομαι, τοῖς μὲν ἀστοῖς φθονεῖται φύσει, πρὸς
δὲ τοὺς ξένους καὶ αὕτη ἰσχὺς φαίνεται. καὶ οὐκ ἄχρηστος
ἥδ' ἡ ἄνοια, ὃς ἂν τοῖς ἰδίοις τέλεσι μὴ ἑαυτὸν μόνον ἀλλὰ
[6.16.4]   καὶ τὴν πόλιν ὠφελῇ. οὐδέ γε ἄδικον ἐφ' ἑαυτῷ μέγα
φρονοῦντα μὴ ἴσον εἶναι, ἐπεὶ καὶ ὁ κακῶς πράσσων πρὸς
οὐδένα τῆς ξυμφορᾶς ἰσομοιρεῖ· ἀλλ' ὥσπερ δυστυχοῦντες
οὐ προσαγορευόμεθα, ἐν τῷ ὁμοίῳ τις ἀνεχέσθω καὶ ὑπὸ
τῶν εὐπραγούντων ὑπερφρονούμενος, ἢ τὰ ἴσα νέμων τὰ
[6.16.5]   ὁμοῖα ἀνταξιούτω. οἶδα δὲ τοὺς τοιούτους, καὶ ὅσοι ἔν
τινος λαμπρότητι προέσχον, ἐν μὲν τῷ καθ' αὑτοὺς βίῳ
λυπηροὺς ὄντας, τοῖς ὁμοίοις μὲν μάλιστα, ἔπειτα δὲ καὶ
τοῖς ἄλλοις ξυνόντας, τῶν δὲ ἔπειτα ἀνθρώπων προσποίησίν
τε ξυγγενείας τισὶ καὶ μὴ οὖσαν καταλιπόντας, καὶ ἧς ἂν
ὦσι πατρίδος, ταύτῃ αὔχησιν ὡς οὐ περὶ ἀλλοτρίων οὐδ'
ἁμαρτόντων, ἀλλ' ὡς περὶ σφετέρων τε καὶ καλὰ πραξάντων.
[6.16.6]   ὧν ἐγὼ ὀρεγόμενος καὶ διὰ ταῦτα τὰ ἴδια ἐπιβοώμενος τὰ
δημόσια σκοπεῖτε εἴ του χεῖρον μεταχειρίζω. Πελοπον-
νήσου γὰρ τὰ δυνατώτατα ξυστήσας ἄνευ μεγάλου ὑμῖν
κινδύνου καὶ δαπάνης Λακεδαιμονίους ἐς μίαν ἡμέραν
κατέστησα ἐν Μαντινείᾳ περὶ τῶν ἁπάντων ἀγωνίσασθαι·
ἐξ οὗ καὶ περιγενόμενοι τῇ μάχῃ οὐδέπω καὶ νῦν βεβαίως
θαρσοῦσιν.
[6.17.1]      ‘Καὶ ταῦτα ἡ ἐμὴ νεότης καὶ ἄνοια παρὰ φύσιν δοκοῦσα
εἶναι ἐς τὴν Πελοποννησίων δύναμιν λόγοις τε πρέπουσιν
ὡμίλησε καὶ ὀργῇ πίστιν παρασχομένη ἔπεισεν. καὶ νῦν μὴ
πεφόβησθε αὐτήν, ἀλλ' ἕως ἐγώ τε ἔτι ἀκμάζω μετ' αὐτῆς καὶ
ὁ Νικίας εὐτυχὴς δοκεῖ εἶναι, ἀποχρήσασθε τῇ ἑκατέρου ἡμῶν
[6.17.2]   ὠφελίᾳ. καὶ τὸν ἐς τὴν Σικελίαν πλοῦν μὴ μεταγιγνώσκετε
ὡς ἐπὶ μεγάλην δύναμιν ἐσόμενον. ὄχλοις τε γὰρ ξυμμείκτοις
πολυανδροῦσιν αἱ πόλεις καὶ ῥᾳδίας ἔχουσι τῶν πολιτῶν τὰς
[6.17.3]   μεταβολὰς καὶ ἐπιδοχάς. καὶ οὐδεὶς δι' αὐτὸ ὡς περὶ οἰκείας
πατρίδος οὔτε τὰ περὶ τὸ σῶμα ὅπλοις ἐξήρτυται οὔτε τὰ ἐν
τῇ χώρᾳ νομίμοις κατασκευαῖς· ὅτι δὲ ἕκαστος ἢ ἐκ τοῦ
λέγων πείθειν οἴεται ἢ στασιάζων ἀπὸ τοῦ κοινοῦ λαβὼν
ἄλλην γῆν, μὴ κατορθώσας, οἰκήσειν, ταῦτα ἑτοιμάζεται.
[6.17.4]   καὶ οὐκ εἰκὸς τὸν τοιοῦτον ὅμιλον οὔτε λόγου μιᾷ γνώμῃ
ἀκροᾶσθαι οὔτε ἐς τὰ ἔργα κοινῶς τρέπεσθαι· ταχὺ δ' ἂν ὡς
ἕκαστοι, εἴ τι καθ' ἡδονὴν λέγοιτο, προσχωροῖεν, ἄλλως τε
[6.17.5]   καὶ εἰ στασιάζουσιν, ὥσπερ πυνθανόμεθα. καὶ μὴν οὐδ'
ὁπλῖται οὔτ' ἐκείνοις ὅσοιπερ κομποῦνται, οὔτε οἱ ἄλλοι
Ἕλληνες διεφάνησαν τοσοῦτοι ὄντες ὅσους ἕκαστοι σφᾶς
αὐτοὺς ἠρίθμουν, ἀλλὰ μέγιστον δὴ αὐτοὺς ἐψευσμένη ἡ
[6.17.6]   Ἑλλὰς μόλις ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ ἱκανῶς ὡπλίσθη. τά τε
οὖν ἐκεῖ, ἐξ ὧν ἐγὼ ἀκοῇ αἰσθάνομαι, τοιαῦτα καὶ ἔτι
εὐπορώτερα ἔσται (βαρβάρους [τε] γὰρ πολλοὺς ἕξομεν οἳ
Συρακοσίων μίσει ξυνεπιθήσονται αὐτοῖς) καὶ τὰ ἐνθάδε οὐκ
[6.17.7]   ἐπικωλύσει, ἢν ὑμεῖς ὀρθῶς βουλεύησθε. οἱ γὰρ πατέρες
ἡμῶν τοὺς αὐτοὺς τούτους οὕσπερ νῦν φασὶ πολεμίους ὑπολεί-
ποντας ἂν ἡμᾶς πλεῖν καὶ προσέτι τὸν Μῆδον ἐχθρὸν ἔχοντες
τὴν ἀρχὴν ἐκτήσαντο, οὐκ ἄλλῳ τινὶ ἢ τῇ περιουσίᾳ τοῦ
[6.17.8]   ναυτικοῦ ἰσχύοντες. καὶ νῦν οὔτε ἀνέλπιστοί πω μᾶλλον
Πελοποννήσιοι ἐς ἡμᾶς ἐγένοντο, εἴ τε καὶ πάνυ ἔρρωνται,
τὸ μὲν ἐς τὴν γῆν ἡμῶν ἐσβάλλειν, κἂν μὴ ἐκπλεύσωμεν,
ἱκανοί εἰσι, τῷ δὲ ναυτικῷ οὐκ ἂν δύναιντο βλάπτειν·
[6.18.1]   ὑπόλοιπον γὰρ ἡμῖν ἐστὶν ἀντίπαλον ναυτικόν. ὥστε τί
ἂν λέγοντες εἰκὸς ἢ αὐτοὶ ἀποκνοῖμεν ἢ πρὸς τοὺς ἐκεῖ
ξυμμάχους σκηπτόμενοι μὴ βοηθοῖμεν; οἷς χρεών, ἐπειδή
γε καὶ ξυνωμόσαμεν, ἐπαμύνειν, καὶ μὴ ἀντιτιθέναι ὅτι οὐδὲ
ἐκεῖνοι ἡμῖν. οὐ γὰρ ἵνα δεῦρο ἀντιβοηθῶσι προσεθέμεθα
αὐτούς, ἀλλ' ἵνα τοῖς ἐκεῖ ἐχθροῖς ἡμῶν λυπηροὶ ὄντες
[6.18.2]   δεῦρο κωλύωσιν αὐτοὺς ἐπιέναι. τήν τε ἀρχὴν οὕτως ἐκτη-
σάμεθα καὶ ἡμεῖς καὶ ὅσοι δὴ ἄλλοι ἦρξαν, παραγιγνόμενοι
προθύμως τοῖς αἰεὶ ἢ βαρβάροις ἢ Ἕλλησιν ἐπικαλουμένοις,
ἐπεὶ εἴ γε ἡσυχάζοιεν πάντες ἢ φυλοκρινοῖεν οἷς χρεὼν
βοηθεῖν, βραχὺ ἄν τι προσκτώμενοι αὐτῇ περὶ αὐτῆς ἂν
ταύτης μᾶλλον κινδυνεύοιμεν. τὸν γὰρ προύχοντα οὐ μόνον
ἐπιόντα τις ἀμύνεται, ἀλλὰ καὶ ὅπως μὴ ἔπεισι προκατα-
[6.18.3]   λαμβάνει. καὶ οὐκ ἔστιν ἡμῖν ταμιεύεσθαι ἐς ὅσον βουλό-
μεθα ἄρχειν, ἀλλ' ἀνάγκη, ἐπειδήπερ ἐν τῷδε καθέσταμεν,
τοῖς μὲν ἐπιβουλεύειν, τοὺς δὲ μὴ ἀνιέναι, διὰ τὸ ἀρχθῆναι
ἂν ὑφ' ἑτέρων αὐτοῖς κίνδυνον εἶναι, εἰ μὴ αὐτοὶ ἄλλων
ἄρχοιμεν. καὶ οὐκ ἐκ τοῦ αὐτοῦ ἐπισκεπτέον ὑμῖν τοῖς
ἄλλοις τὸ ἥσυχον, εἰ μὴ καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα ἐς τὸ ὁμοῖον
μεταλήψεσθε.
[6.18.4]      ’Λογισάμενοι οὖν τάδε μᾶλλον αὐξήσειν, ἐπ' ἐκεῖνα ἢν
ἴωμεν, ποιώμεθα τὸν πλοῦν, ἵνα Πελοποννησίων τε στορέ-
σωμεν τὸ φρόνημα, εἰ δόξομεν ὑπεριδόντες τὴν ἐν τῷ παρόντι
ἡσυχίαν καὶ ἐπὶ Σικελίαν πλεῦσαι· καὶ ἅμα ἢ τῆς Ἑλλάδος
τῶν ἐκεῖ προσγενομένων πάσης τῷ εἰκότι ἄρξομεν, ἢ κακώ-
[6.18.4.6]   σομέν γε Συρακοσίους, ἐν ᾧ καὶ αὐτοὶ καὶ οἱ ξύμμαχοι
[6.18.5]   ὠφελησόμεθα. τὸ δὲ ἀσφαλές, καὶ μένειν, ἤν τι προχωρῇ,
καὶ ἀπελθεῖν, αἱ νῆες παρέξουσιν· ναυκράτορες γὰρ ἐσόμεθα
[6.18.6]   καὶ ξυμπάντων Σικελιωτῶν. καὶ μὴ ὑμᾶς ἡ Νικίου τῶν
λόγων ἀπραγμοσύνη καὶ διάστασις τοῖς νέοις ἐς τοὺς πρεσβυ-
τέρους ἀποτρέψῃ, τῷ δὲ εἰωθότι κόσμῳ, ὥσπερ καὶ οἱ πατέρες
ἡμῶν ἅμα νέοι γεραιτέροις βουλεύοντες ἐς τάδε ἦραν αὐτά,
καὶ νῦν τῷ αὐτῷ τρόπῳ πειρᾶσθε προαγαγεῖν τὴν πόλιν,
καὶ νομίσατε νεότητα μὲν καὶ γῆρας ἄνευ ἀλλήλων μηδὲν
δύνασθαι, ὁμοῦ δὲ τό τε φαῦλον καὶ τὸ μέσον καὶ τὸ πάνυ
ἀκριβὲς ἂν ξυγκραθὲν μάλιστ' ἂν ἰσχύειν, καὶ τὴν πόλιν,
ἐὰν μὲν ἡσυχάζῃ, τρίψεσθαί τε αὐτὴν περὶ αὑτὴν ὥσπερ καὶ
ἄλλο τι, καὶ πάντων τὴν ἐπιστήμην ἐγγηράσεσθαι, ἀγωνι-
ζομένην δὲ αἰεὶ προσλήψεσθαί τε τὴν ἐμπειρίαν καὶ τὸ
ἀμύνεσθαι οὐ λόγῳ ἀλλ' ἔργῳ μᾶλλον ξύνηθες ἕξειν.
[6.18.7]   παράπαν τε γιγνώσκω πόλιν μὴ ἀπράγμονα τάχιστ' ἄν μοι
δοκεῖν ἀπραγμοσύνης μεταβολῇ διαφθαρῆναι, καὶ τῶν ἀνθρώ-
πων ἀσφαλέστατα τούτους οἰκεῖν οἳ ἂν τοῖς παροῦσιν ἤθεσι
καὶ νόμοις, ἢν καὶ χείρω ᾖ, ἥκιστα διαφόρως πολιτεύωσιν.‘
[6.19.1]      Τοιαῦτα μὲν ὁ Ἀλκιβιάδης εἶπεν· οἱ δ' Ἀθηναῖοι
ἀκούσαντες ἐκείνου τε καὶ τῶν Ἐγεσταίων καὶ Λεοντίνων
φυγάδων, οἳ παρελθόντες ἐδέοντό τε καὶ τῶν ὁρκίων ὑπο-
μιμνῄσκοντες ἱκέτευον βοηθῆσαι σφίσι, πολλῷ μᾶλλον ἢ
[6.19.2]   πρότερον ὥρμηντο στρατεύειν. καὶ ὁ Νικίας γνοὺς ὅτι ἀπὸ
μὲν τῶν αὐτῶν λόγων οὐκ ἂν ἔτι ἀποτρέψειε, παρασκευῆς
δὲ πλήθει, εἰ πολλὴν ἐπιτάξειε, τάχ' ἂν μεταστήσειεν αὐτούς,
παρελθὼν αὐτοῖς αὖθις ἔλεγε τοιάδε.
[6.20.1]      ’Ἐπειδὴ πάντως ὁρῶ ὑμᾶς, ὦ Ἀθηναῖοι, ὡρμημένους
στρατεύειν, ξυνενέγκοι μὲν ταῦτα ὡς βουλόμεθα, ἐπὶ δὲ τῷ
[6.20.2]   παρόντι ἃ γιγνώσκω σημανῶ. ἐπὶ γὰρ πόλεις, ὡς ἐγὼ
ἀκοῇ αἰσθάνομαι, μέλλομεν ἰέναι μεγάλας καὶ οὔθ' ὑπηκόους
ἀλλήλων οὔτε δεομένας μεταβολῆς, ᾗ ἂν ἐκ βιαίου τις
δουλείας ἄσμενος ἐς ῥᾴω μετάστασιν χωροίη, οὐδ' ἂν τὴν
ἀρχὴν τὴν ἡμετέραν εἰκότως ἀντ' ἐλευθερίας προσδεξαμένας,
[6.20.3]   τό τε πλῆθος ὡς ἐν μιᾷ νήσῳ πολλὰς τὰς Ἑλληνίδας. πλὴν
γὰρ Νάξου καὶ Κατάνης, ἃς ἐλπίζω ἡμῖν κατὰ τὸ Λεοντίνων
ξυγγενὲς προσέσεσθαι, ἄλλαι εἰσὶν ἑπτά, καὶ παρεσκευασμέναι
τοῖς πᾶσιν ὁμοιοτρόπως μάλιστα τῇ ἡμετέρᾳ δυνάμει, καὶ οὐχ
ἥκιστα ἐπὶ ἃς μᾶλλον πλέομεν, Σελινοῦς καὶ Συράκουσαι.
[6.20.4]   πολλοὶ μὲν γὰρ ὁπλῖται ἔνεισι καὶ τοξόται καὶ ἀκοντισταί,
πολλαὶ δὲ τριήρεις καὶ ὄχλος ὁ πληρώσων αὐτάς. χρή-
ματά τ' ἔχουσι τὰ μὲν ἴδια, τὰ δὲ καὶ ἐν τοῖς ἱεροῖς ἐστὶ
Σελινουντίοις, Συρακοσίοις δὲ καὶ ἀπὸ βαρβάρων τινῶν
ἀπαρχὴ ἐσφέρεται· ᾧ δὲ μάλιστα ἡμῶν προύχουσιν, ἵππους
τε πολλοὺς κέκτηνται καὶ σίτῳ οἰκείῳ καὶ οὐκ ἐπακτῷ
χρῶνται.
[6.21.1]      ‘Πρὸς οὖν τοιαύτην δύναμιν οὐ ναυτικῆς καὶ φαύλου
στρατιᾶς μόνον δεῖ, ἀλλὰ καὶ πεζὸν πολὺν ξυμπλεῖν, εἴπερ
βουλόμεθα ἄξιον τῆς διανοίας δρᾶν καὶ μὴ ὑπὸ ἱππέων πολλῶν
εἴργεσθαι τῆς γῆς, ἄλλως τε καὶ εἰ ξυστῶσιν αἱ πόλεις
φοβηθεῖσαι καὶ μὴ ἀντιπαράσχωσιν ἡμῖν φίλοι τινὲς γενό-
[6.21.2]   μενοι ἄλλοι ἢ Ἐγεσταῖοι ᾧ ἀμυνούμεθα ἱππικόν (αἰσχρὸν
δὲ βιασθέντας ἀπελθεῖν ἢ ὕστερον ἐπιμεταπέμπεσθαι, τὸ
πρῶτον ἀσκέπτως βουλευσαμένους)· αὐτόθεν δὲ παρασκευῇ
ἀξιόχρεῳ ἐπιέναι, γνόντας ὅτι πολύ τε ἀπὸ τῆς ἡμετέρας
αὐτῶν μέλλομεν πλεῖν καὶ οὐκ ἐν τῷ ὁμοίῳ στρατευσόμενοι
καὶ ὅτε ἐν τοῖς τῇδε ὑπηκόοις ξύμμαχοι ἤλθετε ἐπί τινα,
ὅθεν ῥᾴδιαι αἱ κομιδαὶ ἐκ τῆς φιλίας ὧν προσέδει, ἀλλ' ἐς
ἀλλοτρίαν πᾶσαν ἀπαρτήσοντες, ἐξ ἧς μηνῶν οὐδὲ τεσσάρων
[6.22.1]   τῶν χειμερινῶν ἄγγελον ῥᾴδιον ἐλθεῖν. ὁπλίτας τε οὖν
πολλούς μοι δοκεῖ χρῆναι ἡμᾶς ἄγειν καὶ ἡμῶν αὐτῶν καὶ
τῶν ξυμμάχων, τῶν τε ὑπηκόων καὶ ἤν τινα ἐκ Πελοποννήσου
δυνώμεθα ἢ πεῖσαι ἢ μισθῷ προσαγαγέσθαι, καὶ τοξότας
πολλοὺς καὶ σφενδονήτας, ὅπως πρὸς τὸ ἐκείνων ἱππικὸν
ἀντέχωσι, ναυσί τε καὶ πολὺ περιεῖναι, ἵνα καὶ τὰ ἐπιτήδεια
ῥᾷον ἐσκομιζώμεθα, τὸν δὲ καὶ αὐτόθεν σῖτον ἐν ὁλκάσι,
πυροὺς καὶ πεφρυγμένας κριθάς, ἄγειν, καὶ σιτοποιοὺς ἐκ
τῶν μυλώνων πρὸς μέρος ἠναγκασμένους ἐμμίσθους, ἵνα,
ἤν που ὑπὸ ἀπλοίας ἀπολαμβανώμεθα, ἔχῃ ἡ στρατιὰ τὰ
ἐπιτήδεια (πολλὴ γὰρ οὖσα οὐ πάσης ἔσται πόλεως ὑποδέ-
ξασθαι), τά τε ἄλλα ὅσον δυνατὸν ἑτοιμάσασθαι, καὶ μὴ ἐπὶ
ἑτέροις γίγνεσθαι, μάλιστα δὲ χρήματα αὐτόθεν ὡς πλεῖστα
ἔχειν. τὰ δὲ παρ' Ἐγεσταίων, ἃ λέγεται ἐκεῖ ἑτοῖμα,
[6.23.1]   νομίσατε καὶ λόγῳ ἂν μάλιστα ἑτοῖμα εἶναι. ἢν γὰρ αὐτοὶ
ἔλθωμεν ἐνθένδε μὴ ἀντίπαλον μόνον παρασκευασάμενοι,
πλήν γε πρὸς τὸ μάχιμον αὐτῶν, τὸ ὁπλιτικόν, ἀλλὰ καὶ
ὑπερβάλλοντες τοῖς πᾶσι, μόλις οὕτως οἷοί τε ἐσόμεθα τῶν
[6.23.2]   μὲν κρατεῖν, τὰ δὲ καὶ διασῶσαι. πόλιν τε νομίσαι χρὴ ἐν
ἀλλοφύλοις καὶ πολεμίοις οἰκιοῦντας ἰέναι, οὓς πρέπει τῇ
πρώτῃ ἡμέρᾳ ᾗ ἂν κατάσχωσιν εὐθὺς κρατεῖν τῆς γῆς, ἢ
[6.23.3]   εἰδέναι ὅτι, ἢν σφάλλωνται, πάντα πολέμια ἕξουσιν. ὅπερ
ἐγὼ φοβούμενος, καὶ εἰδὼς πολλὰ μὲν ἡμᾶς δέον εὖ βουλεύ-
σασθαι, ἔτι δὲ πλείω εὐτυχῆσαι (χαλεπὸν δὲ ἀνθρώπους
ὄντας), ὅτι ἐλάχιστα τῇ τύχῃ παραδοὺς ἐμαυτὸν βούλομαι
ἐκπλεῖν, παρασκευῇ δὲ ἀπὸ τῶν εἰκότων ἀσφαλὴς ἐκπλεῦσαι.
ταῦτα γὰρ τῇ τε ξυμπάσῃ πόλει βεβαιότατα ἡγοῦμαι καὶ
ἡμῖν τοῖς στρατευσομένοις σωτήρια. εἰ δέ τῳ ἄλλως δοκεῖ,
παρίημι αὐτῷ τὴν ἀρχήν.’
[6.24.1]      Ὁ μὲν Νικίας τοσαῦτα εἶπε νομίζων τοὺς Ἀθηναίους τῷ
πλήθει τῶν πραγμάτων ἢ ἀποτρέψειν ἤ, εἰ ἀναγκάζοιτο
[6.24.2]   στρατεύεσθαι, μάλιστ' <ἂν> οὕτως ἀσφαλῶς ἐκπλεῦσαι· οἱ
δὲ τὸ μὲν ἐπιθυμοῦν τοῦ πλοῦ οὐκ ἐξῃρέθησαν ὑπὸ τοῦ
ὀχλώδους τῆς παρασκευῆς, πολὺ δὲ μᾶλλον ὥρμηντο, καὶ
τοὐναντίον περιέστη αὐτῷ· εὖ τε γὰρ παραινέσαι ἔδοξε καὶ
[6.24.3]   ἀσφάλεια νῦν δὴ καὶ πολλὴ ἔσεσθαι. καὶ ἔρως ἐνέπεσε
τοῖς πᾶσιν ὁμοίως ἐκπλεῦσαι· τοῖς μὲν γὰρ πρεσβυτέροις
ὡς ἢ καταστρεψομένοις ἐφ' ἃ ἔπλεον ἢ οὐδὲν ἂν σφαλεῖσαν
μεγάλην δύναμιν, τοῖς δ' ἐν τῇ ἡλικίᾳ τῆς τε ἀπούσης πόθῳ
ὄψεως καὶ θεωρίας, καὶ εὐέλπιδες ὄντες σωθήσεσθαι· ὁ δὲ
πολὺς ὅμιλος καὶ στρατιώτης ἔν τε τῷ παρόντι ἀργύριον
οἴσειν καὶ προσκτήσεσθαι δύναμιν ὅθεν ἀίδιον μισθοφορὰν
[6.24.4]   ὑπάρξειν. ὥστε διὰ τὴν ἄγαν τῶν πλεόνων ἐπιθυμίαν, εἴ
τῳ ἄρα καὶ μὴ ἤρεσκε, δεδιὼς μὴ ἀντιχειροτονῶν κακόνους
[6.25.1]   δόξειεν εἶναι τῇ πόλει ἡσυχίαν ἦγεν. καὶ τέλος παρελθών
τις τῶν Ἀθηναίων καὶ παρακαλέσας τὸν Νικίαν οὐκ ἔφη
χρῆναι προφασίζεσθαι οὐδὲ διαμέλλειν, ἀλλ' ἐναντίον ἁπάν-
των ἤδη λέγειν ἥντινα αὐτῷ παρασκευὴν Ἀθηναῖοι ψηφί-
[6.25.2]   σωνται. ὁ δὲ ἄκων μὲν εἶπεν ὅτι καὶ μετὰ τῶν ξυναρχόντων
καθ' ἡσυχίαν μᾶλλον βουλεύσοιτο, ὅσα μέντοι ἤδη δοκεῖν
αὐτῷ, τριήρεσι μὲν οὐκ ἔλασσον ἢ ἑκατὸν πλευστέα εἶναι
(αὐτῶν δ' Ἀθηναίων ἔσεσθαι ὁπλιταγωγοὺς ὅσαι ἂν δοκῶσι,
καὶ ἄλλας ἐκ τῶν ξυμμάχων μεταπεμπτέας εἶναι), ὁπλίταις
δὲ τοῖς ξύμπασιν Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων πεντα-
κισχιλίων μὲν οὐκ ἐλάσσοσιν, ἢν δέ τι δύνωνται, καὶ
πλέοσιν· τὴν δὲ ἄλλην παρασκευὴν ὡς κατὰ λόγον, καὶ
τοξοτῶν τῶν αὐτόθεν καὶ ἐκ Κρήτης καὶ σφενδονητῶν, καὶ ἤν
[6.26.1]   τι ἄλλο πρέπον δοκῇ εἶναι, ἑτοιμασάμενοι ἄξειν. ἀκούσαντες
δ' οἱ Ἀθηναῖοι ἐψηφίσαντο εὐθὺς αὐτοκράτορας εἶναι καὶ
περὶ στρατιᾶς πλήθους καὶ περὶ τοῦ παντὸς πλοῦ τοὺς στρα-
τηγοὺς πράσσειν ᾗ ἂν αὐτοῖς δοκῇ ἄριστα εἶναι [Ἀθηναίοις].
[6.26.2]   καὶ μετὰ ταῦτα ἡ παρασκευὴ ἐγίγνετο, καὶ ἔς τε τοὺς
ξυμμάχους ἔπεμπον καὶ αὐτόθεν καταλόγους ἐποιοῦντο, ἄρτι
δ' ἀνειλήφει ἡ πόλις ἑαυτὴν ἀπὸ τῆς νόσου καὶ τοῦ ξυνεχοῦς
πολέμου ἔς τε ἡλικίας πλῆθος ἐπιγεγενημένης καὶ ἐς χρη-
μάτων ἅθροισιν διὰ τὴν ἐκεχειρίαν, ὥστε ῥᾷον πάντα
ἐπορίζετο. καὶ οἱ μὲν ἐν παρασκευῇ ἦσαν.
[6.27.1]      Ἐν δὲ τούτῳ, ὅσοι Ἑρμαῖ ἦσαν λίθινοι ἐν τῇ πόλει τῇ
Ἀθηναίων (εἰσὶ δὲ κατὰ τὸ ἐπιχώριον, ἡ τετράγωνος ἐργασία,
πολλοὶ καὶ ἐν ἰδίοις προθύροις καὶ ἐν ἱεροῖς), μιᾷ νυκτὶ οἱ
[6.27.2]   πλεῖστοι περιεκόπησαν τὰ πρόσωπα. καὶ τοὺς δράσαντας
ᾔδει οὐδείς, ἀλλὰ μεγάλοις μηνύτροις δημοσίᾳ οὗτοί τε ἐζη-
τοῦντο καὶ προσέτι ἐψηφίσαντο, καὶ εἴ τις ἄλλο τι οἶδεν
ἀσέβημα γεγενημένον, μηνύειν ἀδεῶς τὸν βουλόμενον καὶ
[6.27.3]   ἀστῶν καὶ ξένων καὶ δούλων. καὶ τὸ πρᾶγμα μειζόνως
ἐλάμβανον· τοῦ τε γὰρ ἔκπλου οἰωνὸς ἐδόκει εἶναι καὶ ἐπὶ
ξυνωμοσίᾳ ἅμα νεωτέρων πραγμάτων καὶ δήμου καταλύσεως
[6.28.1]   γεγενῆσθαι. μηνύεται οὖν ἀπὸ μετοίκων τέ τινων καὶ ἀκο-
λούθων περὶ μὲν τῶν Ἑρμῶν οὐδέν, ἄλλων δὲ ἀγαλμάτων
περικοπαί τινες πρότερον ὑπὸ νεωτέρων μετὰ παιδιᾶς καὶ
οἴνου γεγενημέναι, καὶ τὰ μυστήρια ἅμα ὡς ποιεῖται ἐν
[6.28.2]   οἰκίαις ἐφ' ὕβρει· ὧν καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην ἐπῃτιῶντο. καὶ
αὐτὰ ὑπολαμβάνοντες οἱ μάλιστα τῷ Ἀλκιβιάδῃ ἀχθόμενοι
ἐμποδὼν ὄντι σφίσι μὴ αὐτοῖς τοῦ δήμου βεβαίως προεστάναι,
καὶ νομίσαντες, εἰ αὐτὸν ἐξελάσειαν, πρῶτοι ἂν εἶναι, ἐμεγά-
λυνον καὶ ἐβόων ὡς ἐπὶ δήμου καταλύσει τά τε μυστικὰ καὶ
ἡ τῶν Ἑρμῶν περικοπὴ γένοιτο καὶ οὐδὲν εἴη αὐτῶν ὅτι οὐ
μετ' ἐκείνου ἐπράχθη, ἐπιλέγοντες τεκμήρια τὴν ἄλλην αὐτοῦ
[6.29.1]   ἐς τὰ ἐπιτηδεύματα οὐ δημοτικὴν παρανομίαν. ὁ δ' ἔν τε
τῷ παρόντι πρὸς τὰ μηνύματα ἀπελογεῖτο καὶ ἑτοῖμος ἦν
πρὶν ἐκπλεῖν κρίνεσθαι, εἴ τι τούτων εἰργασμένος ἦν (ἤδη
γὰρ καὶ τὰ τῆς παρασκευῆς ἐπεπόριστο), καὶ εἰ μὲν τούτων
[6.29.2]   τι εἴργαστο, δίκην δοῦναι, εἰ δ' ἀπολυθείη, ἄρχειν. καὶ
ἐπεμαρτύρετο μὴ ἀπόντος πέρι αὐτοῦ διαβολὰς ἀποδέχεσθαι,
ἀλλ' ἤδη ἀποκτείνειν, εἰ ἀδικεῖ, καὶ ὅτι σωφρονέστερον εἴη
μὴ μετὰ τοιαύτης αἰτίας, πρὶν διαγνῶσι, πέμπειν αὐτὸν ἐπὶ
[6.29.3]   τοσούτῳ στρατεύματι. οἱ δ' ἐχθροὶ δεδιότες τό τε στράτευμα
μὴ εὔνουν ἔχῃ, ἢν ἤδη ἀγωνίζηται, ὅ τε δῆμος μὴ μαλα-
κίζηται θεραπεύων ὅτι δι' ἐκεῖνον οἵ τ' Ἀργεῖοι ξυνεστράτευον
καὶ τῶν Μαντινέων τινές, ἀπέτρεπον καὶ ἀπέσπευδον, ἄλλους
ῥήτορας ἐνιέντες οἳ ἔλεγον νῦν μὲν πλεῖν αὐτὸν καὶ μὴ
κατασχεῖν τὴν ἀναγωγήν, ἐλθόντα δὲ κρίνεσθαι ἐν ἡμέραις
ῥηταῖς, βουλόμενοι ἐκ μείζονος διαβολῆς, ἣν ἔμελλον ῥᾷον
αὐτοῦ ἀπόντος ποριεῖν, μετάπεμπτον κομισθέντα αὐτὸν ἀγω-
νίσασθαι. καὶ ἔδοξε πλεῖν τὸν Ἀλκιβιάδην.
[6.30.1]      Μετὰ δὲ ταῦτα θέρους μεσοῦντος ἤδη ἡ ἀναγωγὴ ἐγίγνετο
ἐς τὴν Σικελίαν. τῶν μὲν οὖν ξυμμάχων τοῖς πλείστοις καὶ
ταῖς σιταγωγοῖς ὁλκάσι καὶ τοῖς πλοίοις καὶ ὅση ἄλλη παρα-
σκευὴ ξυνείπετο πρότερον εἴρητο ἐς Κέρκυραν ξυλλέγεσθαι
ὡς ἐκεῖθεν ἁθρόοις ἐπὶ ἄκραν Ἰαπυγίαν τὸν Ἰόνιον δια-
βαλοῦσιν· αὐτοὶ δ' Ἀθηναῖοι καὶ εἴ τινες τῶν ξυμμάχων
παρῆσαν, ἐς τὸν Πειραιᾶ καταβάντες ἐν ἡμέρᾳ ῥητῇ ἅμα ἕῳ
[6.30.2]   ἐπλήρουν τὰς ναῦς ὡς ἀναξόμενοι. ξυγκατέβη δὲ καὶ ὁ ἄλλος
ὅμιλος ἅπας ὡς εἰπεῖν ὁ ἐν τῇ πόλει καὶ ἀστῶν καὶ ξένων,
οἱ μὲν ἐπιχώριοι τοὺς σφετέρους αὐτῶν ἕκαστοι προπέμποντες,
οἱ μὲν ἑταίρους, οἱ δὲ ξυγγενεῖς, οἱ δὲ υἱεῖς, καὶ μετ' ἐλπίδος
τε ἅμα ἰόντες καὶ ὀλοφυρμῶν, τὰ μὲν ὡς κτήσοιντο, τοὺς δ'
εἴ ποτε ὄψοιντο, ἐνθυμούμενοι ὅσον πλοῦν ἐκ τῆς σφετέρας
[6.31.1]   ἀπεστέλλοντο. καὶ ἐν τῷ παρόντι καιρῷ, ὡς ἤδη ἔμελλον
μετὰ κινδύνων ἀλλήλους ἀπολιπεῖν, μᾶλλον αὐτοὺς ἐσῄει τὰ
δεινὰ ἢ ὅτε ἐψηφίζοντο πλεῖν· ὅμως δὲ τῇ παρούσῃ ῥώμῃ,
διὰ τὸ πλῆθος ἑκάστων ὧν ἑώρων, τῇ ὄψει ἀνεθάρσουν. οἱ
δὲ ξένοι καὶ ὁ ἄλλος ὄχλος κατὰ θέαν ἧκεν ὡς ἐπ' ἀξιόχρεων
καὶ ἄπιστον διάνοιαν. παρασκευὴ γὰρ αὕτη πρώτη ἐκπλεύ-
σασα μιᾶς πόλεως δυνάμει Ἑλληνικῇ πολυτελεστάτη δὴ καὶ
[6.31.2]   εὐπρεπεστάτη τῶν ἐς ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐγένετο. ἀριθμῷ
δὲ νεῶν καὶ ὁπλιτῶν καὶ ἡ ἐς Ἐπίδαυρον μετὰ Περικλέους
καὶ ἡ αὐτὴ ἐς Ποτείδαιαν μετὰ Ἅγνωνος οὐκ ἐλάσσων ἦν·
τετράκις γὰρ χίλιοι ὁπλῖται αὐτῶν Ἀθηναίων καὶ τριακόσιοι
ἱππῆς καὶ τριήρεις ἑκατόν, καὶ Λεσβίων καὶ Χίων πεντήκοντα,
[6.31.3]   καὶ ξύμμαχοι ἔτι πολλοὶ ξυνέπλευσαν. ἀλλὰ ἐπί τε βραχεῖ
πλῷ ὡρμήθησαν καὶ παρασκευῇ φαύλῃ, οὗτος δὲ ὁ στόλος
ὡς χρόνιός τε ἐσόμενος καὶ κατ' ἀμφότερα, οὗ ἂν δέῃ, καὶ
ναυσὶ καὶ πεζῷ ἅμα ἐξαρτυθείς, τὸ μὲν ναυτικὸν μεγάλαις
δαπάναις τῶν τε τριηράρχων καὶ τῆς πόλεως ἐκπονηθέν, τοῦ
μὲν δημοσίου δραχμὴν τῆς ἡμέρας τῷ ναύτῃ ἑκάστῳ διδόντος
καὶ ναῦς παρασχόντος κενὰς ἑξήκοντα μὲν ταχείας, τεσσα-
ράκοντα δὲ ὁπλιταγωγοὺς καὶ ὑπηρεσίας ταύταις τὰς κρατί-
στας, τῶν <δὲ> τριηράρχων ἐπιφοράς τε πρὸς τῷ ἐκ δημοσίου
μισθῷ διδόντων τοῖς θρανίταις τῶν ναυτῶν καὶ ταῖς ὑπηρεσίαις
καὶ τἆλλα σημείοις καὶ κατασκευαῖς πολυτελέσι χρησαμένων,
καὶ ἐς τὰ μακρότατα προθυμηθέντος ἑνὸς ἑκάστου ὅπως αὐτῷ
τινὶ εὐπρεπείᾳ τε ἡ ναῦς μάλιστα προέξει καὶ τῷ ταχυναυτεῖν,
τὸ δὲ πεζὸν καταλόγοις τε χρηστοῖς ἐκκριθὲν καὶ ὅπλων καὶ
τῶν περὶ τὸ σῶμα σκευῶν μεγάλῃ σπουδῇ πρὸς ἀλλήλους
[6.31.4]   ἁμιλληθέν. ξυνέβη δὲ πρός τε σφᾶς αὐτοὺς ἅμα ἔριν
γενέσθαι, ᾧ τις ἕκαστος προσετάχθη, καὶ ἐς τοὺς ἄλλους
Ἕλληνας ἐπίδειξιν μᾶλλον εἰκασθῆναι τῆς δυνάμεως καὶ
[6.31.5]   ἐξουσίας ἢ ἐπὶ πολεμίους παρασκευήν. εἰ γάρ τις ἐλογίσατο
τήν τε τῆς πόλεως ἀνάλωσιν δημοσίαν καὶ τῶν στρατευο-
μένων τὴν ἰδίαν, τῆς μὲν πόλεως ὅσα τε ἤδη προετετελέκει
καὶ ἃ ἔχοντας τοὺς στρατηγοὺς ἀπέστελλε, τῶν δὲ ἰδιωτῶν
ἅ τε περὶ τὸ σῶμά τις καὶ τριήραρχος ἐς τὴν ναῦν ἀνηλώκει
καὶ ὅσα ἔτι ἔμελλεν ἀναλώσειν, χωρὶς δ' ἃ εἰκὸς ἦν καὶ ἄνευ
τοῦ ἐκ τοῦ δημοσίου μισθοῦ πάντα τινὰ παρασκευάσασθαι
ἐφόδιον ὡς ἐπὶ χρόνιον στρατείαν, καὶ ὅσα ἐπὶ μεταβολῇ
τις ἢ στρατιώτης ἢ ἔμπορος ἔχων ἔπλει, πολλὰ ἂν τάλαντα
[6.31.6]   ηὑρέθη ἐκ τῆς πόλεως τὰ πάντα ἐξαγόμενα. καὶ ὁ στόλος
οὐχ ἧσσον τόλμης τε θάμβει καὶ ὄψεως λαμπρότητι περι-
βόητος ἐγένετο ἢ στρατιᾶς πρὸς οὓς ἐπῇσαν ὑπερβολῇ, καὶ
ὅτι μέγιστος ἤδη διάπλους ἀπὸ τῆς οἰκείας καὶ ἐπὶ μεγίστῃ
ἐλπίδι τῶν μελλόντων πρὸς τὰ ὑπάρχοντα ἐπεχειρήθη.
[6.32.1]      Ἐπειδὴ δὲ αἱ νῆες πλήρεις ἦσαν καὶ ἐσέκειτο πάντα ἤδη
ὅσα ἔχοντες ἔμελλον ἀνάξεσθαι, τῇ μὲν σάλπιγγι σιωπὴ
ὑπεσημάνθη, εὐχὰς δὲ τὰς νομιζομένας πρὸ τῆς ἀναγωγῆς
οὐ κατὰ ναῦν ἑκάστην, ξύμπαντες δὲ ὑπὸ κήρυκος ἐποιοῦντο,
κρατῆράς τε κεράσαντες παρ' ἅπαν τὸ στράτευμα καὶ ἐκπώ-
μασι χρυσοῖς τε καὶ ἀργυροῖς οἵ τε ἐπιβάται καὶ οἱ ἄρχοντες
[6.32.2]   σπένδοντες. ξυνεπηύχοντο δὲ καὶ ὁ ἄλλος ὅμιλος ὁ ἐκ τῆς
γῆς τῶν τε πολιτῶν καὶ εἴ τις ἄλλος εὔνους παρῆν σφίσιν.
παιανίσαντες δὲ καὶ τελεώσαντες τὰς σπονδὰς ἀνήγοντο,
καὶ ἐπὶ κέρως τὸ πρῶτον ἐκπλεύσαντες ἅμιλλαν ἤδη μέχρι
Αἰγίνης ἐποιοῦντο. καὶ οἱ μὲν ἐς τὴν Κέρκυραν, ἔνθαπερ
καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα τῶν ξυμμάχων ξυνελέγετο, ἠπείγοντο
ἀφικέσθαι.
[6.32.3]      Ἐς δὲ τὰς Συρακούσας ἠγγέλλετο μὲν πολλαχόθεν τὰ
περὶ τοῦ ἐπίπλου, οὐ μέντοι ἐπιστεύετο ἐπὶ πολὺν χρόνον
οὐδέν, ἀλλὰ καὶ γενομένης ἐκκλησίας ἐλέχθησαν τοιοίδε
λόγοι ἀπό τε ἄλλων, τῶν μὲν πιστευόντων τὰ περὶ τῆς
[6.32.3.5]   στρατείας τῆς τῶν Ἀθηναίων, τῶν δὲ τὰ ἐναντία λεγόντων,
καὶ Ἑρμοκράτης ὁ Ἕρμωνος παρελθὼν αὐτοῖς, ὡς σαφῶς
οἰόμενος εἰδέναι τὰ περὶ αὐτῶν, ἔλεγε καὶ παρῄνει τοιάδε.
[6.33.1]      ‘Ἄπιστα μὲν ἴσως, ὥσπερ καὶ ἄλλοι τινές, δόξω ὑμῖν
περὶ τοῦ ἐπίπλου τῆς ἀληθείας λέγειν, καὶ γιγνώσκω ὅτι οἱ
τὰ μὴ πιστὰ δοκοῦντα εἶναι ἢ λέγοντες ἢ ἀπαγγέλλοντες
οὐ μόνον οὐ πείθουσιν, ἀλλὰ καὶ ἄφρονες δοκοῦσιν εἶναι·
ὅμως δὲ οὐ καταφοβηθεὶς ἐπισχήσω κινδυνευούσης τῆς
πόλεως, πείθων γε ἐμαυτὸν σαφέστερόν τι ἑτέρου εἰδὼς
[6.33.2]   λέγειν. Ἀθηναῖοι γὰρ ἐφ' ὑμᾶς, ὃ πάνυ θαυμάζετε, πολλῇ
στρατιᾷ ὥρμηνται καὶ ναυτικῇ καὶ πεζῇ, πρόφασιν μὲν
Ἐγεσταίων ξυμμαχίᾳ καὶ Λεοντίνων κατοικίσει, τὸ δὲ ἀληθὲς
Σικελίας ἐπιθυμίᾳ, μάλιστα δὲ τῆς ἡμετέρας πόλεως, ἡγού-
[6.33.3]   μενοι, εἰ ταύτην σχοῖεν, ῥᾳδίως καὶ τἆλλα ἕξειν. ὡς οὖν ἐν
τάχει παρεσομένων, ὁρᾶτε ἀπὸ τῶν ὑπαρχόντων ὅτῳ τρόπῳ
κάλλιστα ἀμυνεῖσθε αὐτούς, καὶ μήτε καταφρονήσαντες
ἄφαρκτοι ληφθήσεσθε μήτε ἀπιστήσαντες τοῦ ξύμπαντος
[6.33.4]   ἀμελήσετε. εἰ δέ τῳ καὶ πιστά, τὴν τόλμαν αὐτῶν καὶ
δύναμιν μὴ ἐκπλαγῇ. οὔτε γὰρ βλάπτειν ἡμᾶς πλείω οἷοί
τ' ἔσονται ἢ πάσχειν, οὔθ' ὅτι μεγάλῳ στόλῳ ἐπέρχονται,
ἀνωφελεῖς, ἀλλὰ πρός τε τοὺς ἄλλους Σικελιώτας πολὺ
ἄμεινον (μᾶλλον γὰρ ἐθελήσουσιν ἐκπλαγέντες ἡμῖν ξυμ-
μαχεῖν), καὶ ἢν ἄρα ἢ κατεργασώμεθα αὐτοὺς ἢ ἀπράκτους
ὧν ἐφίενται ἀπώσωμεν (οὐ γὰρ δὴ μὴ τύχωσί γε ὧν προσδέ-
χονται φοβοῦμαι), κάλλιστον δὴ ἔργον ἡμῖν ξυμβήσεται, καὶ
[6.33.5]   οὐκ ἀνέλπιστον ἔμοιγε. ὀλίγοι γὰρ δὴ στόλοι μεγάλοι ἢ
Ἑλλήνων ἢ βαρβάρων πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἀπάραντες
κατώρθωσαν. οὔτε γὰρ πλείους τῶν ἐνοικούντων καὶ ἀστυ-
γειτόνων ἔρχονται (πάντα γὰρ ὑπὸ δέους ξυνίσταται), ἤν τε
δι' ἀπορίαν τῶν ἐπιτηδείων ἐν ἀλλοτρίᾳ γῇ σφαλῶσι, τοῖς
ἐπιβουλευθεῖσιν ὄνομα, κἂν περὶ σφίσιν αὐτοῖς τὰ πλείω
[6.33.6]   πταίσωσιν, ὅμως καταλείπουσιν. ὅπερ καὶ Ἀθηναῖοι αὐτοὶ
οὗτοι, τοῦ Μήδου παρὰ λόγον πολλὰ σφαλέντος, ἐπὶ τῷ
ὀνόματι ὡς ἐπ' Ἀθήνας ᾔει ηὐξήθησαν, καὶ ἡμῖν οὐκ ἀνέλ-
πιστον τὸ τοιοῦτο ξυμβῆναι.
[6.34.1]      ’Θαρσοῦντες οὖν τά τε αὐτοῦ παρασκευαζώμεθα καὶ ἐς τοὺς
Σικελοὺς πέμποντες τοὺς μὲν μᾶλλον βεβαιωσώμεθα, τοῖς
δὲ φιλίαν καὶ ξυμμαχίαν πειρώμεθα ποιεῖσθαι, ἔς τε τὴν
ἄλλην Σικελίαν πέμπωμεν πρέσβεις δηλοῦντες ὡς κοινὸς ὁ
κίνδυνος, καὶ ἐς τὴν Ἰταλίαν, ὅπως ἢ ξυμμαχίαν ποιώμεθα
[6.34.2]   ἡμῖν ἢ μὴ δέχωνται Ἀθηναίους. δοκεῖ δέ μοι καὶ ἐς Καρ-
χηδόνα ἄμεινον εἶναι πέμψαι· οὐ γὰρ ἀνέλπιστον αὐτοῖς,
ἀλλ' αἰεὶ διὰ φόβου εἰσὶ μή ποτε Ἀθηναῖοι αὐτοῖς ἐπὶ τὴν
πόλιν ἔλθωσιν, ὥστε τάχ' ἂν ἴσως νομίσαντες, εἰ τάδε
προήσονται, κἂν σφεῖς ἐν πόνῳ εἶναι, ἐθελήσειαν ἡμῖν ἤτοι
κρύφα γε ἢ φανερῶς ἢ ἐξ ἑνός γέ του τρόπου ἀμῦναι.
δυνατοὶ δὲ εἰσὶ μάλιστα τῶν νῦν, βουληθέντες· χρυσὸν γὰρ
καὶ ἄργυρον πλεῖστον κέκτηνται, ὅθεν ὅ τε πόλεμος καὶ
[6.34.3]   τἆλλα εὐπορεῖ. πέμπωμεν δὲ καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα καὶ ἐς
Κόρινθον δεόμενοι δεῦρο κατὰ τάχος βοηθεῖν καὶ τὸν ἐκεῖ
[6.34.4]   πόλεμον κινεῖν. ὃ δὲ μάλιστα ἐγώ τε νομίζω ἐπίκαιρον
ὑμεῖς τε διὰ τὸ ξύνηθες ἥσυχον ἥκιστ' ἂν ὀξέως πείθοισθε,
ὅμως εἰρήσεται. Σικελιῶται γὰρ εἰ ἐθέλοιμεν ξύμπαντες,
εἰ δὲ μή, ὅτι πλεῖστοι μεθ' ἡμῶν, καθελκύσαντες ἅπαν τὸ
ὑπάρχον ναυτικὸν μετὰ δυοῖν μηνοῖν τροφῆς ἀπαντῆσαι
Ἀθηναίοις ἐς Τάραντα καὶ ἄκραν Ἰαπυγίαν, καὶ δῆλον ποιῆσαι
αὐτοῖς ὅτι οὐ περὶ τῆς Σικελίας πρότερον ἔσται ὁ ἀγὼν ἢ
τοῦ ἐκείνους περαιωθῆναι τὸν Ἰόνιον, μάλιστ' ἂν αὐτοὺς
ἐκπλήξαιμεν καὶ ἐς λογισμὸν καταστήσαιμεν ὅτι ὁρμώμεθα
μὲν ἐκ φιλίας χώρας φύλακες (ὑποδέχεται γὰρ ἡμᾶς Τάρας),
τὸ δὲ πέλαγος αὐτοῖς πολὺ περαιοῦσθαι μετὰ πάσης τῆς
παρασκευῆς, χαλεπὸν δὲ διὰ πλοῦ μῆκος ἐν τάξει μεῖναι,
καὶ ἡμῖν ἂν εὐεπίθετος εἴη, βραδεῖά τε καὶ κατ' ὀλίγον
[6.34.5]   προσπίπτουσα. εἰ δ' αὖ τῷ ταχυναυτοῦντι ἁθροωτέρῳ
κουφίσαντες προσβάλοιεν, εἰ μὲν κώπαις χρήσαιντο, ἐπι-
θοίμεθ' ἂν κεκμηκόσιν, εἰ δὲ μὴ δοκοίη, ἔστι καὶ ὑποχωρῆσαι
ἡμῖν ἐς Τάραντα· οἱ δὲ μετ' ὀλίγων ἐφοδίων ὡς ἐπὶ ναυμαχίᾳ
περαιωθέντες ἀποροῖεν ἂν κατὰ χωρία ἐρῆμα, καὶ ἢ μένοντες
πολιορκοῖντο ἂν ἢ πειρώμενοι παραπλεῖν τήν τε ἄλλην παρα-
σκευὴν ἀπολείποιεν ἂν καὶ τὰ τῶν πόλεων οὐκ ἂν βέβαια
[6.34.6]   ἔχοντες, εἰ ὑποδέξοιντο, ἀθυμοῖεν. ὥστ' ἔγωγε τούτῳ τῷ
λογισμῷ ἡγοῦμαι ἀποκλῃομένους αὐτοὺς οὐδ' ἂν ἀπᾶραι ἀπὸ
Κερκύρας, ἀλλ' ἢ διαβουλευσαμένους καὶ κατασκοπαῖς χρω-
μένους, ὁπόσοι τ' ἐσμὲν καὶ ἐν ᾧ χωρίῳ, ἐξωσθῆναι ἂν τῇ
ὥρᾳ ἐς χειμῶνα, ἢ καταπλαγέντας τῷ ἀδοκήτῳ καταλῦσαι
ἂν τὸν πλοῦν, ἄλλως τε καὶ τοῦ ἐμπειροτάτου τῶν στρατηγῶν,
ὡς ἐγὼ ἀκούω, ἄκοντος ἡγουμένου καὶ ἀσμένου ἂν πρόφασιν
[6.34.7]   λαβόντος, εἴ τι ἀξιόχρεων ἀφ' ἡμῶν ὀφθείη. ἀγγελλοίμεθα
δ' ἂν εὖ οἶδ' ὅτι ἐπὶ τὸ πλέον· τῶν δ' ἀνθρώπων πρὸς τὰ
λεγόμενα καὶ αἱ γνῶμαι ἵστανται, καὶ τοὺς προεπιχειροῦντας
ἢ τοῖς γε ἐπιχειροῦσι προδηλοῦντας ὅτι ἀμυνοῦνται μᾶλλον
[6.34.8]   πεφόβηνται, ἰσοκινδύνους ἡγούμενοι. ὅπερ ἂν νῦν Ἀθηναῖοι
πάθοιεν. ἐπέρχονται γὰρ ἡμῖν ὡς οὐκ ἀμυνουμένοις, δικαίως
κατεγνωκότες ὅτι αὐτοὺς οὐ μετὰ Λακεδαιμονίων ἐφθείρομεν·
εἰ δ' ἴδοιεν παρὰ γνώμην τολμήσαντας, τῷ ἀδοκήτῳ μᾶλλον
ἂν καταπλαγεῖεν ἢ τῇ ἀπὸ τοῦ ἀληθοῦς δυνάμει.
[6.34.9]      ‘Πείθεσθε οὖν μάλιστα μὲν ταῦτα τολμήσαντες, εἰ δὲ μή,
ὅτι τάχιστα τἆλλα ἐς τὸν πόλεμον ἑτοιμάζειν, καὶ παρα-
στῆναι παντὶ τὸ μὲν καταφρονεῖν τοὺς ἐπιόντας ἐν τῶν
ἔργων τῇ ἀλκῇ δείκνυσθαι, τὸ δ' ἤδη τὰς μετὰ φόβου παρα-
σκευὰς ἀσφαλεστάτας νομίσαντας ὡς ἐπὶ κινδύνου πράσσειν
χρησιμώτατον ἂν ξυμβῆναι. οἱ δὲ ἄνδρες καὶ ἐπέρχονται
καὶ ἐν πλῷ εὖ οἶδ' ὅτι ἤδη εἰσὶ καὶ ὅσον οὔπω πάρεισιν.’
[6.35.1]      Καὶ ὁ μὲν Ἑρμοκράτης τοσαῦτα εἶπεν· τῶν δὲ Συρακοσίων
ὁ δῆμος ἐν πολλῇ πρὸς ἀλλήλους ἔριδι ἦσαν, οἱ μὲν ὡς
οὐδενὶ ἂν τρόπῳ ἔλθοιεν οἱ Ἀθηναῖοι οὐδ' ἀληθῆ ἐστὶν ἃ
λέγει, τοῖς δέ, εἰ καὶ ἔλθοιεν, τί ἂν δράσειαν αὐτοὺς ὅτι οὐκ
ἂν μεῖζον ἀντιπάθοιεν. ἄλλοι δὲ καὶ πάνυ καταφρονοῦντες
ἐς γέλωτα ἔτρεπον τὸ πρᾶγμα. ὀλίγον δ' ἦν τὸ πιστεῦον
[6.35.2]   τῷ Ἑρμοκράτει καὶ φοβούμενον τὸ μέλλον. παρελθὼν δ'
αὐτοῖς Ἀθηναγόρας, ὃς δήμου τε προστάτης ἦν καὶ ἐν τῷ
παρόντι πιθανώτατος τοῖς πολλοῖς, ἔλεγε τοιάδε.
[6.36.1]      ‘Τοὺς μὲν Ἀθηναίους ὅστις μὴ βούλεται οὕτω κακῶς
φρονῆσαι καὶ ὑποχειρίους ἡμῖν γενέσθαι ἐνθάδε ἐλθόντας, ἢ
δειλός ἐστιν ἢ τῇ πόλει οὐκ εὔνους· τοὺς δὲ ἀγγέλλοντας
τὰ τοιαῦτα καὶ περιφόβους ὑμᾶς ποιοῦντας τῆς μὲν τόλμης
οὐ θαυμάζω, τῆς δὲ ἀξυνεσίας, εἰ μὴ οἴονται ἔνδηλοι εἶναι.
[6.36.2]   οἱ γὰρ δεδιότες ἰδίᾳ τι βούλονται τὴν πόλιν ἐς ἔκπληξιν
καθιστάναι, ὅπως τῷ κοινῷ φόβῳ τὸν σφέτερον ἐπηλυγά-
ζωνται. καὶ νῦν αὗται αἱ ἀγγελίαι τοῦτο δύνανται· οὐκ
ἀπὸ ταὐτομάτου, ἐκ δὲ ἀνδρῶν οἵπερ αἰεὶ τάδε κινοῦσι ξύγ-
[6.36.3]   κεινται. ὑμεῖς δὲ ἢν εὖ βουλεύησθε, οὐκ ἐξ ὧν οὗτοι
ἀγγέλλουσι σκοποῦντες λογιεῖσθε τὰ εἰκότα, ἀλλ' ἐξ ὧν ἂν
ἄνθρωποι δεινοὶ καὶ πολλῶν ἔμπειροι, ὥσπερ ἐγὼ Ἀθηναίους
[6.36.4]   ἀξιῶ, δράσειαν. οὐ γὰρ αὐτοὺς εἰκὸς Πελοποννησίους τε
ὑπολιπόντας καὶ τὸν ἐκεῖ πόλεμον μήπω βεβαίως καταλελυ-
μένους ἐπ' ἄλλον πόλεμον οὐκ ἐλάσσω ἑκόντας ἐλθεῖν, ἐπεὶ
ἔγωγε ἀγαπᾶν οἴομαι αὐτοὺς ὅτι οὐχ ἡμεῖς ἐπ' ἐκείνους
[6.37.1]   ἐρχόμεθα, πόλεις τοσαῦται καὶ οὕτω μεγάλαι. εἰ δὲ δή,
[6.37.1.2]   ὥσπερ λέγονται, ἔλθοιεν, ἱκανωτέραν ἡγοῦμαι Σικελίαν
Πελοποννήσου διαπολεμῆσαι ὅσῳ κατὰ πάντα ἄμεινον ἐξ-
ήρτυται, τὴν δὲ ἡμετέραν πόλιν αὐτὴν τῆς νῦν στρατιᾶς, ὥς
φασιν, ἐπιούσης, καὶ εἰ δὶς τοσαύτη ἔλθοι, πολὺ κρείσσω
εἶναι, οἷς γ' ἐπίσταμαι οὔθ' ἵππους ἀκολουθήσοντας, οὐδ'
αὐτόθεν πορισθησομένους εἰ μὴ ὀλίγους τινὰς παρ' Ἐγε-
σταίων, οὔθ' ὁπλίτας ἰσοπλήθεις τοῖς ἡμετέροις ἐπὶ νεῶν γε
ἐλθόντας (μέγα γὰρ τὸ καὶ αὐταῖς ταῖς ναυσὶ κούφαις τοσοῦ-
τον πλοῦν δεῦρο κομισθῆναι), τήν τε ἄλλην παρασκευὴν
ὅσην δεῖ ἐπὶ πόλιν τοσήνδε πορισθῆναι, οὐκ ὀλίγην οὖσαν.
[6.37.2]   ὥστε, παρὰ τοσοῦτον γιγνώσκω, μόλις ἄν μοι δοκοῦσιν, εἰ
πόλιν ἑτέραν τοσαύτην ὅσαι Συράκουσαί εἰσιν ἔλθοιεν ἔχον-
τες καὶ ὅμορον οἰκίσαντες τὸν πόλεμον ποιοῖντο, οὐκ ἂν
παντάπασι διαφθαρῆναι, ἦ πού γε δὴ ἐν πάσῃ πολεμίᾳ
Σικελίᾳ (ξυστήσεται γάρ) στρατοπέδῳ τε ἐκ νεῶν ἱδρυθέντι
καὶ ἐκ σκηνιδίων καὶ ἀναγκαίας παρασκευῆς οὐκ ἐπὶ πολὺ
ὑπὸ τῶν ἡμετέρων ἱππέων ἐξιόντες. τό τε ξύμπαν οὐδ' ἂν
κρατῆσαι αὐτοὺς τῆς γῆς ἡγοῦμαι· τοσούτῳ τὴν ἡμετέραν
παρασκευὴν κρείσσω νομίζω.
[6.38.1]      ’Ἀλλὰ ταῦτα, ὥσπερ ἐγὼ λέγω, οἵ τε Ἀθηναῖοι γιγνώ-
σκοντες τὰ σφέτερα αὐτῶν εὖ οἶδ' ὅτι σῴζουσι, καὶ ἐνθένδε
[6.38.2]   ἄνδρες οὔτε ὄντα οὔτε ἂν γενόμενα λογοποιοῦσιν, οὓς ἐγὼ
οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλ' αἰεὶ ἐπίσταμαι ἤτοι λόγοις γε τοιοῖσδε
καὶ ἔτι τούτων κακουργοτέροις ἢ ἔργοις βουλομένους κατα-
πλήξαντας τὸ ὑμέτερον πλῆθος αὐτοὺς τῆς πόλεως ἄρχειν.
καὶ δέδοικα μέντοι μήποτε πολλὰ πειρῶντες καὶ κατορθώσω-
σιν· ἡμεῖς δὲ κακοί, πρὶν ἐν τῷ παθεῖν ὦμεν, προφυλάξα-
[6.38.3]   σθαί τε καὶ αἰσθόμενοι ἐπεξελθεῖν. τοιγάρτοι δι' αὐτὰ ἡ
πόλις ἡμῶν ὀλιγάκις μὲν ἡσυχάζει, στάσεις δὲ πολλὰς καὶ
ἀγῶνας οὐ πρὸς τοὺς πολεμίους πλέονας ἢ πρὸς αὑτὴν
ἀναιρεῖται, τυραννίδας δὲ ἔστιν ὅτε καὶ δυναστείας ἀδίκους.
[6.38.4]   ὧν ἐγὼ πειράσομαι, ἤν γε ὑμεῖς ἐθέλητε ἕπεσθαι, μήποτε
ἐφ' ἡμῶν τι περιιδεῖν γενέσθαι, ὑμᾶς μὲν τοὺς πολλοὺς
πείθων, τοὺς δὲ τὰ τοιαῦτα μηχανωμένους κολάζων, μὴ
μόνον αὐτοφώρους (χαλεπὸν γὰρ ἐπιτυγχάνειν), ἀλλὰ καὶ ὧν
βούλονται μέν, δύνανται δ' οὔ (τὸν γὰρ ἐχθρὸν οὐχ ὧν δρᾷ
μόνον, ἀλλὰ καὶ τῆς διανοίας προαμύνεσθαι χρή, εἴπερ καὶ
μὴ προφυλαξάμενός τις προπείσεται), τοὺς δ' αὖ ὀλίγους τὰ
μὲν ἐλέγχων, τὰ δὲ φυλάσσων, τὰ δὲ καὶ διδάσκων· μάλιστα
[6.38.5]   γὰρ δοκῶ ἄν μοι οὕτως ἀποτρέπειν τῆς κακουργίας. καὶ
δῆτα, ὃ πολλάκις ἐσκεψάμην, τί καὶ βούλεσθε, ὦ νεώτεροι;
πότερον ἄρχειν ἤδη; ἀλλ' οὐκ ἔννομον· ὁ δὲ νόμος ἐκ τοῦ
μὴ δύνασθαι ὑμᾶς μᾶλλον ἢ δυναμένους ἐτέθη ἀτιμάζειν.
ἀλλὰ δὴ μὴ μετὰ πολλῶν ἰσονομεῖσθαι; καὶ πῶς δίκαιον
[6.39.1]   τοὺς αὐτοὺς μὴ τῶν αὐτῶν ἀξιοῦσθαι; φήσει τις δημοκρατίαν
οὔτε ξυνετὸν οὔτ' ἴσον εἶναι, τοὺς δ' ἔχοντας τὰ χρήματα
καὶ ἄρχειν ἄριστα βελτίστους. ἐγὼ δέ φημι πρῶτα μὲν
δῆμον ξύμπαν ὠνομάσθαι, ὀλιγαρχίαν δὲ μέρος, ἔπειτα φύ-
λακας μὲν ἀρίστους εἶναι χρημάτων τοὺς πλουσίους, βου-
λεῦσαι δ' ἂν βέλτιστα τοὺς ξυνετούς, κρῖναι δ' ἂν ἀκούσαντας
ἄριστα τοὺς πολλούς, καὶ ταῦτα ὁμοίως καὶ κατὰ μέρη καὶ
[6.39.2]   ξύμπαντα ἐν δημοκρατίᾳ ἰσομοιρεῖν. ὀλιγαρχία δὲ τῶν μὲν
κινδύνων τοῖς πολλοῖς μεταδίδωσι, τῶν δ' ὠφελίμων οὐ
πλεονεκτεῖ μόνον, ἀλλὰ καὶ ξύμπαντ' ἀφελομένη ἔχει· ἃ
ὑμῶν οἵ τε δυνάμενοι καὶ οἱ νέοι προθυμοῦνται, ἀδύνατα ἐν
μεγάλῃ πόλει κατασχεῖν.
   ‘Ἀλλ' ἔτι καὶ νῦν, ὦ πάντων ἀξυνετώτατοι, εἰ μὴ μαν-
θάνετε κακὰ σπεύδοντες, ἢ ἀμαθέστατοί ἐστε ὧν ἐγὼ οἶδα
[6.40.1]   Ἑλλήνων, ἢ ἀδικώτατοι, εἰ εἰδότες τολμᾶτε. ἀλλ' ἤτοι
μαθόντες γε ἢ μεταγνόντες τὸ τῆς πόλεως ξύμπασι κοινὸν
αὔξετε, ἡγησάμενοι τοῦτο μὲν ἂν καὶ ἴσον καὶ πλέον οἱ ἀγαθοὶ
ὑμῶν [ἤπερ τὸ τῆς πόλεως πλῆθος] μετασχεῖν, εἰ δ' ἄλλα
βουλήσεσθε, καὶ τοῦ παντὸς κινδυνεῦσαι στερηθῆναι· καὶ
τῶν τοιῶνδε ἀγγελιῶν ὡς πρὸς αἰσθανομένους καὶ μὴ ἐπι-
[6.40.2]   τρέψοντας ἀπαλλάγητε. ἡ γὰρ πόλις ἥδε, καὶ εἰ ἔρχονται
Ἀθηναῖοι, ἀμυνεῖται αὐτοὺς ἀξίως αὑτῆς, καὶ στρατηγοί
εἰσιν ἡμῖν οἳ σκέψονται αὐτά· καὶ εἰ μή τι αὐτῶν ἀληθές
ἐστιν, ὥσπερ οὐκ οἴομαι, οὐ πρὸς τὰς ὑμετέρας ἀγγελίας
καταπλαγεῖσα καὶ ἑλομένη ὑμᾶς ἄρχοντας αὐθαίρετον δου-
λείαν ἐπιβαλεῖται, αὐτὴ δ' ἐφ' αὑτῆς σκοποῦσα τούς τε
λόγους ἀφ' ὑμῶν ὡς ἔργα δυναμένους κρινεῖ καὶ τὴν ὑπάρ-
χουσαν ἐλευθερίαν οὐχὶ ἐκ τοῦ ἀκούειν ἀφαιρεθήσεται, ἐκ δὲ
τοῦ ἔργῳ φυλασσομένη μὴ ἐπιτρέπειν πειράσεται σῴζειν.’
[6.41.1]      Τοιαῦτα δὲ Ἀθηναγόρας εἶπεν. τῶν δὲ στρατηγῶν εἷς
ἀναστὰς ἄλλον μὲν οὐδένα ἔτι εἴασε παρελθεῖν, αὐτὸς δὲ
[6.41.2]   πρὸς τὰ παρόντα ἔλεξε τοιάδε. ‘διαβολὰς μὲν οὐ σῶφρον
οὔτε λέγειν τινὰς ἐς ἀλλήλους οὔτε τοὺς ἀκούοντας ἀποδέ-
χεσθαι, πρὸς δὲ τὰ ἐσαγγελλόμενα μᾶλλον ὁρᾶν, ὅπως εἷς
τε ἕκαστος καὶ ἡ ξύμπασα πόλις καλῶς τοὺς ἐπιόντας παρα-
[6.41.3]   σκευασόμεθα ἀμύνεσθαι. καὶ ἢν ἄρα μηδὲν δεήσῃ, οὐδεμία
βλάβη τοῦ τε τὸ κοινὸν κοσμηθῆναι καὶ ἵπποις καὶ ὅπλοις
[6.41.4]   καὶ τοῖς ἄλλοις οἷς ὁ πόλεμος ἀγάλλεται (τὴν δ' ἐπιμέλειαν
καὶ ἐξέτασιν αὐτῶν ἡμεῖς ἕξομεν), καὶ τῶν πρὸς τὰς πόλεις
διαπομπῶν ἅμα ἔς τε κατασκοπὴν καὶ ἤν τι ἄλλο φαίνηται
ἐπιτήδειον. τὰ δὲ καὶ ἐπιμεμελήμεθα ἤδη, καὶ ὅτι ἂν αἰ-
σθώμεθα ἐς ὑμᾶς οἴσομεν.’ καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι τοσαῦτα
εἰπόντος τοῦ στρατηγοῦ διελύθησαν ἐκ τοῦ ξυλλόγου.
[6.42.1]      Οἱ δ' Ἀθηναῖοι ἤδη ἐν τῇ Κερκύρᾳ αὐτοί τε καὶ οἱ ξύμ-
μαχοι ἅπαντες ἦσαν. καὶ πρῶτον μὲν ἐπεξέτασιν τοῦ
στρατεύματος καὶ ξύνταξιν, ὥσπερ ἔμελλον ὁρμιεῖσθαί τε
καὶ στρατοπεδεύεσθαι, οἱ στρατηγοὶ ἐποιήσαντο, καὶ τρία
μέρη νείμαντες ἓν ἑκάστῳ ἐκλήρωσαν, ἵνα μήτε ἅμα πλέ-
οντες ἀπορῶσιν ὕδατος καὶ λιμένων καὶ τῶν ἐπιτηδείων ἐν
ταῖς καταγωγαῖς, πρός τε τἆλλα εὐκοσμότεροι καὶ ῥᾴους
[6.42.2]   ἄρχειν ὦσι, κατὰ τέλη στρατηγῷ προστεταγμένοι· ἔπειτα δὲ
προύπεμψαν καὶ ἐς τὴν Ἰταλίαν καὶ Σικελίαν τρεῖς ναῦς
εἰσομένας αἵτινες σφᾶς τῶν πόλεων δέξονται. καὶ εἴρητο
[6.43.1]   αὐταῖς προαπαντᾶν, ὅπως ἐπιστάμενοι καταπλέωσιν. μετὰ
δὲ ταῦτα τοσῇδε ἤδη τῇ παρασκευῇ Ἀθηναῖοι ἄραντες ἐκ
τῆς Κερκύρας ἐς τὴν Σικελίαν ἐπεραιοῦντο, τριήρεσι μὲν
ταῖς πάσαις τέσσαρσι καὶ τριάκοντα καὶ ἑκατόν, καὶ δυοῖν
Ῥοδίοιν πεντηκοντόροιν (τούτων Ἀττικαὶ μὲν ἦσαν ἑκατόν,
ὧν αἱ μὲν ἑξήκοντα ταχεῖαι, αἱ δ' ἄλλαι στρατιώτιδες, τὸ δὲ
ἄλλο ναυτικὸν Χίων καὶ τῶν ἄλλων ξυμμάχων), ὁπλίταις δὲ
τοῖς ξύμπασιν ἑκατὸν καὶ πεντακισχιλίοις (καὶ τούτων Ἀθη-
ναίων μὲν αὐτῶν ἦσαν πεντακόσιοι μὲν καὶ χίλιοι ἐκ κατα-
λόγου, ἑπτακόσιοι δὲ θῆτες ἐπιβάται τῶν νεῶν, ξύμμαχοι δὲ
οἱ ἄλλοι ξυνεστράτευον, οἱ μὲν τῶν ὑπηκόων, οἱ δ' Ἀργείων
πεντακόσιοι καὶ Μαντινέων καὶ μισθοφόρων πεντήκοντα καὶ
διακόσιοι), τοξόταις δὲ τοῖς πᾶσιν ὀγδοήκοντα καὶ τετρακο-
σίοις (καὶ τούτων Κρῆτες οἱ ὀγδοήκοντα ἦσαν) καὶ σφενδονή-
ταις Ῥοδίων ἑπτακοσίοις, καὶ Μεγαρεῦσι ψιλοῖς φυγάσιν
εἴκοσι καὶ ἑκατόν, καὶ ἱππαγωγῷ μιᾷ τριάκοντα ἀγούσῃ
ἱππέας.
[6.44.1]      Τοσαύτη ἡ πρώτη παρασκευὴ πρὸς τὸν πόλεμον διέπλει.
τούτοις δὲ τὰ ἐπιτήδεια ἄγουσαι ὁλκάδες μὲν τριάκοντα σιτα-
γωγοί, καὶ τοὺς σιτοποιοὺς ἔχουσαι καὶ λιθολόγους καὶ
τέκτονας καὶ ὅσα ἐς τειχισμὸν ἐργαλεῖα, πλοῖα δὲ ἑκατόν,
ἃ ἐξ ἀνάγκης μετὰ τῶν ὁλκάδων ξυνέπλει· πολλὰ δὲ καὶ
ἄλλα πλοῖα καὶ ὁλκάδες ἑκούσιοι ξυνηκολούθουν τῇ στρατιᾷ
ἐμπορίας ἕνεκα· ἃ τότε πάντα ἐκ τῆς Κερκύρας ξυνδιέβαλλε
[6.44.2]   τὸν Ἰόνιον κόλπον. καὶ προσβαλοῦσα ἡ πᾶσα παρασκευὴ
πρός τε ἄκραν Ἰαπυγίαν καὶ πρὸς Τάραντα καὶ ὡς ἕκαστοι
ηὐπόρησαν, παρεκομίζοντο τὴν Ἰταλίαν, τῶν μὲν πόλεων οὐ
δεχομένων αὐτοὺς ἀγορᾷ οὐδὲ ἄστει, ὕδατι δὲ καὶ ὅρμῳ,
Τάραντος δὲ καὶ Λοκρῶν οὐδὲ τούτοις, ἕως ἀφίκοντο ἐς
[6.44.3]   Ῥήγιον τῆς Ἰταλίας ἀκρωτήριον. καὶ ἐνταῦθα ἤδη ἡθροί-
ζοντο, καὶ ἔξω τῆς πόλεως, ὡς αὐτοὺς ἔσω οὐκ ἐδέχοντο,
στρατόπεδόν τε κατεσκευάσαντο ἐν τῷ τῆς Ἀρτέμιδος ἱερῷ,
οὗ αὐτοῖς καὶ ἀγορὰν παρεῖχον, καὶ τὰς ναῦς ἀνελκύσαντες
ἡσύχασαν. καὶ πρός [τε] τοὺς Ῥηγίνους λόγους ἐποιήσαντο,
ἀξιοῦντες Χαλκιδέας ὄντας Χαλκιδεῦσιν οὖσι Λεοντίνοις
βοηθεῖν· οἱ δὲ οὐδὲ μεθ' ἑτέρων ἔφασαν ἔσεσθαι, ἀλλ' ὅτι
[6.44.4]   ἂν καὶ τοῖς ἄλλοις Ἰταλιώταις ξυνδοκῇ, τοῦτο ποιήσειν. οἱ
δὲ πρὸς τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ πράγματα ἐσκόπουν ὅτῳ τρόπῳ
ἄριστα προσοίσονται· καὶ τὰς πρόπλους ναῦς ἐκ τῆς Ἐγέστης
ἅμα προσέμενον, βουλόμενοι εἰδέναι περὶ τῶν χρημάτων εἰ
ἔστιν ἃ ἔλεγον ἐν ταῖς Ἀθήναις οἱ ἄγγελοι.
[6.45.1]      Τοῖς δὲ Συρακοσίοις ἐν τούτῳ πολλαχόθεν τε ἤδη καὶ ἀπὸ
τῶν κατασκόπων σαφῆ ἠγγέλλετο ὅτι ἐν Ῥηγίῳ αἱ νῆές εἰσι,
καὶ ὡς ἐπὶ τούτοις παρεσκευάζοντο πάσῃ τῇ γνώμῃ καὶ
οὐκέτι ἠπίστουν. καὶ ἔς τε τοὺς Σικελοὺς περιέπεμπον,
ἔνθα μὲν φύλακας, πρὸς δὲ τοὺς πρέσβεις, καὶ ἐς τὰ περι-
πόλια τὰ ἐν τῇ χώρᾳ φρουρὰς ἐσεκόμιζον, τά τε ἐν τῇ
πόλει ὅπλων ἐξετάσει καὶ ἵππων ἐσκόπουν εἰ ἐντελῆ ἐστί,
καὶ τἆλλα ὡς ἐπὶ ταχεῖ πολέμῳ καὶ ὅσον οὐ παρόντι
καθίσταντο.
[6.46.1]      Αἱ δ' ἐκ τῆς Ἐγέστης τρεῖς νῆες αἱ πρόπλοι παραγίγνονται
τοῖς Ἀθηναίοις ἐς τὸ Ῥήγιον, ἀγγέλλουσαι ὅτι τἆλλα μὲν
οὐκ ἔστι χρήματα ἃ ὑπέσχοντο, τριάκοντα δὲ τάλαντα μόνα
[6.46.2]   φαίνεται. καὶ οἱ στρατηγοὶ εὐθὺς ἐν ἀθυμίᾳ ἦσαν, ὅτι
αὐτοῖς τοῦτό τε πρῶτον ἀντεκεκρούκει καὶ οἱ Ῥηγῖνοι οὐκ
ἐθελήσαντες ξυστρατεύειν, οὓς πρῶτον ἤρξαντο πείθειν καὶ
εἰκὸς ἦν μάλιστα, Λεοντίνων τε ξυγγενεῖς ὄντας καὶ σφίσιν
αἰεὶ ἐπιτηδείους. καὶ τῷ μὲν Νικίᾳ προσδεχομένῳ ἦν τὰ
[6.46.3]   παρὰ τῶν Ἐγεσταίων, τοῖν δὲ ἑτέροιν καὶ ἀλογώτερα. οἱ
δὲ Ἐγεσταῖοι τοιόνδε τι ἐξετεχνήσαντο τότε ὅτε οἱ πρῶτοι
πρέσβεις τῶν Ἀθηναίων ἦλθον αὐτοῖς ἐς τὴν κατασκοπὴν
τῶν χρημάτων. ἔς τε τὸ ἐν Ἔρυκι ἱερὸν τῆς Ἀφροδίτης
ἀγαγόντες αὐτοὺς ἐπέδειξαν τὰ ἀναθήματα, φιάλας τε καὶ
οἰνοχόας καὶ θυμιατήρια καὶ ἄλλην κατασκευὴν οὐκ ὀλίγην,
ἃ ὄντα ἀργυρᾶ πολλῷ πλείω τὴν ὄψιν ἀπ' ὀλίγης δυνά-
μεως χρημάτων παρείχετο· καὶ ἰδίᾳ ξενίσεις ποιούμενοι τῶν
τριηριτῶν τά τε ἐξ αὐτῆς Ἐγέστης ἐκπώματα καὶ χρυσᾶ
καὶ ἀργυρᾶ ξυλλέξαντες καὶ τὰ ἐκ τῶν ἐγγὺς πόλεων καὶ
Φοινικικῶν καὶ Ἑλληνίδων αἰτησάμενοι ἐσέφερον ἐς τὰς
[6.46.4]   ἑστιάσεις ὡς οἰκεῖα ἕκαστοι. καὶ πάντων ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ
τοῖς αὐτοῖς χρωμένων καὶ πανταχοῦ πολλῶν φαινομένων
μεγάλην τὴν ἔκπληξιν τοῖς ἐκ τῶν τριήρων Ἀθηναίοις
παρεῖχε, καὶ ἀφικόμενοι ἐς τὰς Ἀθήνας διεθρόησαν ὡς
[6.46.5]   χρήματα πολλὰ ἴδοιεν. καὶ οἱ μὲν αὐτοί τε ἀπατηθέντες
καὶ τοὺς ἄλλους τότε πείσαντες, ἐπειδὴ διῆλθεν ὁ λόγος ὅτι
οὐκ εἴη ἐν τῇ Ἐγέστῃ τὰ χρήματα, πολλὴν τὴν αἰτίαν εἶχον
ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν· οἱ δὲ στρατηγοὶ πρὸς τὰ παρόντα
ἐβουλεύοντο.
[6.47.1]      Καὶ Νικίου μὲν ἦν γνώμη πλεῖν ἐπὶ Σελινοῦντα πάσῃ τῇ
στρατιᾷ, ἐφ' ὅπερ μάλιστα ἐπέμφθησαν, καὶ ἢν μὲν παρέ-
χωσι χρήματα παντὶ τῷ στρατεύματι Ἐγεσταῖοι, πρὸς ταῦτα
βουλεύεσθαι, εἰ δὲ μή, ταῖς ἑξήκοντα ναυσίν, ὅσασπερ ᾐτή-
σαντο, ἀξιοῦν διδόναι αὐτοὺς τροφήν, καὶ παραμείναντας
Σελινουντίους ἢ βίᾳ ἢ ξυμβάσει διαλλάξαι αὐτοῖς, καὶ οὕτω
παραπλεύσαντας τὰς ἄλλας πόλεις καὶ ἐπιδείξαντας μὲν τὴν
δύναμιν τῆς Ἀθηναίων πόλεως, δηλώσαντας δὲ τὴν ἐς τοὺς
φίλους καὶ ξυμμάχους προθυμίαν, ἀποπλεῖν οἴκαδε, ἢν μή τι
δι' ὀλίγου καὶ ἀπὸ τοῦ ἀδοκήτου ἢ Λεοντίνους οἷοί τε ὦσιν
ὠφελῆσαι ἢ τῶν ἄλλων τινὰ πόλεων προσαγαγέσθαι, καὶ τῇ
πόλει δαπανῶντας τὰ οἰκεῖα μὴ κινδυνεύειν.
[6.48.1]      Ἀλκιβιάδης δὲ οὐκ ἔφη χρῆναι τοσαύτῃ δυνάμει ἐκπλεύ-
σαντας αἰσχρῶς καὶ ἀπράκτους ἀπελθεῖν, ἀλλ' ἔς τε τὰς
πόλεις ἐπικηρυκεύεσθαι πλὴν Σελινοῦντος καὶ Συρακουσῶν
τὰς ἄλλας, καὶ πειρᾶσθαι καὶ τοὺς Σικελοὺς τοὺς μὲν ἀφ-
ιστάναι ἀπὸ τῶν Συρακοσίων, τοὺς δὲ φίλους ποιεῖσθαι, ἵνα
σῖτον καὶ στρατιὰν ἔχωσι, πρῶτον δὲ πείθειν Μεσσηνίους
(ἐν πόρῳ γὰρ μάλιστα καὶ προσβολῇ εἶναι αὐτοὺς τῆς
Σικελίας, καὶ λιμένα καὶ ἐφόρμησιν τῇ στρατιᾷ ἱκανωτάτην
ἔσεσθαι)· προσαγαγομένους δὲ τὰς πόλεις, εἰδότας μεθ' ὧν
τις πολεμήσει, οὕτως ἤδη Συρακούσαις καὶ Σελινοῦντι
ἐπιχειρεῖν, ἢν μὴ οἱ μὲν Ἐγεσταίοις ξυμβαίνωσιν, οἱ δὲ
Λεοντίνους ἐῶσι κατοικίζειν.
[6.49.1]      Λάμαχος δὲ ἄντικρυς ἔφη χρῆναι πλεῖν ἐπὶ Συρακούσας
καὶ πρὸς τῇ πόλει ὡς τάχιστα τὴν μάχην ποιεῖσθαι, ἕως ἔτι
[6.49.2]   ἀπαράσκευοί τε εἰσὶ καὶ μάλιστα ἐκπεπληγμένοι. τὸ γὰρ
πρῶτον πᾶν στράτευμα δεινότατον εἶναι· ἢν δὲ χρονίσῃ πρὶν
ἐς ὄψιν ἐλθεῖν, τῇ γνώμῃ ἀναθαρσοῦντας ἀνθρώπους καὶ τῇ
ὄψει καταφρονεῖν μᾶλλον. αἰφνίδιοι δὲ ἢν προσπέσωσιν,
ἕως ἔτι περιδεεῖς προσδέχονται, μάλιστ' ἂν σφεῖς περι-
γενέσθαι καὶ κατὰ πάντα ἂν αὐτοὺς ἐκφοβῆσαι, τῇ τε ὄψει
(πλεῖστοι γὰρ ἂν νῦν φανῆναι) καὶ τῇ προσδοκίᾳ ὧν πείσονται,
[6.49.3]   μάλιστα δ' ἂν τῷ αὐτίκα κινδύνῳ τῆς μάχης. εἰκὸς δὲ εἶναι
καὶ ἐν τοῖς ἀγροῖς πολλοὺς ἀποληφθῆναι ἔξω διὰ τὸ ἀπιστεῖν
σφᾶς μὴ ἥξειν, καὶ ἐσκομιζομένων αὐτῶν τὴν στρατιὰν οὐκ
ἀπορήσειν χρημάτων, ἢν πρὸς τῇ πόλει κρατοῦσα καθέζηται.
[6.49.4]   τούς τε ἄλλους Σικελιώτας οὕτως ἤδη μᾶλλον καὶ ἐκείνοις οὐ
ξυμμαχήσειν καὶ σφίσι προσιέναι καὶ οὐ διαμελλήσειν περι-
σκοποῦντας ὁπότεροι κρατήσουσιν. ναύσταθμον δὲ ἐπανα-
χωρήσαντας καὶ ἐφορμηθέντας Μέγαρα ἔφη χρῆναι ποιεῖσθαι,
ἃ ἦν ἐρῆμα, ἀπέχοντα Συρακουσῶν οὔτε πλοῦν πολὺν οὔτε
ὁδόν.
[6.50.1]      Λάμαχος μὲν ταῦτα εἰπὼν ὅμως προσέθετο καὶ αὐτὸς τῇ
Ἀλκιβιάδου γνώμῃ. μετὰ δὲ τοῦτο Ἀλκιβιάδης τῇ αὑτοῦ
νηὶ διαπλεύσας ἐς Μεσσήνην καὶ λόγους ποιησάμενος περὶ
ξυμμαχίας πρὸς αὐτούς, ὡς οὐκ ἔπειθεν, ἀλλ' ἀπεκρίναντο
πόλει μὲν ἂν οὐ δέξασθαι, ἀγορὰν δ' ἔξω παρέξειν, ἀπέπλει
[6.50.2]   ἐς τὸ Ῥήγιον. καὶ εὐθὺς ξυμπληρώσαντες ἑξήκοντα ναῦς ἐκ
πασῶν οἱ στρατηγοὶ καὶ τὰ ἐπιτήδεια λαβόντες παρέπλεον
ἐς Νάξον, τὴν ἄλλην στρατιὰν ἐν Ῥηγίῳ καταλιπόντες
[6.50.3]   καὶ ἕνα σφῶν αὐτῶν. Ναξίων δὲ δεξαμένων τῇ πόλει
παρέπλεον ἐς Κατάνην. καὶ ὡς αὐτοὺς οἱ Καταναῖοι οὐκ
ἐδέχοντο (ἐνῆσαν γὰρ αὐτόθι ἄνδρες τὰ Συρακοσίων βουλό-
[6.50.4]   μενοι), ἐκομίσθησαν ἐπὶ τὸν Τηρίαν ποταμόν, καὶ αὐλισάμενοι
τῇ ὑστεραίᾳ ἐπὶ Συρακούσας ἔπλεον ἐπὶ κέρως ἔχοντες τὰς
ἄλλας ναῦς· δέκα δὲ τῶν νεῶν προύπεμψαν ἐς τὸν μέγαν
λιμένα πλεῦσαί τε καὶ κατασκέψασθαι εἴ τι ναυτικόν ἐστι
καθειλκυσμένον, καὶ κηρῦξαι ἀπὸ τῶν νεῶν προσπλεύσαντας
ὅτι Ἀθηναῖοι ἥκουσι Λεοντίνους ἐς τὴν ἑαυτῶν κατοικιοῦντες
κατὰ ξυμμαχίαν καὶ ξυγγένειαν· τοὺς οὖν ὄντας ἐν Συρα-
κούσαις Λεοντίνων ὡς παρὰ φίλους καὶ εὐεργέτας Ἀθηναίους
[6.50.5]   ἀδεῶς ἀπιέναι. ἐπεὶ δ' ἐκηρύχθη καὶ κατεσκέψαντο τήν τε
πόλιν καὶ τοὺς λιμένας καὶ τὰ περὶ τὴν χώραν ἐξ ἧς αὐτοῖς
ὁρμωμένοις πολεμητέα ἦν, ἀπέπλευσαν πάλιν ἐς Κατάνην.
[6.51.1]   καὶ ἐκκλησίας γενομένης τὴν μὲν στρατιὰν οὐκ ἐδέχοντο οἱ
Καταναῖοι, τοὺς δὲ στρατηγοὺς ἐσελθόντας ἐκέλευον, εἴ τι
βούλονται, εἰπεῖν. καὶ λέγοντος τοῦ Ἀλκιβιάδου, καὶ τῶν
[6.51.1.4]   ἐν τῇ πόλει πρὸς τὴν ἐκκλησίαν τετραμμένων, οἱ στρατιῶται
πυλίδα τινὰ ἐνῳκοδομημένην κακῶς ἔλαθον διελόντες, καὶ
[6.51.2]   ἐσελθόντες ἠγόραζον ἐς τὴν πόλιν. τῶν δὲ Καταναίων οἱ
μὲν τὰ τῶν Συρακοσίων φρονοῦντες, ὡς εἶδον τὸ στράτευμα
ἔνδον, εὐθὺς περιδεεῖς γενόμενοι ὑπεξῆλθον οὐ πολλοί τινες,
οἱ δὲ ἄλλοι ἐψηφίσαντό τε ξυμμαχίαν τοῖς Ἀθηναίοις καὶ
[6.51.3]   τὸ ἄλλο στράτευμα ἐκέλευον ἐκ Ῥηγίου κομίζειν. μετὰ δὲ
τοῦτο διαπλεύσαντες οἱ Ἀθηναῖοι ἐς τὸ Ῥήγιον, πάσῃ ἤδη
τῇ στρατιᾷ ἄραντες ἐς τὴν Κατάνην, ἐπειδὴ ἀφίκοντο,
κατεσκευάζοντο τὸ στρατόπεδον.
[6.52.1]      Ἐσηγγέλλετο δὲ αὐτοῖς ἔκ τε Καμαρίνης ὡς, εἰ ἔλθοιεν,
προσχωροῖεν ἄν, καὶ ὅτι Συρακόσιοι πληροῦσι ναυτικόν.
ἁπάσῃ οὖν τῇ στρατιᾷ παρέπλευσαν πρῶτον μὲν ἐπὶ Συρα-
κούσας· καὶ ὡς οὐδὲν ηὗρον ναυτικὸν πληρούμενον, παρε-
κομίζοντο αὖθις ἐπὶ Καμαρίνης, καὶ σχόντες ἐς τὸν αἰγιαλὸν
ἐπεκηρυκεύοντο. οἱ δ' οὐκ ἐδέχοντο, λέγοντες σφίσι τὰ
ὅρκια εἶναι μιᾷ νηὶ καταπλεόντων Ἀθηναίων δέχεσθαι, ἢν
[6.52.2]   μὴ αὐτοὶ πλείους μεταπέμπωσιν. ἄπρακτοι δὲ γενόμενοι
ἀπέπλεον· καὶ ἀποβάντες κατά τι τῆς Συρακοσίας καὶ
ἁρπαγὴν ποιησάμενοι, καὶ τῶν Συρακοσίων ἱππέων βοηθη-
σάντων καὶ τῶν ψιλῶν τινὰς ἐσκεδασμένους διαφθειράντων,
[6.53.1]   ἀπεκομίσθησαν ἐς Κατάνην. καὶ καταλαμβάνουσι τὴν Σαλα-
μινίαν ναῦν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἥκουσαν ἐπί τε Ἀλκιβιάδην ὡς
κελεύσοντας ἀποπλεῖν ἐς ἀπολογίαν ὧν ἡ πόλις ἐνεκάλει,
καὶ ἐπ' ἄλλους τινὰς τῶν στρατιωτῶν τῶν μετ' αὐτοῦ μεμηνυ-
μένων περὶ τῶν μυστηρίων ὡς ἀσεβούντων, τῶν δὲ καὶ περὶ
[6.53.2]   τῶν Ἑρμῶν. οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι, ἐπειδὴ ἡ στρατιὰ ἀπέπλευσεν,
οὐδὲν ἧσσον ζήτησιν ἐποιοῦντο τῶν περὶ τὰ μυστήρια καὶ
τῶν περὶ τοὺς Ἑρμᾶς δρασθέντων, καὶ οὐ δοκιμάζοντες τοὺς
μηνυτάς, ἀλλὰ πάντα ὑπόπτως ἀποδεχόμενοι, διὰ πονηρῶν
ἀνθρώπων πίστιν πάνυ χρηστοὺς τῶν πολιτῶν ξυλλαμβά-
νοντες κατέδουν, χρησιμώτερον ἡγούμενοι εἶναι βασανίσαι
τὸ πρᾶγμα καὶ εὑρεῖν ἢ διὰ μηνυτοῦ πονηρίαν τινὰ καὶ
χρηστὸν δοκοῦντα εἶναι αἰτιαθέντα ἀνέλεγκτον διαφυγεῖν.
[6.53.3]   ἐπιστάμενος γὰρ ὁ δῆμος ἀκοῇ τὴν Πεισιστράτου καὶ τῶν
παίδων τυραννίδα χαλεπὴν τελευτῶσαν γενομένην καὶ
προσέτι οὐδ' ὑφ' ἑαυτῶν καὶ Ἁρμοδίου καταλυθεῖσαν, ἀλλ'
ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων, ἐφοβεῖτο αἰεὶ καὶ πάντα ὑπόπτως
ἐλάμβανεν.
[6.54.1]      Τὸ γὰρ Ἀριστογείτονος καὶ Ἁρμοδίου τόλμημα δι' ἐρω-
τικὴν ξυντυχίαν ἐπεχειρήθη, ἣν ἐγὼ ἐπὶ πλέον διηγησάμενος
ἀποφανῶ οὔτε τοὺς ἄλλους οὔτε αὐτοὺς Ἀθηναίους περὶ τῶν
σφετέρων τυράννων οὐδὲ περὶ τοῦ γενομένου ἀκριβὲς οὐδὲν
[6.54.2]   λέγοντας. Πεισιστράτου γὰρ γηραιοῦ τελευτήσαντος ἐν τῇ
τυραννίδι οὐχ Ἵππαρχος, ὥσπερ οἱ πολλοὶ οἴονται, ἀλλ'
Ἱππίας πρεσβύτατος ὢν ἔσχε τὴν ἀρχήν. γενομένου δὲ
Ἁρμοδίου ὥρᾳ ἡλικίας λαμπροῦ Ἀριστογείτων ἀνὴρ τῶν
[6.54.3]   ἀστῶν, μέσος πολίτης, ἐραστὴς ὢν εἶχεν αὐτόν. πειραθεὶς
δὲ ὁ Ἁρμόδιος ὑπὸ Ἱππάρχου τοῦ Πεισιστράτου καὶ οὐ
πεισθεὶς καταγορεύει τῷ Ἀριστογείτονι. ὁ δὲ ἐρωτικῶς
περιαλγήσας καὶ φοβηθεὶς τὴν Ἱππάρχου δύναμιν μὴ βίᾳ
προσαγάγηται αὐτόν, ἐπιβουλεύει εὐθὺς ὡς ἀπὸ τῆς ὑπ-
[6.54.4]   αρχούσης ἀξιώσεως κατάλυσιν τῇ τυραννίδι. καὶ ἐν τούτῳ
ὁ Ἵππαρχος ὡς αὖθις πειράσας οὐδὲν μᾶλλον ἔπειθε τὸν
Ἁρμόδιον, βίαιον μὲν οὐδὲν ἐβούλετο δρᾶν, ἐν τρόπῳ δέ
τινι ἀφανεῖ ὡς οὐ διὰ τοῦτο δὴ παρεσκευάζετο προπηλακιῶν
[6.54.5]   αὐτόν. οὐδὲ γὰρ τὴν ἄλλην ἀρχὴν ἐπαχθὴς ἦν ἐς τοὺς
πολλούς, ἀλλ' ἀνεπιφθόνως κατεστήσατο· καὶ ἐπετήδευσαν
ἐπὶ πλεῖστον δὴ τύραννοι οὗτοι ἀρετὴν καὶ ξύνεσιν, καὶ
Ἀθηναίους εἰκοστὴν μόνον πρασσόμενοι τῶν γιγνομένων
τήν τε πόλιν αὐτῶν καλῶς διεκόσμησαν καὶ τοὺς πολέμους
[6.54.6]   διέφερον καὶ ἐς τὰ ἱερὰ ἔθυον. τὰ δὲ ἄλλα αὐτὴ ἡ πόλις
τοῖς πρὶν κειμένοις νόμοις ἐχρῆτο, πλὴν καθ' ὅσον αἰεί τινα
ἐπεμέλοντο σφῶν αὐτῶν ἐν ταῖς ἀρχαῖς εἶναι. καὶ ἄλλοι τε
αὐτῶν ἦρξαν τὴν ἐνιαύσιον Ἀθηναίοις ἀρχὴν καὶ Πεισί-
στρατος ὁ Ἱππίου τοῦ τυραννεύσαντος υἱός, τοῦ πάππου
ἔχων τοὔνομα, ὃς τῶν δώδεκα θεῶν βωμὸν τὸν ἐν τῇ ἀγορᾷ
[6.54.7]   ἄρχων ἀνέθηκε καὶ τὸν τοῦ Ἀπόλλωνος ἐν Πυθίου. καὶ τῷ
μὲν ἐν τῇ ἀγορᾷ προσοικοδομήσας ὕστερον ὁ δῆμος Ἀθηναίων
μεῖζον μῆκος τοῦ βωμοῦ ἠφάνισε τοὐπίγραμμα· τοῦ δ' ἐν
Πυθίου ἔτι καὶ νῦν δῆλόν ἐστιν ἀμυδροῖς γράμμασι λέγον
τάδε·
      μνῆμα τόδ' ἧς ἀρχῆς Πεισίστρατος Ἱππίου υἱός
            θῆκεν Ἀπόλλωνος Πυθίου ἐν τεμένει.
[6.55.1]   ὅτι δὲ πρεσβύτατος ὢν Ἱππίας ἦρξεν, εἰδὼς μὲν καὶ ἀκοῇ
ἀκριβέστερον ἄλλων ἰσχυρίζομαι, γνοίη δ' ἄν τις καὶ αὐτῷ
τούτῳ· παῖδες γὰρ αὐτῷ μόνῳ φαίνονται τῶν γνησίων
ἀδελφῶν γενόμενοι, ὡς ὅ τε βωμὸς σημαίνει καὶ ἡ στήλη
περὶ τῆς τῶν τυράννων ἀδικίας ἡ ἐν τῇ Ἀθηναίων ἀκροπόλει
σταθεῖσα, ἐν ᾗ Θεσσαλοῦ μὲν οὐδ' Ἱππάρχου οὐδεὶς παῖς
γέγραπται, Ἱππίου δὲ πέντε, οἳ αὐτῷ ἐκ Μυρρίνης τῆς
Καλλίου τοῦ Ὑπεροχίδου θυγατρὸς ἐγένοντο· εἰκὸς γὰρ ἦν
[6.55.2]   τὸν πρεσβύτατον πρῶτον γῆμαι. καὶ ἐν τῇ αὐτῇ στήλῃ
πρῶτος γέγραπται μετὰ τὸν πατέρα, οὐδὲ τοῦτο ἀπεοικότως
[6.55.3]   διὰ τὸ πρεσβεύειν τε ἀπ' αὐτοῦ καὶ τυραννεῦσαι. οὐ μὴν
οὐδ' ἂν κατασχεῖν μοι δοκεῖ ποτὲ Ἱππίας τὸ παραχρῆμα
ῥᾳδίως τὴν τυραννίδα, εἰ Ἵππαρχος μὲν ἐν τῇ ἀρχῇ ὢν
ἀπέθανεν, αὐτὸς δὲ αὐθημερὸν καθίστατο· ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ
πρότερον ξύνηθες τοῖς μὲν πολίταις φοβερόν, ἐς δὲ τοὺς
ἐπικούρους ἀκριβές, πολλῷ τῷ περιόντι τοῦ ἀσφαλοῦς κατε-
κράτησε, καὶ οὐχ ὡς ἀδελφὸς νεώτερος ὢν ἠπόρησεν, ἐν
[6.55.4]   ᾧ οὐ πρότερον ξυνεχῶς ὡμιλήκει τῇ ἀρχῇ. Ἱππάρχῳ δὲ
ξυνέβη τοῦ πάθους τῇ δυστυχίᾳ ὀνομασθέντα καὶ τὴν δόξαν
τῆς τυραννίδος ἐς τὰ ἔπειτα προσλαβεῖν.
[6.56.1]      Τὸν δ' οὖν Ἁρμόδιον ἀπαρνηθέντα τὴν πείρασιν, ὥσπερ
διενοεῖτο, προυπηλάκισεν· ἀδελφὴν γὰρ αὐτοῦ κόρην ἐπαγ-
γείλαντες ἥκειν κανοῦν οἴσουσαν ἐν πομπῇ τινί, ἀπήλασαν
λέγοντες οὐδὲ ἐπαγγεῖλαι τὴν ἀρχὴν διὰ τὸ μὴ ἀξίαν εἶναι.
[6.56.2]   χαλεπῶς δὲ ἐνεγκόντος τοῦ Ἁρμοδίου πολλῷ δὴ μᾶλλον δι'
ἐκεῖνον καὶ ὁ Ἀριστογείτων παρωξύνετο. καὶ αὐτοῖς τὰ
μὲν ἄλλα πρὸς τοὺς ξυνεπιθησομένους τῷ ἔργῳ ἐπέπρακτο,
περιέμενον δὲ Παναθήναια τὰ μεγάλα, ἐν ᾗ μόνον ἡμέρᾳ οὐχ
ὕποπτον ἐγίγνετο ἐν ὅπλοις τῶν πολιτῶν τοὺς τὴν πομπὴν
πέμψοντας ἁθρόους γενέσθαι· καὶ ἔδει ἄρξαι μὲν αὐτούς,
ξυνεπαμύνειν δὲ εὐθὺς τὰ πρὸς τοὺς δορυφόρους ἐκείνους.
[6.56.3]   ἦσαν δὲ οὐ πολλοὶ οἱ ξυνομωμοκότες ἀσφαλείας ἕνεκα·
ἤλπιζον γὰρ καὶ τοὺς μὴ προειδότας, εἰ καὶ ὁποσοιοῦν τολ-
μήσειαν, ἐκ τοῦ παραχρῆμα ἔχοντάς γε ὅπλα ἐθελήσειν σφᾶς
[6.57.1]   αὐτοὺς ξυνελευθεροῦν. καὶ ὡς ἐπῆλθεν ἡ ἑορτή, Ἱππίας
μὲν ἔξω ἐν τῷ Κεραμεικῷ καλουμένῳ μετὰ τῶν δορυφόρων
διεκόσμει ὡς ἕκαστα ἐχρῆν τῆς πομπῆς προϊέναι, ὁ δὲ
Ἁρμόδιος καὶ ὁ Ἀριστογείτων ἔχοντες ἤδη τὰ ἐγχειρίδια ἐς
[6.57.2]   τὸ ἔργον προῇσαν. καὶ ὡς εἶδόν τινα τῶν ξυνωμοτῶν σφίσι
διαλεγόμενον οἰκείως τῷ Ἱππίᾳ (ἦν δὲ πᾶσιν εὐπρόσοδος ὁ
Ἱππίας), ἔδεισαν καὶ ἐνόμισαν μεμηνῦσθαί τε καὶ ὅσον οὐκ
[6.57.3]   ἤδη ξυλληφθήσεσθαι. τὸν λυπήσαντα οὖν σφᾶς καὶ δι'
ὅνπερ πάντα ἐκινδύνευον ἐβούλοντο πρότερον, εἰ δύναιντο,
προτιμωρήσασθαι, καὶ ὥσπερ εἶχον ὥρμησαν ἔσω τῶν πυλῶν,
καὶ περιέτυχον τῷ Ἱππάρχῳ παρὰ τὸ Λεωκόρειον καλούμενον,
καὶ εὐθὺς ἀπερισκέπτως προσπεσόντες καὶ ὡς ἂν μάλιστα δι'
ὀργῆς ὁ μὲν ἐρωτικῆς, ὁ δὲ ὑβρισμένος, ἔτυπτον καὶ ἀπο-
[6.57.4]   κτείνουσιν αὐτόν. καὶ ὁ μὲν τοὺς δορυφόρους τὸ αὐτίκα
διαφεύγει ὁ Ἀριστογείτων, ξυνδραμόντος τοῦ ὄχλου, καὶ
[6.57.4.3]   ὕστερον ληφθεὶς οὐ ῥᾳδίως διετέθη· Ἁρμόδιος δὲ αὐτοῦ
[6.58.1]   παραχρῆμα ἀπόλλυται. ἀγγελθέντος δὲ Ἱππίᾳ ἐς τὸν
Κεραμεικόν, οὐκ ἐπὶ τὸ γενόμενον, ἀλλ' ἐπὶ τοὺς πομπέας
τοὺς ὁπλίτας, πρότερον ἢ αἰσθέσθαι αὐτοὺς ἄπωθεν ὄντας,
εὐθὺς ἐχώρησε, καὶ ἀδήλως τῇ ὄψει πλασάμενος πρὸς τὴν
ξυμφορὰν ἐκέλευσεν αὐτούς, δείξας τι χωρίον, ἀπελθεῖν ἐς
[6.58.2]   αὐτὸ ἄνευ τῶν ὅπλων. καὶ οἱ μὲν ἀνεχώρησαν οἰόμενοί τι
ἐρεῖν αὐτόν, ὁ δὲ τοῖς ἐπικούροις φράσας τὰ ὅπλα ὑπολαβεῖν
ἐξελέγετο εὐθὺς οὓς ἐπῃτιᾶτο καὶ εἴ τις ηὑρέθη ἐγχειρίδιον
ἔχων· μετὰ γὰρ ἀσπίδος καὶ δόρατος εἰώθεσαν τὰς πομπὰς
ποιεῖν.
[6.59.1]      Τοιούτῳ μὲν τρόπῳ δι' ἐρωτικὴν λύπην ἥ τε ἀρχὴ τῆς
ἐπιβουλῆς καὶ ἡ ἀλόγιστος τόλμα ἐκ τοῦ παραχρῆμα περι-
[6.59.2]   δεοῦς Ἁρμοδίῳ καὶ Ἀριστογείτονι ἐγένετο. τοῖς δ' Ἀθη-
ναίοις χαλεπωτέρα μετὰ τοῦτο ἡ τυραννὶς κατέστη, καὶ ὁ
Ἱππίας διὰ φόβου ἤδη μᾶλλον ὢν τῶν τε πολιτῶν πολλοὺς
ἔκτεινε καὶ πρὸς τὰ ἔξω ἅμα διεσκοπεῖτο, εἴ ποθεν ἀσφάλειάν
[6.59.3]   τινα ὁρῴη μεταβολῆς γενομένης ὑπάρχουσάν οἱ. Ἱππόκλου
γοῦν τοῦ Λαμψακηνοῦ τυράννου Αἰαντίδῃ τῷ παιδὶ θυγατέρα
ἑαυτοῦ μετὰ ταῦτα Ἀρχεδίκην Ἀθηναῖος ὢν Λαμψακηνῷ
ἔδωκεν, αἰσθανόμενος αὐτοὺς μέγα παρὰ βασιλεῖ Δαρείῳ
δύνασθαι. καὶ αὐτῆς σῆμα ἐν Λαμψάκῳ ἐστὶν ἐπίγραμμα
ἔχον τόδε·
      ἀνδρὸς ἀριστεύσαντος ἐν Ἑλλάδι τῶν ἐφ' ἑαυτοῦ
         Ἱππίου Ἀρχεδίκην ἥδε κέκευθε κόνις,
      ἣ πατρός τε καὶ ἀνδρὸς ἀδελφῶν τ' οὖσα τυράννων
         παίδων τ' οὐκ ἤρθη νοῦν ἐς ἀτασθαλίην.
[6.59.4]   τυραννεύσας δὲ ἔτη τρία Ἱππίας ἔτι Ἀθηναίων καὶ παυθεὶς
ἐν τῷ τετάρτῳ ὑπὸ Λακεδαιμονίων καὶ Ἀλκμεωνιδῶν τῶν
φευγόντων, ἐχώρει ὑπόσπονδος ἔς τε Σίγειον καὶ παρ' Αἰαν-
τίδην ἐς Λάμψακον, ἐκεῖθεν δὲ ὡς βασιλέα Δαρεῖον, ὅθεν
καὶ ὁρμώμενος ἐς Μαραθῶνα ὕστερον ἔτει εἰκοστῷ ἤδη γέρων
ὢν μετὰ Μήδων ἐστράτευσεν.
[6.60.1]      Ὧν ἐνθυμούμενος ὁ δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων, καὶ μιμνῃσκό-
μενος ὅσα ἀκοῇ περὶ αὐτῶν ἠπίστατο, χαλεπὸς ἦν τότε καὶ
ὑπόπτης ἐς τοὺς περὶ τῶν μυστικῶν τὴν αἰτίαν λαβόντας,
καὶ πάντα αὐτοῖς ἐδόκει ἐπὶ ξυνωμοσίᾳ ὀλιγαρχικῇ καὶ
[6.60.2]   τυραννικῇ πεπρᾶχθαι. καὶ ὡς αὐτῶν διὰ τὸ τοιοῦτον
ὀργιζομένων πολλοί τε καὶ ἀξιόλογοι ἄνθρωποι ἤδη ἐν τῷ
δεσμωτηρίῳ ἦσαν καὶ οὐκ ἐν παύλῃ ἐφαίνετο, ἀλλὰ καθ'
ἡμέραν ἐπεδίδοσαν μᾶλλον ἐς τὸ ἀγριώτερόν τε καὶ πλείους
ἔτι ξυλλαμβάνειν, ἐνταῦθα ἀναπείθεται εἷς τῶν δεδεμένων,
ὅσπερ ἐδόκει αἰτιώτατος εἶναι, ὑπὸ τῶν ξυνδεσμωτῶν τινὸς
εἴτε ἄρα καὶ τὰ ὄντα μηνῦσαι εἴτε καὶ οὔ· ἐπ' ἀμφότερα γὰρ
εἰκάζεται, τὸ δὲ σαφὲς οὐδεὶς οὔτε τότε οὔτε ὕστερον ἔχει
[6.60.3]   εἰπεῖν περὶ τῶν δρασάντων τὸ ἔργον. λέγων δὲ ἔπεισεν
αὐτὸν ὡς χρή, εἰ μὴ καὶ δέδρακεν, αὑτόν τε ἄδειαν ποιησά-
μενον σῶσαι καὶ τὴν πόλιν τῆς παρούσης ὑποψίας παῦσαι·
βεβαιοτέραν γὰρ αὐτῷ σωτηρίαν εἶναι ὁμολογήσαντι μετ'
[6.60.4]   ἀδείας ἢ ἀρνηθέντι διὰ δίκης ἐλθεῖν. καὶ ὁ μὲν αὐτός τε
καθ' ἑαυτοῦ καὶ κατ' ἄλλων μηνύει τὸ τῶν Ἑρμῶν· ὁ δὲ
δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων ἄσμενος λαβών, ὡς ᾤετο, τὸ σαφὲς
καὶ δεινὸν ποιούμενοι πρότερον εἰ τοὺς ἐπιβουλεύοντας
σφῶν τῷ πλήθει μὴ εἴσονται, τὸν μὲν μηνυτὴν εὐθὺς καὶ
τοὺς ἄλλους μετ' αὐτοῦ ὅσων μὴ κατηγορήκει ἔλυσαν, τοὺς
δὲ καταιτιαθέντας κρίσεις ποιήσαντες τοὺς μὲν ἀπέκτειναν,
ὅσοι ξυνελήφθησαν, τῶν δὲ διαφυγόντων θάνατον κατα-
[6.60.5]   γνόντες ἐπανεῖπον ἀργύριον τῷ ἀποκτείναντι. κἀν τούτῳ οἱ
μὲν παθόντες ἄδηλον ἦν εἰ ἀδίκως ἐτετιμώρηντο, ἡ μέντοι
[6.61.1]   ἄλλη πόλις ἐν τῷ παρόντι περιφανῶς ὠφέλητο. περὶ δὲ
τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐναγόντων τῶν ἐχθρῶν, οἵπερ καὶ πρὶν
ἐκπλεῖν αὐτὸν ἐπέθεντο, χαλεπῶς οἱ Ἀθηναῖοι ἐλάμβανον·
καὶ ἐπειδὴ τὸ τῶν Ἑρμῶν ᾤοντο σαφὲς ἔχειν, πολὺ δὴ
μᾶλλον καὶ τὰ μυστικά, ὧν ἐπαίτιος ἦν, μετὰ τοῦ αὐτοῦ
λόγου καὶ τῆς ξυνωμοσίας ἐπὶ τῷ δήμῳ ἀπ' ἐκείνου ἐδόκει
[6.61.2]   πραχθῆναι. καὶ γάρ τις καὶ στρατιὰ Λακεδαιμονίων οὐ
πολλὴ ἔτυχε κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ἐν ᾧ περὶ ταῦτα ἐθορυ-
βοῦντο μέχρι Ἰσθμοῦ παρελθοῦσα, πρὸς Βοιωτούς τι πράσ-
σοντες. ἐδόκει οὖν ἐκείνου πράξαντος καὶ οὐ Βοιωτῶν ἕνεκα
ἀπὸ ξυνθήματος ἥκειν, καὶ εἰ μὴ ἔφθασαν δὴ αὐτοὶ κατὰ τὸ
μήνυμα ξυλλαβόντες τοὺς ἄνδρας, προδοθῆναι ἂν ἡ πόλις.
καί τινα μίαν νύκτα καὶ κατέδαρθον ἐν Θησείῳ τῷ ἐν πόλει
[6.61.3]   ἐν ὅπλοις. οἵ τε ξένοι τοῦ Ἀλκιβιάδου οἱ ἐν Ἄργει κατὰ
τὸν αὐτὸν χρόνον ὑπωπτεύθησαν τῷ δήμῳ ἐπιτίθεσθαι, καὶ
τοὺς ὁμήρους τῶν Ἀργείων τοὺς ἐν ταῖς νήσοις κειμένους οἱ
Ἀθηναῖοι τότε παρέδοσαν τῷ Ἀργείων δήμῳ διὰ ταῦτα
[6.61.4]   διαχρήσασθαι. πανταχόθεν τε περιειστήκει ὑποψία ἐς τὸν
Ἀλκιβιάδην. ὥστε βουλόμενοι αὐτὸν ἐς κρίσιν ἀγαγόντες
ἀποκτεῖναι, πέμπουσιν οὕτω τὴν Σαλαμινίαν ναῦν ἐς τὴν
Σικελίαν ἐπί τε ἐκεῖνον καὶ ὧν πέρι ἄλλων ἐμεμήνυτο.
[6.61.5]   εἴρητο δὲ προειπεῖν αὐτῷ ἀπολογησομένῳ ἀκολουθεῖν, ξυλ-
λαμβάνειν δὲ μή, θεραπεύοντες τό τε πρὸς τοὺς ἐν τῇ Σικελίᾳ
στρατιώτας τε σφετέρους καὶ πολεμίους μὴ θορυβεῖν καὶ οὐχ
ἥκιστα τοὺς Μαντινέας καὶ Ἀργείους βουλόμενοι παραμεῖναι,
[6.61.6]   δι' ἐκείνου νομίζοντες πεισθῆναι σφίσι ξυστρατεύειν. καὶ ὁ
μὲν ἔχων τὴν ἑαυτοῦ ναῦν καὶ οἱ ξυνδιαβεβλημένοι ἀπέπλεον
μετὰ τῆς Σαλαμινίας ἐκ τῆς Σικελίας ὡς ἐς τὰς Ἀθήνας·
καὶ ἐπειδὴ ἐγένοντο ἐν Θουρίοις, οὐκέτι ξυνείποντο, ἀλλ'
ἀπελθόντες ἀπὸ τῆς νεὼς οὐ φανεροὶ ἦσαν, δείσαντες τὸ ἐπὶ
[6.61.7]   διαβολῇ ἐς δίκην καταπλεῦσαι. οἱ δ' ἐκ τῆς Σαλαμινίας
τέως μὲν ἐζήτουν τὸν Ἀλκιβιάδην καὶ τοὺς μετ' αὐτοῦ· ὡς
δ' οὐδαμοῦ φανεροὶ ἦσαν, ᾤχοντο ἀποπλέοντες. ὁ δὲ
Ἀλκιβιάδης ἤδη φυγὰς ὢν οὐ πολὺ ὕστερον ἐπὶ πλοίου
ἐπεραιώθη ἐς Πελοπόννησον ἐκ τῆς Θουρίας· οἱ δ' Ἀθηναῖοι
ἐρήμῃ δίκῃ θάνατον κατέγνωσαν αὐτοῦ τε καὶ τῶν μετ'
ἐκείνου.
[6.62.1]      Μετὰ δὲ ταῦτα οἱ λοιποὶ τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ἐν τῇ
Σικελίᾳ, δύο μέρη ποιήσαντες τοῦ στρατεύματος καὶ λαχὼν
ἑκάτερος, ἔπλεον ξύμπαντι ἐπὶ Σελινοῦντος καὶ Ἐγέστης,
βουλόμενοι μὲν εἰδέναι τὰ χρήματα εἰ δώσουσιν οἱ Ἐγεσταῖοι,
κατασκέψασθαι δὲ καὶ τῶν Σελινουντίων τὰ πράγματα καὶ
[6.62.2]   τὰ διάφορα μαθεῖν τὰ πρὸς Ἐγεσταίους. παραπλέοντες δ'
ἐν ἀριστερᾷ τὴν Σικελίαν, τὸ μέρος τὸ πρὸς τὸν Τυρσηνικὸν
κόλπον, ἔσχον ἐς Ἱμέραν, ἥπερ μόνη ἐν τούτῳ τῷ μέρει τῆς
Σικελίας Ἑλλὰς πόλις ἐστίν· καὶ ὡς οὐκ ἐδέχοντο αὐτούς,
[6.62.3]   παρεκομίζοντο. καὶ ἐν τῷ παράπλῳ αἱροῦσιν Ὕκκαρα,
πόλισμα Σικανικὸν μέν, Ἐγεσταίοις δὲ πολέμιον· ἦν δὲ
παραθαλασσίδιον. καὶ ἀνδραποδίσαντες τὴν πόλιν παρέδοσαν
Ἐγεσταίοις (παρεγένοντο γὰρ αὐτῶν ἱππῆς), αὐτοὶ δὲ πάλιν
τῷ μὲν πεζῷ ἐχώρουν διὰ τῶν Σικελῶν ἕως ἀφίκοντο ἐς
Κατάνην, αἱ δὲ νῆες περιέπλευσαν τὰ ἀνδράποδα ἄγουσαι.
[6.62.4]   Νικίας δὲ εὐθὺς ἐξ Ὑκκάρων ἐπὶ Ἐγέστης παραπλεύσας,
καὶ τἆλλα χρηματίσας καὶ λαβὼν τάλαντα τριάκοντα παρῆν
ἐς τὸ στράτευμα· καὶ τἀνδράποδα ἀπέδοσαν, καὶ ἐγένοντο ἐξ
[6.62.5]   αὐτῶν εἴκοσι καὶ ἑκατὸν τάλαντα. καὶ ἐς τοὺς τῶν Σικελῶν
ξυμμάχους περιέπλευσαν, στρατιὰν κελεύοντες πέμπειν· τῇ
τε ἡμισείᾳ τῆς ἑαυτῶν ἦλθον ἐπὶ Ὕβλαν τὴν Γελεᾶτιν
πολεμίαν οὖσαν, καὶ οὐχ εἷλον. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[6.63.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος εὐθὺς τὴν ἔφοδον οἱ
Ἀθηναῖοι ἐπὶ Συρακούσας παρεσκευάζοντο, οἱ δὲ Συρακόσιοι
[6.63.2]   καὶ αὐτοὶ ὡς ἐπ' ἐκείνους ἰόντες. ἐπειδὴ γὰρ αὐτοῖς πρὸς
τὸν πρῶτον φόβον καὶ τὴν προσδοκίαν οἱ Ἀθηναῖοι οὐκ
[6.63.2.3]   εὐθὺς ἐπέκειντο, κατά τε τὴν ἡμέραν ἑκάστην προϊοῦσαν
ἀνεθάρσουν μᾶλλον καὶ ἐπειδὴ πλέοντές τε τὰ ἐπ' ἐκεῖνα τῆς
Σικελίας πολὺ ἀπὸ σφῶν ἐφαίνοντο καὶ πρὸς τὴν Ὕβλαν
ἐλθόντες καὶ πειράσαντες οὐχ εἷλον βίᾳ, ἔτι πλέον κατε-
φρόνησαν καὶ ἠξίουν τοὺς στρατηγούς, οἷον δὴ ὄχλος φιλεῖ
θαρσήσας ποιεῖν, ἄγειν σφᾶς ἐπὶ Κατάνην, ἐπειδὴ οὐκ
[6.63.3]   ἐκεῖνοι ἐφ' ἑαυτοὺς ἔρχονται. καὶ ἱππῆς προσελαύνοντες
αἰεὶ κατάσκοποι τῶν Συρακοσίων πρὸς τὸ στράτευμα τῶν
Ἀθηναίων ἐφύβριζον ἄλλα τε καὶ εἰ ξυνοικήσοντες σφίσιν
αὐτοὶ μᾶλλον ἥκοιεν ἐν τῇ ἀλλοτρίᾳ ἢ Λεοντίνους ἐς τὴν
[6.64.1]   οἰκείαν κατοικιοῦντες. ἃ γιγνώσκοντες οἱ στρατηγοὶ τῶν
Ἀθηναίων καὶ βουλόμενοι αὐτοὺς ἄγειν πανδημεὶ ἐκ τῆς πόλεως
ὅτι πλεῖστον, αὐτοὶ δὲ ταῖς ναυσὶν ἐν τοσούτῳ ὑπὸ νύκτα
παραπλεύσαντες στρατόπεδον καταλαμβάνειν ἐν ἐπιτηδείῳ
καθ' ἡσυχίαν, εἰδότες οὐκ ἂν ὁμοίως δυνηθέντες καὶ εἰ ἐκ
τῶν νεῶν πρὸς παρεσκευασμένους ἐκβιβάζοιεν ἢ κατὰ γῆν
ἰόντες γνωσθεῖεν (τοὺς γὰρ ἂν ψιλοὺς τοὺς σφῶν καὶ τὸν
ὄχλον τῶν Συρακοσίων τοὺς ἱππέας πολλοὺς ὄντας, σφίσι
δ' οὐ παρόντων ἱππέων, βλάπτειν ἂν μεγάλα, οὕτω δὲ
λήψεσθαι χωρίον ὅθεν ὑπὸ τῶν ἱππέων οὐ βλάψονται ἄξια
λόγου· ἐδίδασκον δ' αὐτοὺς περὶ τοῦ πρὸς τῷ Ὀλυμπιείῳ
χωρίου, ὅπερ καὶ κατέλαβον, Συρακοσίων φυγάδες, οἳ ξυν-
είποντο), τοιόνδε τι οὖν πρὸς ἃ ἐβούλοντο οἱ στρατηγοὶ
[6.64.2]   μηχανῶνται. πέμπουσιν ἄνδρα σφίσι μὲν πιστόν, τοῖς δὲ
τῶν Συρακοσίων στρατηγοῖς τῇ δοκήσει οὐχ ἧσσον ἐπι-
τήδειον· ἦν δὲ Καταναῖος ὁ ἀνήρ, καὶ ἀπ' ἀνδρῶν ἐκ τῆς
Κατάνης ἥκειν ἔφη ὧν ἐκεῖνοι τὰ ὀνόματα ἐγίγνωσκον καὶ
ἠπίσταντο ἐν τῇ πόλει ἔτι ὑπολοίπους ὄντας τῶν σφίσιν
[6.64.3]   εὔνων. ἔλεγε δὲ τοὺς Ἀθηναίους αὐλίζεσθαι ἀπὸ τῶν ὅπλων
ἐν τῇ πόλει, καὶ εἰ βούλονται ἐκεῖνοι πανδημεὶ ἐν ἡμέρᾳ ῥητῇ
ἅμα ἕῳ ἐπὶ τὸ στράτευμα ἐλθεῖν, αὐτοὶ μὲν ἀποκλῄσειν τοὺς
παρὰ σφίσι καὶ τὰς ναῦς ἐμπρήσειν, ἐκείνους δὲ ῥᾳδίως τὸ
στράτευμα προσβαλόντας τῷ σταυρώματι αἱρήσειν· εἶναι δὲ
ταῦτα τοὺς ξυνδράσοντας πολλοὺς Καταναίων καὶ ἡτοιμάσθαι
[6.65.1]   ἤδη, ἀφ' ὧν αὐτὸς ἥκειν. οἱ δὲ στρατηγοὶ τῶν Συρακοσίων,
μετὰ τοῦ καὶ ἐς τὰ ἄλλα θαρσεῖν καὶ εἶναι ἐν διανοίᾳ καὶ
ἄνευ τούτων ἰέναι παρεσκευάσθαι ἐπὶ Κατάνην, ἐπίστευσάν
τε τῷ ἀνθρώπῳ πολλῷ ἀπερισκεπτότερον καὶ εὐθὺς ἡμέραν
ξυνθέμενοι ᾗ παρέσονται ἀπέστειλαν αὐτόν, καὶ αὐτοί (ἤδη
γὰρ καὶ τῶν ξυμμάχων Σελινούντιοι καὶ ἄλλοι τινὲς παρ-
ῆσαν) προεῖπον πανδημεὶ πᾶσιν ἐξιέναι Συρακοσίοις. ἐπεὶ δὲ
ἑτοῖμα αὐτοῖς καὶ τὰ τῆς παρασκευῆς ἦν καὶ αἱ ἡμέραι ἐν
αἷς ξυνέθεντο ἥξειν ἐγγὺς ἦσαν, πορευόμενοι ἐπὶ Κατάνης
[6.65.2]   ηὐλίσαντο ἐπὶ τῷ Συμαίθῳ ποταμῷ ἐν τῇ Λεοντίνῃ. οἱ
δ' Ἀθηναῖοι ὡς ᾔσθοντο αὐτοὺς προσιόντας, ἀναλαβόντες
τό τε στράτευμα ἅπαν τὸ ἑαυτῶν καὶ ὅσοι Σικελῶν αὐτοῖς
ἢ ἄλλος τις προσεληλύθει καὶ ἐπιβιβάσαντες ἐπὶ τὰς ναῦς
καὶ τὰ πλοῖα, ὑπὸ νύκτα ἔπλεον ἐπὶ τὰς Συρακούσας.
[6.65.3]   καὶ οἵ τε Ἀθηναῖοι ἅμα ἕῳ ἐξέβαινον ἐς τὸ κατὰ τὸ Ὀλυμ-
πιεῖον ὡς τὸ στρατόπεδον καταληψόμενοι, καὶ οἱ ἱππῆς οἱ
Συρακοσίων πρῶτοι προσελάσαντες ἐς τὴν Κατάνην καὶ
αἰσθόμενοι ὅτι τὸ στράτευμα ἅπαν ἀνῆκται, ἀποστρέψαντες
ἀγγέλλουσι τοῖς πεζοῖς, καὶ ξύμπαντες ἤδη ἀποτρεπόμενοι
[6.66.1]   ἐβοήθουν ἐπὶ τὴν πόλιν. ἐν τούτῳ δ' οἱ Ἀθηναῖοι, μακρᾶς
οὔσης τῆς ὁδοῦ αὐτοῖς, καθ' ἡσυχίαν καθῖσαν τὸ στράτευμα
ἐς χωρίον ἐπιτήδειον, καὶ ἐν ᾧ μάχης τε ἄρξειν ἔμελλον
ὁπότε βούλοιντο καὶ οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων ἥκιστ' ἂν
αὐτοὺς καὶ ἐν τῷ ἔργῳ καὶ πρὸ αὐτοῦ λυπήσειν· τῇ μὲν γὰρ
τειχία τε καὶ οἰκίαι εἶργον καὶ δένδρα καὶ λίμνη, παρὰ δὲ τὸ
[6.66.2]   κρημνοί. καὶ τὰ ἐγγὺς δένδρα κόψαντες καὶ κατενεγκόντες ἐπὶ
τὴν θάλασσαν παρά τε τὰς ναῦς σταύρωμα ἔπηξαν καὶ ἐπὶ τῷ
Δάσκωνι ἔρυμά τι, ᾗ εὐεφοδώτατον ἦν τοῖς πολεμίοις, λίθοις
λογάδην καὶ ξύλοις διὰ ταχέων ὤρθωσαν, καὶ τὴν τοῦ Ἀνάπου
[6.66.3]   γέφυραν ἔλυσαν. παρασκευαζομένων δὲ ἐκ μὲν τῆς πόλεως
οὐδεὶς ἐξιὼν ἐκώλυε, πρῶτοι δὲ οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων προσ-
εβοήθησαν, ἔπειτα δὲ ὕστερον καὶ τὸ πεζὸν ἅπαν ξυνελέγη.
καὶ προσῆλθον μὲν ἐγγὺς τοῦ στρατεύματος τῶν Ἀθηναίων τὸ
πρῶτον, ἔπειτα δὲ ὡς οὐκ ἀντιπροῇσαν αὐτοῖς, ἀναχωρήσαντες
καὶ διαβάντες τὴν Ἑλωρίνην ὁδὸν ηὐλίσαντο.
[6.67.1]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ οἱ ξύμμαχοι παρεσκευά-
ζοντο ὡς ἐς μάχην, καὶ ξυνετάξαντο ὧδε. δεξιὸν μὲν κέρας
Ἀργεῖοι εἶχον καὶ Μαντινῆς, Ἀθηναῖοι δὲ τὸ μέσον, τὸ δὲ
ἄλλο οἱ ξύμμαχοι οἱ ἄλλοι. καὶ τὸ μὲν ἥμισυ αὐτοῖς τοῦ
στρατεύματος ἐν τῷ πρόσθεν ἦν τεταγμένον ἐπὶ ὀκτώ, τὸ δὲ
ἥμισυ ἐπὶ ταῖς εὐναῖς ἐν πλαισίῳ, ἐπὶ ὀκτὼ καὶ τοῦτο τετα-
γμένον· οἷς εἴρητο, ᾗ ἂν τοῦ στρατεύματός τι πονῇ μάλιστα,
ἐφορῶντας παραγίγνεσθαι. καὶ τοὺς σκευοφόρους ἐντὸς
[6.67.2]   τούτων τῶν ἐπιτάκτων ἐποιήσαντο. οἱ δὲ Συρακόσιοι ἔτα-
ξαν τοὺς μὲν ὁπλίτας πάντας ἐφ' ἑκκαίδεκα, ὄντας πανδημεὶ
Συρακοσίους καὶ ὅσοι ξύμμαχοι παρῆσαν (ἐβοήθησαν δὲ αὐ-
τοῖς Σελινούντιοι μὲν μάλιστα, ἔπειτα δὲ καὶ Γελῴων ἱππῆς,
τὸ ξύμπαν ἐς διακοσίους, καὶ Καμαριναίων ἱππῆς ὅσον εἴκοσι
καὶ τοξόται ὡς πεντήκοντα), τοὺς δὲ ἱππέας ἐπετάξαντο ἐπὶ
τῷ δεξιῷ, οὐκ ἔλασσον ὄντας ἢ διακοσίους καὶ χιλίους, παρὰ
[6.67.3]   δ' αὐτοὺς καὶ τοὺς ἀκοντιστάς. μέλλουσι δὲ τοῖς Ἀθηναίοις
προτέροις ἐπιχειρήσειν ὁ Νικίας κατά τε ἔθνη ἐπιπαριὼν
ἕκαστα καὶ ξύμπασι τοιάδε παρεκελεύετο.
[6.68.1]      ‘Πολλῇ μὲν παραινέσει, ὦ ἄνδρες, τί δεῖ χρῆσθαι, οἳ
πάρεσμεν ἐπὶ τὸν αὐτὸν ἀγῶνα; αὐτὴ γὰρ ἡ παρασκευὴ
ἱκανωτέρα μοι δοκεῖ εἶναι θάρσος παρασχεῖν ἢ καλῶς λε-
[6.68.2]   χθέντες λόγοι μετὰ ἀσθενοῦς στρατοπέδου. ὅπου γὰρ Ἀργεῖοι
καὶ Μαντινῆς καὶ Ἀθηναῖοι καὶ νησιωτῶν οἱ πρῶτοί ἐσμεν,
πῶς οὐ χρὴ μετὰ τοιῶνδε καὶ τοσῶνδε ξυμμάχων πάντα τινὰ
μεγάλην τὴν ἐλπίδα τῆς νίκης ἔχειν, ἄλλως τε καὶ πρὸς
ἄνδρας πανδημεί τε ἀμυνομένους καὶ οὐκ ἀπολέκτους ὥσπερ
καὶ ἡμᾶς, καὶ προσέτι Σικελιώτας, οἳ ὑπερφρονοῦσι μὲν ἡμᾶς,
ὑπομενοῦσι δ' οὔ, διὰ τὸ τὴν ἐπιστήμην τῆς τόλμης ἥσσω
[6.68.3]   ἔχειν. παραστήτω δέ τινι καὶ τόδε, πολύ τε ἀπὸ τῆς ἡμετέρας
αὐτῶν εἶναι καὶ πρὸς γῇ οὐδεμιᾷ φιλίᾳ, ἥντινα μὴ αὐτοὶ μαχό-
μενοι κτήσεσθε. καὶ τοὐναντίον ὑπομιμνῄσκω ὑμᾶς ἢ οἱ
πολέμιοι σφίσιν αὐτοῖς εὖ οἶδ' ὅτι παρακελεύονται· οἱ μὲν γὰρ
ὅτι περὶ πατρίδος ἔσται ὁ ἀγών, ἐγὼ δὲ ὅτι οὐκ ἐν πατρίδι, ἐξ
ἧς κρατεῖν δεῖ ἢ μὴ ῥᾳδίως ἀποχωρεῖν· οἱ γὰρ ἱππῆς πολλοὶ
[6.68.4]   ἐπικείσονται. τῆς τε οὖν ὑμετέρας αὐτῶν ἀξίας μνησθέντες
ἐπέλθετε τοῖς ἐναντίοις προθύμως, καὶ τὴν παροῦσαν ἀνάγκην
καὶ ἀπορίαν φοβερωτέραν ἡγησάμενοι τῶν πολεμίων.’
[6.69.1]      Ὁ μὲν Νικίας τοιαῦτα παρακελευσάμενος ἐπῆγε τὸ
στρατόπεδον εὐθύς. οἱ δὲ Συρακόσιοι ἀπροσδόκητοι μὲν ἐν
τῷ καιρῷ τούτῳ ἦσαν ὡς ἤδη μαχούμενοι, καί τινες αὐτοῖς
ἐγγὺς τῆς πόλεως οὔσης καὶ ἀπεληλύθεσαν· οἱ δὲ καὶ διὰ
σπουδῆς προσβοηθοῦντες δρόμῳ ὑστέριζον μέν, ὡς δὲ ἕκαστός
πῃ τοῖς πλέοσι προσμείξειε καθίσταντο. οὐ γὰρ δὴ προ-
θυμίᾳ ἐλλιπεῖς ἦσαν οὐδὲ τόλμῃ οὔτ' ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ οὔτ'
ἐν ταῖς ἄλλαις, ἀλλὰ τῇ μὲν ἀνδρείᾳ οὐχ ἥσσους ἐς ὅσον ἡ
ἐπιστήμη ἀντέχοι, τῷ δὲ ἐλλείποντι αὐτῆς καὶ τὴν βούλησιν
ἄκοντες προυδίδοσαν. ὅμως δὲ οὐκ ἂν οἰόμενοι σφίσι τοὺς
Ἀθηναίους προτέρους ἐπελθεῖν καὶ διὰ τάχους ἀναγκαζόμενοι
[6.69.2]   ἀμύνασθαι, ἀναλαβόντες τὰ ὅπλα εὐθὺς ἀντεπῇσαν. καὶ
πρῶτον μὲν αὐτῶν ἑκατέρων οἵ τε λιθοβόλοι καὶ σφενδονῆται
καὶ τοξόται προυμάχοντο καὶ τροπὰς οἵας εἰκὸς ψιλοὺς ἀλλή-
λων ἐποίουν· ἔπειτα δὲ μάντεις τε σφάγια προύφερον τὰ
νομιζόμενα καὶ σαλπιγκταὶ ξύνοδον ἐπώτρυνον τοῖς ὁπλίταις,
[6.69.3]   οἱ δ' ἐχώρουν, Συρακόσιοι μὲν περί τε πατρίδος μαχούμενοι
καὶ τῆς ἰδίας ἕκαστος τὸ μὲν αὐτίκα σωτηρίας, τὸ δὲ μέλλον
ἐλευθερίας, τῶν δ' ἐναντίων Ἀθηναῖοι μὲν περί τε τῆς ἀλλο-
τρίας οἰκείαν σχεῖν καὶ τὴν οἰκείαν μὴ βλάψαι ἡσσώμενοι,
Ἀργεῖοι δὲ καὶ τῶν ξυμμάχων οἱ αὐτόνομοι ξυγκτήσασθαί
τε ἐκείνοις ἐφ' ἃ ἦλθον καὶ τὴν ὑπάρχουσαν σφίσι πατρίδα
νικήσαντες πάλιν ἐπιδεῖν· τὸ δ' ὑπήκοον τῶν ξυμμάχων
μέγιστον μὲν περὶ τῆς αὐτίκα ἀνελπίστου σωτηρίας, ἢν μὴ
κρατῶσι, τὸ πρόθυμον εἶχον, ἔπειτα δὲ ἐν παρέργῳ καὶ εἴ τι
[6.70.1]   ἄλλο ξυγκαταστρεψαμένοις ῥᾷον αὐτοῖς ὑπακούσεται. γενο-
μένης δ' ἐν χερσὶ τῆς μάχης ἐπὶ πολὺ ἀντεῖχον ἀλλήλοις,
καὶ ξυνέβη βροντάς τε ἅμα τινὰς γενέσθαι καὶ ἀστραπὰς
καὶ ὕδωρ πολύ, ὥστε τοῖς μὲν πρῶτον μαχομένοις καὶ ἐλά-
χιστα πολέμῳ ὡμιληκόσι καὶ τοῦτο ξυνεπιλαβέσθαι τοῦ
φόβου, τοῖς δ' ἐμπειροτέροις τὰ μὲν γιγνόμενα καὶ ὥρᾳ
ἔτους περαίνεσθαι δοκεῖν, τοὺς δὲ ἀνθεστῶτας πολὺ μείζω
[6.70.2]   ἔκπληξιν μὴ νικωμένους παρέχειν. ὠσαμένων δὲ τῶν Ἀρ-
γείων πρῶτον τὸ εὐώνυμον κέρας τῶν Συρακοσίων καὶ μετ'
αὐτοὺς τῶν Ἀθηναίων τὸ κατὰ σφᾶς αὐτούς, παρερρήγνυτο
ἤδη καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα τῶν Συρακοσίων καὶ ἐς φυγὴν
[6.70.3]   κατέστη. καὶ ἐπὶ πολὺ μὲν οὐκ ἐδίωξαν οἱ Ἀθηναῖοι (οἱ
γὰρ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων πολλοὶ ὄντες καὶ ἀήσσητοι εἶρ-
γον, καὶ ἐσβαλόντες ἐς τοὺς ὁπλίτας αὐτῶν, εἴ τινας προ-
διώκοντας ἴδοιεν, ἀνέστελλον), ἐπακολουθήσαντες δὲ ἁθρόοι
ὅσον ἀσφαλῶς εἶχε πάλιν ἐπανεχώρουν καὶ τροπαῖον ἵστα-
[6.70.4]   σαν. οἱ δὲ Συρακόσιοι ἁθροισθέντες ἐς τὴν Ἑλωρίνην ὁδὸν
καὶ ὡς ἐκ τῶν παρόντων ξυνταξάμενοι ἔς τε τὸ Ὀλυμπιεῖον
ὅμως σφῶν αὐτῶν παρέπεμψαν φυλακήν, δείσαντες μὴ οἱ
Ἀθηναῖοι τῶν χρημάτων ἃ ἦν αὐτόθι κινήσωσι, καὶ οἱ λοιποὶ
[6.71.1]   ἐπανεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι πρὸς μὲν τὸ
ἱερὸν οὐκ ἦλθον, ξυγκομίσαντες δὲ τοὺς ἑαυτῶν νεκροὺς καὶ
ἐπὶ πυρὰν ἐπιθέντες ηὐλίσαντο αὐτοῦ. τῇ δ' ὑστεραίᾳ τοῖς
μὲν Συρακοσίοις ἀπέδοσαν ὑποσπόνδους τοὺς νεκρούς (ἀπ-
έθανον δὲ αὐτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων περὶ ἑξήκοντα καὶ δια-
κοσίους), τῶν δὲ σφετέρων τὰ ὀστᾶ ξυνέλεξαν (ἀπέθανον δὲ
αὐτῶν καὶ τῶν ξυμμάχων ὡς πεντήκοντα), καὶ τὰ τῶν πολε-
[6.71.2]   μίων σκῦλα ἔχοντες ἀπέπλευσαν ἐς Κατάνην· χειμών τε
γὰρ ἦν, καὶ τὸν πόλεμον αὐτόθεν ποιεῖσθαι οὔπω ἐδόκει
δυνατὸν εἶναι, πρὶν ἂν ἱππέας τε μεταπέμψωσιν ἐκ τῶν
Ἀθηνῶν καὶ ἐκ τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων ἀγείρωσιν, ὅπως μὴ
παντάπασιν ἱπποκρατῶνται, καὶ χρήματα δὲ ἅμα αὐτόθεν τε
ξυλλέξωνται καὶ παρ' Ἀθηναίων ἔλθῃ, τῶν τε πόλεών τινας
προσαγάγωνται, ἃς ἤλπιζον μετὰ τὴν μάχην μᾶλλον σφῶν
ὑπακούσεσθαι, τά τε ἄλλα καὶ σῖτον καὶ ὅσων δέοι παρα-
σκευάσωνται ὡς ἐς τὸ ἔαρ ἐπιχειρήσοντες ταῖς Συρακούσαις.
[6.72.1]      Καὶ οἱ μὲν ταύτῃ τῇ γνώμῃ ἀπέπλευσαν ἐς τὴν Νάξον
καὶ Κατάνην διαχειμάσοντες, Συρακόσιοι δὲ τοὺς σφετέρους
[6.72.2]   αὐτῶν νεκροὺς θάψαντες ἐκκλησίαν ἐποίουν. καὶ παρελθὼν
αὐτοῖς Ἑρμοκράτης ὁ Ἕρμωνος, ἀνὴρ καὶ ἐς τἆλλα ξύνεσιν
οὐδενὸς λειπόμενος καὶ κατὰ τὸν πόλεμον ἐμπειρίᾳ τε ἱκανὸς
γενόμενος καὶ ἀνδρείᾳ ἐπιφανής, ἐθάρσυνέ τε καὶ οὐκ εἴα
[6.72.3]   τῷ γεγενημένῳ ἐνδιδόναι· τὴν μὲν γὰρ γνώμην αὐτῶν οὐχ
ἡσσῆσθαι, τὴν δὲ ἀταξίαν βλάψαι. οὐ μέντοι τοσοῦτόν γε
λειφθῆναι ὅσον εἰκὸς εἶναι, ἄλλως τε καὶ τοῖς πρώτοις τῶν
Ἑλλήνων ἐμπειρίᾳ ἰδιώτας ὡς εἰπεῖν χειροτέχναις ἀνταγω-
[6.72.4]   νισαμένους. μέγα δὲ βλάψαι καὶ τὸ πλῆθος τῶν στρατηγῶν
καὶ τὴν πολυαρχίαν (ἦσαν γὰρ πέντε καὶ δέκα οἱ στρατηγοὶ
αὐτοῖς) τῶν τε πολλῶν τὴν ἀξύντακτον ἀναρχίαν. ἢν δὲ
ὀλίγοι τε στρατηγοὶ γένωνται ἔμπειροι καὶ ἐν τῷ χειμῶνι
τούτῳ παρασκευάσωσι τὸ ὁπλιτικόν, οἷς τε ὅπλα μὴ ἔστιν
ἐκπορίζοντες, ὅπως ὡς πλεῖστοι ἔσονται, καὶ τῇ ἄλλῃ μελέτῃ
προσαναγκάζοντες, ἔφη κατὰ τὸ εἰκὸς κρατήσειν σφᾶς τῶν
ἐναντίων, ἀνδρείας μὲν σφίσιν ὑπαρχούσης, εὐταξίας δ' ἐς
τὰ ἔργα προσγενομένης· ἐπιδώσειν γὰρ ἀμφότερα αὐτά, τὴν
μὲν μετὰ κινδύνων μελετωμένην, τὴν δ' εὐψυχίαν αὐτὴν ἑαυ-
τῆς μετὰ τοῦ πιστοῦ τῆς ἐπιστήμης θαρσαλεωτέραν ἔσεσθαι.
[6.72.5]   τούς τε στρατηγοὺς καὶ ὀλίγους καὶ αὐτοκράτορας χρῆναι
ἑλέσθαι καὶ ὀμόσαι αὐτοῖς τὸ ὅρκιον ἦ μὴν ἐάσειν ἄρχειν
ὅπῃ ἂν ἐπίστωνται· οὕτω γὰρ ἅ τε κρύπτεσθαι δεῖ μᾶλλον
ἂν στέγεσθαι καὶ τἆλλα κατὰ κόσμον καὶ ἀπροφασίστως
[6.73.1]   παρασκευασθῆναι. καὶ οἱ Συρακόσιοι αὐτοῦ ἀκούσαντες
ἐψηφίσαντό τε πάντα ὡς ἐκέλευε καὶ στρατηγὸν αὐτόν τε
εἵλοντο τὸν Ἑρμοκράτη καὶ Ἡρακλείδην τὸν Λυσιμάχου καὶ
[6.73.2]   Σικανὸν τὸν Ἐξηκέστου, τούτους τρεῖς, καὶ ἐς τὴν Κόρινθον
καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρέσβεις ἀπέστειλαν, ὅπως ξυμ-
μαχία τε αὐτοῖς παραγένηται καὶ τὸν πρὸς Ἀθηναίους
πόλεμον βεβαιότερον πείθωσι ποιεῖσθαι ἐκ τοῦ προφανοῦς
ὑπὲρ σφῶν τοὺς Λακεδαιμονίους, ἵνα ἢ ἀπὸ τῆς Σικελίας
ἀπαγάγωσιν αὐτοὺς ἢ πρὸς τὸ ἐν Σικελίᾳ στράτευμα ἧσσον
ὠφελίαν ἄλλην ἐπιπέμπωσιν.
[6.74.1]      Τὸ δ' ἐν τῇ Κατάνῃ στράτευμα τῶν Ἀθηναίων ἔπλευσεν
εὐθὺς ἐπὶ Μεσσήνην ὡς προδοθησομένην. καὶ ἃ μὲν ἐπράσ-
σετο οὐκ ἐγένετο· Ἀλκιβιάδης γὰρ ὅτ' ἀπῄει ἐκ τῆς ἀρχῆς
ἤδη μετάπεμπτος, ἐπιστάμενος ὅτι φεύξοιτο, μηνύει τοῖς τῶν
Συρακοσίων φίλοις τοῖς ἐν τῇ Μεσσήνῃ ξυνειδὼς τὸ μέλλον·
οἱ δὲ τούς τε ἄνδρας διέφθειραν πρότερον καὶ τότε στασιά-
ζοντες καὶ ἐν ὅπλοις ὄντες ἐπεκράτουν μὴ δέχεσθαι τοὺς
[6.74.2]   Ἀθηναίους οἱ ταῦτα βουλόμενοι. ἡμέρας δὲ μείναντες περὶ
τρεῖς καὶ δέκα οἱ Ἀθηναῖοι ὡς ἐχειμάζοντο καὶ τὰ ἐπιτήδεια
οὐκ εἶχον καὶ προυχώρει οὐδέν, ἀπελθόντες ἐς Νάξον καὶ
ὅρια καὶ σταυρώματα περὶ τὸ στρατόπεδον ποιησάμενοι αὐ-
τοῦ διεχείμαζον· καὶ τριήρη ἀπέστειλαν ἐς τὰς Ἀθήνας ἐπί
τε χρήματα καὶ ἱππέας, ὅπως ἅμα τῷ ἦρι παραγένωνται.
[6.75.1]      Ἐτείχιζον δὲ καὶ οἱ Συρακόσιοι ἐν τῷ χειμῶνι πρός τε τῇ
πόλει, τὸν Τεμενίτην ἐντὸς ποιησάμενοι, τεῖχος παρὰ πᾶν
τὸ πρὸς τὰς Ἐπιπολὰς ὁρῶν, ὅπως μὴ δι' ἐλάσσονος εὐαποτεί-
χιστοι ὦσιν, ἢν ἄρα σφάλλωνται, καὶ τὰ Μέγαρα φρούριον,
καὶ ἐν τῷ Ὀλυμπιείῳ ἄλλο· καὶ τὴν θάλασσαν προυσταύ-
[6.75.2]   ρωσαν πανταχῇ ᾗ ἀποβάσεις ἦσαν. καὶ τοὺς Ἀθηναίους
εἰδότες ἐν τῇ Νάξῳ χειμάζοντας ἐστράτευσαν πανδημεὶ ἐπὶ
τὴν Κατάνην, καὶ τῆς τε γῆς αὐτῶν ἔτεμον καὶ τὰς τῶν
Ἀθηναίων σκηνὰς καὶ τὸ στρατόπεδον ἐμπρήσαντες ἀνεχώ-
[6.75.3]   ρησαν ἐπ' οἴκου. καὶ πυνθανόμενοι τοὺς Ἀθηναίους ἐς τὴν
Καμάριναν κατὰ τὴν ἐπὶ Λάχητος γενομένην ξυμμαχίαν
πρεσβεύεσθαι, εἴ πως προσαγάγοιντο αὐτούς, ἀντεπρε-
σβεύοντο καὶ αὐτοί· ἦσαν γὰρ ὕποπτοι αὐτοῖς οἱ Καμαριναῖοι
μὴ προθύμως σφίσι μήτ' ἐπὶ τὴν πρώτην μάχην πέμψαι ἃ
ἔπεμψαν, ἔς τε τὸ λοιπὸν μὴ οὐκέτι βούλωνται ἀμύνειν,
ὁρῶντες τοὺς Ἀθηναίους ἐν τῇ μάχῃ εὖ πράξαντας, προσ-
χωρῶσι δ' αὐτοῖς κατὰ τὴν προτέραν φιλίαν πεισθέντες.
[6.75.4]   ἀφικομένων οὖν ἐκ μὲν Συρακουσῶν Ἑρμοκράτους καὶ
ἄλλων ἐς τὴν Καμάριναν, ἀπὸ δὲ τῶν Ἀθηναίων Εὐφή-
μου μεθ' ἑτέρων, ὁ Ἑρμοκράτης ξυλλόγου γενομένου τῶν
Καμαριναίων βουλόμενος προδιαβάλλειν τοὺς Ἀθηναίους
ἔλεγε τοιάδε.
[6.76.1]      ‘Οὐ τὴν παροῦσαν δύναμιν τῶν Ἀθηναίων, ὦ Καμαρι-
[6.76.1.2]   ναῖοι, μὴ αὐτὴν καταπλαγῆτε δείσαντες ἐπρεσβευσάμεθα,
ἀλλὰ μᾶλλον τοὺς μέλλοντας ἀπ' αὐτῶν λόγους, πρίν τι καὶ
[6.76.2]   ἡμῶν ἀκοῦσαι, μὴ ὑμᾶς πείσωσιν. ἥκουσι γὰρ ἐς τὴν
Σικελίαν προφάσει μὲν ᾗ πυνθάνεσθε, διανοίᾳ δὲ ἣν πάντες
ὑπονοοῦμεν· καί μοι δοκοῦσιν οὐ Λεοντίνους βούλεσθαι
κατοικίσαι, ἀλλ' ἡμᾶς μᾶλλον ἐξοικίσαι. οὐ γὰρ δὴ εὔλογον
τὰς μὲν ἐκεῖ πόλεις ἀναστάτους ποιεῖν, τὰς δὲ ἐνθάδε κατοι-
κίζειν, καὶ Λεοντίνων μὲν Χαλκιδέων ὄντων κατὰ τὸ ξυγγενὲς
κήδεσθαι, Χαλκιδέας δὲ τοὺς ἐν Εὐβοίᾳ, ὧν οἵδε ἄποικοί
[6.76.3]   εἰσι, δουλωσαμένους ἔχειν. τῇ δὲ αὐτῇ ἰδέᾳ ἐκεῖνά τε ἔσχον
καὶ τὰ ἐνθάδε νῦν πειρῶνται· ἡγεμόνες γὰρ γενόμενοι ἑκόν-
των τῶν τε Ἰώνων καὶ ὅσοι ἀπὸ σφῶν ἦσαν ξύμμαχοι ὡς
ἐπὶ τοῦ Μήδου τιμωρίᾳ, τοὺς μὲν λιποστρατίαν, τοὺς δὲ ἐπ'
ἀλλήλους στρατεύειν, τοῖς δ' ὡς ἑκάστοις τινὰ εἶχον αἰτίαν
[6.76.4]   εὐπρεπῆ ἐπενεγκόντες κατεστρέψαντο. καὶ οὐ περὶ τῆς
ἐλευθερίας ἄρα οὔτε οὗτοι τῶν Ἑλλήνων οὔθ' οἱ Ἕλληνες
τῆς ἑαυτῶν τῷ Μήδῳ ἀντέστησαν, περὶ δὲ οἱ μὲν σφίσιν
ἀλλὰ μὴ ἐκείνῳ καταδουλώσεως, οἱ δ' ἐπὶ δεσπότου μεταβολῇ
οὐκ ἀξυνετωτέρου, κακοξυνετωτέρου δέ.
[6.77.1]      ’Ἀλλ' οὐ γὰρ δὴ τὴν τῶν Ἀθηναίων εὐκατηγόρητον οὖσαν
πόλιν νῦν ἥκομεν ἀποφανοῦντες ἐν εἰδόσιν ὅσα ἀδικεῖ, πολὺ
δὲ μᾶλλον ἡμᾶς αὐτοὺς αἰτιασόμενοι ὅτι ἔχοντες παραδεί-
γματα τῶν τ' ἐκεῖ Ἑλλήνων ὡς ἐδουλώθησαν οὐκ ἀμύνοντες
σφίσιν αὐτοῖς, καὶ νῦν ἐφ' ἡμᾶς ταὐτὰ παρόντα σοφίσματα,
Λεοντίνων τε ξυγγενῶν κατοικίσεις καὶ Ἐγεσταίων ξυμμάχων
ἐπικουρίας, οὐ ξυστραφέντες βουλόμεθα προθυμότερον δεῖξαι
αὐτοῖς ὅτι οὐκ Ἴωνες τάδε εἰσὶν οὐδ' Ἑλλησπόντιοι καὶ
νησιῶται, οἳ δεσπότην ἢ Μῆδον ἢ ἕνα γέ τινα αἰεὶ μετα-
βάλλοντες δουλοῦνται, ἀλλὰ Δωριῆς ἐλεύθεροι ἀπ' αὐτονόμου
[6.77.2]   τῆς Πελοποννήσου τὴν Σικελίαν οἰκοῦντες. ἢ μένομεν ἕως
ἂν ἕκαστοι κατὰ πόλεις ληφθῶμεν, εἰδότες ὅτι ταύτῃ μόνον
ἁλωτοί ἐσμεν καὶ ὁρῶντες αὐτοὺς ἐπὶ τοῦτο τὸ εἶδος τρεπο-
μένους ὥστε τοὺς μὲν λόγοις ἡμῶν διιστάναι, τοὺς δὲ ξυμ-
μάχων ἐλπίδι ἐκπολεμοῦν πρὸς ἀλλήλους, τοῖς δὲ ὡς ἑκάστοις
τι προσηνὲς λέγοντες δύνανται κακουργεῖν; καὶ οἰόμεθα τοῦ
ἄπωθεν ξυνοίκου προαπολλυμένου οὐ καὶ ἐς αὐτόν τινα ἥξειν
τὸ δεινόν, πρὸ δὲ αὐτοῦ μᾶλλον τὸν πάσχοντα καθ' ἑαυτὸν
[6.78.1]   δυστυχεῖν; καὶ εἴ τῳ ἄρα παρέστηκε τὸν μὲν Συρακόσιον,
ἑαυτὸν δ' οὒ πολέμιον εἶναι τῷ Ἀθηναίῳ, καὶ δεινὸν ἡγεῖται
ὑπέρ γε τῆς ἐμῆς κινδυνεύειν, ἐνθυμηθήτω οὐ περὶ τῆς ἐμῆς
μᾶλλον, ἐν ἴσῳ δὲ καὶ τῆς ἑαυτοῦ ἅμα ἐν τῇ ἐμῇ μαχούμενος,
τοσούτῳ δὲ καὶ ἀσφαλέστερον ὅσῳ οὐ προδιεφθαρμένου ἐμοῦ,
ἔχων δὲ ξύμμαχον ἐμὲ καὶ οὐκ ἐρῆμος ἀγωνιεῖται· τόν τε
Ἀθηναῖον μὴ τὴν τοῦ Συρακοσίου ἔχθραν κολάσασθαι, τῇ δ'
ἐμῇ προφάσει τὴν ἐκείνου φιλίαν οὐχ ἧσσον βεβαιώσασθαι
[6.78.2]   βούλεσθαι. εἴ τέ τις φθονεῖ μὲν ἢ καὶ φοβεῖται (ἀμφότερα
γὰρ τάδε πάσχει τὰ μείζω), διὰ δὲ αὐτὰ τὰς Συρακούσας
κακωθῆναι μὲν ἵνα σωφρονισθῶμεν βούλεται, περιγενέσθαι
δὲ ἕνεκα τῆς αὑτοῦ ἀσφαλείας, οὐκ ἀνθρωπίνης δυνάμεως
βούλησιν ἐλπίζει· οὐ γὰρ οἷόν τε ἅμα τῆς τε ἐπιθυμίας καὶ
[6.78.3]   τῆς τύχης τὸν αὐτὸν ὁμοίως ταμίαν γενέσθαι. καὶ εἰ γνώμῃ
ἁμάρτοι, τοῖς αὑτοῦ κακοῖς ὀλοφυρθεὶς τάχ' ἂν ἴσως καὶ τοῖς
ἐμοῖς ἀγαθοῖς ποτὲ βουληθείη αὖθις φθονῆσαι. ἀδύνατον δὲ
προεμένῳ καὶ μὴ τοὺς αὐτοὺς κινδύνους οὐ περὶ τῶν ὀνομάτων,
ἀλλὰ περὶ τῶν ἔργων, ἐθελήσαντι προσλαβεῖν· λόγῳ μὲν
γὰρ τὴν ἡμετέραν δύναμιν σῴζοι ἄν τις, ἔργῳ δὲ τὴν αὑτοῦ
[6.78.4]   σωτηρίαν. καὶ μάλιστα εἰκὸς ἦν ὑμᾶς, ὦ Καμαριναῖοι,
ὁμόρους ὄντας καὶ τὰ δεύτερα κινδυνεύσοντας προορᾶσθαι
αὐτὰ καὶ μὴ μαλακῶς ὥσπερ νῦν ξυμμαχεῖν, αὐτοὺς δὲ πρὸς
ἡμᾶς μᾶλλον ἰόντας, ἅπερ ἂν εἰ ἐς τὴν Καμαριναίαν πρῶτον
ἀφίκοντο οἱ Ἀθηναῖοι δεόμενοι ἂν ἐπεκαλεῖσθε, ταῦτα ἐκ
τοῦ ὁμοίου καὶ νῦν παρακελευομένους ὅπως μηδὲν ἐνδώσομεν
φαίνεσθαι. ἀλλ' οὔθ' ὑμεῖς νῦν γέ πω οὔθ' οἱ ἄλλοι ἐπὶ
ταῦτα ὥρμησθε.
[6.79.1]      ‘Δειλίᾳ δὲ ἴσως τὸ δίκαιον πρός τε ἡμᾶς καὶ πρὸς τοὺς
ἐπιόντας θεραπεύσετε, λέγοντες ξυμμαχίαν εἶναι ὑμῖν πρὸς
Ἀθηναίους· ἥν γε οὐκ ἐπὶ τοῖς φίλοις ἐποιήσασθε, τῶν δὲ
ἐχθρῶν ἤν τις ἐφ' ὑμᾶς ἴῃ, καὶ τοῖς γε Ἀθηναίοις βοηθεῖν, ὅταν
[6.79.2]   ὑπ' ἄλλων καὶ μὴ αὐτοὶ ὥσπερ νῦν τοὺς πέλας ἀδικῶσιν, ἐπεὶ
οὐδ' οἱ Ῥηγῖνοι ὄντες Χαλκιδῆς Χαλκιδέας ὄντας Λεοντίνους
ἐθέλουσι ξυγκατοικίζειν. καὶ δεινὸν εἰ ἐκεῖνοι μὲν τὸ ἔργον
τοῦ καλοῦ δικαιώματος ὑποπτεύοντες ἀλόγως σωφρονοῦσιν,
ὑμεῖς δ' εὐλόγῳ προφάσει τοὺς μὲν φύσει πολεμίους βούλεσθε
ὠφελεῖν, τοὺς δὲ ἔτι μᾶλλον φύσει ξυγγενεῖς μετὰ τῶν
[6.79.3]   ἐχθίστων διαφθεῖραι. ἀλλ' οὐ δίκαιον, ἀμύνειν δὲ καὶ μὴ
φοβεῖσθαι τὴν παρασκευὴν αὐτῶν· οὐ γὰρ ἢν ἡμεῖς ξυστῶμεν
πάντες δεινή ἐστιν, ἀλλ' ἤν, ὅπερ οὗτοι σπεύδουσι, τἀναντία
διαστῶμεν, ἐπεὶ οὐδὲ πρὸς ἡμᾶς μόνους ἐλθόντες καὶ μάχῃ
περιγενόμενοι ἔπραξαν ἃ ἐβούλοντο, ἀπῆλθον δὲ διὰ τάχους.
[6.80.1]   ὥστε οὐχ ἁθρόους γε ὄντας εἰκὸς ἀθυμεῖν, ἰέναι δὲ ἐς τὴν
ξυμμαχίαν προθυμότερον, ἄλλως τε καὶ ἀπὸ Πελοποννήσου
παρεσομένης ὠφελίας, οἳ τῶνδε κρείσσους εἰσὶ τὸ παράπαν
τὰ πολέμια· καὶ μὴ ἐκείνην τὴν προμηθίαν δοκεῖν τῳ ἡμῖν
μὲν ἴσην εἶναι, ὑμῖν δὲ ἀσφαλῆ, τὸ μηδετέροις δὴ ὡς καὶ
[6.80.2]   ἀμφοτέρων ὄντας ξυμμάχους βοηθεῖν. οὐ γὰρ ἔργῳ ἴσον
ὥσπερ τῷ δικαιώματί ἐστιν. εἰ γὰρ δι' ὑμᾶς μὴ ξυμμαχή-
σαντας ὅ τε παθὼν σφαλήσεται καὶ ὁ κρατῶν περιέσται, τί
ἄλλο ἢ τῇ αὐτῇ ἀπουσίᾳ τοῖς μὲν οὐκ ἠμύνατε σωθῆναι,
τοὺς δὲ οὐκ ἐκωλύσατε κακοὺς γενέσθαι; καίτοι κάλλιον
τοῖς ἀδικουμένοις καὶ ἅμα ξυγγενέσι προσθεμένους τήν τε
κοινὴν ὠφελίαν τῇ Σικελίᾳ φυλάξαι καὶ τοὺς Ἀθηναίους
φίλους δὴ ὄντας μὴ ἐᾶσαι ἁμαρτεῖν.
[6.80.3]      ’Ξυνελόντες τε λέγομεν οἱ Συρακόσιοι ἐκδιδάσκειν μὲν
οὐδὲν ἔργον εἶναι σαφῶς οὔτε ὑμᾶς οὔτε τοὺς ἄλλους περὶ ὧν
αὐτοὶ οὐδὲν χεῖρον γιγνώσκετε· δεόμεθα δὲ καὶ μαρτυρόμεθα
ἅμα, εἰ μὴ πείσομεν, ὅτι ἐπιβουλευόμεθα μὲν ὑπὸ Ἰώνων αἰεὶ
[6.80.4]   πολεμίων, προδιδόμεθα δὲ ὑπὸ ὑμῶν Δωριῆς Δωριῶν. καὶ
εἰ καταστρέψονται ἡμᾶς Ἀθηναῖοι, ταῖς μὲν ὑμετέραις
γνώμαις κρατήσουσι, τῷ δ' αὑτῶν ὀνόματι τιμηθήσονται,
καὶ τῆς νίκης οὐκ ἄλλον τινὰ ἆθλον ἢ τὸν τὴν νίκην παρα-
σχόντα λήψονται· καὶ εἰ αὖ ἡμεῖς περιεσόμεθα, τῆς αἰτίας
[6.80.5]   τῶν κινδύνων οἱ αὐτοὶ τὴν τιμωρίαν ὑφέξετε. σκοπεῖτε οὖν καὶ
αἱρεῖσθε ἤδη ἢ τὴν αὐτίκα ἀκινδύνως δουλείαν ἢ κἂν περιγενό-
μενοι μεθ' ἡμῶν τούσδε τε μὴ αἰσχρῶς δεσπότας λαβεῖν καὶ
τὴν πρὸς ἡμᾶς ἔχθραν μὴ ἂν βραχεῖαν γενομένην διαφυγεῖν.‘
[6.81.1]      Τοιαῦτα μὲν ὁ Ἑρμοκράτης εἶπεν. ὁ δ' Εὔφημος ὁ τῶν
Ἀθηναίων πρεσβευτὴς μετ' αὐτὸν τοιάδε.
[6.82.1]      ’Ἀφικόμεθα μὲν ἐπὶ τῆς πρότερον οὔσης ξυμμαχίας
ἀνανεώσει, τοῦ δὲ Συρακοσίου καθαψαμένου ἀνάγκη καὶ
[6.82.2]   περὶ τῆς ἀρχῆς εἰπεῖν ὡς εἰκότως ἔχομεν. τὸ μὲν οὖν
μέγιστον μαρτύριον αὐτὸς εἶπεν, ὅτι οἱ Ἴωνες αἰεί ποτε
πολέμιοι τοῖς Δωριεῦσιν εἰσίν. ἔχει δὲ καὶ οὕτως· ἡμεῖς
γὰρ Ἴωνες ὄντες Πελοποννησίοις Δωριεῦσι καὶ πλέοσιν
οὖσι καὶ παροικοῦσιν ἐσκεψάμεθα ὅτῳ τρόπῳ ἥκιστα αὐτῶν
[6.82.3]   ὑπακουσόμεθα, καὶ μετὰ τὰ Μηδικὰ ναῦς κτησάμενοι τῆς
μὲν Λακεδαιμονίων ἀρχῆς καὶ ἡγεμονίας ἀπηλλάγημεν,
οὐδὲν προσῆκον μᾶλλόν τι ἐκείνους ἡμῖν ἢ καὶ ἡμᾶς ἐκείνοις
ἐπιτάσσειν, πλὴν καθ' ὅσον ἐν τῷ παρόντι μεῖζον ἴσχυον,
[6.82.3.5]   αὐτοὶ δὲ τῶν ὑπὸ βασιλεῖ πρότερον ὄντων ἡγεμόνες κατα-
στάντες οἰκοῦμεν, νομίσαντες ἥκιστ' ἂν ὑπὸ Πελοποννησίοις
οὕτως εἶναι, δύναμιν ἔχοντες ᾗ ἀμυνούμεθα, καὶ ἐς τὸ ἀκριβὲς
εἰπεῖν οὐδὲ ἀδίκως καταστρεψάμενοι τούς τε Ἴωνας καὶ
νησιώτας, οὓς ξυγγενεῖς φασὶν ὄντας ἡμᾶς Συρακόσιοι
[6.82.4]   δεδουλῶσθαι. ἦλθον γὰρ ἐπὶ τὴν μητρόπολιν ἐφ' ἡμᾶς μετὰ
τοῦ Μήδου καὶ οὐκ ἐτόλμησαν ἀποστάντες τὰ οἰκεῖα φθεῖραι,
ὥσπερ ἡμεῖς ἐκλιπόντες τὴν πόλιν, δουλείαν δὲ αὐτοί τε
[6.83.1]   ἐβούλοντο καὶ ἡμῖν τὸ αὐτὸ ἐπενεγκεῖν. ἀνθ' ὧν ἄξιοί τε
ὄντες ἅμα ἄρχομεν, ὅτι τε ναυτικὸν πλεῖστόν τε καὶ προ-
θυμίαν ἀπροφάσιστον παρεσχόμεθα ἐς τοὺς Ἕλληνας, καὶ
διότι καὶ τῷ Μήδῳ ἑτοίμως τοῦτο δρῶντες οὗτοι ἡμᾶς
ἔβλαπτον, ἅμα δὲ τῆς πρὸς Πελοποννησίους ἰσχύος ὀρε-
[6.83.2]   γόμενοι. καὶ οὐ καλλιεπούμεθα ὡς ἢ τὸν βάρβαρον μόνοι
καθελόντες εἰκότως ἄρχομεν ἢ ἐπ' ἐλευθερίᾳ τῇ τῶνδε μᾶλλον
ἢ τῶν ξυμπάντων τε καὶ τῇ ἡμετέρᾳ αὐτῶν κινδυνεύσαντες.
πᾶσι δὲ ἀνεπίφθονον τὴν προσήκουσαν σωτηρίαν ἐκπορίζε-
σθαι. καὶ νῦν τῆς ἡμετέρας ἀσφαλείας ἕνεκα καὶ ἐνθάδε
[6.83.3]   παρόντες ὁρῶμεν καὶ ὑμῖν ταὐτὰ ξυμφέροντα. ἀποφαίνομεν
δὲ ἐξ ὧν οἵδε τε διαβάλλουσι καὶ ὑμεῖς μάλιστα ἐπὶ τὸ
φοβερώτερον ὑπονοεῖτε, εἰδότες τοὺς περιδεῶς ὑποπτεύοντάς
τι λόγου μὲν ἡδονῇ τὸ παραυτίκα τερπομένους, τῇ δ'
[6.83.4]   ἐγχειρήσει ὕστερον τὰ ξυμφέροντα πράσσοντας. τήν τε
γὰρ ἐκεῖ ἀρχὴν εἰρήκαμεν διὰ δέος ἔχειν καὶ τὰ ἐνθάδε διὰ
τὸ αὐτὸ ἥκειν μετὰ τῶν φίλων ἀσφαλῶς καταστησόμενοι,
καὶ οὐ δουλωσόμενοι, μὴ παθεῖν δὲ μᾶλλον τοῦτο κωλύσοντες.
[6.84.1]      ‘Ὑπολάβῃ δὲ μηδεὶς ὡς οὐδὲν προσῆκον ὑμῶν κηδόμεθα,
γνοὺς ὅτι σῳζομένων ὑμῶν καὶ διὰ τὸ μὴ ἀσθενεῖς ὑμᾶς
ὄντας ἀντέχειν Συρακοσίοις ἧσσον ἂν τούτων πεμψάντων
[6.84.2]   τινὰ δύναμιν Πελοποννησίοις ἡμεῖς βλαπτοίμεθα. καὶ ἐν
τούτῳ προσήκετε ἤδη ἡμῖν τὰ μέγιστα. διόπερ καὶ τοὺς
Λεοντίνους εὔλογον κατοικίζειν μὴ ὑπηκόους ὥσπερ τοὺς ξυγ-
γενεῖς αὐτῶν τοὺς ἐν Εὐβοίᾳ, ἀλλ' ὡς δυνατωτάτους, ἵνα ἐκ
τῆς σφετέρας ὅμοροι ὄντες τοῖσδε ὑπὲρ ἡμῶν λυπηροὶ ὦσιν.
[6.84.3]   τὰ μὲν γὰρ ἐκεῖ καὶ αὐτοὶ ἀρκοῦμεν πρὸς τοὺς πολεμίους,
καὶ ὁ Χαλκιδεύς, ὃν ἀλόγως ἡμᾶς φησὶ δουλωσαμένους τοὺς
ἐνθάδε ἐλευθεροῦν, ξύμφορος ἡμῖν ἀπαράσκευος ὢν καὶ
χρήματα μόνον φέρων, τὰ δὲ ἐνθάδε καὶ Λεοντῖνοι καὶ οἱ
[6.85.1]   ἄλλοι φίλοι ὅτι μάλιστα αὐτονομούμενοι. ἀνδρὶ δὲ τυράννῳ
ἢ πόλει ἀρχὴν ἐχούσῃ οὐδὲν ἄλογον ὅτι ξυμφέρον οὐδ' οἰκεῖον
ὅτι μὴ πιστόν· πρὸς ἕκαστα δὲ δεῖ ἢ ἐχθρὸν ἢ φίλον μετὰ
καιροῦ γίγνεσθαι. καὶ ἡμᾶς τοῦτο ὠφελεῖ ἐνθάδε, οὐκ ἢν
τοὺς φίλους κακώσωμεν, ἀλλ' ἢν οἱ ἐχθροὶ διὰ τὴν τῶν
[6.85.2]   φίλων ῥώμην ἀδύνατοι ὦσιν. ἀπιστεῖν δὲ οὐ χρή· καὶ γὰρ
τοὺς ἐκεῖ ξυμμάχους ὡς ἕκαστοι χρήσιμοι ἐξηγούμεθα, Χίους
μὲν καὶ Μηθυμναίους νεῶν παροκωχῇ αὐτονόμους, τοὺς δὲ
πολλοὺς χρημάτων βιαιότερον φορᾷ, ἄλλους δὲ καὶ πάνυ
ἐλευθέρως ξυμμαχοῦντας, καίπερ νησιώτας ὄντας καὶ εὐλή-
πτους, διότι ἐν χωρίοις ἐπικαίροις εἰσὶ περὶ τὴν Πελοπόννησον.
[6.85.3]   ὥστε καὶ τἀνθάδε εἰκὸς πρὸς τὸ λυσιτελοῦν, καὶ ὃ λέγομεν,
ἐς Συρακοσίους δέος καθίστασθαι. ἀρχῆς γὰρ ἐφίενται ὑμῶν
καὶ βούλονται ἐπὶ τῷ ἡμετέρῳ ξυστήσαντες ὑμᾶς ὑπόπτῳ,
βίᾳ ἢ καὶ κατ' ἐρημίαν, ἀπράκτων ἡμῶν ἀπελθόντων, αὐτοὶ
ἄρξαι τῆς Σικελίας. ἀνάγκη δέ, ἢν ξυστῆτε πρὸς αὐτούς·
οὔτε γὰρ ἡμῖν ἔτι ἔσται ἰσχὺς τοσαύτη ἐς ἓν ξυστᾶσα
εὐμεταχείριστος, οὔθ' οἵδ' ἀσθενεῖς ἂν ἡμῶν μὴ παρόντων
[6.86.1]   πρὸς ὑμᾶς εἶεν. καὶ ὅτῳ ταῦτα μὴ δοκεῖ, αὐτὸ τὸ ἔργον
ἐλέγχει. τὸ γὰρ πρότερον ἡμᾶς ἐπηγάγεσθε οὐκ ἄλλον τινὰ
προσείοντες φόβον ἤ, εἰ περιοψόμεθα ὑμᾶς ὑπὸ Συρακοσίοις
[6.86.2]   γενέσθαι, ὅτι καὶ αὐτοὶ κινδυνεύσομεν. καὶ νῦν οὐ δίκαιον,
ᾧπερ καὶ ἡμᾶς ἠξιοῦτε λόγῳ πείθειν, τῷ αὐτῷ ἀπιστεῖν, οὐδ'
ὅτι δυνάμει μείζονι πρὸς τὴν τῶνδε ἰσχὺν πάρεσμεν ὑποπτεύε-
[6.86.3]   σθαι, πολὺ δὲ μᾶλλον τοῖσδε ἀπιστεῖν. ἡμεῖς μέν γε οὔτε
ἐμμεῖναι δυνατοὶ μὴ μεθ' ὑμῶν, εἴ τε καὶ γενόμενοι κακοὶ
κατεργασαίμεθα, ἀδύνατοι κατασχεῖν διὰ μῆκός τε πλοῦ καὶ
ἀπορίᾳ φυλακῆς πόλεων μεγάλων καὶ τῇ παρασκευῇ ἠπειρω-
τίδων· οἵδε δὲ οὐ στρατοπέδῳ, πόλει δὲ μείζονι τῆς ἡμετέρας
παρουσίας ἐποικοῦντες ὑμῖν αἰεί τε ἐπιβουλεύουσι καὶ ὅταν
[6.86.4]   καιρὸν λάβωσιν ἑκάστου, οὐκ ἀνιᾶσιν (ἔδειξαν δὲ καὶ ἄλλα
ἤδη καὶ τὰ ἐς Λεοντίνους), καὶ νῦν τολμῶσιν ἐπὶ τοὺς ταῦτα
κωλύοντας καὶ ἀνέχοντας τὴν Σικελίαν μέχρι τοῦδε μὴ
[6.86.5]   ὑπ' αὐτοὺς εἶναι παρακαλεῖν ὑμᾶς ὡς ἀναισθήτους. πολὺ
δὲ ἐπὶ ἀληθεστέραν γε σωτηρίαν ἡμεῖς ἀντιπαρακαλοῦμεν,
δεόμενοι τὴν ὑπάρχουσαν ἀπ' ἀλλήλων ἀμφοτέροις μὴ προ-
διδόναι, νομίσαι δὲ τοῖσδε μὲν καὶ ἄνευ ξυμμάχων αἰεὶ ἐφ'
ὑμᾶς ἑτοίμην διὰ τὸ πλῆθος εἶναι ὁδόν, ὑμῖν δ' οὐ πολλάκις
παρασχήσειν μετὰ τοσῆσδε ἐπικουρίας ἀμύνασθαι· ἣν εἰ τῷ
ὑπόπτῳ ἢ ἄπρακτον ἐάσετε ἀπελθεῖν ἢ καὶ σφαλεῖσαν, ἔτι
βουλήσεσθε καὶ πολλοστὸν μόριον αὐτῆς ἰδεῖν, ὅτε οὐδὲν
ἔτι περανεῖ παραγενόμενον ὑμῖν.
[6.87.1]      ’Ἀλλὰ μήτε ὑμεῖς, ὦ Καμαριναῖοι, ταῖς τῶνδε διαβολαῖς
ἀναπείθεσθε μήτε οἱ ἄλλοι· εἰρήκαμεν δ' ὑμῖν πᾶσαν τὴν
ἀλήθειαν περὶ ὧν ὑποπτευόμεθα, καὶ ἔτι ἐν κεφαλαίοις
[6.87.2]   ὑπομνήσαντες ἀξιώσομεν πείθειν. φαμὲν γὰρ ἄρχειν μὲν
τῶν ἐκεῖ, ἵνα μὴ ὑπακούωμεν ἄλλου, ἐλευθεροῦν δὲ τὰ ἐνθάδε,
ὅπως μὴ ὑπ' αὐτῶν βλαπτώμεθα, πολλὰ δ' ἀναγκάζεσθαι
πράσσειν, διότι καὶ πολλὰ φυλασσόμεθα, ξύμμαχοι δὲ καὶ
νῦν καὶ πρότερον τοῖς ἐνθάδε ὑμῶν ἀδικουμένοις οὐκ ἄκλητοι,
[6.87.3]   παρακληθέντες δὲ ἥκειν. καὶ ὑμεῖς μήθ' ὡς δικασταὶ γενό-
μενοι τῶν ἡμῖν ποιουμένων μήθ' ὡς σωφρονισταί, ὃ χαλεπὸν
ἤδη, ἀποτρέπειν πειρᾶσθε, καθ' ὅσον δέ τι ὑμῖν τῆς ἡμετέρας
πολυπραγμοσύνης καὶ τρόπου τὸ αὐτὸ ξυμφέρει, τούτῳ ἀπο-
λαβόντες χρήσασθε, καὶ νομίσατε μὴ πάντας ἐν ἴσῳ βλάπτειν
[6.87.4]   αὐτά, πολὺ δὲ πλείους τῶν Ἑλλήνων καὶ ὠφελεῖν· ἐν παντὶ
γὰρ πᾶς χωρίῳ, καὶ ᾧ μὴ ὑπάρχομεν, ὅ τε οἰόμενος ἀδι-
κήσεσθαι καὶ ὁ ἐπιβουλεύων διὰ τὸ ἑτοίμην ὑπεῖναι ἐλπίδα
τῷ μὲν ἀντιτυχεῖν ἐπικουρίας ἀφ' ἡμῶν, τῷ δὲ εἰ ἥξομεν,
μὴ ἀδεεῖ εἶναι κινδυνεύειν, ἀμφότεροι ἀναγκάζονται ὁ μὲν
[6.87.5]   ἄκων σωφρονεῖν, ὁ δ' ἀπραγμόνως σῴζεσθαι. ταύτην οὖν
τὴν κοινὴν τῷ τε δεομένῳ καὶ ὑμῖν νῦν παροῦσαν ἀσφάλειαν
μὴ ἀπώσησθε, ἀλλ' ἐξισώσαντες τοῖς ἄλλοις μεθ' ἡμῶν τοῖς
Συρακοσίοις, ἀντὶ τοῦ αἰεὶ φυλάσσεσθαι αὐτούς, καὶ ἀντεπι-
βουλεῦσαί ποτε ἐκ τοῦ ὁμοίου μεταλάβετε.‘
[6.88.1]      Τοιαῦτα δὲ ὁ Εὔφημος εἶπεν. οἱ δὲ Καμαριναῖοι ἐπε-
πόνθεσαν τοιόνδε. τοῖς μὲν Ἀθηναίοις εὖνοι ἦσαν, πλὴν
καθ' ὅσον [εἰ] τὴν Σικελίαν ᾤοντο αὐτοὺς δουλώσεσθαι, τοῖς
δὲ Συρακοσίοις αἰεὶ κατὰ τὸ ὅμορον διάφοροι· δεδιότες δ'
οὐχ ἧσσον τοὺς Συρακοσίους ἐγγὺς ὄντας μὴ καὶ ἄνευ σφῶν
περιγένωνται, τό τε πρῶτον αὐτοῖς τοὺς ὀλίγους ἱππέας
ἔπεμψαν καὶ τὸ λοιπὸν ἐδόκει αὐτοῖς ὑπουργεῖν μὲν τοῖς
Συρακοσίοις μᾶλλον ἔργῳ, ὡς ἂν δύνωνται μετριώτατα, ἐν
δὲ τῷ παρόντι, ἵνα μηδὲ τοῖς Ἀθηναίοις ἔλασσον δοκῶσι
νεῖμαι, ἐπειδὴ καὶ ἐπικρατέστεροι τῇ μάχῃ ἐγένοντο, λόγῳ
[6.88.2]   ἀποκρίνασθαι ἴσα ἀμφοτέροις. καὶ οὕτω βουλευσάμενοι
ἀπεκρίναντο, ἐπειδὴ τυγχάνει ἀμφοτέροις οὖσι ξυμμάχοις
σφῶν πρὸς ἀλλήλους πόλεμος ὤν, εὔορκον δοκεῖν εἶναι
σφίσιν ἐν τῷ παρόντι μηδετέροις ἀμύνειν. καὶ οἱ πρέσβεις
ἑκατέρων ἀπῆλθον.
[6.88.3]      Καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι τὰ καθ' ἑαυτοὺς ἐξηρτύοντο ἐς
[6.88.3.2]   τὸν πόλεμον, οἱ δ' Ἀθηναῖοι ἐν τῇ Νάξῳ ἐστρατοπεδευμένοι
τὰ πρὸς τοὺς Σικελοὺς ἔπρασσον ὅπως αὐτοῖς ὡς πλεῖστοι
[6.88.4]   προσχωρήσονται. καὶ οἱ μὲν πρὸς τὰ πεδία μᾶλλον τῶν
Σικελῶν ὑπήκοοι ὄντες τῶν Συρακοσίων οἱ πολλοὶ ἀφειστή-
κεσαν· τῶν δὲ τὴν μεσόγειαν ἐχόντων αὐτόνομοι οὖσαι καὶ
πρότερον αἰεὶ <αἱ> οἰκήσεις εὐθὺς πλὴν ὀλίγοι μετὰ τῶν
Ἀθηναίων ἦσαν, καὶ σῖτόν τε κατεκόμιζον τῷ στρατεύματι
[6.88.5]   καὶ εἰσὶν οἳ καὶ χρήματα. ἐπὶ δὲ τοὺς μὴ προσχωροῦντας
οἱ Ἀθηναῖοι στρατεύοντες τοὺς μὲν προσηνάγκαζον, τοὺς δὲ
καὶ ὑπὸ τῶν Συρακοσίων φρουρούς τε πεμπόντων καὶ βοη-
θούντων ἀπεκωλύοντο. τόν τε χειμῶνα μεθορμισάμενοι ἐκ
τῆς Νάξου ἐς τὴν Κατάνην καὶ τὸ στρατόπεδον ὃ κατεκαύθη
[6.88.6]   ὑπὸ τῶν Συρακοσίων αὖθις ἀνορθώσαντες διεχείμαζον. καὶ
ἔπεμψαν μὲν ἐς Καρχηδόνα τριήρη περὶ φιλίας, εἰ δύναιντό
τι ὠφελεῖσθαι, ἔπεμψαν δὲ καὶ ἐς Τυρσηνίαν, ἔστιν ὧν
πόλεων ἐπαγγελλομένων καὶ αὐτῶν ξυμπολεμεῖν. περιήγ-
γελλον δὲ καὶ τοῖς Σικελοῖς καὶ ἐς τὴν Ἔγεσταν πέμψαντες
ἐκέλευον ἵππους σφίσιν ὡς πλείστους πέμπειν, καὶ τἆλλα
ἐς τὸν περιτειχισμόν, πλινθία καὶ σίδηρον, ἡτοίμαζον, καὶ
ὅσα ἔδει, ὡς ἅμα τῷ ἦρι ἑξόμενοι τοῦ πολέμου.
[6.88.7]      Οἱ δ' ἐς τὴν Κόρινθον καὶ Λακεδαίμονα τῶν Συρακοσίων
ἀποσταλέντες πρέσβεις τούς τε Ἰταλιώτας ἅμα παραπλέοντες
ἐπειρῶντο πείθειν μὴ περιορᾶν τὰ γιγνόμενα ὑπὸ τῶν Ἀθη-
ναίων, ὡς καὶ ἐκείνοις ὁμοίως ἐπιβουλευόμενα, καὶ ἐπειδὴ
ἐν τῇ Κορίνθῳ ἐγένοντο, λόγους ἐποιοῦντο ἀξιοῦντες σφίσι
[6.88.8]   κατὰ τὸ ξυγγενὲς βοηθεῖν. καὶ οἱ Κορίνθιοι εὐθὺς ψηφι-
σάμενοι αὐτοὶ πρῶτοι ὥστε πάσῃ προθυμίᾳ ἀμύνειν, καὶ ἐς
τὴν Λακεδαίμονα ξυναπέστελλον αὐτοῖς πρέσβεις, ὅπως καὶ
ἐκείνους ξυναναπείθοιεν τόν τε αὐτοῦ πόλεμον σαφέστερον
ποιεῖσθαι πρὸς τοὺς Ἀθηναίους καὶ ἐς τὴν Σικελίαν ὠφελίαν
[6.88.9]   τινὰ πέμπειν. καὶ οἵ τε ἐκ τῆς Κορίνθου πρέσβεις παρῆσαν
ἐς τὴν Λακεδαίμονα καὶ Ἀλκιβιάδης μετὰ τῶν ξυμφυγάδων
περαιωθεὶς τότ' εὐθὺς ἐπὶ πλοίου φορτηγικοῦ ἐκ τῆς Θουρίας
ἐς Κυλλήνην τῆς Ἠλείας πρῶτον, ἔπειτα ὕστερον ἐς τὴν
Λακεδαίμονα αὐτῶν τῶν Λακεδαιμονίων μεταπεμψάντων
ὑπόσπονδος ἐλθών· ἐφοβεῖτο γὰρ αὐτοὺς διὰ τὴν περὶ τῶν
[6.88.10]   Μαντινικῶν πρᾶξιν. καὶ ξυνέβη ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τῶν
Λακεδαιμονίων τούς τε Κορινθίους καὶ τοὺς Συρακοσίους
τὰ αὐτὰ καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην δεομένους πείθειν τοὺς Λακε-
δαιμονίους. καὶ διανοουμένων τῶν τε ἐφόρων καὶ τῶν ἐν
τέλει ὄντων πρέσβεις πέμπειν ἐς Συρακούσας κωλύοντας μὴ
ξυμβαίνειν Ἀθηναίοις, βοηθεῖν δὲ οὐ προθύμων ὄντων,
παρελθὼν ὁ Ἀλκιβιάδης παρώξυνέ τε τοὺς Λακεδαιμονίους
καὶ ἐξώρμησε λέγων τοιάδε.
[6.89.1]      ’Ἀναγκαῖον περὶ τῆς ἐμῆς διαβολῆς πρῶτον ἐς ὑμᾶς
εἰπεῖν, ἵνα μὴ χεῖρον τὰ κοινὰ τῷ ὑπόπτῳ μου ἀκροάσησθε.
[6.89.2]   τῶν δ' ἐμῶν προγόνων τὴν προξενίαν ὑμῶν κατά τι ἔγκλημα
ἀπειπόντων αὐτὸς ἐγὼ πάλιν ἀναλαμβάνων ἐθεράπευον ὑμᾶς
ἄλλα τε καὶ περὶ τὴν ἐκ Πύλου ξυμφοράν. καὶ διατελοῦντός
μου προθύμου ὑμεῖς πρὸς Ἀθηναίους καταλλασσόμενοι τοῖς
μὲν ἐμοῖς ἐχθροῖς δύναμιν δι' ἐκείνων πράξαντες, ἐμοὶ δὲ
[6.89.3]   ἀτιμίαν περιέθετε. καὶ διὰ ταῦτα δικαίως ὑπ' ἐμοῦ πρός
τε τὰ Μαντινέων καὶ Ἀργείων τραπομένου καὶ ὅσα ἄλλα
ἐνηντιούμην ὑμῖν ἐβλάπτεσθε· καὶ νῦν, εἴ τις καὶ τότε ἐν
τῷ πάσχειν οὐκ εἰκότως ὠργίζετό μοι, μετὰ τοῦ ἀληθοῦς
σκοπῶν ἀναπειθέσθω. ἢ εἴ τις, διότι καὶ τῷ δήμῳ προσ-
εκείμην μᾶλλον, χείρω με ἐνόμιζε, μηδ' οὕτως ἡγήσηται
[6.89.4]   ὀρθῶς ἄχθεσθαι. τοῖς γὰρ τυράννοις αἰεί ποτε διάφοροί
ἐσμεν (πᾶν δὲ τὸ ἐναντιούμενον τῷ δυναστεύοντι δῆμος ὠνό-
μασται), καὶ ἀπ' ἐκείνου ξυμπαρέμεινεν ἡ προστασία ἡμῖν
τοῦ πλήθους. ἅμα δὲ καὶ τῆς πόλεως δημοκρατουμένης τὰ
[6.89.5]   πολλὰ ἀνάγκη ἦν τοῖς παροῦσιν ἕπεσθαι. τῆς δὲ ὑπαρχούσης
ἀκολασίας ἐπειρώμεθα μετριώτεροι ἐς τὰ πολιτικὰ εἶναι.
ἄλλοι δ' ἦσαν καὶ ἐπὶ τῶν πάλαι καὶ νῦν οἳ ἐπὶ τὰ πονηρό-
[6.89.6]   τερα ἐξῆγον τὸν ὄχλον· οἵπερ καὶ ἐμὲ ἐξήλασαν. ἡμεῖς
δὲ τοῦ ξύμπαντος προέστημεν, δικαιοῦντες ἐν ᾧ σχήματι
μεγίστη ἡ πόλις ἐτύγχανε καὶ ἐλευθερωτάτη οὖσα καὶ ὅπερ
ἐδέξατό τις, τοῦτο ξυνδιασῴζειν, ἐπεὶ δημοκρατίαν γε καὶ
ἐγιγνώσκομεν οἱ φρονοῦντές τι, καὶ αὐτὸς οὐδενὸς ἂν χεῖρον,
ὅσῳ καὶ λοιδορήσαιμι. ἀλλὰ περὶ ὁμολογουμένης ἀνοίας
οὐδὲν ἂν καινὸν λέγοιτο· καὶ τὸ μεθιστάναι αὐτὴν οὐκ ἐδόκει
ἡμῖν ἀσφαλὲς εἶναι ὑμῶν πολεμίων προσκαθημένων.
[6.90.1]      ‘Καὶ τὰ μὲν ἐς τὰς ἐμὰς διαβολὰς τοιαῦτα ξυνέβη· περὶ
δὲ ὧν ὑμῖν τε βουλευτέον καὶ ἐμοί, εἴ τι πλέον οἶδα, ἐσηγη-
[6.90.2]   τέον, μάθετε ἤδη. ἐπλεύσαμεν ἐς Σικελίαν πρῶτον μέν, εἰ
δυναίμεθα, Σικελιώτας καταστρεψόμενοι, μετὰ δ' ἐκείνους
αὖθις καὶ Ἰταλιώτας, ἔπειτα καὶ τῆς Καρχηδονίων ἀρχῆς καὶ
[6.90.3]   αὐτῶν ἀποπειράσοντες. εἰ δὲ προχωρήσειε ταῦτα ἢ πάντα
ἢ καὶ τὰ πλείω, ἤδη τῇ Πελοποννήσῳ ἐμέλλομεν ἐπιχειρήσειν,
κομίσαντες ξύμπασαν μὲν τὴν ἐκεῖθεν προσγενομένην δύναμιν
τῶν Ἑλλήνων, πολλοὺς δὲ βαρβάρους μισθωσάμενοι καὶ
Ἴβηρας καὶ ἄλλους τῶν ἐκεῖ ὁμολογουμένως νῦν βαρβάρων
μαχιμωτάτους, τριήρεις τε πρὸς ταῖς ἡμετέραις πολλὰς
ναυπηγησάμενοι, ἐχούσης τῆς Ἰταλίας ξύλα ἄφθονα, αἷς
τὴν Πελοπόννησον πέριξ πολιορκοῦντες καὶ τῷ πεζῷ ἅμα
ἐκ γῆς ἐφορμαῖς τῶν πόλεων τὰς μὲν βίᾳ λαβόντες, τὰς δ'
ἐντειχισάμενοι, ῥᾳδίως ἠλπίζομεν καταπολεμήσειν καὶ μετὰ
[6.90.4]   ταῦτα καὶ τοῦ ξύμπαντος Ἑλληνικοῦ ἄρξειν. χρήματα δὲ
καὶ σῖτον, ὥστε εὐπορώτερον γίγνεσθαί τι αὐτῶν, αὐτὰ τὰ
προσγενόμενα ἐκεῖθεν χωρία ἔμελλε διαρκῆ ἄνευ τῆς ἐνθένδε
[6.91.1]   προσόδου παρέξειν. τοιαῦτα μὲν περὶ τοῦ νῦν οἰχομένου
στόλου παρὰ τοῦ τὰ ἀκριβέστατα εἰδότος ὡς διενοήθημεν
ἀκηκόατε· καὶ ὅσοι ὑπόλοιποι στρατηγοί, ἢν δύνωνται, ὁμοίως
αὐτὰ πράξουσιν. ὡς δέ, εἰ μὴ βοηθήσετε οὐ περιέσται τἀκεῖ,
[6.91.2]   μάθετε ἤδη. Σικελιῶται γὰρ ἀπειρότεροι μέν εἰσιν, ὅμως δ'
ἂν ξυστραφέντες ἁθρόοι καὶ νῦν ἔτι περιγένοιντο· Συρα-
κόσιοι δὲ μόνοι μάχῃ τε ἤδη πανδημεὶ ἡσσημένοι καὶ ναυσὶν
ἅμα κατειργόμενοι ἀδύνατοι ἔσονται τῇ νῦν Ἀθηναίων ἐκεῖ
[6.91.3]   παρασκευῇ ἀντισχεῖν. καὶ εἰ αὕτη ἡ πόλις ληφθήσεται,
ἔχεται καὶ ἡ πᾶσα Σικελία, καὶ εὐθὺς καὶ Ἰταλία· καὶ ὃν
ἄρτι κίνδυνον ἐκεῖθεν προεῖπον, οὐκ ἂν διὰ μακροῦ ὑμῖν
[6.91.4]   ἐπιπέσοι. ὥστε μὴ περὶ τῆς Σικελίας τις οἰέσθω μόνον
βουλεύειν, ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς Πελοποννήσου, εἰ μὴ ποιήσετε
τάδε ἐν τάχει, στρατιάν τε ἐπὶ νεῶν πέμψετε τοιαύτην ἐκεῖσε
οἵτινες αὐτερέται κομισθέντες καὶ ὁπλιτεύσουσιν εὐθύς, καὶ
ὃ τῆς στρατιᾶς ἔτι χρησιμώτερον εἶναι νομίζω, ἄνδρα Σπαρ-
τιάτην ἄρχοντα, ὡς ἂν τούς τε παρόντας ξυντάξῃ καὶ τοὺς
μὴ 'θέλοντας προσαναγκάσῃ· οὕτω γὰρ οἵ τε ὑπάρχοντες ὑμῖν
φίλοι θαρσήσουσι μᾶλλον καὶ οἱ ἐνδοιάζοντες ἀδεέστερον
[6.91.5]   προσίασιν. καὶ τὰ ἐνθάδε χρὴ ἅμα φανερώτερον ἐκπολεμεῖν,
ἵνα Συρακόσιοί τε νομίζοντες ὑμᾶς ἐπιμέλεσθαι μᾶλλον
ἀντέχωσι καὶ Ἀθηναῖοι τοῖς ἑαυτῶν ἧσσον ἄλλην ἐπικουρίαν
[6.91.6]   πέμπωσιν. τειχίζειν τε χρὴ Δεκέλειαν τῆς Ἀττικῆς, ὅπερ
Ἀθηναῖοι μάλιστα αἰεὶ φοβοῦνται, καὶ μόνου αὐτοῦ νομίζουσι
τῶν ἐν τῷ πολέμῳ οὐ διαπεπειρᾶσθαι. βεβαιότατα δ' ἄν
τις οὕτω τοὺς πολεμίους βλάπτοι, εἰ ἃ μάλιστα δεδιότας
αὐτοὺς αἰσθάνοιτο, ταῦτα σαφῶς πυνθανόμενος ἐπιφέροι·
εἰκὸς γὰρ αὐτοὺς ἀκριβέστατα ἑκάστους τὰ σφέτερα αὐτῶν
[6.91.7]   δεινὰ ἐπισταμένους φοβεῖσθαι. ἃ δ' ἐν τῇ ἐπιτειχίσει αὐτοὶ
ὠφελούμενοι τοὺς ἐναντίους κωλύσετε, πολλὰ παρεὶς τὰ
[6.91.7.3]   μέγιστα κεφαλαιώσω. οἷς τε γὰρ ἡ χώρα κατεσκεύασται,
τὰ πολλὰ πρὸς ὑμᾶς τὰ μὲν ληφθέντα, τὰ δ' αὐτόματα ἥξει·
καὶ τὰς τοῦ Λαυρείου τῶν ἀργυρείων μετάλλων προσόδους
καὶ ὅσα ἀπὸ γῆς καὶ δικαστηρίων νῦν ὠφελοῦνται εὐθὺς
ἀποστερήσονται, μάλιστα δὲ τῆς ἀπὸ τῶν ξυμμάχων προσόδου
ἧσσον διαφορουμένης, οἳ τὰ παρ' ὑμῶν νομίσαντες ἤδη κατὰ
[6.92.1]   κράτος πολεμεῖσθαι ὀλιγωρήσουσιν. γίγνεσθαι δέ τι αὐτῶν
καὶ ἐν τάχει καὶ προθυμότερον ἐν ὑμῖν ἐστίν, ὦ Λακεδαι-
μόνιοι, ἐπεὶ ὥς γε δυνατά (καὶ οὐχ ἁμαρτήσεσθαι οἶμαι
γνώμης) πάνυ θαρσῶ.
[6.92.2]      ’Καὶ χείρων οὐδενὶ ἀξιῶ δοκεῖν ὑμῶν εἶναι, εἰ τῇ ἐμαυτοῦ
μετὰ τῶν πολεμιωτάτων φιλόπολίς ποτε δοκῶν εἶναι νῦν
ἐγκρατῶς ἐπέρχομαι, οὐδὲ ὑποπτεύεσθαί μου ἐς τὴν φυγαδικὴν
[6.92.3]   προθυμίαν τὸν λόγον. φυγάς τε γάρ εἰμι τῆς τῶν ἐξε-
λασάντων πονηρίας, καὶ οὐ τῆς ὑμετέρας, ἢν πείθησθέ μοι,
ὠφελίας· καὶ πολεμιώτεροι οὐχ οἱ τοὺς πολεμίους που βλά-
ψαντες ὑμεῖς ἢ οἱ τοὺς φίλους ἀναγκάσαντες πολεμίους
[6.92.4]   γενέσθαι. τό τε φιλόπολι οὐκ ἐν ᾧ ἀδικοῦμαι ἔχω, ἀλλ'
ἐν ᾧ ἀσφαλῶς ἐπολιτεύθην. οὐδ' ἐπὶ πατρίδα οὖσαν ἔτι
ἡγοῦμαι νῦν ἰέναι, πολὺ δὲ μᾶλλον τὴν οὐκ οὖσαν ἀνακτᾶσθαι.
καὶ φιλόπολις οὗτος ὀρθῶς, οὐχ ὃς ἂν τὴν ἑαυτοῦ ἀδίκως
ἀπολέσας μὴ ἐπίῃ, ἀλλ' ὃς ἂν ἐκ παντὸς τρόπου διὰ τὸ
[6.92.5]   ἐπιθυμεῖν πειραθῇ αὐτὴν ἀναλαβεῖν. οὕτως ἐμοί τε ἀξιῶ
ὑμᾶς καὶ ἐς κίνδυνον καὶ ἐς ταλαιπωρίαν πᾶσαν ἀδεῶς
χρῆσθαι, ὦ Λακεδαιμόνιοι, γνόντας τοῦτον δὴ τὸν ὑφ'
ἁπάντων προβαλλόμενον λόγον, ὡς εἰ πολέμιός γε ὢν
σφόδρα ἔβλαπτον, κἂν φίλος ὢν ἱκανῶς ὠφελοίην, ὅσῳ τὰ
μὲν Ἀθηναίων οἶδα, τὰ δ' ὑμέτερα ᾔκαζον· καὶ αὐτοὺς νῦν
νομίσαντας περὶ μεγίστων δὴ τῶν διαφερόντων βουλεύεσθαι
μὴ ἀποκνεῖν τὴν ἐς τὴν Σικελίαν τε καὶ ἐς τὴν Ἀττικὴν
στρατείαν, ἵνα τά τε ἐκεῖ βραχεῖ μορίῳ ξυμπαραγενόμενοι
μεγάλα σώσητε καὶ Ἀθηναίων τήν τε οὖσαν καὶ τὴν μέλ-
λουσαν δύναμιν καθέλητε, καὶ μετὰ ταῦτα αὐτοί τε ἀσφαλῶς
οἰκῆτε καὶ τῆς ἁπάσης Ἑλλάδος ἑκούσης καὶ οὐ βίᾳ, κατ'
εὔνοιαν δὲ ἡγῆσθε.‘
[6.93.1]      Ὁ μὲν Ἀλκιβιάδης τοσαῦτα εἶπεν, οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι
διανοούμενοι μὲν καὶ αὐτοὶ πρότερον στρατεύειν ἐπὶ τὰς
Ἀθήνας, μέλλοντες δ' ἔτι καὶ περιορώμενοι, πολλῷ μᾶλλον
ἐπερρώσθησαν διδάξαντος ταῦτα ἕκαστα αὐτοῦ καὶ νομί-
[6.93.2]   σαντες παρὰ τοῦ σαφέστατα εἰδότος ἀκηκοέναι· ὥστε τῇ
ἐπιτειχίσει τῆς Δεκελείας προσεῖχον ἤδη τὸν νοῦν καὶ τὸ
παραυτίκα καὶ τοῖς ἐν τῇ Σικελίᾳ πέμπειν τινὰ τιμωρίαν.
καὶ Γύλιππον τὸν Κλεανδρίδου προστάξαντες ἄρχοντα τοῖς
Συρακοσίοις ἐκέλευον μετ' ἐκείνων καὶ τῶν Κορινθίων βου-
λευόμενον ποιεῖν ὅπῃ ἐκ τῶν παρόντων μάλιστα καὶ τάχιστά
[6.93.3]   τις ὠφελία ἥξει τοῖς ἐκεῖ. ὁ δὲ δύο μὲν ναῦς τοὺς Κοριν-
θίους ἤδη ἐκέλευέν οἱ πέμπειν ἐς Ἀσίνην, τὰς δὲ λοιπὰς
παρασκευάζεσθαι ὅσας διανοοῦνται πέμπειν καί, ὅταν καιρὸς
ᾖ, ἑτοίμας εἶναι πλεῖν. ταῦτα δὲ ξυνθέμενοι ἀνεχώρουν ἐκ
τῆς Λακεδαίμονος.
[6.93.4]      Ἀφίκετο δὲ καὶ ἡ ἐκ τῆς Σικελίας τριήρης τῶν Ἀθηναίων,
ἣν ἀπέστειλαν οἱ στρατηγοὶ ἐπί τε χρήματα καὶ ἱππέας. καὶ
οἱ Ἀθηναῖοι ἀκούσαντες ἐψηφίσαντο τήν τε τροφὴν πέμπειν
τῇ στρατιᾷ καὶ τοὺς ἱππέας. καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα, καὶ
ἕβδομον καὶ δέκατον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα τῷδε ὃν
Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.
[6.94.1]      Ἅμα δὲ τῷ ἦρι εὐθὺς ἀρχομένῳ τοῦ ἐπιγιγνομένου θέρους
οἱ ἐν τῇ Σικελίᾳ Ἀθηναῖοι ἄραντες ἐκ τῆς Κατάνης παρέ-
πλευσαν ἐπὶ Μεγάρων τῶν ἐν τῇ Σικελίᾳ, οὓς ἐπὶ Γέλωνος
τοῦ τυράννου, ὥσπερ καὶ πρότερόν μοι εἴρηται, ἀναστήσαντες
[6.94.2]   Συρακόσιοι αὐτοὶ ἔχουσι τὴν γῆν. ἀποβάντες δὲ ἐδῄωσαν
τούς [τε] ἀγροὺς καὶ ἐλθόντες ἐπὶ ἔρυμά τι τῶν Συρακοσίων
καὶ οὐχ ἑλόντες αὖθις καὶ πεζῇ καὶ ναυσὶ παρακομισθέντες
ἐπὶ τὸν Τηρίαν ποταμὸν τό τε πεδίον ἀναβάντες ἐδῄουν καὶ
τὸν σῖτον ἐνεπίμπρασαν, καὶ τῶν Συρακοσίων περιτυχόντες
τισὶν οὐ πολλοῖς καὶ ἀποκτείναντές τέ τινας καὶ τροπαῖον
[6.94.3]   στήσαντες ἀνεχώρησαν ἐπὶ τὰς ναῦς. καὶ ἀποπλεύσαντες
ἐς Κατάνην, ἐκεῖθεν δὲ ἐπισιτισάμενοι, πάσῃ τῇ στρατιᾷ
ἐχώρουν ἐπὶ Κεντόριπα, Σικελῶν πόλισμα, καὶ προσαγαγό-
μενοι ὁμολογίᾳ ἀπῇσαν, πιμπράντες ἅμα τὸν σῖτον τῶν τε
[6.94.4]   Ἰνησσαίων καὶ τῶν Ὑβλαίων. καὶ ἀφικόμενοι ἐς Κατάνην
καταλαμβάνουσι τούς τε ἱππέας ἥκοντας ἐκ τῶν Ἀθηνῶν
πεντήκοντα καὶ διακοσίους ἄνευ τῶν ἵππων μετὰ σκευῆς, ὡς
αὐτόθεν ἵππων πορισθησομένων, καὶ ἱπποτοξότας τριάκοντα
καὶ τάλαντα ἀργυρίου τριακόσια.
[6.95.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ ἦρος καὶ ἐπ' Ἄργος στρατεύσαντες Λακε-
δαιμόνιοι μέχρι μὲν Κλεωνῶν ἦλθον, σεισμοῦ δὲ γενομένου
ἀπεχώρησαν. καὶ Ἀργεῖοι μετὰ ταῦτα ἐσβαλόντες ἐς τὴν
Θυρεᾶτιν ὅμορον οὖσαν λείαν τῶν Λακεδαιμονίων πολλὴν
ἔλαβον, ἣ ἐπράθη ταλάντων οὐκ ἔλασσον πέντε καὶ εἴκοσι.
[6.95.2]   καὶ ὁ Θεσπιῶν δῆμος ἐν τῷ αὐτῷ θέρει οὐ πολὺ ὕστερον
ἐπιθέμενος τοῖς τὰς ἀρχὰς ἔχουσιν οὐ κατέσχεν, ἀλλὰ
βοηθησάντων Θηβαίων οἱ μὲν ξυνελήφθησαν, οἱ δ' ἐξέπεσον
Ἀθήναζε.
[6.96.1]      Καὶ οἱ Συρακόσιοι τοῦ αὐτοῦ θέρους, ὡς ἐπύθοντο τούς
[τε] ἱππέας ἥκοντας τοῖς Ἀθηναίοις καὶ μέλλοντας ἤδη ἐπὶ
σφᾶς ἰέναι, νομίσαντες, ἐὰν μὴ τῶν Ἐπιπολῶν κρατήσωσιν
οἱ Ἀθηναῖοι, χωρίου ἀποκρήμνου τε καὶ ὑπὲρ τῆς πόλεως
εὐθὺς κειμένου, οὐκ ἂν ῥᾳδίως σφᾶς, οὐδ' εἰ κρατοῖντο
μάχῃ, ἀποτειχισθῆναι, διενοοῦντο τὰς προσβάσεις αὐτῶν
φυλάσσειν, ὅπως μὴ κατὰ ταύτας λάθωσι σφᾶς ἀναβάντες
[6.96.2]   οἱ πολέμιοι· οὐ γὰρ ἂν ἄλλῃ γε αὐτοὺς δυνηθῆναι. ἐξήρτηται
γὰρ τὸ ἄλλο χωρίον, καὶ μέχρι τῆς πόλεως ἐπικλινές τ' ἐστὶ
καὶ ἐπιφανὲς πᾶν ἔσω· καὶ ὠνόμασται ὑπὸ τῶν Συρακοσίων
[6.96.3]   διὰ τὸ ἐπιπολῆς τοῦ ἄλλου εἶναι Ἐπιπολαί. καὶ οἱ μὲν
ἐξελθόντες πανδημεὶ ἐς τὸν λειμῶνα παρὰ τὸν Ἄναπον
ποταμὸν ἅμα τῇ ἡμέρᾳ (ἐτύγχανον γὰρ αὐτοῖς καὶ οἱ περὶ
τὸν Ἑρμοκράτη στρατηγοὶ ἄρτι παρειληφότες τὴν ἀρχήν)
ἐξέτασίν τε ὅπλων ἐποιοῦντο καὶ ἑξακοσίους λογάδας τῶν
ὁπλιτῶν ἐξέκριναν πρότερον, ὧν ἦρχε Διόμιλος φυγὰς ἐξ
Ἄνδρου, ὅπως τῶν τε Ἐπιπολῶν εἶεν φύλακες, καὶ ἢν ἐς
[6.97.1]   ἄλλο τι δέῃ, ταχὺ ξυνεστῶτες παραγίγνωνται. οἱ δὲ Ἀθη-
ναῖοι ταύτης τῆς νυκτὸς τῇ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ ἐξητάζοντο
καὶ ἔλαθον αὐτοὺς παντὶ ἤδη τῷ στρατεύματι ἐκ τῆς Κατάνης
σχόντες κατὰ τὸν Λέοντα καλούμενον, ὃς ἀπέχει τῶν Ἐπι-
πολῶν ἓξ ἢ ἑπτὰ σταδίους, καὶ τοὺς πεζοὺς ἀποβιβάσαντες,
ταῖς τε ναυσὶν ἐς τὴν Θάψον καθορμισάμενοι· ἔστι δὲ
χερσόνησος μὲν ἐν στενῷ ἰσθμῷ προύχουσα ἐς τὸ πέλαγος,
τῆς δὲ Συρακοσίων πόλεως οὔτε πλοῦν οὔτε ὁδὸν πολλὴν
[6.97.2]   ἀπέχει. καὶ ὁ μὲν ναυτικὸς στρατὸς τῶν Ἀθηναίων ἐν τῇ
Θάψῳ διασταυρωσάμενος τὸν ἰσθμὸν ἡσύχαζεν· ὁ δὲ πεζὸς
ἐχώρει εὐθὺς δρόμῳ πρὸς τὰς Ἐπιπολὰς καὶ φθάνει ἀναβὰς
κατὰ τὸν Εὐρύηλον πρὶν τοὺς Συρακοσίους αἰσθομένους ἐκ
[6.97.3]   τοῦ λειμῶνος καὶ τῆς ἐξετάσεως παραγενέσθαι. ἐβοήθουν
δὲ οἵ τε ἄλλοι, ὡς ἕκαστος τάχους εἶχε, καὶ οἱ περὶ τὸν
Διόμιλον ἑξακόσιοι· στάδιοι δὲ πρὶν προσμεῖξαι ἐκ τοῦ
λειμῶνος ἐγίγνοντο αὐτοῖς οὐκ ἔλασσον ἢ πέντε καὶ εἴκοσι.
[6.97.4]   προσπεσόντες οὖν αὐτοῖς τοιούτῳ τρόπῳ ἀτακτότερον καὶ
μάχῃ νικηθέντες οἱ Συρακόσιοι ἐπὶ ταῖς Ἐπιπολαῖς ἀνεχώ-
ρησαν ἐς τὴν πόλιν· καὶ ὅ τε Διόμιλος ἀποθνῄσκει καὶ τῶν
[6.97.5]   ἄλλων ὡς τριακόσιοι. καὶ μετὰ τοῦτο οἱ Ἀθηναῖοι τροπαῖόν
τε στήσαντες καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀποδόντες τοῖς
Συρακοσίοις, πρὸς τὴν πόλιν αὐτὴν τῇ ὑστεραίᾳ ἐπικατα-
[6.97.5.4]   βάντες, ὡς οὐκ ἐπεξῇσαν αὐτοῖς, ἐπαναχωρήσαντες φρούριον
ἐπὶ τῷ Λαβδάλῳ ᾠκοδόμησαν, ἐπ' ἄκροις τοῖς κρημνοῖς τῶν
Ἐπιπολῶν, ὁρῶν πρὸς τὰ Μέγαρα, ὅπως εἴη αὐτοῖς, ὁπότε
προΐοιεν ἢ μαχούμενοι ἢ τειχιοῦντες, τοῖς τε σκεύεσι καὶ
[6.98.1]   τοῖς χρήμασιν ἀποθήκη. καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον αὐτοῖς
ἦλθον ἔκ τε Ἐγέστης ἱππῆς τριακόσιοι καὶ Σικελῶν καὶ
Ναξίων καὶ ἄλλων τινῶν ὡς ἑκατόν· καὶ Ἀθηναίων ὑπῆρχον
πεντήκοντα καὶ διακόσιοι, οἷς ἵππους τοὺς μὲν παρ' Ἐγε-
σταίων καὶ Καταναίων ἔλαβον, τοὺς δ' ἐπρίαντο, καὶ
ξύμπαντες πεντήκοντα καὶ ἑξακόσιοι ἱππῆς ξυνελέγησαν.
[6.98.2]   καὶ καταστήσαντες ἐν τῷ Λαβδάλῳ φυλακὴν ἐχώρουν πρὸς
τὴν Συκῆν οἱ Ἀθηναῖοι, ἵναπερ καθεζόμενοι ἐτείχισαν τὸν
κύκλον διὰ τάχους. καὶ ἔκπληξιν τοῖς Συρακοσίοις παρέσχον
τῷ τάχει τῆς οἰκοδομίας· καὶ ἐπεξελθόντες μάχην διενοοῦντο
[6.98.3]   ποιεῖσθαι καὶ μὴ περιορᾶν. καὶ ἤδη ἀντιπαρατασσομένων
ἀλλήλοις οἱ τῶν Συρακοσίων στρατηγοὶ ὡς ἑώρων σφίσι τὸ
στράτευμα διεσπασμένον τε καὶ οὐ ῥᾳδίως ξυντασσόμενον,
ἀνήγαγον πάλιν ἐς τὴν πόλιν πλὴν μέρους τινὸς τῶν ἱππέων·
οὗτοι δὲ ὑπομένοντες ἐκώλυον τοὺς Ἀθηναίους λιθοφορεῖν τε
[6.98.4]   καὶ ἀποσκίδνασθαι μακροτέραν. καὶ τῶν Ἀθηναίων φυλὴ
μία τῶν ὁπλιτῶν καὶ οἱ ἱππῆς μετ' αὐτῶν πάντες ἐτρέψαντο
τοὺς τῶν Συρακοσίων ἱππέας προσβαλόντες, καὶ ἀπέκτεινάν
τέ τινας καὶ τροπαῖον τῆς ἱππομαχίας ἔστησαν.
[6.99.1]      Καὶ τῇ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν ἐτείχιζον τῶν Ἀθηναίων τὸ πρὸς
βορέαν τοῦ κύκλου τεῖχος, οἱ δὲ λίθους καὶ ξύλα ξυμφοροῦντες
παρέβαλλον ἐπὶ τὸν Τρωγίλον καλούμενον αἰεί, ᾗπερ βρα-
χύτατον ἐγίγνετο αὐτοῖς ἐκ τοῦ μεγάλου λιμένος ἐπὶ τὴν
[6.99.2]   ἑτέραν θάλασσαν τὸ ἀποτείχισμα. οἱ δὲ Συρακόσιοι οὐχ
ἥκιστα Ἑρμοκράτους τῶν στρατηγῶν ἐσηγησαμένου μάχαις
μὲν πανδημεὶ πρὸς Ἀθηναίους οὐκέτι ἐβούλοντο διακιν-
δυνεύειν, ὑποτειχίζειν δὲ ἄμεινον ἐδόκει εἶναι, ᾗ ἐκεῖνοι
ἔμελλον ἄξειν τὸ τεῖχος καί, εἰ φθάσειαν, ἀποκλῄσεις
γίγνεσθαι, καὶ ἅμα καὶ ἐν τούτῳ εἰ ἐπιβοηθοῖεν, μέρος
ἀντιπέμπειν αὐτοῖς τῆς στρατιᾶς καὶ φθάνειν αὐτοὶ προ-
καταλαμβάνοντες τοῖς σταυροῖς τὰς ἐφόδους, ἐκείνους δὲ ἂν
παυομένους τοῦ ἔργου πάντας ἂν πρὸς σφᾶς τρέπεσθαι.
[6.99.3]   ἐτείχιζον οὖν ἐξελθόντες ἀπὸ τῆς σφετέρας πόλεως ἀρξά-
μενοι, κάτωθεν τοῦ κύκλου τῶν Ἀθηναίων ἐγκάρσιον τεῖχος
ἄγοντες, τάς τε ἐλάας ἐκκόπτοντες τοῦ τεμένους καὶ πύργους
[6.99.4]   ξυλίνους καθιστάντες. αἱ δὲ νῆες τῶν Ἀθηναίων οὔπω ἐκ
τῆς Θάψου περιεπεπλεύκεσαν ἐς τὸν μέγαν λιμένα, ἀλλ' ἔτι
οἱ Συρακόσιοι ἐκράτουν τῶν περὶ τὴν θάλασσαν, κατὰ γῆν
[6.100.1]   δ' ἐκ τῆς Θάψου οἱ Ἀθηναῖοι τὰ ἐπιτήδεια ἐπήγοντο. ἐπειδὴ
δὲ τοῖς Συρακοσίοις ἀρκούντως ἐδόκει ἔχειν ὅσα τε ἐσταυρώθη
καὶ ᾠκοδομήθη τοῦ ὑποτειχίσματος, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι αὐτοὺς
οὐκ ἦλθον κωλύσοντες, φοβούμενοι μὴ σφίσι δίχα γιγνομέ-
νοις ῥᾷον μάχωνται, καὶ ἅμα τὴν καθ' αὑτοὺς περιτείχισιν
ἐπειγόμενοι, οἱ μὲν Συρακόσιοι φυλὴν μίαν καταλιπόντες
φύλακα τοῦ οἰκοδομήματος ἀνεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν, οἱ δὲ
Ἀθηναῖοι τούς τε ὀχετοὺς αὐτῶν, οἳ ἐς τὴν πόλιν ὑπονομηδὸν
ποτοῦ ὕδατος ἠγμένοι ἦσαν, διέφθειραν, καὶ τηρήσαντες τούς
τε ἄλλους Συρακοσίους κατὰ σκηνὰς ὄντας ἐν μεσημβρίᾳ
καί τινας καὶ ἐς τὴν πόλιν ἀποκεχωρηκότας καὶ τοὺς ἐν τῷ
σταυρώματι ἀμελῶς φυλάσσοντας, τριακοσίους μὲν σφῶν
αὐτῶν λογάδας καὶ τῶν ψιλῶν τινὰς ἐκλεκτοὺς ὡπλισμένους
προύταξαν θεῖν δρόμῳ ἐξαπιναίως πρὸς τὸ ὑποτείχισμα, ἡ
δ' ἄλλη στρατιὰ δίχα, ἡ μὲν μετὰ τοῦ ἑτέρου στρατηγοῦ πρὸς
τὴν πόλιν, εἰ ἐπιβοηθοῖεν, ἐχώρουν, ἡ δὲ μετὰ τοῦ ἑτέρου
[6.100.2]   πρὸς τὸ σταύρωμα τὸ παρὰ τὴν πυλίδα. καὶ προσβαλόντες
οἱ τριακόσιοι αἱροῦσι τὸ σταύρωμα· καὶ οἱ φύλακες αὐτὸ
ἐκλιπόντες κατέφυγον ἐς τὸ προτείχισμα τὸ περὶ τὸν Τεμε-
νίτην. καὶ αὐτοῖς ξυνεσέπεσον οἱ διώκοντες, καὶ ἐντὸς
γενόμενοι βίᾳ ἐξεκρούσθησαν πάλιν ὑπὸ τῶν Συρακοσίων,
καὶ τῶν Ἀργείων τινὲς αὐτόθι καὶ τῶν Ἀθηναίων οὐ πολλοὶ
[6.100.3]   διεφθάρησαν. καὶ ἐπαναχωρήσασα ἡ πᾶσα στρατιὰ τήν τε
ὑποτείχισιν καθεῖλον καὶ τὸ σταύρωμα ἀνέσπασαν καὶ διε-
φόρησαν τοὺς σταυροὺς παρ' ἑαυτοὺς καὶ τροπαῖον ἔστησαν.
[6.101.1]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἀπὸ τοῦ κύκλου ἐτείχιζον οἱ Ἀθηναῖοι
τὸν κρημνὸν τὸν ὑπὲρ τοῦ ἕλους, ὃς τῶν Ἐπιπολῶν ταύτῃ
πρὸς τὸν μέγαν λιμένα ὁρᾷ, καὶ ᾗπερ αὐτοῖς βραχύτατον
ἐγίγνετο καταβᾶσι διὰ τοῦ ὁμαλοῦ καὶ τοῦ ἕλους ἐς τὸν
[6.101.2]   λιμένα τὸ περιτείχισμα. καὶ οἱ Συρακόσιοι ἐν τούτῳ ἐξελ-
θόντες καὶ αὐτοὶ ἀπεσταύρουν αὖθις ἀρξάμενοι ἀπὸ τῆς
πόλεως διὰ μέσου τοῦ ἕλους, καὶ τάφρον ἅμα παρώρυσσον,
ὅπως μὴ οἷόν τε ᾖ τοῖς Ἀθηναίοις μέχρι τῆς θαλάσσης
[6.101.3]   ἀποτειχίσαι. οἱ δ', ἐπειδὴ τὸ πρὸς τὸν κρημνὸν αὐτοῖς
ἐξείργαστο, ἐπιχειροῦσιν αὖθις τῷ τῶν Συρακοσίων σταυ-
ρώματι καὶ τάφρῳ, τὰς μὲν ναῦς κελεύσαντες περιπλεῦσαι
ἐκ τῆς Θάψου ἐς τὸν μέγαν λιμένα τὸν τῶν Συρακοσίων,
αὐτοὶ δὲ περὶ ὄρθρον καταβάντες ἀπὸ τῶν Ἐπιπολῶν ἐς τὸ
ὁμαλὸν καὶ διὰ τοῦ ἕλους, ᾗ πηλῶδες ἦν καὶ στεριφώτατον,
θύρας καὶ ξύλα πλατέα ἐπιθέντες καὶ ἐπ' αὐτῶν διαβαδί-
σαντες, αἱροῦσιν ἅμα ἕῳ τό τε σταύρωμα πλὴν ὀλίγου καὶ
[6.101.4]   τὴν τάφρον, καὶ ὕστερον καὶ τὸ ὑπολειφθὲν εἷλον. καὶ μάχη
ἐγένετο, καὶ ἐν αὐτῇ ἐνίκων οἱ Ἀθηναῖοι. καὶ τῶν Συρα-
κοσίων οἱ μὲν τὸ δεξιὸν κέρας ἔχοντες πρὸς τὴν πόλιν
ἔφευγον, οἱ δ' ἐπὶ τῷ εὐωνύμῳ παρὰ τὸν ποταμόν. καὶ
αὐτοὺς βουλόμενοι ἀποκλῄσασθαι τῆς διαβάσεως οἱ τῶν
Ἀθηναίων τριακόσιοι λογάδες δρόμῳ ἠπείγοντο πρὸς τὴν
[6.101.5]   γέφυραν. δείσαντες δὲ οἱ Συρακόσιοι (ἦσαν γὰρ καὶ τῶν
ἱππέων αὐτοῖς οἱ πολλοὶ ἐνταῦθα) ὁμόσε χωροῦσι τοῖς τρια-
κοσίοις τούτοις, καὶ τρέπουσί τε αὐτοὺς καὶ ἐσβάλλουσιν ἐς
τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Ἀθηναίων· καὶ προσπεσόντων αὐτῶν
[6.101.6]   ξυνεφοβήθη καὶ ἡ πρώτη φυλὴ τοῦ κέρως. ἰδὼν δὲ ὁ
Λάμαχος παρεβοήθει ἀπὸ τοῦ εὐωνύμου τοῦ ἑαυτῶν μετὰ
τοξοτῶν τε οὐ πολλῶν καὶ τοὺς Ἀργείους παραλαβών, καὶ
ἐπιδιαβὰς τάφρον τινὰ καὶ μονωθεὶς μετ' ὀλίγων τῶν ξυν-
διαβάντων ἀποθνῄσκει αὐτός τε καὶ πέντε ἢ ἓξ τῶν μετ'
αὐτοῦ. καὶ τούτους μὲν οἱ Συρακόσιοι εὐθὺς κατὰ τάχος
φθάνουσιν ἁρπάσαντες πέραν τοῦ ποταμοῦ ἐς τὸ ἀσφαλές,
αὐτοὶ δὲ ἐπιόντος ἤδη καὶ τοῦ ἄλλου στρατεύματος τῶν Ἀθη-
[6.102.1]   ναίων ἀπεχώρουν. ἐν τούτῳ δὲ οἱ πρὸς τὴν πόλιν αὐτῶν
τὸ πρῶτον καταφυγόντες ὡς ἑώρων ταῦτα γιγνόμενα, αὐτοί
τε πάλιν ἀπὸ τῆς πόλεως ἀναθαρσήσαντες ἀντετάξαντο πρὸς
τοὺς κατὰ σφᾶς Ἀθηναίους, καὶ μέρος τι αὑτῶν πέμπουσιν
ἐπὶ τὸν κύκλον τὸν ἐπὶ ταῖς Ἐπιπολαῖς, ἡγούμενοι ἐρῆμον
[6.102.2]   αἱρήσειν. καὶ τὸ μὲν δεκάπλεθρον προτείχισμα αὐτῶν
αἱροῦσι καὶ διεπόρθησαν, αὐτὸν δὲ τὸν κύκλον Νικίας διε-
κώλυσεν· ἔτυχε γὰρ ἐν αὐτῷ δι' ἀσθένειαν ὑπολελειμμένος.
τὰς γὰρ μηχανὰς καὶ ξύλα ὅσα πρὸ τοῦ τείχους ἦν κατα-
βεβλημένα, ἐμπρῆσαι τοὺς ὑπηρέτας ἐκέλευσεν, ὡς ἔγνω
ἀδυνάτους ἐσομένους ἐρημίᾳ ἀνδρῶν ἄλλῳ τρόπῳ περιγενέ-
[6.102.3]   σθαι. καὶ ξυνέβη οὕτως· οὐ γὰρ ἔτι προσῆλθον οἱ Συρακό-
σιοι διὰ τὸ πῦρ, ἀλλὰ ἀπεχώρουν πάλιν. καὶ γὰρ πρός τε
τὸν κύκλον βοήθεια ἤδη κάτωθεν τῶν Ἀθηναίων ἀποδιω-
ξάντων τοὺς ἐκεῖ ἐπανῄει, καὶ αἱ νῆες ἅμα αὐτῶν ἐκ τῆς
[6.102.4]   Θάψου, ὥσπερ εἴρητο, κατέπλεον ἐς τὸν μέγαν λιμένα. ἃ
ὁρῶντες οἱ ἄνωθεν κατὰ τάχος ἀπῇσαν καὶ ἡ ξύμπασα
στρατιὰ τῶν Συρακοσίων ἐς τὴν πόλιν, νομίσαντες μὴ ἂν
ἔτι ἀπὸ τῆς παρούσης σφίσι δυνάμεως ἱκανοὶ γενέσθαι
κωλῦσαι τὸν ἐπὶ τὴν θάλασσαν τειχισμόν.
[6.103.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο οἱ Ἀθηναῖοι τροπαῖον ἔστησαν καὶ τοὺς
νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν τοῖς Συρακοσίοις καὶ τοὺς
μετὰ Λαμάχου καὶ αὐτὸν ἐκομίσαντο· καὶ παρόντος ἤδη
σφίσι παντὸς τοῦ στρατεύματος καὶ τοῦ ναυτικοῦ καὶ τοῦ
πεζοῦ, ἀπὸ τῶν Ἐπιπολῶν καὶ τοῦ κρημνώδους ἀρξάμενοι
ἀπετείχιζον μέχρι τῆς θαλάσσης τείχει διπλῷ τοὺς Συρα-
[6.103.2]   κοσίους. τὰ δ' ἐπιτήδεια τῇ στρατιᾷ ἐσήγετο ἐκ τῆς Ἰταλίας
πανταχόθεν. ἦλθον δὲ καὶ τῶν Σικελῶν πολλοὶ ξύμμαχοι
τοῖς Ἀθηναίοις, οἳ πρότερον περιεωρῶντο, καὶ ἐκ τῆς Τυρ-
σηνίας νῆες πεντηκόντοροι τρεῖς. καὶ τἆλλα προυχώρει
[6.103.3]   αὐτοῖς ἐς ἐλπίδας. καὶ γὰρ οἱ Συρακόσιοι πολέμῳ μὲν οὐκέτι
ἐνόμιζον ἂν περιγενέσθαι, ὡς αὐτοῖς οὐδὲ ἀπὸ τῆς Πελο-
ποννήσου ὠφελία οὐδεμία ἧκε, τοὺς δὲ λόγους ἔν τε σφίσιν
αὐτοῖς ἐποιοῦντο ξυμβατικοὺς καὶ πρὸς τὸν Νικίαν· οὗτος
[6.103.4]   γὰρ δὴ μόνος εἶχε Λαμάχου τεθνεῶτος τὴν ἀρχήν. καὶ
κύρωσις μὲν οὐδεμία ἐγίγνετο, οἷα δὲ εἰκὸς ἀνθρώπων ἀπο-
ρούντων καὶ μᾶλλον ἢ πρὶν πολιορκουμένων, πολλὰ ἐλέγετο
πρός τε ἐκεῖνον καὶ πλείω ἔτι κατὰ τὴν πόλιν. καὶ γάρ
τινα καὶ ὑποψίαν ὑπὸ τῶν παρόντων κακῶν ἐς ἀλλήλους
εἶχον, καὶ τοὺς στρατηγούς τε ἐφ' ὧν αὐτοῖς ταῦτα ξυνέβη
ἔπαυσαν, ὡς ἢ δυστυχίᾳ ἢ προδοσίᾳ τῇ ἐκείνων βλαπτόμενοι,
καὶ ἄλλους ἀνθείλοντο, Ἡρακλείδην καὶ Εὐκλέα καὶ Τελλίαν.
[6.104.1]      Ἐν δὲ τούτῳ Γύλιππος ὁ Λακεδαιμόνιος καὶ αἱ ἀπὸ τῆς
Κορίνθου νῆες περὶ Λευκάδα ἤδη ἦσαν, βουλόμενοι ἐς τὴν
Σικελίαν διὰ τάχους βοηθῆσαι. καὶ ὡς αὐτοῖς αἱ ἀγγελίαι
ἐφοίτων δειναὶ καὶ πᾶσαι ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἐψευσμέναι ὡς ἤδη
παντελῶς ἀποτετειχισμέναι αἱ Συράκουσαί εἰσι, τῆς μὲν
Σικελίας οὐκέτι ἐλπίδα οὐδεμίαν εἶχεν ὁ Γύλιππος, τὴν δὲ
Ἰταλίαν βουλόμενος περιποιῆσαι αὐτὸς μὲν καὶ Πυθὴν ὁ
Κορίνθιος ναυσὶ δυοῖν μὲν Λακωνικαῖν, δυοῖν δὲ Κορινθίαιν
ὅτι τάχιστα ἐπεραιώθησαν τὸν Ἰόνιον ἐς Τάραντα, οἱ δὲ
Κορίνθιοι πρὸς ταῖς σφετέραις δέκα Λευκαδίας δύο καὶ Ἀμ-
πρακιώτιδας τρεῖς προσπληρώσαντες ὕστερον ἔμελλον πλεύ-
[6.104.2]   σεσθαι. καὶ ὁ μὲν Γύλιππος ἐκ τοῦ Τάραντος ἐς τὴν Θουρίαν
πρῶτον πρεσβευσάμενος καὶ τὴν τοῦ πατρὸς ἀνανεωσάμενος
πολιτείαν καὶ οὐ δυνάμενος αὐτοὺς προσαγαγέσθαι, ἄρας
παρέπλει τὴν Ἰταλίαν, καὶ ἁρπασθεὶς ὑπ' ἀνέμου κατὰ τὸν
Τεριναῖον κόλπον, ὃς ἐκπνεῖ ταύτῃ μέγας κατὰ βορέαν ἑστη-
κώς, ἀποφέρεται ἐς τὸ πέλαγος, καὶ πάλιν χειμασθεὶς ἐς τὰ
μάλιστα τῷ Τάραντι προσμίσγει· καὶ τὰς ναῦς, ὅσαι μάλιστα
[6.104.3]   ἐπόνησαν ὑπὸ τοῦ χειμῶνος, ἀνελκύσας ἐπεσκεύαζεν. ὁ δὲ
Νικίας πυθόμενος αὐτὸν προσπλέοντα ὑπερεῖδε τὸ πλῆθος τῶν
νεῶν, ὅπερ καὶ οἱ Θούριοι ἔπαθον, καὶ λῃστικώτερον ἔδοξε
παρεσκευασμένους πλεῖν, καὶ οὐδεμίαν φυλακήν πω ἐποιεῖτο.
[6.105.1]      Κατὰ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τούτου τοῦ θέρους καὶ Λακε-
δαιμόνιοι ἐς τὸ Ἄργος ἐσέβαλον αὐτοί τε καὶ οἱ ξύμμαχοι
καὶ τῆς γῆς τὴν πολλὴν ἐδῄωσαν, καὶ Ἀθηναῖοι Ἀργείοις
τριάκοντα ναυσὶν ἐβοήθησαν· αἵπερ τὰς σπονδὰς φανερώ-
[6.105.2]   τατα τὰς πρὸς τοὺς Λακεδαιμονίους αὐτοῖς ἔλυσαν. πρό-
τερον μὲν γὰρ λῃστείαις ἐκ Πύλου καὶ περὶ τὴν ἄλλην
Πελοπόννησον μᾶλλον ἢ ἐς τὴν Λακωνικὴν ἀποβαίνοντες
μετά τε Ἀργείων καὶ Μαντινέων ξυνεπολέμουν, καὶ πολλάκις
Ἀργείων κελευόντων ὅσον σχόντας μόνον ξὺν ὅπλοις ἐς τὴν
Λακωνικὴν καὶ τὸ ἐλάχιστον μετὰ σφῶν δῃώσαντας ἀπελ-
θεῖν οὐκ ἤθελον· τότε δὲ Πυθοδώρου καὶ Λαισποδίου καὶ
Δημαράτου ἀρχόντων ἀποβάντες ἐς Ἐπίδαυρον τὴν Λιμηρὰν
καὶ Πρασιὰς καὶ ὅσα ἄλλα ἐδῄωσαν τῆς γῆς, καὶ τοῖς
Λακεδαιμονίοις ἤδη εὐπροφάσιστον μᾶλλον τὴν αἰτίαν ἐς
[6.105.3]   τοὺς Ἀθηναίους τοῦ ἀμύνεσθαι ἐποίησαν. ἀναχωρησάντων
δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐκ τοῦ Ἄργους ταῖς ναυσὶ καὶ τῶν Λακε-
δαιμονίων οἱ Ἀργεῖοι ἐσβαλόντες ἐς τὴν Φλειασίαν τῆς τε
γῆς αὐτῶν ἔτεμον καὶ ἀπέκτεινάν τινας, καὶ ἀπῆλθον ἐπ'
οἴκου.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον ΣΤ' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

Έτος 16ον : 416 - 415 π.Χ.

1.

Οι Αθηναίοι αποφασίζουν να εκστρατεύσουν εναντίον της Σικελίας

Κατά τον ίδιον χειμώνα, οι Αθηναίοι ήθελαν να εκστρατεύσουν πάλιν κατα της Σικελίας με στρατιωτικάς δυνάμεις μεγαλυτέρας παρά εκείνας που είχαν Ο Λάχης και Ευρυμέδων, με την ελπίδα να την υποτάξουν, καθόσον οι πολλοί δεν εγνώριζαν ούτε το μέγεθος της νήσου, ούτε το πλήθος των κατοίκων αυτής, Ελλήνων και βαρβάρων, ούτε υπωπτεύοντο, ότι o πόλεμος, τον oποίον επροτίθεντο ν' αναλάβουν, δεν ήτο πολύ μικροτέρας σπουδαιότητος από τον Πελοποννησιακόν. Διότι ο δι' εμπορικού πλοίου περίπλους της Σικελίας απαιτεί οκτώ περίπου ημέρας, και ενώ είναι τόσον μεγάλη, αποτελεί σχεδόν μέρος της ηπείρου, από της οποίας διαχωρίζεται διά βραχίονος θαλάσσης πλάτους είκοσι περίπου σταδίων.

2.

Οι πρώτοι κάτοικοι της Σικελίας και η αποίκισις αυτής

Η Σικελία απωκίσθη από των αρχαίων χρόνων υπό των επομένων εν συνόλω λαών. Παλαιότατοι κάτοικοι μέρους αυτής λέγονται οι Κύκλωπες και οι Λαιστρυγόνες, των οποίων ούτε την καταγωγήν είμαι εις θέσιν να ορίσω, ούτε πόθεν ήλθαν, ούτε πού μετέβησαν. Πρέπει ν' αρκεσθώμεν, επομένως, εις τας διηγήσεις των ποιητών και εις ό,τι τυχόν καθείς γνωρίζει περί αυτών. Πρώτοι μετ' αυτούς εγκατασταθέντες εις αυτήν φαίνονται οι Σικανοί, και ισχυρίζονται μεν οι ίδιοι ότι ήσαν παλαιότεροι, λόγω του ότι ήσαν γηγενείς, αλλά τα πράγματα αποδεικνύουν ότι ήσαν Ίβηρες, εκδιωχθέντες από τον Σικανόν ποταμόν της Ιβηρίας υπό των Λιγύων. Ούτοι κατοικούν ακόμη και σήμερον το δυτικόν μέρος της Σικελίας, η οποία από αυτούς ωνομάσθη έκτοτε Σικανία, ενώ προηγουμένως εκαλείτο Τρινακρία. Αλλά τινές εκ των Τρώων, διαφυγόντες τους Αχαιούς, κατά την άλωσιν της Τροίας, έφθασαν επί πλοίων εις την Σικελίαν και εγκατεστάθησαν γείτονες των Σικανών εις δύο πόλεις, την Έρυκα και την Έγεσταν, λαβόντες το κοινόν όνομα Έλυμοι. Μαζί με αυτούς εγκατεστάθησαν και μερικοί Φωκείς, εκ των λαβόντων μέρος εις τον Τρωϊκόν πόλεμον, οι οποίοι παρεσύρθησαν τότε υπό της κακοκαιρίας εις την Λιβύην πρώτον και έπειτα εξ αυτής εις την Σικελίαν. Οι Σικελοί, εξ άλλου, διέβησαν εις την Σικελίαν, εκδιωχθέντες από την Ιταλίαν, όπου κατώκουν, υπό των Οπικών. Κατά τινα πιθανήν παράδοσιν διεπεραιώθησαν εκεί επί σχεδίων, επωφεληθέντες την κατάλληλον διά την διάβασιν στιγμήν, ότε ο άνεμος ήτο απόγειος. Είναι, άλλωστε, ενδεχόμενον να κατέπλευσαν εκεί και κατ' άλλον τρόπον. Υπάρχουν δε και σήμερον ακόμη Σικελοί εις την Ιταλίαν, η οποία επωνομάσθη ούτως από το όνομα βασιλέως τινος των Σικελών, ονομαζομένου Ιταλού. Ελθόντες ούτοι εις την Σικελίαν με πολυάριθμον στρατόν και νικήσαντες εις μάχην τους Σικανούς, απώθησαν αυτούς προς τα μεσημβρινά και τα δυτικά μέρη αυτής και έγιναν αιτία όπως η νήσος από Σικανίας ονομασθή Σικελία. Εγκατασταθέντες δ' εις τα καλύτερα μέρη της χώρας, κατείχαν αυτήν επί τριακόσια περίπου έτη, προτού έλθουν Έλληνες εις την Σικελίαν. Και σήμερον ακόμη κατέχουν το κέντρον και τα βόρεια της νήσου. Αλλά και Φοίνικες είχαν, χάριν του μετά των Σικελών εμπορίου των, αποικίας πέριξ όλης της νήσου, και επί των ακρωτηρίων, τα οποία κατελάμβαναν και απεχώριζαν από την ξηράν διά τείχους, και επί των παρακειμένων νησιδίων. Αλλ' όταν οι Έλληνες ωσαύτως ήρχισαν ερχόμενοι πολλοί διά θαλάσσης, απεσύρθησαν από τα λοιπά μέρη και συγκεντρωθέντες, κατώκησαν εις την Μοτύην, τον Σολούντα και το Πάνορμον, πλησίον των Ελύμων, το μεν ένεκα της εμπιστοσύνης που είχαν εις την συμμαχίαν των Ελύμων, το δε διότι εις το μέρος τούτο, το από Σικελίας εις Καρχηδόνα ταξίδιον είναι συντομώτατον. Τόσοι βάρβαροι λαοί και κατά τοιούτον τρόπον εγκατεστάθησαν εις την Σικελίαν.

3. Εκ των Ελλήνων, πρώτοι οι Χαλκιδείς, πλεύσαντες εξ Ευβοίας υπό την αρχηγίαν του Θουκλέους ως οικιστού, απώκισαν την Νάξον και ίδρυσαν βωμόν εις τιμήν Απόλλωνος του αρχηγέτου, ο οποίος σώζεται σήμερον εκτός της πόλεως και επί του οποίου οι αποστελλόμενοι εκ Σικελίας θεωροί προσφέρουν θυσίας, πριν εκπλεύσουν. Κατα το ακόλουθον έτος, ο Αρχίας, εις των Ηρακλειδών, ελθών εκ Κορίνθου, ίδρυσε τας Συρακούσας, αφού πρώτον εξεδίωξε τους Σικελούς εκ της νησίδος, η οποία είναι σήμερον ηνωμένη πλέον με την ξηράν και επί της οποίας κείται η εσωτερική πόλις. Με τον καιρόν ύστερον, και η έξω πόλις συνεδέθη με αυτήν δια τείχους και έγινε πολυάνθρωπος. Κατα το πέμπτον έτος μετά την ίδρυσιν των Συρακουσίων, ο Θουκλής μετά των Χαλκιδέων, ορμηθέντες εκ Νάξου, εξεδίωξαν κατόπιν πολέμου τους Σικελούς και ίδρυσαν τους Λεοντίνους, και ύστερον την Κατάνην. Οι Καταναίοι, εν τούτοις, εξέλεξαν οι ίδιοι ως οικιστήν τον Εύαρχον.

4. Περί την αυτήν εποχήν, ο Λάμις, ηγούμενος αποικίας, ήλθεν εκ Μεγάρων εις την Σικελίαν, όπου εγκατεστάθη εις θέσιν τινά, άνωθεν του ποταμού Παντακύου, καλουμένην Τρώτιλον. Βραδύτερον, μετοικήσας αυτόθεν, εγκατεστάθη εις τους Λεοντίνους, όπου επολιτογραφήθη με τους περί αυτόν, αλλά μετ' ολίγον χρόνον εξεδιώχθη υπό των Χαλκιδέων και ίδρυσε την Θάψον, όπου και απέθανε. Οι περί αυτόν, εκδιωχθέντες εκ της Θάψου, ίδρυσαν τα κληθέντα Μέγαρα Υβλαία, επί χώρας, την οποίαν παρέδωκεν εις αυτούς και όπου τους ωδήγησεν ο βασιλεύς των Σικελών Ύβλων. Αφού κατώκησαν εκεί διακόσια σαράντα πέντε έτη, εξεδιώχθησαν εκ της πόλεως και της χώρας υπό του Γέλωνος, τυράννου των Συρακουσίων. Αλλά πριν εκδιωχθούν, εκατόν έτη μετά την ιδίαν αυτών εγκατάστασιν, έστειλαν προς ίδρυσιν της Σελινούντος τον Πάμμιλον, όστις είχεν έλθει από την μητρόπολιν αυτών Μέγαρα, διά να λάβη μέρος εις την νέαν αποικίαν. Κατά το τεσσαρακοστόν πέμπτον έτος μετά την ίδρυσιν των Συρακουσών, ιδρύθη η Γέλα, από κοινού υπό του Αντιφήμου και του Εντίμου, οι οποίοι ήλθαν επί κεφαλής αποίκων, εκείνος εκ Ρόδου, και ούτος εκ Κρήτης. Η πόλις έλαβε το όνομά της από τον ποταμόν Γέλαν, αλλά το μέρος όπου ευρίσκεται σήμερον η ακρόπολις, και το οποίον ετειχίσθη πρώτον, ονομάζεται Λίνδιοι. Εις την νέαν αποικίαν εισήχθησαν οι Δωρικοί θεσμοί. Εκατόν οκτώ σχεδόν ακριβώς έτη μετά την ιδίαν αυτών εγκατάστασιν, οι Γελώοι ίδρυσαν τον Ακράγαντα. Την πόλιν ωνόμασαν εκ του ομωνύμου ποταμού. Οικιστάς αυτής διώρισαν τον Αριστόνουν και τον Πυστίλον, και εισήγαγαν εις αυτήν τους ιδίους αυτών θεσμούς. Η Ζάγκλη κατ' αρχάς ιδρύθη από πειρατών ελθόντων εκ Κύμης, αποικίας των Χαλκιδέων, κειμένης εις την Οπικίαν. Βραδύτερον όμως ήλθαν εκ Χαλκίδος και της άλλης Ευβοίας πλήθος αποίκων, οι οποίοι ελαβαν μερος μετά των πρώτων εις την διανομήν της γης. Οικισταί ήσαν ο Περιήρης και ο Κραταιμένης, ο πρώτος εκ Κυμης, ο δεύτερος εκ Χαλκίδος. Η πόλις ωνομάσθη πρώτον υπό των Σικελών Ζάγκλη, διά το δρεπανοειδές σχήμα του μέρους, καθοσον το δρέπανον οι Σικελοί ονομάζουν "ζάγκλον". Βραδύτερον όμως οι άποικοι ούτοι εξεδιώχθησαν υπό των Σαμίων και άλλων Ιώνων, οι οποίοι, φεύγοντες τους Πέρσας, αποβιβάσθησαν εις την Σικελίαν. Τους Σαμίους πάλιν εξεδίωξεν ολίγον χρόνον ύστερον ο Αναξίλας, τύραννος των Ρηγίνων, και αποικίσας την πόλιν με σύμμικτον πληθυσμόν, μετωνόμασεν αυτήν Μεσσήνην από το όνομα της παλαιάς αυτού πατρίδος.

5. Της Ιμέρας οικισταί υπήρξαν οι εκ Ζάγκλης Ευκλείδης και Σίμος και Σάκων. Οι πλείστοι των αποίκων ήσαν Χαλκιδείς, αλλά μετ' αυτών εγκατεστάθησαν και φυγάδες εκ Συρακουσών, οι καλούμενοι Μυλητίδαι, νικηθέντες υπό της αντιθέτου φατρίας. Και η μεν γλώσσα των ήτο κράμα της Χαλκιδικής και Δωρικής διαλέκτου, αλλ' επεκράτησαν οι Χαλκιδικοί θεσμοί, αι Άκραι και αι Κασμέναι απωκίσθησαν υπό των Συρακουσίων, αι Άκραι εβδομήντα έτη μετά την ίδρυσιν των Συρακουσών, αι Κασμέναι είκοσι περίπου έτη μετά τας Άκρας. Η Καμάρινα απωκίσθη το πρώτον υπό των Συρακουσίων, ακριβώς σχεδόν εκατόν τριάντα πέντε έτη μετά την ίδρυσιν των Συρακουσών. Οικισταί αυτής ήσαν ο Δάσκων και ο Μενέκωλος. Αλλ' οι Καιμαριναίοι, επαναστατήσαντες κατά των Συρακουσίων και νικηθέντες, εξεδιώχθησαν υπό τούτων, και μετά καιρόν ο Ιπποκράτης, τύραννος της Γέλας, λαβών την χώραν των Καμαριναίων ως λύτρα Συρακουσίων τινών αιχμαλώτων, έγινεν ο ίδιος οικιστής και συνώκισεν εκ νέου την Καμάριναν. Αλλ' οι κάτοικοι αυτής εξεδιώχθησαν πάλιν υπό του Γέλωνος, και η πόλις απωκίσθη διά τρίτην φοράν υπό των κατοίκων της Γέλας.

6.

Οι Αθηναίοι στέλλουν πρέσβεις εις Έγεσταν της Σικελίας

Τόσοι λαοί Ελλήνων και βαρβάρων κατώκουν την Σικελίαν και τοσούτον ήτο το μέγεθος της νήσου, κατά της οποίας οι Αθηναίοι έσπευσαν να εκστρατεύσουν. Η αληθής αιτία της τοιαύτης εκστρατείας ήτο η ζωηρά των επιθυμία να κατακτήσουν ολόκληρον την νήσον, ήθελαν όμως συγχρόνως να έχουν την εύσχημον πρόφασιν, ότι έρχονται εις βοήθειαν των ομογενών των και των άλλων συμμάχων των. Αλλά προ πάντων εξώθησαν αυτούς πρέσβεις των Εγεσταίων, οι οποίοι, ελθόντες εις Αθήνας, επεκαλούντο μετά μεγάλης θέρμης την συνδρομήν των. Διότι, γείτονες όντες των Σελινουντίων, είχαν περιέλθει εις πόλεμον προς αυτούς, εξ αφορμής του ζητήματος της μεταξύ αυτών επιγαμίας και ένεκα αμφισβητουμένου τινος εδάφους, και οι Σελινούντιοι, επικαλεσθέντες την συμμαχικήν βοήθειαν των Συρακουσίων, επίεζαν αυτούς ισχυρώς διά του πολέμου και κατά γην και κατά θάλασσαν. Ως εκ τούτου, οι Εγεσταίοι, υπενθυμίζοντες εις τους Αθηναίους την συμμαχίαν, η οποία είχε συνομολογηθή επί Λάχητος κατά τον προηγούμενον πόλεμον, παρεκάλουν να τους βοηθήσουν διά της αποστολής ναυτικής δυνάμεως, ισχυριζόμενοι, πλην πολλών άλλων, και τούτο κυρίως, ότι, εάν οι Συρακούσιοι δεν ετιμωρούντο διά την έξωσιν των Λεοντίνων εκ της πόλεώς των, και αφίνοντο να καταστρέψουν και τους υπολειπομένους ακόμη συμμάχους των Αθηναίων και εκτείνουν ούτω την εξουσίαν των εις ολόκληρον την Σικελίαν, υπήρχε φόβος μήπως, Δωριείς αυτοί και άποικοι, έλθουν ημέραν τινά με μεγάλας στρατιωτικάς δυνάμεις εις βοήθειαν των Δωριέων της Πελοποννήσου, ως ομογενών και ιδρυτών της αποικίας των, και συγκαταλύσουν την δύναμιν και αυτών των Αθηνών. Ότι, επομένως, η φρόνησις επιβάλλει ν' αντιταχθούν κατά των Συρακουσίων με τους υπολειπόμενους ακόμη συμμάχους των, τόσον μάλλον, καθόσον, ως έλεγαν οι Εγεσταίοι, θα παρείχαν αυτοί ικανά διά τον πόλεμον χρήματα. Οι Αθηναίοι ακούσαντες κατά τας συνελεύσεις του λαού τους Εγεσταίους και τους υποστηρικτάς αυτών εκθέτοντας επανειλημμένως τα επιχειρήματα ταύτα, εψήφισαν να αποσταλούν πρώτον πρέσβεις εις την Έγεσταν, όπως δι' επιτοπίου ερεύνης βεβαιωθούν εάν υπάρχουν πράγματι τα χρήματα τα οποία ισχυρίζονται ότι έχουν εις το δημόσιον ταμείον και εις τους ναούς, και εξακριβώσουν εις ποίαν κατάστασιν ευρίσκονται τα του πολέμου προς τους Σελινουντίους.

7.

Οι Αργείοι κατεδαφίζουν τας Ορνεάς

Ούτως, οι πρέσβεις των Αθηναίων εστάλησαν εις την Σικελίαν. Οι Λακεδαιμόνιοι, εξ άλλου, και οι σύμμαχοι αυτών, πλην των Κορινθίων, εξεστράτευσαν, κατα την διάρκειαν του αυτού χειμώνος εις την Αργολίδα και ηρήμωσαν μικρόν μέρος αυτής, αποκομίσαντες και σίτον επί αμαξών, τας οποίας είχαν φέρει μαζί των προς τούτο. Αφού δ' εγκατέστησαν τους Αργείους φυγάδας εις τας Ορνεάς, όπου άφισαν μικράν φρουράν, και συνωμολόγησαν ανακωχήν διά χρονικόν τι διάστημα, κατα το οποίον οι Ορνεάται και οι Αργείοι υπεχρεώθησαν να μη βλάπτουν οι μεν την χώραν των δε, επέστρεψαν με τον στρατόν εις τα ίδια. Αλλ' επειδή οι Αθηναίοι ήλθαν μετ' ολίγον χρόνον με τριάντα πλοία και εξακόσιους οπλίτας οι Αργείοι εξεστράτευσαν πανστρατιά με αυτούς και επολιόρκησαν τας Ορνεάς επί μίαν ημέραν. Διαρκούσης όμως της νυκτός, επειδή ο πολιορκητικός στρατός κατηυλίσθη μακράν, οι πολιορκούμενοι έφυγαν απαρατήρητοι από τας Ορνεάς. Την επομένην, άμα ως αντελήφθησαν το πράγμα οι Αργείοι, κατηδάφισαν τας Ορνεάς και μετά τούτο ανεχώρησαν. Και μετ' ολίγον επέστρεψαν και οι Αθηναίοι με τον στόλον των εις τα ίδια.

Οι Αθηναίοι ερημώνουν την Μακεδονίαν

Οι Αθηναίοι μετέφεραν ωσαύτως διά θαλάσσης εις την Μεθώνην, παρά τα σύνορα της Μακεδονίας, ιππικόν, αποτελούμενον από συμπολίτας των και από Μακεδόνας εξόριστους, οι οποίοι είχαν καταφύγει εις Αθήνας, και ηρήμωναν την χώραν του Περδίκκα. Οι Λακεδαιμόνιοι διεμήνυσαν προς τους Χαλκιδείς της Θράκης, οι οποίοι, ευρίσκοντο υπό ανακωχήν προς τους Αθηναίους, δυναμένην να τερματισθή δέκα ημέρας μετά την καταγγελίαν, συνιστώντες να βοηθήσουν τον Περδίκκαν. Ούτοι όμως ηρνήθησαν. Και εν τω μεταξύ ετελείωσεν ο χειμών και συγχρόνως το δέκατον έκτον έτος του πολέμου, του οποίου την Ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 17ον : 415 - 414 π.Χ.

8.

Η εκκλησία του δήμου των Αθηναίων ψηφίζει την εκστρατείαν εις Σικελίαν

Κατά την αρχήν του επομένου έαρος, οι Αθηναίοι πρέσβεις επέστρεψαν εκ Σικελίας, συνοδευόμενοι υπό των πρέσβεων των Εγεσταίων, οι οποίοι έφεραν εξήντα τάλαντα αργύρου μη νομισματοποιημένου, ως μισθόν ενός μηνός των πληρωμάτων εξήντα πλοίων, των οποίων την αποστολήν επρόκειτο να ζητήσουν. Οι Αθηναίοι συνεκάλεσαν την συνέλευσιν του λάου, και ακούσαντες από τους πρέσβεις των Εγεσταίων και τους ιδικούς των, πλην άλλων επαγωγών και αναληθών πραγμάτων, ότι υπήρχαν άφθονα χρήματα έτοιμα εντός των ναών και του δημοσίου ταμείου, εψήφισαν την εις Σικελίαν αποστολήν στόλου εξήντα πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Αλκιβιάδου, υιού του Κλεινίου, του Νικίου, υιού του Νικηράτου, και του Λαμάχου υιού του Ξενοφάνους, εις τους οποίους έδωκαν απόλυτον πληρεξουσιότητα να βοηθήσουν τους Εγεσταίους εναντίον των Σελινουντίων, να συνοικίσουν και πάλιν την πόλιν των Λεοντίνων, εάν μέρος εξ αυτών ήθελε σωθή εκ του πολέμου, και ρυθμίσουν κατά τα λοιπά τα πράγματα της Σικελίας, όπως θα έκριναν καλύτερον διά το συμφέρον των Αθηναίων. Πέντε ημέρας ύστερον, συνεκλήθη πάλιν συνέλευσις του λαού, όπως εξετάση τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν διά την ταχύτερον παρασκευήν της εκστρατείας, και όπως ψηφιστή κάθε άλλο, του οποίου οι στρατηγοί θα είχαν τυχόν ανάγκην διά να εκκινήσουν. Ο Νικίας, ο οποίος είχεν εκλεχθή αρχηγός παρά την θέλησίν του, και, εξ άλλου, ενόμιζεν ότι η απόφασις της πόλεως ήτο εσφαλμένη και ότι δι' αιτίαν ασήμαντον και κατ' επίφασιν μόνον ευπρόσωπον επεδίωκαν την κατάκτησιν ολοκλήρου της Σικελίας, η οποία ήτο έργον δυσχερές, επροχώρησεν εις το βήμα, και θέλων ν' αποτρέψη τους Αθηναίους, απηύθυνεν εις αυτούς τους επομένους περίπου παραινετικούς λόγους:

9.

Λόγος του Νικίου προς την εκκλησίαν του δήμου Αθηναίων κατά της εκστρατείας

"Η σημερινή συνέλευσις του λαού συνεκλήθη διά να εξετάση κατά τινα τρόπον πρέπει να γίνουν αι παρασκευαί μας διά την εκστρατείαν κατά της Σιικελίας. Αλλ' εγώ νομίζω ότι οφείλομεν να διασκεφθώμεν ακόμη περί της ουσίας αυτού του ζητήματος, αν δηλαδή συμφέρη να γίνη η θαλασσία αυτή εκστρατεία, και ότι δεν πρέπει, προκειμένου περί σπουδαιοτάτης υποθέσεως, ν' αναλάβωμεν, κατόπιν τόσον βραχείας σκέψεως, πόλεμον, ο οποίος δεν μας αφορά, παρασυρόμενοι από ανθρώπους αλλοφύλους. Μολονότι, δι' εμέ τουλάχιστον, η εκστρατεία αυτή φέρει τιμήν και ολιγώτερον παντός άλλου φοβούμαι διά την ιδίαν μου ζωήν, το οποίον δεν σημαίνει ότι θεωρώ ολιγώτερον καλόν πολίτην εκείνον, ο οποίος προνοεί και περί του προσώπου του και περί της περιουσίας του, αφού ο τοιούτος είναι φυσικόν να θέλη, χάριν του ιδίου αυτού συμφέροντος, όπως και τα πράγματα της πόλεως ευδοκιμούν. Άλλωστε, ούτε εις το παρελθόν ωμίλησα ποτέ, παρά τας πεποιθήσεις μου, ένεκα των τιμών, αι οποίαι μου επεδαψιλεύοντο, ούτε τώρα θα είπω άλλο τι παρ' ό,τι θεωρώ καλύτερον. Ως εκ της ιδιοσυγκρασίας σας, γνωρίζω καλώς ότι οι λόγοι μου δεν θα έφεραν κανέν αποτέλεσμα, εάν σας εσυμβούλευα να φροντίζετε περί της διατηρήσεως των κεκτημένων, και να μη διακινδυνεύσετε ό,τι έχετε ήδη εις χείρας χάριν των αδήλων και μελλόντων. Θα προσπαθήσω, εν τούτοις, να σας αποδείξω, ότι η σπουδή σας είναι άκαιρος και ότι δεν είναι εύκολον να επιτύχετε ό,τι επιδιώκετε.

10. "Ισχυρίζομαι δηλαδή ότι εκστρατεύοντες κατά της Σικελίας και αφίνοντες οπίσω σας πολλούς εχθρούς, επιθυμείτε, ως φαίνεται, πλέοντες εκεί να προσελκύσετε και άλλους τοιούτους εδώ. Και νομίζετε ίσως, ότι σας παρέχει ασφάλειαν τινα η συνομολογηθείσα ειρήνη. Αλλ' αυτή, εάν μεν μένετε ήσυχοι, ημπορεί να είναι ειρήνη, κατ' όνομα (διότι τοιαύτην την κατήντησαν αι ενέργειαι μερικών και εδώ και μεταξύ των αντιπάλων μας), εάν όμως υποστήτε αποφασιστικήν τινα ήτταν, οι εχθροί θα σπεύσουν να σας επιτεθούν, πρώτον μεν διότι την συνθήκην ηναγκάσθησαν ούτοι να συνομολογήσουν συνεπεία των ατυχιών των, και η υπογραφή της εκείνους μάλλον εξέθεσε παρά ημάς. Έπειτα, αυτή αύτη η συνθήκη περιέχει πολλά αμφισβητούμενα. Άλλωστε, μερικοί εκ των αντιπάλων μας, και όχι οι ασθενέστεροι, ούτε μέχρι σήμερον ακόμη εδέχθησαν την συνθήκην αυτήν, αλλ' άλλοι μεν διατελούν εις φανερόν προς ημάς πόλεμον, άλλοι δε, τουναντίον, διότι οι Λακεδαιμόνιοι μένουν ακόμη ήσυχοι, απέχουν και αυτοί επίσης εχθροπραξιών, επί τη βάσει ανακωχής δυναμένης να τερματισθή δέκα ημέρας μετά την καταγγελίαν. Είναι, άλλωστε, ενδεχόμενον, εάν εύρισκαν την δύναμίν μας διηρημένην, προς το οποίον ήδη μετά τόσης σπουδής φερόμεθα, να επετίθεντο συντόνως εναντίον μας ομού μετά των Σικελιωτών, εις των οποίων την συμμαχίαν θα απέδιδαν μεγάλην αξίαν. Αυτά, επομένως, οφείλομεν προσηκόντως να εξετάσωμεν, και ενώ το σκάφος της πολιτείας είναι ακόμη μακράν του λιμένος, να μη σκεπτώμεθα περί αναλήψεως κινδύνων, και να μη ορεγώμεθα νέας κατακτήσεις, πριν εξασφαλίσωμεν τας υπάρχουσας, αφού και τους Χαλκιδείς της Θράκης, οι οποίοι έχουν αποστατήσει από ημάς επί τόσα έτη, ακόμη δεν υπετάξαμεν, και άλλων εκ των επί της στερεάς υπηκόων μας η υπακοή είναι αμφίβολος. Αλλ' ημείς σπεύδομεν να βοηθήσωμεν τους Εγεσταίους, διότι είναι τάχα σύμμαχοί μας και αδικούνται, αναβάλλομεν όμως να εκδικηθώμεν τα εναντίον μας αδικήματα των υπηκόων μας, οι οποίοι από τόσον καιρόν έχουν αποστατήσει από ημάς.

11. "Μολονότι άπαξ υποτάξαντες τούτους θα ηδυνάμεθα να συγκρατήσωμεν εκείνους, εάν νικήσωμεν τους Σικελιώτας αδύνατον είναι να κρατήσωμεν αυτούς υπό την εξουσίαν μας, ένεκα της μεγάλης αποστάσεως και του μεγάλου των πλήθους. Είναι, έν τούτοις, ανόητον να εκστρατεύη κανείς εναντίον λαού, τον οποίου η ήττα δεν εξασφαλίζει την υποταγήν, και ενώ η αποτυχία δεν αφίνει αυτόν εις την ιδίαν θέσιν που ευρίσκετο προ της επιχειρήσεως. Αποβλέπων εις την παρούσαν κατάστασιν των πραγμάτων της Σικελίας, τολμώ να είπω ότι οι Σικελιώται θα ήσαν ακόμη ολιγώτερον επικίνδυνοι δι' ημάς, εάν υποβάλλοντο υπό την ηγεμονίαν των Συρακουσίων, με την άποψιν της οποίας οι Εγεσταίοι ζητούν κυρίως να μας εκφοβίσουν. Διότι σήμερον μεν είναι ενδεχόμενον να έλθουν εκείθεν μεμονωμένα άτομα εναντίον μας, εκ της επιθυμίας να υποχρεώσουν τους Λακεδαιμονίους, αλλ' εάν όλοι οι Σικελιώται υπεβάλλοντο υπό την ηγεμονίαν μιας πόλεως, δεν είναι πιθανόν τοιαύτη ηγεμονεύουσα πόλις ν' αναλάβη πόλεμον κατ' άλλης επίσης ηγεμονευούσης πόλεως. Διότι καθ' ον τρόπον αυτή, συνεργαζόμενη μετά των Πελοποννησίων, ήθελε θέσει τέρμα εις την ηγεμονίαν μας, είναι φυσικόν να καταλυθή και η ιδική της υπό των ιδίων Πελοποννησίων διά της χρησιμοποιήσεως των αυτών μέσων. Εάν δε θέλωμεν να μας φοβούνται οι Έλληνες της Σικελίας, το καλλίτερον που έχομεν να κάνωμεν είναι να μη μεταβώμεν εκεί. Ημπορούμεν να επιτύχωμεν το αυτό, μολονότι εις μικρότερον βαθμόν, εάν αφού τους επιδείξωμεν την δύναμιν μας, αποσυρθώμεν μετά βραχείαν εκεί παραμονήν. Διότι γνωρίζομεν πάντες ότι οι ανθρώποι θαυμάζουν ό,τι ευρίσκεται εις μεγαλυτέραν απ' αυτών απόστασιν και εκείνα, τα οποία δίδουν ελαχίστην ευκαιρίαν, όπως ή περί αυτών φήμη υποβληθή εις δοκιμασίαν. Αλλ' εάν υφιστάμεθα αποτυχίαν τινά, θα μας περιεφρόνουν και δεν θα εβράδυναν να μας επιτεθούν, συνεργαζόμενοι με τους εδώ εχθρούς μας. Τούτο ακριβώς έχετε πάθει και σεις, ώ Αθηναίοι, με τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των. Επειδή, αντιθέτως προς τους αρχικούς φόβους σας, τους ενικήσατε απροσδοκήτως, καταφρονείτε ήδη αυτούς και επιδιώκετε την κατάκτησιν και της Σικελίας ακόμη. Δεν πρέπει όμως να επαίρεσθε διά τας ατυχίας των αντιπάλων, αλλά την εμπιστοσύνην σας να στηρίζετε μόνον εις την διά της υπεροχής των σχεδίων και υπολογισμών σας επικράτησιν απέναντι αυτών. Και πρέπει να εννοήσετε ότι οι Λακεδαιμόνιοι, ένεκα της ταπεινωτικής δι' αυτούς ειρήνης, εις εν και μόνον αποβλέπουν: πώς ακόμη και τώρα, αν ημπορέσουν, θα μας ανατρέψουν, διά να αποπλύνουν την ιδίαν αυτών ταπείνωσιν, τοσούτω μάλλον καθόσον ανέκαθεν και υπέρ πάν άλλο θηρεύουν την φήμην της ανδρείας. Οφείλομεν, ως εκ τούτου, εάν σωφρονούμεν, να εννοήσωμεν ότι εκείνο που μας ενδιαφέρει δεν είναι η τύχη των Εγεσταίων της Σικελίας, λαού βαρβάρου, αλλά πώς ασφαλέστερον θα προφυλαχθώμεν από τας επιβουλάς πόλεως, εμπνεομένης από ολιγαρχικάς προθέσεις.

12. "Οφείλομεν, προς τούτοις, να μη λησμονούμεν, ότι προ μικρού ανελάβαμεν οπωσδήποτε από μεγάλην επιδημίαν και πόλεμον, και ως εκ τούτου μόλις τώρα αναπληρώνομεν τας εις χρήματα και άνδρας απωλείας μας. Τους πόρους μας τούτους καθήκον έχομεν να χρησιμοποιήσωμεν εδώ υπέρ των αναγκών ημών και όχι υπέρ των φυγάδων τούτων, οι οποίοι εκλιπαρούν την βοήθειάν μας, οι οποίοι συμφέρον έχουν να ψευσθούν επιτυχώς και οι οποίοι, εάν μεν επιτύχουν εις βάρος των άλλων, χωρίς αυτοί να συνεισφέρουν άλλο τι παρά λόγια, δεν επιδεικνύουν ανάλογον ευγνωμοσύνην, ενώ εάν αποτύχουν, παρασύρουν τους φίλους των εις την καταστροφήν. Εάν πάλιν κανείς ευτυχής, διότι εξελέχθη στρατηγός, συνιστά την εκστρατείαν, αποβλέπων μόνον εις το ίδιον αυτού συμφέρον (άλλωστε ων και πάρα πολύ νέος διά να είναι αρχηγός), διά να θαυμασθή διά τους ίππους που τρέφει και ωφεληθή κάτι από την αρχηγίαν του, όπως επαρκέση εις την πολυτέλειάν του, μήτε εις αυτόν δώσατε την ευκαιρίαν να επιδειχθή προσωπικώς με κίνδυνον της πόλεως. Οφείλετε να έχετε υπ' όψιν ότι τοιούτοι ανθρώποι ζημιώνουν τα δημόσια και σπαταλούν τα ίδια, και ότι το πράγμα είναι πάρα πολύ σοβαρόν και όχι τοιούτον ώστε να ημπορή να σχεδιασθή και επιχειρηθή εσπευσμένως υπό νεωτέρων.

13. "Τούτους βλέπων τώρα παριστάμενους εδώ, κατά παρακίνησιν του ιδίου ανθρώπου, φοβούμαι και παρακινώ αντιθέτως τους πρεσβυτέρους, όσοι τυχόν κάθηνται πλησίον τινός εαυτών να μη επηρεασθούν από ψευδές αίσθημα εντροπής και φοβηθούν μήπως θεωρηθούν δειλοί, εάν δεν ψηφίσουν υπέρ του πολέμου. Μήτε να καταληφθούν, όπως ημπορούν να το πάθουν, από νοσηρόν έρωτα, διά πράγματα που δεν βλέπουν, διότι γνωρίζουν ότι διά της απληστίας ελάχιστα επιτυγχάνονται, ενώ διά της προνοίας πλείστα. Εν ονόματι της πατρίδος, η οποία εις το παρελθόν ουδέποτε διέτρεξε μεγαλύτερον κίνδυνον, ας αποκρούσουν τον πόλεμον και ας ψηφίσουν, όπως οι μεν Σικελιώται, σεβόμενοι τα μεταξύ ημών και αυτών σημερινά σύνορα, κατά των οποίων τίποτε δεν ημπορεί κανείς να προβάλη, τον Ιόνιον δηλαδή κόλπον, διά τον πλέοντα παρά την ακτήν, και την Σικελικήν θάλασσαν, διά τον πλέοντα διά του ανοικτού πελάγους, και διακηρούντες τας κτήσεις των, διευθετούν τας διαφοράς των αναμεταξύ των. Προς τους Εγεσταίους, εξ άλλου, ιδιαιτέρως να είπωμεν ότι, αφού τον προς τους Σελινουντίους πόλεμον ανέλαβαν, κατ' αρχάς, άνευ της γνώμης των Αθηναίων οφείλουν και μόνοι των να τον τερματίσουν. Και του λοιπού να παραιτήσωμεν την συνήθειαν να κάμωμεν συμμάχους, τους οποίους οφείλομεν να βοηθώμεν, εάν ατυχήσουν, αλλ' από τους οποίους καμμίαν δεν θα λάβωμεν βοήθειαν εν ώρα ανάγκης.

14. "Και συ, Πρύτανη, εάν νομίζης ότι καθήκον έχεις να κήδεσαι της πόλεως, και θέλης να δειχθής αληθής καλός πολίτης, υπόβαλε πάλιν το ζήτημα εις νέαν συζήτησιν και ψηφοφορίαν του Αθηναϊκού λαού. Εάν διστάζης να επανέλθης εις τα άπαξ ψηφισθέντα, σκέψου ότι επί παρουσία τόσων μαρτύρων δεν ημπορεί να γεννηθή ζήτημα παραβιάσεως των νόμων, αλλ' ότι θα γίνης ιατρός της πόλεως, εν σχέσει προς την ληφθείσαν υπ' αυτής απόφασιν, και ότι καλού άρχοντος καθήκον είναι να ωφελήση όσον ημπορεί περισσότερον την πατρίδα του, ή τουλάχιστον να μη την βλάψη εκουσίως".

15. Τοιαύτα είπεν ο Νικίας. Οι πλείστοι εκ των Αθηναίων, οι οποίοι επροχώρησαν εις το βήμα και έλαβαν τον λόγον, ωμίλησαν υπέρ της εκστρατείας και κατά της ανατροπής των αποφασισθέντων, τινές όμως ωμίλησαν αντιθέτως. Αλλά μετά μεγίστης ζέσεως εξώθει εις την εκστρατείαν ο Αλκιβιάδης, υιός του Κλεινίου, και διότι ήθελε ν' αντιπολιτευθή τον Νικίαν, του οποίου και άλλως ήτο πολιτικός αντίπαλος, και διότι όντος ωμίλησε περί αυτού υβριστικώς. Προ πάντων όμως, διότι επεθύμει ν' ασκήση την αρχηγίαν, ελπίζων ούτω και την Σικελίαν να κατακτήση και την Καρχηδόνα, και συγχρόνως διά των πολεμικών του επιτυχιών να εξυπηρετήση τα προσωπικά του συμφέροντα, αποκτών και πλούτη και δόξαν. Πράγματι, κατέχων υπέροχον θέσιν μεταξύ των πολιτών, επεδίδετο εις ικανοποίησιν των επιθυμιών του, εν σχέσει προς τας ιπποτροφίας και την άλλην πολυτέλειαν, υπεράνω των μέσων, τα οποία διέθετε, και τούτο προ πάντων έγινε βραδύτερον αιτία της καταστροφής της πόλεως. Διότι φοβηθέντες οι πολλοί τας υπερβολάς του εκδεδιητημένου και ακολάστου βίου του, καθώς και την μεγαλοπραγμοσύνην, την οποίαν επεδείκνυε εις το κάθε τι που ανεμιγνύετο, διετέθησαν εχθρικώς κατ' αυτού, καθόσον τον υπώπτευαν ως επιδιώκοντα τυραννίδα. Και μολονότι διεχειρίζετο δημοσία άριστα τα του πολέμου, έκαστος ηγανάκτει κατ' αυτού προσωπικώς, ένεκα του τρόπου του βίου του, και ως εκ τούτου, εμπιστευθέντες τα της πόλεως εις άλλους, έφεραν αυτήν μετ' ολίγον εις την καταστροφήν. Και ήδη προχωρήσας εις το βήμα, απηύθυνε προς τους Αθηναίους τον επόμενον περίπου παραινετικόν λόγον.

16.

Λόγος του Αλκιβιάδου υπέρ της εκστρατείας

"Και περισσότερον αρμόζει εις εμέ, Αθηναίοι, η στρατηγία παρά εις άλλους (διότι αναγκάζομαι ν' αρχίσω από αυτό, αφού ο Νικίας με έθιξε), και άξιος αυτής νομίζω ταυτοχρόνως ότι είμαι. Καθόσον εκείνα, διά τα οποία κατακραυγάζουν εναντίον μου, εις μεν τους προγόνους μου και εμέ αυτόν φέρουν τιμήν, εις δε την πατρίδα και ωφέλειαν. Διότι, ένεκα της μεγαλοπρεπείας, την οποίαν ανέπτυξα κατά την συμμετοχήν μου εις τους ολυμπιακούς αγώνας, οι Έλληνες, οι οποίοι προηγουμένως ενόμιζαν τας Αθήνας εξηυτελισμένας ένεκα του πολέμου, συνέλαβαν περί της δυνάμεως αυτών ιδέαν ανωτέραν και της πραγματικής. Καθόσον επτά άρματα έστειλα, διά να λάβουν μέρος εις τους αγώνας, όσα κανείς ποτέ ιδιώτης προηγουμένως, και πρώτος νικητής ανεδείχθην και δεύτερον και τέταρτον βραβείον έλαβα και τα λοιπά πάντα διηυθέτησα ανταξίως της νίκης. Ασχέτως προς την τιμήν, η οποία κατά την κρατούσαν αντίληψιν συνοδεύει τοιαύτας επιτυχίας, η επιδεικνυομένη κατ' αυτάς δραστηριότης δημιουργεί την εντύπωσιν δυνάμεως. Η λάμψις, εξ άλλου, η οποία με περιβάλλει εντός της πόλεως, οσάκις επιχορηγώ χορούς, και εις άλλας αναλόγους περιστάσεις, μολονότι προκαλεί φυσικά τον φθόνον μεταξύ των πολιτών, θεωρείται, εν τούτοις, υπό των ξένων ως νέον τεκμήριον δυνάμεως. Και δεν είναι άχρηστος η ανοησία αυτή, την οποίαν επιδεικνύει εκείνος, όστις, δαπανών εξ ιδίων, ωφελεί όχι μόνον εαυτόν, αλλά και την πόλιν. Ούτε είναι άδικον, εάν ο τοιούτος, έχων συναίσθησιν της προσωπικής υπεροχής του, αρνήται να θεωρή τους άλλους ίσους του, αφού ο κακοτυχών δεν συμμερίζεται με άλλους την κακοτυχίαν του. Αλλ' όπως, όταν δυστυχούμεν, ουδείς μας απευθύνει τον λόγον και πάντες αποφεύγουν την συναναστροφήν μας, πρέπει επίσης ν' ανέχεται τις την υπεροψίαν των ευτυχούντων, Άλλως, οφείλει να συμπεριφέρεται προς τους άλλους ως ίσους του, διά να έχη το δικαίωμα ν' απαιτή το αυτό εκ μέρους των. Γνωρίζω ότι οι τοιούτοι και όσοι άλλοι διεκρίθησαν διά της υπεροχής των εις κάτι τι, εφόσον μεν ευρίσκονται εις την ζωήν, είναι οχληροί εις τους ομοίους των προ πάντων και κατά δεύτερον λόγον εις τους άλλους, με τους οποίους έρχονται εις επαφήν. Αλλ' ότι μετά θάνατον αφίνουν οπίσω των τοιούτον όνομα, ώστε τινές διεκδικούν αυτούς, ψευδώς πολλάκις, ως συγγενείς των, και γίνονται καύχημα διά την πατρίδα των, η οποία τους θεωρεί όχι ως ξένους, ουδέ ως διαπράξαντας σφάλματα, αλλ' ως ίδια αυτής τέκνα και ως κατορθώσαντας έργα μεγάλα. Αλλ' ενώ τοιαύτη είναι η φιλοδοξία μου και τοιούτοι οι λόγοι, ένεκα των οποίων κατακραυγάζουν κατά του ιδιωτικού μου βίου, παρακαλώ να εξετάσετε, εάν υπάρχη εις την διαχείρισιν των δημοσίων κανείς ανώτερός μου. Συνασπίσας τας ισχυροτάτας πόλεις της Πελοποννήσου εις ένα σύνδεσμον, ηνάγκασα τους Λακεδαιμονίους εις την Μαντίνειαν να διακινδυνεύσουν τα πάντα εις τον αγώνα μιας ημέρας, χωρίς να σας εκθέσω εις μεγάλους κινδύνους και δαπανάς. Και, ως εκ τούτου, μολονότι η μάχη απέβη υπέρ αυτών, ούτε μέχρι σήμερον ανέκτησαν εντελώς το θάρρος των.

17. "Ταύτα κατώρθωσεν η νεότης μου και η ανοησία μου, η οποία φαίνεται ότι υπερβαίνει κάθε όριον. Τοιουτοτρόπως επολιτεύθην απέναντι της δυνάμεως των Πελοποννησίων, ομιλών μετά περισκέψεως, ενώ η ορμή μου παρέσυρεν αυτούς να με ακολουθήσουν. Και τώρα μη φοβείσθε την νεότητά μου, αλλ' εφόσον αυτή ευρίσκεται εις την ακμήν της, και εφόσον ο Νικίας φαίνεται τυχερός, χρησιμοποιήσατε τας υπηρεσίας και των δύο μας. Αποφασίσαντες την εκστρατείαν, μη μεταβάλετε γνώμην, θεωρούντες την Σικελίαν ως μεγάλην δύναμιν. Διότι η πολυανθρωπία των πόλεών της συγκροτείται από συμμίκτους όχλους, και η σύστασις του πληθυσμού των υφίσταται συνεχείς μεταβολάς και προσθήκας, και δι' αυτό κανείς δεν θεωρεί ότι έχει πατρίδα ιδικήν του, και συνεπώς, ούτε οι πολίται είναι εφοδιασμένοι δι' όπλων, και η χώρα στερείται των αναγκαίων εγκαταστάσεων. Αλλά καθείς φροντίζει να εφοδιάζεται με ό,τι νομίζει ότι ημπορεί ν' αποσπάση από το κοινόν, είτε διά της πειθούς των λόγων, είτε διά στασιαστικών κνημάτων, διά να τα χρησιμοποιήση, εν περιπτώσει αποτυχίας, όπως εγκατασταθή εις άλλην χώραν. Και εύκολον είναι, να συμπεράνη κανείς, ότι όχλος εκ τοιούτων στοιχείων αποτελούμενος, ούτε κατά τας διασκέψεις φθάνει εις κοινάς αποφάσεις, ούτε την εκτέλεσιν έργων αναλαμβάνει με κοινήν κατεύθυνσιν, αλλ' ότι ταχέως θα προσχωρήσουν προς ημάς τμηματικώς, εάν απευθύνωμεν προς αυτούς επαγωγούς λόγους, προ πάντων, εάν, όπως μανθάνομεν, μαστίζωνται από εμφυλίους σπαραγμούς. Αλλ' ούτε εκείνοι έχουν όσους καυχώνται οπλίτας ως απεδείχθη προκειμένου και περί των άλλων Ελληνικών πόλεων, ότι οι αριθμοί εκάστης εξ αυτών ήσαν εξωγκωμένοι, και ότι η Ελλάς, δεινώς πλανηθείσα ως προς τον αριθμόν των οπλιτών της, μόλις κατά την διάρκειαν του παρόντος πολέμου κατώρθωσε να παρασκευάση επαρκή αριθμόν εκ τούτων. Τοιαύτη λοιπόν είναι η κατάστασις, την οποίαν θα εύρωμεν εκεί, εξ όσων ακούω, και ακόμη ευνοϊκωτέρα, καθόσον πολλοί εκ των βαρβάρων, από έχθραν προς τους Συρακουσίους, θα συμπράττουν μαζί μας εις την κατ' αυτών επίθεσιν. Και τα εδώ δε δεν θα παράσχουν κανέν πρόσκομμα, εάν σωφρονήτε. Διότι οι πατέρες ημών, έχοντες εχθρούς αυτούς τούτους, τους οποίους και τώρα ισχυριζόμεθα ότι θα αφίσωμεν οπίσω μας εκστρατεύοντες, και συγχρόνως την αντίθεσιν των Περσών, απέκτησαν την ηγεμονίαν, εις ουδέν άλλο στηριζόμενοι, παρά εις την υπεροχήν του ναυτικού των. Και τώρα οι Πελοποννήσιοι, οι οποίοι ποτέ άλλοτε δεν είχαν ολιγωτέρας απέναντι ημών ελπίδας επιτυχίας, οσονδήποτε αισιόδοξοι και αν ήσαν, άλλο δεν ημπορούν να κάμουν παρά να εισβάλουν εις το έδαφός μας, το οποίον, άλλωστε, ημπορούν να κάμουν και αν ακόμη δεν εκπλεύσωμεν κατά της Σικελίας. Αλλά καμμίαν δεν ημπορούν να μας προξενήσουν βλάβην διά του στόλου των, αφού θ' αφίσωμεν οπίσω μας στόλον ικανόν ν' αντιταχθή προς αυτούς.

18. "Ποίαν λοιπόν εύλογον αιτίαν θα ημπορούσαμεν να προβάλωμεν διά τους ενδοιασμούς μας ή να επικαλεσθώμεν απέναντι των συμμάχων μας, εις την Σικελίαν ως δικαιολογίαν του ότι δεν σπεύδομεν εις βοήθειάν των, ενώ καθήκον ημών είναι να τους βοηθήσωμεν, αφού ενόρκως υπεσχέθημεν τούτο, και να μη αντιτάσσωμεν ότι δεν μας εβοήθησαν και εκείνοι; Διότι δεν προσέλαβαμεν αυτούς συμμάχους διά να έλθουν εδώ προς βοήθειαν μας, αλλά διά να παρενοχλούν τους εκεί εχθρούς μας και εμποδίζουν αυτούς να έρχωνται εδώ. Και την ηγεμονίαν, άλλωστε, απεκτήσαμεν (όπως και κάθε άλλος που απέκτησεν ηγεμονίαν) σπεύδοντες προθύμως εις βοήθειαν παντός, είτε Έλληνος, είτε βαρβάρου, ο οποίος εκάστοτε επεκαλείτο αυτήν. Ενώ, αντιθέτως, εάν εμέναμεν αδρανείς, ή καθιερώναμεν φυλετικάς διακρίσεις, διά να εξακριβώσωμεν ποίους πρέπει να βοηθήσωμεν, πολύ ολίγα θα ημπορούσαμεν να προσθέσωμεν εις την ηγεμονίαν μας και θα εξεθέταμεν μάλλον αυτήν ολόκληρον εις κίνδυνον. Διότι, τους υπερέχοντας εις δύναμιν δεν αποκρούομεν μόνον επιτιθεμένους, αλλά και λαμβάνομεν προφυλακτικά μέτρα, διά να μη μας επιτεθούν. Ούτε ημπορούμεν να υπολογίζωμεν μετ' ακριβείας τα όρια, πέραν των οποίων δεν θα ηθέλαμεν να εκταθή η ηγεμονία μας, αλλ' είμεθα υποχρεωμένοι, αφού άπαξ εφθάσαμεν εις το σημείον που ευρισκόμεθα σήμερον, να συγκρατούμεν τους μεν και να επιδιώκετε την ησυχίαν, όπως άλλοι, εφόσον δεν εφαρμόζετε πολιτικήν ομοίαν προς την ιδικήν των.
Έχοντες λοιπόν υπ' όψιν ότι θ' αυξήσωμεν μάλλον την εδώ δύναμίν μας, εάν επιτεθώμεν, διευθυνόμενοι κατά των εκεί εχθρών μας, ας εκπλεύσωμεν, όπως και των Πελοποννησίων την υπερηφάνειαν ταπεινώσωμεν, καθώς θα συμβή, όταν δείξωμεν ότι περιφρονούντες την σημερινήν ειρηνικήν κατάστασιν εκστρατεύσωμεν και κατά της Σικελίας και συγχρόνως γίνωμεν κύριοι και της όλης Ελλάδος, όπως θα συμβή πιθανώς, όταν εις τας κτήσεις μας προστεθούν αι εκεί. Εν πάση περιπτώσει, θα βλάψωμεν σοβαρώς τους Συρακουσίους και ούτω θα ωφεληθώμεν και οι ίδιοι και οι σύμμαχοί μας. Ως προς δε την ασφάλειάν μας, και διά να μείνωμεν, εν περιπτώσει επιτυχίας, και διά να επιστρέψωμεν, θα την παράσχη ο στόλος μας. Διότι θα κυριαρχούμεν της θαλάσσης, ακόμη και εάν όλοι οι Σικελιώται συνασπισθούν εναντίον μας. Ούτε πρέπει να σας αποτρέψη από τον σκοπόν σας ο Νικίας, συμβουλεύων την αδράνειαν ή εξωθών διά των λόγων του τους νέους εις διάστασιν προς τους πρεσβυτέρους. Αλλά κατά την κρατούσαν συνήθειαν, όπως οι πατέρες ημών, συνδιασκεπτόμενοι νέοι συγχρόνως μετά πρεσβυτέρων, ανύψωσαν τα πράγματα της πόλεως εις τοιαύτην περιωπήν, κατά τον αυτόν τρόπον και τώρα προσπαθήσατε να προαγάγετε την πόλιν. Και έχετε υπ' όψιν ότι νεότης και γήρας, χωρίς αμοιβαίαν βοήθειαν, τίποτε δεν ημπορούν να κατορθώσουν, ενώ η κοινή συνεργασία όλων, αώρων και ωρίμων και ωριμωτάτων, δημιουργεί κυρίως την δύναμιν. Και ότι η πόλις, υπέρ παν άλλο πράγμα, εάν μένη αδρανούσα, θα κατατριβή αφ' εαυτής και η επιτηδειότης εις κάθε τι θα τείνη να καταπέση, ενώ εάν αγωνίζεται, το κεφάλαιον της εμπειρίας της διαρκώς θα αυξάνη και θα συνηθίση να υπερασπίζη εαυτήν δι' έργων μάλλον παρά διά λόγων. Εν συντόμω, αποφαίνομαι ότι, κατά την γνώμην μου, πόλις συνηθισμένη εις την δραστηριότητα θα καταστραφή ταχέως διά μεταπτώσεως εις την αδράνειαν, και ότι εκείνοι οι λαοί είναι ασφαλέστατοι, όσοι πολιτεύονται κατά τρόπον όσον το δυνατόν ολιγώτερον απομακρυνόμενον από τα κρατούντα ήθη και τους ισχύοντας νόμους, έστω και αν είναι ούτοι ατελείς".

19.

Λόγος του Νικίου επί των αναγκαιουσών στρατιωτικών δυνάμεων

Τοιαύτα τινα είπεν ο Αλκιβιάδης. Οι Αθηναίοι, αφού ήκουσαν αυτόν και τους Εγεσταίους και τους Λεοντίνους φυγάδας, οι οποίοι, προχωρήσαντες εις το βήμα, παρεκάλουν αυτούς, και ενθυμίζοντες τους δοθέντας όρκους τους ικέτευαν να έλθουν εις βοήθειάν των, διετέθησαν πολύ περισσότερον από πριν υπέρ της εκστρατείας. Και ο Νικίας, αντιληφθείς ότι δεν ηδύνατο να τους αποτρέψη πλέον διά των αυτών επιχειρημάτων, αλλ' ότι ήτο ενδεχόμενον να μεταβάλη τας γνώμας των, εάν επέμεινεν επί του μεγέθους της αναγκαίας στρατιωτικής δυνάμεως, επροχώρησε πάλιν εις το βήμα και είπε τοιαύτα τινα.

20. "Επειδή βλέπω, Αθηναίοι, ότι η απόφασίς σας υπέρ της εκστρατείας είναι ανέκκλητος, εύχομαι να είναι η έκβασις αυτής τοιαύτη, οποίαν την επιθυμούμεν. Αλλ' αφού ούτως έχουν τα πράγματα, θα σας εκθέσω τί κατά την αντίληψίν μου επιβάλλεται. Αι πόλεις, δηλαδή, κατά των οποίων εκστρατεύομεν, καθώς ακούω, είναι ισχυραί και ανεξάρτητοι απ' αλλήλων. Ούτε έχουν ανάγκην των μεταβολών εκείνων, τας οποίας προθύμως τις επιδιώκει, όπως μεταστή από εξηναγκασμένης δουλείας εις πολιτειακήν κατάστασιν ανεκτοτέραν. Ούτε είναι πιθανόν ότι θα δεχθούν ν' ανταλλάξουν την ελευθερίαν των διά της ηγεμονίας μας, και προκειμένου περί μιας νήσου, ο αριθμός των Ελληνικών αυτής πόλεων είναι μεγάλος. Διότι, εκτός της Νάξου και της Κατάνης, αι οποίαι, λόγω της κοινότητος της καταγωγής των προς τους Λεοντίνους ελπίζω να ταχθούν με το μέρος μας, υπάρχουν επτά πόλεις, των οποίων η στρατιωτική παρασκευή είναι εγγύτατα ομοία με την ιδικήν μας, και προ πάντων των πόλεων εκείνων, εναντίον των οποίων πρόκειται να εκστρατεύσωμεν, δηλαδή της Σελινούντος και των Συρακουσών. Διότι διαθέτουν πολλούς οπλίτας και τοξότας και ακοντιστάς και πολλάς τριήρεις και πλήθος ανθρώπων, όπως τας εξοπλίσουν. Και πλην του ιδιωτικού των πλούτου, έχουν τους θησαυρούς των ναών της Σελινούντος. Οι Συρακούσιοι, άλλωστε, εισπράττουν εξ αμνημονεύτου και φόρον υποτελείας, καταβαλλόμενον υπό τινων εκ των βαρβάρων. Αλλά το κύριον απέναντι ημών πλεονέκτημά των είναι ότι έχουν πολυάριθμον ιππικόν, και ότι χρησιμοποιούν διά τας ανάγκας των σίτον εγχωρίου παραγωγής και όχι έξωθεν εισαγόμενον.

21. "Εναντίον τοιαύτης δυνάμεως δεν αρκεί ανεπαρκής μόνον δύναμις στόλου, αλλ' απαιτείται συγχρόνως η άμεσος μεταφορά πολλής πεζικής δυνάμεως, εάν θέλωμεν να κατορθώσωμεν κάτι άξιον των σχεδίων μας και να μη εμποδιζώμεθα από το πολυάριθμον ιππικόν των να εξερχώμεθα του στρατοπέδου μας. Όπως ιδίως θα συμβή, εάν αι πόλεις, καταληφθείσαι από φόβον, ενωθούν εις κοινόν σύνδεσμον, και δεν ταχθούν άλλαι, πλην των Εγεσταίων, με το μέρος μας, όπως μας εφοδιάσουν με το ιππικόν, διά του οποίου θα ημπορέσωμεν ν' αποκρούσωμεν το εχθρικόν. Και θα ήτο αισχρόν, υποκύπτοντες εις ανωτέραν δύναμιν, να επιστρέψωμεν εις τα ίδια άπρακτοι, ή να ζητήσωμεν ακολούθως νέας ενισχύσεις, διότι δεν εδείξαμεν αρχικώς την απαιτουμένην προορατικότητα. Είναι ανάγκη τουναντίον να εκκινήσωμεν εξ αρχής εντεύθεν με ισχυράν στρατιωτικήν δύναμιν, και να γνωρίζωμεν ότι πρόκειται να εκπλεύσωμεν διά χώραν μακρινήν και ότι η παρούσα εκστρατεία δεν ομοιάζει με τας προηγουμένας, ότε ήρχεσθε διά να βοηθήσετε ως σύμμαχοι τους εδώ υπηκόους σας εναντίον τινός εχθρού, οπότε ήτο εύκολον να προμηθευθήτε εκ του φιλικού εδάφους κάθε τι που θα σας έλειπε, αλλά θα ευρεθήτε απομονωμένοι εις χώραν εντελώς ξένην, από την οποίαν, κατά την διάρκειαν των τεσσάρρων χειμερινών μηνών, είναι δύσκολον να έλθη αγγελιαφόρος εδώ.

22. Και νομίζω ότι πολλούς θα εχρειαζόμεθα και εκ των οπλιτών και εκ των συμπολιτών μας και εκ των συμμάχων, είτε των υπηκόων μας, είτε των Πελοποννησίων εκείνων, όσους τυχόν θα ημπορούσαμεν να πείσωμεν ή να ελκύσωμεν διά μισθού, και προς τούτοις πολλούς τοξότας και σφενδονιστάς, όπως συγκρατούν το εχθρικόν ιππικόν. Η υπεροχή, άλλωστε, του στόλου μας πρέπει να είναι αναμφισβήτητος, όπως, ανεξαρτήτως του άλλου έργου του, εξασφαλίζη και την ανενόχλητον εισαγωγήν των αναγκαίων εφοδίων. Τρόφιμα, άλλωστε, όπως σίτον και καβουρδισμένην κριθήν, οφείλομεν και εντεύθεν να μεταφέρωμεν δι' εμπορικών πλοίων, καθώς και εμμίσθους αρτοποιούς, επιτασσομένους κατ' αναλογίαν από τους διαφόρους μύλους, ίνα, εάν ευρεθώμεν που αποκλεισμένοι από κακοκαιρίαν, μη στερηθή ο στρατός τροφίμων (διότι ολίγαι πόλεις θα είναι εις θέσιν να δεχθούν στρατόν τόσον πολυάριθμον). Και κατά τα λοιπά πρέπει να ετοιμασθώμεν όσον το δυνατόν καλλίτερον, διά να μη εξαρτώμεθα από άλλους, προ πάντων δε να παραλάβωμεν εντεύθεν όσον το δυνατόν περισσότερα χρήματα. Διότι όσον αφορά τα εφόδια των Εγεσταίων, τα πλοία λέγεται ότι μας περιμένουν εκεί έτοιμα, θεωρήσατέ τα έτοιμα μόνον εις λόγια.

23. "Διότι και αν ακόμη εκκινήσωμεν εντεύθεν με στρατιωτικήν δύναμιν ιδικήν μας, όχι απλώς ίσην προς την του εχθρού, αλλ' υπό πάσας τας επόψεις ανωτέραν (εκτός βεβαίως ως προς τους βαρέως ωπλισμένους άνδρας, τους οποίους εκείνοι δύνανται, να παρατάξουν), μόλις ούτω θα είμεθα εις θέσιν να υποτάξωμεν την Σικελίαν και μη εκθέσωμεν εις καταστροφήν τον στρατόν μας. Πρέπει να υποθέσετε ότι πρόκειται περί ανθρώπων, οι οποίοι μεταβαίνουν να εγκαταστήσουν αποικίαν εν τω μέσω ξένων και εχθρικών λαών και οι οποίοι οφείλουν κατά την πρώτην ημέραν του κατάπλου των να γίνουν ευθύς κύριοι της χώρας. Άλλως πρέπει να γνωρίζουν ότι αν αποτύχουν, οι πάντες θα ταχθούν εναντίον των. Τούτο εγώ φοβούμαι, και επειδή γνωρίζω ότι έχομεν ανάγκην πολλής συνέσεως και ακόμη περισσοτέρας καλής τύχης (πράγμα δύσκολον προκειμένου περί ανθρώπων), επιθυμώ να εκστρατεύσω στηριζόμενος όσον το δυνατόν ολιγώτερον εις την τύχην, αλλά με στρατιωτικήν δύναμιν, η οποία κατά την ανθρωπίνην κρίσιν εγγυάται την ασφάλειαν. Διότι τα μέτρα ταύτα θεωρώ και διά το σύνολον της πόλεως ασφαλέστατα και δι' ημάς, οι οποίοι θα μετάσχωμεν της εκστρατείας, σωτήρια. Και εάν άλλος τις έχη αντίθετον γνώμην, παραιτούμαι της αρχηγίας υπέρ αυτού".

24.

Συζήτησις εις την εκκλησίαν του δήμου των Αθηναίων περί των προπαρασκευών της εκστρατείας

Ταύτα είπεν ο Νικίας νομίζων, ότι δια του πλήθους των αναγκαίων εφοδίων ή θα απέτρεπε τους Αθηναίους από την εκστρατείαν, ή, εάν ηναγκάζετο να εκστρατεύση, θα εξέπλεε με την μεγαλυτέραν δυνατήν ασφάλειαν. Αντί όμως ν' αποβάλουν ούτοι την υπέρ της εκστρατείας επιθυμίαν των, ως εκ των ενοχλήσεων και δυσχερειών της αναγκαίας παρασκευής, ηύξησε τουναντίον ο υπέρ αυτής ενθουσιασμός των, και το αποτέλεσμα απέβη αντίθετον των προσδοκιών του, διότι εθεωρήθη ότι αι συμβουλαί του ήσαν ορθαί και ότι μετά την αποδοχήν αυτών υπήρχε βεβαίως επαρκής ασφάλεια. Και πάντες ανεξαιρέτως κατελήφθησαν από ζωηροτάτην επιθυμίαν να μετάσχουν της εκστρατείας, οι μεν πρεσβύτεροι διότι ήσαν πεπεισμένοι ότι ή θα υποτάξουν την Σικελίαν, ή έν πάση περιπτώσει τοιαύτη στρατιωτική δύναμις ήτο αδύνατον να υποστή καταστροφήν, οι νεώτεροι δ' ως εκ της επιθυμίας να ιδούν και θαυμάσουν μακρυνήν χώραν, ηνωμένης με την ελπίδα της αίσιας επιστροφής, ενώ το πολύ πλήθος, δηλαδή οι στρατιώται απέβλεπαν, όχι μόνον εις την μισθοδοσίαν του παρόντος, αλλά και εις την επέκτασιν της Αθηναϊκής κυριαρχίας, ως εκ της οποίας ήλπιζαν να εξασφαλίσουν μονίμως έμμισθον υπηρεσίαν εις το μέλλον. Ούτως ώστε, ένεκα του γενικού ενθουσιασμού, οι τυχόν διαφωνούντες, φοβούμενοι μήπως καταψηφίζοντες θεωρηθούν κακοί πατριώται εσιώπων.

25. Επί τέλους, κάποιος εκ των Αθηναίων επροχώρησεν εις το βήμα και στραφείς προς τον Νικίαν είπεν ότι καθήκον έχει να μη προβάλλη προφάσεις και χρονοτριβή, αλλ' αμέσως τώρα να δηλώση εις τον λαόν ποίαν στρατιωτικήν δύναμιν πρέπει να του ψηφίσουν. Ο Νικίας εξηναγκάσθη ούτω να είπη ότι ήθελε μεν συζητήσει το πράγμα με τους συναρχηγούς του, με περισσοτέραν ησυχίαν, αλλ' ότι καθόσον ηδύνατο ήδη να κρίνη, δεν πρέπει να εκπλεύσουν με ολιγωτέρας από εκατόν Αθηναϊκάς τριήρεις, εκ των οποίων θα χρησιμοποιηθούν ως οπλιταγωγοί όσαι κριθούν αναγκαίαι, και ότι πρέπει συγχρόνως να ζητήσουν και από τους συμμάχους των την αποστολήν άλλων πλοίων. Ότι ο ολικός αριθμός των Αθηναίων και συμμάχων οπλιτών δεν πρέπει να είναι κατώτερος των πέντε χιλιάδων, αλλ' ει δυνατόν και ανώτερος. Ότι ο λοιπός στρατός πρέπει να είναι ανάλογος προς τους οπλίτας και να περλαμβάνη Αθηναίους και Κρήτας τοξότας και σφενδονιστάς και ό,τι άλλα θα έκριναν αναγκαίον οι στρατηγοί να ετοιμάσουν και παραλάβουν.

26. Μετά τους λόγους τούτους του Νικίου οι Αθηναίοι εψήφισαν ευθύς ότι ως προς το μέγεθος του στρατού και την όλην εκστρατείαν οι στρατηγοί είχαν απόλυτον πληρεξουσιότητα να πράξουν ό,τι νομίζουν καλλίτερον προς το συμφέρον της πόλεως. Μετά τούτο, ήρχισαν αι παρασκευαί, και οδηγίαι εστάλησαν προς τους συμμάχους, εις τας Αθήνας δε συνετάσσοντο κατάλογοι των στρατευσίμων. Η πόλις είχεν αναλάβει προσφάτως από την νόσον και τον συνεχή πόλεμον και ως προς το πλήθος των νέων, οι οποίοι είχαν μεγαλώσει εν τω μεταξύ, και ως προς τα αποταμιευθέντα συνεπεία της ανακωχής χρήματα, ώστε η προμήθεια των πάντων ήτο ευκολώτερα. Τοιαύται ήσαν αι παρασκευαί των Αθηναίων.

27.

Ακρωτηριασμός των Ερμών και κατηγορίαι κατά του Αλκιβιάδου

Αλλ' ενώ αυταί επροχώρουν, τα πρόσωπα σχεδόν όλων των ευρισκομένων εις τας Αθήνας λιθίνων Ερμών (των γνωστών τετραγώνων αγαλμάτων, τα οποία κατά την κρατούσαν συνήθειαν είναι τοποθετημένα εις μέγαν αριθμόν ενώπιον των προθύρων των ιδιωτικών οικιών και των ναών) ηκρωτηριάσθησαν εντός της ιδίας νυκτός. Ουδείς εγνώριζε τους δράστας, αλλά μεγάλαι αμοιβαί επροκηρύχθησαν δημοσία διά την ανακάλυψιν αυτών, και προσέτι εψηφίσθη, όπως οιοσδήποτε αστός, ξένος ή δούλος, εγνώριζε την διάπραξιν άλλης τινός ασεβείας καταγγείλη τούτο αφόβως εάν ήθελε, εξασφαλιζομένης εις αυτόν πλήρους ατιμωρησίας. Και το πράγμα ελάμβαναν υπό πολύ σοβαράν άποψιν, διότι εθεωρείτο ότι ήτο κακός οιωνός διά την εκστρατείαν, και συγχρόνως ότι ωφείλετο εις συνωμοσίαν, αποβλέπουσαν εις επανάστασιν και κατάλυσιν του δημοκρατικού πολιτεύματος.

28. Ως εκ τούτου, μέτοικοι τινες και υπηρέται κατήγγειλαν τίποτε μεν σχετικόν προς τους Ερμάς, αλλά τον προγενέστερον ακρωτηριασμόν άλλων αγαλμάτων, εις τον οποίον προέβησαν μερικοί νεανίαι, διασκεδάζοντες κατόπιν οινοποσίας, και συγχρόνως ότι εις οικίας τινάς γίνονται παρωδίαι των Μυστηρίων, διά τας οποίας μεταξύ άλλων κατηγόρουν τον Αλκιβιάδην. Τας κατηγορίας ταύτας υιοθέτουν όσοι περισσότερον εχθρεύοντο τον Αλκιβιάδην, ως αποτελούντα εμπόδιον κατά της υπ' αυτών εξασφαλίσεως της αρχηγίας της δημοκρατικής μερίδος. Νομίσαντες δ' ούτοι ότι αν επιτύχουν τον εξοστρακισμόν του θα κατελάμβαναν αυτοί την πρώτην θέσιν, εμεγαλοποίουν τας κατηγορίας ταύτας και κατεκραύγαζαν ότι η υπόθεσις των Μυστηρίων και ο ακρωτηριασμός των Ερμών αποτελούν μέρος της συνωμοσίας προς κατάλυσιν του δημοκρατικού πολιτεύματος, και ότι όλα αυτά έγιναν εκ συνεννοήσεως μετ' αυτού. Και ως περαιτέρω απόδειξιν του πράγματος επεκαλούντο τον τρόπον του βίου του, του τόσον αντιθέτου προς το πνεύμα του δημοκρατικού πολιτεύματος.

29. Ο Αλκιβιάδης απελογείτο ευθύς αμέσως κατά των κατηγοριών και εδήλωσε περαιτέρω ότι ήτο έτοιμος να υποβληθή εις δίκην προς εξακρίβωσιν της ενοχής του πριν εκπλεύση ο στόλος (διότι τα πάντα είχαν ήδη ετοιμασθή προ τούτο). Και εζήτει, εάν μεν αποδειχθή ένοχος τινος των εγκλημάτων τούτων, να τιμωρηθή, εάν όμως αθωωθή, να διατηρήση την αρχηγίαν. Και εξώρκιζεν αυτούς να μη εισακούσουν διαβολάς εναντίον του, ενώ θα ήτο απών, αλλά να τον θανατώσουν ευθύς αμέσως, εάν ήτο ένοχος, προσθέτων ότι φρονιμώτερον είναι να μη στείλουν ως ένα των αρχηγών τόσον μεγάλου στρατεύματος άνθρωπον, διατελούντα υπό τοιαύτας κατηγορίας, πρίν εξακριβώσουν αυτάς. Αλλ' οι εχθροί του, φοβούμενοι μήπως, εάν εισήγετο αμέσως εις δίκην, έχη και τον στρατόν υπέρ αυτού, και ο λαός δεν δείξη την απαιτουμένην αυστηρότητα, καθόσον ήτο ευνοϊκώς προς αυτόν διατεθειμένος, λόγω του ότι εις την επιρροήν αυτού ωφείλετο η εις την εκστρατείαν συμμετοχή των Αργείων και μερικών εκ των Μαντινέων, προσεπάθουν με κάθε τρόπον ν' αποκρουσθή η αίτησίς του. Προς τον σκοπόν τούτον εμίσθωσαν άλλους ρήτορας, οι οποίοι υπεστήριζαν ότι έπρεπε ν' αναχωρήση μεν τώρα και μη αναβληθή ο έκπλους του στόλου, να γίνη δε η δίκη εντός ορισμένου μετά την επιστροφήν του χρονικού διαστήματος. Εκείνο που επεδίωκαν ήτο ν' ανακληθή, όπως υποβληθή εις δίκην, υπό την επιρροήν εντατικωτέρας διαβολής, την οποίαν ήτο ευκολώτερον να επιτύχουν απόντος αυτού. Και ούτως απεφασίσθη ο έκπλους του Αλκιβιάδου.

30.

Εκκίνησις του εκστρατευτικού σώματος των Αθηνών δια την Σικελίαν

Μετά ταύτα, μεσούντος ήδη του θέρους, εξεκίνησεν η εκστρατεία διά την Σικελίαν. Και διά μεν τους περισσοτέρους εκ των συμμάχων, και τα μεταφορικά πλοία, και τα μικρότερα σκάφη, και γενικώς τας αποσκευάς του στρατού είχε δοθή προηγουμένως διαταγή να συγκεντρωθούν εις την Κέρκυραν, όπως εκείθεν διαπλεύσουν αθρόοι τον Ιόνιον κόλπον, κατευθυνόμενοι εις το ακρωτήριον της Ιαπυγίας. Ενώ οι αποτελούντες τον Αθηναϊκόν στρατόν και τα πληρώματα και όσοι εκ των συμμάχων είχαν έλθει ήδη εις τας Αθήνας, κατήλθαν από τα εξημερώματα της ωρισμένης διά την αναχώρησιν ημέρας εις τον Πειραιά και ήρχισαν επιβαίνοντες των πλοίων, έτοιμοι να εκπλεύσουν. Μαζί με αυτούς κατέβη και όλος σχεδόν ο άλλος πληθυσμός των πολιτών και των ξένων της πόλεως. Και οι μεν πολίται κατέβησαν, διά να προπέμψουν τους ιδικούς των, άλλοι τους φίλους των, άλλοι τους συγγενείς των, άλλοι τους υιούς των. Και εβάδιζαν, ελπίζοντες συγχρόνως και κλαίοντες-ελπίζοντες ότι θα κατέκτων τήν Σικελίαν, κλαίοντες διότι αμφέβαλαν αν θα ξαναϊδούν τους ιδικούς των, όταν εσκέπτοντο εις πόσον μακρυνόν ταξείδιον απεστέλλοντο.Και μολονότι η κατα την στιγμήν του επικειμένου ήδη αποχωρισμού ανακύπτουσα αντίληψις των κινδύνων της εκστρατείας εγέμιζε την ψυχήν των με αγωνίαν, την οποίαν ποτέ δεν είχαν δοκιμάσει, όταν εψήφιζαν την εκστρατείαν, ανελάμβαναν εν τούτοις θάρρος ως εκ της δυνάμεως, την οποίαν εμαρτύρει το μέγεθος όλης της παρασκευής, που έβλεπαν προ των οφθαλμών των. Οι ξένοι, εξ άλλου, και το λοιπόν πλήθος ήλθαν χάριν του θεάματος, διότι ησθάνοντο ότι επρόκειτο περί επιχειρήσεως, της οποίας το μέγεθος υπερέβαινε παν ό,τι ημπορούσε κανείς να πιστεύση.

31. Ουδέποτε, τωόντι, μέχρι της εποχής εκείνης δαπανηροτέρα και μεγαλοπρεπεστέρα Ελληνική στρατιωτική δύναμις είχεν εκπεμφθή εις υπερπόντιον εκστρατείαν υπό μιας και μόνης πόλεως. Και υπό έποψιν μεν αριθμού πλοίων και οπλιτών και η υπό τον Περικλέα εκστρατεία κατά της Επιδαύρου και η ιδία ακολούθως υπό τον Άγνωνα κατά της Ποτειδαίας δεν ήτο κατωτέρα, διότι κατ' αυτήν είχαν εκπλεύσει συγχρόνως εξ αυτών μεν των Αθηναίων τέσσαρες χιλιάδες οπλίται και τριακόσιοι ιππείς και εκατόν τριήρεις, πενήντα τριήρεις των Λεσβίων και Χίων, και προς τούτοις πολύς συμμαχικός στρατός. Αλλ' η εκστρατεία εκείνη εξεκίνησε διά σύντομον ταξείδιον και η παρασκευή αυτής ήτο μάλλον πενιχρά, ενώ η παρούσα εκστρατεία εξεκίνησε διά μακράν απουσίαν, εφωδιασμένη διττώς και με στόλον και με χερσαίον στρατόν, όπως αντιμετωπίση τας παρουσιασθησομένας ανάγκας και κατά θάλασσαν και κατά ξηράν. Δια τον καταρτισμόν του στόλου κατηναλώθησαν πολλοί κόποι και μεγάλαι δαπάναι και υπό των τριηράρχων και υπό της πολιτείας. Και το μεν δημόσιον ταμείον παρείχεν ημερησίως μίαν δραχμήν εις έκαστον ναύτην, και εχορήγησεν εξήντα ταχύπλοα σκάφη άνευ πληρωμάτων, εξαρτύσαν και σαράντα οπλιταγωγά και με προσωπικόν διά τεχνικάς υπηρεσίας, τας ικανωτέρας προς χειρισμόν των πλοίων τούτων. Ενώ οι τριήραρχοι έδιδαν εξ ιδίων πρόσθετον μισθόν εις τους θρανίτας κωπηλάτας και εις τους των τεχνικών υπηρεσιών, και επί πλέον διεκόσμουν τα σκάφη των με πολυτελή ακρόπρωρα και κοσμήματα και έπιπλα και σκεύη, ενός εκάστου προθυμοποιηθέντος τα μέγιστα, όπως το ιδικόν του πλοίον αναδειχθή ανώτερον εις κάλλος και ταχύτητα. Οι στρατιώται της ξηράς εξελέχθησαν δι' επιμελεστάτης συντάξεως των καταλόγων, και ανεπτύχθη μεταξύ αυτών ζωηροτάτη άμιλλα ως προς την ποιότητα των όπλων των και της προσωπικής των εξαρτύσεως. Και συνέβη, ώστε οι μεν Αθηναίοι να διαγωνίζονται μεταξύ των διά την καλλίτερον εκτέλεσιν των καθηκόντων, τα οποία εις έκαστον είχαν ανατεθή, ενώ η όλη παρασκευή εθεωρήθη ως επίδειξις μάλλον δυνάμεως και πλούτου προς τους άλλους Έλληνας, παρά ως ετοιμασία εναντίον εχθρού. Διότι, εάν κανείς ήθελε συνυπολογίσει την δημοσίαν δαπάνην της πόλεως και την ιδιωτικήν των μετεχόντων της εκστρατείας, περιλαμβάνων εις την πρώτην όχι μόνον όσα είχεν ήδη εξοδεύσει η πόλις διά τας προπαρασκευάς, αλλά και όσα προκατέβαλεν εις τους στρατηγούς, και εις την δευτέραν όσα έκαστος στρατιώτης διά την εξάρτυσίν του ή τριήραρχος διά το πλοίον του είχαν ήδη δαπανήσει και έμελλαν να δαπανήσουν, και χωριστά όσα ασχέτως του δημοσίου μισθού ήτο φυσικόν να παραλάβη έκαστος ως εφόδια διά μακρυνήν εκστρατείαν, και όσα ήδη είχαν παραλάβει μαζί των στρατιώται, είτε έμποροι χάριν εμπορίου και ανταλλαγής, θα ευρίσκετο ότι πολλά εν συνόλω τάλαντα εξήχθησαν εκ της πόλεως. Η εκστρατεία τωόντι διεφημίσθη πανταχού, όχι μόνον διά την εκπληκτικήν τόλμην της και την λαμπρότητα της θέας της, αλλά και διά την μεγάλην υπεροχήν του στρατού, εν αντιπαραβολή προς εκείνους, κατά των οποίων διηυθύνετο η εκστρατεία. Και προς τούτοις, διότι απετέλει τον μακρότερον πραγματικώς μακράν της πατρίδος πλουν, και επεχειρήθη με ελπίδας μελλούσης επεκτάσεως της ηγεμονίας, υπερβαινούσης κατά πολύ την ήδη υπάρχουσαν.

32. Όταν συνεπληρώθη η επιβίβασις των πληρωμάτων των πλοίων και εφορτώθη κάθε τί που έπρεπε να πάρουν πριν εκκινήσουν, εδόθη διά της σάλπιγγος το σήμα της σιωπής, και ήρχισαν αναπεμπόμεναι αι ειθισμέναι προ του έκπλου ευχαί, όχι από έκαστον πλοίον χωριστά, αλλά ενός κήρυκος απαγγέλλοντος και πάντων των λοιπών συνοδευόντων αυτόν, ενώ οι στρατιώται και οι αξιωματικοί έχυναν από χρυσά και αργυρά ποτήρια σπονδάς οίνου, τον οποίον ελάμβαναν από κρατήρας που είχαν ετοιμασθή εις όλα τα πλοία. Ομοίας ευχάς ανέπεμπαν συγχρόνως και εκ του άλλου πλήθους, του επί της ακτής, οι πολίται και όσοι εκ των άλλων παρόντων ήσαν φίλοι των Αθηναίων. Αφού δ' έψαλαν τον παιάνα και ετελείωσαν τας σπονδάς, εξεκίνησαν, και αφού κατ' αρχάς έπλευσαν εις γραμμήν παραγωγής, έπειτα διηγωνίζοντο, κωπηλατούντες μέχρι της Αιγίνης. Εκείθεν ο στόλος ηπείγετο να φθάση εις την Κέρκυραν, όπου και το υπόλοιπον στράτευμα των συμμάχων συνελέγετο.

Συνέλευσις των Συρακουσίων. Λόγος του Ερμοκράτους περί του επικειμένου κινδύνου

Εν τω μεταξύ έφθαναν εις τας Συρακούσας ειδήσεις εκ πολλών μερών περί της επερχομένης διά θαλάσσης εκστρατείας, επί πολύν όμως χρόνον ουδεμία πίστις εδίδετο εις αυτάς. Και όταν ακόμη συνεκλήθη η συνέλευσις του λαού, αμφότεραι αι γνώμαι και των πιστευόντων τα περί της εκστρατείας των Αθηναίων, ως και των αντιφρονούντων, υπεστηριχθήσαν δι' επιχειρημάτων αναλόγων προς τα κατωτέρω. Μεταξύ άλλων, ο Ερμοκράτης, υιός του Έρμωνος, ο οποίος ενόμιζεν ότι είχεν ακριβείς περί τούτου πληροφορίας, επροχώρησεν εις το μέσον του λάου και απηύθυνε προς αυτόν τοιούτους τινάς παραινετικούς λόγους.

33. "Ίσως σας φανή ότι οι λόγοι εμού καθώς και άλλων, περί της αληθείας της επερχομένης εναντίον ημών εκστρατείας είναι απίστευτοι, και γνωρίζω ότι όσοι υποστηρίζουν ή επαναλαμβάνουν όσα θεωρούνται απίστευτα όχι μόνον δεν πείθουν άλλους, αλλά και οι ίδιοι εκλαμβάνονται ως ανόητοι. Εν τούτοις, δεν θ' αποτραπώ να ομιλήσω εκ φόβου, καθ' όν χρόνον η πόλις κινδυνεύει, καθόσον είμαι πεπεισμένος ότι λέγω πράγματα, τα οποία γνωρίζω καλλίτερα από άλλους. Διότι, όσον πολύ και αν εκπλήττεσθε διά τούτο, οι Αθηναίοι έχουν ήδη εκκινήσει εναντίον μας με μεγάλον στόλον και στρατόν. Και προφασίζονται μεν ότι έρχονται ένεκα της συμμαχικής υποχρεώσεώς των προς τους Εγεσταίους και όπως αποκαταστήσουν τους Λεοντίνους εις τας εστίας των, πράγματι όμως διότι εποφθαλμιούν την Σικελίαν και προ πάντων την πόλιν μας, νομίζοντες ότι εάν κατακτήσουν αυτήν, ευκόλως θα κατακτήσουν και τα υπόλοιπα. Με την βεβαιότητα, λοιπόν, ότι μετ' ολίγον θα ευρίσκωνται εδώ, οφείλετε να εξετάσετε κατά τίνα τρόπον ημπορείτε αποτελεσματικώτερον να τους αποκρούσετε με τα υπάρχοντα μέσα. Οφείλετε μήτε να προκαταληφθήτε απαράσκευοι, διότι τους υπετιμήσατε, μήτε να παραμελήσετε την όλην υπόθεσιν, διότι δεν ηθελήσατε να πιστεύσετε την είδησιν. Αλλ' όποιος πιστεύει αυτήν, ας μη πτοηθή από την τόλμην και την δύναμίν των. Διότι ούτε εις θέσιν θα είναι να μας προξενήσουν μεγαλυτέρας βλάβας από όσας θα τους προξενήσωμεν και αυτό δε το μέγεθος του στρατού των, με τον οποίον εκστρατεύουν, δεν είναι ανωφελές δι' ημάς. Τουναντίον, και απέναντι των άλλων Σικελιωτών είναι πολύ καλλίτερον, διότι, ως εκ του φόβου των, προθυμότερον θα συναγωνισθούν με ημάς ως σύμμαχοι, και αν τελικώς κατορθώσωμεν, είτε να τους συντρίψωμεν, είτε να τους εκδιώξωμεν χωρίς να επιτύχουν τους σκοπούς των (διότι δεν φοβούμαι, βέβαια, μήπως πραγματοποιηθούν αι προσδοκίαι των), θα έχωμεν επιτύχει ενδοξότατον κατόρθωμα, όπως βασίμως προσδοκώ. Σπανίως, τωόντι, μεγάλαι υπερπόντιοι εκστρατείαι, είτε Ελλήνων, είτε βαρβάρων, διευθυνόμενοι εναντίον χώρας μακράν της ιδικής των, επέτυχαν. Διότι ούτε οι εκστρατεύοντες είναι πολυαριθμότεροι των αντιπάλων των και των γειτόνων αυτών, τους οποίους ο φόβος ενώνει όλους εις κοινόν σύνδεσμον. Και εάν δι' έλλειψιν των αναγκαίων εφοδίων αποτύχουν εις ξένην χώραν, μολονότι η αποτυχία των οφείλεται εις ίδια αυτών κυρίως σφάλματα, καταλείπουν ουδέν ήττον δόξαν εις εκείνους, των οποίων επεδίωξαν την καταστροφήν.
Το οποίον, με την απροσδόκητον και τρομεράν καταστροφήν των Περσών, συνέβη και εις τους ιδίους τους Αθηναίους, όταν η φήμη των μεγάλως ηύξήθη, λόγω του ότι η εκστρατεία ελέγετο ότι διευθύνεται κατα των Αθηνών. Τούτο δε υπάρχει ελπίς να συμβή και με ημάς.

34. "Ας αρχίσωμεν λοιπόν παρασκευαζόμενοι μετά θάρρους εδώ εις τας Συρακούσας, και ας πέμψωμεν απεσταλμένους προς τους Σικελούς, όπως εξασφαλίσωμεν την πίστιν των ήδη υπηκόων και συμμάχων μας και προσπαθήσωμεν να συνάψωμεν φιλίαν και συμμαχίαν προς τους ανεξαρτήτους εξ αυτών. Ας στείλωμεν επίσης πρέσβεις εις τας άλλας Ελληνικάς πόλεις της Σικελίας, εξηγούντες προς αυτάς ότι ο κίνδυνος είναι κοινός, και εις τας πόλεις της Ιταλίας, όπως ή καταστήσωμεν τας τελευταίας ταύτας συμμάχους μας, ή τουλάχιστον τας εμποδίσωμεν να δεχθούν τους Αθηναίους. Εγώ μάλιστα νομίζω ότι ορθόν θα είναι να στείλωμεν πρέσβεις και εις την Καρχηδόνα. Διότι οι Καρχηδόνιοι όχι μόνον δεν αποκλείουν την ιδέαν, αλλά τουναντίον φοβούνται πάντοτε μήπως οι Αθηναίοι εκστρατεύσουν ημέραν τινά κατά της πόλεώς των. Ώστε είναι ενδεχόμενον, εννοούντες ότι αν μας εγκαταλείψουν εις την τύχην μας, ημπορούν και αυτοί να περιέλθουν εις δυσχερείας, να θελήσουν να μας βοηθήσουν κατά τον ένα ή τον άλλον τρόπον, μυστικά τουλάχιστον, αν όχι φανερά. Και είνα ικανοί προς τούτο περισσότερον από όλα τα σύγχρονα κράτη, ευθύς ως το θελήσουν. Διότι έχουν αφθονίαν χρυσού και αργύρου, παρέχουσαν τα μέσα, διά των οποίων ο πόλεμος, καθώς και κάθε άλλο πράγμα, φέρεται εις αίσιον πέρας. Ας στείλωμεν ακόμη πρέσβεις και εις την Λακεδαίμονα και την Κόρινθον, παρακαλούντες να σπεύσουν ταχέως εδώ προς βοήθειάν μας, ανακινήσουν δε και τον εκεί πόλεμον. Αλλ' υπάρχει μέσον τι, το οποίον υπέρ πάν άλλο, κατ' εμέ, δύναται ν' ανταποκριθή εις τας παρούσας περιστάσεις. Και μολονότι, ένεκα της συνήθους αδρανείας σας, είναι ήκιστα πιθανόν ότι θα σπεύσετε να το δεχθήτε, εν τούτοις, θα σας το εκθέσω. Εάν δηλαδή όλοι οι Σικελιώται, ή τουλάχιστον ημείς και όσον το δυνατόν περισσότεροι από τους λοιπούς, ηθέλαμεν να καθελκύσωμεν όλα τα διαθέσιμα πλοία μας και παραλαμβάνοντες δύο μηνών τροφάς αποπλεύσωμεν, όπως συναντήσωμεν τους Αθηναίους εις τον Τάραντα και το ακρωτήριον της Ιαπυγίας, και τους δώσωμεν να εννοήσουν ότι πρίν αγωνισθούν περί της Σικελίας, ανάγκη να εξασφαλίσουν προτήτερα τον διάπλουν του Ιονίου, ηθέλαμεν τους εμπνεύσει μεγάλον φόβον και τους αναγκάσει να σκεφθούν ότι ημείς, προς φύλαξιν της Σικελίας, έχομεν ως ορμητήριον χώραν φιλικήν (αφού ο Τάρας θα μας δεχθή φιλικώς), ενώ εκείνοι έχουν να διέλθουν τόσον ευρείαν θάλασσαν με ολόκληρον το στόλον των, και είναι δύσκολον, εις πλουν τόσον μακρόν, να διατηρήσουν την τάξιν της πορείας των. Και αν μεν ούτοι προσεγγίζουν ημάς βραδέως και τμηματικώς, θα μας δοθή η ευκαιρία να τους επιτεθώμεν αποτελεσματικώς. Εάν δε πάλιν ανακουφίσουν τα πλοία διά της μεταφοράς όλων των αποσκευών και των εφοδίων επί των μεταγωγικών των και προσβάλουν με τα πλέον ταχύπλοα σκάφη των, συγκεντρωμένα, τότε, εάν μεν εχρησιμοποίουν τας κώπας, θα επετιθέμεθα κατ' αυτών όταν θα ήσαν κατάκοποι εκ της κωπηλασίας. Ή, εάν προτιμήσωμεν να μη συνάψωμεν μάχην, δυνάμεθα να αποσυρθώμεν εις τον Τάραντα. Ενώ εκείνοι, οι οποίοι διά να συνάψουν ναυμαχίαν, ανεκούφισαν τα πλοία των και επροχώρησαν με ανεπαρκή εφόδια δεν θα γνωρίζουν τί να κάμουν εις τας ερήμους αυτάς ακτάς, και εάν μεν μείνουν, περιμένοντες τα μεταγωγικά των, δύνανται, ν' αποκλεισθούν παρ' ημών. Εάν πάλιν θελήσουν να συνεχίσουν την ακτοπλοίαν των, θα εγκατέλειπαν τον λοιπόν στόλον των και θα απεθαρρύνοντο ως εκ της αμφιβολίας εάν αι παράλιαι πόλεις θα δεχθούν αυτούς φιλικώς. Ώστε εγώ τουλάχιστον είμαι της γνώμης ότι αποτρεπόμενοι εκ των σκέψεων τούτων, δεν θα θελήσουν ούτε καν ν' απάρουν εκ Κερκύρας, αλλ' είτε μετά μακρά διαβούλια και επανειλημμένας κατασκοπείας, προς εξακρίβωσιν της δυνάμεώς μας και του σταθμού μας, θα καταληφθούν από την χειμερινήν ώραν του έτους, ή καταπτοηθέντες εκ της απροσδοκήτου εμφανίσεώς μας, ημπορούν να παραιτήσουν την εκστρατείαν, τόσον μάλλον καθόσον ο πλέον πεπειραμένος εκ των στρατηγών των, καθώς εγώ μανθάνω, ανέλαβε την αρχηγίαν παρά την θέλησίν του, και εάν εκ μέρους ημών επιδειχθή σοβαρά τις προσπάθεια, προθύμως θα επωφελείτο της ευκαιρίας όπως παραιτηθή. Είμαι, άλλωστε, βέβαιος ότι αι ειδήσεις περί της δυνάμεώς μας θα παριστάνουν αυτήν εξωγκωμένην, διότι αι κρίσεις των ανθρώπων επηρεάζονται από ό,τι ακούουν, και ούτοι φοβούνται εκείνους προ πάντων, οι όποιοι επιτίθενται πρώτοι, ή εκείνους, οι οποίοι καθιστούν τουλάχιστον εκ των προτέρων φανερόν εις τους επιτιθεμένους ότι θα αμυνθούν, θεωρούντες αυτούς έτοιμους ν' αντιμετωπίσουν τον επικείμενον κίνδυνον. Και τούτο θα επάθαιναν σήμερον οι Αθηναίοι. Διότι εκστρατεύουν καθ' ημών, επειδή πιστεύουν ότι δεν θ' αμυνθώμεν, δικαίως υποτιμήσαντες ημάς, λόγω του ότι δεν ηνώθημεν με τους Λακεδαιμονίους, διά να τους καταστρέψωμεν. Ενώ εάν ιδούν ότι επιδεικνύομεν τόλμην, την οποίαν δεν επερίμεναν, θα επτοούντο περισσότερον από το απροσδόκητον τούτο, παρά από την πραγματικήν μας δύναμιν.
"Παρακαλώ λοιπόν να πεισθήτε, αποφασίζοντες προ πάντων μεν να επιδείξετε την τόλμην ταύτην, ειδεμή να προβήτε όσον το δυνατόν ταχύτερον εις τας λοιπάς διά τον πόλεμον παρασκευάς. Και πρέπει ο καθείς σας να το βάλη καλά εις τον νουν του ότι η μεν υποτίμησις του αντιπάλου πρέπει να επιδεικνύεται μόνον δι' έργων ανδρείας επί του πεδίου της μάχης, αλλ' ότι εξυπηρετικώτατον διά τα συμφέροντα του κράτους θ' απέβαινεν, εάν, θεωρούντες ότι αι εκ φόβου γινόμενοι παρασκευαί προς άμυναν παρέχουν την μεγαλυτέραν ασφάλειαν, ενεργήσετε ήδη ως να ευρίσκεσθε ενώπιον επικειμένου κινδύνου. Διότι οι Αθηναίοι και επέρχονται καθ' ημών, και την θάλασσαν γνωρίζω καλώς ότι διασχίζουν την στιγμήν αυτήν και όσον ούπω φθάνουν εδώ."

35.

Λόγος του Αθηναγόρα

Η εκ των λόγων τούτων του Έρμοκράτους προκληθείσα μεταξύ των Συρακουσίων φιλονεικία υπήρξε ζωηρά, αλλων μεν υποστηριζόντων ότι επ' ουδενί λόγω ήρχοντο οι Αθηναίοι, και ότι δεν είναι αληθή τα λεγόμενα, άλλων δε λεγόντων ότι και αν ακόμη ήρχοντο, τί κακόν ημπορούσαν να τους κάμουν μεγαλύτερον από ό,τι θα επάθαιναν οι ίδιοι; Άλλοι πάλιν, υποτιμώντες εντελώς την κατάστασιν έκριναν το ζήτημα ως γελοίον. Ολίγοι μόνον επίστευαν
τον Ερμοκράτην και εφοβούντο το μέλλον. Ο Αθηναγόρας, ο οποίος και αρχηγός της δημοκρατικής μερίδος ήτο, και απήλαυε κατά τον χρόνον εκείνον μεγαλυτέραν από κάθε άλλον επιρροήν πλησίον του λαού, προχωρήσας εις το μέσον του πλήθους είπε τοιαύτα τινα:

36. "Όποιος δεν θέλει να μωρανθούν οι Αθηναίοι εις τοιούτο σημείον, ώστε να έλθουν εδώ και να πέσουν εις τας χείρας μας, ή δειλός είναι ή κακός πατριώτης. Και η μεν τόλμη εκείνων, οι οποίοι διαδίδουν τοιαύτας ειδήσεις και ενσπείρουν τον πανικόν, δεν με εκπλήττει, θαυμάζω όμως διά την απλοϊκότητά των, εάν νομίζουν ότι δεν αντιλαμβανόμεθα τους σκοπούς των. Διότι, όσοι έχουν προσωπικούς λόγους ν' ανησυχούν διά κάτι τι, επιδιώκουν να εμπνεύσουν φόβον εις τον λαόν, διά να συγκαλύψουν υπό τον πέπλον του κοινού φόβου τους ιδίους εαυτών φόβους. Και τώρα τοιούτον έχουν σκοπόν αι ειδήσεις αύται, αι οποίαι δεν είναι αυτόματοι, αλλά δημιούργημα ανθρώπων, οι οποίοι διαρκώς ζητούν να ταράσσουν την ησυχίαν της πόλεως. Αλλά σεις, εάν ορθώς σκεφθήτε, θα κρίνετε και εκτιμήσετε τας πιθανότητας, όχι επί τη βάσει των πληροφοριών των ανθρώπων τούτων άλλ' εξ όσων θα έπρατταν άνθρωποι συνετοί και πολλής πείρας, οποίοι, εγώ τουλάχιστον φρονώ ότι είναι οι Αθηναίοι. Διότι δεν είναι πιθανόν ότι πριν έχουν τερματίσει εντελώς τον εκεί πόλεμον, θα άφιναν οπίσω των τους Πελοποννησίους, και θα ήρχοντο εκουσίως διά ν' αναλάβουν άλλον πόλεμον όχι μικροτέρας σπουδαιότητος, καθόσον, εγώ τουλάχιστον νομίζω ότι εκείνοι, έχοντες υπ' όψιν τον αριθμόν και την δύναμιν των πόλεών μας, είναι πολύ ευχαριστημένοι ότι ημείς δεν εκστρατεύομεν εναντίον των.

37. Αλλ' εάν και επρόκειτο πραγματικώς να έλθουν, όπως διαδίδεται, νομίζω ότι η Σικελία είναι ικανωτέρα της Πελοποννήσου προς διεξαγωγήν του πολέμου, καθόσον είναι κατά πάντα καλλίτερον εφοδιασμένη, και αι Συρακούσαι μόναι ισχυρότεραι, όχι μόνον από τον στρατόν, που λέγουν ότι έρχεται εναντίον μας, αλλά διπλασίαν ακόμη. Διότι γνωρίζω ότι ούτε έχουν μαζί των ίππους, ούτε εδώ θα ημπορέσουν να πορισθούν παρά ολίγους τινάς, από τους Εγεσταίους, ούτε οπλίτας ισαρίθμους προς τους ιδικούς μας, καθόσον έρχονται διά πλοίων και είναι μέγα πράγμα ήδη το να διεξαγάγουν με μόνον τα πλοία των, ακόμη και άνευ φορτίου, τον μακρόν μέχρι Σικελίας πλουν. Γνωρίζω, προς τούτοις, πόσον σημαντική είναι η άλλη παρασκευή, η οποία χρειάζεται διά πόλεμον εναντίον πόλεως τόσον μεγάλης. Και τόσον διάφορος είναι η γνώμη μου από την των αντιθέτων, ώστε εάν ήρχοντο έχοντες μίαν άλλην πόλιν εξ ίσου μεγάλην όσον αι Συρακούσαι, και αφού εγκαθίστων αυτήν παρά τα σύνορά μας, ήρχιζαν εκείθεν διεξάγοντες τον πόλεμον, νομίζω ότι δυσκόλως θα κατώρθωναν ν' αποφύγουν την ολοσχερή καταστροφήν, και πολύ βέβαια δυσκολώτερον, όταν ολόκληρος η Σικελία (η οποία βεβαίως θα ενωθή εις κοινόν σύνδεσμον) θα είναι εχθρά των, και αυτοί θα ευρίσκωνται εντός στρατοπέδου, κατασκευασθέντος ευθύς μετά την έξοδον εκ των πλοίων, μη έχοντες άλλο στήριγμα, παρά αθλίας τινάς σκηνάς και τον απολύτως απαραίτητον εφοδιασμόν, αφού το ιππικόν μας θα τους εμποδίζη να εξέρχωνται μακράν του στρατοπέδου των. Και διά να είπω ολόκληρον την σκέψιν μου, πιστεύω ότι δεν θα κατορθώσουν ούτε καν ν' αποβιβασθούν εις ξηράν, τόσον ανωτέρας νομίζω τας δυνάμεις μας.

38. "Αλλά όλα ταύτα, όπως υποστηρίζω, οι Αθηναίοι τα γνωρίζουν, και η πολιτική των αποβλέπει, ως είμαι βέβαιος, εις την διατήρησιν των κεκτημένων. Αλλά μερικοί συμπολίται μας δημιουργούν ειδήσεις, ούτε αληθείς, ούτε καν δυνατάς. Οι ανθρώποι αυτοί, γνωρίζω ανέκαθεν, και όχι διά πρώτην τώρα φοράν ότι επιδιώκουν, διά λόγων τουλάχιστον τοιούτων, και έτι μάλλον κακοποιών παρά τα έργα, να σας εκπτοήσουν, διά να καταλάβουν την αρχήν της πόλεως. Και φοβούμαι πραγματικώς, μήπως δι' επανειλημένων αποπειρών κατορθώσουν επί τέλους την πραγματοποίησιν του σκοπού των, ενώ ημείς είμεθα ανίκανοι, πριν πάθωμεν, να προφυλαχθώμεν και τους τιμωρήσωμεν, όταν ανακαλύψωμεν τα σχέδιά των. Και ένεκα τούτων ακριβώς των λόγων, η πόλις μας σπανίως ηρεμεί, αλλά κατατρύχεται από συχνάς στάσεις, και αναλαμβάνει αγώνας περισσοτέρους καθ' εαυτής παρά κατά των εχθρών της, και υποβάλλεται ενίοτε υπό την εξουσίαν τυράννων ή κακών δεσποτών. Αλλ' εάν θελήσετε να με υποστηρίξετε, θα προσπαθήσω να μη επιτρέψω, όπως επί των ημερών μας συμβή τοιούτον τι. Και τούτο θα επιδιώξω να επιτύχω, σας μεν τους πολλούς πείθων, αλλά τιμωρών τους μηχανευομένους τα τοιαύτα, όχι μόνον οσάκις συλλαμβάνονται επ' αυτοφόρω εγκληματούντες (πράγμα πολύ δύσκολον), αλλά και δι' όσα θέλουν μεν, αδυνατούν όμως να διαπράξουν. Διότι απέναντι του εχθρού πρέπει κανείς να προφυλάττεται, όχι μόνον κατά των πράξεών του, αλλά και κατά των σχεδίων του, αφού, αν δεν προλάβη να φυλαχθή, θα προλάβη εκείνος να τον βλάψη. Τους ολιγαρχικούς, εξ άλλου, άλλοτε μεν θα ελέγχω, άλλοτε θα επιτηρώ και άλλοτε θα διαφωτίζω ακόμη, διότι κατά τούτον τον τρόπον φρονώ ότι δύναμαι να ματαιώνω τους εγκληματικούς σκοπούς των. Άλλωστε (και την ερώτησιν ταύτην πολλάκις απηύθυνα εις εαυτόν) τί επιδιώκετε σεις οι νεώτεροι; Μήπως να καταλάβετε από τούδε την αρχήν; Αλλ' ο νόμος το απαγορεύει, και ο νόμος αυτός ετέθη, διότι στερείσθε ακόμη της αναγκαίας ικανότητος, όχι διότι, ενώ έχετε δήθεν αυτήν, θέλει να σας παραγκωνίση. Αλλά μήπως αποστέργετε την ισότητα προς τους πολλούς; Και πώς είναι δίκαιον, πολίται της αυτής πόλεως να μην έχουν τα αυτά δικαιώματα;

39. "Θα είπουν τινές ότι η δημοκρατία ούτε συνετόν, ούτε δίκαιον πολίτευμα είναι, και ότι οι έχοντες τα χρήματα είναι ικανώτεροι όπως κυβερνούν άριστα. Αλλ' εγώ ισχυρίζομαι, πρώτον μεν ότι το όνομα δημοκρατία περιλαμβάνει το σύνολον του λαού, ενώ η ολιγαρχία μέρος μόνον αυτού, και δεύτερον ότι οι μεν πλούσιοι είναι άριστοι φύλακες του δημοσίου ταμείου, οι συνετοί άριστοι σύμβουλοι, και οι πολλοί, αφού ακούσουν συζητούμενον ζήτημα τι, άριστοι κριταί, και ότι έκάστη των τάξεων τούτων και όλαι ομού απολαύουν ίσων δικαιωμάτων υπό δημοκρατικόν πολίτευμα. Ενώ η ολιγαρχία διαμοιράζει μεν τους κινδύνους εις τους πολλούς, ως προς τα ωφελήματα όμως δεν αρκείται καν εις την μερίδα του λέοντος, αλλά σφετερίζεται και κρατεί δι' εαυτήν το όλον. Ιδού τί επιδιώκουν οι ισχυροί και οι νέοι μεταξύ υμών, και τί είναι αδύνατον να επιτύχουν εις μεγάλην πόλιν.

40. "Αλλά και τώρα ακόμη θα εισθε οι ασυνετώτεροι πάντων των Ελλήνων, όσους εγώ γνωρίζω, εάν δεν αντιλαμβάνεσθε ότι οι σκοποί σας είναι αχρείοι, ή έγκληματικώτατοι, εάν, μολονότι αντιλαμβάνεσθε τούτο τολμάτε να επιμένετε εις αυτούς. Εν τούτοις και τώρα ακόμη οφείλετε, είτε συνετιζόμενοι, είτε μετανοούντες, να επιδιώξετε την προαγωγήν του κοινού συμφέροντος της πόλεως, εννοούντες ότι εις το έργον τούτο η μετοχή των καλών μεταξύ υμών θα είναι ίση ή μεγαλύτερα από την του πλήθους της πόλεως, ότι όμως, εάν έχετε άλλους σκοπούς, θα κινδυνεύσετε να χάσετε τα πάντα. Παραιτήσατε τας ειδήσεις αυτάς, πειθόμενοι ότι έχετε να κάμετε με ανθρώπους, οι οποίοι εννόησαν τους σκοπούς σας και δεν θα τους ανεχθούν. Διότι η πόλις αυτή, και αν υποτεθή ότι έρχονται οι Αθηναίοι, θα τους αποκρούση κατά τρόπον άξιον αυτής, και έχομεν στρατηγούς, οι οποίοι θα μεριμνήσουν περί των πραγμάτων τούτων. Και εάν, καθώς εγώ πιστεύω, τίποτε από αυτά δεν είναι αληθές, η πόλις δεν θα καταληφθεί υπό πανικού, υπό την εντύπωσαν των διαδόσεών σας, ούτε θα εκλέξη υμάς άρχοντάς της, όπως εκουσίως επιβάλη επί του τραχήλου της τον ζυγόν της δουλείας, αλλά λαμβάνουσα εις χείρας της τας ιδίας αυτής υποθέσεις, θα κρίνη τους λόγους σας, ως ισοδυναμούντας με έργα, και δεν θα επιτρέψη καθόλου να χάση την ελευθερίαν της, διότι ήκουσε τας διαδόσεις σας, άλλα θα προσπαθήση να διάσωση εαυτήν, ματαιώνουσα τα σχέδιά σας διά της λήψεως πραγματικών προφυλάξεων".

41.

Η εκκλησία του δήμου των Συρακούσιων αποφασίζει να λάβη τα προσήκοντα μέτρα αμύνης

Μετά τους λόγους τούτους του Αθηναγόρα, ηγέρθη εις των στρατηγών, ο οποίος δεν επέτρεψεν εις κανένα άλλον να λάβη τον λόγον, αλλ' είπεν ο ίδιος περί του υπό συζήτησιν θέματος τα εξής περίπου: "Δεν είναι φρόνιμον, ούτε να διατυπώνωνται υπό τίνων αμοιβαίαι διαβολαί, ούτε οι ακούοντες ν' αποδέχωνται αυτάς. Αλλ' εν σχέσει προς τας εκ διαφόρων μερών προερχόμενος ειδήσεις, η φρόνησις επιβάλλει να εξετάσωμεν κατά τίνα τρόπον, και έκαστος των πολιτών ιδιαιτέρως, και η όλη πόλις, θα παρασκευασθώμεν, όπως αποκρούσωμεν αποτελεσματικώς τους επιδρομείς. Και αν ακόμη δεν υπάρξη ανάγκη αμύνης, καμμία, εν πάση περιπτώσει, βλάβη δεν θα επέλθη, εάν η πόλις εφοδιασθή και με ίππους και με όπλα και με τα λοιπά εφόδια, των οποίων έχει ανάγκην ο πόλεμος. Την φροντίδα και συντήρησιν των εφοδίων τούτων θα επιμεληθώμεν ημείς και θα πέμψωμεν συγχρόνως πράκτορας εις τας διαφόρους πόλεις προς συλλογήν πληροφοριών και δι' ό,τιδήποτε άλλο ήθελε θεωρηθή σκόπιμον. Εν μέρει άλλωστε εμεριμνήσαμεν ήδη περί τούτων. Και ό,τιδήποτε μάθωμεν, θα σας το ανακοινώσωμεν".
Μετά τους λόγους τούτους του στρατηγού, οι Συρακούσιοι υπεχώρησαν εκ της συνελεύσεως, η οποία ούτω διελύθη.

42.

Ο Αθηναϊκός στόλος φτάνει εις Κέρκυραν

Εν τω μεταξύ οι Αθηναίοι, αυτοί και οι σύμμαχοί των, είχαν ήδη όλοι συγκεντρωθή εις την Κέρκυραν. Και πρώτον μεν οι στρατηγοί προέβησαν εις γενικήν επυθεώρησιν του στρατεύματος και εκανόνισαν την τάξιν, κατά την οποίαν τούτο θα ηγκυροβόλει και θα εστρατοπέδευε. Διαιρέσαντες δε τον στόλον εις τρεις μοίρας, έταξαν επί κεφαλής εκάστης διά κλήρου ένα εκ των στρατηγών, αφ' ενός μεν, όπως προλάβουν τας δυσκολίας τας οποίας, εάν ο στόλος έπλεεν αθρόος, θα παρουσίαζε κατά τον κατάπλουν η εύρεσις ύδατος και λυμένων και τροφίμων, και αφ' ετέρου, όπως ασφαλίσουν καλυτέραν πειθαρχίαν και διοίκησιν του στρατεύματος, εφόσον εκάστης μοίρας προίστατο εις στρατηγός. Προαπέστειλαν μάλιστα ακολούθως εις Ιταλίαν και Σικελίαν τρία πολεμικά σκάφη, διά να εξακριβώσουν ποίαι πόλεις θα τους εδέχοντο φιλικώς, και διέταξαν αυτά να έλθουν εις προϋπάντησιν του στόλου, όπως εν επιγνώσει γνωρίζουν που θα καταπλεύσουν.

43.

Η δύναμις του Αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος

Μετά ταύτα, οι Αθηναίοι απέπλευσαν εκ Κερκύρας, διευθυνόμενοι προς την Σικελίαν, με τας εξής δυνάμεις: αι τριήρεις, πλην δύο Ροδίων πεντηκοντόρων, ανήρχοντο εν συνόλω εις εκατόν τριάντα τέσσαρας. Εκ τούτων εκατόν ήσαν Αθηναϊκαί, εκ των οποίων πάλιν εξήντα ταχύπλοα σκάφη και τα λοιπά οπλιταγωγά. Ο λοιπός στόλος απετελείτο από πλοία των Χίων και των άλλων συμμάχων. Το σύνολον των οπλιτών ανήρχετο εις πέντε χιλιάδας εκατόν, εκ των οποίων οι Αθηναίοι ήσαν χίλιοι πεντακόσιοι μεν εκ του καταλόγου των τριών ευπορωτέρων τάξεων και επτακόσιοι θήτες πεζοναύται, ενώ οι λοιποί απετέλουν εκ των συμμάχων, των μετεχόντων της εκστρατείας, άλλοι μεν εκ των υπηκόων πόλεων, πεντακόσιοι εκ του Αργούς και διακόσιοι πενήντα Μαντινείς και άλλοι μισθοφόροι. Ο όλος αριθμός των τοξοτών ανήρχετο εις τετρακόσιους ογδοήντα, εικ των οποίων οι ογδοήντα ήσαν Κρήτες.Υπήρχαν ακόμη επτακόσιοι Ρόδιοι σφενδονιστάς εκατόν είκοσι ψιλοί Μεγαρείς εκ των φυγάδων, και εν ιππαγωγόν πλοίον, φέρον τριάντα ιππείς.

44.

Ο Αθηναϊκός στόλος εις Ρήγιον

Τοιαύτη ήτο η δύναμις του πρώτου στρατού, ο οποίος διέπλεε την θάλασσαν, όπως διεξαγάγη τον Σικελικόν πόλεμον. Την δύναμιν αυτήν συνώδευαν τριάντα μεταγωγικά, φέροντα τα τρόφιμα και τους αρτοποιούς, τους κτίστας, τους ξυλουργούς, και τα αναγκαία διά την οχύρωσιν εργαλεία, και τους μετ' αυτών συνέπλεαν εκατόν μικρότερα επιτεταγμένα σκάφη. Ηκολούθουν, άλλωστε, τον στρατόν εξ ιδίας προαιρέσεως και πολλά αλλά μικρά και μεγάλα εμπορικά πλοία, χάριν εμπορίου. Όλος αυτός ο στόλος, εκπλεύσας εκ Κερκύρας, διέσχιζεν αθρόος τον Ιόνιον κόλπον, και αφού προσήγγισε μέρος μεν εις το ακρωτήριον της Ιαπυιγίας, μέρος δε εις τον Τάραντα, και τα λοιπά πλοία, όπου τους παρουσιάσθη ευκαιρία αποβάσεως, συνέχισε τον πλουν κατά μήκος της Ιταλικής ακτής. Καμμία πόλις δεν τους ήνοιξε τας πύλας της, ουδέ την αγοράν της, επέτρεψαν μόνον εις αυτούς την ύδρευσιν και την αγκυροβολίαν. Ο Τάρας όμως και οι Λοκροί ηρνήθησαν και ταύτα. Τέλος τα πλοία έφθασαν εις το Ρήγιον, έσχατον άκρον της Ιταλίας, όπου ο στόλος συνεκεντρώθη. Και επειδή, οι Ρηγίνοι δεν εδέχθησαν αυτούς εντός των τειχών της πόλεώς των, κατεσκεύασαν στρατόπεδον εκτός αυτής επί χώρου ανήκοντος εις τον ναόν της Αρτέμιδος, όπου οι κάτοικοι ήνοιξαν δι' αυτούς αγοράν, και αφού έσυραν τα πλοία εις την ξηράν, ανεπαύθησαν. Συνηντήθησαν, προς τούτοις, με τους Ρηγίνους, από τους οποίους εζήτησαν, αφού είναι Χαλκιδείς, να βοηθήσουν τους Λεοντίνους, οι οποίοι είναι επίσης Χαλκιδείς. Αλλ' ούτοι εδήλωσαν ότι θα μείνουν ουδέτεροι και θα συμμορφωθούν προς ό,τι αποφασισθή από κοινού μετά των άλλων Ελλήνων της Ιταλίας. Και οι Αθηναίοι ήρχισαν μελετώντες κατά τινα τρόπον ηδύναντο να επιληφθούν προσφορώτερον της εν Σικελία καταστάσεως. Συγχρόνως ανέμεναν να επιστρέψουν εκ της Εγέστης τα πλοία που είχαν προαποστείλει, θέλοντες να βεβαιωθούν, εάν υπήρχε πραγματικώς ο δημόσιος θησαυρός, περί του οποίου είχαν κάμει λόγον εις τας Αθήνας οι απεσταλμένοι των Εγεσταίων.

45.

Οι Συρακούσιοι προπαρασκευάζονται προς άμυναν

Εν τω μεταξύ, εκ πολλών πηγών, και εκ των αποσταλέντων κατασκόπων, έφθαναν ήδη διαρκώς θετικαί πληροφορίαι προς τους Συρακουσίους ότι ο Αθηναϊκός στόλος ευρίσκετο εις το Ρήγιον, και ως εκ τούτου, αφίσαντες κατα μέρος πάσαν πλέον δυσπιστίαν, επεδόθησαν μετά μεγάλου ζήλου εις τας παρασκευάς. Και προς τους Σικελούς έστελλαν, αλλού μεν φρουρούς, αλλού δε πρέσβεις. Και φρουράς εισήγαν εις τα φρούρια της χώρας, και εντός της πόλεως προέβαιναν εις επιθεώρησιν των όπλων και των ίππων, διά να εξακριβώσουν αν είναι εις τελείαν κατάστασιν, και διευθέτησαν τα λοιπά ως προς προσεχέστατον και σχεδόν παρόντα πόλεμον.

46.

Η Έγεστα δεν παρέχει τους χρηματικούς πόρους που είχεν υποσχεθή

Τα προαποσταλέντα τρία πολεμικά σκάφη επανήλθαν ήδη από την Έγεσταν προς τους Αθηναίους εις το Ρήγιον, αναγγέλλοντα ότι από τα χρήματα που υπεσχέθησαν, τριάντα μόνον τάλαντα παρουσιάζονται και τίποτε περισσότερον. Και οι στρατηγοί κατελήφθησαν ευθύς από αθυμίαν, και διά την πρώτην ταύτην διάψευσιν των προσδοκιών των και διά την άρνησιν των Ρηγίνων, τους οποίους πρώτους επεχείρησαν και ήλπιζαν σοβαρώς να πείσουν, όπως μετάσχουν της εκστρατείας, και λόγω της προς τους Λεοντίνους κοινότητος της καταγωγής των και διότι ανέκαθεν διέκειντο φιλικώς προς τους Αθηναίους. Και ο μεν Νικίας είχε προίδει τας εκ της Εγέστης ειδήσεις, αλλά εις τους δύο άλλους στρατηγούς επροκάλεσαν αντιθέτως πολλήν εκπληξιν. Ιδού, τωόντι, εις ποίον τέχνασμα είχαν καταφύγει οι Εγεσταίοι, ότε πρώτον ήλθαν προς αυτούς οι Αθηναίοι πρέσβεις, όπως δι' επιτοπίου εξετάσεως βεβαιωθούν περί της υπάρξεως των χρημάτων. Ωδήγησαν αυτούς εις τον ναόν της Αφροδίτης, τον κείμενον εις Έρυκα, όπου τους επέδειξαν τα αφιερώματα, φιάλας και οινοχόας και θυμιατήρια και αλλά πολλά σκεύη, τα οποία, επειδή ήσαν αργυρά, είχαν εξωτερικήν εμφάνισιν όλως δυσανάλογον προς την πραγματικήν των αξίαν. Και πλην τούτου, οι ιδιώται, καλούντες τα πληρώματα των τριήρεων προς φιλοξενίαν, παρουσίαζαν έκαστος ως ιδικά των, κατά τας εστιάσεις, τα χρυσά και αργυρά ποτήρια, τα οποία είτε συνέλεξαν εκ της Εγέστης, είτε εδανείσθησαν από τας γειτονικας Ελληνικάς και Φοινικικάς πόλεις. Και επειδή πάντες, ως επί το πλείστον, μετεχειρίζοντο τα ίδια σκεύη και παντού παρουσιάζετο μεγάλη ποσότης εξ αυτών, η εντύπωσις των Αθηναϊκών πληρωμάτων υπήρξεν αληθώς εκπληκτική, και επανελθόντες εις τας Αθήνας διέδωσαν ότι είχαν ίδει μεγάλους θησαυρούς. Όταν ανεκοινώθη η είδησις ότι οι θρυλούμενοι θησαυροί της Εγέστης ήσαν ανύπαρκτοι, οι στρατιώται εμέμφοντο ζωηρώς τους πρώτους πρέσβεις, οι οποίοι, απατηθέντες οι ίδιοι, είχαν παρασύρει τότε και τους άλλους εις την πλάνην. Οι στρατηγοί, εξ άλλου, συνεκρότησαν πολεμικόν συμβούλων προς εξέτασιν της παρούσης καταστάσεως.

47.

Συμβούλιον των Αθηναίων στρατηγών

Και του μεν Νικίου η γνώμη ήτο να πλεύσουν με όλον τον στρατόν κατα του Σελινούντος, τούθ' όπερ απετέλει τον κύριον σκοπόν της αποστολής των. Και αν μεν οι Εγεσταίοι παρείχαν χρήματα δι' όλον τον στρατόν, να σκεφθούν τότε αναλόγως τί θα πράξουν, ειδεμή, να απαιτήσουν απ' αυτούς την παροχήν τροφοδοσίας διά τα εξήντα πλοία, όσα ακριβώς είχαν ζητήσει, και παραμένοντες να συνδιαλλάξουν προς αυτούς τους Σελινουντίους, ή διά της βίας ή διά συνεννοήσεως. Τούτου δ' επιτυγχανομένου, να πλεύσουν κατά μήκος της ακτής των άλλων πόλεων, και αφού επιδείξουν ούτω την δύναμιν της πόλεως των Αθηνών και αποδείξουν το ενεργόν ενδιαφέρον της υπέρ των φίλων και συμμάχων, ν' αποπλεύσουν εις τα ίδια, εκτός αν αιφνιδία τις και απροσδόκητος ευκαιρία τους παρείχε το μέσον ή να ωφελήσουν τους Λεοντίνους ή να επιτύχουν την συνεργασίαν άλλων τινών πόλεων. Αλλά να μη εκθέσουν εις κίνδυνον την ασφάλειαν της πόλεως, δαπανώντες συγχρόνως εξ ιδίων.

48. Ο Αλκιβιάδης, εξ άλλου, υπεστήριξεν ότι δεν πρέπει, αφού εξέπλευσαν με τόσον μεγάλην δύναμιν, να επιστρέψουν κατησχυμένοι και άπρακτοι, αλλά ν' αποστείλουν απεσταλμένους προς τας άλλας Ελληνικάς πόλεις, πλην του Σελινούντος και των Συρακουσών, και να προσπαθήσουν, όπως άλλους μεν εκ των Σικελών αποσπάσουν από τους Συρακουσίους, άλλους δε προσεταιρισθούν, προς τον σκοπόν του να εξασφαλίσουν την παροχήν τροφίμων και στρατιωτικών ενισιχύσεων. Αλλά προ παντός έπρεπε να επιδιώξουν όπως προσεταιρισθούν τους Μεσσηνίους, καθόσον η πόλις των κείται εις ευθετωτάτην θέσιν της παραλίας και αποτελεί την κλείδα της Σικελίας, έχουσα επίσης λιμένα, δυνάμενον ν' αποτελέση αρίστην βάσιν επιχειρήσεως διά τον στρατόν. Και αφού προσελκύσουν προς το μέρος των τας πόλεις αυτάς και γνωρίζουν ποίους θα έχουν σιυναγωνιστάς, τότε μόνον να επιτεθούν κατά των Συρακουσών και του Σελινούντος, εάν ούτοι μεν δεν συνδιαλλαχιθούν με τους Εγεσταίους, εκείνοι δε δεν επιτρέψουν την εις τας εστίας των αποκατάστασιν των Λεοντίνων.

49. Ο Λάμαχος, αντιθέτως, υπεστήριζεν ότι έπρεπε να πλεύσουν αμέσως κατά των Συρακουσών και να συνάψουν όσον το δυνατόν ταχύτερον την μάχην υπό αυτά τα τείχη της πόλεως, εφόσον ακόμη οι Συρακούσιοι ήσαν απαράσκευοι και η κατάπληξίς των αμείωτος. Διότι, κατ' αυτόν, κάθε στρατός είναι φοβερώτατος εις την αρχήν. Εάν όμως χρονοτριβήση πριν παρουσιασθή, οι άνθρωποι αναλαμβάνουν το θάρρος των, και όταν τον ιδούν, είναι διατεθειμένοι μάλλον εις υποτίμησιν αυτού. Αλλ' εάν επιτεθούν αμέσως, εφόσον οι Συρακούσιοι αναμένουν περιδεείς την επίθεσιν, θα ενίκων ασφαλέστερον, διότι όλα θα συνετέλουν όπως ο εχθρός καταληφθή υπό πανικού, και η θέα του στρατού, ο οποίος ποτέ άλλοτε δεν θα εφαίνετο πολυαριθμότερος, και η προσδοκία της τύχης που τους περιμένει, και προ πάντων ο άμεσος κίνδυνος της μάχης. Είναι, άλλωστε, πιθανόν ότι πολλοί πιστεύοντες ότι δεν θα έλθουν οι Αθηναίοι, θ' απεκόπτοντο έξω της πόλεως εις τους αγρούς, και ενώ ούτοι θα εζήτουν να εισαγάγουν εις την πόλιν τα κινητά των, ο στρατός των Αθηναίων, στρατοπεδευμένος προ των τειχών της πόλεως και κρατών της υπαίθρου χώρας, θα είχεν αφθονίαν τροφίμων. Εάν ενήργουν ούτω, και οι άλλοι Έλληνες της Σικελίας θα ήτο πιθανώτερον τότε, αντί να ταχθούν με τους Συρακουσίους, να προσέλθουν προς το μέρος των, χωρίς να χρονοτριβήσουν, περιμένοντες να ιδούν ποιός θ' αναδειχθή νικητής. Προσέθηκε δε ότι έπρεπε ν' απέλθουν και εγκαταστήσουν ναύσταθμον και βάσιν επιχειρήσεων τα Μέγαρα, τα οποία ήσαν εγκαταλελειμένα και δεν απέχουν πολύ από τας Συρακούσας διά θαλάσσης και διά ξηράς,

50. Ο Λάμαχος, αφού υπεστήριξε ταύτα, συνετάχθη, εν τούτοις, και αυτός με την γνώμην του Αλκιβιάδου, ο οποίος μετά τούτο, επιβάς του ιδίου αυτού πλοίον, έπλευσεν εις Μεσσήνην, όπου έκαμε προτάσεις συμμαχίας. Αλλ' επειδή οι Μεσσήνιοι δεν επείθοντο, αλλ' απήντησαν ότι δεν ηδύναντο μεν να δεχθούν τους Αθηναίους εντός της πόλεως, θα εγκαθίστων όμως χάριν αυτών αγοράν έξω των τειχών της, επανεπλευσεν εις το Ρήγιον. Οι στρατηγοί ετοίμασαν ευθύς εξήντα πλοία εκ του συνόλου του στόλου, και παραλαβόντες τας αναγκαίας προμηθείας, έπλεαν κατά μήκος της ακτής προς την Νάξον, αφίσαντες τον υπόλοιπον στρατόν και ένα εκ των στρατηγών εις το Ρήγιον. Αφού δε οι Νάξιοι εδέχθησαν αυτούς εντός της πόλεως, συνέχισαν τον πλουν των κατά μήκος της ακτής προς την Κατάνην. Αλλ' επειδή οι Καταναίοι ηρνούντο να τους δεχθούν, διότι υπήρχαν εις την πόλιν πολλοί φρονούντες τα των Συρακουσίων, επροχώρησαν εις τον ποταμόν Τηρίαν, όπου και κατηυλίσθησαν. Την επομένην, έπλευσαν εις γραμμήν παραγωγής προς τας Συρακούσας με όλην την μοίραν του στόλου, πλην δέκα πλοίων, τα οποία απέστειλαν προηγουμένως, με την παραγγελίαν να εισέλθουν εις τον μέγαν λιμένα των Συρακουσών και παρατηρήσουν εαν υπήρχαν εκεί ,πλοία καθειλκυσμένα. Συγχρόνως, αφού προσήγγιζαν εις την πόλιν, θα προεκήρυσσαν από του καταστρώματος των πλοίων ότι οι Αθηναίοι ήλθαν διά ν' αποκαταστήσουν εις τας εστίας των τους Λεοντίνους, λόγω της συμμαχίας των και της κοινότητος της καταγωγής των, και θα προσεκάλουν τους εις τας Συρακούσας ευρισκομένους Λεοντίνους να προσέλθουν αφόβως προς τους Αθηναίους ως προς φίλους και ευεργέτας. Αφού έγινεν η προκήρυξις αυτή, και επεσκόπησαν επιμελώς την πόλιν, τους λιμένας και το έδαφος, το οποίον θα εχρησιμοποίουν ως βάσιν των επιχειρήσεών των, επανέπλευσαν εις την Κατάνήν.

51. Συγκληθείσης εκεί συνελεύσεως του λαού, οι Καταναίοι επέμεναν αρνούμενοι να δεχθούν τον στρατόν εντός της πόλεως, αλλά προσεκάλεσαν τους στρατηγούς να εισέλθουν και εκθέσουν ό,τι είχαν να είπουν. Αλλ' ενώ ο Αλκιβιάδης ωμίλει και η προσοχή των κατοίκων ήτο εξ ολοκλήρου απησχολημένη με την συνέλευσιν, οι στρατιώται, χωρίς να τους αντιληφθούν, διέρρηξαν μικράν πύλην του τείχους, σαθρώς κατεσκευασμένην, και εισελθόντες συνεκεντρώθησαν εις την αγοράν. Εκ των Καταναίων, όσοι εφρόνουν τα των Συρακουσίων, ολίγοι μεν, ευθύς ως είδαν τον στρατόν εντός της πόλεως - καταληφθέντες από φόβον - απήλθαν κρυφίως εξ αυτής, οι λοιποί όμως εψήφισαν συμμαχίαν προς τους Αθηναίους και συνέστησαν προς αυτούς να φέρουν εκ του Ρηγίου και τον λοιπόν στρατόν. Οι Αθηναίοι, μετά τούτο, επέστρεψαν εις το Ρήγιον, οπούθεν εξέπλευσαν με όλον ήδη τον στρατόν διά την Κατάνην, όπου μετά την άφιξίν των ήρχισαν κατασκευάζοντες στρατόπεδον.

52. Αλλ' εν τω μεταξύ ήρχοντο ειδήσεις εκ Καμαρίνης ότι αν έλθουν οι Αθηναίοι, η πόλις ήθελε προσχωρήσει, και ότι οι Συρακούσιοι επιβιβάζουν τα πληρώματα του στόλου των. Ως εκ τούτου, έπλευσαν παρά την ακτήν με όλον τον στρατόν των, κατ' αρχάς εις τας Συρακούσας. Και επειδή παρετήρησαν ότι ουδεμία εξόπλισις στόλου εγίνετο, συνέχισαν τον παρά την ακτήν πλουν των προς την Καμάριναν, και προσεγγίσαντες εις την παραλίαν, έπεμψαν κήρυκα προς τους Καμαριναίους. Ούτοι όμως ηρνούντο να δεχθούν αυτούς, προβάλλοντες ότι εδεσμεύοντο υπό συνθήκης, βεβαιωθείσης δι' όρκων, να δέχωνται τους Αθηναίους, εάν κατέπλεαν με έν μόνον πολεμικόν πλοίον, έκτος εάν οι ίδιοι προσεκάλουν αυτούς να έλθουν με περισσότερα. και ούτως οι Αθηναίοι απέπλευσαν άπρακτοι. Και αποβάντες εις σημείον τι της ακτής των Συρακουσίων προέβησαν εις λεηλασίαν. Αλλά το ιππικόν των Συρακουσίων προσέτρεξε και εφόνευσε διεσπαρμένους τινάς ψιλούς στρατιώτας, μεθ' ο επανέπλευσαν εις Κατάνην.

53.

Ανάκλησις του Αλκιβιάδου δια την υπόθεσιν των Ερμών

Εκεί ευρίσκουν την Σαλαμινίαν, η οποία είχεν έλθει εξ Αθηνών διά να προσκαλέση και τον Αλκιβιάδην να επιστρέψη, όπως απολογηθή κατά των κατηγοριών, διά τας οποίας ενεκάλει αυτόν η πόλις, και άλλους τινάς των στρατιωτών, εκ των οποίων τινές μεν είχαν μηνυθή μετ' αυτού διά την βεβήλωσιν των μυστηρίων, τινές δε διά τον ακρωτηριασμόν των Ερμών. Διότι, μετά την αναχώρησιν του στρατού, οι Αθηναίοι εξηκολούθησαν ουδέν ήττον την ανάκρισιν περί των γεγονότων των σχετιζομένων προς το έγκλημα των μυστηρίων και το των Ερμών, και χωρίς να εξελέγχουν την αξιοπιστίαν των μηνυτών, αλλ' αποδεχόμενοι ένεκα της καχυποψίας των πάσαν καταγγελίαν ως αληθή, συνελάμβαναν και έρριπτον εις τας φυλακάς πολίτας εκ των χρηστοτάτων, παρέχοντες πίστιν εις ανθρώπους κακόπιστους. Διότι, οσάκις εναντίον τινός διετυπούτο κατηγορία τις, έστω και αν ούτος απελάμβανεν αρίστης υπολήψεως, εθεώρουν ότι ήτο προτιμότερον να βασανίσουν το πράγμα διά να εύρουν την αλήθειαν, παρά ν' αφίσουν τον καταγγελθέντα να διαφύγη ανεξέταστος, λόγω της αχρειότητος του μηνυτού. Διότι ο λαός, ο οποίος εγνώριζεν εκ παραδόσεως ότι η τυραννίς του Πεισιστράτου και των τέκνων του κατήντησεν εις το τέλος πιεστική, και προς τούτοις ότι η κατάλυσις αυτής δεν ωφείλετο εις αυτούς και τον Αρμόδιον, αλλ' εις τους Λακεδαιμονίους, διετέλει υπό διαρκή φόβον και υπώπτευε τα πάντα.

54.

Ιστορική αναδρομή εις τους Πεισιστρατίδας

Θα προβώ ήδη εις την εκτενεστέραν οπωσδήποτε διήγησιν της ερωτικής περιπέτειας, εκ της οποίας προεκλήθη το τόλμημα του Αριστογείτονος και του Αρμοδίου, διά ν' αποδείξω ότι ούτε αυτοί καν οι Αθηναίοι (διά να μη μνημονεύσω τους άλλους Έλληνας) εκθέτουν ακριβώς τα περί των τυράννων των και του εν λόγω επεισοδίου. Αφού δηλαδή ο Πεισίστρατος απέθανε γέρων και ασκών ήδη την τυραννίδα, την αρχήν κατέλαβεν όχι ο Ίππαρχος, ως οι πολλοί νομίζουν, αλλ' ο Ιππίας, ο πρεσβύτερος των υιών αυτού. Όταν ο Αρμόδιος έφθασεν εις το άνθος της νεανικής ωραιότητος, ο Αριστογείτων, πολίτης της μέσης τάξεως, είχεν αυτόν ως εραστήν. Ο υιός του Πεισιστράτου Ίππαρχος επεχείρησε ν' αποπλανήση τον Αρμόδιον, ο οποίος απέκρουσε τας προτάσεις του και κατήγγειλε το πράγμα εις τον Αριστογείτονα. Ούτος, βαρυαλγής εκ του ερωτικού πάθους και φοβηθείς μήπως ο ίππαρχος, ως εκ της δυνάμεώς του, καταφύγη εις την βίαν, διά να του αποσπάση τον Αρμόδιον, ήρχισεν ευθύς διοργανώνων κρυφίως την ανατροπήν της τυραννίδος με κάθε μέσον το οποίον διέθετε. Και επειδή εν τω μεταξύ ο ίππαρχος, επαναλαβών τας προτάσεις του προς τον Αρμόδιον, δεν επέτυχε μεν περισσότερον από την πρώτην φοράν, αλλά και δεν ηθέλησε να προσφύγη εις βίαια μέτρα, επεδίωκεν όμως την δημιουργίαν ευκαιρίας, όπως τον προπηλακίση δι' υπούλου τρόπου, χωρίς ν' αφίση να φανούν τα αληθή αυτού ελατήρια. Διότι η εξουσία του γενικώς δεν ήτο επαχθής εις τον λαόν, και είχε κατορθώσει ν' ασκή αυτήν κατά τρόπον μη προκαλούντα αντιπάθειας. Ουδείς, τωόντι, τύραννος επέδειξεν επί μακρότερον χρόνον ευγένειαν αισθημάτων και ικανότητα όσην οι Πεισιστρατίδαι. Και ενώ εισέπρατταν ως μόνον φόρον το εικοστόν των προϊόντων της γης, και την πόλιν των καλώς διεκόσμησαν και τους πολέμους διεξήγαν επιτυχώς και εις τους ναούς εσύχναζαν, δια να προσφέρουν θυσίας. Κατά τα άλλα, η πόλις εξηκολούθει διεπομένη από τους προηγουμένους κειμένους νόμους, άνευ επεμβάσεως των τυράννων, μόνον ότι εφρόντιζαν ούτοι όπως εις εκ της οικογενείας αυτών εκλέγεται εκάστοτε μεταξύ των αρχόντων. Και άλλοι εξ αυτών ήσκησαν την ενιαυσίαν αρχήν των Αθηνών και ο Πεισίστρατος, υιός του τυραννεύσαντος Ιππίου, ομώνυμος του πάππου του, ο οποίος κατά την περίοδον της αρχής του κατεσκεύασεν εις την αγοράν τον βωμόν, τον οποίον αφιέρωσεν εις τους δώδεκα θεούς και έτερον εις την ιεράν περιοχήν του Πυθίου, τον οποίον αφιέρωσεν εις τον Απόλλωνα. και το μεν επίγραμμα του βωμού της αγοράς εξηφανίσθη, ένεκα της υπό του δήμου των Αθηναίων γενομένης βραδύτερον προεκτάσεως του μήκους του. Αλλά το επίγραμμα του βωμού του Πυθίου φαίνεται ακόμη και σήμερον, αν και τα γράμματα αμυδρώς διακρίνονται, και έχει ως εξής:
"Το μνημείον τούτο της αρχοντείας του ο υιός του Ιππίου Πεισίστρατος αφιέρωσεν εις την Ιεράν περιοχήν του Πυθίου Απόλλωνος".

55. Ότι ο Ιππίας ήτο ο πρεσβύτερος των υιών του Πεισιστράτου, και ως εκ τούτου ανήλθεν εις την ανωτάτην αρχήν, υποστηρίζω και διότι το γνωρίζω ακριβέστερον από άλλους εξ ακοής, αλλά και διότι το τοιούτο συνάγεται ασφαλώς και εκ των επομένων. Ότι μόνος αυτός εκ των γνησίων αδελφών αποδεικνύεται ότι είχε τέκνα, όπως μαρτυρεί και ο άρτι μνημονευθείς βωμός και η στήλη που εστήθη εις την Ακρόπολιν των Αθηνών προς διαιώνισιν της αδικίας των τυράννων, εις την οποίαν, ούτε του Θεσσαλού, ούτε του Ιππάρχου, μνημονεύεται κανέν τέκνον, ενώ του Ιππίου πέντε, τα οποία απέκτησεν εκ του γάμου του με την Μυρσίνην, θυγατέρα του Καλλίου, υιού του Υπεροχείδου. Και ήτο βέβαια φυσικόν ο πρεσβύτερος να νυμφευθή πρώτος. Επί πλέον, το όνομά του εις την ιδίαν στηλην είναι γραμμένον αμέσως μετά το όνομα του πατρός του, και τούτο πολύ φυσικά, λόγω του ότι ήτο πρεσβύτερος υιός και διεδέχθη αυτόν εις την τυραννίδα. Νομίζω, άλλωστε, ότι ο Ιππίας δεν ήθελε κατορθώσει τόσον ευκόλως να γίνη κύριος της αρχής αμέσως μετά τον θάνατον του Ιππάρχου, εάν ούτος ήτο τύραννος, και εκείνος διά πρώτην φοράν επεδίωκεν αυθημερόν να εγκατασταθή εις αυτήν. Ενώ, λόγω του ότι ήσαν συνηθισμένοι από προτήτερα, οι μεν πολίται να τον φοβούνται, οι δε σωματοφύλακές του εις αυστηράν πειθαρχίαν, κατέβαλε την συνωμοσίαν μετά περισσής ασφαλείας και εις ουδεμίαν ευρέθη αμηχανίαν, όπως θα συνέβαινεν, αν ήτο νεώτερος αδελφός, οπότε δεν θα είχεν αποκτήσει διά προηγουμένης ήδη ασκήσεως την συνήθειαν της εξουσίας. Εις τον Ίππαρχον, εντούτοις, συνέβη, επειδή κατέστη ονομαστός, ένεκα του τραγικού τέλους του, να διαφημισθή ακολούθως και ως τύραννος.

56. Επειδή δε ο Αρμόδιος απέκρουσε τας προτάσεις του, ο Ίππαρχος προέβη εις τον προπηλακισιμόν αυτού, όπως εσχεδίαζε. Διότι, ενώ προσεκάλεσαν αδελφήν του Αρμοδίου, παρθένον, να έλθη, διά να χρησιμεύση ως κανηφόρος κατά τινα πομπήν, την απέπεμψαν, ισχυριζόμενοι ότι ουδέποτε εσκέφθησαν καν να την προσκαλέσουν, ως μη αξίαν τοιαύτης τιμής. Ο Αρμόδιος βαρέως έφερε τούτο και χάριν αυτού έτι μάλλον ηρεθισμένος ήτο ο Αριστογείτων. Και είχαν μεν ήδη συνεννοηθή μετά των συνωμοτών περί των λεπτομεριών της εκτελέσεως του σχεδίου των, επερίμεναν όμως την εορτήν των Μεγάλων Παναθηναίων, κατά την ημέραν των οποίων και μόνον η ένοπλος συγκέντρωσις των πολιτών, όσοι λαμβάνουν μέρος εις την πομπήν, δεν διήγειρεν υποψίας. Και ο μεν Αρμόδιος και ο Αριστογείτων θα ήρχιζαν την επίθεσιν, οι δε λοιποί θα τους εβοήθουν, επιτιθέμενοι ευθύς αμέσως κατά των σωματοφυλάκων. Χάριν ασφαλείας, οι συνωμόται δεν ήσαν πολλοί, διότι ήλπιζαν ότι, όσον ολίγοι και αν ήσαν οι επιχειρήσαντες το τόλμημα, και οι μη μεμυημένοι, εφόσον είχαν όπλα, θ' απεφάσιζαν αμέσως να βοηθήσουν, διά ν' ανακτήσουν την ιδίαν αυτών ελευθερίαν.

57. Και ως έφθασεν η ημέρα της εορτής, ο μεν Ιππίας μετά των σωματοφυλάκων του ευρίσκετο εκτός της πόλεως, εις τον καλούμενον Κεραμεικόν, κανονίζων την σειράν κατά την οποίαν έπρεπε να προχωρούν τα διάφορα τμήματα της πομπής. Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, εξ άλλου, κρατούντες ήδη τα εγχειρίδια, επροχώρουν, διά να εκτελέσουν το σχέδιόν των. Αλλ' όταν είδαν ένα των συνωμοτών συνομιλούντα οικείως με τον Ιππίαν, ο οποίος ήτο ευπρόσιτος εις όλους, εφοβήθησαν, νομίζοντες ότι επροδόθησαν, και ότι από στιγμής εις στιγμήν θα συνελαμβάνοντο. Ως εκ τούτου, ηθέλησαν, πριν συλληφθούν, να εκδικηθούν, εάν ημπορούσαν, προηγουμένως εκείνον που έγινεν αιτία τοιαύτης δι' αυτούς λύπης, και ένεκα του οποίου διεκινδύνευαν τα πάντα, και όπως ήσαν, όρμησαν εντώς των πυλών της πόλεως και συναντήσαντες τον Ίππαρχον παρά το Ιερόν, το καλούμενον Λεωκόρειον, επέπεσαν κατ' αυτού αμέσως αποτυφλωμένοι από το σφοδρόν πάθος, ο μεν της ερωτικής ζηλοτυπίας, ο δε της τρωθείσης υπερηφανείας, τον κτυπούν και τον φονεύουν. Και ο μεν Αριστογείτων διέφυγε την στιγμήν εκείνην τους σωματοφύλακας, λόγω του προσδραμόντος πλήθους, αλλά τον συνέλαβαν ακολούθως και δεν τον μετεχειρίσθησαν βέβαια με ηπιότητα. Ο Αρμόδιος όμως εφονεύθη αμέσως επί τόπου.

58. Ως έμαθεν ο Ιππίας την είδησαν εις τον Κεραμεικόν, έσπευσεν ευθύς όχι εις τον τόπον του δράματος, αλλά προς τους συνοδεύοντας την πομπήν ενόπλους, πριν ούτοι, ευρισκόμενοι εις ικανήν οπωσδήποτε απόστασιν, μάθουν τίποτε. Και μη αφίσας να εκδηλωθή εις την φυσιογνωμίαν του τίποτε διά την επελθούσαν συμφοράν, προεκάλεσεν αυτούς να μεταβούν εις μέρος τι, το οποίον τους έδειξε, αφού προτήτερα αφίσουν τα όπλα των. Και ούτοι μεν υπήκουσαν, νομίζοντες ότι επρόκειτο να τους είπη τίποτε, ούτος όμως διέταξε τους σωματοφύλακας ν' αναλάβουν τα αφεθέντα όπλα και εχώρισεν ευθύς εκείνους, τους οποίους εθεώρει ενόχους, και κάθε άλλον που ευρέθη φέρων εγχειρίδιον, διότι η συνήθεια ήτο να βαδίζουν κατά την πομπήν φέροντες ασπίδα μόνον και δόρυ.

59.Κατά τοιούτον τρόπον, ερωτική λύπη υπήρξεν η αρχή της συνωμοσίας του Αρμοδίου και του Αριστογείτονος, των οποίων ο αιφνίδιος φόβος επροκάλεσε το παράλογον τόλμημα. Μετά τούτο, η τυραννίς κατέστη επαχθεστέρα διά τους Αθηναίους, και ο Ιππίας, διατελών ήδη υπό το κράτος φόβου μάλλον, και πολλούς εκ των πολιτών εθανάτοσε και συγχρόνως εξήταζεν επιμελώς, διά να ίδη εάν, εις περίπτωσιν πολιτικής ανατροπής, ηδύνατο να εύρη εις το εξωτερικόν τόπον τινα όπου να καταφύγη ασφαλώς. Εν πάση περιπτώσει, Αθηναίος αυτός, έδωσε μετά ταύτα εις γάμον την θυγατέρα του Αρχεδίκην προς τον Λαμψακηνόν Αιαντίδην, υιόν του Ιππόκλου, τυράννου της Λαμψάκου, διότι έμαθεν ότι η οικογένεια αυτή είχε μεγάλην επιρροήν επί του βασιλέως Δαρείου, και ο τάφος αυτής ευρίσκεται εις την Λάμψακον, φέρων το εξής επίγραμμα:
"Ανδρός αριστεύσαντος μεταξύ των Ελλήνων της εποχής του, του Ιππίου την θυγατέρα Αρχεδίκην, καλύπτει η γη αυτή. Πατέρα και σύζυγον και αδελφούς έχουσα τυράννους και τέκνα ακόμη, όμως δεν εξιππάσθη από αλαζονείαν". Ο Ιππίας, τυραννεύσας επί τρία ακόμη έτη εις τας Αθήνας και καθαιρεθείς κατα το τέταρτον έτος υπό των Λακεδαιμονίων και των εξορίστων εκ των Αλκμαιωνιδών, απεσύρθη δυνάμει συμβάσεως εις το Σίγειον και έπειτα πλησίον του Αιαντίδου εις την Λάμψακον. Εκείθεν μετέβη προς τον βασιλέα Δαρείον, οπότε είκοσιν έτη βραδύτερον, γέρων ήδη, ηκολούθησε τους Πέρσας εις την κατά του Μαραθώνος εκστρατείαν.

60. Ταύτα έχων κατά νουν ο Αθηναϊκός λαός και ανακαλών εις την μνήμην του όσα εγνώριζε περί αυτών εκ παραδόσεως, ήτο αμείλικτος και πλήρης δυσπιστίας προς εκείνους, οι οποίοι κατηγορούντο διά το ζήτημα των μυστηρίων, και η όλη υπόθεσις εθεωρείτο υπ' αυτών ότι ωφείλετο εις συνωμοσίαν, αποβλέπουσαν εις εγκαθίδρυσιν ολιγαρχίας ή τυραννίδος. Και επειδή, ως εκ του ερεθισμού τούτου των πνευμάτων, πολλοί και αξιόλογοι ανθρώποι ευρίσκοντο ήδη εις τας φύλακας, και το κακόν δεν εφαίνετο ότι πλησιάζει να παύση, αλλά καθ' ημέραν εδεινώνετο περισσότερον και προέβαιναν εις αθροωτέρας συλλήψεις, τότε πλέον εις των προφυλακισμένων, ο οποίος εθεωρείτο περισσότερον των άλλων ένοχος, κατεπείσθη υπό τινος εκ των κρατουμένων εις την ιδίαν φυλακήν να προβή εις ομολογίαν ενοχής, αδιαφορόν αν αληθή ή όχι. Διότι αι γνώμαι διχάζονται και κανείς, ούτε τότε, ούτε μέχρι σήμερον, γνωρίζει να είπη ποίοι ήσαν οι αληθείς δράσται του εγκλήματος. Ο μετ' αυτού κρατούμενος κατώρθωσε να τον πείση, παριστάνων εις αυτόν ότι οφείλει να το πράξη, και αν ακόμη δεν ήτο ένοχος, διά να σώση εαυτόν, εξασφαλίζων την ατυμωρησίαν του, και απαλλάξη την πόλιν από την υποψίαν, η οποία την συνετάρασσε. Διότι η σωτηρία αυτού ήτο ασφαλεστέρα, εάν, ομολογήσας την ενοχήν του, εξασφαλίση την ατιμωρησίαν, παρά εάν αρνηθείς την κατηγορίαν παραπεμφθή εις δίκην. Το αποτέλεσμα υπήρξεν ότι ούτος κατεμήνυσεν εαυτόν και άλλους τινάς ως ενόχους του ακρωτηριασμού των Ερμών. Και ο δήμος των Αθηναίων, ο οποίος εθεώρει προηγουμένως αφόρητον το να μη κατορθωθή η ανακάλυψις των συνωμοτούντων κατά του δημοκρατικού πολιτεύματος, απεδέχθη μετά μεγάλης χαράς την εξακρίβωσιν, ως πίστευε, της αληθείας, και τον μεν καταδότην και όσους εκ των συγκατηγορουμένων του δεν είχεν ούτος καταγγείλει, απέλυσαν ευθύς, τους δε λοιπούς κατηγορουμένους όσους είχαν συλλάβει εδίκασαν και εθανάτωσαν, ενώ εκείνους που είχαν διαφύγει κατεδίκασαν εις θάνατον, προκηρύξαντες χρηματικήν αμοιβήν δι' εκείνον, ο οποίος θα εφόνευε τινα εξ αυτών. Αλλ' εις την περίστασιν αυτήν κανείς δεν γνωρίζει μήπως οι παθόντες ετιμωρήθησαν αδίκως. Αναμφισβήτητον όμως είναι ότι εκ τούτου καταφανώς ωφελήθη η όλη πόλις.

61. Προκειμένου περί του Αλκιβιάδου, αι διαθέσεις των Αθηναίων, εξωθουμένων υπό των εχθρών του, αυτών εκείνων, οι οποίοι και προ του απόπλου είχαν επιτεθή κατ' αυτού, ήσαν εκτάκτως δυσμενείς. Και επειδή ενόμιζαν ότι εγνώριζαν ήδη την αλήθειαν περί της υποθέσεως των Ερμών, επίστευαν έτι μάλλον ότι και η υπόθεσις των μυστηρίων, διά την οποίαν κατηγορείτο, ενηργήθη υπ' αυτού προς τον αυτόν σκοπόν και εκ συνεννοήσεως προς τους συνωμοτούντας κατά της Δημοκρατίας. Διότι ανεξαρτήτως, τωόντι, άλλων υπόπτων περιστατικών, έτυχε την εποχήν αυτήν, κατά την οποίαν συνεταράσσοντο αι Αθήναι, ένεκα των υποθέσεων τούτων, να έλθη μέχρι του Ισθμού μικρά στρατιωτική δύναμις Λακεδαιμονίων συνεπεία συμφωνίας τινός προς τους Βοιωτούς. Ενομίσθη λοιπόν ότι ήλθεν αυτή, όχι, χάριν των Βοιωτών, αλλά κατόπιν μυστικής συνεννοήσεως μετά του Αλκιβιάδου, και ότι αν δεν προελάμβαναν τάχα αυτοί να συλλάβουν τους καταγγελθέντας, η πόλις θα παρεδίδετο διά προδοσίας. Και μάλιστα μίαν τινά νύκτα διενυκτέρευσαν ένοπλοι εις τα εντός της πόλεως Θησείον. Κατά τον αυτόν χρόνον, οι φίλοι του Αλκιβιάδου εις το Άργος έγιναν ύποπτοι, ως σχεδιάζοντες επίθεσιν κατά των δημοκρατικών. Και ως εκ τούτου οι Αθηναίοι παρέδωσαν τότε τους εις τας νήσους τοποθετημένους Αργείους ομήρους εις τον λαόν του Άργους, διά να τους θανατώση. Ούτω περί το όνομα του Αλκιβιάδου εσχηματίσθη πυκνή ατμόσφαιρα υποψίας.

Ο Αλκιβιάδης αναχωρήσας εκ της Σικελίας δια τας Αθήνας διαπεραιούται εις Πελοπόννησον

Ως εκ τούτου, απέστειλαν την Σαλαμινίαν εις την Σικελίαν, διά να προσκαλέση και εκείνον και τους άλλους, οι οποίοι είχαν μηνυθή, μόνον και μόνον διότι διά της εις δίκην παραπομπής επεδίωκαν να τον θανατώσουν. Κατά τας δοθείσας οδηγίας, έπρεπε να προσκαλέσουν αυτόν να τους ακολουθήση, διά να έλθη ν' απολογηθή, αλλά να μη τον συλλάβουν, διότι επεδίωκαν να μη συνταράξουν τους ιδίους των στρατιώτας, που ευρίσκοντο εις την Σικελίαν, και να μη προκαλέσουν την προσοχήν των εκεί εχθρών των, και διότι προ πάντων ήθελαν να παραμείνουν εκεί οι Μαντινείς και οι Αργείοι, τους οποίους ενόμιζαν ότι χάριν της επιρροής εκείνου είχαν πεισθή να λάβουν μέρος εις την εκστρατείαν. Ο Αλκιβιάδης επεβιβάσθη μετά των συγκατηγορουμένων του επί του ιδίου αυτού πλοίου, και απέπλευσαν μετά της Σαλαμινίας εκ της Σικιελίας, διευθυνόμενοι εις Αθήνας. Αλλ' όταν έφθασαν εις τους Θουρίους, δεν την ηκολούθησαν περαιτέρω, αλλ' εγκατέλειψαν το πλοίον και εξηφανίσθησαν, διότι εφοβήθησαν να επιστρέψουν εις τας Αθήνας, διά να δικασθούν, υπό την επιρροήν κακοβούλων κατηγοριών. Οι επί της Σαλαμινίας ησχολήθησαν επί τινα χρόνον εις αναζήτησιν αυτού και των μετ' αυτού. Αλλά μη δυνάμενοι να τους ανακαλύψουν, απέπλευσαν οίκαδε. Ο Αλκιβιάδης, φυγάς ήδη, διεπεραιώθη μετ' ου πολύ εκ της Θούριας εις την Πελοπόννησον διά πλοίου, και οι Αθηναίοι, δικάσαντες ερήμην αυτόν και τους μετ' αυτού, κατέγνωσαν εναντίον των την ποινήν του θανάτου.

62.

Κινήσεις του Αθηναϊκού στόλου περί την Σικελίαν

Οι υπολειφθέντες εις την Σικελίαν δύο στρατηγοί των Αθηναίων διήρεσαν μετά τούτο τον στρατόν εις δύο μοίρας, και λαβών έκαστος διά κλήρου μίαν εξ αυτών, απέπλευσαν με όλας των τας δυνάμεις, διευθυνόμενοι προς την Έγεσταν και τον Σελινούντα, θέλοντες να εξακριβώσουν εάν οι Εγεσταίοι θα δώσουν τα χρήματα που είχαν υποσχεθή και να εξετάσουν επί τόπου τα πράγματα των Σελινουντίων και κατανοήσουν τα επίμαχα μεταξύ αυτών και των Εγεσταίων ζητήματα. Έχοντες προς τα αριστερά την Σικελίαν, έπλεαν παρά την ακτήν αυτής, την επί του Τυρρηνικού κόλπου, και προσήγγισαν εις την Ιμέραν, η οποία είναι η μόνη Ελληνική πόλις του μέρους τούτου της Σικελίας. Αλλ' επειδή οι κάτοικοι ηρνήθησαν να τους δεχθούν, συνέχισαν τον πλουν των παρά την ακτήν, διερχόμενοι προ των Υκκάρων, πόλεως Σικανικής παραθαλασσίας, εχθράς όμως των Εγεσταίων, κατέλαβαν αυτήν και έξανδραποδίσαντες τους κατοίκους, παρέδωσαν αυτήν εις τους Εγεσταίους, των οποίων το Ιππικόν, εν τω μεταξύ, είχε πρασέλθει προς αυτούς. Και ο μεν στρατός επέστρεψεν εις την Κατάνην, βαδίζων διά του εδάφους των Σικελών, ο δε στόλος, ακτοπλοών, επανήλθε φέρων τους δούλους. Αλλ' ο Νικίας έπλευσεν εξ Υκκάρων παρά την ακτήν, κατ' ευθείαν προς την Έγεσταν, και λαβών τριάντα τάλαντα και διαπραγματευθείς τα λοιπά ζητήματα, επέστρεψεν εις τον στρατόν. Οι Αθηναίοι επώλησαν τους Υκκαραίους δούλους και εισέπραξαν εκ της πωλήσεως εκατόν είκοσι τάλαντα. Έπεμψαν ωσαύτως απεσταλμένους εις τους εκ των Σικελών συμμάχους των, ζητούντες παρ' αυτών την αποστολήν στρατιωτικών ενισχύσεων. Ακολούθως εβάδισαν με το ήμισυ του στρατού των κατά της Πελεάτιδος Ύβλας, πόλεως εχθρικής, την οποίαν όμως δεν κατώρθωσαν να καταλάβουν. Και ούτως έληξε το θέρος.

63.

Οι Αθηναίοι ετοιμάζονται να επιτεθούν εναντίον των Συρακουσών

Κατα τον ακόλουθον χειμώνα, οι Αθηναίοι ήρχισαν ευθύς ετοιμαζόμενοι διά την επίθεσιν κατά των Συρακουσών, και οι Συρακούσιοι ομοίως, όπως βαδίσουν εναντίον εκείνων. Διότι, όταν αντιθέτως προς τους αρχικούς φόβους και τας προσδοκίας των, οι Αθηναίοι δεν επετέθησαν κατ' αυτών αμέσως, εκάστη παρερχομένη ημέρα ηύξανε περισσότερον το θάρρος των. Και όταν είδαν ότι οι Αθηναίοι έπλεαν εις την αντίθετον ακτήν της Σικελίας, όπου εφαίνοντο εις μακράν απ' αυτούς απόστασιν, και ότι ελθόντες εις την Ύβλαν και επιχειρήσαντες να την καταλάβουν εξ εφόδου, απέτυχαν, ήρχισαν να τους καταφρονούν έτι μάλλον, και εζήτουν επιμόνως από τους στρατηγούς των (πράγμα ακριβώς που συνηθίζουν να κάμουν τα πλήθη όταν υπερφρονήσουν) να τους οδηγήσουν εναντίον της Κατάνης, αφού οι Αθηναίοι δεν έρχονται εναντίον των. Εξ άλλου, Συρακούσιοι ιππείς δεν έπαυαν να επεκτείνουν τας ανιχνεύσεις των μέχρι του Αθηναϊκού στρατοπέδου, να τους απευθύνουν διαφόρους χλευασμούς και να τους ερωτούν μήπως ήλθαν διά να συγκατοικήσουν μάλλον μαζί των εις ξένην δι' αυτούς χώραν, παρά διά ν' αποκαταστήσουν τους Λεοντίνους εις τας ιδίας αυτών εστίας.

64. Οι στρατηγοί των Αθηναίων ήσαν εν γνώσει της καταστάσεως ταύτης των πνευμάτων, και επεθύμουν να παρασύρουν ολόκληρον την στρατιωτικήν δύναμιν των Συρακουσίων εις όσον το δυνατόν μεγαλυτέραν από της πόλεως απόστασιν, όπως αυτοί, εν τω μεταξύ, πλέοντες παρά την παραλίαν, εν καιρώ νυκτός, έλθουν και καταλάβουν ανενόχλητοι έδαφος κατάλληλον προς στρατοπέδευσιν. Διότι εγνώριζαν ότι δεν θα ημπορούσαν να επιτύχουν τούτο με την αυτήν ευκολίαν, εάν ενήργουν την εκ του στόλου απόβασιν εναντίον παρεσκευασμένου προς αντίστασιν εχθρού, ή ήρχοντο διά ξηράς και εγίνοντο αντιληπτοί. Καθόσον, επειδή εστερούντο ιππικού, οι ψιλοί αυτών στρατιώται και ο όχλος των βοηθητικών υπηρεσιών εφρόνουν ότι θα υπέφεραν σοβαρώς από το πολυάριθμον ιππικόν των Συρακουσίων. Ενώ πραγματοποιουμένου του σχεδίου των, θα κατελάμβαναν θέσιν, εις την οποίαν το ιππικόν δεν θα ημπορούσε να τους προξενήση βλάβην αξίαν λόγου. Τοιαύτην κατάλληλον θέσιν πλησίον του ναού του Ολυμπίου Διός, την οποίαν και κατέλαβαν πραγματικώς βραδύτερον, υπέδειξαν εις αυτούς Συρακούσιοι εξόριστοι, οι οποίοι είχαν ενωθή με τον Αθηναϊκόν στρατόν. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι στρατηγοί κατήρτισαν το επόμενον σχέδιον, προς πραγματοποίησιν του σκοπού των. Έπεμψαν εις τας Συρακούσας άνθρωπον πιστόν εις αυτούς, θεωρούμενον όμως εξ ίσου και υπό των Συρακουσίων στρατηγών ως φίλον. Ο άνθρωπος αυτός ήτο από την Κατάνην και είπεν ότι εστάλη από φίλους των Καταναίους, των οποίων οι στρατηγοί εγνώριζαν τα ονόματα και τους οποίους ήξευραν ότι ήσαν ακόμη πιστοί προς αυτούς εις την πόλιν. Ανέφερεν ότι οι Αθηναίοι συνήθιζαν να διανυκτερεύουν εντός της πόλεως, μακράν του στρατοπέδου των, και αν ήθελαν οι Συρακούσιοι να έλθουν με όλον τον στρατόν των κατά τα εξημερώματα ωρισμένης ημέρας και επιτεθούν κατά του Αθηναϊκού στρατού, αυτοί μεν θα απέκλειαν τους εντός της πόλεως Αθηναίους και θα έκαιαν τα πλοία των, οι δε Συρακούσιοι θα επετίθεντο κατά του χαρακώματος του στρατοπέδου και θα ηχμαλώτιζαν ευκόλως όλον τον στρατόν. Και τέλος, ότι πολλοί εκ των κατοίκων της Κατάνης, εκ μέρους των οποίων είχε σταλή, θα συνέπρατταν εις εκτέλεσιν του εν λόγω σχεδίου, και ότι ήσαν ήδη έτοιμοι προς τούτο.

65. Οι Συρακούσιοι στρατηγοί, οι οποίοι και γενικώς ήσαν αισιόδοξοι διά την κατάστασιν και επροτίθεντο και άνευ ακόμη της ανακοινώσεως ταύτης να προελάσουν κατά της Κατάνης, επίστευσαν τον άνθρωπον τούτον μετά περισσής απερισκεψίας και συμφωνήσαντες αμέσως περί της ημέρας κατά την οποίαν θα μεταβούν εκεί, απέστειλαν αυτόν οπίσω. Και επειδή συμμαχικαί ενισχύσεις Σελινουντίων και άλλων τινών είχαν ήδη προσέλθει, προεκήρυξαν και οι στρατηγοί γενικήν επιστράτευσιν των Συρακουσίων. Όταν δε αι παρασκευαί συνεπληρώθησαν και αι ημέραι κατά τας οποίας είχε συμφωνηθή ότι θα μεταβούν εις την Κατάνην προσήγγισαν, εξεκίνησαν κατ' αυτής και κατηυλίσθησαν εις την χώραν των Λεοντίνων παρά τον ποταμόν Σύμαιθον. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, ως έμαθαν την προέλασίν των, παρέλαβαν όλον τον στρατόν των και όσους εκ των Σικελών ή των άλλων συμμάχων είχαν προσέλθει προς ενίσχυσίν των, και επιβιβάσαντες αυτούς επί των πολεμικών και των άλλων σκαφών, έπλεαν διαρκούσης της νυκτός προς τας Συρακούσας. Κατά τα εξημερώματα, καθ' ην στιγμήν οι Αθηναίοι απεβιβάζοντο απέναντι του ναού του Ολυμπίου Διός, διά να εγκαταστήσουν το στρατόπεδόν των, το ιππικόν των Συρακουσίων, το οποίον πρώτον προήλασεν εις Κατάνην και αντελήφθη ότι όλος ο στρατός είχεν αναχθή εις το πέλαγος, επέστρεψε και ανήγγειλε το πράγμα εις το πεζικόν, και όλοι ήδη μαζί, στραφέντες προς τα οπίσω, έσπευδαν προς υπεράσπισιν της πόλεως.

66. Εν τω μεταξύ, επειδή η απόστασις που ώφειλαν να διανύσουν οι Συρακούσιοι, πριν επιστρέψουν, ήτο μακρά, οι Αθηναίοι κατώρθωσαν να εγκαταστήσουν τον στρατόν των ανενόχλητοι εις θέσιν κατάλληλον, οπόθεν ηδύναντο ν' αναλάβουν την επίθεσιν όταν ήθελαν, και όπου το ιππικόν των Συρακουσίων ελάχιστα ηδύνατο να τους παρενοχλή, είτε κατά την συμπλοκήν, είτε προ αυτής. Διότι εκ του ενός μεν μέρους επροστατεύετο από τοίχους και οικίας και δένδρα και ςν έλος, εκ του άλλου δε από κρημνούς. Επί πλέον έκοψαν τα πλησίον δένδρα και αφού τα κατέβασαν εις την θάλασσαν, κατασκεύασαν χαράκωμα παρά τα πλοία και εις τον Δάσκωνα, ανήγειραν εσπευσμένως διά λίθων συλλεγέντων κατ' εκλογήν και ξύλων οχύρωμα εις μέρος, από το οποίον ο εχθρός ηδύνατο ευκολώτερον να τους προσβάλη, και κατέστρεψαν την γέφυραν του ποταμού Ανάπου. Καθ' ον χρόνον προέβαιναν εις τας παρασκευάς ταύτας, ουδείς εξήλθε των τειχών της πόλεως διά να τους εμποδίση. Οι πρώτοι εναντίον των προσδραμόντες ήσαν το ιππικόν των Συρακουσίων. Ακολούθως συνεκεντρώθη και ολόκληρον το πεζικόν. Και προήλασαν μεν κατ' αρχάς μέχρι του Αθηναϊκού στρατοπέδου, αλλ' επειδή οι Αθηναίοι δεν αντεπεξήρχοντο κατ' αυτών, απεχώρησαν, και διαβάντες την Ελωρίνην Οδόν κατηυλίσθησαν εκεί.

67.

Παράταξις των Αθηναίων και των Συρακουσίων προς μάχην

Την επομένην οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοι ητοιμάζοντο να δώσουν μάχην και παρετάχθησαν ως εξής: Το δεξιόν κέρας κατείχαν οι Αργείοι και οι Μαντινείς, οι Αθηναίοι το κέντρον και οι άλλοι σύμμαχοι το αριστερόν. Και το ήμισυ μεν του στρατού παρετάχθη έμπροσθεν εις φάλαγγα βάθους οκτώ οπλιτών, ενώ το άλλο ήμισυ, εις βάθος ομοίως οκτώ οπλιτών, παρετάχθη ως εφεδρεία εις σχήμα πλαισίου εγγύς του μέρους όπου εκοιμώντο, με την εντολήν να έχουν εντεταμένην την προσοχήν των, όπως σπεύδουν εις βοήθειαν του σημείου εκείνου της παρατάξεως, το οποίον θα υπέφερε σοβαρώτερον. Εντός του πλαισίου τούτου το οποίον εσχημάτιζεν η εφεδρεία ετοποθετήθησαν αι μεταγωγικαί υπηρεσίαι. Οι Συρακούσιοι, εξ άλλου, έταξαν τους οπλίτας των εις φάλαγγας βάθους δέκα εξ οπλιτών. Ο στρατός των απετελείτο από το σύνολον της δυνάμεως των Συρακουσίων και τους προσελθόντας εις βοήθειαν αυτών συμμάχους, κυρίως μεν Σελινουντίους, κατά δεύτερον δε λόγον διακόσιους εν συνόλω ιππείς εκ της Γέλας, και Καμαριναίους, είκοσι περίπου ιππείς και περί τους πενήντα τοξάτας. Το ιππικόν, δυνάμεως όχι ολιγωτέρας των χιλίων διακοσίων ίππων, έταξαν εις το δεξιόν κέρας, και παρ' αυτούς τους ακοντιστάς. Οι Αθηναίοι απεφάσισαν ν' αναλάβουν την επίθεσιν και ολίγον προ της μάχης ο Νικίας, διερχόμενος κατά μήκος του μετώπου της παρατάξεως, απηύθυνε και προς τα αποτελούντα τον στρατόν αποσπάσματα των διαφόρων πόλεων, και ιδιαιτέρως προς όλους ομού, τοιούτους τινάς παραινετικούς λόγους.

68.

Παραίνεσις του Νικίου προς τους στρατιώτας του

"Ποία η ανάγκη, στρατιώται, να σας απευθύνω μακρούς παραινετικούς λόγους, αφού όλοι ευρισκόμεθα εδώ χάριν κοινού αγώνος; Αυτή, άλλωστε, η σύνθεσις και η ποιότης του στρατού μας μου φαίνεται περισσότερον ικανή να εμπνεύση θάρρος, παρά λόγοι ωραίοι, συνδυαζόμενοι με ασθενή στρατόν. Διότι όπου Αργείοι και Μαντινείς και Αθηναίοι και των νησιωτών οι άριστοι ευρισκόμεθα συγκεντρωμένοι, δεν έχει ο καθείς εξ ημών την υποχρέωσιν, ιστάμενος παρά το πλευρόν τοιούτων και τοσούτων συμμάχων, να έχη μεγαλυτέρας ελπίδας περί της νίκης, όταν ιδίως έχωμεν αντιμέτωπούς μας άνδρας συλλεχθέντας διά γενικής επιστρατεύσεως και όχι επιλέκτους, όπως ημείς, και δη Σικελιώτας, οι οποίοι ημπορούν μεν να μας καταφρονούν, δεν θα ημπορέσουν όμως ν' αντισταθούν εις την ορμήν μας, λόγω του ότι η στρατιωτική των εμπειρία είναι κατωτέρα της τόλμης των; Ας έχη άλλωστε, ο καθείς υπ' όψην του και τούτο, ότι είμεθα πολύ μακράν της ιδίας ημών πατρίδος και δεν γειτονεύομεν προς καμμίαν φιλικήν χώραν, εκτός εκείνης που ημπορείτε να κατακτήσετε διά των όπλων σας. Και σας υπομιμνήσκω το εναντίον από εκείνο, το οποίον γνωρίζω καλώς ότι επικαλούνται οι εχθροί μας, διά να εξυψώσουν το θάρρος των. Διότι εκείνοι μεν επικαλούνται ότι ο αγών είναι υπέρ πατρίδος, εγώ δε σας υπενθυμίζω ότι αγωνίζεσθε εις χώραν, η οποία δεν είναι πατρίς σας και από την οποίαν, εάν δεν την κατακτήσετε, δυσκόλως θα ημπορέσετε ν' αποσυρθήτε, διότι σμήνη εχθρικού ιππικού θα σας καταδιώξουν κατά πόδας. Ενθυμηθήτε, λοιπόν, ότι πρέπει να φανήτε άξιοι υμών αυτών, και ορμήσατε κατά του εχθρού μετά θάρρους και έχοντες υπ' όψιν ότι η ανάγκη της νίκης και το δίλημμα, ενώπιον του οποίου ευρίσκεσθε, είναι φοβερώτερα από αυτόν".

69.

Μάχη παρά τας Συρακούσας

Ευθύς μετά τους προτρεπτικούς τούτους λόγους, ο Νικίας ετέθη επί κεφαλής, του στρατού, οδηγών αυτόν εις την μάχην. Οι Συρακούσιοι δεν ανέμεναν ότι επρόκειτο να πολεμήσουν την στιγμήν ακριβώς εκείνην, και μερικοί μάλιστα εκ των στρατιωτών, λόγω του ότι ευρίσκοντο πλησίον της πόλεως, είχαν φθάσει και ν' απέλθουν εκ του στρατοπέδου, και μολονότι ούτοι έσπευδαν να επανέλθουν εις την θέσιν των τρέχοντες καθυστέρουν, και ηναγκάζοντο έκαστος να καταλαμβάνη θέσιν εις το μέρος της παρατάξεως όπου κατέφθανε. Διότι ούτε ζήλου, ούτε τόλμης εδείχθησαν ελλιπείς, ούτε εις την μάχην αυτήν ούτε εις τας άλλας, άλλ' ήσαν υπό έποψιν ανδρείας όχι κατώτεροι των αντιπάλων των, εφόσον η πολεμική των εμπειρία εξήρκει. Οσάκις όμως αυτή κατεδεικνύετο ανεπαρκής, ηναγκάζοντο άκοντες να εγκαταλείψουν την πραγματοποίησιν των προθέσεών των. Και μολονότι εις την περίστασιν αυτήν εξηναγκάσθησαν εσπευσμένως ν' αμυνθούν, καθόσον δεν εφαντάζοντο ότι οι Αθηναίοι θα τους επετίθεντο πρώτοι, έλαβαν, εν τούτοις, τα όπλα και αντεπεξήλθαν και αυτοί αμέσως. Και πρώτοι μεν οι λιθοβόλοι και οι σφενδονιστάς και οι τοξόται των δύο μερών ήρχισαν τον αγώνα και έτρεπαν αλληλοδιαδόχους εις φυγήν οι μεν τους δε, ως συμβαίνει φυσικά με ψιλούς στρατιώτας. Έπειτα μάντεις προέβησαν εις τας συνηθισμένος θυσίας ενώπιον του στρατού, ενώ οι σαλπιγκταί εσάλπιζαν, παροτρύνοντες τους οπλίτας εις επίθεσιν. Και τότε οι δύο στρατοί ήρχισαν προελαύνοντες, οι μεν Συρακούσιοι διά ν' αγωνισθούν υπέρ πατρίδος και έκαστος εξ αυτών υπέρ της ιδίας αυτού αμέσου σωτηρίας και της εις το μέλλον ελευθερίας, εκ του αντιθέτου δε μέρους οι Αθηναίοι, διά να γίνουν κύριοι της αλλοτρίας χώρας και σώσουν την ιδικήν των από τας συνεπείας της ήττης, οι Αργείοι και οι λοιποί ανεξάρτητοι σύμμαχοι, διά να συμμερισθούν μετ' εκείνων τα αγαθά, χάριν της αποκτήσεως των οποίων ήλθαν, και επανίδουν μετά την νίκην την ίδίαν αυτών πατρίδα, οι υπήκοοι εξ άλλου σύμμαχοι, προ παντός ενδιαφερόμενοι να εξασφαλίσουν την σωτηρίαν των, διά την οποίαν, εν περιπτώσει ήττης, ουδεμία απέμενεν ελπίς, και έχοντες ως πρόσθετον ελατήριον την ελπίδα ότι αν βοηθήσουν τους Αθηναίους εις κατάλυσιν άλλης τινός δυνάμεως ο ζυγός εις τον οποίον θα υπεβάλλοντο θα τους εφαίνετο ελαφρότερος.

70. Όταν οι δύο στρατοί ήλθαν εις χείρας, η μάχη εξηκολούθει επί πολύ ισόπαλος και επήλθε καταιγίς μετά βροντών και αστραπών και πολλής βροχής, εις τρόπον ώστε των μεν πρώτην φοράν λαμβανόντων μέρος εις μάχην και απείρων του πολέμου και η καταιγίς αυτή επηύξανε τον φόβον, οι εμπειρότεροι δ' εθεώρουν αυτήν ως αποτέλεσμα απλώς της ώρας του έτους και εξεπλήττοντο μάλλον από την παρατεινομένην αντίστασιν των αντιπάλων. Όταν όμως οι Αργείοι πρώτοι απώθησαν το αριστερόν κέρας των Συρακουσίων και μετ' αυτούς οι Αθηναίοι το απέναντί των ευρισκόμενον κέντρον, ήρχισε πλέον να διασπάται και η λοιπή εχθρική παράταξις και υπεχώρησεν εσπευσμένως. Οι Αθηναίοι δεν κατεδίωξαν αυτούς επί μακρόν διάστημα, διότι το ιππικόν των Συρακουσίων, το οποίον ήτο πολυάριθμον και δεν είχεν ηττηθή, τους συνεκράτει, και επελαύνον κατά των οπλιτών, τους οποίους τυχόν έβλεπε προχωρούντας εις την καταδίωξιν μακρότερον των άλλων, τους απέκρουε. Διά τούτο, αφού τους κατεδίωξαν εν σώματι, εφόσον ηδύναντο να το πράξουν ασφαλώς, επανήλθαν εις την αρχικήν θέσιν των και επεδόθησαν εις την ανέγερσιν τροπαίου. Οι Συρακούσιοι, εξ άλλου, συγκετρωθέντες εις την Ελωρίνην οδόν και ανασυνταχθέντες, όπως καλλίτερον ημπορούσαν μετά εσπευσμένην υποχώρησιν, έστειλαν μολαταύτα κατά μήκος της οδού απόσπασμα προς φρούρησιν του Ολυμπιείου, φοβηθέντες μήπως οι Αθηναίοι θέσουν χείρα επί του θησαυρού, του φυλασσομένου εντός του ναού, και οι λοιποί απεσύρθησαν εντός της πόλεως.

71. Οι Αθηναίοι, εν τούτοις, δεν μετέβησαν εις τον ναόν, αλλά συλλέξαντες τους νεκρούς των και θέσαντες αυτούς επί πυράς, κατηυλίσθησαν εκεί. Την επομένην ημέραν έδωσαν εις τους Συρακουσίους βραχείαν ανακωχήν, ούτως παραλάβουν τους ιδίους των νεκρούς. Εκ των Συρακουσίων και των συμμάχων των έπεσαν περί τους διακοσίους εξήντα, ενώ αι ίδιαι αυτών απώλειαι και των συμμάχων των ανήλθαν εις πενήντα περίπου νεκρούς, και οι Αθηναίοι, αφού εδιάλεξαν τα οστά των ιδίων αυτών νεκρών, συναπέφεραν αυτά και τα σκύλα των εχθρών, αποπλεύσαντες εις την Κατάνην. Διότι ήτο χειμών και δεν εφαίνετο επί του παρόντος δυνατή η χρησιμοποίησις του προ της πόλεως των Συρακουσών στρατοπέδου, προς περαιτέρω διεξαγωγήν του πολέμου, πριν ή προσκαλέσουν ιππικόν εκ των Αθηνών και συλλέξουν τοιούτο από τους συμμάχους της Σικελίας, διά να μη ευρίσκωνται εις το έλεος του εχθρικού ιππικού. Συγχρόνως εχρειάζοντο να συλλέξουν προηγουμένως χρήματα εκ Σικελίας και λάβουν τοιαύτα εξ Αθηνών, να προσεταιρισθούν τινας εκ των πόλεων, περί των οποίων ήλπιζαν, μετά την μάχην ότι θα δεχθούν προθυμότερον τας προτάσεις των, να ετοιμάσουν δ' όλα τα άλλα, τρόφιμα και λοιπά αναγκαία, όπως επιτεθούν την άνοιξιν κατά των Συρακουσών.

72.

Συνέλευσις των Συρακουσίων

Με τοιαύτας σκέψεις οι Αθηναίοι απέπλευσαν, όπως διαχειμάσουν εις Κατάνην και Νάξον. Οι Συρακούσιοι, εξ άλλου, αφού έθαψαν τους νεκρούς των, συνεκάλεσαν συνέλευσιν του λαού. Ο Ερμοκράτης, υιός του Έρμωνος, ανήρ ουδενός υπολειπόμενος κατά την σύνεσιν, αναδειχθείς κατά τον πόλεμον διά την στρατιωτικήν αυτού εμπειρίαν και διακριθείς διά την εξαιρετικήν αυτού ανδρείαν, λαβών τον λόγον ενεθάρρυνεν αυτούς και τους εξώρκιζε να μη λιποψυχούν ένεκα του αποτελέσματος της μάχης, διότι, ως ισχυρίζετο, δεν ηττηθή το φρόνημα αυτών, αλλά το κακόν προήλθεν από έλλειψιν πειθαρχίας. Εν πάση περιπτώσει, υπελείφθησαν ολιγώτερον από ό,τι ημπορούσε κανείς να περιμένη, όταν μάλιστα ληφθή υπ' όψιν ότι αντηγωνίσθησαν προς τους εμπειροτέρους Έλληνας στρατιώτας. Ήσαν, ημπορεί κανείς να είπη, απλοί αρχάριοι, απέναντι τελείων τεχνιτών. Πολύ, άλλωστε, έβλαψε και ο αριθμός των στρατηγών και η πολυαρχία (είχαν, τωόντι, δέκα πέντε στρατηγούς) και η ασύντακτος αναρχία των στρατιωτών. Αλλ' εάν ολίγοι έμπειροι στρατηγοί εκλεχθούν και εάν διαρκούντος του χειμώνος παρασκευάσουν τους οπλίτας των, παρέχοντες όπλα εις τους στερουμένους τοιούτων, διά ν' αυξήση όσον το δυνατόν ο αριθμός των, και υποβάλλοντες επί πλέον όλους εις τακτικήν εκπαίδευσιν, υπεστήριζεν, ότι είναι φυσικόν να νικήσουν τους εχθρούς των, αφού και ανδρείαν έχουν ήδη και αναγκαίαν κατά την ώραν της μάχης πειθαρχίαν θα προσαποκτήσουν. Διότι αμφότερα ταύτα θα εβελτιούντο, η πειθαρχία, διδασκομένη εις την σχολήν των κινδύνων και η ευψυχία των, αποβαίνουσα θαρραλεωτέρα εαυτής, καθόσον θα αυξάνη η εμπιστοσύνη, την οποίαν εμπνέει η πολεμική εμπειρία και τέχνη. Προσέθηκεν ότι πρέπει οι στρατηγοί που θα εκλεχθούν, όχι μόνον να είναι ολίγοι, αλλά και να περιβληθούν με απόλυτον πληρεξουσιότητα, και όλοι να υποσχεθούν προς αυτούς ενόρκως ότι θα τους αφίσουν ελευθέρους ν' ασκήσουν την αρχηγίαν, κατά την ιδίαν αυτών κρίσιν. Διότι κατ' αυτόν τον τρόπον και όσα πρέπει να μείνουν μυστικά, θα εφυλάσσοντο καλύτερον, και αι προπαρασκευαί γενικώς θα εγίνοντο με τάξιν και χωρίς υπεκφυγάς.

73.

Οι Συρακούσιοι ζητούν βοήθειαν από την Κόρινθον και την Σπάρτην

Οι Συρακούσιοι, αφού τον ήκουσαν, εψήφισαν το κάθε τι που συνέστησε και εξέλεξαν στρατηγούς, τον ίδιον τον Ερμοκράτην και τον υιόν του Λυσιμάχου Ηρακλείδην και τον υιόν του Εξηκέστου Σικανόν, τους τρεις τούτους μόνον, και απέστειλαν πρέσβεις εις την Κόρινθον και την Λακεδαίμονα, όπως ζητήσουν την αποστολήν συμμαχικών επικουριών και προσπαθήσουν να πείσουν τους Λακεδαιμονίους να διεξαγάγουν τον πόλεμον κατά των Αθηναίων αναφανδόν και αποφασιστικώς, διά να εξαναγκάσουν αυτούς ή να εκκενώσουν την Σικελίαν, ή να στέλλουν ολιγωτέρας του λοιπού ενισχύσεις εις τον στρατόν της Σικελίας.

74.

Οι Αθηναίοι αποπλέουν εις Κατάνην και Νάξον προς διαχείμασιν

Μόλις έφθασεν εις την Κατάνην, ο Αθηναϊκός στρατός έπλευσεν εναντίαν της Μεσσήνης, με την ελπίδα ότι η πόλις θα παρεδίδετο εις αυτούς διά προδοσίας. Αλλ' αι ενέργειαι των συνωμοτών απέτυχαν, διότι ο Αλκιβιάδης, όταν ανακληθείς ήδη εγκατέλειψε την αρχηγίαν, γνωρίζων ότι θα εγίνετο φυγάς, ανεκοίνωσε τα της συνωμοσίας, της οποίας διετέλει εν γνώσει, εις τους εν Μεσσήνη φίλους των Συρακουσίων. Ούτοι εθανάτωσαν τους συνωμότας προ της αφίξεως των Αθηναίων, και κατά την προσέγγισιν αυτών εξεγερθέντες, και λαβόντες τα όπλα, όσοι ήσαν αντίθετοι, επεβλήθησαν όπως μη γίνουν δεκτοί οι Αθηναίοι. Ούτοι, αφού έμειναν προ της Μεσσήνης δέκα τρεις περίπου ημέρας, υποφέροντες εκ της κακοκαιρίας, και βλέποντες ότι τα τρόφιμα ετελείωναν και ότι τα πράγματα ουδαμώς ευωδούντο, απεσύρθησαν εις Νάξον, όπου διεχείμασαν κατασκευάσαντες νεώρια δια τα πλοία και περιχαρακώσαντες το στρατόπεδον. Έστειλαν, ωσαύτως, τριήρεις εις τας Αθήνας ζητούντες να τους σταλούν, άμα θα ήρχιζεν η άνοιξις, χρήματα και ιππικόν.

75.

Οι Συρακούσιοι κατασκευάζουν περιτείχισμα

Οι Συρακούσιοι, εξ άλλου, διαρκούντος του χειμώνας, ησχολήθησαν εις την κατασκευήν προτειχίσματος, συνεχόμενου προς το υπάρχον τείχος της πόλεως. Το νέον τούτο τείχος περιέλαβε την Ιεράν περιοχήν του ναού του Τεμενίτου Απόλλωνος, και εξετείνετο καθ' όλον το μήκος των Συρακουσών, το βλέπον προς τας Επιπολάς. Σκοπός της κατασκευής του νέου τούτου τείγους ήτο όπως, ευρυνομένης της περιφερείας της πόλεως, κατασταθη δυσχερέστερος ο διά περιτειχίσματος αποκλεισμός αυτής, εις περίπτωσιν ήττης. Ωχύρωσαν, ωσαύτως, τα Μέγαρα, εγκαταστήσαντες εις αυτά φρουράν, και το Ολυμπιείον, και εμπήξαντες πασσάλους εντός της θαλάσσης, επροστάτευαν όλα τα μέρη της παραλίας, όπου ηδύνατο να γίνη απόβασις. Γνωρίζοντες επίσης ότι οι Αθηναίοι διαχειμάζουν εις την Νάξον, εξεστράτευσαν με όλας των τας στρατιωτικάς δυνάμεις εναντίον της Κατάνης, ερήμωσαν μέρος της χώρας και ενέπρησαν τας σκηνάς και το στρατόπεδον των Αθηναίων, μεθ' ο επέστρεψαν εις τα ίδια.

Οι Αθηναίοι και οι Συρακούσιοι αποστέλλουν πρέσβεις εις την Καμάριναν

Και επειδή έμαθαν ότι οι Αθηναίοι απέστελλαν πρέσβεις εις την Καμάριναν, με την ελπίδα να προσεταιρισθούν αυτήν, επικαλούμενοι την επί Λάχητος συνομολογηθείσαν συμμαχίαν, απέστειλαν και αυτοί εκεί πρέσβεις όπως αντιπράξουν. Διότι υπωπτεύοντο τους Καμαριναίους ότι και διά την αποστολήν της βοηθείας που τους έστειλαν κατά την πρώτην μάχην δεν έδειξαν πολλήν προθυμίαν, και ότι του λοιπού θα ηρνούντο να τους συνδράμουν, βλέποντες ότι οι Αθηναίοι ενίκησαν κατ' αυτήν, και θα προσεχώρουν προς τούτους, παρασυρόμενοι από την προτέραν προς αυτούς φιλίαν. Ως εκ τούτου, μετά την άφιξιν εις Καμάριναν πρεσβείας των Συρακουσίων υπό την αρχηγίαν του Ερμοκράτους και πρεσβείας των Αθηναίων υπό την αρχηγίαν του Ευφήμου, ακολουθουμένου και από άλλους, συνεκλήθη συνέλευσις του λάου, κατα την οποίαν ο Ερμοκράτης, θέλων να προδιαβάλη τους Αθηναίους, είπε τοιαύτα τινα:

76.

Λόγος του Συρακούσιου Ερμοκράτους προς τους Καμαριναίους

"Ήλθαμεν προς υμάς ως πρέσβεις, Καμαριναίοι, όχι διότι ανησυχήσαμεν μήπως σας πτοήση η παρουσία της στρατιωτικής δυνάμεως των Αθηναίων, αλλά μάλλον διότι εφοβήθημεν μήπως, όσα μέλλουν να σας είπουν, σας παρασύρουν, εάν δεν ακούσετε συγχρόνως και ημάς. Διότι εις την Σικελίαν ήλθαν μεν με την πρόφασιν την οποίαν ηκούσατε, με αληθείς όμως προθέσεις, τας οποίας όλοι υπονοούμεν. Και πιστεύω ότι εκείνο που επιδιώκουν δεν είναι τόσον ν' αποκαταστήσουν τους Λεοντίνους εις τας εστίας των. όσον να εκδιώξουν ημάς από τας ιδικάς μας. Καθόσον είναι ανακόλουθον, ενώ ερημώνουν τας πόλεις της Ελλάδος, να θέλουν ν' αποκαταστήσουν τας εδώ, και ενώ ενδιαφέρονται υπέρ των Λεοντίνων ως Χαλκιδέων, λόγω κοινότητος καταγωγής, να υποτάξουν και κρατούν υπό την κυριαρχίαν των τους Χαλκιδείς της Ευβοίας, των οποίων αυτοί εδώ είναι άποικοι. Αλλά με την ιδίαν μέθοδον που υπέταξαν τας πόλεις της Ελλάδος προσπαθούν να υποτάξουν και τας εδώ τώρα. Απόδειξις τούτου είναι ότι, αναλαβόντες την αρχηγίαν, συνεπεία ελευθέρας εκλογής των Ιώνων και όλων όσοι καταγόμενοι απ' αυτούς, έλαβαν μέρος εις την συμμαχίαν, της οποίας σκοπός ήτο η εκδίκησις κατά των Περσών, υπέταξαν αυτούς αλληλοδιαδόχως, άλλους μεν κατηγορούντες ότι ηρνούντο να εκστρατεύσουν, άλλους ότι πολεμούν εναντίον αλλήλων, και κατ' άλλων επικαλούμενοι διαφόρους εκάστοτε ευσχήμους προφάσεις. Και το συμπέρασμα είναι ότι ούτε οι Αθηναίοι αντεστάθησαν κατά των Περσών, χάριν της ελευθερίας των Ελλήνων, ούτε οι Έλληνες χάριν της ιδίας αυτών ελευθερίας, αλλ' εκείνοι μεν όπως υποκαταστήσουν την ιδίαν κυριαρχίαν εις την κυριαρχίαν των Περσών, ούτοι δε διά να αλλάξουν ένα τύραννον δι' άλλου, όχι πλέον ασυνέτου από τον πρώτον, αλλά βεβαίως χειρότερα συνετού.

77. "Αλλ' είναι πολύ εύκολον να κατηγορήση τις τους Αθηναίους. και διά τούτο δεν ήλθαμεν σήμερον εδώ διά ν' αποδείξωμεν τα εγκλήματά των προς ανθρώπους, οι οποίοι καλώς τα γνωρίζουν, αλλά πολύ μάλλον διά να κατηγορήσωμεν ημάς αυτούς, διότι, ενώ έχομεν υπ' όψιν το παράδειγμα των εκεί Ελλήνων, οι οποίοι υπεδουλώθησαν ένεκα των αμοιβαίων διαιρέσεων, και ενώ ομοία σοφίσματα χρησιμοποιούνται ήδη απέναντί μας (αποκαταστάσεις τάχα των Λεοντίνων εις τας εστίας των, λόγω κοινής καταταγωγής, και παροχαί βοηθείας εις τους Εγεσταίους, λόγω συμμαχικών υποχρεώσεων), δεν αποφασίζομεν να συσσωματωθωμεν όπως με περισσοτέραν αποφασιστικότητα τους δώσομεν να εννοήσουν ότι δεν πρόκειται εδώ περί Ιώνων, ούτε περί Ελλησποντίων και νησιωτών, οι οποίοι, όσον και αν αλλάσσουν εκάστοτε δεσπότην είτε Πέρσης, είτε οιοσδήποτε άλλος είναι ούτος, είναι πάντοτε δούλοι αλλά περί Δωριέων, πολιτών ελευθέρων της Σικελίας, και ορμώμενων από το ανεξάρτητον έδαφος της Πελοποννήσου. Ή μήπως περιμένομεν, έως ότου αι πόλεις μας καταληφθούν η μία μετά την άλλην, ενώ γνωρίζομεν ότι αυτή είναι η μόνη οδός, η οποία δύναται να οδήγηση εις την κατάκτησίν μας, και ενώ βλέπομεν ότι ακολουθούν την μέθοδον ταύτην, ώστε άλλους μεν εξ ημών να ωθούν εις διάστασιν δι' επιτηδείων λόγων, άλλους δε να εξωθούν εις πόλεμον εναντίον αλλήλων διά της ελπίδος ότι θα έχουν συναγωνιστάς, και άλλους να κατορθώνουν να καταστρέφουν διά της χρήσεως διαφόρων εκάστοτε ελκυστικών και απατηλών λόγων; Και φανταζόμεθα ότι, όταν ο μακρυνός γείτων μας καταστραφή προηγουμένως, δεν θα έλθη το κακόν και εις ένα έκαστον εξ ημών των ιδίων, αλλ' ότι όποιος πάθει προτήτερα από ημάς θα υποστή το κακόν αυτός και μόνος;

78. "Και εάν τυχόν φαντάζεται κανείς, ότι οι Αθηναίοι δεν είναι ιδικοί του εχθροί, αλλά των Συρακουσίων, και θεωρή τερατώδες να εκτίθεται εις κίνδυνον υπέρ της ιδικής μας χώρας, ας σκεφθή όντος ότι δεν θα πολεμήση επί του ιδικού μας εδάφους χάριν της ιδικής μας χώρας μάλλον, αλλά και υπέρ της ιδικής του εξ ίσου, και τοσούτον ασφαλέστερον όσον δεν θα έχωμεν καταστραφή προηγουμένως και επομένως τον αγώνα του θα διεξαγάγη όχι απομονωμένος, αλλ' έχων ημάς συμμάχους παρά το πλευρόν του. Ας σκεφθή, προς τούτοις, ότι ο Αθηναίος δεν επιδιώκει να τιμωρήση την προς αυτόν έχθραν των Συρακουσίων, αλλά χρησιμοποιών ημάς ως πρόφασιν, να εξασφαλίση κυρίως την προς αυτόν φιλίαν σας. Και εάν κανείς φθονή ή φοβήται τας Συρακούσας (διότι οι ισχυροί επισύρουν αμφότερα ταύτα τα πάθη), και ένεκα τούτου θέλει μεν να υποβληθούν αυταί εις δοκιμασίας, διά να σωφρονισθώμεν, αλλά να σωθούν τελικώς, χάριν της ιδίας αυτού ασφαλείας, ο τοιούτος ελπίζει να επιτύχη πράγμα, το οποίον υπερβαίνει την ανθρωπίνην δύναμιν. Διότι δεν ημπορεί κανείς να διευθύνη την τύχην εξ ίσου, όπως διευθύνει τας επιθυμίας του. Και αν ούτος πλανηθή εις τους υπολογισμούς του, είναι ενδεχόμενον ότι, θρηνών ημέραν τινά διά τας συμφοράς του, θα ηύχετο να έχη λόγους όπως φθονήση πάλιν την ιδικήν μας ευτυχίαν. Αλλά τούτο θα είναι αδύνατον, εάν εγκαταλείψη ημάς και δεν θελήση ν' αναλάβη τους αυτούς με ημάς κινδύνους, οι οποίοι δεν είναι ζήτημα λέξεων, αλλά ζήτημα πραγμάτων. Διότι ημπορούν να λέγουν ότι υπερασπίζεσθε την κυριαρχίαν μας, πραγματικώς όμως προστατεύετε την ιδίαν υμών ύπαρξιν. Και ωφείλατε σεις κατ' εξοχήν, Καμαριναίοι, οι οποίοι είσθε όμοροί μας και τους οποίους θ' απειλήση ο κίνδυνος αμέσως μεθ' ημάς, να προβλέπετε τα πράγματα ταύτα και να μη δεικνύεσθε άτονοι εις την προς ημάς συμμαχικήν σας βοήθειαν, όπως πράττετε τώρα. Ωφείλατε, τουναντίον, να έλθετε εξ ιδίας υμών πρωτοβουλίας προς ημάς και όπως, εάν οι Αθηναίοι είχαν έλθει πρώτον εις την χώραν σας, θα επεκαλείσθε την βοήθειάν μας, παρακαλούντες ημάς ουδ' επ' ελάχιστον να ενδώσωμεν, ούτω και τώρα να μας ενθαρρύνετε διά της απροκαλύπτου υποστηρίξεώς σας, όπως εντείνωμεν τας προσπαθείας μας μέχρι του ακροτάτου σημείου. Αλλ' ούτε σεις, μέχρι τούδε τουλάχιστον, ούτε οι άλλοι, εδείξατε καμμίαν προς τούτο προθυμίαν.

79. "Ίσως όμως ένεκα δειλίας θελήσετε ν' αριθμήσετε τας απέναντι ημών και των επιδρομέων σχέσεις σας, αποβλέποντες εις τα επί του δικαίου στηριζόμενα επιχειρήματα και τας εντεύθεν απορρέουσας νομικάς υποχρεώσεις σας, και προβάλλοντες την προς τους Αθηναίους συμμαχίαν σας. Αλλά την συμμαχίαν ταύτην συνωμολογήσατε, βεβαίως, όχι εναντίον φίλων, αλλ' εναντίον εχθρών οίτινες ήθελαν τυχόν σας επιτεθή, και όπως βοηθήτε τους Αθηναίους εις περίστασιν τουλάχιστον μόνον που ήθελαν αδικηθή από άλλους και όχι όταν αυτοί αδικούν άλλους, όπως συμβαίνει τώρα, αφού ούτε οι Ρηγίνοι, οι οποίοι είναι Χαλκιδείς, δεν θέλουν να βοηθήσουν εις την εγκατάστασιν των Λεοντίνων, οι οποίοι είναι Χαλκιδείς. Θα ήτο τερατώδες εάν, ενώ εκείνοι, υποπτεύοντες την πραγματικήν αιτίαν της ευσχήμου επικλήσεώς των επί του δικαίου στηριζομένων επιχειρημάτων και των εντεύθεν απορρεουσών νομικών υποχρεώσεων, ακολουθούν σώφρονα πολιτικήν διά την οποίαν δεν δύνανται να δώσουν ικανοποιητικήν εξήγησιν, σεις, προβάλλοντες πρόφασιν κατ' επίφασιν ικανοποιητικήν, θέλετε να βοηθήτε εκείνους που είναι φυσικοί εχθροί σας, συμπράττοντες με τους χειρίστους εχθρούς των, και να καταστρέψετε εκείνους, προς τους οποίους συνδέεσθε διά στενωτέρων ακόμη δεσμών κοινής καταγωγής. Τούτο όμως δεν είναι δίκαιον, αλλά δίκαιον είναι να βοηθήσετε ημάς και να μη φοβήσθε την στρατιωτικήν αυτών δύναμιν. Διότι αυτή δεν είναι επικίνδυνος, έαν ημείς είμεθα ηνωμένοι, αλλά μόνον, εάν τουναντίον διασπασθωμεν, όπως αυτοί επιδιώκουν. Απόδειξις τούτου, ότι και όταν επετέθησαν εναντίον ημών μόνων και ενίκησαν, δεν κατώρθωσαν να πραγματοποιήσουν τους σκοπούς των, αλλ' απεσύρθησαν εσπευσμένως.

80. "Δεν υπάρχει, επομένως, λόγος αποθαρρύνσεως, εάν είμεθα ηνωμένοι, αλλά τουναντίον λόγος να συμπράξωμεν μετά μεγαλυτέρας προθυμίας εις τον κοινόν αγώνα, τόσον μάλλον καθόσον αναμένομεν την άφιξιν επικουρίας εκ μέρους των Πελοποννησίων, οι οποίοι είναι εντελώς ανώτεροι αυτών εδώ εις τα πολεμικά πράγματα. Ούτε πρέπει να νομίση κανείς ότι η επιφύλαξίς σας, η οποία συνίσταται εις την άρνησιν βοηθείας και προς τα δύο μέρη, ως φυσική τάχα συνέπεια του ότι είσθε και σύμμαχοι αμφοτέρων, είναι εξ ίσου αμερόληπτος απέναντί μας και ασφαλής διά σας. Διότι τοιαύτη πολιτική δεν είναι ουσιαστικώς αμερόληπτος, όπως φαίνεται κατά θεωρίαν. Καθόσον, εάν ως εκ του γεγονότος ότι δεν εβοηθήσατε ούτε τους μεν, ούτε τους δε, και ο ήδη ηττηθείς υποκύψη οριστικώς και ο νικήσας θριαμβεύση, τί άλλο πράττετε παρά ότι διά της ουδετερότητός σας τους μεν δεν εβοηθήσατε να σωθούν, ενώ τους άλλους δεν ημποδίσατε να εγκληματήσουν; Θα ήτο όμως τιμητικώτερον να ταχθήτε με το μέρος των αδικουμένων, οι οποίοι είναι συγχρόνως και ομογενείς σας, όπως και το κοινόν συμφέρον της Σικελίας προστατεύσετε, και τους Αθηναίους, οι οποίοι, ως λέγετε, είναι φίλοι σας, μη αφίσετε να διαπράξουν τόσον φοβερόν σφάλμα.
"Και διά να συγκεφαλαιώσω υποστηρίζω, εξ ονόματος των Συρακουσίων, ότι ουδεμία υπάρχει ανάγκη να εκθέσωμεν διά μακρών ούτε προς υμάς ούτε προς άλλους, όσα οι ίδιοι γνωρίζετε εξ ίσου καλώς. Περιοριζόμεθα μόνον να σας απευθύνομεν παρακλήσεις, και αν δεν μας εισακούσετε, διαμαρτυράμεθα ότι ενώ οι Ίωνες, οι ανέκαθεν εχθροί μας, μας επιβουλεύονται, σεις, Δωριείς όντες, προδίδετε ημάς, εξ ίσου Δωριείς. Και εάν οι Αθηναίοι μας υποτάξουν, την μεν νίκην των θα οφείλουν εις τας υμετέρας αποφάσεις, ενώ όλη η τιμή θα ανήκη εις αυτούς και μόνους, και ως βραβείον της νίκης των θα λάβουν αυτούς εκείνους, οι οποίοι παρέσχον εις αυτούς την νίκην. Και εάν πάλιν ημείς επικρατήσωμεν, σεις θα υποστήτε την τιμωρίαν ότι υπήρξατε αιτία των κινδύνων μας. Σκεφθήτε λοιπόν και εκλέξατε ήδη, ή άμεσον δουλείαν, άνευ κινδύνου, ή την ελπίδα του να σωθήτε συναγωνιζάμίνοι με ημάς. και να αποφύγετε ούτω και την ατίμωσιν του να υποβληθήτε εις τον ζυγόν των Αθηνών, και τον κίνδυνον της έχθρας μας, η οποία δεν θα είναι βραχείας διαρκείας".

81.

Λόγος του Αθηναίου Ευφήμου προς τους Καμαριναίους

Τοιαύτα τινα είπεν ο Έρμακράτης, και μετ' αυτόν ο πρέσβης των Αθηναίων Εύφημος ωμίλησεν ως εξής:

82. "Σκοπός της εδώ αφίξεώς μας είναι η ανανέωσις της προϋπαρχούσης συμμαχίας, αλλ' επειδή ο αντιπρόσωπος των Συρακουσίων μας έθιξε, αναγκάζομαι να ομιλήσω και περί της ηγεμονίας ημών, όπως αποδείξω πόσον δικαίως έχομεν αυτήν. Την μεγαλυτέραν, άλλωστε, απόδειξιν τούτου παρέσχεν ο ίδιος, ειπών ότι οι Ίωνες είναι ανέκαθεν εχθροί των Δωριέων. Και τωόντι ούτως έχει το πράγμα. Ημείς, δηλαδή, όντες Ίωνες, ευρισκόμενοι απέναντι των Πελοποννησίων, οι οποίοι και Δωριείς είναι και πολυαρυθμότεροι ημών και εγγύς γείτονες, εσκέφθημεν κατά τίνα τρόπον θα ημπορέσωμεν αποτελεσματικώτερον ν' αποφύγωμεν τον κίνδυνον του να υποταχθώμεν εις αυτούς. Και διά τούτο μετά τους Περσικούς πολέμους, αποκτήσαντες ναυτικόν, απηλλάγημεν της ηγεμονίας και της υπεροχής των Λακεδαιμονίων, καθόσον κανέν μεγαλύτερον δικαίωμα δεν είχαν εκείνοι να μας δίδουν οιασδήποτε διαταγάς παρ' ό,τι ημείς προς εκείνους, πλην του δικαιώματος του ισχυροτέρου, το οποίον, κατά την εποχήν εκείνην, τους ανήκε. Και έκτοτε ανελάβαμεν την αρχηγίαν των πριν υπηκόων του Βασιλέως και διατηρούμεν αυτήν εις έτι, διότι ούτω ενομίζαμεν ότι θ' απεφεύγαμεν αποτελεσματικώτερον τον κίνδυνον της υποταγής εις τους Πελοποννησίους, εφόσον θα είχαμεν την αναγκαίαν προς άμυναν δύναμιν. Και διά ν' ακριβολογήσω, αρνούμεθα ότι διεπράξαμεν αδικίαν υποτάξαντες τους Ίωνας και τους νησιώτας, τους οποίους οι Συρακούσιοι μας κατηγορούν ότι υπεδουλώσαμεν, αν και έχουν κοινήν με ημάς την καταγωγήν. Διότι ούτοι ηκολούθησαν τους Πέρσας εις την εκστρατείαν των εναντίον ημών, της μητροπόλεώς των, και δεν είχαν το θάρρος να επαναστατήσουν και εκθέσουν εις καταστροφήν τα υπάρχοντά των, όπως επράξαμεν ημείς, εγκαταλείψαντες τας Αθήνας. Επροτίμησαν, τουναντίον, την δουλείαν δι' εαυτούς και ήθελαν να την επιβάλουν και εις ημάς.

83. "Ως εκ τούτου, την ηγεμονίαν έχομεν κατά πρώτον λόγον, διότι είμεθα άξιοι αυτής. Και είμεθα άξιοι αυτής, διότι παρέσχομεν τον μεγαλύτερον στόλον και επεδείξαμεν απροφάσιστον προθυμίαν υπέρ του αγώνος των Ελλήνων, και διότι προς τούτοις εκείνοι, προσενεγκόντες κατά το μέτρον των δυνάμεών των ομοίαν συνδρομήν εις τους Πέρσας, έβλαψαν ημάς. Αλλά συγχρόνως έχομεν αυτήν, διότι θέλομεν να είμεθα αρκετά ισχυροί απέναντι των Πελοποννησίων. Ούτε καταφεύγομεν εις χρήσιν ωραίων φράσεων, υποστηρίζοντες ότι την ηγεμονίαν έχομεν δικαίως, διότι τάχα μόνοι ενικήσαμεν τον βάρβαρον και διότι επροκινδυνεύσαμεν υπέρ της ελευθερίας εκείνων μάλλον και όχι της ελευθερίας όλων των Ελλήνων, συμπεριλαμβανομένης και της ιδικής μας. και κανείς δεν ημπορεί να μεμφθή εκείνον, ο οποίος φροντίζει να πορισθή τα μέσα διά των οποίων δύναται, υπό δεδομένας περιστάσεις, ν' ασφάλιση την σωτηρίαν του. Και τώρα παριστάμενοι εδώ, χάριν της ιδίας ημών ασφαλείας, βλέπομεν ότι και σεις έχετε τα αυτά με ημάς συμφέροντα. Τον ισχυρισμόν δε τούτον αποδεικνύομεν, στηριζόμενοι εις αυτά ταύτα τα γεγονότα, διά τα οποία ούτοι μας διαβάλλουν, και τα οποία κυρίως προκαλούν τας υποψίας και τους φόβους σας. Καθόσον γνωρίζομεν ότι όσοι εξ υπερβολικού φόβου υποπτεύονται κάτι ημπορούν να δοκιμάζουν προς στιγμήν τέρψιν, ακούοντες δελεαστικούς λόγους, αλλ' όταν έλθη ακολούθως η στιγμή της δράσεως, ενεργούν κατά τα ίδιά των συμφέροντα. Καθώς, τωόντι, είπαμεν ήδη, και την εκεί ηγεμονίαν διατηρούμεν ένεκα φόβου και ένεκα του αυτού λόγου ήλθαμεν διά να ρυθμίσωμεν τα εδώ πράγματα, από κοινού μετά των φίλων μας. Σκοπός ημών δεν είναι να σας υποδουλώσωμεν, αλλά τουναντίον να εμποδίσωμεν άλλους να σας υποδουλώσουν.

84. "Και ας μη υποθέση κανείς ότι ενδιαφερόμενα υπέρ υμών, χωρίς να έχωμεν κανέν συμφέρον προς τούτο, όταν σκεφθή ότι αν είσθε ανεξάρτητοι και αρκετά ισχυροί, ώστε ν' αντέχετε απέναντι των Συρακουσίων, είναι ολιγώτερον πιθανόν ότι θα ημπορούσαμεν ημείς να βλαφθώμεν διά της υπό τούτων αποστολής στρατιωτικής δυνάμεως προς επικουρίαν των Πελοποννησίων. Και ως εκ τούτου σεις αποτελείτε δι' ημάς κεφαλαιώδες συμφέρον. Αυτός επίσης είναι ο λόγος, ένεκα του οποίου είναι λογικόν ότι θέλομεν ν' αποκαταστήσωμεν εις τας εστίας των τους Λεοντίνους, όχι διά να είναι υπήκοοί μας, όπως οι ομογενείς των της Ευβοίας, αλλά διά να είναι όσον το δυνατόν ισχυρότεροι, ίνα γείτονες καθώς είναι των Συρακουσίων παρενοχλούν αυτούς εκ του εδάφους των προς το συμφέρον μας. Διότι διά τα πράγματα μεν της Ελλάδος αρκούμεν και μόνοι μας εναντίον των εχθρών μας, και οι εκεί Χαλκιδείς, διά τους οποίους ο πρέσβυς των Συρακουσίων μας κατηγορεί ως ανακολούθους, διότι τους υπετάξαμεν κατ' οίκον, ενώ ερχόμεθα να ελευθερώσωμεν τους εδώ, συμφέρον έχομεν να είναι άοπλοι και να εισφέρουν μόνον χρήματα. Διά τα εδώ όμως πράγματα και οι Λεοντίνοι και οι άλλοι φίλοι συμφέρον έχομεν να απολαύουν όσον το δυνατόν πληρεστέρας ανεξαρτησίας.

85. "Δι' ένα τύραννον ή διά πόλιν ασκούσαν ηγεμονίαν, τίποτε δεν είναι ανακόλουθον, εφόσον είναι συμφέρον, ούτε δύναται να θεωρηθή τις ως όμαιμος, εφόσον δεν δύναται να εμπιστευθή τις αυτόν. Ο καθείς πρέπει να είναι εχθρός ή φίλος αναλόγως των περιστάσεων. Και το ιδικόν μας συμφέρον ενταύθα εξυπηρετείται, όχι εάν εξασθενήσωμεν τους φίλους μας, αλλ' εάν οι εχθροί μας καταστούν ανίσχυροι διά της δυνάμεως των φίλων μας. Ούτε πρέπει να δεικνύεσθε δύσπιστοι. Διότι τους εκεί συμμάχους μας μεταχειριζόμεθα όπως έκαστος ημπορεί να μας χρησιμεύση καλύτερον.
Τους Χίους και Μηθυμναίους αφίνομεν ανεξαρτήτους, υπό τον όρον της παροχής πλοίων. Από τους περισσοτέρους απαιτούμεν την καταβολήν φόρου υποτέλειας. Προς άλλους πάλιν, μολονότι νησιώτας και ευάλωτους, συνδεόμεθα δι' ελευθέρας συμμαχίας, λόγω του ότι κατέχουν στρατηγικά επίκαιρα σημεία πέριξ της Πελοποννήσου. Ούτως ώστε και διά τα εδώ πράγματα η πολιτική μας φυσικόν είναι να ρυθμισθή από το συμφέρον μας και από τον φόβον, τον οποίον, όπως είπαμεν, μας εμπνέουν οι Συρακούσιοι. Διότι ούτοι επιδιώκουν να σας υποβάλουν υπό την ηγεμονίαν των και θέλουν, εκμεταλλευόμενοι τας καθ' ημών υποψίας σας, να συνενώσουν τους Σικελιώτας εις κοινόν σύνδεσμον, και αφού ούτως αναγκασθώμεν ημείς να απέλθωμεν άπρακτοι, είτε διά της βίας, είτε λόγω απομονώσεώς σας, να κυριαρχήσουν της Σικελίας. Και αναγκαίως θα συμβή τούτο, εάν ενωθήτε με αυτούς, διότι την ηνωμένην δύναμίν σας δεν θα είναι εύκολον να καταβάλωμεν, και όταν ημείς απέλθωμεν, οι Συρακούσιοι θα είναι αρκετά ισχυροί απέναντί σας.

86. "Αυτά, άλλωστε, τα πράγματα αποδεικνύουν την πλάνην εκείνου, ο οποίος τυχόν δεν συμμερίζεται τας γνώμας ταύτας. Διότι ότε προ τίνων ετών μας εκαλέσατε να έλθωμεν προς βοήθειάν σας, τον φόβον ακριβώς αυτόν επεσείσατε, ότι εάν επιτρέψωμεν εις τους Συρακουσίους να σας υποτάξουν, θα περιέλθωμεν και οι ίδιοι ακολούθως εις κίνδυνον. Και δεν είναι ορθόν να δυσπιστήτε τώρα προς αυτά ταύτα τα επιχειρήματα, με τα οποία ενομίσατε τότε ότι έπρεπε να μας πείσετε, ούτε να μας υποπτεύεσθε, διότι, όπως αντιμετωπίσωμεν την δύναμιν των Συρακουσίων, ήλθαμεν με στρατόν μεγαλύτερον παρά την πρώτην φοράν. Τουναντίον, προς αυτούς πρέπει να δυσπιστήτε πολύ περισσότερον. Ημείς, πράγματι, αυτή την δύναμιν έχομεν να μείνωμεν εδώ άνευ της συνδρομής σας, και εάν διεπράτταμεν το έγκλημα να υποτάξωμεν την Σικελίαν, θα ήμεθα ανίσχυροι να την συγκρατήσωμεν και ένεκα της μεγάλης αποστάσεως, η οποία μας χωρίζει απ' αυτήν διά θαλάσσης, και ένεκα της αδυναμίας να διατηρήσωμεν φρουράς εις πόλεις μεγάλας και συντηρούσας χερσαίαν στρατιωτικήν δύναμιν. Ούτοι, όμως, των οποίων η γειτνίασις σας απειλεί όχι δι' απλής στρατιωτικής δυνάμεως, αλλά διά πόλεως ισχυροτέρας από τας δυνάμεις, τας οποίας εφέραμεν εδώ, σας επιβουλεύονται διαρκώς, και όταν τους δοθή ευκαιρία, δεν την αφίσουν να χαθή, όπως απέδειξαν ήδη πολλάκις και ιδίως εις την περίπτωσιν των Λεοντίνων. Και τώρα έχουν το θάρρος να σας εξεγείρουν εναντίον εκείνων οι οποίοι ζητούν να εμποδίσουν ταύτα και οι οποίαι έσωσαν μέχρι τούδε την Σικελίαν από του να περιέλθη εις την εξουσίαν των, εκλαμβάνοντες υμάς ως εντελώς ανοήτους. Ημείς όμως σας προσκαλούμεν αντιθέτως εις σωτηρίαν πραγματικωτέραν, την σωτηρίαν, την οποίαν εξασφαλίζομεν αμοιβαίως ο εις διά τον άλλον, και σας ικετεύομεν να μη την απορρίψετε, αλλά να σκεφθήτε ότι εις τούτους μεν η καθ' υμάς οδός είναι πάντοτε ανοικτή, έστω και αν δεν έχουν συμμάχους, ενεκα της αριθμητικής των υπεροχής, ενώ εις σας δεν θα δοθή συχνά η ευκαιρία να υπερασπίσετε εαυτούς με την βοήθειαν τόσον επικουρικού στρατού, όσος ο ιδικός μας. Αλλ' εάν, ένεκα της καχυποψίας σας, γίνετε αιτία να απέλθη η δύναμις αυτή, είτε άπρακτος, είτε ενδεχομένως και κατόπιν ήττης, θα έλθη ημέρα κατά την οποίαν θα επιθυμήσετε να ίδετε έστω και πολλοστημόριον αυτής, αλλ' ότε η παρουία της εις ουδέν πλέον θα δύναται να σας ωφελήση.

87. "Αλλ' ούτε σεις, Καμαριναίοι, πρέπει να παρασυρθήτε από τας διαβολάς τούτων, ούτε άλλοι εκ των Σικελιωτών. Σας είπομεν ήδη όλην την αλήθειαν, εν σχέσει με τας υποψίας, των οποίων είμεθα αντικείμενον, και συγκεφαλαιούντες πάλιν τα επιχειρήματά μας, μετά πεποιθήσεως προσδοκώμεν, ότι θα σας πείσωμεν. Ισχυριζόμεθα, δηλαδή, ότι την ηγεμονίαν επί των πόλεων της Ελλάδος ασκούμεν, διότι δεν θέλομεν να γίνωμεν υπήκοοι άλλων, και ότι την ελευθερίαν των εδώ πόλεων επιδιώκομεν, όπως η δύναμίς των μη στραφή εναντίον μας. Αναγκαζόμεθα δε να εφαρμόζωμεν πολιτικήν επεμβάσεως, διότι και κατά πολλών εχθρικών διαθέσεων έχομεν να προφυλαχθώμεν, και διότι ήλθαμεν εδώ και τώρα και προηγουμένως προς βοήθειαν των εδώ αδικούμενων, όχι αυτόκλητοι, αλλά κατόπιν ρητής προσκλήσεως. Και μη θελήσετε σεις να γίνετε δικασταί των πράξεών μας, μήτε οχληροί διδάσκαλοι, ζητούντες να μας αποτρέψετε απ' αυτάς, πράγμα αδύνατον κατά την υστάτην ταύτην ώραν. Αλλά το μέρος, με το οποίον η πολυπραγμοσύνη και ο χαρακτήρ ημών δύναται συγχρόνως να εξυπηρετήσουν και τα ιδικά σας συμφέροντα, λάβετέ το και χρησιμοποιήσατέ το, και μη νομίσετε ότι ταύτα είναι δι' όλους εξ ίσου επιζήμια, αλλ' ότι τουναντίον και ωφελούν τους περισσοτέρους Έλληνας. Διότι εις κάθε τόπον και όπου ακόμη δεν είμεθα παρόντες, και ο φοβούμενος μήπως υποστή αδικίαν και ο διανοούμενος να διάπραξη τοιαύτην - λόγω του ότι βασίμως ο εις ελπίζων ως αντάλλαγμα να λάβη βοήθειαν από ημάς και ο άλλος φοβούμενος μήπως η έλευσίς μας καταστήση την επιχείρησίν του όχι ακίνδυνον - αναγκάζονται αμφότεροι, ούτος μεν να συγκρατήται άκων, εκείνος δε να περιμένη ατάραχος την σωτηρίαν του από ημάς. Την γενικήν ταύτην ασφάλειαν, η οποία προσφέρεται σήμερον προς υμάς και πάντα άλλον που την ζητήση, μην αποκρούσετε, αλλ' ακολουθούντες το παράδειγμα των άλλων, επωφεληθήτε αυτής και μεταβάλετε πολιτικήν, αποφασίζοντες, αντί να προφυλάττεσθε διαρκώς από ενδεχομένην επίθεσιν των Συρακουσίων, να ενωθήτε με ημάς και αποδώσετε τέλος εις αυτούς κακόν αντί κακού".

88.

Οι Καμαριναίοι αποφασίζουν να μείνουν ουδέτεροι

Τοιαύτα τινα είπεν ο Εύφημος. Αλλά τα αισθήματα υπό των οποίων κατείχοντο οι Καιμαριναίοι, και τα οποία δεν μετεβλήθησαν από τους εκφωνηθέντας λόγους, ήσαν τα εξής: Αφ' ενός ήσαν ευνοϊκώς διατεθειμένοι προς τους Αθηναίους, μολονότι η εύνοιά των αυτή εμετριάζετο από την υποψίαν ότι ούτοι ημπορούν να υποδουλώσουν την Σικελίαν· αφ' ετέρου προς τους Συρακουσίους, ως γείτονάς των, ευρίσκοντο διαρκώς εις διαφοράς. Αλλ' επειδή η γειτονία των Συρακουσίων τους ενέπνεε μεγαλύτερον φόβον και την πρώτην φοράν έστειλαν προς αυτούς τους ολίγους ιππείς, εκ φόβου μήπως και άνευ της βοηθείας των αναδειχθούν νικηταί, και εις το μέλλον έκριναν ότι έπρεπε να βοηθούν μάλλον τους Συρακουσίους, δίδοντες όμως εις την βοήθειαν ταύτην όσον το δυνατόν μικροτέραν έκτασιν. Αλλ' ότι επί του παρόντος διά να μη φανούν μεροληπτικοί κατά των Αθηναίων, αφού μάλιστα ούτοι επεκράτησαν κατά την μάχην, έπρεπε να δώσουν ομοίαν απάντησιν και εις τους δύο. Λαβόντες την απόφασιν ταύτην, απήντησαν ότι επειδή και οι δυό, όντες σύμμαχοί των έτυχε να ευρίσκωνται εις πόλεμον προς αλλήλους εθεώρουν ότι υπό τας δεδομένας περιστάσεις ο καλύτερος τρόπος να τηρήσουν τους όρκους των ήτο να μείνουν ουδέτεροι. Και ούτως οι πρέσβεις αμφοτέρων των μερών ανεχώρησαν.

Ενέργειαι των Αθηναίων να προσελκύσουν Σικελικάς πόλεις

Και οι μεν Συρακούσιοι ήσαν απησχολημένοι με τας ιδίας αυτών πολεμικάς παρασκευάς, ενώ οι Αθηναίοι, οι οποίοι ήσαν στρατοπεδευμένοι εις την Νάξον, επεδίωκαν διά διαπραγματεύσεων προς τους Σικελούς την προσχώρησιν όσον το δυνατόν περισσοτέρων εξ αυτών. Και εκ μεν των κατοικούντων τα προς την θάλασσαν πεδινά ιδίως μέρη, ολίγοι είχαν ήδη αποσπασθή από τους Συρακουσίους, των οποίων ήσαν υπήκοοι. Αλλ' οι κατοικούντες τας κώμας του εσωτερικού, αι οποίαι ήσαν ανέκαθεν αυτόνομοι, ετάχθησαν ευθύς μετά των Αθηναίων, πλην ολίγων εξαιρέσεων, και απέστελλαν προς τον Αθηναϊκόν στρατόν τρόφιμα, μερικοί μάλιστα προσέφεραν και χρήματα. Κατά των αρνουμένων να προσχωρήσουν εις αυτούς, οι Αθηναίοι εξεστράτευαν, και άλλοι μεν εξ αυτών υπέκυπταν, άλλοι όμως επροστατεύοντο αποτελεσματικώς υπό των φρουρών, τας οποίας οι Συρακούσιοι έστελλαν προς βοήθειάν των. Μετέφεραν συγχρόνως κατά τον χειμώνα τον ναυτικόν σταθμόν των εκ της Νάξου εις την Κατάνην, και αποκαταστήσαντες το στρατόπεδον, το οποίον είχεν εμπρησθή υπό των Συρακουσίων, διεχείμαζαν εκεί. Συγχρόνως εξέπεμψαν και εις την Καρχηδόνα τριήρη, προτείνοντες φιλίαν, με την ελπίδα να επιτύχουν βοήθειαν τινα, και εις την Τυρρηνίαν, καθόσον μερικαί από τας εκεί πόλεις προσεφέροντο εξ ιδίας πρωτοβουλίας να συμπολεμήσουν μετ' αυτών. Έστειλαν επίσης αγγελιαφόρους και προς διαφόρους Σικελούς και εις την Έγεσταν, διατάσσοντες ν' αποστείλουν όσον το δυνατόν περισσοτέρους ιππείς, και προητοίμαζαν πλίνθους και σίδηρον και όσα άλλα εχρειάζοντο διά περιτειχισμόν, προτιθέμενοι να συνεχίσουν τον πόλεμον, άμα ως ήρχιζεν η άνοιξις.

Οι Κορίνθιοι αποφασίζουν να βοηθήσουν τας Συρακούσας

Καθ' ον χρόνον οι πρέσβεις, τους οποίους οι Συρακούσιοι έστειλαν εις την Κόρινθον και την Λακεδαίμονα, έπλεαν παρά την Ιταλικήν ακτήν, προσεπάθησαν να πείσουν τους Έλληνας κατοίκους της Ιταλίας όπως μη ανεχθούν την δράσιν των Αθηναίων, ως στρεφομένην εξ ίσου και εναντίον αυτών. Και αφού έφθασαν εις την Κόρινθον, έκαμαν έκκλησιν, ζητούντες να τους βοηθήσουν λόγω κοινής καταγωγής. Οι Κορίνθιοι έσπευσαν να ψηφίσουν αυτοί πρώτοι, όπως βοηθήσουν αυτούς μετά πάσης προθυμίας, και απέστειλαν συγχρόνως μετ' αυτών πρέσβεις προς τους Λακεδαιμονίους, όπως από κοινού προσπαθήσουν να πείσουν τούτους να επαναλάβουν τον εν Ελλάδι πόλεμον κατά των Αθηναίων απροκάλυπτως, να στείλουν δε συγχρόνως και ενισχύσεις τινάς εις την Σικελίαν.

Ο Αλκιβιάδης παροτρύνει τους Λακεδαιμονίους να βοηθήσουν τας Συρακούσας

Αλλ' εις την Λακεδαίμονα παρέστησαν όχι μόνον και οι εκ Κορίνθου ελθόντες πρέσβεις, αλλά και ο Αλκιβιάδης μετά των συμφυγάδων, ο οποίος, ως εξεθέσαμεν ήδη, είχε διαπεραιωθή επί φορτηγού πλοίου εκ Θουρίας εις την Κυλλήνην της Ηλείας πρώτον, και τελικώς εις την Λακεδαίμονα, κατα πρόσκλησιν αυτών των Λακεδαιμονίων, αφού προηγουμένως έλαβε διαβατήριον ελευθέρας προσελεύσεως, καθόσον εφοβείτο αυτούς, ένεκα των ενεργειών του των σχετιζομένων προς τα Μαντινικά. Και συνέβη ούτως, ότι εις την συνέλευσιν του λαού των Λακεδαιμονίων οι Κορίνθιοι και οι Συρακούσιοι, καθώς και ο Αλκιβιάδης διετύπωσαν τας ιδίας αιτήσεις ζητούντες να πείσουν τους Λακεδαιμονίους. Και ενώ οι έφοροι και οι λοιποί εν τέλει εσκέπτοντο να στείλουν πρέσβεις προς τους Συρακουσίους, διά να τους αποτρέψουν να συμβιβασθούν με τους Αθηναίους, δεν ήσαν όμως διατεθειμένοι να βοηθήσουν αυτούς εμπράκτως, ο Αλκιβιάδης λαβών τον λόγον, παρώξυνε τους Λακεδαιμονίους και τους εξώθησε διά των επομένων λόγων:

89. Αναγκαίον θεωρώ να ομιλήσω προς υμάς πρώτον περί των εναντίον μου διαβολών, ίνα μη το αίσθημα της κατ' εμού δυσπιστίας σας κάμη να ακούετε ολιγώτερον ευμενώς ό,τι έχω να είπω περί του κοινού συμφέροντος. Ενώ οι πρόγονοί μου είχαν παραιτηθή της προξενίας υμών, ένεκα τινών παραπόνων, εγώ προσεφέρθην ν' αναλάβω πάλιν αυτήν, προσφέρων προς υμάς υπηρεσίας και εις άλλας περιστάσεις και κατά την συμφοράν της Πύλου. Και ενώ ο περί των συμφερόντων σας ζήλος μου ήτο αδιάπτωτος, σεις ότε επρόκειτο να συνομολογήσετε ειρήνην προς τους Αθηναίους, διεπραγματεύθητε αυτήν διά των προσωπικών μου εχθρών και δι' αυτού του τρόπου εκείνων μεν ηυξήσατε την επιρροήν, εμέ δ' εστιγματίσατε. Είχα δικαίωμα, ως εκ τούτου, να σας βλάψω, στρεφόμενος προς τους Μαντινείς και τους Αργείους και αντιπράττων καθ' υμών εις άλλας περιστάσεις. Και εάν κανείς τότε, υπό την εντύπωσιν της αμέσου βλάβης, ωργίζετο κατ' εμού αδίκως, οφείλει σήμερον να μεταπεισθή, εξετάζων τα πράγματα υπό το αληθές των φως. Ή εάν κανείς είχε χειροτέραν περί εμού ιδέαν, λόγω του ότι και προς την δημοκρατικήν μερίδα προσεκείμην μάλλον, και ούτος οφείλει ν' αναγνωρίση ότι ούτε τούτο προκαλεί εύλογον αίτιαν μνησικακίας. Διότι η οικογένειά μου ήτο ανέκαθεν αντίθετος προς τους τυράννους (και κάθε δύναμις, η οποία αντιτάσσεται κατά του δεσποτισμού, ονομάζεται δημοκρατία), και ως εκ του γεγονότος τούτου, συγχρόνως με την αντίθεσίν της προς τους τυράννους, διετηρήσαμεν και την ηγεσίαν του λαού. Άλλωστε, εφόσον η πόλις εκυβερνάτο υπό δημοκρατικόν πολίτευμα, είμεθα υποχρεωμένοι να συμμορφούμεθα ως επί το πλείστον προς την επικρατούσαν κατάστασιν. Επροσπαθούμεν, εν τούτοις, ν' ακολουθούμεν μετριοπαθεστέραν πολιτικήν, κατ' αντίθεσιν προς την επικρατούσαν ακολασίαν. Ενώ άλλοι, και κατά την παλαιοτέραν εποχήν, όπως και σήμερον, παρέσυραν το πλήθος εις λίαν αξιοκατακρίτους πράξεις, και ούτοι απήλασαν και εμέ. Ημείς, εν τούτοις, προέστημεν όχι μιας μερίδος, αλλά της πολιτείας ως συνόλου, και εθεωρήσαμεν ότι είχαμεν καθήκον να συντελέσωμεν εις την διατήρησιν της μορφής του πολιτεύματος, το οποίον εκληρονομήσαμεν και το οποίον είχεν ασφαλίσει εις την πόλιν μας τόσην δύναμιν και τόσην ελευθερίαν (διότι την επικράτησιν του πλήθους όλοι βέβαια οι φρόνιμοι άνθρωποι κατακρίνουν και όχι ολιγώτερον εγώ, ο οποίος και περισσότερον θα ηδυνάμην να την κατακρίνω, αλλά προκειμένου περί κοινώς αναγνωριζομένης μωρίας, τίποτε δεν θα ημπορούσε να λεχθή το νέον). Και εθεωρήσαμεν επικίνδυνον μεταβολήν του πολιτεύματος καθ' ην στιγμήν σεις, οι εχθροί μας, ευρίσκεσθε έξω των πυλών μας.

90. "Αυτή είναι η αλήθεια ως προς τας εναντίον μου διαβολάς. Έρχομαι ήδη εις το θέμα της συνδιασκέψεώς σας και παρακαλώ να μου παράσχετε την προσοχήν σας, όπως σας διαφωτίσω κατά καθήκον περί όσων γνωρίζω καλύτερον από σας. Εις την Σικελίαν επλεύσαμεν όπως, αν δυνηθώμεν, υποτάξωμεν κατά πρώτον λόγον τους Σικελιώτας, κατόπιν δε αυτών και τους Έλληνας επίσης κατοίκους της Ιταλίας και έπειτα όπως επιδιώξωμεν την κατάκτησιν των Καρχηδονικών κτήσεων και αυτής της Καρχηδόνος. Εάν πάσαι αυταί αι επιχειρήσεις, ή, τουλάχιστον αι περισσότεραι, επετύγχαναν, σκοπός μας ήτο να επιτεθώμεν τότε κατά της Πελοποννήσου, μεταφέροντες εδώ όχι μόνον ολόκληρον την δύναμιν, την οποίαν θα εποριζόμεθα από τους εκεί Έλληνας υπηκόους μας, αλλά και πολλούς βαρβάρους, τους οποίους θα εμισθώναμεν, Ίβηρας και άλλους εκ των πέριξ, οι οποίοι ομολογουμένως είναι σήμερον οι πολεμικώτεροι των βαρβάρων. Πλην τούτου, ναυπηγούντες εκ των αφθόνων ξύλων της Ιταλίας πολλάς τριήρεις, θα ηυξάναμεν τον στόλον μας, με τον οποίον θ' απεκλείαμεν τας ακτάς της Πελοποννήσου, ενώ συγχρόνως επιτιθέμενοι κατά ξηράν διά του πεζικού μας, άλλας μεν εκ των πόλεών της θα εκυριεύαμεν εξ εφόδου, άλλας θα επολιορκούμεν διά περιτειχίσεως, και ηλπίζαμεν ούτω να σας καταβάλωμεν ευκόλως και εκτείνωμεν ακολούθως την κυριαρχίαν μας και εφ' ολοκλήρου του Ελληνικού κόσμου. Διά να διευκολυνθή δ' η εκτέλεσις όλων τούτων των σχεδίων, αι νέαι εκεί κτήσεις μας θα μας παρείχαν επαρκή χρήματα και τρόφιμα, χωρίς να θίξωμεν τας εκ της Ελλάδος προσόδους μας.

91. "Ηκούσατε ήδη τον σκοπόν της εις Σικελίαν εκπεμφθείσης εκστρατείας από άνθρωπον, ο οποίος ακριβέστατα γνωρίζει τούτον. Και οι υπολειφθέντες στρατηγοί θα επιμείνουν, εαν ημπορέσουν, εις την πραγματοποίησιν αυτού. Οφείλετε ήδη να μάθετε ότι, αν δεν βοηθήσετε, αδύνατον είναι να σωθή η Σικελία. Διότι οι Σικελιώται έχουν μεν μικροτέραν στρατιωτικήν πείραν, δύνανται όμως εάν συσσωματωθούν και τώρα ακόμη να νικήσουν. Αλλ' οι Συρακούσιοι μόνοι μετά την ήτταν, την οποίαν έχει ήδη υποστή ολόκληρος η στρατιωτική των δύναμις και αποκλειόμενοι συγχρόνως από θαλάσσης, θα είναι ανίκανοι να αντισταθούν κατά της στρατιωτικής δυνάμεως των Αθηναίων, της ευρισκομένης ήδη εκεί. Και αν αι Συρακούσαι καταληφθούν, ολόκληρος τότε η Σικελία περιέρχεται εις χείρας των, και μετ' ολίγον και η Ιταλία, και ο κίνδυνος ο οποίος, ως προανήγγειλα προ μικρού, σας απειλεί εκ μέρους εκείνων, δεν θ' αργήση να επιπέση και εναντίον σας, ώστε ας μη νομίζη κανείς ότι διασκέπτεται ενταύθα μόνον περί της Σικελίας, αλλά και περί της Πελοποννήσου, εφόσον δεν λάβετε κατεσπευσμένως τα επόμενα μέτρα: Αποστείλατε εις Σικελίαν στρατόν διά πλοίων, των οποίων οι κωπηλάται θα είναι συγχρόνως και μάχιμοι στρατιώται, άμα ως φθάσουν εκεί. Αλλ' εκείνο το οποίον θεωρώ ακόμη χρησιμώτερον από τον στρατόν, είναι η αποστολή Σπαρτιάτου αρχιστρατήγου, ο οποίος και τους ήδη υπηρετούντας στρατιώτας θα συντάξη και οργανώση και τους μη θέλοντας θα εξαναγκάση να υπηρετήσουν. Διότι τοιουτοτρόπως και όσοι είναι ήδη φίλοι σας θα ενθαρρυνθούν και οι ενδοιάζοντες θα προσέλθουν προς υμάς μάλλον αφόβως. Και εδώ εις την Ελλάδα οφείλετε να διεξάγετε απροκάλυπτον πόλεμον κατά των Αθηναίων, ώστε και οι Συρακούσιοι, θεωρούντες ότι ενδιαφέρεσθε δι' αυτούς, ν' αντιτάσσουν μεγαλυτέραν αντίστασιν, και οι Αθηναίοι να είναι ολιγώτερον εις θέσιν να στέλλουν νέας ενισχύσεις εις τον εκεί στρατόν των. Και την Δεκέλειαν της Αττικής οφείλετε να οχυρώσετε, πράγμα το οποίον οι Αθηναίοι ανέκαθεν φοβούνται τα μέγιστα και το οποίον θεωρούν ως το μόνον κακόν του παρόντος πολέμου, του οποίου δεν έχουν λάβει πλήρη πείραν. Και το αποτελεσματικώτερον μέσον διά του οποίου ημπορεί κανείς να βλάψη τους εχθρούς του είναι να προξενήση εις αυτούς εκείνο το κακόν, το οποίον, εξετάζων ακριβώς, θα εμάνθανεν ότι φοβούνται ούτοι περισσότερον. Διότι φυσικόν είναι έκαστος να γνωρίζη ο ίδιος καλύτερον παντός αλλού τους κινδύνους τους οποίους πρέπει να φοβήται. Τα πλεονεκτήματα, τα οποία διά της οχυρώσεως της Δεκελείας θα κερδίσετε οι ίδιοι και θα στερήσετε τους εχθρούς σας, είναι πολλά, τα οποία παραλείπω, περιοριζόμενος να συνοψίσω τα σπουδαιότερα εξ αυτών. Το μεγαλύτερον μέρος του κινητού πλούτου της Αττικής θα περιέλθη εις χείρας σας, διότι άλλα μεν θα καταλάβετε σεις, οι δε δούλοι θα προσέλθουν προς υμάς αυτομάτως. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, θα στερηθούν ευθύς και τας προσόδους των αργυρούχων μεταλλείων του Λαυρίου και τας εκ των προϊόντων της γης και τα διά των δικαστηρίων επιβαλλόμενα .πρόστιμα, προ πάντων όμως θα παύσουν εισρέουσαι κανονικώς αι εκ του φόρου υποτελείας των συμμάχων πρόσοδοι, διότι ούτοι θα παραμελήσουν την καταβολήν αυτών, πειθόμενοι ότι ο πόλεμος διεξάγεται ήδη εκ μέρους υμών με όλην την σοβαρότητα.

92. "Η ταχειά και δραστηρία εκτέλεσις πάντων τούτων εξαρτάται από σας, Λακεδαιμόνιοι. Διότι ότι είναι δυνατά είμαι απολύτως βέβαιος και πιστεύω ότι δεν θ' αποδειχθώ πλανημένος. Και έχω την αξίωσιν να μη μορφώσετε χειροτέραν περί εμού ιδέαν, λόγω του ότι ενώ εθεωρούμην άλλοτε φιλόπατρις, επιτίθεμαι σήμερον ορμητικώς κατά της πατρίδος μου, από κοινού μετά των χειρίστων εχθρών της. Ούτε να υποπτευθήτε τους λόγους μου ως οφειλομένους εις τον ζήλον φυγάδος. Διότι, εάν φεύγω την φαυλοκρατίαν εκείνων που μ' εξώρισαν, δεν αποφεύγω όμως να προσφέρω προς ημάς χρησίμους υπηρεσίας, εάν θελήσετε να με ακούσετε. Και χειρότεροι εχθροί είναι όχι εκείνοι οι οποίοι, όπως σεις, έβλαψαν οπωσδήποτε τους εχθρούς των, αλλ' εκείνοι οι οποίοι εξηνάγκασαν τους φίλους των να γίνουν εχθροί. Και φιλόπατρις είμαι όχι όταν αδικούμαι, αλλ' εφόσον ήσκουν ασφαλώς τα πολιτικά μου δικαιώματα. Ούτε θεωρώ ότι η χώρα κατά της οποίας επιτίθεμαι είναι πλέον πατρίς μου, αλλά τουναντίον, ότι επιδιώκω ν' ανακτήσω μάλλον την απολεσθείσαν πατρίδα μου. και αληθής πατριώτης είναι όχι εκείνος ο οποίος αδίκως απολέσας την πατρίδα του απέχει από του να επιτεθή κατ' αυτής, αλλ' εκείνος ,ο οποίος, νοσταλγών αυτήν,επιχειρεί να την ανακτήση διά παντός τρόπου. Διά τούτο έχω την αξίωσιν να με μεταχειρισθήτε άνευ ουδενός ενδοιασμού εις κάθε κίνδυνον και εις κάθε ταλαιπωρίαν, ενθυμούμενοι ότι, κατά το κοινόν λόγιον, όπως σας επροξένησα πολλάκις μεγάλας ζημίας ως εχθρός, ούτως ημπορώ και να σας ωφελήσω αποτελεσματικώς ως φίλος, καθόσον τα μεν πράγματα των Αθηναίων γνωρίζω καλώς, ενώ ως προς τα ιδικά σας περιωριζόμην εις εικασίας. Επιμένω επίσης ότι πρέπει να εννοήσετε, ότι την στιγμήν ταύτην διασκέπτεσθε περί ζωτικών πράγματι συμφερόντων σας, και ότι επομένως δεν πρέπει να διστάσετε να στείλετε εκστρατευτικόν σώμα και εις την Σικελίαν και κατά της Αττικής συγχρόνως. Τοιουτοτρόπως και τα εν Σικελία μεγάλα συμφέροντά σας θα εξασφαλίσετε με μικρόν μόνον μέρος της στρατιωτικής σας δυνάμεως, και την δύναμιν των Αθηναίων, και εκείνην που έχουν σήμερον και εκείνην που επιδιώκουν να αποκτήσουν, θα καταλύσετε, και του λοιπού και σεις θα ζήτε ασφαλείς και η Ελλάς ολόκληρος θ' αναγνωρίση την ηγεμονίαν υμών, όχι εξαναγκαζομένη, αλλ' εκουσίως και εξ αγάπης προς σας".

93.

Οι Λακεδαιμόνιοι αποφασίζουν να στείλουν επικουρίας εις Συρακούσας

Μετά τους λόγους τούτους του Αλκιβιάδου, οι Λακεδαιμόνιοι, οι οποίοι και αυτοί εσκέπτοντο προηγουμένως να εκστρατεύσουν κατά των Αθηνών, αλλ' ανέβαλλαν και εδίσταζαν, κυττάζοντες δεξιά και αριστερά, ενισχύθησαν πολύ περισσότερον ήδη, ότε εθεώρησαν ότι είχαν ακούσει εκείνον που εγνώριζεν άριστα τα πράγματα, να τους εξηγή τα καθέκαστα αυτών. Διά τούτο έστρεψαν ήδη την προσοχήν των εις την οχύρωσιν της Δεκελείας και εις την άμεσον αποστολήν ενισχύσεων προς τους Σικελιώτας.
Διώρισαν συγχρόνως τον Γύλιππον, υιόν του Κλεανδρίδου, αρχιστράτηγον του στρατού των Συρακουσίων, και διέταξαν αυτόν να συνεννοήθη με τους πρέσβεις αυτών και των Κορινθίων και εξεύρουν κατά ποίον τρόπον ημπορούσε να σταλή αποτελεσματικώτερον και ταχύτερον βοήθεια τις εις τους εκεί. Ο Γύλιππος εζήτησεν από τους Κορινθίους να του στείλουν αμέσως εις την Ασίνην δύο πολεμικά πλοία και ετοιμάσουν τα λοιπά, όσα ήσαν αποφασισμένοι να στείλουν, ώστε, όταν έλθη η κατάλληλος εποχή, να είναι έτοιμα προς απόπλουν. Αφού δε συνεφώνησαν διά τα ζητήματα ταύτα, οι πρέσβεις ανεχώρησαν εκ Λακεδαίμονος, επιστρέφοντες εις τα ίδια.

Οι Αθηναίοι στέλλουν χρήματα και ιππικόν εις Σικελίαν

Αλλά περί την αυτήν εποχήν έφθασεν εκ Σικελίας εις τας Αθήνας και η Αθηναϊκή τριήρης, την οποίαν είχαν στείλει οι στρατηγοί, ζητούντες χρήματα και ιππικόν. Και οι Αθηναίοι, λαβόντες γνώσιν της αιτήσεως ταύτης, εψήφισαν όπως σταλούν εις τον στρατόν τα αναγκαία διά την συντήρησίν του χρήματα και το ιππικόν. Και ούτως ετελείωσε ο χειμών και συγχρόνως το δέκατον έβδομον έτος του πολέμου τούτου, του οποίου την ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 18ον : 414 - 413 π.Χ.

94.

Μικραί καταστροφαι της Σικελίας υπό των Αθηναίων

Ευθύς κατά την αρχήν της επομένης ανοίξεως ο Αθηναϊκός στρατός της Σικελίας, εκπλεύσας εκ της Κατάνης, έπλευσε παρά την ακτήν εις τα Υβλαία Μέγαρα, των οποίων τους κατοίκους, καθώς ήδη διηγήθην προηγουμένως, είχαν εκδιώξει οι Συρακούσιοι επί της τυραννίας του Γέλωνος και είχαν καταλάβει την χώραν των. Ενεργήσαντες απόβασιν ηρήμωσαν τους αγρούς και επετέθησαν ακολούθως κατά οχυρώματος των Συρακουσίων, το οποίον όμως δεν κατώρθωσαν να κυριεύσουν. Μετά ταύτα επέστρεψαν πάλιν εις τον Τηρίαν ποταμόν, του στρατού βαδίζοντος και του στόλου πλέοντος παρά την ακτήν, και εκείθεν προχωρήσαντες εις το εσωτερικόν της κοιλάδος, ερήμωσαν αυτήν και ενέπρησαν τον σίτον, συναντήσαντες δε ολίγους Συρακουσίους, εφόνευσαν μερικούς εξ αυτών, και αφού έστησαν τρόπαιον, επέστρεψαν εις τα πλοία. Και επιστρέψαντες διά θαλάσσης εις την Κατάνην και παραλαβόντες τρόφιμα, προήλασαν εκείθεν με ολόκληρον τον στρατόν εναντίον των Κεντορίπων, πόλεως των Σικελών, η οποία παρεδόθη διά συνθηκολογίας. Μετά τούτο απήλθαν, αφού συγχρόνως ενέπρησαν τον σίτον των Ινησσαίων και των Υβλαίων. Και φθάσαντες εις την Κατάνην, ευρίσκουν ότι είχαν φθάσει εκεί εξ Αθηνών οι ιππείς, διακόσιοι πενήντα τον αριθμόν, με ιπποσκευάς, αλλά χωρίς ίππους, διότι υπελόγιζαν ότι τούτους θα προμηθευθούν επί τόπου, και τριάντα ιπποτοξότας και τριακόσια τάλαντα αργύρου.

95.

Οι Λακεδαιμόνιοι εκστρατεύουν κατά του Άργους και οι Αργείοι εισβάλλουν εις την Θυρέαν

Κατα το αυτό έαρ, οι Λακεδαιμόνιοι εξεστράτευσαν και κατα του Άργους, αλλ' ενώ είχαν προελάσει μέχρι των Κλεωνών, επισυμβάς σεισμός τους ηνάγκασε να επιστρέψουν εις τα ίδια. Οι Αργείοι, εισβαλόντες κατόπιν τούτου εις το όμορον έδαφος της Θυρέας, ήρπασαν από τους Λακεδαιμονίους πολλά λάφυρα, τα οποία επώλησαν αντί είκοσι πέντε και πλέον ταλάντων. Βραδύτερον, κατά την διάρκειαν του θέρους, οι δημοκρατικοί των Θεσπιών επεχείρησαν ν' ανατρέψουν την κυβέρνησιν, αλλ' η απόπειρα απέτυχε, διότι οι Θηβαίοι έσπευσαν εις βοήθειαν αυτής. Και άλλοι μεν εκ των στασιαστών συνελήφθησαν, άλλοι δε κατέφυγαν εις τας Αθήνας.

96.

Οι Συρακούσιοι νικώνται εις τας Επιπολάς

Κατά το αυτό θέρος, οι Συρακούσιοι, μαθόντες ότι οι Αθηναίοι είχαν λάβει το αναμενόμενον ιππικόν και ητοιμάζοντο ήδη να προελάσουν εναντίον των, εθεώρησαν ότι εάν οι Αθηναίοι δεν καταλάβουν τας Επιπολάς, θέσιν απόκρημνον, υπερκειμένην αμέσως της πόλεως, δεν θα ήτο εύκολον να τους αποκλείσουν διά περιτειχίσεως και εις περίστασιν ακόμη κατα την οποίαν εκέρδιζαν την μάχην. Απεφάσισαν, διά τούτο, να φρουρήσουν τας προσβάσεις της θέσεως ταύτης, ίνα μη ανέλθη δι' αυτών ο εχθρός πριν τον αντιληφθούν. Διότι από κανέν άλλο μέρος δεν ηδύναντο να αναβούν, καθόσον, εξαιρουμένων των προσβάσεων τούτων, όλη η άλλη θέσις είναι υψηλή και κρημνώδης, με επιφάνειαν κλίνουσαν βαθμιαίως προς την πόλιν, από το εσωτερικόν της οποίας είναι αυτή καταφανής ολόκληρος και εδόθη εις αυτήν υπό των Συρακουσίων το όνομα Επιπολαί, λόγω του ότι υπέρκειται των πέριξ μερών. Ως εκ τούτου, και επειδή ο Ερμοκράτης και οι συστρατηγοί του είχαν αναλάβει προ μυκρού την αρχηγίαν των Συρακουσίων, εξήλθαν αυτοί κατά τα εξημερώματα με όλους τους πολίτας εις τον παρά τον ποταμόν Άναπον λειμώνα, όπου προέβησαν εις επιθεώρησιν των οπλιτών, αφού προηγουμένως εξέλεξαν από αυτούς εξακοσίους επιλέκτους, υπό την αρχηγίαν του Διομήλου, φυγάδος εξ Άνδρου, εις τους οποίους ανέθεσαν να φρουρούν τας Επιπολάς και να προστρέχουν εν σώματι όπου αλλού ήθελε παρουσιασθή ανάγκη.

97. Αλλ' οι Αθηναίοι αποπλεύσαντες εκ Κατάνης με ολόκληρον τον στρατόν των κατέπλευσαν απαρατήρητοι κατά την νύκτα την προηγηθείσαν της επιθεωρήσεως των Συρακουσίων, πλησίον της θέσεως, της καλουμένης Λέοντος, απεχούσης εξ έως επτά σταδίους από τας Επιπολάς. Τα πλοία, αφού απεβίβασαν τον στρατόν, προσωρμίσθησαν εις την Θάψον, χερσόνησον με στενόν ισθμόν, προεκτεινομένη εντός της θαλάσσης και μη απέχουσαν πολύ των Συρακουσών ούτε διά θαλάσσης, ούτε διά ξηράς. Και η μεν Αθηναϊκή ναυτική δύναμις, κατασκευάσασα χαράκωμα καθ' όλον το μήκος του ισθμού, έμεινεν ησυχάζουσα εις Θάψον. Ο στρατός όμως προήλασεν αμέσως τρέχων προς τας Επιπολάς, όπου επρόφθασεν ν' αναβή διά του Ευρυήλου, πριν οι Συρακούσιοι, μαθόντες το πράγμα, επιστρέψουν εκ του λειμώνος, όπου εγίνετο η επιθεώρησις. Εν τούτοις, ο άλλος στρατός και οι υπό την αρχηγαν του Διομήλου εξακόσιοι έσπευσαν εις βοήθειαν, εκάστου στρατιώτου τρέχοντος όσον ημπορούσε ταχύτερον. Αλλ' η απόστασις, την οποίαν είχαν να διατρέξουν εκ του λειμώνος πριν φθάσουν τον εχθρόν, ήτο όχι ολιγωτέρα των είκοσι πέντε σταδίων. Επιτεθέντες λοιπόν κατ' αυτού οι Συρακούσιοι, όπως είχαν φθάσει εις πολλήν αταξίαν, ηττήθησαν εις τας Επιπολάς και απεσύρθησαν εντός της πόλεως, φονευθέντων τριακοσίων περίπου, μεταξύ των οποίων ήτο και ο Διόμηλος. Μετά την νίκην, οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιον και επέτρεψαν εις τους εχθρούς να παραλάβουν τους νεκρούς των, χορηγήσαντες βραχείαν προς τούτο ανακωχήν. Την επομένην κατέβησαν μέχρι των τειχών της πόλεως, αλλ' επειδή ο εχθρός δεν εξήρχετο προς σύναψιν μάχης, απεσύρθησαν και ανήγειραν εις την θέσιν Λάβδαλον, κειμένην εις την εσχατιάν των κρημνών, οπόθεν φαίνοντα τα Μέγαρα, οχύρωμα, όπως χρησιμεύη ως αποθήκη αποσκευών και εφοδίων, οσάκις προήλαυναν προς τα εκεί, είτε προς σύναψιν μάχης, είτε χάριν επιτειχίσεως.

98.

Ιππομαχία παρά την Συκήν και ήττα των Συρακουσών

Ολίγον μετά ταύτα, ήλθαν προς τους Αθηναίους τριακόσιοι Εγεσταίοι Ιππείς και Σικελοί και Νάξιοι και άλλοι τινές περί τους εκατόν. Είχαν ακόμη διακοσίους πενήντα ιδικούς των, διά τους οποίους επρομηθεύθησαν ίππους, άλλους μεν παραχωρηθέντας από τους Εγεσταίους και τους Καταναίους, άλλους δε δι' αγοράς, και ούτως η όλη δύναμις του ιππικού των ανήλθεν εις εξακοσίους πενήντα. Αφού εγκατέστησαν φρουράν εις το Λάβδαλον, οι Αθηναίοι ήλθαν προς την Συκήν, όπου στρατοπεδεύσαντες προέβησαν εις την εσπευσμένην κατασκευήν κυκλοτερούς τείχους. Η ταχύτης της κατασκευής του εξέπληξε τους Συρακουσίους, οι οποίοι εξήλθαν της πόλεως αποφασισμένοι να συνάψουν μάχην, αλλά να μη επιτρέψουν την συνέχισιν αυτού. Και ενώ ήδη οι δύο στρατοί αντιπαρετάσσοντο προς μάχην, οι στρατηγοί των Συρακουσίων βλέποντες το στράτευμά των διεσπαρμένον ήδη και δυσκόλως συντασσόμενον, επανέφεραν αυτό εις την πόλιν, πλην μέρους του ιππικού, το οποίον παρέμεινε και προσεπάθει να εμποδίζη τους Αθηναίους από του να μεταφέρουν λίθους, ή ν' απομακρύνωνται πολύ του κυρίου σώματος. Αλλά τάγμα Αθηναίων οπλιτών, συμπράττον μετά ολοκλήρου του ιππικού, επιτεθέντες κατά των Συρακουσίων ιππέων, τους έτρεψαν εις φυγήν, φονεύσαντες μερικούς εξ αυτών και έστησαν τρόπαιον της ιππομαχίας.

99.

Οι Συρακούσιοι κατασκευάζουν περιτείχισμα

Την επομένην, άλλοι μεν εκ των Αθηναίων ήρχισαν κατασκευάζοντες το προς βορράν του κυκλοτερούς οχυρώματος περιτείχισμα, ενώ οι άλλοι ήρχισαν να μεταφέρουν και συσσωρεύουν τους αναγκαίους προς τούτο λίθους και ξύλα κατά τοιαύτην προς τον λιμένα Τρωγίλον διεύθυνσιν, κατα την οποίαν το περιτείχισμα, το οποίον ήθελαν να κατασκευάσουν από του Μεγάλου Λιμένος προς την άλλην θάλασσαν, θα είχεν όσον το δυνατόν ολιγώτερον μήκος. Οι Συρακούσιοι, κατ' εισήγησιν των στρατηγών των, και προ πάντων του Ερμοκράτους, απεφάσισαν να μη διακινδυνεύσουν πλέον γενικάς μάχας προς τους Αθηναίους, αλλ' έκριναν ότι ήτο προτιμότερον να κατασκευάσουν αντιτείχισμα εγκάρσιον προς την διεύθυνσιν, κατά την οποίαν οι Αθηναίοι επρόκειτο να κατασκευάσουν το περιτείχισμά των, και ότι εάν επρόφθαναν να ανεγείρουν το εγκάρσιον τούτο τείχος, τότε οι Αθηναίοι θα εμποδίζοντο από την συμπλήρωσιν του ιδικού των. Συγχρόνως απεφάσισαν, εάν οι Αθηναίοι επιχειρήσουν να τους εμποδίσουν από την κατασκευήν, ν' αντιτάξουν κατ' αυτών μέρος του στρατού των. Ήλπιζαν ακόμη ότι θα προελάμβαναν να εξασφαλίσουν διά των πασσάλων του αντιτειχίσματός των τα σημεία, διά των οποίων ο εχθρός ηδύνατο ευκολώτερον να επιτεθή, ενώ εκείνος θα ηναγκάζετο να εγκατάλειψη το έργον, διά να στραφή με όλας του τας δυνάμεις εναντίον των. Εξήλθαν, ως εκ τούτου, της πόλεως και ήρχισαν οικοδομούντες από σημείου τινός του τείχους της πόλεώς των, ευρισκομένου νοτίως του κυκλοτερούς οχυρώματος των Αθηναίων, τείχος εγκάρσιον, κόπτοντες τα ελαιόδενδρα του τεμένους και ανεγείροντες ξύλινους πύργους. Ο Αθηναϊκός στόλος δεν είχεν ακόμη περιπλεύσει εκ Θάψου εις τον Μέγαν Λιμένα, αλλ' οι Συρακούσιοι ήσαν κύριοι των λιμένων των και της περί αυτούς θαλάσσης, ενώ οι Αθηναίοι έφεραν τα τρόφιμα εκ της Θάψου διά ξηράς.

100.

Οι Αθηναίοι κατεδαφίζουν το περιτείχισμα

Όταν έκριναν οι Συρακούσιοι, ότι το έργον της πασσαλώσεως και της οικοδομής του αντιτειχίσματος είχε προχωρήσει αρκούντως, αφήκαν προς φύλαξιν αυτού τμήμα του στρατού των και επέστρεψαν εις την πόλιν. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, δεν ήλθαν να τους εμποδίσουν κατά την διάρκειαν της οικοδομής, διότι εφοβούντο την διαίρεσιν και συνεπώς την εξασθένισιν των δυνάμεών των, και συγχρόνως διότι επείγοντο να τελειώσουν το μέρος του ιδικού των περιτειχίσματος, εις το οποίον ήσαν απησχολημένοι. Ήδη όμως κατέστρεψαν τους υπογείους οχετούς, διά των οποίων εφέρετο εις την πόλιν πόσιμον ύδωρ. Συγχρόνως, περιμείναντες μεσημβρίαν τινά, κατά την οποίαν οι φυλάσσοντες το αντιτείχισμα Συρακούσιοι, οι μεν πολλοί ευρίσκοντο υπό τας σκηνάς, μερικοί δε είχαν μεταβή και εις αυτήν την πόλιν, ενώ οι επιφορτισμένοι την φρούρησιν του χαρακώματος των πασσάλων εφύλατταν αυτό αμελώς, ανέθηκαν εις σώμα τριακοσίων επίλεκτων ανδρών, αποτελούμενον από ιδικούς των οπλίτας και ψιλούς στρατιώτας φέροντας οπλισμόν οπλίτου, να τρέξουν αιφνιδίως, όπως καταλάβουν το αντιτείχισμα. Συγχρόνως ο λοιπός στρατός επροχώρει εις δύο σώματα, το μεν υπό τον ένα στρατηγόν προς την πόλιν, διά ν' απόκρουση ενδεχομένην εκείθεν απόπειραν συνδρομής, το δε υπό τον έτερον, προς το μέρος του χαρακώματος, το πλησίον της πυλίδος. Οι τριακόσιοι επιτεθέντες κατέβαλαν το χαράκωμα των πασσάλων, του οποίου οι φύλακες εγκατέλειψαν αυτό, καταφυγόντες εις το προτείχισμα, διά του οποίου η Ιερά περιοχή του ναού του Τεμενίτου Απόλλωνος περιελήφθη εντός της πόλεως. Μαζί με τους φεύγοντας κατώρθωσαν να εισέλθουν και οι καταδιώκοντες αυτούς, αλλ' εξεδιώχθησαν πάλιν υπό των Συρακουσίων, αφού εφονεύθησαν εκεί μερικοί Αργείοι και ολίγοι Αθηναίοι. Μετά τούτο, ολόκληρος ο στρατός, επιστρέψας κατεδάφισε το αντιτείχισμα, ανέσπασε τους πασσάλους , μετέφερεν αυτούς προς το μέρος του και έστησε τρόπαιον.

101.

Μικραί συμπλοκαί μεταξύ Συρακουσίων και Αθηναίων περί την κατασκευήν οχυρωμάτων

Την επομένην ημέραν, οι Αθηναίοι, εκκινούντες εκ του κυκλοτερούς οχυρώματος, ήρχισαν κατασκευάζοντες τείχος επί του κρημνού, ο οποίος υπέρκειται του έλους. Από το μέρος των Επιπολών, όπου ευρίσκεται ο έν λόγω κρημνός, φαίνεται ο Μέγας Λιμήν, και διά του σημείου τούτου το περιτείχισμά των, κατερχόμενον διά του πεδινού εδάφους του έλους προς τον λιμένα, θα είχε μικρότερον μήκος. Αλλά συγχρόνως και οι ίδιοι οι Συρακούσιοι εξήλθαν και ήρχισαν κατακευάζοντες πάλιν χαράκωμα εκ πασσάλων, αρχίζοντες από το τείχος της πόλεως και προχωρούντες διά μέσου του έλους, ενώ συγχρόνως ώρυσσαν κατά μήκος του χαρακώματος και τάφρον, όπως καταστή αδύνατον εις τους Αθηναίους να συνεχίσουν την κατασκευήν του περιτειχίσματος μέχρι της θαλάσσης. Αλλ' οι Αθηναίοι, άμα ως το παρά τον κρημνόν τείχος συνεπληρώθη, επετέθησαν πάλιν κατά του χαρακώματος και της τάφρου των Συρακουσίων, παραγγείλαντες τον στόλον να πλεύση εκ της Θάψου εις τον Μέγαν Λιμένα των Συρακουσίων, ενώ αυτοί ολίγον προ της αυγής κατέβησαν από τας Επιπολάς εις το πεδινόν έδαφος, όπου ήτο το έλος, και διαβάντες τούτο με την βοήθειαν θυρών και σανίδων, τας οποίας επέθεταν εις τα πηλώδη και στερεώτερα μέρη, κυριεύουν ευθύς την τάφρον και το μεγαλύτερον μέρος του χαρακώματος και μετ' ολίγον και το υπόλοιπον. Και εξηκολούθησε μάχη, κατά την οποίαν οι Αθηναίοι απέμειναν νικηταί. Εκ των Συρακουσίων, οι μεν κατέχοντες το δεξιόν έφυγαν προς την πόλιν, οι δε το αριστερόν προς τον ποταμόν. Οι τριακόσιοι επίλεκτοι Αθηναίοι έσπευσαν τρέχοντες προς την γέφυραν διά να εμποδίσουν αυτούς να την διαβούν. Αλλ' οι Συρακούσιοι ανησύχησαν και έχοντες μαζί των εκεί το μεγαλύτερον μέρος του ιππικού των, επιτίθενται κατά των τριακοσίων τούτων, τους οποίους τρέπουν εις φυγήν και επελαύνουν κατά της δεξιάς πτέρυγος των Αθηναίων. Συνεπεία της επελάσεως ταύτης, παρεσύρθη και το τάγμα του άκρου δεξιού εις φυγήν. Ιδών τούτο ο Λάμαχος, έσπευσεν εκ του αριστερού κέρατος των Αθηναίων εις βοήθειαν μετ' ολίγων τοξοτών, παραλαβών και τους Αργείους οπλίτας, και καθώς προήλαυνε διέβη κάποιαν τάφρον. Απομονωθείς δ' εκεί με ολίγους εκ των ακολουθούντων αυτόν, εφονεύθη και ο ίδιος και πέντε ή εξ των μετ' αυτού. Μερικοί εκ των Συρακουσίων ήρπασαν ευθύς τα πτώματα αυτών και τρέχοντες έφθασαν πέραν του ποταμού εις μέρος ασφαλές, ενώ οι άλλοι, βλέποντες ήδη επερχόμενον κατ' αυτών και τον υπόλοιπον Αθηναϊκόν στρατόν, υπεχώρησαν.

102. Εν τω μεταξύ, εκείνοι εκ των Συρακουσίων, οι οποίοι κατ' αρχάς είχαν καταφύγει προς την πόλιν, βλέποντες τα γεγονότα ταύτα, ανεθάρρησαν και εξελθόντες οι ίδιοι πάλιν εκ της πόλεως, αντιπαρετάχθησαν προς το απέναντι μέρος της Αθηναϊκής παρατάξεως και συγχρόνως εξέπεμψαν ιδικόν των απόσπασμα κατά του κυκλοτερούς οχυρώματος των Επιπολών, νομίζοντες ότι θα το εύρουν εγκαταλελειμμένον και θα ημπορέσουν να το καταλάβουν. Ούτοι κατέλαβαν μεν και κατέστρεψαν ολοσχερώς το δεκάπλεθρον προτείχισμά του, αλλά το ίδιον κυκλοτερές οχύρωμα ημπόδισεν αυτούς να κυριεύσουν ο Νικίας, ο οποίος έτυχε να μείνη εντός αυτού, λόγω ασθενείας. Διότι, αντιληφθείς ότι δι' έλλειψιν στρατιωτών δεν υπήρχεν άλλο μέσον σωτηρίας, διέταξε τους υπηρέτας των οπλιτών να εμπρήσουν τας μηχανάς και τα ξύλα που είχαν συγκεντρωθή προ του οχυρώματος. Το μέσον τούτο επέτυχε. Διότι ένεκα της πυρκαϊάς, οι Συρακούσιοι δεν επροχώρησαν περισσότερον, αλλ' απεσύρθησαν, τοσούτον μάλλον, καθόσον και ο Αθηναϊκός στρατός, αφού συνεπλήρωσε την καταδίωξιν του εχθρού εις την πεδιάδα, απέστειλεν εκείθεν ενισχύσεις, αι οποίαι ανήρχοντο ήδη προς το κυκλοτερές οχύρωμα, και ο στόλος αυτών, εκκινήσας εκ της Θάψου, συμφώνως προς τας δοθείσας διαταγάς, κατέπλεεν εις τον Μέγαν Λιμένα. Ταύτα βλέποντες οι προς κατάληψιν του κυκλοτερούς οχυρώματος ανελθόντες Συρακούσιοι, απεσύρθησαν εσπευσμένως, όπως εισέλθουν εις την πόλιν μεθ' ολοκλήρου του άλλου στρατού, νομίζοντες ότι, με τα μέσα που διέθεταν, δεν ήσαν πλέον ικανοί να εμποδίζουν την κατασκευήν του μέχρι της θαλάσσης περιτειχίσματος.

103. Μετά τούτο, οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιον, επέτρεψαν εις τους Συρακουσίους να παραλάβουν τους νεκρούς των, χορηγήσαντες βραχείαν προς τούτο ανακωχήν, παρέλαβαν δε και αυτοί τους νεκρούς των πεσόντων μετά του Λαμάχου. Ήδη, ότε ολόκληρος η ναυτική και στρατιωτική των δύναμις συνεκεντρώθη, ήρχισαν να κατασκευάζουν προς αποκλεισμόν των Συρακουσίων διπλούν τείχος, αρχίζον από τον κρημνόν των Επιπολών και μέλλον να κατάληξη εις την θάλασσαν. Τα εφόδια διά τον στρατόν εισήγοντο ελευθέρως εξ όλων των μερών της Ιταλίας. Πολλοί Σικελοί, οι οποίοι μέχρι τούδε εδίσταζαν, ήλθαν να συμπολεμήσουν με τους Αθηναίους. Εκ της Τυρρηνίας εστάλησαν τρία πεντηκόντορα πλοία και τα λοιπά πράγματα ευωδούντο σύμφωνα με τας ελπίδας των. Διότι οι Συρακούσιοι έπαυσαν να ελπίζουν εις επικράτησιν διά των όπλων, αφού ουδεμία βοήθεια τους εστάλη από την Πελοπόννησον. Ήρχισαν διά τούτο να συζητούν μεταξύ των περί ειρήνης και να έρχωνται εις σχετικάς συνεννοήσεις προς τον Νικίαν, ο οποίος ήδη, μετά τον θάνατον του Λαμάχου, είχε μείνει, μόνος αρχηγός. και απόφασις μεν καμμία δεν ελαμβάνετο, αλλ' όπως είναι φυσικόν περί ανθρώπων, οι οποίοι δεν ήξευραν τί να κάμουν και των οποίων ο αποκλεισμός ήτο στενώτερος παρά πριν, πολλαί διεξήγοντο μετ' αυτού διαπραγματεύσεις και πολύ περισσότεραι συζητήσεις εγίνοντο μεταξύ των οπλιτών. Διότι, ένεκα της δεινής καταστάσεως και υποψίας συνελάμβαναν οι μεν κατά των δε, και τους στρατηγούς, επί της αρχηγίας των οποίων συνέβησαν τα κακά ταύτα, έπαυσαν, διότι εθεώρησαν ότι ταύτα ωφείλοντο, είτε εις την ατυχίαν, είτε εις την προδοσίαν των, και εις την θέσιν των εξέλεξαν άλλους, τον Ηλακλείδην, τον Ευκλήν και τον Τελλίαν.

104.

Ο Γύλιππος φτάνει εις Τάραντα

Εν τω μεταξύ, ο Λακεδαιμόνιος Γύλιππος και τα υπό των Κορινθίων αποσταλέντα πλοία είχαν έλθει ήδη εις την Λευκάδα, επιδιώκοντα να φθάσουν το ταχύτερον εις βοήθειαν της Σικελίας. Αλλ' ένεκα των αλλεπαλλήλων ειδήσεων αι οποίαι ήρχοντο ανησυχαστικώταται και ψευδείς, όλαι συμφωνούσαι εις το ότι αι Συρακούσαι ήσαν ήδη παντελώς αποκεκλεισμέναι διά κατασκευής περιτειχίσματος, ο Γύλιππος έχασε κάθε πλέον ελπίδα διά την Σικελίαν. Επιδιώκων όμως να σώση την Ιταλίαν, αυτός μεν, συνοδευόμενος υπό του Κορινθίου Πυθήνος και έχων δυό Λακωνικά και δύο Κορινθιακά πολεμικά σκάφη, διεπεραιώθη με όσην ημπορούσε ταχύτητα διά του Ιονίου πελάγους εις Τάραντα, ενώ οι Κορίνθιοι επρόκειτο ν' αποπλεύσουν βραδύτερον, όταν, εκτός των δέκα ιδικών των πλοίων θα εξώπλιζαν ακόμη δέκα Λευκάδια και δύο των Αμπρακιωτών. Ο Γύλιππος, αφού έστειλε πρώτον απεσταλμένους από τον Τάραντα προς τους Θούριους προσπαθών να τους προσεταιρισθή διά της επικλήσεως της παλαιάς πολιτογραφήσεως του πατρός του ως πολίτου της Θούριας, και απέτυχε, συνέχισε το ταξείδιόν του εκ Τάραντος πλέων παρά την Ιταλικήν ακτήν. Αλλά καταληφθείς εις τον Τεριναίον κόλπον υπό βορείου ανέμου, ο οποίος πνέει βιαιότατος εις το μέρος εκείνο, παρασύρεται εις το ανοικτόν πέλαγος και μετά σφοδρόν τρικυμίαν καταπλέει πάλιν εις τον Τάραντα, όπου, ανελκύσας εις την ξηράν όσα πλοία είχαν πάθει ζημίας εκ της κακοκαιρίας, επεσκεύαζεν αυτά. Ο Νικίας έμαθε την προσέγγισίν του, αλλ' επεριφρόνησεν, όπως συνέβη και εις τους Θούριους, τον μικρόν αριθμόν των πλοίων του, και θεωρήσας ότι το ταξείδιόν του είχε πειρατικόν μάλλον χαρακτήρα, δεν έλαβεν επί του παρόντος κανέν μέτρον προς επιτήρησιν των κινήσεών του.

105.

Αγών εις Αργολίδα

Κατά την αυτήν εποχήν του ιδίου θέρους, οι Λακεδαιμόνιοι εισέβαλαν εις την Αργολίδα, αυτοί και οι σύμμαχοί των, και ερήμωσαν το μεγαλύτερον μέρος της χώρας. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, έσπευσαν εις βοήθειαν των Αργείων με μοίραν στόλου εκ τριάκοντα πλοίων, η εμφάνισις των οποίων απετέλεσε κατάφωρον αθέτησιν των προς τους Λακεδαιμονίους συνθηκών των. Καθόσον προηγουμένως συνέπρατταν μεν εις τον πόλεμον των Αργείων και Μαντινέων, ως σύμμαχοι ενεργούντες ληστρικάς επιδρομάς εκ Πύλου και προβαίνοντες εις αποβάσεις εναντίον των άλλων μερών της Πελοποννήσου μάλλον παρά εναντίον της Λακωνικής. Αλλά μολονότι οι Αργείοι πολλάκις παρεκίνουν αυτούς ν' αποβιβασθούν απλώς ένοπλοι επί του Λακωνικού εδάφους και ν' απέλθουν αμέσως πάλιν, αφού συμπράξουν μετ' αυτών εις την ερήμωσιν έστω και ελαχίστου μέρους της χώρας, ούτοι ηρνούντο. Τώρα όμως, αποβάντες υπό την αρχηγίαν του Πυθοδώρου, του Λαισποδίου και του Δημαράτου εις την Επίδαυρον την Λιμηράν, τας Πρασιάς και μερικά άλλα σημεία, προέβησαν εις ερήμωσιν μέρους της γης και έδωσαν πλέον εις τους Λακεδαιμονίους ευλογωτέραν αιτίαν, όπως προβούν εις αντίποινα κατά των Αθηναίων. Μετά την εξ Αργολίδος αναχώρησιν του Αθηναϊκού στόλου και των Λακεδαιμονίων, οι Αργείοι εισέβαλαν εις το έδαφος της Φλειούντος, και αφού εδενδροτόμησαν μέρος αυτού και εφόνευσαν μερικούς, επέστρεψαν εις τα ίδια.

                              Θουκυδίδου

                              ΙΣΤΟΡΙΩΝ Η
[7.1.1]      Ὁ δὲ Γύλιππος καὶ ὁ Πυθὴν ἐκ τοῦ Τάραντος, ἐπεὶ
ἐπεσκεύασαν τὰς ναῦς, παρέπλευσαν ἐς Λοκροὺς τοὺς Ἐπι-
ζεφυρίους· καὶ πυνθανόμενοι σαφέστερον ἤδη ὅτι οὐ παντελῶς
πω ἀποτετειχισμέναι αἱ Συράκουσαί εἰσιν, ἀλλ' ἔτι οἷόν τε
κατὰ τὰς Ἐπιπολὰς στρατιᾷ ἀφικομένους ἐσελθεῖν, ἐβου-
λεύοντο εἴτ' ἐν δεξιᾷ λαβόντες τὴν Σικελίαν διακινδυνεύσωσιν
ἐσπλεῦσαι, εἴτ' ἐν ἀριστερᾷ ἐς Ἱμέραν πρῶτον πλεύσαντες
καὶ αὐτούς τε ἐκείνους καὶ στρατιὰν ἄλλην προσλαβόντες,
[7.1.2]   οὓς ἂν πείθωσι, κατὰ γῆν ἔλθωσιν. καὶ ἔδοξεν αὐτοῖς ἐπὶ
τῆς Ἱμέρας πλεῖν, ἄλλως τε καὶ τῶν Ἀττικῶν τεσσάρων
νεῶν οὔπω παρουσῶν ἐν τῷ Ῥηγίῳ, ἃς ὁ Νικίας ὅμως πυν-
θανόμενος αὐτοὺς ἐν Λακροῖς εἶναι ἀπέστειλεν. φθάσαντες
δὲ τὴν φυλακὴν ταύτην περαιοῦνται διὰ τοῦ πορθμοῦ, καὶ
[7.1.3]   σχόντες Ῥηγίῳ καὶ Μεσσήνῃ ἀφικνοῦνται ἐς Ἱμέραν. ἐκεῖ
δὲ ὄντες τούς τε Ἱμεραίους ἔπεισαν ξυμπολεμεῖν καὶ αὐτούς
τε ἕπεσθαι καὶ τοῖς ἐκ τῶν νεῶν τῶν σφετέρων ναύταις ὅσοι μὴ
εἶχον ὅπλα παρασχεῖν (τὰς γὰρ ναῦς ἀνείλκυσαν ἐν Ἱμέρᾳ),
καὶ τοὺς Σελινουντίους πέμψαντες ἐκέλευον ἀπαντᾶν παν-
[7.1.4]   στρατιᾷ ἔς τι χωρίον. πέμψειν δέ τινα αὐτοῖς ὑπέσχοντο
στρατιὰν οὐ πολλὴν καὶ οἱ Γελῷοι καὶ τῶν Σικελῶν τινές,
οἳ πολὺ προθυμότερον προσχωρεῖν ἑτοῖμοι ἦσαν τοῦ τε
Ἀρχωνίδου νεωστὶ τεθνηκότος, ὃς τῶν ταύτῃ Σικελῶν βασι-
λεύων τινῶν καὶ ὢν οὐκ ἀδύνατος τοῖς Ἀθηναίοις φίλος ἦν,
καὶ τοῦ Γυλίππου ἐκ Λακεδαίμονος προθύμως δοκοῦντος ἥκειν.
[7.1.5]   καὶ ὁ μὲν Γύλιππος ἀναλαβὼν τῶν τε σφετέρων ναυτῶν καὶ
ἐπιβατῶν τοὺς ὡπλισμένους ἑπτακοσίους μάλιστα, Ἱμεραίους
δὲ ὁπλίτας καὶ ψιλοὺς ξυναμφοτέρους χιλίους καὶ ἱππέας
ἑκατὸν καὶ Σελινουντίων τέ τινας ψιλοὺς καὶ ἱππέας καὶ
Γελῴων ὀλίγους, Σικελῶν τε ἐς χιλίους τοὺς πάντας, ἐχώρει
[7.2.1]   πρὸς τὰς Συρακούσας· οἱ δ' ἐκ τῆς Λευκάδος Κορίνθιοι ταῖς
τε ἄλλαις ναυσὶν ὡς εἶχον τάχους ἐβοήθουν καὶ Γογγύλος,
εἷς τῶν Κορινθίων ἀρχόντων, μιᾷ νηὶ τελευταῖος ὁρμηθεὶς
πρῶτος μὲν ἀφικνεῖται ἐς τὰς Συρακούσας, ὀλίγον δὲ πρὸ
Γυλίππου, καὶ καταλαβὼν αὐτοὺς περὶ ἀπαλλαγῆς τοῦ πολέμου
μέλλοντας ἐκκλησιάσειν διεκώλυσέ τε καὶ παρεθάρσυνε,
λέγων ὅτι νῆές τε ἄλλαι ἔτι προσπλέουσι καὶ Γύλιππος ὁ
[7.2.2]   Κλεανδρίδου Λακεδαιμονίων ἀποστειλάντων ἄρχων. καὶ οἱ
μὲν Συρακόσιοι ἐπερρώσθησάν τε καὶ τῷ Γυλίππῳ εὐθὺς
πανστρατιᾷ ὡς ἀπαντησόμενοι ἐξῆλθον· ἤδη γὰρ καὶ ἐγγὺς
[7.2.3]   ὄντα ᾐσθάνοντο αὐτόν. ὁ δὲ Ἰέτας τότε τι τεῖχος ἐν τῇ
παρόδῳ τῶν Σικελῶν ἑλὼν καὶ ξυνταξάμενος ὡς ἐς μάχην
ἀφικνεῖται ἐς τὰς Ἐπιπολάς· καὶ ἀναβὰς κατὰ τὸν Εὐρύηλον,
ᾗπερ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον, ἐχώρει μετὰ τῶν Συρακο-
[7.2.4]   σίων ἐπὶ τὸ τείχισμα τῶν Ἀθηναίων. ἔτυχε δὲ κατὰ τοῦτο
τοῦ καιροῦ ἐλθὼν ἐν ᾧ ἑπτὰ μὲν ἢ ὀκτὼ σταδίων ἤδη ἀπε-
τετέλεστο τοῖς Ἀθηναίοις ἐς τὸν μέγαν λιμένα διπλοῦν τεῖχος,
πλὴν κατὰ βραχύ τι τὸ πρὸς τὴν θάλασσαν (τοῦτο δ' ἔτι
ᾠκοδόμουν), τῷ δὲ ἄλλῳ τοῦ κύκλου πρὸς τὸν Τρωγίλον ἐπὶ
τὴν ἑτέραν θάλασσαν λίθοι τε παραβεβλημένοι τῷ πλέονι ἤδη
ἦσαν, καὶ ἔστιν ἃ καὶ ἡμίεργα, τὰ δὲ καὶ ἐξειργασμένα κατελέ-
λειπτο. παρὰ τοσοῦτον μὲν αἱ Συράκουσαι ἦλθον κινδύνου.
[7.3.1]      Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι αἰφνιδίως τοῦ τε Γυλίππου καὶ τῶν
Συρακοσίων σφίσιν ἐπιόντων ἐθορυβήθησαν μὲν τὸ πρῶτον,
παρετάξαντο δέ. ὁ δὲ θέμενος τὰ ὅπλα ἐγγὺς κήρυκα προσ-
πέμπει αὐτοῖς λέγοντα, εἰ βούλονται ἐξιέναι ἐκ τῆς Σικελίας
πέντε ἡμερῶν λαβόντες τὰ σφέτερα αὐτῶν, ἑτοῖμος εἶναι
[7.3.2]   σπένδεσθαι. οἱ δ' ἐν ὀλιγωρίᾳ τε ἐποιοῦντο καὶ οὐδὲν
ἀποκρινάμενοι ἀπέπεμψαν. καὶ μετὰ τοῦτο ἀντιπαρεσκευά-
[7.3.3]   ζοντο ἀλλήλοις ὡς ἐς μάχην. καὶ ὁ Γύλιππος ὁρῶν τοὺς
Συρακοσίους ταρασσομένους καὶ οὐ ῥᾳδίως ξυντασσομένους,
ἐπανῆγε τὸ στρατόπεδον ἐς τὴν εὐρυχωρίαν μᾶλλον. καὶ ὁ
Νικίας οὐκ ἐπῆγε τοὺς Ἀθηναίους, ἀλλ' ἡσύχαζε πρὸς τῷ
ἑαυτῶν τείχει. ὡς δ' ἔγνω ὁ Γύλιππος οὐ προσιόντας αὐτούς,
ἀπήγαγε τὴν στρατιὰν ἐπὶ τὴν ἄκραν τὴν Τεμενῖτιν καλου-
[7.3.4]   μένην, καὶ αὐτοῦ ηὐλίσαντο. τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἄγων τὴν μὲν
πλείστην τῆς στρατιᾶς παρέταξε πρὸς τὰ τείχη τῶν Ἀθη-
ναίων, ὅπως μὴ ἐπιβοηθοῖεν ἄλλοσε, μέρος δέ τι πέμψας
πρὸς τὸ φρούριον τὸ Λάβδαλον αἱρεῖ, καὶ ὅσους ἔλαβεν ἐν
αὐτῷ πάντας ἀπέκτεινεν· ἦν δὲ οὐκ ἐπιφανὲς τοῖς Ἀθηναίοις
[7.3.5]   τὸ χωρίον. καὶ τριήρης τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ ἁλίσκεται τῶν Ἀθη-
ναίων ὑπὸ τῶν Συρακοσίων ἐφορμοῦσα τῷ λιμένι.
[7.4.1]      Καὶ μετὰ ταῦτα ἐτείχιζον οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι
διὰ τῶν Ἐπιπολῶν ἀπὸ τῆς πόλεως ἀρξάμενοι ἄνω πρὸς τὸ *
ἐγκάρσιον τεῖχος ἁπλοῦν, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι, εἰ μὴ δύναιντο
[7.4.2]   κωλῦσαι, μηκέτι οἷοί τε ὦσιν ἀποτειχίσαι. καὶ οἵ τε
Ἀθηναῖοι ἀνεβεβήκεσαν ἤδη ἄνω, τὸ ἐπὶ θαλάσσῃ τεῖχος
ἐπιτελέσαντες, καὶ ὁ Γύλιππος (ἦν γάρ τι τοῖς Ἀθηναίοις
τοῦ τείχους ἀσθενές) νυκτὸς ἀναλαβὼν τὴν στρατιὰν ἐπῄει
[7.4.3]   πρὸς αὐτό. οἱ δ' Ἀθηναῖοι (ἔτυχον γὰρ ἔξω αὐλιζόμενοι)
ὡς ᾔσθοντο, ἀντεπῇσαν· ὁ δὲ γνοὺς κατὰ τάχος ἀπήγαγε
τοὺς σφετέρους πάλιν. ἐποικοδομήσαντες δὲ αὐτὸ οἱ Ἀθη-
ναῖοι ὑψηλότερον αὐτοὶ μὲν ταύτῃ ἐφύλασσον, τοὺς δὲ ἄλλους
ξυμμάχους κατὰ τὸ ἄλλο τείχισμα ἤδη διέταξαν, ᾗπερ ἔμελλον
ἕκαστοι φρουρεῖν.
[7.4.4]      Τῷ δὲ Νικίᾳ ἐδόκει τὸ Πλημμύριον καλούμενον τειχίσαι·
ἔστι δὲ ἄκρα ἀντιπέρας τῆς πόλεως, ἥπερ προύχουσα τοῦ
μεγάλου λιμένος τὸ στόμα στενὸν ποιεῖ, καὶ εἰ τειχισθείη,
ῥᾴων αὐτῷ ἐφαίνετο ἡ ἐσκομιδὴ τῶν ἐπιτηδείων ἔσεσθαι·
δι' ἐλάσσονος γὰρ πρὸς τῷ λιμένι τῷ τῶν Συρακοσίων
ἐφορμήσειν σφᾶς, καὶ οὐχ ὥσπερ νῦν ἐκ μυχοῦ τοῦ λιμένος
τὰς ἐπαναγωγὰς ποιήσεσθαι, ἤν τι ναυτικῷ κινῶνται. προσ-
εῖχέ τε ἤδη μᾶλλον τῷ κατὰ θάλασσαν πολέμῳ, ὁρῶν τὰ
ἐκ τῆς γῆς σφίσιν ἤδη, ἐπειδὴ Γύλιππος ἧκεν, ἀνελπιστότερα
[7.4.5]   ὄντα. διακομίσας οὖν στρατιὰν καὶ τὰς ναῦς ἐξετείχισε
τρία φρούρια· καὶ ἐν αὐτοῖς τά τε σκεύη τὰ πλεῖστα ἔκειτο
καὶ τὰ πλοῖα ἤδη ἐκεῖ τὰ μεγάλα ὥρμει καὶ αἱ ταχεῖαι νῆες.
[7.4.6]   ὥστε καὶ τῶν πληρωμάτων οὐχ ἥκιστα τότε πρῶτον κάκωσις
ἐγένετο· τῷ τε γὰρ ὕδατι σπανίῳ χρώμενοι καὶ οὐκ ἐγγύθεν,
καὶ ἐπὶ φρυγανισμὸν ἅμα ὁπότε ἐξέλθοιεν οἱ ναῦται, ὑπὸ
τῶν ἱππέων τῶν Συρακοσίων κρατούντων τῆς γῆς διεφθεί-
ροντο· τρίτον γὰρ μέρος τῶν ἱππέων τοῖς Συρακοσίοις διὰ
τοὺς ἐν τῷ Πλημμυρίῳ, ἵνα μὴ κακουργήσοντες ἐξίοιεν, ἐπὶ
[7.4.7]   τῇ ἐν τῷ Ὀλυμπιείῳ πολίχνῃ ἐτετάχατο. ἐπυνθάνετο δὲ
καὶ τὰς λοιπὰς τῶν Κορινθίων ναῦς προσπλεούσας ὁ Νικίας·
καὶ πέμπει ἐς φυλακὴν αὐτῶν εἴκοσι ναῦς, αἷς εἴρητο περί
τε Λοκροὺς καὶ Ῥήγιον καὶ τὴν προσβολὴν τῆς Σικελίας
ναυλοχεῖν αὐτάς.
[7.5.1]      Ὁ δὲ Γύλιππος ἅμα μὲν ἐτείχιζε τὸ διὰ τῶν Ἐπιπολῶν
τεῖχος, τοῖς λίθοις χρώμενος οὓς οἱ Ἀθηναῖοι προπαρε-
βάλοντο σφίσιν, ἅμα δὲ παρέτασσεν ἐξάγων αἰεὶ πρὸ τοῦ
τειχίσματος τοὺς Συρακοσίους καὶ τοὺς ξυμμάχους· καὶ οἱ
[7.5.2]   Ἀθηναῖοι ἀντιπαρετάσσοντο. ἐπειδὴ δὲ ἔδοξε τῷ Γυλίππῳ
καιρὸς εἶναι, ἦρχε τῆς ἐφόδου· καὶ ἐν χερσὶ γενόμενοι
ἐμάχοντο μεταξὺ τῶν τειχισμάτων, ᾗ τῆς ἵππου τῶν Συρα-
[7.5.3]   κοσίων οὐδεμία χρῆσις ἦν. καὶ νικηθέντων τῶν Συρακοσίων
καὶ τῶν ξυμμάχων καὶ νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀνελομένων καὶ
τῶν Ἀθηναίων τροπαῖον στησάντων, ὁ Γύλιππος ξυγκαλέσας
τὸ στράτευμα οὐκ ἔφη τὸ ἁμάρτημα ἐκείνων, ἀλλ' ἑαυτοῦ
γενέσθαι· τῆς γὰρ ἵππου καὶ τῶν ἀκοντιστῶν τὴν ὠφελίαν
τῇ τάξει ἐντὸς λίαν τῶν τειχῶν ποιήσας ἀφελέσθαι· νῦν
[7.5.4]   οὖν αὖθις ἐπάξειν. καὶ διανοεῖσθαι οὕτως ἐκέλευεν αὐτοὺς
ὡς τῇ μὲν παρασκευῇ οὐκ ἔλασσον ἕξοντας, τῇ δὲ γνώμῃ
οὐκ ἀνεκτὸν ἐσόμενον εἰ μὴ ἀξιώσουσι Πελοποννήσιοί τε
ὄντες καὶ Δωριῆς Ἰώνων καὶ νησιωτῶν καὶ ξυγκλύδων
[7.6.1]   ἀνθρώπων κρατήσαντες ἐξελάσασθαι ἐκ τῆς χώρας. καὶ
μετὰ ταῦτα, ἐπειδὴ καιρὸς ἦν, αὖθις ἐπῆγεν αὐτούς. ὁ δὲ
Νικίας καὶ οἱ Ἀθηναῖοι νομίζοντες, καὶ εἰ ἐκεῖνοι μὴ ἐθέλοιεν
μάχης ἄρχειν, ἀναγκαῖον εἶναι σφίσι μὴ περιορᾶν παροι-
κοδομούμενον τὸ τεῖχος (ἤδη γὰρ καὶ ὅσον οὐ παρεληλύθει
τὴν τῶν Ἀθηναίων τοῦ τείχους τελευτὴν ἡ ἐκείνων τείχισις,
καί, εἰ προέλθοι, ταὐτὸν ἤδη ἐποίει αὐτοῖς νικᾶν τε μαχομένοις
διὰ παντὸς καὶ μηδὲ μάχεσθαι), ἀντεπῇσαν οὖν τοῖς Συρα-
[7.6.2]   κοσίοις. καὶ ὁ Γύλιππος τοὺς μὲν ὁπλίτας ἔξω τῶν τειχῶν
μᾶλλον ἢ πρότερον προαγαγὼν ξυνέμισγεν αὐτοῖς, τοὺς δ'
ἱππέας καὶ τοὺς ἀκοντιστὰς ἐκ πλαγίου τάξας τῶν Ἀθηναίων
κατὰ τὴν εὐρυχωρίαν, ᾗ τῶν τειχῶν ἀμφοτέρων αἱ ἐργασίαι
[7.6.3]   ἔληγον. καὶ προσβαλόντες οἱ ἱππῆς ἐν τῇ μάχῃ τῷ εὐωνύμῳ
κέρᾳ τῶν Ἀθηναίων, ὅπερ κατ' αὐτοὺς ἦν, ἔτρεψαν· καὶ δι'
αὐτὸ καὶ τὸ ἄλλο στράτευμα νικηθὲν ὑπὸ τῶν Συρακοσίων
[7.6.4]   κατηράχθη ἐς τὰ τειχίσματα. καὶ τῇ ἐπιούσῃ νυκτὶ ἔφθασαν
παροικοδομήσαντες καὶ παρελθόντες τὴν τῶν Ἀθηναίων οἰκο-
δομίαν, ὥστε μηκέτι μήτε αὐτοὶ κωλύεσθαι ὑπ' αὐτῶν,
ἐκείνους τε καὶ παντάπασιν ἀπεστερηκέναι, εἰ καὶ κρατοῖεν,
μὴ ἂν ἔτι σφᾶς ἀποτειχίσαι.
[7.7.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο αἵ τε τῶν Κορινθίων νῆες καὶ Ἀμπρακιωτῶν
καὶ Λευκαδίων ἐσέπλευσαν αἱ ὑπόλοιποι δώδεκα, λαθοῦσαι
τὴν τῶν Ἀθηναίων φυλακήν (ἦρχε δ' αὐτῶν Ἐρασινίδης
Κορίνθιος), καὶ ξυνετείχισαν τὸ λοιπὸν τοῖς Συρακοσίοις
[7.7.2]   μέχρι * τοῦ ἐγκαρσίου τείχους. καὶ ὁ Γύλιππος ἐς τὴν
ἄλλην Σικελίαν ἐπὶ στρατιάν τε ᾤχετο, καὶ ναυτικὴν καὶ
πεζὴν ξυλλέξων, καὶ τῶν πόλεων ἅμα προσαξόμενος εἴ τις
ἢ μὴ πρόθυμος ἦν ἢ παντάπασιν ἔτι ἀφειστήκει τοῦ πολέμου.
[7.7.3]   πρέσβεις τε ἄλλοι τῶν Συρακοσίων καὶ Κορινθίων ἐς Λακε-
δαίμονα καὶ Κόρινθον ἀπεστάλησαν, ὅπως στρατιὰ ἔτι
περαιωθῇ τρόπῳ ᾧ ἂν ἐν ὁλκάσιν ἢ πλοίοις ἢ ἄλλως ὅπως
[7.7.4]   ἂν προχωρῇ, ὡς καὶ τῶν Ἀθηναίων ἐπιμεταπεμπομένων. οἵ
τε Συρακόσιοι ναυτικὸν ἐπλήρουν καὶ ἀνεπειρῶντο ὡς καὶ
τούτῳ ἐπιχειρήσοντες, καὶ ἐς τἆλλα πολὺ ἐπέρρωντο.
[7.8.1]      Ὁ δὲ Νικίας αἰσθόμενος τοῦτο καὶ ὁρῶν καθ' ἡμέραν
ἐπιδιδοῦσαν τήν τε τῶν πολεμίων ἰσχὺν καὶ τὴν σφετέραν
ἀπορίαν, ἔπεμπε καὶ αὐτὸς ἐς τὰς Ἀθήνας ἀγγέλλων πολλάκις
μὲν καὶ ἄλλοτε καθ' ἕκαστα τῶν γιγνομένων, μάλιστα δὲ καὶ
τότε, νομίζων ἐν δεινοῖς τε εἶναι καί, εἰ μὴ ὡς τάχιστα ἢ
σφᾶς μεταπέμψουσιν ἢ ἄλλους μὴ ὀλίγους ἀποστελοῦσιν,
[7.8.2]   οὐδεμίαν εἶναι σωτηρίαν. φοβούμενος δὲ μὴ οἱ πεμπόμενοι
ἢ κατὰ τὴν τοῦ λέγειν ἀδυνασίαν ἢ καὶ μνήμης ἐλλιπεῖς
γιγνόμενοι ἢ τῷ ὄχλῳ πρὸς χάριν τι λέγοντες οὐ τὰ
ὄντα ἀπαγγέλλωσιν, ἔγραψεν ἐπιστολήν, νομίζων οὕτως ἂν
μάλιστα τὴν αὑτοῦ γνώμην μηδὲν ἐν τῷ ἀγγέλῳ ἀφανισθεῖσαν
μαθόντας τοὺς Ἀθηναίους βουλεύσασθαι περὶ τῆς ἀληθείας.
[7.8.3]   καὶ οἱ μὲν ᾤχοντο φέροντες, οὓς ἀπέστειλε, τὰ γράμματα
καὶ ὅσα ἔδει αὐτοὺς εἰπεῖν· ὁ δὲ τὰ κατὰ τὸ στρατόπεδον
διὰ φυλακῆς μᾶλλον ἤδη ἔχων ἢ δι' ἑκουσίων κινδύνων
ἐπεμέλετο.
[7.9.1]      Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει τελευτῶντι καὶ Εὐετίων στρατηγὸς
Ἀθηναίων μετὰ Περδίκκου στρατεύσας ἐπ' Ἀμφίπολιν Θρᾳξὶ
πολλοῖς τὴν μὲν πόλιν οὐχ εἷλεν, ἐς δὲ τὸν Στρυμόνα περι-
[7.9.1.4]   κομίσας τριήρεις ἐκ τοῦ ποταμοῦ ἐπολιόρκει ὁρμώμενος ἐξ
Ἱμεραίου. καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[7.10.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος ἥκοντες ἐς τὰς Ἀθήνας οἱ
παρὰ τοῦ Νικίου ὅσα τε ἀπὸ γλώσσης εἴρητο αὐτοῖς εἶπον,
καὶ εἴ τίς τι ἐπηρώτα ἀπεκρίνοντο, καὶ τὴν ἐπιστολὴν ἀπ-
έδοσαν. ὁ δὲ γραμματεὺς ὁ τῆς πόλεως παρελθὼν ἀνέγνω
τοῖς Ἀθηναίοις δηλοῦσαν τοιάδε.
[7.11.1]      ’Τὰ μὲν πρότερον πραχθέντα, ὦ Ἀθηναῖοι, ἐν ἄλλαις
πολλαῖς ἐπιστολαῖς ἴστε· νῦν δὲ καιρὸς οὐχ ἧσσον μαθόντας
[7.11.2]   ὑμᾶς ἐν ᾧ ἐσμὲν βουλεύσασθαι. κρατησάντων γὰρ ἡμῶν
μάχαις ταῖς πλέοσι Συρακοσίους ἐφ' οὓς ἐπέμφθημεν καὶ τὰ
τείχη οἰκοδομησαμένων ἐν οἷσπερ νῦν ἐσμέν, ἦλθε Γύλιππος
Λακεδαιμόνιος στρατιὰν ἔχων ἔκ τε Πελοποννήσου καὶ ἀπὸ
τῶν ἐν Σικελίᾳ πόλεων ἔστιν ὧν. καὶ μάχῃ τῇ μὲν πρώτῃ
νικᾶται ὑφ' ἡμῶν, τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἱππεῦσί τε πολλοῖς καὶ
[7.11.3]   ἀκοντισταῖς βιασθέντες ἀνεχωρήσαμεν ἐς τὰ τείχη. νῦν οὖν
ἡμεῖς μὲν παυσάμενοι τοῦ περιτειχισμοῦ διὰ τὸ πλῆθος τῶν
ἐναντίων ἡσυχάζομεν (οὐδὲ γὰρ ξυμπάσῃ τῇ στρατιᾷ δυναίμεθ'
ἂν χρήσασθαι ἀπανηλωκυίας τῆς φυλακῆς τῶν τειχῶν μέρος
τι τοῦ ὁπλιτικοῦ)· οἱ δὲ παρῳκοδομήκασιν ἡμῖν τεῖχος ἁπλοῦν,
ὥστε μὴ εἶναι ἔτι περιτειχίσαι αὐτούς, ἢν μή τις τὸ παρα-
[7.11.4]   τείχισμα τοῦτο πολλῇ στρατιᾷ ἐπελθὼν ἕλῃ. ξυμβέβηκέ
τε πολιορκεῖν δοκοῦντας ἡμᾶς ἄλλους αὐτοὺς μᾶλλον, ὅσα γε
κατὰ γῆν, τοῦτο πάσχειν· οὐδὲ γὰρ τῆς χώρας ἐπὶ πολὺ διὰ
τοὺς ἱππέας ἐξερχόμεθα.
[7.12.1]      ‘Πεπόμφασι δὲ καὶ ἐς Πελοπόννησον πρέσβεις ἐπ' ἄλλην
στρατιάν, καὶ ἐς τὰς ἐν Σικελίᾳ πόλεις Γύλιππος οἴχεται,
τὰς μὲν καὶ πείσων ξυμπολεμεῖν ὅσαι νῦν ἡσυχάζουσιν, ἀπὸ
δὲ τῶν καὶ στρατιὰν ἔτι πεζὴν καὶ ναυτικοῦ παρασκευήν, ἢν
[7.12.2]   δύνηται, ἄξων. διανοοῦνται γάρ, ὡς ἐγὼ πυνθάνομαι, τῷ
τε πεζῷ ἅμα τῶν τειχῶν ἡμῶν πειρᾶν καὶ ταῖς ναυσὶ κατὰ
[7.12.3]   θάλασσαν. καὶ δεινὸν μηδενὶ ὑμῶν δόξῃ εἶναι ὅτι καὶ
κατὰ θάλασσαν. τὸ γὰρ ναυτικὸν ἡμῶν, ὅπερ κἀκεῖνοι
πυνθάνονται, τὸ μὲν πρῶτον ἤκμαζε καὶ τῶν νεῶν τῇ ξηρότητι
καὶ τῶν πληρωμάτων τῇ σωτηρίᾳ· νῦν δὲ αἵ τε νῆες διά-
βροχοι τοσοῦτον χρόνον ἤδη θαλασσεύουσαι, καὶ τὰ πληρώ-
[7.12.4]   ματα ἔφθαρται. τὰς μὲν γὰρ ναῦς οὐκ ἔστιν ἀνελκύσαντας
διαψύξαι διὰ τὸ ἀντιπάλους τῷ πλήθει καὶ ἔτι πλείους τὰς
τῶν πολεμίων οὔσας αἰεὶ προσδοκίαν παρέχειν ὡς ἐπιπλεύ-
[7.12.5]   σονται. φανεραὶ δ' εἰσὶν ἀναπειρώμεναι, καὶ αἱ ἐπιχειρήσεις
ἐπ' ἐκείνοις καὶ ἀποξηρᾶναι τὰς σφετέρας μᾶλλον ἐξουσία·
[7.13.1]   οὐ γὰρ ἐφορμοῦσιν ἄλλοις. ἡμῖν δ' ἐκ πολλῆς ἂν περιουσίας
νεῶν μόλις τοῦτο ὑπῆρχε καὶ μὴ ἀναγκαζομένοις ὥσπερ
νῦν πάσαις φυλάσσειν· εἰ γὰρ ἀφαιρήσομέν τι καὶ βραχὺ
τῆς τηρήσεως, τὰ ἐπιτήδεια οὐχ ἕξομεν, παρὰ τὴν ἐκείνων
[7.13.2]   πόλιν χαλεπῶς καὶ νῦν ἐσκομιζόμενοι. τὰ δὲ πληρώματα
διὰ τόδε ἐφθάρη τε ἡμῖν καὶ ἔτι νῦν φθείρεται, τῶν ναυτῶν
[τῶν] μὲν διὰ φρυγανισμὸν καὶ ἁρπαγὴν καὶ ὑδρείαν μακρὰν
ὑπὸ τῶν ἱππέων ἀπολλυμένων· οἱ δὲ θεράποντες, ἐπειδὴ ἐς
ἀντίπαλα καθεστήκαμεν, αὐτομολοῦσι, καὶ οἱ ξένοι οἱ μὲν
ἀναγκαστοὶ ἐσβάντες εὐθὺς κατὰ τὰς πόλεις ἀποχωροῦσιν,
οἱ δὲ ὑπὸ μεγάλου μισθοῦ τὸ πρῶτον ἐπαρθέντες καὶ οἰόμενοι
χρηματιεῖσθαι μᾶλλον ἢ μαχεῖσθαι, ἐπειδὴ παρὰ γνώμην
ναυτικόν τε δὴ καὶ τἆλλα ἀπὸ τῶν πολεμίων ἀνθεστῶτα
ὁρῶσιν, οἱ μὲν ἐπ' αὐτομολίας προφάσει ἀπέρχονται, οἱ δὲ
ὡς ἕκαστοι δύνανται (πολλὴ δ' ἡ Σικελία), εἰσὶ δ' οἳ καὶ
αὐτοὶ ἐμπορευόμενοι ἀνδράποδα Ὑκκαρικὰ ἀντεμβιβάσαι ὑπὲρ
σφῶν πείσαντες τοὺς τριηράρχους τὴν ἀκρίβειαν τοῦ ναυτικοῦ
[7.14.1]   ἀφῄρηνται. ἐπισταμένοις δ' ὑμῖν γράφω ὅτι βραχεῖα ἀκμὴ
πληρώματος καὶ ὀλίγοι τῶν ναυτῶν οἱ ἐξορμῶντές τε ναῦν
[7.14.2]   καὶ ξυνέχοντες τὴν εἰρεσίαν. τούτων δὲ πάντων ἀπορώτατον
τό τε μὴ οἷόν τε εἶναι ταῦτα ἐμοὶ κωλῦσαι τῷ στρατηγῷ
(χαλεπαὶ γὰρ αἱ ὑμέτεραι φύσεις ἄρξαι) καὶ ὅτι οὐδ' ὁπόθεν
ἐπιπληρωσόμεθα τὰς ναῦς ἔχομεν, ὃ τοῖς πολεμίοις πολλα-
χόθεν ὑπάρχει, ἀλλ' ἀνάγκη ἀφ' ὧν ἔχοντες ἤλθομεν τά τε
ὄντα καὶ ἀπαναλισκόμενα γίγνεσθαι· αἱ γὰρ νῦν οὖσαι πόλεις
[7.14.3]   ξύμμαχοι ἀδύνατοι Νάξος καὶ Κατάνη. εἰ δὲ προσγενήσεται
ἓν ἔτι τοῖς πολεμίοις, ὥστε τὰ τρέφοντα ἡμᾶς χωρία τῆς
Ἰταλίας, ὁρῶντα ἐν ᾧ τ' ἐσμὲν καὶ ὑμῶν μὴ ἐπιβοηθούντων,
πρὸς ἐκείνους χωρῆσαι, διαπεπολεμήσεται αὐτοῖς ἀμαχεὶ
ἐκπολιορκηθέντων ἡμῶν [ὁ πόλεμος].
[7.14.4]      ’Τούτων ἐγὼ ἡδίω μὲν ἂν εἶχον ὑμῖν ἕτερα ἐπιστέλλειν,
οὐ μέντοι χρησιμώτερά γε, εἰ δεῖ σαφῶς εἰδότας τὰ ἐνθάδε
βουλεύσασθαι. καὶ ἅμα τὰς φύσεις ἐπιστάμενος ὑμῶν,
βουλομένων μὲν τὰ ἥδιστα ἀκούειν, αἰτιωμένων δὲ ὕστερον,
ἤν τι ὑμῖν ἀπ' αὐτῶν μὴ ὁμοῖον ἐκβῇ, ἀσφαλέστερον ἡγη-
[7.15.1]   σάμην τὸ ἀληθὲς δηλῶσαι. καὶ νῦν ὡς ἐφ' ἃ μὲν ἤλθομεν
τὸ πρῶτον καὶ τῶν στρατιωτῶν καὶ τῶν ἡγεμόνων ὑμῖν μὴ
μεμπτῶν γεγενημένων, οὕτω τὴν γνώμην ἔχετε· ἐπειδὴ δὲ
Σικελία τε ἅπασα ξυνίσταται καὶ ἐκ Πελοποννήσου ἄλλη
στρατιὰ προσδόκιμος αὐτοῖς, βουλεύεσθε ἤδη ὡς τῶν γ'
ἐνθάδε μηδὲ τοῖς παροῦσιν ἀνταρκούντων, ἀλλ' ἢ τούτους
μεταπέμπειν δέον ἢ ἄλλην στρατιὰν μὴ ἐλάσσω ἐπιπέμπειν
καὶ πεζὴν καὶ ναυτικὴν καὶ χρήματα μὴ ὀλίγα, ἐμοὶ δὲ
διάδοχόν τινα, ὡς ἀδύνατός εἰμι διὰ νόσον νεφρῖτιν παρα-
[7.15.2]   μένειν. ἀξιῶ δ' ὑμῶν ξυγγνώμης τυγχάνειν· καὶ γὰρ ὅτ'
ἐρρώμην πολλὰ ἐν ἡγεμονίαις ὑμᾶς εὖ ἐποίησα. ὅτι δὲ
μέλλετε, ἅμα τῷ ἦρι εὐθὺς καὶ μὴ ἐς ἀναβολὰς πράσσετε,
ὡς τῶν πολεμίων τὰ μὲν ἐν Σικελίᾳ δι' ὀλίγου ποριουμένων,
τὰ δ' ἐκ Πελοποννήσου σχολαίτερον μέν, ὅμως δ', ἢν μὴ
προσέχητε τὴν γνώμην, τὰ μὲν λήσουσιν ὑμᾶς, ὥσπερ καὶ
πρότερον, τὰ δὲ φθήσονται.‘
[7.16.1]      Ἡ μὲν τοῦ Νικίου ἐπιστολὴ τοσαῦτα ἐδήλου, οἱ δὲ
Ἀθηναῖοι ἀκούσαντες αὐτῆς τὸν μὲν Νικίαν οὐ παρέλυσαν
τῆς ἀρχῆς, ἀλλ' αὐτῷ, ἕως ἂν ἕτεροι ξυνάρχοντες αἱρεθέντες
ἀφίκωνται, τῶν αὐτοῦ ἐκεῖ δύο προσείλοντο Μένανδρον
καὶ Εὐθύδημον, ὅπως μὴ μόνος ἐν ἀσθενείᾳ ταλαιπωροίη,
στρατιὰν δὲ ἄλλην ἐψηφίσαντο πέμπειν καὶ ναυτικὴν καὶ
[7.16.2]   πεζὴν Ἀθηναίων τε ἐκ καταλόγου καὶ τῶν ξυμμάχων. καὶ
ξυνάρχοντας αὐτῷ εἵλοντο Δημοσθένη τε τὸν Ἀλκισθένους
καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν Θουκλέους. καὶ τὸν μὲν Εὐρυμέδοντα
εὐθὺς περὶ ἡλίου τροπὰς τὰς χειμερινὰς ἀποπέμπουσιν ἐς τὴν
Σικελίαν μετὰ δέκα νεῶν, ἄγοντα εἴκοσι <καὶ ἑκατὸν> τάλαντα
ἀργυρίου, καὶ ἅμα ἀγγελοῦντα τοῖς ἐκεῖ ὅτι ἥξει βοήθεια καὶ
[7.17.1]   ἐπιμέλεια αὐτῶν ἔσται· ὁ δὲ Δημοσθένης ὑπομένων παρε-
σκευάζετο τὸν ἔκπλουν ὡς ἅμα τῷ ἦρι ποιησόμενος, στρατιάν
τε ἐπαγγέλλων ἐς τοὺς ξυμμάχους καὶ χρήματα αὐτόθεν καὶ
[7.17.2]   ναῦς καὶ ὁπλίτας ἑτοιμάζων. πέμπουσι δὲ καὶ περὶ τὴν
Πελοπόννησον οἱ Ἀθηναῖοι εἴκοσι ναῦς, ὅπως φυλάσσοιεν
μηδένα ἀπὸ Κορίνθου καὶ τῆς Πελοποννήσου ἐς τὴν Σικελίαν
[7.17.3]   περαιοῦσθαι. οἱ γὰρ Κορίνθιοι, ὡς αὐτοῖς οἱ πρέσβεις ἧκον
καὶ τὰ ἐν τῇ Σικελίᾳ βελτίω ἤγγελλον, νομίσαντες οὐκ
ἄκαιρον καὶ τὴν προτέραν πέμψιν τῶν νεῶν ποιήσασθαι,
πολλῷ μᾶλλον ἐπέρρωντο, καὶ ἐν ὁλκάσι παρεσκευάζοντο
αὐτοί τε ἀποστελοῦντες ὁπλίτας ἐς τὴν Σικελίαν καὶ ἐκ
τῆς ἄλλης Πελοποννήσου οἱ Λακεδαιμόνιοι τῷ αὐτῷ τρόπῳ
[7.17.4]   πέμψοντες· ναῦς τε οἱ Κορίνθιοι πέντε καὶ εἴκοσιν ἐπλήρουν,
ὅπως ναυμαχίας τε ἀποπειράσωσι πρὸς τὴν ἐν τῇ Ναυπάκτῳ
φυλακήν, καὶ τὰς ὁλκάδας αὐτῶν ἧσσον οἱ ἐν τῇ Ναυπάκτῳ
Ἀθηναῖοι κωλύοιεν ἀπαίρειν, πρὸς τὴν σφετέραν ἀντίταξιν
τῶν τριήρων τὴν φυλακὴν ποιούμενοι.
[7.18.1]      Παρεσκευάζοντο δὲ καὶ τὴν ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσβολὴν οἱ
Λακεδαιμόνιοι, ὥσπερ τε προυδέδοκτο αὐτοῖς καὶ τῶν Συρα-
κοσίων καὶ Κορινθίων ἐναγόντων, ἐπειδὴ ἐπυνθάνοντο τὴν
ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων βοήθειαν ἐς τὴν Σικελίαν, ὅπως δὴ
ἐσβολῆς γενομένης διακωλυθῇ. καὶ ὁ Ἀλκιβιάδης προσκεί-
μενος ἐδίδασκε τὴν Δεκέλειαν τειχίζειν καὶ μὴ ἀνιέναι τὸν
[7.18.2]   πόλεμον. μάλιστα δὲ τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐγεγένητό τις
ῥώμη, διότι τοὺς Ἀθηναίους ἐνόμιζον διπλοῦν τὸν πόλεμον
ἔχοντας, πρός τε σφᾶς καὶ Σικελιώτας, εὐκαθαιρετωτέρους
ἔσεσθαι, καὶ ὅτι τὰς σπονδὰς προτέρους λελυκέναι ἡγοῦντο
αὐτούς· ἐν γὰρ τῷ προτέρῳ πολέμῳ σφέτερον τὸ παρανό-
μημα μᾶλλον γενέσθαι, ὅτι τε ἐς Πλάταιαν ἦλθον Θηβαῖοι
ἐν σπονδαῖς, καὶ εἰρημένον ἐν ταῖς πρότερον ξυνθήκαις
ὅπλα μὴ ἐπιφέρειν, ἢν δίκας ἐθέλωσι διδόναι, αὐτοὶ οὐχ
ὑπήκουον ἐς δίκας προκαλουμένων τῶν Ἀθηναίων. καὶ διὰ
τοῦτο εἰκότως δυστυχεῖν τε ἐνόμιζον, καὶ ἐνεθυμοῦντο τήν
τε περὶ Πύλον ξυμφορὰν καὶ εἴ τις ἄλλη αὐτοῖς ἐγένετο.
[7.18.3]   ἐπειδὴ δὲ οἱ Ἀθηναῖοι ταῖς τριάκοντα ναυσὶν ἐξ Ἄργους
ὁρμώμενοι Ἐπιδαύρου τέ τι καὶ Πρασιῶν καὶ ἄλλα ἐδῄωσαν
καὶ ἐκ Πύλου ἅμα ἐλῃστεύοντο, καὶ ὁσάκις περί του δια-
φοραὶ γένοιντο τῶν κατὰ τὰς σπονδὰς ἀμφισβητουμένων,
ἐς δίκας προκαλουμένων τῶν Λακεδαιμονίων οὐκ ἤθελον
ἐπιτρέπειν, τότε δὴ οἱ Λακεδαιμόνιοι νομίσαντες τὸ παρα-
νόμημα, ὅπερ καὶ σφίσι πρότερον ἡμάρτητο, αὖθις ἐς τοὺς
Ἀθηναίους τὸ αὐτὸ περιεστάναι, πρόθυμοι ἦσαν ἐς τὸν
[7.18.4]   πόλεμον. καὶ ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ σίδηρόν τε περιήγ-
γελλον κατὰ τοὺς ξυμμάχους καὶ τἆλλα ἐργαλεῖα ἡτοίμαζον
ἐς τὸν ἐπιτειχισμόν, καὶ τοῖς ἐν τῇ Σικελίᾳ ἅμα ὡς ἀπο-
πέμψοντες ἐν ταῖς ὁλκάσιν ἐπικουρίαν αὐτοί τε ἐπόριζον καὶ
τοὺς ἄλλους Πελοποννησίους προσηνάγκαζον. καὶ ὁ χειμὼν
ἐτελεύτα, καὶ ὄγδοον καὶ δέκατον ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα
τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.
[7.19.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου ἦρος εὐθὺς ἀρχομένου πρωίτατα δὴ
οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐς τὴν Ἀττικὴν ἐσέβαλον·
ἡγεῖτο δὲ Ἆγις ὁ Ἀρχιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς.
καὶ πρῶτον μὲν τῆς χώρας τὰ περὶ τὸ πεδίον ἐδῄωσαν,
ἔπειτα Δεκέλειαν ἐτείχιζον, κατὰ πόλεις διελόμενοι τὸ
[7.19.2]   ἔργον. ἀπέχει δὲ ἡ Δεκέλεια σταδίους μάλιστα τῆς τῶν
Ἀθηναίων πόλεως εἴκοσι καὶ ἑκατόν, παραπλήσιον δὲ καὶ
οὐ πολλῷ πλέον καὶ ἀπὸ τῆς Βοιωτίας. ἐπὶ δὲ τῷ πεδίῳ
καὶ τῆς χώρας τοῖς κρατίστοις ἐς τὸ κακουργεῖν ᾠκοδομεῖτο
[7.19.3]   τὸ τεῖχος, ἐπιφανὲς μέχρι τῆς τῶν Ἀθηναίων πόλεως. καὶ
οἱ μὲν ἐν τῇ Ἀττικῇ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἐτεί-
χιζον, οἱ δ' ἐν τῇ Πελοποννήσῳ ἀπέστελλον περὶ τὸν αὐτὸν
χρόνον ταῖς ὁλκάσι τοὺς ὁπλίτας ἐς τὴν Σικελίαν, Λακεδαι-
μόνιοι μὲν τῶν τε Εἱλώτων ἐπιλεξάμενοι τοὺς βελτίστους
καὶ τῶν νεοδαμώδων, ξυναμφοτέρων ἐς ἑξακοσίους ὁπλίτας,
καὶ Ἔκκριτον Σπαρτιάτην ἄρχοντα, Βοιωτοὶ δὲ τριακοσίους
ὁπλίτας, ὧν ἦρχον Ξένων τε καὶ Νίκων Θηβαῖοι καὶ Ἡγή-
[7.19.4]   σανδρος Θεσπιεύς. οὗτοι μὲν οὖν ἐν τοῖς πρῶτοι ὁρμή-
σαντες ἀπὸ τοῦ Ταινάρου τῆς Λακωνικῆς ἐς τὸ πέλαγος
ἀφῆκαν· μετὰ δὲ τούτους Κορίνθιοι οὐ πολλῷ ὕστερον
πεντακοσίους ὁπλίτας, τοὺς μὲν ἐξ αὐτῆς Κορίνθου, τοὺς
δὲ προσμισθωσάμενοι Ἀρκάδων, καὶ ἄρχοντα Ἀλέξαρχον
Κορίνθιον προστάξαντες ἀπέπεμψαν. ἀπέστειλαν δὲ καὶ
Σικυώνιοι διακοσίους ὁπλίτας ὁμοῦ τοῖς Κορινθίοις, ὧν ἦρχε
[7.19.5]   Σαργεὺς Σικυώνιος. αἱ δὲ πέντε καὶ εἴκοσι νῆες τῶν
Κορινθίων αἱ τοῦ χειμῶνος πληρωθεῖσαι ἀνθώρμουν ταῖς ἐν
τῇ Ναυπάκτῳ εἴκοσιν Ἀττικαῖς, ἕωσπερ αὐτοῖς οὗτοι οἱ
ὁπλῖται ταῖς ὁλκάσιν ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ἀπῆραν· οὗπερ
ἕνεκα καὶ τὸ πρῶτον ἐπληρώθησαν, ὅπως μὴ οἱ Ἀθηναῖοι
πρὸς τὰς ὁλκάδας μᾶλλον ἢ πρὸς τὰς τριήρεις τὸν νοῦν
ἔχωσιν.
[7.20.1]      Ἐν δὲ τούτῳ καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἅμα τῆς Δεκελείας τῷ
τειχισμῷ καὶ τοῦ ἦρος εὐθὺς ἀρχομένου περί τε Πελοπόν-
νησον ναῦς τριάκοντα ἔστειλαν καὶ Χαρικλέα τὸν Ἀπολλο-
δώρου ἄρχοντα, ᾧ εἴρητο καὶ ἐς Ἄργος ἀφικομένῳ κατὰ τὸ
ξυμμαχικὸν παρακαλεῖν Ἀργείων [τε] ὁπλίτας ἐπὶ τὰς ναῦς,
[7.20.2]   καὶ τὸν Δημοσθένη ἐς τὴν Σικελίαν, ὥσπερ ἔμελλον, ἀπ-
έστελλον ἑξήκοντα μὲν ναυσὶν Ἀθηναίων καὶ πέντε Χίαις,
ὁπλίταις δὲ ἐκ καταλόγου Ἀθηναίων διακοσίοις καὶ χιλίοις,
καὶ νησιωτῶν ὅσοις ἑκασταχόθεν οἷόν τ' ἦν πλείστοις χρή-
σασθαι, καὶ ἐκ τῶν ἄλλων ξυμμάχων τῶν ὑπηκόων, εἴ ποθέν
τι εἶχον ἐπιτήδειον ἐς τὸν πόλεμον, ξυμπορίσαντες. εἴρητο
δ' αὐτῷ πρῶτον μετὰ τοῦ Χαρικλέους ἅμα περιπλέοντα
[7.20.3]   ξυστρατεύεσθαι περὶ τὴν Λακωνικήν. καὶ ὁ μὲν Δημο-
σθένης ἐς τὴν Αἴγιναν προσπλεύσας τοῦ στρατεύματός τε εἴ
τι ὑπελέλειπτο περιέμενε καὶ τὸν Χαρικλέα τοὺς Ἀργείους
παραλαβεῖν.
[7.21.1]      Ἐν δὲ τῇ Σικελίᾳ ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τούτου τοῦ
ἦρος καὶ ὁ Γύλιππος ἧκεν ἐς τὰς Συρακούσας, ἄγων ἀπὸ
τῶν πόλεων ὧν ἔπεισε στρατιὰν ὅσην ἑκασταχόθεν πλείστην
[7.21.2]   ἐδύνατο. καὶ ξυγκαλέσας τοὺς Συρακοσίους ἔφη χρῆναι
πληροῦν ναῦς ὡς δύνανται πλείστας καὶ ναυμαχίας ἀπό-
πειραν λαμβάνειν· ἐλπίζειν γὰρ ἀπ' αὐτοῦ τι ἔργον ἄξιον
[7.21.3]   τοῦ κινδύνου ἐς τὸν πόλεμον κατεργάσεσθαι. ξυνανέπειθε
δὲ καὶ ὁ Ἑρμοκράτης οὐχ ἥκιστα, τοῦ ταῖς ναυσὶ μὴ
ἀθυμεῖν ἐπιχειρῆσαι πρὸς τοὺς Ἀθηναίους, λέγων οὐδ' ἐκεί-
νους πάτριον τὴν ἐμπειρίαν οὐδ' ἀίδιον τῆς θαλάσσης ἔχειν,
ἀλλ' ἠπειρώτας μᾶλλον τῶν Συρακοσίων ὄντας καὶ ἀναγ-
κασθέντας ὑπὸ Μήδων ναυτικοὺς γενέσθαι. καὶ πρὸς ἄνδρας
τολμηρούς, οἵους καὶ Ἀθηναίους, τοὺς ἀντιτολμῶντας χα-
λεπωτάτους ἂν [αὐτοῖς] φαίνεσθαι· ᾧ γὰρ ἐκεῖνοι τοὺς πέλας,
οὐ δυνάμει ἔστιν ὅτε προύχοντες, τῷ δὲ θράσει ἐπιχειροῦντες
καταφοβοῦσι, καὶ σφᾶς ἂν τὸ αὐτὸ ὁμοίως τοῖς ἐναντίοις
[7.21.4]   ὑποσχεῖν. καὶ Συρακοσίους εὖ εἰδέναι ἔφη τῷ τολμῆσαι
ἀπροσδοκήτως πρὸς τὸ Ἀθηναίων ναυτικὸν ἀντιστῆναι πλέον
τι διὰ τὸ τοιοῦτον ἐκπλαγέντων αὐτῶν περιγενησομένους ἢ
Ἀθηναίους τῇ ἐπιστήμῃ τὴν Συρακοσίων ἀπειρίαν βλά-
ψοντας. ἰέναι οὖν ἐκέλευεν ἐς τὴν πεῖραν τοῦ ναυτικοῦ καὶ
μὴ ἀποκνεῖν.
[7.21.5]      Καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι, τοῦ τε Γυλίππου καὶ Ἑρμοκράτους
καὶ εἴ του ἄλλου πειθόντων, ὥρμηντό τε ἐς τὴν ναυμαχίαν
[7.22.1]   καὶ τὰς ναῦς ἐπλήρουν· ὁ δὲ Γύλιππος ἐπειδὴ παρεσκευάσατο
τὸ ναυτικόν, ἀγαγὼν ὑπὸ νύκτα πᾶσαν τὴν στρατιὰν τὴν
πεζὴν αὐτὸς μὲν τοῖς ἐν τῷ Πλημμυρίῳ τείχεσι κατὰ γῆν
ἔμελλε προσβαλεῖν, αἱ δὲ τριήρεις τῶν Συρακοσίων ἅμα καὶ
ἀπὸ ξυνθήματος πέντε μὲν καὶ τριάκοντα ἐκ τοῦ μεγάλου
λιμένος ἐπέπλεον, αἱ δὲ πέντε καὶ τεσσαράκοντα ἐκ τοῦ
ἐλάσσονος, οὗ ἦν καὶ τὸ νεώριον αὐτοῖς, [καὶ] περιέπλεον
βουλόμενοι πρὸς τὰς ἐντὸς προσμεῖξαι καὶ ἅμα ἐπιπλεῖν τῷ
Πλημμυρίῳ, ὅπως οἱ Ἀθηναῖοι ἀμφοτέρωθεν θορυβῶνται.
[7.22.2]   οἱ δ' Ἀθηναῖοι διὰ τάχους ἀντιπληρώσαντες ἑξήκοντα ναῦς
ταῖς μὲν πέντε καὶ εἴκοσι πρὸς τὰς πέντε καὶ τριάκοντα τῶν
Συρακοσίων τὰς ἐν τῷ μεγάλῳ λιμένι ἐναυμάχουν, ταῖς δ'
ἐπιλοίποις ἀπήντων ἐπὶ τὰς ἐκ τοῦ νεωρίου περιπλεούσας.
καὶ εὐθὺς πρὸ τοῦ στόματος τοῦ μεγάλου λιμένος ἐναυμάχουν,
καὶ ἀντεῖχον ἀλλήλοις ἐπὶ πολύ, οἱ μὲν βιάσασθαι βουλό-
[7.23.1]   μενοι τὸν ἔσπλουν, οἱ δὲ κωλύειν. ἐν τούτῳ δ' ὁ Γύλιππος
τῶν ἐν τῷ Πλημμυρίῳ Ἀθηναίων πρὸς τὴν θάλασσαν ἐπι-
καταβάντων καὶ τῇ ναυμαχίᾳ τὴν γνώμην προσεχόντων
φθάνει προσπεσὼν ἅμα τῇ ἕῳ αἰφνιδίως τοῖς τείχεσι, καὶ
αἱρεῖ τὸ μέγιστον πρῶτον, ἔπειτα δὲ καὶ τὰ ἐλάσσω δύο,
[7.23.1.6]   οὐχ ὑπομεινάντων τῶν φυλάκων, ὡς εἶδον τὸ μέγιστον
[7.23.2]   ῥᾳδίως ληφθέν. καὶ ἐκ μὲν τοῦ πρώτου ἁλόντος χαλεπῶς οἱ
ἄνθρωποι, ὅσοι καὶ ἐς τὰ πλοῖα καὶ ὁλκάδα τινὰ κατέφυγον,
ἐς τὸ στρατόπεδον ἐξεκομίζοντο· τῶν γὰρ Συρακοσίων ταῖς
ἐν τῷ μεγάλῳ λιμένι ναυσὶ κρατούντων τῇ ναυμαχίᾳ ὑπὸ
τριήρους μιᾶς καὶ εὖ πλεούσης ἐπεδιώκοντο· ἐπειδὴ δὲ
τὰ δύο τειχίσματα ἡλίσκετο, ἐν τούτῳ καὶ οἱ Συρακόσιοι
ἐτύγχανον ἤδη νικώμενοι καὶ οἱ ἐξ αὐτῶν φεύγοντες ῥᾷον
[7.23.3]   παρέπλευσαν. αἱ γὰρ τῶν Συρακοσίων αἱ πρὸ τοῦ στόματος
νῆες ναυμαχοῦσαι βιασάμεναι τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς οὐδενὶ
κόσμῳ ἐσέπλεον, καὶ ταραχθεῖσαι περὶ ἀλλήλας παρέδοσαν
τὴν νίκην τοῖς Ἀθηναίοις· ταύτας τε γὰρ ἔτρεψαν καὶ ὑφ'
[7.23.4]   ὧν τὸ πρῶτον ἐνικῶντο ἐν τῷ λιμένι. καὶ ἕνδεκα μὲν ναῦς
τῶν Συρακοσίων κατέδυσαν, καὶ τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων
ἀπέκτειναν, πλὴν ὅσον ἐκ τριῶν νεῶν οὓς ἐζώγρησαν· τῶν
δὲ σφετέρων τρεῖς νῆες διεφθάρησαν. τὰ δὲ ναυάγια
ἀνελκύσαντες τῶν Συρακοσίων καὶ τροπαῖον ἐν τῷ νησιδίῳ
στήσαντες τῷ πρὸ τοῦ Πλημμυρίου, ἀνεχώρησαν ἐς τὸ ἑαυτῶν
στρατόπεδον.
[7.24.1]      Οἱ δὲ Συρακόσιοι κατὰ μὲν τὴν ναυμαχίαν οὕτως ἐπεπρά-
γεσαν, τὰ δ' ἐν τῷ Πλημμυρίῳ τείχη εἶχον, καὶ τροπαῖα
ἔστησαν αὐτῶν τρία. καὶ τὸ μὲν ἕτερον τοῖν δυοῖν τειχοῖν
τοῖν ὕστερον ληφθέντοιν κατέβαλον, τὰ δὲ δύο ἐπισκευά-
[7.24.2]   σαντες ἐφρούρουν. ἄνθρωποι δ' ἐν τῶν τειχῶν τῇ ἁλώσει
ἀπέθανον καὶ ἐζωγρήθησαν πολλοί, καὶ χρήματα πολλὰ τὰ
ξύμπαντα ἑάλω· ὥσπερ γὰρ ταμιείῳ χρωμένων τῶν Ἀθη-
ναίων τοῖς τείχεσι πολλὰ μὲν ἐμπόρων χρήματα καὶ σῖτος
ἐνῆν, πολλὰ δὲ καὶ τῶν τριηράρχων, ἐπεὶ καὶ ἱστία τεσσαρά-
κοντα τριήρων καὶ τἆλλα σκεύη ἐγκατελήφθη καὶ τριήρεις
[7.24.3]   ἀνειλκυσμέναι τρεῖς. μέγιστόν τε καὶ ἐν τοῖς πρῶτον
ἐκάκωσε τὸ στράτευμα τὸ τῶν Ἀθηναίων ἡ τοῦ Πλημμυρίου
λῆψις· οὐ γὰρ ἔτι οὐδ' οἱ ἔσπλοι ἀσφαλεῖς ἦσαν τῆς ἐπαγωγῆς
τῶν ἐπιτηδείων (οἱ γὰρ Συρακόσιοι ναυσὶν αὐτόθι ἐφορμοῦντες
ἐκώλυον, καὶ διὰ μάχης ἤδη ἐγίγνοντο αἱ ἐσκομιδαί), ἔς τε
τἆλλα κατάπληξιν παρέσχε καὶ ἀθυμίαν τῷ στρατεύματι.
[7.25.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο ναῦς τε ἐκπέμπουσι δώδεκα οἱ Συρακόσιοι
καὶ Ἀγάθαρχον ἐπ' αὐτῶν Συρακόσιον ἄρχοντα. καὶ αὐτῶν
μία μὲν ἐς Πελοπόννησον ᾤχετο, πρέσβεις ἄγουσα οἵπερ τά
τε σφέτερα φράσουσιν ὅτι ἐν ἐλπίσιν εἰσὶ καὶ τὸν ἐκεῖ
πόλεμον ἔτι μᾶλλον ἐποτρυνοῦσι γίγνεσθαι· αἱ δ' ἕνδεκα
νῆες πρὸς τὴν Ἰταλίαν ἔπλευσαν, πυνθανόμεναι πλοῖα τοῖς
[7.25.2]   Ἀθηναίοις γέμοντα χρημάτων προσπλεῖν. καὶ τῶν τε πλοίων
ἐπιτυχοῦσαι τὰ πολλὰ διέφθειραν καὶ ξύλα ναυπηγήσιμα ἐν
τῇ Καυλωνιάτιδι κατέκαυσαν, ἃ τοῖς Ἀθηναίοις ἑτοῖμα ἦν.
[7.25.3]   ἔς τε Λοκροὺς μετὰ ταῦτα ἦλθον, καὶ ὁρμουσῶν αὐτῶν κατ-
έπλευσε μία τῶν ὁλκάδων τῶν ἀπὸ Πελοποννήσου ἄγουσα
[7.25.4]   Θεσπιῶν ὁπλίτας· καὶ ἀναλαβόντες αὐτοὺς οἱ Συρακόσιοι
ἐπὶ τὰς ναῦς παρέπλεον ἐπ' οἴκου. φυλάξαντες δ' αὐτοὺς
οἱ Ἀθηναῖοι εἴκοσι ναυσὶ πρὸς τοῖς Μεγάροις μίαν μὲν ναῦν
λαμβάνουσιν αὐτοῖς ἀνδράσι, τὰς δ' ἄλλας οὐκ ἐδυνήθησαν,
ἀλλ' ἀποφεύγουσιν ἐς τὰς Συρακούσας.
[7.25.5]      Ἐγένετο δὲ καὶ περὶ τῶν σταυρῶν ἀκροβολισμὸς ἐν τῷ
λιμένι, οὓς οἱ Συρακόσιοι πρὸ τῶν παλαιῶν νεωσοίκων κατ-
έπηξαν ἐν τῇ θαλάσσῃ, ὅπως αὐτοῖς αἱ νῆες ἐντὸς ὁρμοῖεν
καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιπλέοντες μὴ βλάπτοιεν ἐμβάλλοντες.
[7.25.6]   προσαγαγόντες γὰρ ναῦν μυριοφόρον αὐτοῖς οἱ Ἀθηναῖοι,
πύργους τε ξυλίνους ἔχουσαν καὶ παραφράγματα, ἔκ τε τῶν
ἀκάτων ὤνευον ἀναδούμενοι τοὺς σταυροὺς καὶ ἀνέκλων καὶ
κατακολυμβῶντες ἐξέπριον. οἱ δὲ Συρακόσιοι ἀπὸ τῶν
νεωσοίκων ἔβαλλον· οἱ δ' ἐκ τῆς ὁλκάδος ἀντέβαλλον, καὶ
τέλος τοὺς πολλοὺς τῶν σταυρῶν ἀνεῖλον οἱ Ἀθηναῖοι.
[7.25.7]   χαλεπωτάτη δ' ἦν τῆς σταυρώσεως ἡ κρύφιος· ἦσαν γὰρ
τῶν σταυρῶν οὓς οὐχ ὑπερέχοντας τῆς θαλάσσης κατέπηξαν,
ὥστε δεινὸν ἦν προσπλεῦσαι, μὴ οὐ προϊδών τις ὥσπερ περὶ
ἕρμα περιβάλῃ τὴν ναῦν. ἀλλὰ καὶ τούτους κολυμβηταὶ
δυόμενοι ἐξέπριον μισθοῦ. ὅμως δ' αὖθις οἱ Συρακόσιοι
[7.25.8]   ἐσταύρωσαν. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα πρὸς ἀλλήλους οἷον εἰκὸς
τῶν στρατοπέδων ἐγγὺς ὄντων καὶ ἀντιτεταγμένων ἐμηχα-
νῶντο καὶ ἀκροβολισμοῖς καὶ πείραις παντοίαις ἐχρῶντο.
[7.25.9]      Ἔπεμψαν δὲ καὶ ἐς τὰς πόλεις πρέσβεις οἱ Συρακόσιοι
Κορινθίων καὶ Ἀμπρακιωτῶν καὶ Λακεδαιμονίων, ἀγγέλλοντας
τήν τε τοῦ Πλημμυρίου λῆψιν καὶ τῆς ναυμαχίας πέρι ὡς
οὐ τῇ τῶν πολεμίων ἰσχύι μᾶλλον ἢ τῇ σφετέρᾳ ταραχῇ
ἡσσηθεῖεν, τά τε ἄλλα [αὖ] δηλώσοντας ὅτι ἐν ἐλπίσιν εἰσὶ
καὶ ἀξιώσοντας ξυμβοηθεῖν ἐπ' αὐτοὺς καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ,
ὡς καὶ τῶν Ἀθηναίων προσδοκίμων ὄντων ἄλλῃ στρατιᾷ
καί, ἢν φθάσωσιν αὐτοὶ πρότερον διαφθείραντες τὸ παρὸν
στράτευμα αὐτῶν, διαπεπολεμησόμενον. καὶ οἱ μὲν ἐν τῇ
Σικελίᾳ ταῦτα ἔπρασσον.
[7.26.1]      Ὁ δὲ Δημοσθένης, ἐπεὶ ξυνελέγη αὐτῷ τὸ στράτευμα ὃ
ἔδει ἔχοντα ἐς τὴν Σικελίαν βοηθεῖν, ἄρας ἐκ τῆς Αἰγίνης
καὶ πλεύσας πρὸς τὴν Πελοπόννησον τῷ τε Χαρικλεῖ καὶ
ταῖς τριάκοντα ναυσὶ τῶν Ἀθηναίων ξυμμίσγει, καὶ παρα-
λαβόντες τῶν Ἀργείων ὁπλίτας ἐπὶ τὰς ναῦς ἔπλεον ἐς τὴν
[7.26.2]   Λακωνικήν· καὶ πρῶτον μὲν τῆς Ἐπιδαύρου τι τῆς Λιμηρᾶς
ἐδῄωσαν, ἔπειτα σχόντες ἐς τὰ καταντικρὺ Κυθήρων τῆς
Λακωνικῆς, ἔνθα τὸ ἱερὸν τοῦ Ἀπόλλωνός ἐστι, τῆς τε γῆς
ἔστιν ἃ ἐδῄωσαν καὶ ἐτείχισαν ἰσθμῶδές τι χωρίον, ἵνα δὴ
οἵ τε Εἵλωτες τῶν Λακεδαιμονίων αὐτόσε αὐτομολῶσι καὶ
ἅμα λῃσταὶ ἐξ αὐτοῦ, ὥσπερ ἐκ τῆς Πύλου, ἁρπαγὴν ποιῶνται.
[7.26.3]   καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης εὐθὺς ἐπειδὴ ξυγκατέλαβε τὸ χωρίον
παρέπλει ἐπὶ τῆς Κερκύρας, ὅπως καὶ τῶν ἐκεῖθεν ξυμμάχων
παραλαβὼν τὸν ἐς τὴν Σικελίαν πλοῦν ὅτι τάχιστα ποιῆται·
ὁ δὲ Χαρικλῆς περιμείνας ἕως τὸ χωρίον ἐξετείχισε καὶ
καταλιπὼν φυλακὴν αὐτοῦ ἀπεκομίζετο καὶ αὐτὸς ὕστερον
ταῖς τριάκοντα ναυσὶν ἐπ' οἴκου καὶ οἱ Ἀργεῖοι ἅμα.
[7.27.1]      Ἀφίκοντο δὲ καὶ Θρᾳκῶν τῶν μαχαιροφόρων τοῦ Διακοῦ
γένους ἐς τὰς Ἀθήνας πελτασταὶ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει τούτῳ
τριακόσιοι καὶ χίλιοι, οὓς ἔδει τῷ Δημοσθένει ἐς τὴν Σικελίαν
[7.27.2]   ξυμπλεῖν. οἱ δ' Ἀθηναῖοι, ὡς ὕστεροι ἧκον, διενοοῦντο
αὐτοὺς πάλιν ὅθεν ἦλθον ἐς Θρᾴκην ἀποπέμπειν. τὸ γὰρ
ἔχειν πρὸς τὸν ἐκ τῆς Δεκελείας πόλεμον αὐτοὺς πολυτελὲς
ἐφαίνετο· δραχμὴν γὰρ τῆς ἡμέρας ἕκαστος ἐλάμβανεν.
[7.27.3]   ἐπειδὴ γὰρ ἡ Δεκέλεια τὸ μὲν πρῶτον ὑπὸ πάσης τῆς
στρατιᾶς ἐν τῷ θέρει τούτῳ τειχισθεῖσα, ὕστερον δὲ φρουραῖς
ἀπὸ τῶν πόλεων κατὰ διαδοχὴν χρόνου ἐπιούσαις τῇ χώρᾳ
ἐπῳκεῖτο, πολλὰ ἔβλαπτε τοὺς Ἀθηναίους, καὶ ἐν τοῖς πρῶτον
χρημάτων τ' ὀλέθρῳ καὶ ἀνθρώπων φθορᾷ ἐκάκωσε τὰ πρά-
[7.27.4]   γματα. πρότερον μὲν γὰρ βραχεῖαι γιγνόμεναι αἱ ἐσβολαὶ
τὸν ἄλλον χρόνον τῆς γῆς ἀπολαύειν οὐκ ἐκώλυον· τότε δὲ
ξυνεχῶς ἐπικαθημένων, καὶ ὁτὲ μὲν καὶ πλεόνων ἐπιόντων,
ὁτὲ δ' ἐξ ἀνάγκης τῆς ἴσης φρουρᾶς καταθεούσης τε τὴν
χώραν καὶ λῃστείας ποιουμένης, βασιλέως τε παρόντος τοῦ
τῶν Λακεδαιμονίων Ἄγιδος, ὃς οὐκ ἐκ παρέργου τὸν πόλεμον
[7.27.5]   ἐποιεῖτο, μεγάλα οἱ Ἀθηναῖοι ἐβλάπτοντο. τῆς τε γὰρ
χώρας ἁπάσης ἐστέρηντο, καὶ ἀνδραπόδων πλέον ἢ δύο
μυριάδες ηὐτομολήκεσαν, καὶ τούτων τὸ πολὺ μέρος χειρο-
τέχναι, πρόβατά τε πάντα ἀπωλώλει καὶ ὑποζύγια· ἵπποι τε,
ὁσημέραι ἐξελαυνόντων τῶν ἱππέων πρός τε τὴν Δεκέλειαν
καταδρομὰς ποιουμένων καὶ κατὰ τὴν χώραν φυλασσόντων,
οἱ μὲν ἀπεχωλοῦντο ἐν γῇ ἀποκρότῳ τε καὶ ξυνεχῶς ταλαι-
[7.28.1]   πωροῦντες, οἱ δ' ἐτιτρώσκοντο. ἥ τε τῶν ἐπιτηδείων παρα-
κομιδὴ ἐκ τῆς Εὐβοίας, πρότερον ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ κατὰ γῆν
διὰ τῆς Δεκελείας θάσσων οὖσα, περὶ Σούνιον κατὰ θάλασσαν
πολυτελὴς ἐγίγνετο· τῶν τε πάντων ὁμοίως ἐπακτῶν ἐδεῖτο
[7.28.2]   ἡ πόλις, καὶ ἀντὶ τοῦ πόλις εἶναι φρούριον κατέστη. πρὸς
γὰρ τῇ ἐπάλξει τὴν μὲν ἡμέραν κατὰ διαδοχὴν οἱ Ἀθηναῖοι
φυλάσσοντες, τὴν δὲ νύκτα καὶ ξύμπαντες πλὴν τῶν ἱππέων,
οἱ μὲν ἐφ' ὅπλοις † ποιούμενοι †, οἱ δ' ἐπὶ τοῦ τείχους, καὶ
[7.28.3]   θέρους καὶ χειμῶνος ἐταλαιπωροῦντο. μάλιστα δ' αὐτοὺς
ἐπίεζεν ὅτι δύο πολέμους ἅμα εἶχον, καὶ ἐς φιλονικίαν
καθέστασαν τοιαύτην ἣν πρὶν γενέσθαι ἠπίστησεν ἄν τις
ἀκούσας. τὸ γὰρ αὐτοὺς πολιορκουμένους ἐπιτειχισμῷ ὑπὸ
Πελοποννησίων μηδ' ὣς ἀποστῆναι ἐκ Σικελίας, ἀλλ' ἐκεῖ
Συρακούσας τῷ αὐτῷ τρόπῳ ἀντιπολιορκεῖν, πόλιν οὐδὲν
ἐλάσσω αὐτήν γε καθ' αὑτὴν τῆς τῶν Ἀθηναίων, καὶ τὸν
παράλογον τοσοῦτον ποιῆσαι τοῖς Ἕλλησι τῆς δυνάμεως καὶ
τόλμης, ὅσον κατ' ἀρχὰς τοῦ πολέμου οἱ μὲν ἐνιαυτόν, οἱ δὲ
δύο, οἱ δὲ τριῶν γε ἐτῶν οὐδεὶς πλείω χρόνον ἐνόμιζον
περιοίσειν αὐτούς, εἰ οἱ Πελοποννήσιοι ἐσβάλοιεν ἐς τὴν
χώραν, ὥστε ἔτει ἑπτακαιδεκάτῳ μετὰ τὴν πρώτην ἐσβολὴν
ἦλθον ἐς Σικελίαν ἤδη τῷ πολέμῳ κατὰ πάντα τετρυχω-
μένοι, καὶ πόλεμον οὐδὲν ἐλάσσω προσανείλοντο τοῦ πρότερον
[7.28.4]   ὑπάρχοντος ἐκ Πελοποννήσου. δι' ἃ καὶ τότε ὑπό τε τῆς
Δεκελείας πολλὰ βλαπτούσης καὶ τῶν ἄλλων ἀναλωμάτων
μεγάλων προσπιπτόντων ἀδύνατοι ἐγένοντο τοῖς χρήμασιν.
καὶ τὴν εἰκοστὴν ὑπὸ τοῦτον τὸν χρόνον τῶν κατὰ θάλασσαν
ἀντὶ τοῦ φόρου τοῖς ὑπηκόοις ἐποίησαν, πλείω νομίζοντες
ἂν σφίσι χρήματα οὕτω προσιέναι. αἱ μὲν γὰρ δαπάναι
οὐχ ὁμοίως καὶ πρίν, ἀλλὰ πολλῷ μείζους καθέστασαν, ὅσῳ
καὶ μείζων ὁ πόλεμος ἦν· αἱ δὲ πρόσοδοι ἀπώλλυντο.
[7.29.1]      Τοὺς οὖν Θρᾷκας τοὺς τῷ Δημοσθένει ὑστερήσαντας διὰ
τὴν παροῦσαν ἀπορίαν τῶν χρημάτων οὐ βουλόμενοι δαπανᾶν
εὐθὺς ἀπέπεμπον, προστάξαντες κομίσαι αὐτοὺς Διειτρέφει,
καὶ εἰπόντες ἅμα ἐν τῷ παράπλῳ (ἐπορεύοντο γὰρ δι' Εὐρίπου)
[7.29.2]   καὶ τοὺς πολεμίους, ἤν τι δύνηται, ἀπ' αὐτῶν βλάψαι. ὁ δὲ
ἔς τε τὴν Τάναγραν ἀπεβίβασεν αὐτοὺς καὶ ἁρπαγήν τινα
ἐποιήσατο διὰ τάχους καὶ ἐκ Χαλκίδος τῆς Εὐβοίας ἀφ'
ἑσπέρας διέπλευσε τὸν Εὔριπον καὶ ἀποβιβάσας ἐς τὴν
[7.29.3]   Βοιωτίαν ἦγεν αὐτοὺς ἐπὶ Μυκαλησσόν. καὶ τὴν μὲν νύκτα
λαθὼν πρὸς τῷ Ἑρμαίῳ ηὐλίσατο (ἀπέχει δὲ τῆς Μυκαλησσοῦ
ἑκκαίδεκα μάλιστα σταδίους), ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ τῇ πόλει
προσέκειτο οὔσῃ οὐ μεγάλῃ, καὶ αἱρεῖ ἀφυλάκτοις τε ἐπι-
πεσὼν καὶ ἀπροσδοκήτοις μὴ ἄν ποτέ τινας σφίσιν ἀπὸ
θαλάσσης τοσοῦτον ἐπαναβάντας ἐπιθέσθαι, τοῦ τείχους
ἀσθενοῦς ὄντος καὶ ἔστιν ᾗ καὶ πεπτωκότος, τοῦ δὲ βραχέος
ᾠκοδομημένου, καὶ πυλῶν ἅμα διὰ τὴν ἄδειαν ἀνεῳγμένων.
[7.29.4]   ἐσπεσόντες δὲ οἱ Θρᾷκες ἐς τὴν Μυκαλησσὸν τάς τε οἰκίας
καὶ τὰ ἱερὰ ἐπόρθουν καὶ τοὺς ἀνθρώπους ἐφόνευον φειδόμενοι
οὔτε πρεσβυτέρας οὔτε νεωτέρας ἡλικίας, ἀλλὰ πάντας ἑξῆς,
ὅτῳ ἐντύχοιεν, καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας κτείνοντες, καὶ
προσέτι καὶ ὑποζύγια καὶ ὅσα ἄλλα ἔμψυχα ἴδοιεν· τὸ γὰρ
γένος τὸ τῶν Θρᾳκῶν ὁμοῖα τοῖς μάλιστα τοῦ βαρβαρικοῦ,
[7.29.5]   ἐν ᾧ ἂν θαρσήσῃ, φονικώτατόν ἐστιν. καὶ τότε ἄλλη τε
ταραχὴ οὐκ ὀλίγη καὶ ἰδέα πᾶσα καθειστήκει ὀλέθρου, καὶ
ἐπιπεσόντες διδασκαλείῳ παίδων, ὅπερ μέγιστον ἦν αὐτόθι
καὶ ἄρτι ἔτυχον οἱ παῖδες ἐσεληλυθότες, κατέκοψαν πάντας·
καὶ ξυμφορὰ τῇ πόλει πάσῃ οὐδεμιᾶς ἥσσων μᾶλλον ἑτέρας
[7.30.1]   ἀδόκητός τε ἐπέπεσεν αὕτη καὶ δεινή. οἱ δὲ Θηβαῖοι αἰσθό-
μενοι ἐβοήθουν, καὶ καταλαβόντες προκεχωρηκότας ἤδη τοὺς
Θρᾷκας οὐ πολὺ τήν τε λείαν ἀφείλοντο καὶ αὐτοὺς φοβή-
σαντες καταδιώκουσιν ἐπὶ τὸν Εὔριπον καὶ τὴν θάλασσαν,
[7.30.2]   οὗ αὐτοῖς τὰ πλοῖα ἃ ἤγαγεν ὥρμει. καὶ ἀποκτείνουσιν
αὐτῶν ἐν τῇ ἐσβάσει τοὺς πλείστους οὔτε ἐπισταμένους νεῖν
τῶν τε ἐν τοῖς πλοίοις, ὡς ἑώρων τὰ ἐν τῇ γῇ, ὁρμισάντων
ἔξω τοξεύματος τὰ πλοῖα, ἐπεὶ ἔν γε τῇ ἄλλῃ ἀναχωρήσει
οὐκ ἀτόπως οἱ Θρᾷκες πρὸς τὸ τῶν Θηβαίων ἱππικόν, ὅπερ
πρῶτον προσέκειτο, προεκθέοντές τε καὶ ξυστρεφόμενοι ἐν
ἐπιχωρίῳ τάξει τὴν φυλακὴν ἐποιοῦντο, καὶ ὀλίγοι αὐτῶν
ἐν τούτῳ διεφθάρησαν. μέρος δέ τι καὶ ἐν τῇ πόλει αὐτῇ
δι' ἁρπαγὴν ἐγκαταληφθὲν ἀπώλετο. οἱ δὲ ξύμπαντες τῶν
Θρᾳκῶν πεντήκοντα καὶ διακόσιοι ἀπὸ τριακοσίων καὶ χιλίων
[7.30.3]   ἀπέθανον. διέφθειραν δὲ καὶ τῶν Θηβαίων καὶ τῶν ἄλλων
οἳ ξυνεβοήθησαν ἐς εἴκοσι μάλιστα ἱππέας τε καὶ ὁπλίτας
ὁμοῦ καὶ Θηβαίων τῶν βοιωταρχῶν Σκιρφώνδαν· τῶν δὲ
Μυκαλησσίων μέρος τι ἀπανηλώθη. τὰ μὲν κατὰ τὴν
Μυκαλησσὸν πάθει χρησαμένην οὐδενὸς ὡς ἐπὶ μεγέθει
τῶν κατὰ τὸν πόλεμον ἧσσον ὀλοφύρασθαι ἀξίῳ τοιαῦτα
ξυνέβη.
[7.31.1]      Ὁ δὲ Δημοσθένης τότε ἀποπλέων ἐπὶ τῆς Κερκύρας μετὰ
τὴν ἐκ τῆς Λακωνικῆς τείχισιν, ὁλκάδα ὁρμοῦσαν ἐν Φειᾷ
τῇ Ἠλείων εὑρών, ἐν ᾗ οἱ Κορίνθιοι ὁπλῖται ἐς τὴν Σικελίαν
ἔμελλον περαιοῦσθαι, αὐτὴν μὲν διαφθείρει, οἱ δ' ἄνδρες
[7.31.2]   ἀποφυγόντες ὕστερον λαβόντες ἄλλην ἔπλεον. καὶ μετὰ
τοῦτο ἀφικόμενος ὁ Δημοσθένης ἐς τὴν Ζάκυνθον καὶ Κεφαλ-
ληνίαν ὁπλίτας τε παρέλαβε καὶ ἐκ τῆς Ναυπάκτου τῶν
Μεσσηνίων μετεπέμψατο καὶ ἐς τὴν ἀντιπέρας ἤπειρον τῆς
Ἀκαρνανίας διέβη, ἐς Ἀλύζιάν τε καὶ Ἀνακτόριον, ὃ αὐτοὶ
[7.31.3]   εἶχον. ὄντι δ' αὐτῷ περὶ ταῦτα ὁ Εὐρυμέδων ἀπαντᾷ ἐκ τῆς
Σικελίας ἀποπλέων, ὃς τότε τοῦ χειμῶνος τὰ χρήματα ἄγων
τῇ στρατιᾷ ἀπεπέμφθη, καὶ ἀγγέλλει τά τε ἄλλα καὶ ὅτι
πύθοιτο κατὰ πλοῦν ἤδη ὢν τὸ Πλημμύριον ὑπὸ τῶν Συρα-
[7.31.4]   κοσίων ἑαλωκός. ἀφικνεῖται δὲ καὶ Κόνων παρ' αὐτούς, ὃς
ἦρχε Ναυπάκτου, ἀγγέλλων ὅτι αἱ πέντε καὶ εἴκοσι νῆες
τῶν Κορινθίων αἱ σφίσιν ἀνθορμοῦσαι οὔτε καταλύουσι τὸν
πόλεμον ναυμαχεῖν τε μέλλουσιν· πέμπειν οὖν ἐκέλευεν
αὐτοὺς ναῦς, ὡς οὐχ ἱκανὰς οὔσας δυοῖν δεούσας εἴκοσι τὰς
[7.31.5]   ἑαυτῶν πρὸς τὰς ἐκείνων πέντε καὶ εἴκοσι ναυμαχεῖν. τῷ
μὲν οὖν Κόνωνι δέκα ναῦς ὁ Δημοσθένης καὶ ὁ Εὐρυμέδων
τὰς ἄριστα σφίσι πλεούσας ἀφ' ὧν αὐτοὶ εἶχον ξυμπέμπουσι
πρὸς τὰς ἐν τῇ Ναυπάκτῳ· αὐτοὶ δὲ τὰ περὶ τῆς στρατιᾶς
τὸν ξύλλογον ἡτοιμάζοντο, Εὐρυμέδων μὲν ἐς τὴν Κέρκυραν
πλεύσας καὶ πέντε καὶ δέκα τε ναῦς πληροῦν κελεύσας αὐτοὺς
καὶ ὁπλίτας καταλεγόμενος (ξυνῆρχε γὰρ ἤδη Δημοσθένει
ἀποτραπόμενος, ὥσπερ καὶ ᾑρέθη), Δημοσθένης δ' ἐκ τῶν
περὶ τὴν Ἀκαρνανίαν χωρίων σφενδονήτας τε καὶ ἀκοντιστὰς
ξυναγείρων.
[7.32.1]      Οἱ δ' ἐκ τῶν Συρακουσῶν τότε μετὰ τὴν τοῦ Πλημμυρίου
ἅλωσιν πρέσβεις οἰχόμενοι ἐς τὰς πόλεις ἐπειδὴ ἔπεισάν
τε καὶ ξυναγείραντες ἔμελλον ἄξειν τὸν στρατόν, ὁ Νικίας
προπυθόμενος πέμπει ἐς τῶν Σικελῶν τοὺς τὴν διόδον ἔχοντας
καὶ σφίσι ξυμμάχους, Κεντόριπάς τε καὶ Ἀλικυαίους καὶ
ἄλλους, ὅπως μὴ διαφρήσωσι τοὺς πολεμίους, ἀλλὰ ξυστρα-
φέντες κωλύσωσι διελθεῖν· ἄλλῃ γὰρ αὐτοὺς οὐδὲ πειράσειν·
Ἀκραγαντῖνοι γὰρ οὐκ ἐδίδοσαν διὰ τῆς ἑαυτῶν ὁδόν.
[7.32.2]   πορευομένων δ' ἤδη τῶν Σικελιωτῶν οἱ Σικελοί, καθάπερ
ἐδέοντο οἱ Ἀθηναῖοι, ἐνέδραν τινὰ τριχῇ ποιησάμενοι, ἀφυ-
λάκτοις τε καὶ ἐξαίφνης ἐπιγενόμενοι διέφθειραν ἐς ὀκτακο-
σίους μάλιστα καὶ τοὺς πρέσβεις πλὴν ἑνὸς τοῦ Κορινθίου
πάντας· οὗτος δὲ τοὺς διαφυγόντας ἐς πεντακοσίους καὶ
[7.33.1]   χιλίους ἐκόμισεν ἐς τὰς Συρακούσας. καὶ περὶ τὰς αὐτὰς
[7.33.1.2]   ἡμέρας καὶ οἱ Καμαριναῖοι ἀφικνοῦνται αὐτοῖς βοηθοῦντες,
πεντακόσιοι μὲν ὁπλῖται, τριακόσιοι δὲ ἀκοντισταὶ καὶ τοξόται
τριακόσιοι. ἔπεμψαν δὲ καὶ οἱ Γελῷοι ναυτικόν τε ἐς πέντε
ναῦς καὶ ἀκοντιστὰς τετρακοσίους καὶ ἱππέας διακοσίους.
[7.33.2]   σχεδὸν γάρ τι ἤδη πᾶσα ἡ Σικελία πλὴν Ἀκραγαντίνων
(οὗτοι δ' οὐδὲ μεθ' ἑτέρων ἦσαν), οἱ δ' ἄλλοι ἐπὶ τοὺς
Ἀθηναίους μετὰ τῶν Συρακοσίων οἱ πρότερον περιορώμενοι
ξυστάντες ἐβοήθουν.
[7.33.3]      Καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι, ὡς αὐτοῖς τὸ ἐν τοῖς Σικελοῖς
πάθος ἐγένετο, ἐπέσχον τὸ εὐθέως τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιχειρεῖν·
ὁ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων, ἑτοίμης ἤδη τῆς στρατιᾶς
οὔσης ἔκ τε τῆς Κερκύρας καὶ ἀπὸ τῆς ἠπείρου, ἐπεραιώθησαν
[7.33.4]   ξυμπάσῃ τῇ στρατιᾷ τὸν Ἰόνιον ἐπ' ἄκραν Ἰαπυγίαν· καὶ
ὁρμηθέντες αὐτόθεν κατίσχουσιν ἐς τὰς Χοιράδας νήσους
Ἰαπυγίας, καὶ ἀκοντιστάς τέ τινας τῶν Ἰαπύγων πεντήκοντα
καὶ ἑκατὸν τοῦ Μεσσαπίου ἔθνους ἀναβιβάζονται ἐπὶ τὰς
ναῦς, καὶ τῷ Ἄρτᾳ, ὅσπερ καὶ τοὺς ἀκοντιστὰς δυνάστης
ὢν παρέσχετο αὐτοῖς, ἀνανεωσάμενοί τινα παλαιὰν φιλίαν
[7.33.5]   ἀφικνοῦνται ἐς Μεταπόντιον τῆς Ἰταλίας. καὶ τοὺς Με-
ταποντίους πείσαντες κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν ἀκοντιστάς τε
ξυμπέμπειν τριακοσίους καὶ τριήρεις δύο καὶ ἀναλαβόντες
ταῦτα παρέπλευσαν ἐς Θουρίαν. καὶ καταλαμβάνουσι νεωστὶ
[7.33.6]   στάσει τοὺς τῶν Ἀθηναίων ἐναντίους ἐκπεπτωκότας· καὶ
βουλόμενοι τὴν στρατιὰν αὐτόθι πᾶσαν ἁθροίσαντες εἴ τις
ὑπελέλειπτο ἐξετάσαι, καὶ τοὺς Θουρίους πεῖσαι σφίσι
ξυστρατεύειν τε ὡς προθυμότατα καί, ἐπειδήπερ ἐν τούτῳ
τύχης εἰσί, τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους τοῖς Ἀθη-
ναίοις νομίζειν, περιέμενον ἐν τῇ Θουρίᾳ καὶ ἔπρασσον
ταῦτα.
[7.34.1]      Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι περὶ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον οἱ ἐν
ταῖς πέντε καὶ εἴκοσι ναυσίν, οἵπερ τῶν ὁλκάδων ἕνεκα τῆς
ἐς Σικελίαν κομιδῆς ἀνθώρμουν πρὸς τὰς ἐν Ναυπάκτῳ ναῦς,
παρασκευασάμενοι ὡς ἐπὶ ναυμαχίᾳ καὶ προσπληρώσαντες
ἔτι ναῦς ὥστε ὀλίγῳ ἐλάσσους εἶναι αὐτοῖς τῶν Ἀττικῶν
νεῶν, ὁρμίζονται κατὰ Ἐρινεὸν τῆς Ἀχαΐας ἐν τῇ Ῥυπικῇ.
[7.34.2]   καὶ αὐτοῖς τοῦ χωρίου μηνοειδοῦς ὄντος ἐφ' ᾧ ὥρμουν, ὁ μὲν
πεζὸς ἑκατέρωθεν προσβεβοηθηκὼς τῶν τε Κορινθίων καὶ
τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων ἐπὶ ταῖς προανεχούσαις ἄκραις παρε-
τέτακτο, αἱ δὲ νῆες τὸ μεταξὺ εἶχον ἐμφάρξασαι· ἦρχε δὲ
[7.34.3]   τοῦ ναυτικοῦ Πολυάνθης Κορίνθιος. οἱ δ' Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς
Ναυπάκτου τριάκοντα ναυσὶ καὶ τρισίν (ἦρχε δὲ αὐτῶν
[7.34.4]   Δίφιλος) ἐπέπλευσαν αὐτοῖς. καὶ οἱ Κορίνθιοι τὸ μὲν
πρῶτον ἡσύχαζον, ἔπειτα ἀρθέντος αὐτοῖς τοῦ σημείου, ἐπεὶ
καιρὸς ἐδόκει εἶναι, ὥρμησαν ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους καὶ ἐναυ-
[7.34.5]   μάχουν. καὶ χρόνον ἀντεῖχον πολὺν ἀλλήλοις. καὶ τῶν
μὲν Κορινθίων τρεῖς νῆες διαφθείρονται, τῶν δ' Ἀθηναίων
κατέδυ μὲν οὐδεμία ἁπλῶς, ἑπτὰ δέ τινες ἄπλοι ἐγένοντο
ἀντίπρῳροι ἐμβαλλόμεναι καὶ ἀναρραγεῖσαι τὰς παρεξειρεσίας
ὑπὸ τῶν Κορινθίων νεῶν ἐπ' αὐτὸ τοῦτο παχυτέρας τὰς
[7.34.6]   ἐπωτίδας ἐχουσῶν. ναυμαχήσαντες δὲ ἀντίπαλα μὲν καὶ
ὡς αὐτοὺς ἑκατέρους ἀξιοῦν νικᾶν, ὅμως δὲ τῶν ναυαγίων
κρατησάντων τῶν Ἀθηναίων διά τε τὴν τοῦ ἀνέμου ἄπωσιν
αὐτῶν ἐς τὸ πέλαγος καὶ διὰ τὴν τῶν Κορινθίων οὐκέτι
ἐπαναγωγήν, διεκρίθησαν ἀπ' ἀλλήλων, καὶ δίωξις οὐδεμία
ἐγένετο, οὐδ' ἄνδρες οὐδετέρων ἑάλωσαν· οἱ μὲν γὰρ Κορίνθιοι
καὶ Πελοποννήσιοι πρὸς τῇ γῇ ναυμαχοῦντες ῥᾳδίως διεσῴ-
[7.34.7]   ζοντο, τῶν δὲ Ἀθηναίων οὐδεμία κατέδυ ναῦς. ἀποπλευ-
σάντων δὲ τῶν Ἀθηναίων ἐς τὴν Ναύπακτον οἱ Κορίνθιοι
εὐθὺς τροπαῖον ἔστησαν ὡς νικῶντες, ὅτι πλείους τῶν
ἐναντίων ναῦς ἄπλους ἐποίησαν καὶ νομίσαντες αὐτοὶ οὐχ
ἡσσᾶσθαι δι' ὅπερ οὐδ' οἱ ἕτεροι νικᾶν· οἵ τε γὰρ Κορίνθιοι
ἡγήσαντο κρατεῖν εἰ μὴ καὶ πολὺ ἐκρατοῦντο, οἵ τ' Ἀθηναῖοι
[7.34.8]   ἐνόμιζον ἡσσᾶσθαι ὅτι οὐ πολὺ ἐνίκων. ἀποπλευσάντων δὲ
τῶν Πελοποννησίων καὶ τοῦ πεζοῦ διαλυθέντος οἱ Ἀθηναῖοι
ἔστησαν τροπαῖον καὶ αὐτοὶ ἐν τῇ Ἀχαΐᾳ ὡς νικήσαντες,
ἀπέχον τοῦ Ἐρινεοῦ, ἐν ᾧ οἱ Κορίνθιοι ὥρμουν, ὡς εἴκοσι
σταδίους. καὶ ἡ μὲν ναυμαχία οὕτως ἐτελεύτα.
[7.35.1]      Ὁ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων, ἐπειδὴ ξυστρατεύειν
αὐτοῖς οἱ Θούριοι παρεσκευάσθησαν ἑπτακοσίοις μὲν ὁπλί-
ταις, τριακοσίοις δὲ ἀκοντισταῖς, τὰς μὲν ναῦς παραπλεῖν
ἐκέλευον ἐπὶ τῆς Κροτωνιάτιδος, αὐτοὶ δὲ τὸν πεζὸν πάντα
ἐξετάσαντες πρῶτον ἐπὶ τῷ Συβάρει ποταμῷ ἦγον διὰ τῆς
[7.35.2]   Θουριάδος γῆς. καὶ ὡς ἐγένοντο ἐπὶ τῷ Ὑλίᾳ ποταμῷ
καὶ αὐτοῖς οἱ Κροτωνιᾶται προσπέμψαντες εἶπον οὐκ ἂν
σφίσι βουλομένοις εἶναι διὰ τῆς γῆς σφῶν τὸν στρατὸν
ἰέναι, ἐπικαταβάντες ηὐλίσαντο πρὸς τὴν θάλασσαν καὶ
τὴν ἐκβολὴν τοῦ Ὑλίου· καὶ αἱ νῆες αὐτοῖς ἐς τὸ αὐτὸ
ἀπήντων. τῇ δ' ὑστεραίᾳ ἀναβιβασάμενοι παρέπλεον,
ἴσχοντες πρὸς ταῖς πόλεσι πλὴν Λοκρῶν, ἕως ἀφίκοντο ἐπὶ
Πέτραν τῆς Ῥηγίνης.
[7.36.1]      Οἱ δὲ Συρακόσιοι ἐν τούτῳ πυνθανόμενοι αὐτῶν τὸν
ἐπίπλουν αὖθις ταῖς ναυσὶν ἀποπειρᾶσαι ἐβούλοντο καὶ
τῇ ἄλλῃ παρασκευῇ τοῦ πεζοῦ, ἥνπερ ἐπ' αὐτὸ τοῦτο πρὶν
[7.36.2]   ἐλθεῖν αὐτοὺς φθάσαι βουλόμενοι ξυνέλεγον. παρεσκευά-
σαντο δὲ τό τε ἄλλο ναυτικὸν ὡς ἐκ τῆς προτέρας ναυμαχίας
τι πλέον ἐνεῖδον σχήσοντες, καὶ τὰς πρῴρας τῶν νεῶν
ξυντεμόντες ἐς ἔλασσον στεριφωτέρας ἐποίησαν, καὶ τὰς
ἐπωτίδας ἐπέθεσαν ταῖς πρῴραις παχείας, καὶ ἀντηρίδας
ἀπ' αὐτῶν ὑπέτειναν πρὸς τοὺς τοίχους ὡς ἐπὶ ἓξ πήχεις
ἐντός τε καὶ ἔξωθεν· ᾧπερ τρόπῳ καὶ οἱ Κορίνθιοι πρὸς
τὰς ἐν τῇ Ναυπάκτῳ ναῦς ἐπισκευασάμενοι πρῴραθεν ἐναυ-
[7.36.3]   μάχουν. ἐνόμισαν γὰρ οἱ Συρακόσιοι πρὸς τὰς τῶν Ἀθη-
ναίων ναῦς οὐχ ὁμοίως ἀντινεναυπηγημένας, ἀλλὰ λεπτὰ
τὰ πρῴραθεν ἐχούσας διὰ τὸ μὴ ἀντιπρῴροις μᾶλλον αὐτοὺς
ἢ ἐκ περίπλου ταῖς ἐμβολαῖς χρῆσθαι, οὐκ ἔλασσον σχήσειν,
καὶ τὴν ἐν τῷ μεγάλῳ λιμένι ναυμαχίαν, οὐκ ἐν πολλῷ
πολλαῖς ναυσὶν οὖσαν, πρὸς ἑαυτῶν ἔσεσθαι· ἀντιπρῴροις
γὰρ ταῖς ἐμβολαῖς χρώμενοι ἀναρρήξειν τὰ πρῴραθεν αὐτοῖς,
στερίφοις καὶ παχέσι πρὸς κοῖλα καὶ ἀσθενῆ παίοντες
[7.36.4]   τοῖς ἐμβόλοις. τοῖς δὲ Ἀθηναίοις οὐκ ἔσεσθαι σφῶν ἐν
στενοχωρίᾳ οὔτε περίπλουν οὔτε διέκπλουν, ᾧπερ τῆς
τέχνης μάλιστα ἐπίστευον· αὐτοὶ γὰρ κατὰ τὸ δυνατὸν τὸ
μὲν οὐ δώσειν διεκπλεῖν, τὸ δὲ τὴν στενοχωρίαν κωλύσειν
[7.36.5]   ὥστε μὴ περιπλεῖν. τῇ τε πρότερον ἀμαθίᾳ τῶν κυβερνη-
τῶν δοκούσῃ εἶναι, τὸ ἀντίπρῳρον ξυγκροῦσαι, μάλιστ' ἂν
αὐτοὶ χρήσασθαι· πλεῖστον γὰρ ἐν αὐτῷ σχήσειν· τὴν γὰρ
ἀνάκρουσιν οὐκ ἔσεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις ἐξωθουμένοις ἄλλοσε
ἢ ἐς τὴν γῆν, καὶ ταύτην δι' ὀλίγου καὶ ἐς ὀλίγον, κατ'
αὐτὸ τὸ στρατόπεδον τὸ ἑαυτῶν· τοῦ δ' ἄλλου λιμένος αὐτοὶ
[7.36.6]   κρατήσειν, καὶ ξυμφερομένους αὐτούς, ἤν πῃ βιάζωνται, ἐς
ὀλίγον τε καὶ πάντας ἐς τὸ αὐτό, προσπίπτοντας ἀλλήλοις
ταράξεσθαι (ὅπερ καὶ ἔβλαπτε μάλιστα τοὺς Ἀθηναίους
ἐν ἁπάσαις ταῖς ναυμαχίαις, οὐκ οὔσης αὐτοῖς ἐς πάντα
τὸν λιμένα τῆς ἀνακρούσεως, ὥσπερ τοῖς Συρακοσίοις)·
περιπλεῦσαι δὲ ἐς τὴν εὐρυχωρίαν, σφῶν ἐχόντων τὴν
ἐπίπλευσιν ἀπὸ τοῦ πελάγους τε καὶ ἀνάκρουσιν, οὐ δυνή-
σεσθαι αὐτούς, ἄλλως τε καὶ τοῦ Πλημμυρίου πολεμίου τε
αὐτοῖς ἐσομένου καὶ τοῦ στόματος οὐ μεγάλου ὄντος τοῦ
λιμένος.
[7.37.1]      Τοιαῦτα οἱ Συρακόσιοι πρὸς τὴν ἑαυτῶν ἐπιστήμην τε
καὶ δύναμιν ἐπινοήσαντες καὶ ἅμα τεθαρσηκότες μᾶλλον
ἤδη ἀπὸ τῆς προτέρας ναυμαχίας, ἐπεχείρουν τῷ τε πεζῷ
[7.37.2]   ἅμα καὶ ταῖς ναυσίν. καὶ τὸν μὲν πεζὸν ὀλίγῳ πρότερον
[7.37.2.2]   τὸν ἐκ τῆς πόλεως Γύλιππος προεξαγαγὼν προσῆγε τῷ
τείχει τῶν Ἀθηναίων, καθ' ὅσον πρὸς τὴν πόλιν αὐτοῦ
ἑώρα· καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου, οἵ τε ὁπλῖται ὅσοι ἐκεῖ
ἦσαν καὶ οἱ ἱππῆς καὶ ἡ γυμνητεία τῶν Συρακοσίων ἐκ
τοῦ ἐπὶ θάτερα προσῄει τῷ τείχει· αἱ δὲ νῆες μετὰ τοῦτο
[7.37.3]   εὐθὺς ἐπεξέπλεον τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων. καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον αὐτοὺς οἰόμενοι τῷ πεζῷ μόνῳ πειρά-
σειν, ὁρῶντες δὲ καὶ τὰς ναῦς ἐπιφερομένας ἄφνω, ἐθορυ-
βοῦντο, καὶ οἱ μὲν ἐπὶ τὰ τείχη καὶ πρὸ τῶν τειχῶν τοῖς
προσιοῦσιν ἀντιπαρετάσσοντο, οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ
Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε
πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, ἄλλοι δὲ τὰς ναῦς
ἐπλήρουν καὶ ἅμα ἐπὶ τὸν αἰγιαλὸν παρεβοήθουν, καὶ ἐπειδὴ
πλήρεις ἦσαν, ἀντανῆγον πέντε καὶ ἑβδομήκοντα ναῦς·
[7.38.1]   καὶ τῶν Συρακοσίων ἦσαν ὀγδοήκοντα μάλιστα. τῆς δὲ
ἡμέρας ἐπὶ πολὺ προσπλέοντες καὶ ἀνακρουόμενοι καὶ
πειράσαντες ἀλλήλων καὶ οὐδέτεροι δυνάμενοι ἄξιόν τι
λόγου παραλαβεῖν, εἰ μὴ ναῦν μίαν ἢ δύο τῶν Ἀθηναίων
οἱ Συρακόσιοι καταδύσαντες, διεκρίθησαν· καὶ ὁ πεζὸς ἅμα
ἀπὸ τῶν τειχῶν ἀπῆλθεν.
[7.38.2]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Συρακόσιοι ἡσύχαζον, οὐδὲν
δηλοῦντες ὁποῖόν τι τὸ μέλλον ποιήσουσιν· ὁ δὲ Νικίας
ἰδὼν ἀντίπαλα τὰ τῆς ναυμαχίας γενόμενα καὶ ἐλπίζων
αὐτοὺς αὖθις ἐπιχειρήσειν τούς τε τριηράρχους ἠνάγκαζεν
ἐπισκευάζειν τὰς ναῦς, εἴ τίς τι ἐπεπονήκει, καὶ ὁλκάδας
προώρμισε πρὸ τοῦ σφετέρου σταυρώματος, ὃ αὐτοῖς πρὸ
τῶν νεῶν ἀντὶ λιμένος κλῃστοῦ ἐν τῇ θαλάσσῃ ἐπεπήγει.
[7.38.3]   διαλειπούσας δὲ τὰς ὁλκάδας ὅσον δύο πλέθρα ἀπ' ἀλλήλων
κατέστησεν, ὅπως, εἴ τις βιάζοιτο ναῦς, εἴη κατάφευξις
ἀσφαλὴς καὶ πάλιν καθ' ἡσυχίαν ἔκπλους. παρασκευαζό-
μενοι δὲ ταῦτα ὅλην τὴν ἡμέραν διετέλεσαν οἱ Ἀθηναῖοι
μέχρι νυκτός.
[7.39.1]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ Συρακόσιοι τῆς μὲν ὥρας πρωίτερον,
τῇ δ' ἐπιχειρήσει τῇ αὐτῇ τοῦ τε πεζοῦ καὶ τοῦ ναυτικοῦ
[7.39.2]   προσέμισγον τοῖς Ἀθηναίοις, καὶ ἀντικαταστάντες ταῖς
ναυσὶ τὸν αὐτὸν τρόπον αὖθις ἐπὶ πολὺ διῆγον τῆς ἡμέρας
πειρώμενοι ἀλλήλων, πρὶν δὴ Ἀρίστων ὁ Πυρρίχου Κορίν-
θιος, ἄριστος ὢν κυβερνήτης τῶν μετὰ Συρακοσίων, πείθει
τοὺς σφετέρους τοῦ ναυτικοῦ ἄρχοντας, πέμψαντας ὡς τοὺς
ἐν τῇ πόλει ἐπιμελομένους, κελεύειν ὅτι τάχιστα τὴν ἀγορὰν
τῶν πωλουμένων παρὰ τὴν θάλασσαν μεταστῆσαι κομίσαντας,
καὶ ὅσα τις ἔχει ἐδώδιμα, πάντας ἐκεῖσε φέροντας ἀναγκάσαι
πωλεῖν, ὅπως αὐτοῖς ἐκβιβάσαντες τοὺς ναύτας εὐθὺς παρὰ
τὰς ναῦς ἀριστοποιήσωνται, καὶ δι' ὀλίγου αὖθις καὶ αὐθη-
[7.40.1]   μερὸν ἀπροσδοκήτοις τοῖς Ἀθηναίοις ἐπιχειρῶσιν. καὶ οἱ
μὲν πεισθέντες ἔπεμψαν ἄγγελον, καὶ ἡ ἀγορὰ παρεσκευά-
σθη, καὶ οἱ Συρακόσιοι ἐξαίφνης πρύμναν κρουσάμενοι
πάλιν πρὸς τὴν πόλιν ἔπλευσαν καὶ εὐθὺς ἐκβάντες αὐτοῦ
[7.40.2]   ἄριστον ἐποιοῦντο· οἱ δ' Ἀθηναῖοι νομίσαντες αὐτοὺς ὡς
ἡσσημένους σφῶν πρὸς τὴν πόλιν ἀνακρούσασθαι, καθ'
ἡσυχίαν ἐκβάντες τά τε ἄλλα διεπράσσοντο καὶ τὰ ἀμφὶ
τὸ ἄριστον ὡς τῆς γε ἡμέρας ταύτης οὐκέτι οἰόμενοι ἂν
[7.40.3]   ναυμαχῆσαι. ἐξαίφνης δὲ οἱ Συρακόσιοι πληρώσαντες τὰς
ναῦς ἐπέπλεον αὖθις· οἱ δὲ διὰ πολλοῦ θορύβου καὶ ἄσιτοι
οἱ πλείους οὐδενὶ κόσμῳ ἐσβάντες μόλις ποτὲ ἀντανήγοντο.
[7.40.4]   καὶ χρόνον μέν τινα ἀπέσχοντο ἀλλήλων φυλασσόμενοι·
ἔπειτα οὐκ ἐδόκει τοῖς Ἀθηναίοις ὑπὸ σφῶν αὐτῶν διαμέλ-
λοντας κόπῳ ἁλίσκεσθαι, ἀλλ' ἐπιχειρεῖν ὅτι τάχιστα,
[7.40.5]   καὶ ἐπιφερόμενοι ἐκ παρακελεύσεως ἐναυμάχουν. οἱ δὲ
Συρακόσιοι δεξάμενοι καὶ ταῖς [τε] ναυσὶν ἀντιπρῴροις
χρώμενοι, ὥσπερ διενοήθησαν, τῶν ἐμβόλων τῇ παρασκευῇ
ἀνερρήγνυσαν τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς ἐπὶ πολὺ τῆς παρεξ-
ειρεσίας, καὶ οἱ ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων αὐτοῖς ἀκοντί-
ζοντες μεγάλα ἔβλαπτον τοὺς Ἀθηναίους, πολὺ δ' ἔτι μείζω
οἱ ἐν τοῖς λεπτοῖς πλοίοις περιπλέοντες τῶν Συρακοσίων
καὶ ἔς τε τοὺς ταρσοὺς ὑποπίπτοντες τῶν πολεμίων νεῶν
καὶ ἐς τὰ πλάγια παραπλέοντες καὶ ἐξ αὐτῶν ἐς τοὺς
[7.41.1]   ναύτας ἀκοντίζοντες. τέλος δὲ τούτῳ τῷ τρόπῳ κατὰ
κράτος ναυμαχοῦντες οἱ Συρακόσιοι ἐνίκησαν, καὶ οἱ Ἀθη-
ναῖοι τραπόμενοι διὰ τῶν ὁλκάδων τὴν κατάφευξιν ἐποιοῦντο
[7.41.2]   ἐς τὸν ἑαυτῶν ὅρμον. αἱ δὲ τῶν Συρακοσίων νῆες μέχρι
μὲν τῶν ὁλκάδων ἐπεδίωκον· ἔπειτα αὐτοὺς αἱ κεραῖαι ὑπὲρ
τῶν ἔσπλων αἱ ἀπὸ τῶν ὁλκάδων δελφινοφόροι ἠρμέναι
[7.41.3]   ἐκώλυον. δύο δὲ νῆες τῶν Συρακοσίων ἐπαιρόμεναι τῇ
νίκῃ προσέμειξαν αὐτῶν ἐγγὺς καὶ διεφθάρησαν, καὶ ἡ
[7.41.4]   ἑτέρα αὐτοῖς ἀνδράσιν ἑάλω. καταδύσαντες δ' οἱ Συρακό-
σιοι τῶν Ἀθηναίων ἑπτὰ ναῦς καὶ κατατραυματίσαντες
πολλὰς ἄνδρας τε τοὺς μὲν πολλοὺς ζωγρήσαντες, τοὺς
δὲ ἀποκτείναντες ἀπεχώρησαν, καὶ τροπαῖά τε ἀμφοτέρων
τῶν ναυμαχιῶν ἔστησαν, καὶ τὴν ἐλπίδα ἤδη ἐχυρὰν εἶχον
ταῖς μὲν ναυσὶ καὶ πολὺ κρείσσους εἶναι, ἐδόκουν δὲ καὶ
τὸν πεζὸν χειρώσεσθαι.
[7.42.1]      Καὶ οἱ μὲν ὡς ἐπιθησόμενοι κατ' ἀμφότερα παρεσκευά-
ζοντο αὖθις, ἐν τούτῳ δὲ Δημοσθένης καὶ Εὐρυμέδων ἔχοντες
τὴν ἀπὸ τῶν Ἀθηνῶν βοήθειαν παραγίγνονται, ναῦς τε
τρεῖς καὶ ἑβδομήκοντα μάλιστα ξὺν ταῖς ξενικαῖς καὶ
ὁπλίτας περὶ πεντακισχιλίους ἑαυτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων,
ἀκοντιστάς τε βαρβάρους καὶ Ἕλληνας οὐκ ὀλίγους, καὶ
σφενδονήτας καὶ τοξότας καὶ τὴν ἄλλην παρασκευὴν
[7.42.2]   ἱκανήν. καὶ τοῖς μὲν Συρακοσίοις καὶ ξυμμάχοις κατά-
πληξις ἐν τῷ αὐτίκα οὐκ ὀλίγη ἐγένετο, εἰ πέρας μηδὲν
ἔσται σφίσι τοῦ ἀπαλλαγῆναι τοῦ κινδύνου, ὁρῶντες οὔτε
διὰ τὴν Δεκέλειαν τειχιζομένην οὐδὲν ἧσσον στρατὸν ἴσον
καὶ παραπλήσιον τῷ προτέρῳ ἐπεληλυθότα τήν τε τῶν
Ἀθηναίων δύναμιν πανταχόσε πολλὴν φαινομένην· τῷ δὲ
προτέρῳ στρατεύματι τῶν Ἀθηναίων ὡς ἐκ κακῶν ῥώμη
[7.42.3]   τις ἐγεγένητο. ὁ δὲ Δημοσθένης ἰδὼν ὡς εἶχε τὰ πράγματα
καὶ νομίσας οὐχ οἷόν τε εἶναι διατρίβειν οὐδὲ παθεῖν ὅπερ
ὁ Νικίας ἔπαθεν (ἀφικόμενος γὰρ τὸ πρῶτον ὁ Νικίας
φοβερός, ὡς οὐκ εὐθὺς προσέκειτο ταῖς Συρακούσαις, ἀλλ'
ἐν Κατάνῃ διεχείμαζεν, ὑπερώφθη τε καὶ ἔφθασεν αὐτὸν
ἐκ τῆς Πελοποννήσου στρατιᾷ ὁ Γύλιππος ἀφικόμενος, ἣν
οὐδ' ἂν μετέπεμψαν οἱ Συρακόσιοι, εἰ ἐκεῖνος εὐθὺς ἐπέκειτο·
ἱκανοὶ γὰρ αὐτοὶ οἰόμενοι εἶναι ἅμα τ' ἂν ἔμαθον ἥσσους
ὄντες καὶ ἀποτετειχισμένοι ἂν ἦσαν, ὥστε μηδ' εἰ μετέ-
πεμψαν ἔτι ὁμοίως ἂν αὐτοὺς ὠφελεῖν), ταῦτα οὖν ἀνα-
σκοπῶν ὁ Δημοσθένης, καὶ γιγνώσκων ὅτι καὶ αὐτὸς ἐν τῷ
παρόντι τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ μάλιστα δεινότατός ἐστι τοῖς
ἐναντίοις, ἐβούλετο ὅτι τάχος ἀποχρήσασθαι τῇ παρούσῃ
[7.42.4]   τοῦ στρατεύματος ἐκπλήξει. καὶ ὁρῶν τὸ παρατείχισμα
τῶν Συρακοσίων, ᾧ ἐκώλυσαν περιτειχίσαι σφᾶς τοὺς
Ἀθηναίους, ἁπλοῦν ὂν καί, εἰ κρατήσειέ τις τῶν τε Ἐπι-
πολῶν τῆς ἀναβάσεως καὶ αὖθις τοῦ ἐν αὐταῖς στρατοπέδου,
ῥᾳδίως ἂν αὐτὸ ληφθέν (οὐδὲ γὰρ ὑπομεῖναι ἂν σφᾶς
[7.42.5]   οὐδένα), ἠπείγετο ἐπιθέσθαι τῇ πείρᾳ, καί οἱ ξυντομωτάτην
ἡγεῖτο διαπολέμησιν· ἢ γὰρ κατορθώσας ἕξειν Συρακούσας,
ἢ ἀπάξειν τὴν στρατιὰν καὶ οὐ τρίψεσθαι ἄλλως Ἀθηναίους
τε τοὺς ξυστρατευομένους καὶ τὴν ξύμπασαν πόλιν.
[7.42.6]      Πρῶτον μὲν οὖν τήν τε γῆν ἐξελθόντες τῶν Συρακοσίων
ἔτεμον οἱ Ἀθηναῖοι περὶ τὸν Ἄναπον, καὶ τῷ στρατεύματι
ἐπεκράτουν ὥσπερ τὸ πρῶτον, τῷ τε πεζῷ καὶ ταῖς ναυσίν
(οὐδὲ γὰρ καθ' ἕτερα οἱ Συρακόσιοι ἀντεπεξῇσαν ὅτι μὴ
[7.43.1]   τοῖς ἱππεῦσι καὶ ἀκοντισταῖς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου)· ἔπειτα
μηχαναῖς ἔδοξε τῷ Δημοσθένει πρότερον ἀποπειρᾶσαι τοῦ
[7.43.1.3]   παρατειχίσματος. ὡς δὲ αὐτῷ προσαγαγόντι κατεκαύθησάν
τε ὑπὸ τῶν ἐναντίων ἀπὸ τοῦ τείχους ἀμυνομένων αἱ
μηχαναὶ καὶ τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ πολλαχῇ προσβάλλοντες
ἀπεκρούοντο, οὐκέτι ἐδόκει διατρίβειν, ἀλλὰ πείσας τόν τε
Νικίαν καὶ τοὺς ἄλλους ξυνάρχοντας, ὡς ἐπενόει, τὴν
[7.43.2]   ἐπιχείρησιν τῶν Ἐπιπολῶν ἐποιεῖτο. καὶ ἡμέρας μὲν
ἀδύνατα ἐδόκει εἶναι λαθεῖν προσελθόντας τε καὶ ἀνα-
βάντας, παραγγείλας δὲ πέντε ἡμερῶν σιτία καὶ τοὺς
λιθολόγους καὶ τέκτονας πάντας λαβὼν καὶ ἄλλην παρα-
σκευὴν τοξευμάτων τε καὶ ὅσα ἔδει, ἢν κρατῶσι, τειχίζοντας
ἔχειν, αὐτὸς μὲν ἀπὸ πρώτου ὕπνου καὶ Εὐρυμέδων καὶ
Μένανδρος ἀναλαβὼν τὴν πᾶσαν στρατιὰν ἐχώρει πρὸς
τὰς Ἐπιπολάς, Νικίας δὲ ἐν τοῖς τείχεσιν ὑπελέλειπτο.
[7.43.3]   καὶ ἐπειδὴ ἐγένοντο πρὸς αὐταῖς κατὰ τὸν Εὐρύηλον, ᾗπερ
καὶ ἡ προτέρα στρατιὰ τὸ πρῶτον ἀνέβη, λανθάνουσί τε
τοὺς φύλακας τῶν Συρακοσίων, καὶ προσβάντες τὸ τείχισμα
ὃ ἦν αὐτόθι τῶν Συρακοσίων αἱροῦσι καὶ ἄνδρας τῶν
[7.43.4]   φυλάκων ἀποκτείνουσιν. οἱ δὲ πλείους διαφυγόντες εὐθὺς
πρὸς τὰ στρατόπεδα, ἃ ἦν ἐπὶ τῶν Ἐπιπολῶν τρία ἐν
προτειχίσμασιν, ἓν μὲν τῶν Συρακοσίων, ἓν δὲ τῶν ἄλλων
Σικελιωτῶν, ἓν δὲ τῶν ξυμμάχων, ἀγγέλλουσι τὴν ἔφοδον
καὶ τοῖς ἑξακοσίοις τῶν Συρακοσίων, οἳ καὶ πρῶτοι κατὰ
[7.43.5]   τοῦτο τὸ μέρος τῶν Ἐπιπολῶν φύλακες ἦσαν, ἔφραζον. οἱ
δ' ἐβοήθουν τ' εὐθύς, καὶ αὐτοῖς ὁ Δημοσθένης καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι ἐντυχόντες ἀμυνομένους προθύμως ἔτρεψαν. καὶ
αὐτοὶ μὲν εὐθὺς ἐχώρουν ἐς τὸ πρόσθεν, ὅπως τῇ παρούσῃ
ὁρμῇ τοῦ περαίνεσθαι ὧν ἕνεκα ἦλθον μὴ βραδεῖς γένωνται·
ἄλλοι δὲ ἀπὸ τῆς πρώτης τὸ παρατείχισμα τῶν Συρακοσίων
οὐχ ὑπομενόντων τῶν φυλάκων ᾕρουν τε καὶ τὰς ἐπάλξεις
[7.43.6]   ἀπέσυρον. οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι καὶ ὁ Γύλιπ-
πος καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ ἐβοήθουν ἐκ τῶν προτειχισμάτων,
καὶ ἀδοκήτου τοῦ τολμήματος σφίσιν ἐν νυκτὶ γενομένου
προσέβαλόν τε τοῖς Ἀθηναίοις ἐκπεπληγμένοι καὶ βια-
[7.43.7]   σθέντες ὑπ' αὐτῶν τὸ πρῶτον ὑπεχώρησαν. προϊόντων δὲ
τῶν Ἀθηναίων ἐν ἀταξίᾳ μᾶλλον ἤδη ὡς κεκρατηκότων καὶ
βουλομένων διὰ παντὸς τοῦ μήπω μεμαχημένου τῶν ἐναντίων
ὡς τάχιστα διελθεῖν, ἵνα μὴ ἀνέντων σφῶν τῆς ἐφόδου
αὖθις ξυστραφῶσιν, οἱ Βοιωτοὶ πρῶτοι αὐτοῖς ἀντέσχον καὶ
προσβαλόντες ἔτρεψάν τε καὶ ἐς φυγὴν κατέστησαν.
[7.44.1]      Καὶ ἐνταῦθα ἤδη ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ ἀπορίᾳ ἐγίγνοντο
οἱ Ἀθηναῖοι, ἣν οὐδὲ πυθέσθαι ῥᾴδιον ἦν οὐδ' ἀφ' ἑτέρων
ὅτῳ τρόπῳ ἕκαστα ξυνηνέχθη. ἐν μὲν γὰρ ἡμέρᾳ σαφέ-
στερα μέν, ὅμως δὲ οὐδὲ ταῦτα οἱ παραγενόμενοι πάντα
πλὴν τὸ καθ' ἑαυτὸν ἕκαστος μόλις οἶδεν· ἐν δὲ νυκτο-
μαχίᾳ, ἣ μόνη δὴ στρατοπέδων μεγάλων ἔν γε τῷδε τῷ πολέμῳ
[7.44.2]   ἐγένετο, πῶς ἄν τις σαφῶς τι ᾔδει; ἦν μὲν γὰρ σελήνη
λαμπρά, ἑώρων δὲ οὕτως ἀλλήλους ὡς ἐν σελήνῃ εἰκὸς τὴν
μὲν ὄψιν τοῦ σώματος προορᾶν, τὴν δὲ γνῶσιν τοῦ οἰκείου
ἀπιστεῖσθαι. ὁπλῖται δὲ ἀμφοτέρων οὐκ ὀλίγοι ἐν στενο-
[7.44.3]   χωρίᾳ ἀνεστρέφοντο. καὶ τῶν Ἀθηναίων οἱ μὲν ἤδη ἐνι-
κῶντο, οἱ δ' ἔτι τῇ πρώτῃ ἐφόδῳ ἀήσσητοι ἐχώρουν. πολὺ
δὲ καὶ τοῦ ἄλλου στρατεύματος αὐτοῖς τὸ μὲν ἄρτι ἀνε-
βεβήκει, τὸ δ' ἔτι προσανῄει, ὥστ' οὐκ ἠπίσταντο πρὸς
ὅτι χρὴ χωρῆσαι. ἤδη γὰρ τὰ πρόσθεν τῆς τροπῆς
γεγενημένης ἐτετάρακτο πάντα καὶ χαλεπὰ ἦν ὑπὸ τῆς
[7.44.4]   βοῆς διαγνῶναι. οἵ τε γὰρ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι
ὡς κρατοῦντες παρεκελεύοντό τε κραυγῇ οὐκ ὀλίγῃ χρώμενοι,
ἀδύνατον ὂν ἐν νυκτὶ ἄλλῳ τῳ σημῆναι, καὶ ἅμα τοὺς
προσφερομένους ἐδέχοντο· οἵ τε Ἀθηναῖοι ἐζήτουν τε σφᾶς
αὐτοὺς καὶ πᾶν τὸ ἐξ ἐναντίας, καὶ εἰ φίλιον εἴη τῶν ἤδη
πάλιν φευγόντων, πολέμιον ἐνόμιζον, καὶ τοῖς ἐρωτήμασι
τοῦ ξυνθήματος πυκνοῖς χρώμενοι διὰ τὸ μὴ εἶναι ἄλλῳ τῳ
γνωρίσαι σφίσι τε αὐτοῖς θόρυβον πολὺν παρεῖχον ἅμα
πάντες ἐρωτῶντες καὶ τοῖς πολεμίοις σαφὲς αὐτὸ κατέστη-
[7.44.5]   σαν· τὸ δ' ἐκείνων οὐχ ὁμοίως ἠπίσταντο διὰ τὸ κρατοῦντας
αὐτοὺς καὶ μὴ διεσπασμένους ἧσσον ἀγνοεῖσθαι, ὥστ' εἰ
μὲν ἐντύχοιέν τισι κρείσσους ὄντες τῶν πολεμίων, διέφευγον
αὐτοὺς ἅτε ἐκείνων ἐπιστάμενοι τὸ ξύνθημα, εἰ δ' αὐτοὶ μὴ
[7.44.6]   ἀποκρίνοιντο, διεφθείροντο. μέγιστον δὲ καὶ οὐχ ἥκιστα
ἔβλαψε καὶ ὁ παιανισμός· ἀπὸ γὰρ ἀμφοτέρων παραπλή-
σιος ὢν ἀπορίαν παρεῖχεν. οἵ τε γὰρ Ἀργεῖοι καὶ οἱ
Κερκυραῖοι καὶ ὅσον Δωρικὸν μετ' Ἀθηναίων ἦν, ὁπότε
παιανίσειαν, φόβον παρεῖχε τοῖς Ἀθηναίοις, οἵ τε πολέμιοι
[7.44.7]   ὁμοίως. ὥστε τέλος ξυμπεσόντες αὑτοῖς κατὰ πολλὰ τοῦ
στρατοπέδου, ἐπεὶ ἅπαξ ἐταράχθησαν, φίλοι τε φίλοις καὶ
πολῖται πολίταις, οὐ μόνον ἐς φόβον κατέστησαν, ἀλλὰ
[7.44.8]   καὶ ἐς χεῖρας ἀλλήλοις ἐλθόντες μόλις ἀπελύοντο. καὶ
διωκόμενοι κατά τε τῶν κρημνῶν [οἱ] πολλοὶ ῥίπτοντες ἑαυ-
τοὺς ἀπώλλυντο, στενῆς οὔσης τῆς ἀπὸ τῶν Ἐπιπολῶν
πάλιν καταβάσεως, καὶ ἐπειδὴ ἐς τὸ ὁμαλὸν οἱ σῳζόμενοι
ἄνωθεν καταβαῖεν, οἱ μὲν πολλοὶ αὐτῶν καὶ ὅσοι ἦσαν τῶν
προτέρων στρατιωτῶν ἐμπειρίᾳ μᾶλλον τῆς χώρας ἐς τὸ
στρατόπεδον διεφύγγανον, οἱ δὲ ὕστερον ἥκοντες εἰσὶν οἳ
διαμαρτόντες τῶν ὁδῶν κατὰ τὴν χώραν ἐπλανήθησαν· οὕς,
ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο, οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων περιελά-
σαντες διέφθειραν.
[7.45.1]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ μὲν Συρακόσιοι δύο τροπαῖα ἔστησαν,
ἐπί τε ταῖς Ἐπιπολαῖς ᾗ ἡ πρόσβασις καὶ κατὰ τὸ χωρίον
ᾗ οἱ Βοιωτοὶ πρῶτον ἀντέστησαν, οἱ δ' Ἀθηναῖοι τοὺς νεκ-
[7.45.2]   ροὺς ὑποσπόνδους ἐκομίσαντο. ἀπέθανον δὲ οὐκ ὀλίγοι
αὐτῶν τε καὶ τῶν ξυμμάχων, ὅπλα μέντοι ἔτι πλείω ἢ κατὰ
τοὺς νεκροὺς ἐλήφθη· οἱ γὰρ κατὰ τῶν κρημνῶν βιασθέντες
ἅλλεσθαι ψιλοὶ [ἄνευ τῶν ἀσπίδων] οἱ μὲν ἀπώλλυντο, οἱ
δ' ἐσώθησαν.
[7.46.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν Συρακόσιοι ὡς ἐπὶ ἀπροσδοκήτῳ
εὐπραγίᾳ πάλιν αὖ ἀναρρωσθέντες, ὥσπερ καὶ πρότερον, ἐς
μὲν Ἀκράγαντα στασιάζοντα πέντε καὶ δέκα ναυσὶ Σικανὸν
ἀπέστειλαν, ὅπως ὑπαγάγοιτο τὴν πόλιν, εἰ δύναιτο· Γύ-
λιππος δὲ κατὰ γῆν ἐς τὴν ἄλλην Σικελίαν ᾤχετο αὖθις,
ἄξων στρατιὰν ἔτι, ὡς ἐν ἐλπίδι ὢν καὶ τὰ τείχη τῶν
Ἀθηναίων αἱρήσειν βίᾳ, ἐπειδὴ τὰ ἐν ταῖς Ἐπιπολαῖς οὕτω
ξυνέβη.
[7.47.1]      Οἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ἐν τούτῳ ἐβουλεύοντο
πρός τε τὴν γεγενημένην ξυμφορὰν καὶ πρὸς τὴν παροῦσαν
ἐν τῷ στρατοπέδῳ κατὰ πάντα ἀρρωστίαν. τοῖς τε γὰρ
ἐπιχειρήμασιν ἑώρων οὐ κατορθοῦντες καὶ τοὺς στρατιώτας
[7.47.2]   ἀχθομένους τῇ μονῇ· νόσῳ τε γὰρ ἐπιέζοντο κατ' ἀμφότερα,
τῆς τε ὥρας τοῦ ἐνιαυτοῦ ταύτης οὔσης ἐν ᾗ ἀσθενοῦσιν
ἄνθρωποι μάλιστα, καὶ τὸ χωρίον ἅμα ἐν ᾧ ἐστρατοπεδεύ-
οντο ἑλῶδες καὶ χαλεπὸν ἦν, τά τε ἄλλα ὅτι ἀνέλπιστα
[7.47.3]   αὐτοῖς ἐφαίνετο. τῷ οὖν Δημοσθένει οὐκ ἐδόκει ἔτι χρῆναι
μένειν, ἀλλ' ἅπερ καὶ διανοηθεὶς ἐς τὰς Ἐπιπολὰς διεκιν-
δύνευσεν, ἐπειδὴ ἔσφαλτο, ἀπιέναι ἐψηφίζετο καὶ μὴ δια-
τρίβειν, ἕως ἔτι τὸ πέλαγος οἷόν τε περαιοῦσθαι καὶ τοῦ
[7.47.4]   στρατεύματος ταῖς γοῦν ἐπελθούσαις ναυσὶ κρατεῖν. καὶ
τῇ πόλει ὠφελιμώτερον ἔφη εἶναι πρὸς τοὺς ἐν τῇ χώρᾳ
σφῶν ἐπιτειχίζοντας τὸν πόλεμον ποιεῖσθαι ἢ Συρακοσίους,
οὓς οὐκέτι ῥᾴδιον εἶναι χειρώσασθαι· οὐδ' αὖ ἄλλως χρήματα
πολλὰ δαπανῶντας εἰκὸς εἶναι προσκαθῆσθαι.
[7.48.1]      Καὶ ὁ μὲν Δημοσθένης τοιαῦτα ἐγίγνωσκεν· ὁ δὲ
Νικίας ἐνόμιζε μὲν καὶ αὐτὸς πόνηρα σφῶν τὰ πράγματα
εἶναι, τῷ δὲ λόγῳ οὐκ ἐβούλετο αὐτὰ ἀσθενῆ ἀποδεικνύναι,
οὐδ' ἐμφανῶς σφᾶς ψηφιζομένους μετὰ πολλῶν τὴν ἀναχώ-
ρησιν τοῖς πολεμίοις καταγγέλτους γίγνεσθαι· λαθεῖν γὰρ
[7.48.2]   ἄν, ὁπότε βούλοιντο, τοῦτο ποιοῦντες πολλῷ ἧσσον. τὸ δέ
τι καὶ τὰ τῶν πολεμίων, ἀφ' ὧν ἐπὶ πλέον ἢ οἱ ἄλλοι
ᾐσθάνετο αὐτῶν, ἐλπίδος τι ἔτι παρεῖχε πονηρότερα τῶν
σφετέρων ἔσεσθαι, ἢν καρτερῶσι προσκαθήμενοι· χρημάτων
γὰρ ἀπορίᾳ αὐτοὺς ἐκτρυχώσειν, ἄλλως τε καὶ ἐπὶ πλέον
ἤδη ταῖς ὑπαρχούσαις ναυσὶ θαλασσοκρατούντων. καὶ ἦν
γάρ τι καὶ ἐν ταῖς Συρακούσαις βουλόμενον τοῖς Ἀθηναίοις
τὰ πράγματα ἐνδοῦναι, ἐπεκηρυκεύετο ὡς αὐτὸν καὶ οὐκ εἴα
[7.48.3]   ἀπανίστασθαι. ἃ ἐπιστάμενος τῷ μὲν ἔργῳ ἔτι ἐπ' ἀμφό-
τερα ἔχων καὶ διασκοπῶν ἀνεῖχε, τῷ δ' ἐμφανεῖ τότε λόγῳ
οὐκ ἔφη ἀπάξειν τὴν στρατιάν. εὖ γὰρ εἰδέναι ὅτι Ἀθη-
ναῖοι σφῶν ταῦτα οὐκ ἀποδέξονται, ὥστε μὴ αὐτῶν ψηφισα-
μένων ἀπελθεῖν. καὶ γὰρ οὐ τοὺς αὐτοὺς ψηφιεῖσθαί τε
περὶ σφῶν [αὐτῶν] καὶ τὰ πράγματα ὥσπερ καὶ αὐτοὶ
ὁρῶντας καὶ οὐκ ἄλλων ἐπιτιμήσει ἀκούσαντας γνώσεσθαι,
ἀλλ' ἐξ ὧν ἄν τις εὖ λέγων διαβάλλοι, ἐκ τούτων αὐτοὺς
[7.48.4]   πείσεσθαι. τῶν τε παρόντων στρατιωτῶν πολλοὺς καὶ
τοὺς πλείους ἔφη, οἳ νῦν βοῶσιν ὡς ἐν δεινοῖς ὄντες, ἐκεῖσε
ἀφικομένους τἀναντία βοήσεσθαι ὡς ὑπὸ χρημάτων κατα-
προδόντες οἱ στρατηγοὶ ἀπῆλθον. οὔκουν βούλεσθαι αὐτός γε
ἐπιστάμενος τὰς Ἀθηναίων φύσεις ἐπ' αἰσχρᾷ τε αἰτίᾳ καὶ
ἀδίκως ὑπ' Ἀθηναίων ἀπολέσθαι μᾶλλον ἢ ὑπὸ τῶν πολεμίων,
[7.48.5]   εἰ δεῖ, κινδυνεύσας τοῦτο παθεῖν ἰδίᾳ. τά τε Συρακοσίων
ἔφη ὅμως ἔτι ἥσσω τῶν σφετέρων εἶναι· καὶ χρήμασι γὰρ
αὐτοὺς ξενοτροφοῦντας καὶ ἐν περιπολίοις ἅμα ἀναλίσκον-
τας καὶ ναυτικὸν πολὺ ἔτι ἐνιαυτὸν ἤδη βόσκοντας τὰ μὲν
ἀπορεῖν, τὰ δ' ἔτι ἀμηχανήσειν· δισχίλιά τε γὰρ τάλαντα
ἤδη ἀνηλωκέναι καὶ ἔτι πολλὰ προσοφείλειν, ἤν τε καὶ
ὁτιοῦν ἐκλίπωσι τῆς νῦν παρασκευῆς τῷ μὴ διδόναι τροφήν,
φθερεῖσθαι αὐτῶν τὰ πράγματα, ἐπικουρικὰ μᾶλλον ἢ δι'
[7.48.6]   ἀνάγκης ὥσπερ τὰ σφέτερα ὄντα. τρίβειν οὖν ἔφη χρῆναι
προσκαθημένους καὶ μὴ χρήμασιν, ὧν πολὺ κρείσσους εἰσί,
νικηθέντας ἀπιέναι.
[7.49.1]      Ὁ μὲν Νικίας τοσαῦτα λέγων ἰσχυρίζετο, αἰσθόμενος τὰ
ἐν ταῖς Συρακούσαις ἀκριβῶς καὶ τὴν τῶν χρημάτων ἀπο-
ρίαν καὶ ὅτι ἦν αὐτόθι πολὺ τὸ βουλόμενον τοῖς Ἀθηναίοις
γίγνεσθαι τὰ πράγματα καὶ ἐπικηρυκευόμενον πρὸς αὐτὸν
ὥστε μὴ ἀπανίστασθαι, καὶ ἅμα ταῖς γοῦν ναυσὶ μᾶλλον
[7.49.2]   ἢ πρότερον ἐθάρσησε κρατήσειν. ὁ δὲ Δημοσθένης περὶ
μὲν τοῦ προσκαθῆσθαι οὐδ' ὁπωσοῦν ἐνεδέχετο· εἰ δὲ δεῖ
μὴ ἀπάγειν τὴν στρατιὰν ἄνευ Ἀθηναίων ψηφίσματος, ἀλλὰ
τρίβειν αὐτοῦ, ἔφη χρῆναι ἢ ἐς τὴν Θάψον ἀναστάντας
τοῦτο ποιεῖν ἢ ἐς τὴν Κατάνην, ὅθεν τῷ τε πεζῷ ἐπὶ
πολλὰ τῆς χώρας ἐπιόντες θρέψονται πορθοῦντες τὰ τῶν
πολεμίων καὶ ἐκείνους βλάψουσι, ταῖς τε ναυσὶν ἐν πελάγει
καὶ οὐκ ἐν στενοχωρίᾳ, ἣ πρὸς τῶν πολεμίων μᾶλλόν ἐστι,
τοὺς ἀγῶνας ποιήσονται, ἀλλ' ἐν εὐρυχωρίᾳ, ἐν ᾗ τά τε
τῆς ἐμπειρίας χρήσιμα σφῶν ἔσται καὶ ἀναχωρήσεις καὶ
ἐπίπλους οὐκ ἐκ βραχέος καὶ περιγραπτοῦ ὁρμώμενοί τε
[7.49.3]   καὶ καταίροντες ἕξουσιν. τό τε ξύμπαν εἰπεῖν, οὐδενὶ
τρόπῳ οἱ ἔφη ἀρέσκειν ἐν τῷ αὐτῷ ἔτι μένειν, ἀλλ' ὅτι
τάχιστα ἤδη ἐξανίστασθαι καὶ μὴ μέλλειν. καὶ ὁ Εὐρυμέδων
[7.49.4]   αὐτῷ ταῦτα ξυνηγόρευεν. ἀντιλέγοντος δὲ τοῦ Νικίου ὄκνος
τις καὶ μέλλησις ἐνεγένετο καὶ ἅμα ὑπόνοια μή τι καὶ πλέον
εἰδὼς ὁ Νικίας ἰσχυρίζηται. καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι τούτῳ
τῷ τρόπῳ διεμέλλησάν τε καὶ κατὰ χώραν ἔμενον.
[7.50.1]      Ὁ δὲ Γύλιππος καὶ ὁ Σικανὸς ἐν τούτῳ παρῆσαν ἐς τὰς
Συρακούσας, ὁ μὲν Σικανὸς ἁμαρτὼν τοῦ Ἀκράγαντος (ἐν
Γέλᾳ γὰρ ὄντος αὐτοῦ ἔτι ἡ τοῖς Συρακοσίοις στάσις [ἐς]
φιλία ἐξεπεπτώκει)· ὁ δὲ Γύλιππος ἄλλην τε στρατιὰν
πολλὴν ἔχων ἦλθεν ἀπὸ τῆς Σικελίας καὶ τοὺς ἐκ τῆς
Πελοποννήσου τοῦ ἦρος ἐν ταῖς ὁλκάσιν ὁπλίτας ἀποστα-
[7.50.2]   λέντας, ἀφικομένους ἀπὸ τῆς Λιβύης ἐς Σελινοῦντα. ἀπενε-
χθέντες γὰρ ἐς Λιβύην, καὶ δόντων Κυρηναίων τριήρεις δύο
καὶ τοῦ πλοῦ ἡγεμόνας, καὶ ἐν τῷ παράπλῳ Εὐεσπερίταις
πολιορκουμένοις ὑπὸ Λιβύων ξυμμαχήσαντες καὶ νικήσαντες
τοὺς Λίβυς, καὶ αὐτόθεν παραπλεύσαντες ἐς Νέαν πόλιν
Καρχηδονιακὸν ἐμπόριον, ὅθενπερ Σικελία ἐλάχιστον δυοῖν
ἡμερῶν καὶ νυκτὸς πλοῦν ἀπέχει, καὶ ἀπ' αὐτοῦ περαιω-
[7.50.3]   θέντες ἀφίκοντο ἐς Σελινοῦντα. καὶ οἱ μὲν Συρακόσιοι
εὐθὺς αὐτῶν ἐλθόντων παρεσκευάζοντο ὡς ἐπιθησόμενοι κατ'
ἀμφότερα αὖθις τοῖς Ἀθηναίοις καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ· οἱ δὲ
τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ὁρῶντες στρατιάν τε ἄλλην προσ-
γεγενημένην αὐτοῖς καὶ τὰ ἑαυτῶν ἅμα οὐκ ἐπὶ τὸ βέλτιον
χωροῦντα, ἀλλὰ καθ' ἡμέραν τοῖς πᾶσι χαλεπώτερον ἴσχοντα,
μάλιστα δὲ τῇ ἀσθενείᾳ τῶν ἀνθρώπων πιεζόμενα, μετε-
μέλοντό τε πρότερον οὐκ ἀναστάντες καὶ ὡς αὐτοῖς οὐδὲ ὁ
Νικίας ἔτι ὁμοίως ἐνηντιοῦτο, ἀλλ' ἢ μὴ φανερῶς γε ἀξιῶν
ψηφίζεσθαι, προεῖπον ὡς ἐδύναντο ἀδηλότατα ἔκπλουν ἐκ τοῦ
στρατοπέδου πᾶσι, καὶ παρασκευάσασθαι ὅταν τις σημήνῃ.
[7.50.4]   καὶ μελλόντων αὐτῶν, ἐπειδὴ ἑτοῖμα ἦν, ἀποπλεῖν ἡ σελήνη
ἐκλείπει· ἐτύγχανε γὰρ πασσέληνος οὖσα. καὶ οἱ Ἀθη-
ναῖοι οἵ τε πλείους ἐπισχεῖν ἐκέλευον τοὺς στρατηγοὺς
ἐνθύμιον ποιούμενοι, καὶ ὁ Νικίας (ἦν γάρ τι καὶ ἄγαν
θειασμῷ τε καὶ τῷ τοιούτῳ προσκείμενος) οὐδ' ἂν διαβου-
λεύσασθαι ἔτι ἔφη πρίν, ὡς οἱ μάντεις ἐξηγοῦντο, τρὶς
ἐννέα ἡμέρας μεῖναι, ὅπως ἂν πρότερον κινηθείη. καὶ τοῖς
μὲν Ἀθηναίοις μελλήσασι διὰ τοῦτο ἡ μονὴ ἐγεγένητο.
[7.51.1]      Οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ αὐτοὶ τοῦτο πυθόμενοι πολλῷ μᾶλ-
λον ἐπηρμένοι ἦσαν μὴ ἀνιέναι τὰ τῶν Ἀθηναίων, ὡς καὶ
αὐτῶν κατεγνωκότων ἤδη μηκέτι κρεισσόνων εἶναι σφῶν
μήτε ταῖς ναυσὶ μήτε τῷ πεζῷ (οὐ γὰρ ἂν τὸν ἔκπλουν
ἐπιβουλεῦσαι), καὶ ἅμα οὐ βουλόμενοι αὐτοὺς ἄλλοσέ ποι
τῆς Σικελίας καθεζομένους χαλεπωτέρους εἶναι προσπολε-
μεῖν, ἀλλ' αὐτοῦ ὡς τάχιστα καὶ ἐν ᾧ σφίσι ξυμφέρει
[7.51.2]   ἀναγκάσαι αὐτοὺς ναυμαχεῖν. τὰς οὖν ναῦς ἐπλήρουν καὶ
ἀνεπειρῶντο ἡμέρας ὅσαι αὐτοῖς ἐδόκουν ἱκαναὶ εἶναι.
ἐπειδὴ δὲ καιρὸς ἦν, τῇ μὲν προτέρᾳ πρὸς τὰ τείχη τῶν
Ἀθηναίων προσέβαλλον, καὶ ἐπεξελθόντος μέρους τινὸς οὐ
πολλοῦ καὶ τῶν ὁπλιτῶν καὶ τῶν ἱππέων κατά τινας πύλας
ἀπολαμβάνουσί τε τῶν ὁπλιτῶν τινὰς καὶ τρεψάμενοι κατα-
διώκουσιν· οὔσης δὲ στενῆς τῆς ἐσόδου οἱ Ἀθηναῖοι ἵππους
τε ἑβδομήκοντα ἀπολλύασι καὶ τῶν ὁπλιτῶν οὐ πολλούς.
[7.52.1]      Καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ ἀπεχώρησεν ἡ στρατιὰ τῶν
Συρακοσίων· τῇ δ' ὑστεραίᾳ ταῖς τε ναυσὶν ἐκπλέουσιν
οὔσαις ἓξ καὶ ἑβδομήκοντα καὶ τῷ πεζῷ ἅμα πρὸς τὰ τείχη
ἐχώρουν. οἱ δ' Ἀθηναῖοι ἀντανῆγον ναυσὶν ἓξ καὶ ὀγδοή-
[7.52.2]   κοντα καὶ προσμείξαντες ἐναυμάχουν. καὶ τὸν Εὐρυμέδοντα
ἔχοντα τὸ δεξιὸν κέρας τῶν Ἀθηναίων καὶ βουλόμενον
περικλῄσασθαι τὰς ναῦς τῶν ἐναντίων καὶ ἐπεξάγοντα τῷ
πλῷ πρὸς τὴν γῆν μᾶλλον, νικήσαντες οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ
ξύμμαχοι τὸ μέσον πρῶτον τῶν Ἀθηναίων ἀπολαμβάνουσι
κἀκεῖνον ἐν τῷ κοίλῳ καὶ μυχῷ τοῦ λιμένος καὶ αὐτόν τε
διαφθείρουσι καὶ τὰς μετ' αὐτοῦ ναῦς ἐπισπομένας· ἔπειτα
δὲ καὶ τὰς πάσας ἤδη ναῦς τῶν Ἀθηναίων κατεδίωκόν τε
καὶ ἐξεώθουν ἐς τὴν γῆν.
[7.53.1]      Ὁ δὲ Γύλιππος ὁρῶν τὰς ναῦς τῶν πολεμίων νικωμένας
καὶ ἔξω τῶν σταυρωμάτων καὶ τοῦ ἑαυτῶν στρατοπέδου
καταφερομένας, βουλόμενος διαφθείρειν τοὺς ἐκβαίνοντας καὶ
τὰς ναῦς ῥᾷον τοὺς Συρακοσίους ἀφέλκειν τῆς γῆς φιλίας
οὔσης, παρεβοήθει ἐπὶ τὴν χηλὴν μέρος τι ἔχων τῆς στρατιᾶς.
[7.53.2]   καὶ αὐτοὺς οἱ Τυρσηνοί (οὗτοι γὰρ ἐφύλασσον τοῖς Ἀθηναίοις
ταύτῃ) ὁρῶντες ἀτάκτως προσφερομένους, ἐπεκβοηθήσαντες
καὶ προσπεσόντες τοῖς πρώτοις τρέπουσι καὶ ἐσβάλλουσιν
[7.53.3]   ἐς τὴν λίμνην τὴν Λυσιμέλειαν καλουμένην. ὕστερον δὲ
πλέονος ἤδη τοῦ στρατεύματος παρόντος τῶν Συρακοσίων
καὶ ξυμμάχων καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπιβοηθήσαντες καὶ δείσαντες
περὶ ταῖς ναυσὶν ἐς μάχην τε κατέστησαν πρὸς αὐτοὺς καὶ
νικήσαντες ἐπεδίωξαν καὶ ὁπλίτας τε οὐ πολλοὺς ἀπέκτειναν
καὶ τὰς ναῦς τὰς μὲν πολλὰς διέσωσάν τε καὶ ξυνήγαγον
κατὰ τὸ στρατόπεδον, δυοῖν δὲ δεούσας εἴκοσιν οἱ Συρακόσιοι
καὶ οἱ ξύμμαχοι ἔλαβον αὐτῶν καὶ τοὺς ἄνδρας πάντας
[7.53.4]   ἀπέκτειναν. καὶ ἐπὶ τὰς λοιπὰς ἐμπρῆσαι βουλόμενοι
ὁλκάδα παλαιὰν κληματίδων καὶ δᾳδὸς γεμίσαντες (ἦν γὰρ
ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους ὁ ἄνεμος οὔριος) ἀφεῖσαν [τὴν ναῦν] πῦρ
ἐμβαλόντες. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι δείσαντες περὶ ταῖς ναυσὶν
ἀντεμηχανήσαντό τε σβεστήρια κωλύματα καὶ παύσαντες
τήν τε φλόγα καὶ τὸ μὴ προσελθεῖν ἐγγὺς τὴν ὁλκάδα
[7.54.1]   τοῦ κινδύνου ἀπηλλάγησαν. μετὰ δὲ τοῦτο Συρακόσιοι
μὲν τῆς τε ναυμαχίας τροπαῖον ἔστησαν καὶ τῆς ἄνω τῆς
πρὸς τῷ τείχει ἀπολήψεως τῶν ὁπλιτῶν, ὅθεν καὶ τοὺς
ἵππους ἔλαβον, Ἀθηναῖοι δὲ ἧς τε οἱ Τυρσηνοὶ τροπῆς
ἐποιήσαντο τῶν πεζῶν ἐς τὴν λίμνην καὶ ἧς αὐτοὶ τῷ ἄλλῳ
στρατοπέδῳ.
[7.55.1]      Γεγενημένης δὲ τῆς νίκης τοῖς Συρακοσίοις λαμπρᾶς ἤδη
καὶ τοῦ ναυτικοῦ (πρότερον μὲν γὰρ ἐφοβοῦντο τὰς μετὰ τοῦ
Δημοσθένους ναῦς ἐπελθούσας) οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἐν παντὶ δὴ
ἀθυμίας ἦσαν καὶ ὁ παράλογος αὐτοῖς μέγας ἦν, πολὺ δὲ
[7.55.2]   μείζων ἔτι τῆς στρατείας ὁ μετάμελος. πόλεσι γὰρ ταύταις
μόναις ἤδη ὁμοιοτρόποις ἐπελθόντες, δημοκρατουμέναις τε,
ὥσπερ καὶ αὐτοί, καὶ ναῦς καὶ ἵππους καὶ μεγέθη ἐχούσαις,
οὐ δυνάμενοι ἐπενεγκεῖν οὔτ' ἐκ πολιτείας τι μεταβολῆς τὸ
διάφορον αὐτοῖς, ᾧ προσήγοντο ἄν, οὔτ' ἐκ παρασκευῆς πολλῷ
κρείσσονος, σφαλλόμενοι δὲ τὰ πλείω, τά τε πρὸ αὐτῶν
ἠπόρουν, καὶ ἐπειδή γε καὶ ταῖς ναυσὶν ἐκρατήθησαν, ὃ οὐκ
[7.56.1]   ἂν ᾤοντο, πολλῷ δὴ μᾶλλον ἔτι. οἱ δὲ Συρακόσιοι τόν τε
λιμένα εὐθὺς παρέπλεον ἀδεῶς καὶ τὸ στόμα αὐτοῦ διενοοῦντο
κλῄσειν, ὅπως μηκέτι, μηδ' εἰ βούλοιντο, λάθοιεν αὐτοὺς οἱ
[7.56.2]   Ἀθηναῖοι ἐκπλεύσαντες. οὐ γὰρ περὶ τοῦ αὐτοὶ σωθῆναι
μόνον ἔτι τὴν ἐπιμέλειαν ἐποιοῦντο, ἀλλὰ καὶ ὅπως ἐκείνους
κωλύσουσι, νομίζοντες ὅπερ ἦν, ἀπό τε τῶν παρόντων πολὺ
σφῶν καθυπέρτερα τὰ πράγματα εἶναι καί, εἰ δύναιντο
κρατῆσαι Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ξυμμάχων καὶ κατὰ γῆν καὶ
κατὰ θάλασσαν, καλὸν σφίσιν ἐς τοὺς Ἕλληνας τὸ ἀγώνισμα
φανεῖσθαι· τούς τε γὰρ ἄλλους Ἕλληνας εὐθὺς τοὺς μὲν
ἐλευθεροῦσθαι, τοὺς δὲ φόβου ἀπολύεσθαι (οὐ γὰρ ἔτι δυνατὴν
ἔσεσθαι τὴν ὑπόλοιπον Ἀθηναίων δύναμιν τὸν ὕστερον ἐπ-
ενεχθησόμενον πόλεμον ἐνεγκεῖν), καὶ αὐτοὶ δόξαντες αὐτῶν
αἴτιοι εἶναι ὑπό τε τῶν ἄλλων ἀνθρώπων καὶ ὑπὸ τῶν ἔπειτα
[7.56.3]   πολὺ θαυμασθήσεσθαι. καὶ ἦν δὲ ἄξιος ὁ ἀγὼν κατά τε
ταῦτα καὶ ὅτι οὐχὶ Ἀθηναίων μόνον περιεγίγνοντο, ἀλλὰ
καὶ τῶν ἄλλων πολλῶν ξυμμάχων, καὶ οὐδ' αὐτοὶ αὖ μόνον,
ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν ξυμβοηθησάντων σφίσιν, ἡγεμόνες τε
γενόμενοι μετὰ Κορινθίων καὶ Λακεδαιμονίων καὶ τὴν
σφετέραν πόλιν ἐμπαρασχόντες προκινδυνεῦσαί τε καὶ τοῦ
[7.56.4]   ναυτικοῦ μέγα μέρος προκόψαντες. ἔθνη γὰρ πλεῖστα δὴ
ἐπὶ μίαν πόλιν ταύτην ξυνῆλθε, πλήν γε δὴ τοῦ ξύμπαντος
λόγου τοῦ ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ πρὸς τὴν Ἀθηναίων τε πόλιν
καὶ Λακεδαιμονίων.
[7.57.1]      Τοσοίδε γὰρ ἑκάτεροι ἐπὶ Σικελίαν τε καὶ περὶ Σικελίας,
τοῖς μὲν ξυγκτησόμενοι τὴν χώραν ἐλθόντες, τοῖς δὲ ξυνδια-
σώσοντες, ἐπὶ Συρακούσας ἐπολέμησαν, οὐ κατὰ δίκην τι
μᾶλλον οὐδὲ κατὰ ξυγγένειαν μετ' ἀλλήλων στάντες, ἀλλ'
ὡς ἑκάστοις τῆς ξυντυχίας ἢ κατὰ τὸ ξυμφέρον ἢ ἀνάγκῃ
[7.57.2]   ἔσχεν. Ἀθηναῖοι μὲν αὐτοὶ Ἴωνες ἐπὶ Δωριᾶς Συρακοσίους
ἑκόντες ἦλθον, καὶ αὐτοῖς τῇ αὐτῇ φωνῇ καὶ νομίμοις ἔτι
χρώμενοι Λήμνιοι καὶ Ἴμβριοι καὶ Αἰγινῆται, οἳ τότε Αἴγιναν
εἶχον, καὶ ἔτι Ἑστιαιῆς οἱ ἐν Εὐβοίᾳ Ἑστίαιαν οἰκοῦντες
[7.57.3]   ἄποικοι ὄντες ξυνεστράτευσαν. τῶν δ' ἄλλων οἱ μὲν ὑπήκοοι,
οἱ δ' ἀπὸ ξυμμαχίας αὐτόνομοι, εἰσὶ δὲ καὶ οἳ μισθοφόροι
[7.57.4]   ξυνεστράτευον. καὶ τῶν μὲν ὑπηκόων καὶ φόρου ὑποτελῶν
Ἐρετριῆς καὶ Χαλκιδῆς καὶ Στυρῆς καὶ Καρύστιοι ἀπ' Εὐβοίας
ἦσαν, ἀπὸ δὲ νήσων Κεῖοι καὶ Ἄνδριοι καὶ Τήνιοι, ἐκ δ'
Ἰωνίας Μιλήσιοι καὶ Σάμιοι καὶ Χῖοι. τούτων Χῖοι οὐχ
ὑποτελεῖς ὄντες φόρου, ναῦς δὲ παρέχοντες αὐτόνομοι ξυν-
έσποντο. καὶ τὸ πλεῖστον Ἴωνες ὄντες οὗτοι πάντες καὶ ἀπ'
Ἀθηναίων πλὴν Καρυστίων (οὗτοι δ' εἰσὶ Δρύοπες), ὑπήκοοι
δ' ὄντες καὶ ἀνάγκῃ ὅμως Ἴωνές γε ἐπὶ Δωριᾶς ἠκολούθουν.
[7.57.5]   πρὸς δ' αὐτοῖς Αἰολῆς, Μηθυμναῖοι μὲν ναυσὶ καὶ οὐ φόρῳ
ὑπήκοοι, Τενέδιοι δὲ καὶ Αἴνιοι ὑποτελεῖς. οὗτοι δὲ Αἰολῆς
Αἰολεῦσι τοῖς κτίσασι Βοιωτοῖς <τοῖς> μετὰ Συρακοσίων κατ'
ἀνάγκην ἐμάχοντο, Πλαταιῆς δὲ καταντικρὺ Βοιωτοὶ Βοιωτοῖς
[7.57.6]   μόνοι εἰκότως κατὰ τὸ ἔχθος. Ῥόδιοι δὲ καὶ Κυθήριοι Δωριῆς
ἀμφότεροι, οἱ μὲν Λακεδαιμονίων ἄποικοι Κυθήριοι ἐπὶ Λακε-
δαιμονίους τοὺς ἅμα Γυλίππῳ μετ' Ἀθηναίων ὅπλα ἔφερον,
Ῥόδιοι δὲ Ἀργεῖοι γένος Συρακοσίοις μὲν Δωριεῦσι, Γελῴοις
δὲ καὶ ἀποίκοις ἑαυτῶν οὖσι μετὰ Συρακοσίων στρατευομένοις
[7.57.7]   ἠναγκάζοντο πολεμεῖν. τῶν τε περὶ Πελοπόννησον νησιωτῶν
Κεφαλλῆνες μὲν καὶ Ζακύνθιοι αὐτόνομοι μέν, κατὰ δὲ τὸ
νησιωτικὸν μᾶλλον κατειργόμενοι, ὅτι θαλάσσης ἐκράτουν
οἱ Ἀθηναῖοι, ξυνείποντο· Κερκυραῖοι δὲ οὐ μόνον Δωριῆς,
ἀλλὰ καὶ Κορίνθιοι σαφῶς ἐπὶ Κορινθίους τε καὶ Συρα-
κοσίους, τῶν μὲν ἄποικοι ὄντες, τῶν δὲ ξυγγενεῖς, ἀνάγκῃ
μὲν ἐκ τοῦ εὐπρεποῦς, βουλήσει δὲ κατὰ ἔχθος τὸ Κορινθίων
[7.57.8]   οὐχ ἧσσον εἵποντο. καὶ οἱ Μεσσήνιοι νῦν καλούμενοι ἐκ
Ναυπάκτου καὶ ἐκ Πύλου τότε ὑπ' Ἀθηναίων ἐχομένης ἐς
τὸν πόλεμον παρελήφθησαν. καὶ ἔτι Μεγαρέων φυγάδες
οὐ πολλοὶ Μεγαρεῦσι Σελινουντίοις οὖσι κατὰ ξυμφορὰν
[7.57.9]   ἐμάχοντο. τῶν δὲ ἄλλων ἑκούσιος μᾶλλον ἡ στρατεία
ἐγίγνετο ἤδη. Ἀργεῖοι μὲν γὰρ οὐ τῆς ξυμμαχίας ἕνεκα
μᾶλλον ἢ τῆς Λακεδαιμονίων τε ἔχθρας καὶ τῆς παραυτίκα
ἕκαστοι ἰδίας ὠφελίας Δωριῆς ἐπὶ Δωριᾶς μετὰ Ἀθηναίων
Ἰώνων ἠκολούθουν, Μαντινῆς δὲ καὶ ἄλλοι Ἀρκάδων μισθο-
φόροι ἐπὶ τοὺς αἰεὶ πολεμίους σφίσιν ἀποδεικνυμένους ἰέναι
εἰωθότες καὶ τότε τοὺς μετὰ Κορινθίων ἐλθόντας Ἀρκάδας
οὐδὲν ἧσσον διὰ κέρδος ἡγούμενοι πολεμίους, Κρῆτες δὲ καὶ
Αἰτωλοὶ μισθῷ καὶ οὗτοι πεισθέντες· ξυνέβη δὲ τοῖς Κρησὶ
τὴν Γέλαν Ῥοδίοις ξυγκτίσαντας μὴ ξὺν τοῖς ἀποίκοις,
[7.57.10]   ἀλλ' ἐπὶ τοὺς ἀποίκους ἑκόντας μετὰ μισθοῦ ἐλθεῖν. καὶ
Ἀκαρνάνων τινὲς ἅμα μὲν κέρδει, τὸ δὲ πλέον Δημοσθένους
φιλίᾳ καὶ Ἀθηναίων εὐνοίᾳ ξύμμαχοι ὄντες ἐπεκούρησαν.
[7.57.11]   καὶ οἵδε μὲν τῷ Ἰονίῳ κόλπῳ ὁριζόμενοι· Ἰταλιωτῶν δὲ
Θούριοι καὶ Μεταπόντιοι ἐν τοιαύταις ἀνάγκαις τότε στασιω-
τικῶν καιρῶν κατειλημμένοι ξυνεστράτευον, καὶ Σικελιωτῶν
Νάξιοι καὶ Καταναῖοι, βαρβάρων δὲ Ἐγεσταῖοί τε, οἵπερ
ἐπηγάγοντο, καὶ Σικελῶν τὸ πλέον, καὶ τῶν ἔξω Σικελίας
Τυρσηνῶν τέ τινες κατὰ διαφορὰν Συρακοσίων καὶ Ἰάπυγες
μισθοφόροι. τοσάδε μὲν μετὰ Ἀθηναίων ἔθνη ἐστράτευον.
[7.58.1]      Συρακοσίοις δὲ ἀντεβοήθησαν Καμαριναῖοι μὲν ὅμοροι
ὄντες καὶ Γελῷοι οἰκοῦντες μετ' αὐτούς, ἔπειτα Ἀκραγαντί-
[7.58.1.3]   νων ἡσυχαζόντων ἐν τῷ ἐπ' ἐκεῖνα ἱδρυμένοι Σελινούντιοι.
[7.58.2]   καὶ οἵδε μὲν τῆς Σικελίας τὸ πρὸς Λιβύην μέρος τετραμμένον
νεμόμενοι, Ἱμεραῖοι δὲ ἀπὸ τοῦ πρὸς τὸν Τυρσηνικὸν πόντον
μορίου, ἐν ᾧ καὶ μόνοι Ἕλληνες οἰκοῦσιν· οὗτοι δὲ καὶ ἐξ
[7.58.3]   αὐτοῦ μόνοι ἐβοήθησαν. καὶ Ἑλληνικὰ μὲν ἔθνη τῶν ἐν
Σικελίᾳ τοσάδε, Δωριῆς τε καὶ [οἱ] αὐτόνομοι πάντες, ξυν-
εμάχουν, βαρβάρων δὲ Σικελοὶ μόνοι ὅσοι μὴ ἀφέστασαν
πρὸς τοὺς Ἀθηναίους· τῶν δ' ἔξω Σικελίας Ἑλλήνων Λακε-
δαιμόνιοι μὲν ἡγεμόνα Σπαρτιάτην παρεχόμενοι, νεοδαμώδεις
δὲ τοὺς ἄλλους καὶ Εἵλωτας [δύναται δὲ τὸ νεοδαμῶδες
ἐλεύθερον ἤδη εἶναι], Κορίνθιοι δὲ καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ μόνοι
παραγενόμενοι καὶ Λευκάδιοι καὶ Ἀμπρακιῶται κατὰ τὸ
ξυγγενές, ἐκ δὲ Ἀρκαδίας μισθοφόροι ὑπὸ Κορινθίων ἀπο-
σταλέντες καὶ Σικυώνιοι ἀναγκαστοὶ στρατεύοντες, καὶ τῶν
[7.58.4]   ἔξω Πελοποννήσου Βοιωτοί. πρὸς δὲ τοὺς ἐπελθόντας
τούτους οἱ Σικελιῶται αὐτοὶ πλῆθος πλέον κατὰ πάντα παρέ-
σχοντο ἅτε μεγάλας πόλεις οἰκοῦντες· καὶ γὰρ ὁπλῖται
πολλοὶ καὶ νῆες καὶ ἵπποι καὶ ὁ ἄλλος ὅμιλος ἄφθονος
ξυνελέγη. καὶ πρὸς ἅπαντας αὖθις ὡς εἰπεῖν τοὺς ἄλλους
Συρακόσιοι αὐτοὶ πλείω ἐπορίσαντο διὰ μέγεθός τε πόλεως
[7.59.1]   καὶ ὅτι ἐν μεγίστῳ κινδύνῳ ἦσαν. καὶ αἱ μὲν ἑκατέρων
ἐπικουρίαι τοσαίδε ξυνελέγησαν, καὶ τότε ἤδη πᾶσαι ἀμφο-
τέροις παρῆσαν καὶ οὐκέτι οὐδὲν οὐδετέροις ἐπῆλθεν.
[7.59.2]      Οἱ δ' οὖν Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι εἰκότως ἐνόμισαν
καλὸν ἀγώνισμα σφίσιν εἶναι ἐπὶ τῇ γεγενημένῃ νίκῃ τῆς
ναυμαχίας ἑλεῖν τε τὸ στρατόπεδον ἅπαν τῶν Ἀθηναίων
τοσοῦτον ὄν, καὶ μηδὲ καθ' ἕτερα αὐτούς, μήτε διὰ θαλάσσης
[7.59.3]   μήτε τῷ πεζῷ, διαφυγεῖν. ἔκλῃον οὖν τόν τε λιμένα εὐθὺς
τὸν μέγαν, ἔχοντα τὸ στόμα ὀκτὼ σταδίων μάλιστα, τριήρεσι
πλαγίαις καὶ πλοίοις καὶ ἀκάτοις ἐπ' ἀγκυρῶν ὁρμίζοντες,
καὶ τἆλλα, ἢν ἔτι ναυμαχεῖν οἱ Ἀθηναῖοι τολμήσωσι,
[7.60.1]   παρεσκευάζοντο, καὶ ὀλίγον οὐδὲν ἐς οὐδὲν ἐπενόουν. τοῖς
δὲ Ἀθηναίοις τήν τε ἀπόκλῃσιν ὁρῶσι καὶ τὴν ἄλλην διάνοιαν
[7.60.2]   αὐτῶν αἰσθομένοις βουλευτέα ἐδόκει. καὶ ξυνελθόντες οἵ
τε στρατηγοὶ καὶ οἱ ταξίαρχοι πρὸς τὴν παροῦσαν ἀπορίαν
τῶν τε ἄλλων καὶ ὅτι τὰ ἐπιτήδεια οὔτε αὐτίκα ἔτι εἶχον
(προπέμψαντες γὰρ ἐς Κατάνην ὡς ἐκπλευσόμενοι ἀπεῖπον μὴ
ἐπάγειν) οὔτε τὸ λοιπὸν ἔμελλον ἕξειν, εἰ μὴ ναυκρατήσουσιν,
ἐβουλεύσαντο τὰ μὲν τείχη τὰ ἄνω ἐκλιπεῖν, πρὸς δ' αὐταῖς
ταῖς ναυσὶν ἀπολαβόντες διατειχίσματι ὅσον οἷόν τε ἐλά-
χιστον τοῖς τε σκεύεσι καὶ τοῖς ἀσθενοῦσιν ἱκανὸν γενέσθαι,
τοῦτο μὲν φρουρεῖν, ἀπὸ δὲ τοῦ ἄλλου πεζοῦ τὰς ναῦς ἁπάσας,
ὅσαι ἦσαν καὶ δυναταὶ καὶ ἀπλοώτεραι, πάντα τινὰ ἐσβιβά-
ζοντες πληρῶσαι, καὶ διαναυμαχήσαντες, ἢν μὲν νικῶσιν, ἐς
Κατάνην κομίζεσθαι, ἢν δὲ μή, ἐμπρήσαντες τὰς ναῦς πεζῇ
ξυνταξάμενοι ἀποχωρεῖν ᾗ ἂν τάχιστα μέλλωσί τινος χωρίου
[7.60.3]   ἢ βαρβαρικοῦ ἢ Ἑλληνικοῦ φιλίου ἀντιλήψεσθαι. καὶ οἱ
μέν, ὡς ἔδοξεν αὐτοῖς ταῦτα, καὶ ἐποίησαν· ἔκ τε γὰρ τῶν
ἄνω τειχῶν ὑποκατέβησαν καὶ τὰς ναῦς ἐπλήρωσαν πάσας,
ἀναγκάσαντες ἐσβαίνειν ὅστις καὶ ὁπωσοῦν ἐδόκει ἡλικίας
[7.60.4]   μετέχων ἐπιτήδειος εἶναι. καὶ ξυνεπληρώθησαν νῆες αἱ
πᾶσαι δέκα μάλιστα καὶ ἑκατόν· τοξότας τε ἐπ' αὐτὰς
πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς τῶν τε Ἀκαρνάνων καὶ τῶν ἄλλων
ξένων ἐσεβίβαζον, καὶ τἆλλα ὡς οἷόν τ' ἦν ἐξ ἀναγκαίου τε
[7.60.5]   καὶ τοιαύτης διανοίας ἐπορίσαντο. ὁ δὲ Νικίας, ἐπειδὴ τὰ
πολλὰ ἑτοῖμα ἦν, ὁρῶν τοὺς στρατιώτας τῷ τε παρὰ τὸ εἰωθὸς
πολὺ ταῖς ναυσὶ κρατηθῆναι ἀθυμοῦντας καὶ διὰ τὴν τῶν
ἐπιτηδείων σπάνιν ὡς τάχιστα βουλομένους διακινδυνεύειν,
ξυγκαλέσας ἅπαντας παρεκελεύσατό τε πρῶτον καὶ ἔλεξε
τοιάδε.
[7.61.1]      ’Ἄνδρες στρατιῶται Ἀθηναίων τε καὶ τῶν ἄλλων ξυμ-
μάχων, ὁ μὲν ἀγὼν ὁ μέλλων ὁμοίως κοινὸς ἅπασιν ἔσται
περί τε σωτηρίας καὶ πατρίδος ἑκάστοις οὐχ ἧσσον ἢ τοῖς
πολεμίοις· ἢν γὰρ κρατήσωμεν νῦν ταῖς ναυσίν, ἔστι τῳ
[7.61.2]   τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν. ἀθυμεῖν δὲ οὐ
χρὴ οὐδὲ πάσχειν ὅπερ οἱ ἀπειρότατοι τῶν ἀνθρώπων, οἳ
τοῖς πρώτοις ἀγῶσι σφαλέντες ἔπειτα διὰ παντὸς τὴν ἐλ-
[7.61.3]   πίδα τοῦ φόβου ὁμοίαν ταῖς ξυμφοραῖς ἔχουσιν. ἀλλ' ὅσοι
τε Ἀθηναίων πάρεστε, πολλῶν ἤδη πολέμων ἔμπειροι ὄντες,
καὶ ὅσοι τῶν ξυμμάχων, ξυστρατευόμενοι αἰεί, μνήσθητε
τῶν ἐν τοῖς πολέμοις παραλόγων, καὶ τὸ τῆς τύχης κἂν
μεθ' ἡμῶν ἐλπίσαντες στῆναι καὶ ὡς ἀναμαχούμενοι
ἀξίως τοῦδε τοῦ πλήθους, ὅσον αὐτοὶ ὑμῶν αὐτῶν ἐφορᾶτε,
παρασκευάζεσθε.
[7.62.1]      ‘Ἃ δὲ ἀρωγὰ ἐνείδομεν ἐπὶ τῇ τοῦ λιμένος στενότητι
πρὸς τὸν μέλλοντα ὄχλον τῶν νεῶν ἔσεσθαι καὶ πρὸς τὴν
ἐκείνων ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων παρασκευήν, οἷς πρότερον
ἐβλαπτόμεθα, πάντα καὶ ἡμῖν νῦν ἐκ τῶν παρόντων μετὰ
[7.62.2]   τῶν κυβερνητῶν ἐσκεμμένα ἡτοίμασται. καὶ γὰρ τοξόται
πολλοὶ καὶ ἀκοντισταὶ ἐπιβήσονται καὶ ὄχλος, ᾧ ναυμαχίαν
μὲν ποιούμενοι ἐν πελάγει οὐκ ἂν ἐχρώμεθα διὰ τὸ βλάπτειν
ἂν τὸ τῆς ἐπιστήμης τῇ βαρύτητι τῶν νεῶν, ἐν δὲ τῇ ἐνθάδε
ἠναγκασμένῃ ἀπὸ τῶν νεῶν πεζομαχίᾳ πρόσφορα ἔσται.
[7.62.3]   ηὕρηται δ' ἡμῖν ὅσα χρὴ ἀντιναυπηγῆσαι, καὶ πρὸς τὰς τῶν
ἐπωτίδων αὐτοῖς παχύτητας, ᾧπερ δὴ μάλιστα ἐβλαπτόμεθα,
χειρῶν σιδηρῶν ἐπιβολαί, αἳ σχήσουσι τὴν πάλιν ἀνά-
κρουσιν τῆς προσπεσούσης νεώς, ἢν τὰ ἐπὶ τούτοις οἱ
[7.62.4]   ἐπιβάται ὑπουργῶσιν. ἐς τοῦτο γὰρ δὴ ἠναγκάσμεθα ὥστε
πεζομαχεῖν ἀπὸ τῶν νεῶν, καὶ τὸ μήτε αὐτοὺς ἀνακρούεσθαι
μήτ' ἐκείνους ἐᾶν ὠφέλιμον φαίνεται, ἄλλως τε καὶ τῆς
γῆς, πλὴν ὅσον ἂν ὁ πεζὸς ἡμῶν ἐπέχῃ, πολεμίας οὔσης.
[7.63.1]      ’Ὧν χρὴ μεμνημένους διαμάχεσθαι ὅσον ἂν δύνησθε καὶ
μὴ ἐξωθεῖσθαι ἐς αὐτήν, ἀλλὰ ξυμπεσούσης νηὶ νεὼς μὴ
πρότερον ἀξιοῦν ἀπολύεσθαι ἢ τοὺς ἀπὸ τοῦ πολεμίου κατα-
[7.63.2]   στρώματος ὁπλίτας ἀπαράξητε. καὶ ταῦτα τοῖς ὁπλίταις
οὐχ ἧσσον τῶν ναυτῶν παρακελεύομαι, ὅσῳ τῶν ἄνωθεν
μᾶλλον τὸ ἔργον τοῦτο· ὑπάρχει δ' ἡμῖν ἔτι νῦν γε τὰ
[7.63.3]   πλείω τῷ πεζῷ ἐπικρατεῖν. τοῖς δὲ ναύταις παραινῶ καὶ
ἐν τῷ αὐτῷ τῷδε καὶ δέομαι μὴ ἐκπεπλῆχθαί τι ταῖς
ξυμφοραῖς ἄγαν, τήν τε παρασκευὴν ἀπὸ τῶν καταστρω-
μάτων βελτίω νῦν ἔχοντας καὶ τὰς ναῦς πλείους, ἐκείνην
τε τὴν ἡδονὴν ἐνθυμεῖσθαι ὡς ἀξία ἐστὶ διασώσασθαι, οἳ
τέως Ἀθηναῖοι νομιζόμενοι καὶ μὴ ὄντες ἡμῶν τῆς τε φωνῆς
τῇ ἐπιστήμῃ καὶ τῶν τρόπων τῇ μιμήσει ἐθαυμάζεσθε κατὰ
τὴν Ἑλλάδα, καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς ἡμετέρας οὐκ ἔλασσον
κατὰ τὸ ὠφελεῖσθαι ἔς τε τὸ φοβερὸν τοῖς ὑπηκόοις καὶ τὸ
[7.63.4]   μὴ ἀδικεῖσθαι πολὺ πλέον μετείχετε. ὥστε κοινωνοὶ μόνοι
ἐλευθέρως ἡμῖν τῆς ἀρχῆς ὄντες δικαίως [ἂν] αὐτὴν νῦν
μὴ καταπροδίδοτε, καταφρονήσαντες δὲ Κορινθίων τε, οὓς
πολλάκις νενικήκατε, καὶ Σικελιωτῶν, ὧν οὐδ' ἀντιστῆναι
οὐδεὶς ἕως ἤκμαζε τὸ ναυτικὸν ἡμῖν ἠξίωσεν, ἀμύνασθε
αὐτούς, καὶ δείξατε ὅτι καὶ μετ' ἀσθενείας καὶ ξυμφορῶν
ἡ ὑμετέρα ἐπιστήμη κρείσσων ἐστὶν ἑτέρας εὐτυχούσης
[7.64.1]   ῥώμης. τούς τε Ἀθηναίους ὑμῶν πάλιν αὖ καὶ τάδε
ὑπομιμνῄσκω, ὅτι οὔτε ναῦς ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἄλλας ὁμοίας
ταῖσδε οὔτε ὁπλιτῶν ἡλικίαν ὑπελίπετε, εἴ τε ξυμβήσεταί
τι ἄλλο ἢ τὸ κρατεῖν ὑμῖν, τούς τε ἐνθάδε πολεμίους εὐθὺς
ἐπ' ἐκεῖνα πλευσομένους καὶ τοὺς ἐκεῖ ὑπολοίπους ἡμῶν
ἀδυνάτους ἐσομένους τούς τε αὐτοῦ καὶ τοὺς ἐπελθόντας
ἀμύνασθαι. καὶ οἱ μὲν ἂν ὑπὸ Συρακοσίοις εὐθὺς γίγνοισθε,
οἷς αὐτοὶ ἴστε οἵᾳ γνώμῃ ἐπήλθετε, οἱ δὲ ἐκεῖ ὑπὸ Λακε-
[7.64.2]   δαιμονίοις. ὥστε ἐν ἑνὶ τῷδε ὑπὲρ ἀμφοτέρων ἀγῶνι
καθεστῶτες καρτερήσατε, εἴπερ ποτέ, καὶ ἐνθυμεῖσθε καθ'
ἑκάστους τε καὶ ξύμπαντες ὅτι οἱ ἐν ταῖς ναυσὶν ὑμῶν
νῦν ἐσόμενοι καὶ πεζοὶ τοῖς Ἀθηναίοις εἰσὶ καὶ νῆες καὶ
ἡ ὑπόλοιπος πόλις καὶ τὸ μέγα ὄνομα τῶν Ἀθηνῶν, περὶ
ὧν, εἴ τίς τι ἕτερος ἑτέρου προφέρει ἢ ἐπιστήμῃ ἢ εὐψυχίᾳ,
οὐκ ἂν ἐν ἄλλῳ μᾶλλον καιρῷ ἀποδειξάμενος αὐτός τε
αὑτῷ ὠφέλιμος γένοιτο καὶ τοῖς ξύμπασι σωτήριος.‘
[7.65.1]      Ὁ μὲν Νικίας τοσαῦτα παρακελευσάμενος εὐθὺς ἐκέλευε
πληροῦν τὰς ναῦς. τῷ δὲ Γυλίππῳ καὶ τοῖς Συρακοσίοις
παρῆν μὲν αἰσθάνεσθαι, ὁρῶσι καὶ αὐτὴν τὴν παρασκευήν,
ὅτι ναυμαχήσουσιν οἱ Ἀθηναῖοι, προηγγέλθη δ' αὐτοῖς
[7.65.2]   καὶ ἡ ἐπιβολὴ τῶν σιδηρῶν χειρῶν, καὶ πρός τε τἆλλα
ἐξηρτύσαντο ὡς ἕκαστα καὶ πρὸς τοῦτο· τὰς γὰρ πρῴρας
καὶ τῆς νεὼς ἄνω ἐπὶ πολὺ κατεβύρσωσαν, ὅπως ἂν ἀπο-
λισθάνοι καὶ μὴ ἔχοι ἀντιλαβὴν ἡ χεὶρ ἐπιβαλλομένη.
[7.65.3]   καὶ ἐπειδὴ πάντα ἑτοῖμα ἦν, παρεκελεύσαντο ἐκείνοις οἵ τε
στρατηγοὶ καὶ Γύλιππος καὶ ἔλεξαν τοιάδε.
[7.66.1]      ’Ὅτι μὲν καλὰ τὰ προειργασμένα καὶ ὑπὲρ καλῶν τῶν
μελλόντων ὁ ἀγὼν ἔσται, ὦ Συρακόσιοι καὶ ξύμμαχοι, οἵ
τε πολλοὶ δοκεῖτε ἡμῖν εἰδέναι (οὐδὲ γὰρ ἂν οὕτως αὐτῶν
προθύμως ἀντελάβεσθε), καὶ εἴ τις μὴ ἐπὶ ὅσον δεῖ ᾔσθηται,
[7.66.2]   σημανοῦμεν. Ἀθηναίους γὰρ ἐς τὴν χώραν τήνδε ἐλθόντας
πρῶτον μὲν ἐπὶ τῆς Σικελίας καταδουλώσει, ἔπειτ', εἰ
κατορθώσειαν, καὶ τῆς Πελοποννήσου καὶ τῆς ἄλλης
Ἑλλάδος, καὶ ἀρχὴν τὴν ἤδη μεγίστην τῶν τε πρὶν
Ἑλλήνων καὶ τῶν νῦν κεκτημένους, πρῶτοι ἀνθρώπων
ὑποστάντες τῷ ναυτικῷ, ᾧπερ πάντα κατέσχον, τὰς μὲν
νενικήκατε ἤδη ναυμαχίας, τὴν δ' ἐκ τοῦ εἰκότος νῦν
[7.66.3]   νικήσετε. ἄνδρες γὰρ ἐπειδὰν ᾧ ἀξιοῦσι προύχειν κολου-
θῶσι, τό γ' ὑπόλοιπον αὐτῶν τῆς δόξης ἀσθενέστερον αὐτὸ
ἑαυτοῦ ἐστὶν ἢ εἰ μηδ' ᾠήθησαν τὸ πρῶτον, καὶ τῷ παρ'
ἐλπίδα τοῦ αὐχήματος σφαλλόμενοι καὶ παρὰ ἰσχὺν τῆς
δυνάμεως ἐνδιδόασιν· ὃ νῦν Ἀθηναίους εἰκὸς πεπονθέναι.
[7.67.1]   ἡμῶν δὲ τό τε ὑπάρχον πρότερον, ᾧπερ καὶ ἀνεπιστήμονες
ἔτι ὄντες ἀπετολμήσαμεν, βεβαιότερον νῦν, καὶ τῆς δοκή-
σεως προσγεγενημένης αὐτῷ, τὸ κρατίστους εἶναι εἰ τοὺς
κρατίστους ἐνικήσαμεν, διπλασία ἑκάστου ἡ ἐλπίς· τὰ δὲ
πολλὰ πρὸς τὰς ἐπιχειρήσεις ἡ μεγίστη ἐλπὶς μεγίστην καὶ
τὴν προθυμίαν παρέχεται.
[7.67.2]      ‘Τά τε τῆς ἀντιμιμήσεως αὐτῶν τῆς παρασκευῆς ἡμῶν
τῷ μὲν ἡμετέρῳ τρόπῳ ξυνήθη τέ ἐστι καὶ οὐκ ἀνάρμοστοι
πρὸς ἕκαστον αὐτῶν ἐσόμεθα· οἱ δ', ἐπειδὰν πολλοὶ μὲν
ὁπλῖται ἐπὶ τῶν καταστρωμάτων παρὰ τὸ καθεστηκὸς ὦσι,
πολλοὶ δὲ καὶ ἀκοντισταὶ χερσαῖοι ὡς εἰπεῖν Ἀκαρνᾶνές
τε καὶ ἄλλοι ἐπὶ ναῦς ἀναβάντες, οἳ οὐδ' ὅπως καθεζομένους
χρὴ τὸ βέλος ἀφεῖναι εὑρήσουσι, πῶς οὐ σφαλοῦσί τε τὰς
ναῦς καὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖς πάντες οὐκ ἐν τῷ ἑαυτῶν τρόπῳ
[7.67.3]   κινούμενοι ταράξονται; ἐπεὶ καὶ τῷ πλήθει τῶν νεῶν οὐκ
ὠφελήσονται, εἴ τις καὶ τόδε ὑμῶν, ὅτι οὐκ ἴσαις ναυ-
μαχήσει, πεφόβηται· ἐν ὀλίγῳ γὰρ πολλαὶ ἀργότεραι μὲν
ἐς τὸ δρᾶν τι ὧν βούλονται ἔσονται, ῥᾷσται δὲ ἐς τὸ βλά-
[7.67.4]   πτεσθαι ἀφ' ὧν ἡμῖν παρεσκεύασται. τὸ δ' ἀληθέστατον
γνῶτε ἐξ ὧν ἡμεῖς οἰόμεθα σαφῶς πεπύσθαι· ὑπερβαλ-
λόντων γὰρ αὐτοῖς τῶν κακῶν καὶ βιαζόμενοι ὑπὸ τῆς
παρούσης ἀπορίας ἐς ἀπόνοιαν καθεστήκασιν οὐ παρασκευῆς
πίστει μᾶλλον ἢ τύχης ἀποκινδυνεῦσαι οὕτως ὅπως δύνανται,
ἵν' ἢ βιασάμενοι ἐκπλεύσωσιν ἢ κατὰ γῆν μετὰ τοῦτο τὴν
ἀποχώρησιν ποιῶνται, ὡς τῶν γε παρόντων οὐκ ἂν πράξαντες
[7.68.1]   χεῖρον. πρὸς οὖν ἀταξίαν τε τοιαύτην καὶ τύχην ἀνδρῶν
ἑαυτὴν παραδεδωκυῖαν πολεμιωτάτων ὀργῇ προσμείξωμεν,
καὶ νομίσωμεν ἅμα μὲν νομιμώτατον εἶναι πρὸς τοὺς
ἐναντίους οἳ ἂν ὡς ἐπὶ τιμωρίᾳ τοῦ προσπεσόντος δικαιώ-
σωσιν ἀποπλῆσαι τῆς γνώμης τὸ θυμούμενον, ἅμα δὲ
ἐχθροὺς ἀμύνασθαι ἐκγενησόμενον ἡμῖν καὶ τὸ λεγόμενόν
[7.68.2]   που ἥδιστον εἶναι. ὡς δὲ ἐχθροὶ καὶ ἔχθιστοι, πάντες
ἴστε, οἵ γε ἐπὶ τὴν ἡμετέραν ἦλθον δουλωσόμενοι, ἐν ᾧ,
εἰ κατώρθωσαν, ἀνδράσι μὲν ἂν τἄλγιστα προσέθεσαν,
παισὶ δὲ καὶ γυναιξὶ τὰ ἀπρεπέστατα, πόλει δὲ τῇ πάσῃ
[7.68.3]   τὴν αἰσχίστην ἐπίκλησιν. ἀνθ' ὧν μὴ μαλακισθῆναί τινα
πρέπει μηδὲ τὸ ἀκινδύνως ἀπελθεῖν αὐτοὺς κέρδος νομίσαι.
τοῦτο μὲν γὰρ καὶ ἐὰν κρατήσωσιν ὁμοίως δράσουσιν· τὸ
δὲ πραξάντων ἐκ τοῦ εἰκότος ἃ βουλόμεθα τούσδε τε κολα-
σθῆναι καὶ τῇ πάσῃ Σικελίᾳ καρπουμένῃ καὶ πρὶν ἐλευθερίαν
βεβαιοτέραν παραδοῦναι, καλὸς ὁ ἀγών. καὶ κινδύνων
οὗτοι σπανιώτατοι οἳ ἂν ἐλάχιστα ἐκ τοῦ σφαλῆναι
βλάπτοντες πλεῖστα διὰ τὸ εὐτυχῆσαι ὠφελῶσιν.’
[7.69.1]      Καὶ οἱ μὲν τῶν Συρακοσίων στρατηγοὶ καὶ Γύλιππος
τοιαῦτα καὶ αὐτοὶ τοῖς σφετέροις στρατιώταις παρακελευσά-
μενοι ἀντεπλήρουν τὰς ναῦς εὐθὺς ἐπειδὴ καὶ τοὺς Ἀθηναίους
[7.69.2]   ᾐσθάνοντο. ὁ δὲ Νικίας ὑπὸ τῶν παρόντων ἐκπεπληγμένος
καὶ ὁρῶν οἷος ὁ κίνδυνος καὶ ὡς ἐγγὺς ἤδη [ἦν], ἐπειδὴ καὶ
ὅσον οὐκ ἔμελλον ἀνάγεσθαι, καὶ νομίσας, ὅπερ πάσχουσιν
ἐν τοῖς μεγάλοις ἀγῶσι, πάντα τε ἔργῳ ἔτι σφίσιν ἐνδεᾶ
εἶναι καὶ λόγῳ αὐτοῖς οὔπω ἱκανὰ εἰρῆσθαι, αὖθις τῶν
τριηράρχων ἕνα ἕκαστον ἀνεκάλει, πατρόθεν τε ἐπονομάζων
καὶ αὐτοὺς ὀνομαστὶ καὶ φυλήν, ἀξιῶν τό τε καθ' ἑαυτόν,
ᾧ ὑπῆρχε λαμπρότητός τι, μὴ προδιδόναι τινὰ καὶ τὰς
πατρικὰς ἀρετάς, ὧν ἐπιφανεῖς ἦσαν οἱ πρόγονοι, μὴ ἀφα-
νίζειν, πατρίδος τε τῆς ἐλευθερωτάτης ὑπομιμνῄσκων καὶ
τῆς ἐν αὐτῇ ἀνεπιτάκτου πᾶσιν ἐς τὴν δίαιταν ἐξουσίας,
ἄλλα τε λέγων ὅσα ἐν τῷ τοιούτῳ ἤδη τοῦ καιροῦ ὄντες
ἄνθρωποι οὐ πρὸς τὸ δοκεῖν τινὶ ἀρχαιολογεῖν φυλαξάμενοι
εἴποιεν ἄν, καὶ ὑπὲρ ἁπάντων παραπλήσια ἔς τε γυναῖκας
καὶ παῖδας καὶ θεοὺς πατρῴους προφερόμενα, ἀλλ' ἐπὶ τῇ
παρούσῃ ἐκπλήξει ὠφέλιμα νομίζοντες ἐπιβοῶνται.
[7.69.3]      Καὶ ὁ μὲν οὐχ ἱκανὰ μᾶλλον ἢ καὶ ἀναγκαῖα νομίσας
παρῃνῆσθαι, ἀποχωρήσας ἦγε τὸν πεζὸν πρὸς τὴν θάλασσαν
καὶ παρέταξεν ὡς ἐπὶ πλεῖστον ἐδύνατο, ὅπως ὅτι μεγίστη
[7.69.4]   τοῖς ἐν ταῖς ναυσὶν ὠφελία ἐς τὸ θαρσεῖν γίγνοιτο· ὁ δὲ
Δημοσθένης καὶ Μένανδρος καὶ Εὐθύδημος (οὗτοι γὰρ ἐπὶ
τὰς ναῦς τῶν Ἀθηναίων στρατηγοὶ ἐπέβησαν) ἄραντες ἀπὸ
τοῦ ἑαυτῶν στρατοπέδου εὐθὺς ἔπλεον πρὸς τὸ ζεῦγμα
τοῦ λιμένος καὶ τὸν παραλειφθέντα διέκπλουν, βουλόμενοι
[7.70.1]   βιάσασθαι ἐς τὸ ἔξω. προεξαγαγόμενοι δὲ οἱ Συρακόσιοι
καὶ οἱ ξύμμαχοι ναυσὶ παραπλησίαις τὸν ἀριθμὸν καὶ
πρότερον, κατά τε τὸν ἔκπλουν μέρει αὐτῶν ἐφύλασσον
καὶ κατὰ τὸν ἄλλον κύκλῳ λιμένα, ὅπως πανταχόθεν ἅμα
προσπίπτοιεν τοῖς Ἀθηναίοις, καὶ ὁ πεζὸς ἅμα αὐτοῖς παρε-
βοήθει ᾗπερ καὶ αἱ νῆες κατίσχοιεν. ἦρχον δὲ τοῦ ναυτικοῦ
τοῖς Συρακοσίοις Σικανὸς μὲν καὶ Ἀγάθαρχος, κέρας ἑκάτερος
τοῦ παντὸς ἔχων, Πυθὴν δὲ καὶ οἱ Κορίνθιοι τὸ μέσον.
[7.70.2]   ἐπειδὴ δὲ οἱ ἄλλοι Ἀθηναῖοι προσέμισγον τῷ ζεύγματι, τῇ
μὲν πρώτῃ ῥύμῃ ἐπιπλέοντες ἐκράτουν τῶν τεταγμένων νεῶν
πρὸς αὐτῷ καὶ ἐπειρῶντο λύειν τὰς κλῄσεις· μετὰ δὲ τοῦτο
πανταχόθεν σφίσι τῶν Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων ἐπιφερο-
μένων οὐ πρὸς τῷ ζεύγματι ἔτι μόνον ἡ ναυμαχία, ἀλλὰ
καὶ κατὰ τὸν λιμένα ἐγίγνετο, καὶ ἦν καρτερὰ καὶ οἵα οὐχ
[7.70.3]   ἑτέρα τῶν προτέρων. πολλὴ μὲν γὰρ ἑκατέροις προθυμία
ἀπὸ τῶν ναυτῶν ἐς τὸ ἐπιπλεῖν ὁπότε κελευσθείη ἐγίγνετο,
πολλὴ δὲ ἡ ἀντιτέχνησις τῶν κυβερνητῶν καὶ ἀγωνισμὸς
πρὸς ἀλλήλους· οἵ τε ἐπιβάται ἐθεράπευον, ὁπότε προσπέσοι
[7.70.3.5]   ναῦς νηί, μὴ λείπεσθαι τὰ ἀπὸ τοῦ καταστρώματος τῆς
ἄλλης τέχνης· πᾶς τέ τις ἐν ᾧ προσετέτακτο αὐτὸς ἕκαστος
[7.70.4]   ἠπείγετο πρῶτος φαίνεσθαι. ξυμπεσουσῶν δὲ ἐν ὀλίγῳ
πολλῶν νεῶν (πλεῖσται γὰρ δὴ αὗται ἐν ἐλαχίστῳ ἐναυ-
μάχησαν· βραχὺ γὰρ ἀπέλιπον ξυναμφότεραι διακόσιαι
γενέσθαι) αἱ μὲν ἐμβολαὶ διὰ τὸ μὴ εἶναι τὰς ἀνακρούσεις
καὶ διέκπλους ὀλίγαι ἐγίγνοντο, αἱ δὲ προσβολαί, ὡς τύχοι
ναῦς νηὶ προσπεσοῦσα ἢ διὰ τὸ φεύγειν ἢ ἄλλῃ ἐπιπλέουσα,
[7.70.5]   πυκνότεραι ἦσαν. καὶ ὅσον μὲν χρόνον προσφέροιτο ναῦς,
οἱ ἀπὸ τῶν καταστρωμάτων τοῖς ἀκοντίοις καὶ τοξεύμασι
καὶ λίθοις ἀφθόνως ἐπ' αὐτὴν ἐχρῶντο· ἐπειδὴ δὲ προσμεί-
ξειαν, οἱ ἐπιβάται ἐς χεῖρας ἰόντες ἐπειρῶντο ταῖς ἀλλήλων
[7.70.6]   ναυσὶν ἐπιβαίνειν. ξυνετύγχανέ τε πολλαχοῦ διὰ τὴν
στενοχωρίαν τὰ μὲν ἄλλοις ἐμβεβληκέναι, τὰ δὲ αὐτοὺς
ἐμβεβλῆσθαι, δύο τε περὶ μίαν καὶ ἔστιν ᾗ καὶ πλείους
ναῦς κατ' ἀνάγκην ξυνηρτῆσθαι, καὶ τοῖς κυβερνήταις τῶν
μὲν φυλακήν, τῶν δ' ἐπιβουλήν, μὴ καθ' ἓν ἕκαστον, κατὰ
πολλὰ δὲ πανταχόθεν, περιεστάναι, καὶ τὸν κτύπον μέγαν
ἀπὸ πολλῶν νεῶν ξυμπιπτουσῶν ἔκπληξίν τε ἅμα καὶ
ἀποστέρησιν τῆς ἀκοῆς ὧν οἱ κελευσταὶ φθέγγοιντο παρ-
[7.70.7]   έχειν. πολλὴ γὰρ δὴ ἡ παρακέλευσις καὶ βοὴ ἀφ' ἑκατέρων
τοῖς κελευσταῖς κατά τε τὴν τέχνην καὶ πρὸς τὴν αὐτίκα
φιλονικίαν ἐγίγνετο, τοῖς μὲν Ἀθηναίοις βιάζεσθαί τε τὸν
ἔκπλουν ἐπιβοῶντες καὶ περὶ τῆς ἐς τὴν πατρίδα σωτηρίας
νῦν, εἴ ποτε καὶ αὖθις, προθύμως ἀντιλαβέσθαι, τοῖς δὲ
Συρακοσίοις καὶ ξυμμάχοις καλὸν εἶναι κωλῦσαί τε αὐτοὺς
διαφυγεῖν καὶ τὴν οἰκείαν ἑκάστους πατρίδα νικήσαντας
[7.70.8]   ἐπαυξῆσαι. καὶ οἱ στρατηγοὶ προσέτι ἑκατέρων, εἴ τινά
που ὁρῷεν μὴ κατ' ἀνάγκην πρύμναν κρουόμενον, ἀνακα-
λοῦντες ὀνομαστὶ τὸν τριήραρχον ἠρώτων, οἱ μὲν Ἀθηναῖοι
εἰ τὴν πολεμιωτάτην γῆν οἰκειοτέραν ἤδη τῆς οὐ δι' ὀλίγου
πόνου κεκτημένης θαλάσσης ἡγούμενοι ὑποχωροῦσιν, οἱ δὲ
Συρακόσιοι εἰ οὓς σαφῶς ἴσασι προθυμουμένους Ἀθηναίους
παντὶ τρόπῳ διαφυγεῖν, τούτους αὐτοὶ φεύγοντας φεύγουσιν.
[7.71.1]   ὅ τε ἐκ τῆς γῆς πεζὸς ἀμφοτέρων ἰσορρόπου τῆς ναυμαχίας
καθεστηκυίας πολὺν τὸν ἀγῶνα καὶ ξύστασιν τῆς γνώμης
εἶχε, φιλονικῶν μὲν ὁ αὐτόθεν περὶ τοῦ πλέονος ἤδη καλοῦ,
δεδιότες δὲ οἱ ἐπελθόντες μὴ τῶν παρόντων ἔτι χείρω
[7.71.2]   πράξωσιν. πάντων γὰρ δὴ ἀνακειμένων τοῖς Ἀθηναίοις
ἐς τὰς ναῦς ὅ τε φόβος ἦν ὑπὲρ τοῦ μέλλοντος οὐδενὶ
ἐοικώς, καὶ διὰ τὸ <ἀνώμαλον> τῆς ναυμαχίας ἀνώμαλον
[7.71.3]   καὶ τὴν ἔποψιν ἐκ τῆς γῆς ἠναγκάζοντο ἔχειν. δι' ὀλίγου
γὰρ οὔσης τῆς θέας καὶ οὐ πάντων ἅμα ἐς τὸ αὐτὸ σκο-
πούντων, εἰ μέν τινες ἴδοιέν πῃ τοὺς σφετέρους ἐπικρα-
τοῦντας, ἀνεθάρσησάν τε ἂν καὶ πρὸς ἀνάκλησιν θεῶν μὴ
στερῆσαι σφᾶς τῆς σωτηρίας ἐτρέποντο, οἱ δ' ἐπὶ τὸ ἡσσώ-
μενον βλέψαντες ὀλοφυρμῷ τε ἅμα μετὰ βοῆς ἐχρῶντο
καὶ ἀπὸ τῶν δρωμένων τῆς ὄψεως καὶ τὴν γνώμην μᾶλλον
τῶν ἐν τῷ ἔργῳ ἐδουλοῦντο· ἄλλοι δὲ καὶ πρὸς ἀντίπαλόν
τι τῆς ναυμαχίας ἀπιδόντες, διὰ τὸ ἀκρίτως ξυνεχὲς τῆς
ἁμίλλης καὶ τοῖς σώμασιν αὐτοῖς ἴσα τῇ δόξῃ περιδεῶς
ξυναπονεύοντες ἐν τοῖς χαλεπώτατα διῆγον· αἰεὶ γὰρ παρ'
[7.71.4]   ὀλίγον ἢ διέφευγον ἢ ἀπώλλυντο. ἦν τε ἐν τῷ αὐτῷ
στρατεύματι τῶν Ἀθηναίων, ἕως ἀγχώμαλα ἐναυμάχουν,
πάντα ὁμοῦ ἀκοῦσαι, ὀλοφυρμὸς βοή, νικῶντες κρατούμενοι,
ἄλλα ὅσα ἐν μεγάλῳ κινδύνῳ μέγα στρατόπεδον πολυειδῆ
[7.71.5]   ἀναγκάζοιτο φθέγγεσθαι. παραπλήσια δὲ καὶ οἱ ἐπὶ τῶν
νεῶν αὐτοῖς ἔπασχον, πρίν γε δὴ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ
ξύμμαχοι ἐπὶ πολὺ ἀντισχούσης τῆς ναυμαχίας ἔτρεψάν
τε τοὺς Ἀθηναίους καὶ ἐπικείμενοι λαμπρῶς, πολλῇ κραυγῇ
[7.71.6]   καὶ διακελευσμῷ χρώμενοι, κατεδίωκον ἐς τὴν γῆν. τότε
δὲ ὁ μὲν ναυτικὸς στρατὸς ἄλλος ἄλλῃ, ὅσοι μὴ μετέωροι
ἑάλωσαν, κατενεχθέντες ἐξέπεσον ἐς τὸ στρατόπεδον· ὁ δὲ
πεζὸς οὐκέτι διαφόρως, ἀλλ' ἀπὸ μιᾶς ὁρμῆς οἰμωγῇ τε
καὶ στόνῳ πάντες δυσανασχετοῦντες τὰ γιγνόμενα, οἱ μὲν
ἐπὶ τὰς ναῦς παρεβοήθουν, οἱ δὲ πρὸς τὸ λοιπὸν τοῦ τείχους
ἐς φυλακήν, ἄλλοι δὲ καὶ οἱ πλεῖστοι ἤδη περὶ σφᾶς
[7.71.7]   αὐτοὺς καὶ ὅπῃ σωθήσονται διεσκόπουν. ἦν τε ἐν τῷ
παραυτίκα οὐδεμιᾶς δὴ τῶν ξυμπασῶν ἐλάσσων ἔκπληξις.
παραπλήσιά τε ἐπεπόνθεσαν καὶ ἔδρασαν αὐτοὶ ἐν Πύλῳ·
διαφθαρεισῶν γὰρ τῶν νεῶν τοῖς Λακεδαιμονίοις προσ-
απώλλυντο αὐτοῖς καὶ οἱ ἐν τῇ νήσῳ ἄνδρες διαβεβηκότες,
καὶ τότε τοῖς Ἀθηναίοις ἀνέλπιστον ἦν τὸ κατὰ γῆν
σωθήσεσθαι, ἢν μή τι παρὰ λόγον γίγνηται.
[7.72.1]      Γενομένης δ' ἰσχυρᾶς τῆς ναυμαχίας καὶ πολλῶν νεῶν
ἀμφοτέροις καὶ ἀνθρώπων ἀπολομένων οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ
ξύμμαχοι ἐπικρατήσαντες τά τε ναυάγια καὶ τοὺς νεκροὺς
ἀνείλοντο, καὶ ἀποπλεύσαντες πρὸς τὴν πόλιν τροπαῖον
[7.72.2]   ἔστησαν, οἱ δ' Ἀθηναῖοι ὑπὸ μεγέθους τῶν παρόντων κακῶν
νεκρῶν μὲν πέρι ἢ ναυαγίων οὐδὲ ἐπενόουν αἰτῆσαι ἀναίρεσιν,
[7.72.3]   τῆς δὲ νυκτὸς ἐβουλεύοντο εὐθὺς ἀναχωρεῖν. Δημοσθένης
δὲ Νικίᾳ προσελθὼν γνώμην ἐποιεῖτο πληρώσαντας ἔτι τὰς
λοιπὰς τῶν νεῶν βιάσασθαι, ἢν δύνωνται, ἅμα ἕῳ τὸν ἔκ-
πλουν, λέγων ὅτι πλείους ἔτι αἱ λοιπαί εἰσι νῆες χρήσιμαι
σφίσιν ἢ τοῖς πολεμίοις· ἦσαν γὰρ τοῖς μὲν Ἀθηναίοις περί-
λοιποι ὡς ἑξήκοντα, τοῖς δ' ἐναντίοις ἐλάσσους ἢ πεντήκοντα.
[7.72.4]   καὶ ξυγχωροῦντος Νικίου τῇ γνώμῃ καὶ βουλομένων πληροῦν
αὐτῶν οἱ ναῦται οὐκ ἤθελον ἐσβαίνειν διὰ τὸ καταπεπλῆχθαί
τε τῇ ἥσσῃ καὶ μὴ ἂν ἔτι οἴεσθαι κρατῆσαι.
[7.73.1]      Καὶ οἱ μὲν ὡς κατὰ γῆν ἀναχωρήσοντες ἤδη ξύμπαντες
τὴν γνώμην εἶχον, Ἑρμοκράτης δὲ ὁ Συρακόσιος ὑπονοήσας
αὐτῶν τὴν διάνοιαν καὶ νομίσας δεινὸν εἶναι εἰ τοσαύτη
στρατιὰ κατὰ γῆν ὑποχωρήσασα καὶ καθεζομένη ποι τῆς
Σικελίας βουλήσεται αὖθις σφίσι τὸν πόλεμον ποιεῖσθαι,
ἐσηγεῖται ἐλθὼν τοῖς ἐν τέλει οὖσιν ὡς οὐ χρεὼν ἀποχωρῆσαι
τῆς νυκτὸς αὐτοὺς περιιδεῖν, λέγων ταῦτα ἃ καὶ αὐτῷ ἐδόκει,
ἀλλὰ ἐξελθόντας ἤδη πάντας Συρακοσίους καὶ τοὺς ξυμμάχους
τάς τε ὁδοὺς ἀποικοδομῆσαι καὶ τὰ στενόπορα τῶν χωρίων
[7.73.2]   προδιαλαβόντας φυλάσσειν. οἱ δὲ ξυνεγίγνωσκον μὲν καὶ
αὐτοὶ οὐχ ἧσσον ταῦτα ἐκείνου, καὶ ἐδόκει ποιητέα εἶναι,
τοὺς δὲ ἀνθρώπους ἄρτι ἀσμένους ἀπὸ ναυμαχίας τε μεγάλης
ἀναπεπαυμένους καὶ ἅμα ἑορτῆς οὔσης (ἔτυχε γὰρ αὐτοῖς
Ἡρακλεῖ ταύτην τὴν ἡμέραν θυσία οὖσα) οὐ δοκεῖν ἂν ῥᾳδίως
ἐθελῆσαι ὑπακοῦσαι· ὑπὸ γὰρ τοῦ περιχαροῦς τῆς νίκης πρὸς
πόσιν τετράφθαι τοὺς πολλοὺς ἐν τῇ ἑορτῇ, καὶ πάντα μᾶλλον
ἐλπίζειν ἂν σφῶν πείθεσθαι αὐτοὺς ἢ ὅπλα λαβόντας ἐν τῷ
[7.73.3]   παρόντι ἐξελθεῖν. ὡς δὲ τοῖς ἄρχουσι ταῦτα λογιζομένοις
ἐφαίνετο ἄπορα καὶ οὐκέτι ἔπειθεν αὐτοὺς ὁ Ἑρμοκράτης,
αὐτὸς ἐπὶ τούτοις τάδε μηχανᾶται, δεδιὼς μὴ οἱ Ἀθηναῖοι
καθ' ἡσυχίαν προφθάσωσιν ἐν τῇ νυκτὶ διελθόντες τὰ χαλε-
πώτατα τῶν χωρίων. πέμπει τῶν ἑταίρων τινὰς τῶν ἑαυτοῦ
μετὰ ἱππέων πρὸς τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, ἡνίκα
ξυνεσκόταζεν· οἳ προσελάσαντες ἐξ ὅσου τις ἔμελλεν ἀκού-
σεσθαι καὶ ἀνακαλεσάμενοί τινας ὡς ὄντες τῶν Ἀθηναίων
ἐπιτήδειοι (ἦσαν γάρ τινες τῷ Νικίᾳ διάγγελοι τῶν ἔνδοθεν)
ἐκέλευον φράζειν Νικίᾳ μὴ ἀπάγειν τῆς νυκτὸς τὸ στράτευμα
ὡς Συρακοσίων τὰς ὁδοὺς φυλασσόντων, ἀλλὰ καθ' ἡσυχίαν
[7.73.4]   τῆς ἡμέρας παρασκευασάμενον ἀποχωρεῖν. καὶ οἱ μὲν
εἰπόντες ἀπῆλθον, καὶ οἱ ἀκούσαντες διήγγειλαν τοῖς στρα-
[7.74.1]   τηγοῖς τῶν Ἀθηναίων· οἱ δὲ πρὸς τὸ ἄγγελμα ἐπέσχον τὴν
νύκτα, νομίσαντες οὐκ ἀπάτην εἶναι. καὶ ἐπειδὴ καὶ ὣς
[7.74.1.3]   οὐκ εὐθὺς ὥρμησαν, ἔδοξεν αὐτοῖς καὶ τὴν ἐπιοῦσαν ἡμέραν
περιμεῖναι, ὅπως ξυσκευάσαιντο ὡς ἐκ τῶν δυνατῶν οἱ στρα-
τιῶται ὅτι χρησιμώτατα, καὶ τὰ μὲν ἄλλα πάντα καταλιπεῖν,
ἀναλαβόντες δὲ αὐτὰ ὅσα περὶ τὸ σῶμα ἐς δίαιταν ὑπῆρχεν
[7.74.2]   ἐπιτήδεια ἀφορμᾶσθαι. Συρακόσιοι δὲ καὶ Γύλιππος τῷ
μὲν πεζῷ προεξελθόντες τάς τε ὁδοὺς τὰς κατὰ τὴν χώραν,
ᾗ εἰκὸς ἦν τοὺς Ἀθηναίους ἰέναι, ἀπεφάργνυσαν καὶ τῶν
ῥείθρων καὶ [τῶν] ποταμῶν τὰς διαβάσεις ἐφύλασσον καὶ
ἐς ὑποδοχὴν τοῦ στρατεύματος ὡς κωλύσοντες ᾗ ἐδόκει
ἐτάσσοντο· ταῖς δὲ ναυσὶ προσπλεύσαντες τὰς ναῦς τῶν
Ἀθηναίων ἀπὸ τοῦ αἰγιαλοῦ ἀφεῖλκον (ἐνέπρησαν δέ τινας
ὀλίγας, ὥσπερ διενοήθησαν, αὐτοὶ οἱ Ἀθηναῖοι), τὰς δ' ἄλλας
καθ' ἡσυχίαν οὐδενὸς κωλύοντος ὡς ἑκάστην ποι ἐκπε-
πτωκυῖαν ἀναδησάμενοι ἐκόμιζον ἐς τὴν πόλιν.
[7.75.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο, ἐπειδὴ ἐδόκει τῷ Νικίᾳ καὶ τῷ Δημοσθένει
ἱκανῶς παρεσκευάσθαι, καὶ ἡ ἀνάστασις ἤδη τοῦ στρατεύματος
[7.75.2]   τρίτῃ ἡμέρᾳ ἀπὸ τῆς ναυμαχίας ἐγίγνετο. δεινὸν οὖν ἦν οὐ
καθ' ἓν μόνον τῶν πραγμάτων, ὅτι τάς τε ναῦς ἀπολωλεκότες
πάσας ἀπεχώρουν καὶ ἀντὶ μεγάλης ἐλπίδος καὶ αὐτοὶ καὶ ἡ
πόλις κινδυνεύοντες, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ ἀπολείψει τοῦ στρατο-
πέδου ξυνέβαινε τῇ τε ὄψει ἑκάστῳ ἀλγεινὰ καὶ τῇ γνώμῃ
[7.75.3]   αἰσθέσθαι. τῶν τε γὰρ νεκρῶν ἀτάφων ὄντων, ὁπότε τις
ἴδοι τινὰ τῶν ἐπιτηδείων κείμενον, ἐς λύπην μετὰ φόβου
καθίστατο, καὶ οἱ ζῶντες καταλειπόμενοι τραυματίαι τε καὶ
ἀσθενεῖς πολὺ τῶν τεθνεώτων τοῖς ζῶσι λυπηρότεροι ἦσαν
[7.75.4]   καὶ τῶν ἀπολωλότων ἀθλιώτεροι. πρὸς γὰρ ἀντιβολίαν καὶ
ὀλοφυρμὸν τραπόμενοι ἐς ἀπορίαν καθίστασαν, ἄγειν τε σφᾶς
ἀξιοῦντες καὶ ἕνα ἕκαστον ἐπιβοώμενοι, εἴ τινά πού τις ἴδοι
ἢ ἑταίρων ἢ οἰκείων, τῶν τε ξυσκήνων ἤδη ἀπιόντων ἐκκρε-
μαννύμενοι καὶ ἐπακολουθοῦντες ἐς ὅσον δύναιντο, εἴ τῳ δὲ
προλίποι ἡ ῥώμη καὶ τὸ σῶμα, οὐκ ἄνευ ὀλίγων ἐπιθειασμῶν
καὶ οἰμωγῆς ὑπολειπόμενοι, ὥστε δάκρυσι πᾶν τὸ στράτευμα
πλησθὲν καὶ ἀπορίᾳ τοιαύτῃ μὴ ῥᾳδίως ἀφορμᾶσθαι, καίπερ
ἐκ πολεμίας τε καὶ μείζω ἢ κατὰ δάκρυα τὰ μὲν πεπονθότας
ἤδη, τὰ δὲ περὶ τῶν ἐν ἀφανεῖ δεδιότας μὴ πάθωσιν.
[7.75.5]   κατήφειά τέ τις ἅμα καὶ κατάμεμψις σφῶν αὐτῶν πολλὴ
ἦν. οὐδὲν γὰρ ἄλλο ἢ πόλει ἐκπεπολιορκημένῃ ἐῴκεσαν
ὑποφευγούσῃ, καὶ ταύτῃ οὐ σμικρᾷ· μυριάδες γὰρ τοῦ
ξύμπαντος ὄχλου οὐκ ἐλάσσους τεσσάρων ἅμα ἐπορεύοντο.
καὶ τούτων οἵ τε ἄλλοι πάντες ἔφερον ὅτι τις ἐδύνατο
ἕκαστος χρήσιμον, καὶ οἱ ὁπλῖται καὶ οἱ ἱππῆς παρὰ τὸ
εἰωθὸς αὐτοὶ τὰ σφέτερα αὐτῶν σιτία ὑπὸ τοῖς ὅπλοις, οἱ
μὲν ἀπορίᾳ ἀκολούθων, οἱ δὲ ἀπιστίᾳ· ἀπηυτομολήκεσαν γὰρ
πάλαι τε καὶ οἱ πλεῖστοι παραχρῆμα. ἔφερον δὲ οὐδὲ ταῦτα
[7.75.6]   ἱκανά· σῖτος γὰρ οὐκέτι ἦν ἐν τῷ στρατοπέδῳ. καὶ μὴν ἡ
ἄλλη αἰκία καὶ ἡ ἰσομοιρία τῶν κακῶν, ἔχουσά τινα ὅμως
τὸ μετὰ πολλῶν κούφισιν, οὐδ' ὣς ῥᾳδία ἐν τῷ παρόντι
ἐδοξάζετο, ἄλλως τε καὶ ἀπὸ οἵας λαμπρότητος καὶ αὐχή-
ματος τοῦ πρώτου ἐς οἵαν τελευτὴν καὶ ταπεινότητα ἀφῖκτο.
[7.75.7]   μέγιστον γὰρ δὴ τὸ διάφορον τοῦτο [τῷ] Ἑλληνικῷ στρα-
τεύματι ἐγένετο, οἷς ἀντὶ μὲν τοῦ ἄλλους δουλωσομένους
ἥκειν αὐτοὺς τοῦτο μᾶλλον δεδιότας μὴ πάθωσι ξυνέβη
ἀπιέναι, ἀντὶ δ' εὐχῆς τε καὶ παιάνων, μεθ' ὧν ἐξέπλεον,
πάλιν τούτων τοῖς ἐναντίοις ἐπιφημίσμασιν ἀφορμᾶσθαι,
πεζούς τε ἀντὶ ναυβατῶν πορευομένους καὶ ὁπλιτικῷ προσ-
έχοντας μᾶλλον ἢ ναυτικῷ. ὅμως δὲ ὑπὸ μεγέθους τοῦ
ἐπικρεμαμένου ἔτι κινδύνου πάντα ταῦτα αὐτοῖς οἰστὰ
ἐφαίνετο.
[7.76.1]      Ὁρῶν δὲ ὁ Νικίας τὸ στράτευμα ἀθυμοῦν καὶ ἐν μεγάλῃ
μεταβολῇ ὄν, ἐπιπαριὼν ὡς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ἐθάρσυνέ
τε καὶ παρεμυθεῖτο, βοῇ τε χρώμενος ἔτι μᾶλλον ἑκάστοις
καθ' οὓς γίγνοιτο ὑπὸ προθυμίας καὶ βουλόμενος ὡς ἐπὶ
πλεῖστον γεγωνίσκων ὠφελεῖν τι.
[7.77.1]      ‘Καὶ ἐκ τῶν παρόντων, ὦ Ἀθηναῖοι καὶ ξύμμαχοι, ἐλπίδα
χρὴ ἔχειν (ἤδη τινὲς καὶ ἐκ δεινοτέρων ἢ τοιῶνδε ἐσώθησαν),
μηδὲ καταμέμφεσθαι ὑμᾶς ἄγαν αὐτοὺς μήτε ταῖς ξυμφοραῖς
[7.77.2]   μήτε ταῖς παρὰ τὴν ἀξίαν νῦν κακοπαθίαις. κἀγώ τοι
οὐδενὸς ὑμῶν οὔτε ῥώμῃ προφέρων (ἀλλ' ὁρᾶτε δὴ ὡς
διάκειμαι ὑπὸ τῆς νόσου) οὔτ' εὐτυχίᾳ δοκῶν που ὕστερός
του εἶναι κατά τε τὸν ἴδιον βίον καὶ ἐς τὰ ἄλλα, νῦν ἐν τῷ
αὐτῷ κινδύνῳ τοῖς φαυλοτάτοις αἰωροῦμαι· καίτοι πολλὰ
μὲν ἐς θεοὺς νόμιμα δεδιῄτημαι, πολλὰ δὲ ἐς ἀνθρώπους
[7.77.3]   δίκαια καὶ ἀνεπίφθονα. ἀνθ' ὧν ἡ μὲν ἐλπὶς ὅμως θρασεῖα
τοῦ μέλλοντος, αἱ δὲ ξυμφοραὶ οὐ κατ' ἀξίαν δὴ φοβοῦσιν.
τάχα δὲ ἂν καὶ λωφήσειαν· ἱκανὰ γὰρ τοῖς τε πολεμίοις
ηὐτύχηται, καὶ εἴ τῳ θεῶν ἐπίφθονοι ἐστρατεύσαμεν, ἀπο-
[7.77.4]   χρώντως ἤδη τετιμωρήμεθα. ἦλθον γάρ που καὶ ἄλλοι
τινὲς ἤδη ἐφ' ἑτέρους, καὶ ἀνθρώπεια δράσαντες ἀνεκτὰ
ἔπαθον. καὶ ἡμᾶς εἰκὸς νῦν τά τε ἀπὸ τοῦ θεοῦ ἐλπίζειν
ἠπιώτερα ἕξειν (οἴκτου γὰρ ἀπ' αὐτῶν ἀξιώτεροι ἤδη ἐσμὲν
ἢ φθόνου), καὶ ὁρῶντες ὑμᾶς αὐτοὺς οἷοι ὁπλῖται ἅμα καὶ ὅσοι
ξυντεταγμένοι χωρεῖτε μὴ καταπέπληχθε ἄγαν, λογίζεσθε δὲ
ὅτι αὐτοί τε πόλις εὐθύς ἐστε ὅποι ἂν καθέζησθε καὶ ἄλλη
οὐδεμία ὑμᾶς τῶν ἐν Σικελίᾳ οὔτ' ἂν ἐπιόντας δέξαιτο ῥᾳδίως
[7.77.5]   οὔτ' ἂν ἱδρυθέντας που ἐξαναστήσειεν. τὴν δὲ πορείαν ὥστ'
ἀσφαλῆ καὶ εὔτακτον εἶναι αὐτοὶ φυλάξατε, μὴ ἄλλο τι
ἡγησάμενος ἕκαστος ἢ ἐν ᾧ ἂν ἀναγκασθῇ χωρίῳ μάχεσθαι,
[7.77.6]   τοῦτο καὶ πατρίδα καὶ τεῖχος κρατήσας ἕξειν. σπουδὴ δὲ
ὁμοίως καὶ νύκτα καὶ ἡμέραν ἔσται τῆς ὁδοῦ· τὰ γὰρ ἐπιτήδεια
βραχέα ἔχομεν, καὶ ἢν ἀντιλαβώμεθά του φιλίου χωρίου τῶν
Σικελῶν (οὗτοι γὰρ ἡμῖν διὰ τὸ Συρακοσίων δέος ἔτι βέβαιοι
εἰσίν), ἤδη νομίζετε ἐν τῷ ἐχυρῷ εἶναι. προπέπεμπται δ'
ὡς αὐτούς, καὶ ἀπαντᾶν εἰρημένον καὶ σιτία ἄλλα κομίζειν.
[7.77.7]   ’Τό τε ξύμπαν γνῶτε, ὦ ἄνδρες στρατιῶται, ἀναγκαῖόν τε
ὂν ὑμῖν ἀνδράσιν ἀγαθοῖς γίγνεσθαι ὡς μὴ ὄντος χωρίου
ἐγγὺς ὅποι ἂν μαλακισθέντες σωθείητε καί, ἢν νῦν διαφύγητε
τοὺς πολεμίους, οἵ τε ἄλλοι τευξόμενοι ὧν ἐπιθυμεῖτέ που
ἐπιδεῖν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὴν μεγάλην δύναμιν τῆς πόλεως
καίπερ πεπτωκυῖαν ἐπανορθώσοντες· ἄνδρες γὰρ πόλις, καὶ
οὐ τείχη οὐδὲ νῆες ἀνδρῶν κεναί.‘
[7.78.1]      Ὁ μὲν Νικίας τοιάδε παρακελευόμενος ἅμα ἐπῄει τὸ
στράτευμα, καὶ εἴ πῃ ὁρῴη διεσπασμένον καὶ μὴ ἐν τάξει
χωροῦν ξυνάγων καὶ καθιστάς, καὶ ὁ Δημοσθένης οὐδὲν
ἧσσον τοῖς καθ' ἑαυτὸν τοιαῦτά τε καὶ παραπλήσια λέγων.
[7.78.2]   τὸ δὲ ἐχώρει ἐν πλαισίῳ τεταγμένον, πρῶτον μὲν ἡγού-
μενον τὸ Νικίου, ἐφεπόμενον δὲ τὸ Δημοσθένους· τοὺς δὲ
σκευοφόρους καὶ τὸν πλεῖστον ὄχλον ἐντὸς εἶχον οἱ ὁπλῖται.
[7.78.3]   καὶ ἐπειδή [τε] ἐγένοντο ἐπὶ τῇ διαβάσει τοῦ Ἀνάπου ποτα-
μοῦ, ηὗρον ἐπ' αὐτῷ παρατεταγμένους τῶν Συρακοσίων καὶ
ξυμμάχων, καὶ τρεψάμενοι αὐτοὺς καὶ κρατήσαντες τοῦ
πόρου ἐχώρουν ἐς τὸ πρόσθεν· οἱ δὲ Συρακόσιοι παριπ-
πεύοντές τε προσέκειντο καὶ ἐσακοντίζοντες οἱ ψιλοί.
[7.78.4]      Καὶ ταύτῃ μὲν τῇ ἡμέρᾳ προελθόντες σταδίους ὡς
τεσσαράκοντα ηὐλίσαντο πρὸς λόφῳ τινὶ οἱ Ἀθηναῖοι· τῇ
δ' ὑστεραίᾳ πρῲ ἐπορεύοντο καὶ προῆλθον ὡς εἴκοσι σταδίους,
καὶ κατέβησαν ἐς χωρίον ἄπεδόν τι καὶ αὐτοῦ ἐστρατοπε-
δεύσαντο, βουλόμενοι ἔκ τε τῶν οἰκιῶν λαβεῖν τι ἐδώδιμον
(ὠκεῖτο γὰρ ὁ χῶρος) καὶ ὕδωρ μετὰ σφῶν αὐτῶν φέρεσθαι
αὐτόθεν· ἐν γὰρ τῷ πρόσθεν ἐπὶ πολλὰ στάδια, ᾗ ἔμελλον
[7.78.5]   ἰέναι, οὐκ ἄφθονον ἦν. οἱ δὲ Συρακόσιοι ἐν τούτῳ προελ-
[7.78.5.2]   θόντες τὴν δίοδον τὴν ἐν τῷ πρόσθεν ἀπετείχιζον· ἦν δὲ
λόφος καρτερὸς καὶ ἑκατέρωθεν αὐτοῦ χαράδρα κρημνώδης,
ἐκαλεῖτο δὲ Ἀκραῖον λέπας.
[7.78.6]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ Ἀθηναῖοι προῇσαν, καὶ οἱ τῶν
Συρακοσίων καὶ ξυμμάχων αὐτοὺς ἱππῆς καὶ ἀκοντισταὶ
ὄντες πολλοὶ ἑκατέρωθεν ἐκώλυον καὶ ἐσηκόντιζόν τε καὶ
παρίππευον. καὶ χρόνον μὲν πολὺν ἐμάχοντο οἱ Ἀθηναῖοι,
ἔπειτα ἀνεχώρησαν πάλιν ἐς τὸ αὐτὸ στρατόπεδον. καὶ τὰ
ἐπιτήδεια οὐκέτι ὁμοίως εἶχον· οὐ γὰρ ἔτι ἀποχωρεῖν οἷόν
τ' ἦν ὑπὸ τῶν ἱππέων.
[7.79.1]      Πρῲ δὲ ἄραντες ἐπορεύοντο αὖθις, καὶ ἐβιάσαντο πρὸς
τὸν λόφον ἐλθεῖν τὸν ἀποτετειχισμένον, καὶ ηὗρον πρὸ
ἑαυτῶν ὑπὲρ τοῦ ἀποτειχίσματος τὴν πεζὴν στρατιὰν
παρατεταγμένην οὐκ ἐπ' ὀλίγων ἀσπίδων· στενὸν γὰρ ἦν
[7.79.2]   τὸ χωρίον. καὶ προσβαλόντες οἱ Ἀθηναῖοι ἐτειχομάχουν,
καὶ βαλλόμενοι ὑπὸ πολλῶν ἀπὸ τοῦ λόφου ἐπάντους ὄντος
(διικνοῦντο γὰρ ῥᾷον οἱ ἄνωθεν) καὶ οὐ δυνάμενοι βιά-
[7.79.3]   σασθαι ἀνεχώρουν πάλιν καὶ ἀνεπαύοντο. ἔτυχον δὲ
καὶ βρονταί τινες ἅμα γενόμεναι καὶ ὕδωρ, οἷα τοῦ ἔτους
πρὸς μετόπωρον ἤδη ὄντος φιλεῖ γίγνεσθαι· ἀφ' ὧν οἱ
Ἀθηναῖοι μᾶλλον ἔτι ἠθύμουν καὶ ἐνόμιζον ἐπὶ τῷ σφετέρῳ
[7.79.4]   ὀλέθρῳ καὶ ταῦτα πάντα γίγνεσθαι. ἀναπαυομένων δ'
αὐτῶν ὁ Γύλιππος καὶ οἱ Συρακόσιοι πέμπουσι μέρος τι τῆς
στρατιᾶς ἀποτειχιοῦντας αὖ ἐκ τοῦ ὄπισθεν αὐτοὺς ᾗ προε-
ληλύθεσαν· ἀντιπέμψαντες δὲ κἀκεῖνοι σφῶν αὐτῶν τινὰς
[7.79.5]   διεκώλυσαν. καὶ μετὰ ταῦτα πάσῃ τῇ στρατιᾷ ἀναχωρή-
σαντες πρὸς τὸ πεδίον μᾶλλον οἱ Ἀθηναῖοι ηὐλίσαντο.
Τῇ δ' ὑστεραίᾳ προυχώρουν, καὶ οἱ Συρακόσιοι προσ-
έβαλλόν τε πανταχῇ αὐτοῖς κύκλῳ καὶ πολλοὺς κατετραυ-
μάτιζον, καὶ εἰ μὲν ἐπίοιεν οἱ Ἀθηναῖοι, ὑπεχώρουν, εἰ
δ' ἀναχωροῖεν, ἐπέκειντο, καὶ μάλιστα τοῖς ὑστάτοις προσ-
πίπτοντες, εἴ πως κατὰ βραχὺ τρεψάμενοι πᾶν τὸ στράτευμα
[7.79.6]   φοβήσειαν. καὶ ἐπὶ πολὺ μὲν τοιούτῳ τρόπῳ ἀντεῖχον οἱ
Ἀθηναῖοι, ἔπειτα προελθόντες πέντε ἢ ἓξ σταδίους ἀν-
επαύοντο ἐν τῷ πεδίῳ· ἀνεχώρησαν δὲ καὶ οἱ Συρακόσιοι
ἀπ' αὐτῶν ἐς τὸ ἑαυτῶν στρατόπεδον.
[7.80.1]      Τῆς δὲ νυκτὸς τῷ Νικίᾳ καὶ Δημοσθένει ἐδόκει, ἐπειδὴ
κακῶς σφίσι τὸ στράτευμα εἶχε τῶν τε ἐπιτηδείων πάντων
ἀπορίᾳ ἤδη, καὶ κατατετραυματισμένοι ἦσαν πολλοὶ ἐν
πολλαῖς προσβολαῖς τῶν πολεμίων γεγενημέναις, πυρὰ
καύσαντας ὡς πλεῖστα ἀπάγειν τὴν στρατιάν, μηκέτι τὴν
αὐτὴν ὁδὸν ᾗ διενοήθησαν, ἀλλὰ τοὐναντίον ἢ οἱ Συρακόσιοι
[7.80.2]   ἐτήρουν, πρὸς τὴν θάλασσαν. ἦν δὲ ἡ ξύμπασα ὁδὸς αὕτη
οὐκ ἐπὶ Κατάνης τῷ στρατεύματι, ἀλλὰ κατὰ τὸ ἕτερον
μέρος τῆς Σικελίας τὸ πρὸς Καμάριναν καὶ Γέλαν καὶ τὰς
[7.80.3]   ταύτῃ πόλεις καὶ Ἑλληνίδας καὶ βαρβάρους. καύσαντες
οὖν πυρὰ πολλὰ ἐχώρουν ἐν τῇ νυκτί. καὶ αὐτοῖς, οἷον
φιλεῖ καὶ πᾶσι στρατοπέδοις, μάλιστα δὲ τοῖς μεγίστοις,
φόβοι καὶ δείματα ἐγγίγνεσθαι, ἄλλως τε καὶ ἐν νυκτί τε
καὶ διὰ πολεμίας καὶ ἀπὸ πολεμίων οὐ πολὺ ἀπεχόντων
[7.80.4]   ἰοῦσιν, ἐμπίπτει ταραχή· καὶ τὸ μὲν Νικίου στράτευμα,
ὥσπερ ἡγεῖτο, ξυνέμενέ τε καὶ προύλαβε πολλῷ, τὸ δὲ
Δημοσθένους, τὸ ἥμισυ μάλιστα καὶ πλέον, ἀπεσπάσθη τε
[7.80.5]   καὶ ἀτακτότερον ἐχώρει. ἅμα δὲ τῇ ἕῳ ἀφικνοῦνται ὅμως
πρὸς τὴν θάλασσαν, καὶ ἐσβάντες ἐς τὴν ὁδὸν τὴν Ἑλωρίνην
καλουμένην ἐπορεύοντο, ὅπως, ἐπειδὴ γένοιντο ἐπὶ τῷ
ποταμῷ τῷ Κακυπάρει, παρὰ τὸν ποταμὸν ἴοιεν ἄνω διὰ
μεσογείας· ἤλπιζον γὰρ καὶ τοὺς Σικελοὺς ταύτῃ οὓς μετε-
[7.80.6]   πέμψαντο ἀπαντήσεσθαι. ἐπειδὴ δ' ἐγένοντο ἐπὶ τῷ
ποταμῷ, ηὗρον καὶ ἐνταῦθα φυλακήν τινα τῶν Συρακοσίων
ἀποτειχίζουσάν τε καὶ ἀποσταυροῦσαν τὸν πόρον. καὶ
βιασάμενοι αὐτὴν διέβησάν τε τὸν ποταμὸν καὶ ἐχώρουν
αὖθις πρὸς ἄλλον ποταμὸν τὸν Ἐρινεόν· ταύτῃ γὰρ οἱ
ἡγεμόνες ἐκέλευον.
[7.81.1]      Ἐν τούτῳ δ' οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, ὡς ἥ τε
ἡμέρα ἐγένετο καὶ ἔγνωσαν τοὺς Ἀθηναίους ἀπεληλυθότας,
ἐν αἰτίᾳ τε οἱ πολλοὶ τὸν Γύλιππον εἶχον ἑκόντα ἀφεῖναι
τοὺς Ἀθηναίους, καὶ κατὰ τάχος διώκοντες, ᾗ οὐ χαλεπῶς
ᾐσθάνοντο κεχωρηκότας, καταλαμβάνουσι περὶ ἀρίστου
[7.81.2]   ὥραν. καὶ ὡς προσέμειξαν τοῖς μετὰ τοῦ Δημοσθένους
ὑστέροις τ' οὖσι καὶ σχολαίτερον καὶ ἀτακτότερον χωροῦσιν,
ὡς τῆς νυκτὸς τότε ξυνεταράχθησαν, εὐθὺς προσπεσόντες
ἐμάχοντο, καὶ οἱ ἱππῆς τῶν Συρακοσίων ἐκυκλοῦντό τε
[7.81.3]   ῥᾷον αὐτοὺς δίχα δὴ ὄντας καὶ ξυνῆγον ἐς ταὐτό. τὸ δὲ
Νικίου στράτευμα ἀπεῖχεν ἐν τῷ πρόσθεν καὶ πεντήκοντα
σταδίους· θᾶσσόν τε γὰρ ὁ Νικίας ἦγε, νομίζων οὐ τὸ
ὑπομένειν ἐν τῷ τοιούτῳ ἑκόντας εἶναι καὶ μάχεσθαι
σωτηρίαν, ἀλλὰ τὸ ὡς τάχιστα ὑποχωρεῖν, τοσαῦτα μαχο-
[7.81.4]   μένους ὅσα ἀναγκάζονται. ὁ δὲ Δημοσθένης ἐτύγχανέ τε
τὰ πλείω ἐν πόνῳ ξυνεχεστέρῳ ὢν διὰ τὸ ὑστέρῳ ἀναχω-
ροῦντι αὐτῷ πρώτῳ ἐπικεῖσθαι τοὺς πολεμίους καὶ τότε
γνοὺς τοὺς Συρακοσίους διώκοντας οὐ προυχώρει μᾶλλον
ἢ ἐς μάχην ξυνετάσσετο, ἕως ἐνδιατρίβων κυκλοῦταί τε ὑπ'
αὐτῶν καὶ ἐν πολλῷ θορύβῳ αὐτός τε καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ
Ἀθηναῖοι ἦσαν· ἀνειληθέντες γὰρ ἔς τι χωρίον ᾧ κύκλῳ
μὲν τειχίον περιῆν, ὁδὸς δὲ ἔνθεν [τε] καὶ ἔνθεν, ἐλάας δὲ
[7.81.5]   οὐκ ὀλίγας εἶχεν, ἐβάλλοντο περισταδόν. τοιαύταις δὲ
προσβολαῖς καὶ οὐ ξυσταδὸν μάχαις οἱ Συρακόσιοι εἰκότως
ἐχρῶντο· τὸ γὰρ ἀποκινδυνεύειν πρὸς ἀνθρώπους ἀπο-
νενοημένους οὐ πρὸς ἐκείνων μᾶλλον ἦν ἔτι ἢ πρὸς τῶν
Ἀθηναίων, καὶ ἅμα φειδώ τέ τις ἐγίγνετο ἐπ' εὐπραγίᾳ
ἤδη σαφεῖ μὴ προαναλωθῆναί τῳ, καὶ ἐνόμιζον καὶ ὣς ταύτῃ
[7.82.1]   τῇ ἰδέᾳ καταδαμασάμενοι λήψεσθαι αὐτούς. ἐπειδὴ δ' οὖν
δι' ἡμέρας βάλλοντες πανταχόθεν τοὺς Ἀθηναίους καὶ
ξυμμάχους ἑώρων ἤδη τεταλαιπωρημένους τοῖς τε τραύμασι
καὶ τῇ ἄλλῃ κακώσει, κήρυγμα ποιοῦνται Γύλιππος καὶ
Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι πρῶτον μὲν τῶν νησιωτῶν
εἴ τις βούλεται ἐπ' ἐλευθερίᾳ ὡς σφᾶς ἀπιέναι· καὶ ἀπε-
[7.82.2]   χώρησάν τινες πόλεις οὐ πολλαί. ἔπειτα δ' ὕστερον καὶ
πρὸς τοὺς ἄλλους ἅπαντας τοὺς μετὰ Δημοσθένους ὁμολογία
γίγνεται ὥστε ὅπλα τε παραδοῦναι καὶ μὴ ἀποθανεῖν μηδένα
μήτε βιαίως μήτε δεσμοῖς μήτε τῆς ἀναγκαιοτάτης ἐνδείᾳ
[7.82.3]   διαίτης. καὶ παρέδοσαν οἱ πάντες σφᾶς αὐτοὺς ἑξακισχίλιοι,
καὶ τὸ ἀργύριον ὃ εἶχον ἅπαν κατέθεσαν ἐσβαλόντες ἐς
ἀσπίδας ὑπτίας, καὶ ἐνέπλησαν ἀσπίδας τέσσαρας. καὶ
τούτους μὲν εὐθὺς ἀπεκόμιζον ἐς τὴν πόλιν· Νικίας δὲ καὶ
οἱ μετ' αὐτοῦ ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ ἀφικνοῦνται ἐπὶ τὸν ποταμὸν
τὸν Ἐρινεόν, καὶ διαβὰς πρὸς μετέωρόν τι καθῖσε τὴν
στρατιάν.
[7.83.1]      Οἱ δὲ Συρακόσιοι τῇ ὑστεραίᾳ καταλαβόντες αὐτὸν
ἔλεγον ὅτι οἱ μετὰ Δημοσθένους παραδεδώκοιεν σφᾶς
αὐτούς, κελεύοντες κἀκεῖνον τὸ αὐτὸ δρᾶν· ὁ δ' ἀπιστῶν
[7.83.2]   σπένδεται ἱππέα πέμψαι σκεψόμενον. ὡς δ' οἰχόμενος
ἀπήγγειλε πάλιν παραδεδωκότας, ἐπικηρυκεύεται Γυλίππῳ
καὶ Συρακοσίοις εἶναι ἑτοῖμος ὑπὲρ Ἀθηναίων ξυμβῆναι,
ὅσα ἀνήλωσαν χρήματα Συρακόσιοι ἐς τὸν πόλεμον, ταῦτα
ἀποδοῦναι, ὥστε τὴν μετ' αὐτοῦ στρατιὰν ἀφεῖναι αὐτούς·
μέχρι οὗ δ' ἂν τὰ χρήματα ἀποδοθῇ, ἄνδρας δώσειν Ἀθη-
[7.83.3]   ναίων ὁμήρους, ἕνα κατὰ τάλαντον. οἱ δὲ Συρακόσιοι καὶ
Γύλιππος οὐ προσεδέχοντο τοὺς λόγους, ἀλλὰ προσπεσόντες
καὶ περιστάντες πανταχόθεν ἔβαλλον καὶ τούτους μέχρι
[7.83.4]   ὀψέ. εἶχον δὲ καὶ οὗτοι πονήρως σίτου τε καὶ τῶν ἐπιτη-
δείων ἀπορίᾳ. ὅμως δὲ τῆς νυκτὸς φυλάξαντες τὸ ἡσυχάζον
ἔμελλον πορεύσεσθαι. καὶ ἀναλαμβάνουσί τε τὰ ὅπλα καὶ
[7.83.5]   οἱ Συρακόσιοι αἰσθάνονται καὶ ἐπαιάνισαν. γνόντες δὲ
[7.83.5.2]   οἱ Ἀθηναῖοι ὅτι οὐ λανθάνουσι, κατέθεντο πάλιν πλὴν
τριακοσίων μάλιστα ἀνδρῶν· οὗτοι δὲ διὰ τῶν φυλάκων
βιασάμενοι ἐχώρουν τῆς νυκτὸς ᾗ ἐδύναντο.
[7.84.1]      Νικίας δ' ἐπειδὴ ἡμέρα ἐγένετο ἦγε τὴν στρατιάν· οἱ δὲ
Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι προσέκειντο τὸν αὐτὸν τρόπον
[7.84.2]   πανταχόθεν βάλλοντές τε καὶ κατακοντίζοντες. καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι ἠπείγοντο πρὸς τὸν Ἀσσίναρον ποταμόν, ἅμα
μὲν βιαζόμενοι ὑπὸ τῆς πανταχόθεν προσβολῆς ἱππέων τε
πολλῶν καὶ τοῦ ἄλλου ὄχλου, οἰόμενοι ῥᾷόν τι σφίσιν
ἔσεσθαι, ἢν διαβῶσι τὸν ποταμόν, ἅμα δ' ὑπὸ τῆς ταλαι-
[7.84.3]   πωρίας καὶ τοῦ πιεῖν ἐπιθυμίᾳ. ὡς δὲ γίγνονται ἐπ' αὐτῷ,
ἐσπίπτουσιν οὐδενὶ κόσμῳ ἔτι, ἀλλὰ πᾶς τέ τις διαβῆναι
αὐτὸς πρῶτος βουλόμενος καὶ οἱ πολέμιοι ἐπικείμενοι χαλε-
πὴν ἤδη τὴν διάβασιν ἐποίουν· ἁθρόοι γὰρ ἀναγκαζόμενοι
χωρεῖν ἐπέπιπτόν τε ἀλλήλοις καὶ κατεπάτουν, περί τε τοῖς
δορατίοις καὶ σκεύεσιν οἱ μὲν εὐθὺς διεφθείροντο, οἱ δὲ
[7.84.4]   ἐμπαλασσόμενοι κατέρρεον. ἐς τὰ ἐπὶ θάτερά τε τοῦ ποτα-
μοῦ παραστάντες οἱ Συρακόσιοι (ἦν δὲ κρημνῶδες) ἔβαλλον
ἄνωθεν τοὺς Ἀθηναίους, πίνοντάς τε τοὺς πολλοὺς ἀσμέ-
νους καὶ ἐν κοίλῳ ὄντι τῷ ποταμῷ ἐν σφίσιν αὐτοῖς ταρασ-
[7.84.5]   σομένους. οἵ τε Πελοποννήσιοι ἐπικαταβάντες τοὺς ἐν τῷ
ποταμῷ μάλιστα ἔσφαζον. καὶ τὸ ὕδωρ εὐθὺς διέφθαρτο,
ἀλλ' οὐδὲν ἧσσον ἐπίνετό τε ὁμοῦ τῷ πηλῷ ᾑματωμένον καὶ
[7.85.1]   περιμάχητον ἦν τοῖς πολλοῖς. τέλος δὲ νεκρῶν τε πολλῶν
ἐπ' ἀλλήλοις ἤδη κειμένων ἐν τῷ ποταμῷ καὶ διεφθαρμένου
τοῦ στρατεύματος τοῦ μὲν κατὰ τὸν ποταμόν, τοῦ δὲ καί, εἴ
τι διαφύγοι, ὑπὸ τῶν ἱππέων, Νικίας Γυλίππῳ ἑαυτὸν παρα-
δίδωσι, πιστεύσας μᾶλλον αὐτῷ ἢ τοῖς Συρακοσίοις· καὶ
ἑαυτῷ μὲν χρήσασθαι ἐκέλευεν ἐκεῖνόν τε καὶ Λακεδαι-
μονίους ὅτι βούλονται, τοὺς δὲ ἄλλους στρατιώτας παύ-
[7.85.2]   σασθαι φονεύοντας. καὶ ὁ Γύλιππος μετὰ τοῦτο ζωγρεῖν
ἤδη ἐκέλευεν· καὶ τούς τε λοιποὺς ὅσους μὴ ἀπεκρύψαντο
(πολλοὶ δὲ οὗτοι ἐγένοντο) ξυνεκόμισαν ζῶντας, καὶ ἐπὶ
τοὺς τριακοσίους, οἳ τὴν φυλακὴν διεξῆλθον τῆς νυκτός,
[7.85.3]   πέμψαντες τοὺς διωξομένους ξυνέλαβον. τὸ μὲν οὖν
ἁθροισθὲν τοῦ στρατεύματος ἐς τὸ κοινὸν οὐ πολὺ ἐγένετο,
τὸ δὲ διακλαπὲν πολύ, καὶ διεπλήσθη πᾶσα Σικελία αὐτῶν,
ἅτε οὐκ ἀπὸ ξυμβάσεως ὥσπερ τῶν μετὰ Δημοσθένους
[7.85.4]   ληφθέντων. μέρος δέ τι οὐκ ὀλίγον καὶ ἀπέθανεν· πλεῖ-
στος γὰρ δὴ φόνος οὗτος καὶ οὐδενὸς ἐλάσσων τῶν ἐν τῷ
[Σικελικῷ] πολέμῳ τούτῳ ἐγένετο. καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις
προσβολαῖς ταῖς κατὰ τὴν πορείαν συχναῖς γενομέναις οὐκ
ὀλίγοι ἐτεθνήκεσαν. πολλοὶ δὲ ὅμως καὶ διέφυγον, οἱ μὲν
καὶ παραυτίκα, οἱ δὲ καὶ δουλεύσαντες καὶ διαδιδράσκοντες
ὕστερον· τούτοις δ' ἦν ἀναχώρησις ἐς Κατάνην.
[7.86.1]      Ξυναθροισθέντες δὲ οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι, τῶν
τε αἰχμαλώτων ὅσους ἐδύναντο πλείστους καὶ τὰ σκῦλα
[7.86.2]   ἀναλαβόντες, ἀνεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν. καὶ τοὺς μὲν
ἄλλους Ἀθηναίων καὶ τῶν ξυμμάχων ὁπόσους ἔλαβον κατε-
βίβασαν ἐς τὰς λιθοτομίας, ἀσφαλεστάτην εἶναι νομίσαντες
τήρησιν, Νικίαν δὲ καὶ Δημοσθένη ἄκοντος τοῦ Γυλίππου
ἀπέσφαξαν. ὁ γὰρ Γύλιππος καλὸν τὸ ἀγώνισμα ἐνόμιζέν
οἱ εἶναι ἐπὶ τοῖς ἄλλοις καὶ τοὺς ἀντιστρατήγους κομίσαι
[7.86.3]   Λακεδαιμονίοις. ξυνέβαινε δὲ τὸν μὲν πολεμιώτατον αὐ-
τοῖς εἶναι, Δημοσθένη, διὰ τὰ ἐν τῇ νήσῳ καὶ Πύλῳ, τὸν
δὲ διὰ τὰ αὐτὰ ἐπιτηδειότατον· τοὺς γὰρ ἐκ τῆς νήσου
ἄνδρας τῶν Λακεδαιμονίων ὁ Νικίας προυθυμήθη, σπονδὰς
[7.86.4]   πείσας τοὺς Ἀθηναίους ποιήσασθαι, ὥστε ἀφεθῆναι. ἀνθ'
ὧν οἵ τε Λακεδαιμόνιοι ἦσαν αὐτῷ προσφιλεῖς κἀκεῖνος οὐχ
ἥκιστα διὰ τοῦτο πιστεύσας ἑαυτὸν τῷ Γυλίππῳ παρέδωκεν.
ἀλλὰ τῶν Συρακοσίων τινές, ὡς ἐλέγετο, οἱ μὲν δείσαντες,
ὅτι πρὸς αὐτὸν ἐκεκοινολόγηντο, μὴ βασανιζόμενος διὰ τὸ
τοιοῦτο ταραχὴν σφίσιν ἐν εὐπραγίᾳ ποιήσῃ, ἄλλοι δέ, καὶ
οὐχ ἥκιστα οἱ Κορίνθιοι, μὴ χρήμασι δὴ πείσας τινάς, ὅτι
πλούσιος ἦν, ἀποδρᾷ καὶ αὖθις σφίσι νεώτερόν τι ἀπ' αὐτοῦ
[7.86.5]   γένηται, πείσαντες τοὺς ξυμμάχους ἀπέκτειναν αὐτόν. καὶ
ὁ μὲν τοιαύτῃ ἢ ὅτι ἐγγύτατα τούτων αἰτίᾳ ἐτεθνήκει,
ἥκιστα δὴ ἄξιος ὢν τῶν γε ἐπ' ἐμοῦ Ἑλλήνων ἐς τοῦτο
δυστυχίας ἀφικέσθαι διὰ τὴν πᾶσαν ἐς ἀρετὴν νενομισμένην
ἐπιτήδευσιν.
[7.87.1]      Τοὺς δ' ἐν ταῖς λιθοτομίαις οἱ Συρακόσιοι χαλεπῶς τοὺς
πρώτους χρόνους μετεχείρισαν. ἐν γὰρ κοίλῳ χωρίῳ ὄντας
καὶ ὀλίγῳ πολλοὺς οἵ τε ἥλιοι τὸ πρῶτον καὶ τὸ πνῖγος ἔτι
ἐλύπει διὰ τὸ ἀστέγαστον καὶ αἱ νύκτες ἐπιγιγνόμεναι τοὐ-
ναντίον μετοπωριναὶ καὶ ψυχραὶ τῇ μεταβολῇ ἐς ἀσθένειαν
[7.87.2]   ἐνεωτέριζον, πάντα τε ποιούντων αὐτῶν διὰ στενοχωρίαν
ἐν τῷ αὐτῷ καὶ προσέτι τῶν νεκρῶν ὁμοῦ ἐπ' ἀλλήλοις
ξυννενημένων, οἳ ἔκ τε τῶν τραυμάτων καὶ διὰ τὴν μετα-
βολὴν καὶ τὸ τοιοῦτον ἀπέθνῃσκον, καὶ ὀσμαὶ ἦσαν οὐκ
ἀνεκτοί, καὶ λιμῷ ἅμα καὶ δίψῃ ἐπιέζοντο (ἐδίδοσαν γὰρ
αὐτῶν ἑκάστῳ ἐπὶ ὀκτὼ μῆνας κοτύλην ὕδατος καὶ δύο
κοτύλας σίτου), ἄλλα τε ὅσα εἰκὸς ἐν τῷ τοιούτῳ χωρίῳ
ἐμπεπτωκότας κακοπαθῆσαι, οὐδὲν ὅτι οὐκ ἐπεγένετο αὐτοῖς·
[7.87.3]   καὶ ἡμέρας μὲν ἑβδομήκοντά τινας οὕτω διῃτήθησαν ἁθρόοι·
ἔπειτα πλὴν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινες Σικελιωτῶν ἢ Ἰταλιω-
[7.87.4]   τῶν ξυνεστράτευσαν, τοὺς ἄλλους ἀπέδοντο. ἐλήφθησαν
δὲ οἱ ξύμπαντες, ἀκριβείᾳ μὲν χαλεπὸν ἐξειπεῖν, ὅμως δὲ
[7.87.5]   οὐκ ἐλάσσους ἑπτακισχιλίων. ξυνέβη τε ἔργον τοῦτο
[Ἑλληνικὸν] τῶν κατὰ τὸν πόλεμον τόνδε μέγιστον γενέ-
σθαι, δοκεῖν δ' ἔμοιγε καὶ ὧν ἀκοῇ Ἑλληνικῶν ἴσμεν, καὶ
τοῖς τε κρατήσασι λαμπρότατον καὶ τοῖς διαφθαρεῖσι δυστυ-
[7.87.6]   χέστατον· κατὰ πάντα γὰρ πάντως νικηθέντες καὶ οὐδὲν
ὀλίγον ἐς οὐδὲν κακοπαθήσαντες πανωλεθρίᾳ δὴ τὸ λεγό-
μενον καὶ πεζὸς καὶ νῆες καὶ οὐδὲν ὅτι οὐκ ἀπώλετο, καὶ
ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν ἐπ' οἴκου ἀπενόστησαν. ταῦτα μὲν τὰ
περὶ Σικελίαν γενόμενα.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Ζ' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 414-412

Έτος 18ον : 414 - 413 π.Χ. (1-18)

1.

Ο Γύλιππος φθάνει εις Συρακούσας

Μετά την επισκευήν των πλοίων, ο Γύλιππος και ο Πυθήν ανεχώρησαν εκ Τάραντος και πλεύσαντες παρά την ακτήν, έφθασαν εις τους Επιζεφυρίους Λοκρούς. Λαμβάνοντες ήδη θετικωτέρας πληροφορίας ότι αι Συρακούσαι δεν είχαν εντελώς αποκλεισθή διά περιτειχίσματος, αλλ' ότι ήτο ακόμη δυνατόν, εάν ήρχοντο με στρατόν, να εισέλθουν εις αυτάς διά των Επιπολών, διεσκέπτοντο εάν έπρεπε να πλεύσουν, αριστερά της Σικελικής ακτής και διακινδυνεύσουν να εισέλθουν εις Συρακούσας διά θαλάσσης, ή εάν έπρεπε να πλεύσουν δεξιά και αποβιβασθούν πρώτον εις Ιμέραν, οπόθεν ενισχύοντες τον στρατόν των με τους ιδίους τους Ιμεραίους και όσους άλλους θα έπειθαν να τους ακολουθήσουν, να έλθουν διά ξηράς εις Συρακούσας. Τέλος απεφάσισαν να πλεύσουν παρά την Ιμέραν αφού μάλιστα τα τέσσαρα πολεμικά σκάφη, τα οποία παρά την αρχικήν αδιαφορίαν του, ο Νικίας, όταν έμαθε την άφιξιν των εχθρικών πλοίων εις Λοκρούς, διέταξε να μεταβούν προς επιτήρησιν εις Ρήγιον δεν είχαν φθάσει ακόμη. Κατώρθωσαν ούτω, προ της αφίξεως της Αθηναϊκής εττιτηρητικής μοίρας, να περάσουν τον πορθμόν, προσεγγίσαντες εις Ρήγιον και Μεσσήνην και έφθασαν εις την Ιμέραν. Εκεί ευρισκόμενοι, έπεισαν τους Ιμερίους να συμπράξουν εις τον πόλεμον, όχι μόνον λαμβάνοντες μέρος οι ίδιοι εις την εκστρατείαν, αλλά και παρέχοντες όπλα εις όλους τους ναύτας των, όσοι εστερούντο τοιούτων, καθόσον είχαν ανελκύσει τα πλοία των εις την παραλίαν της Ιμέρας. Έστειλαν συγχρόνως προς τους Σελινουντίους να τους προσκαλέσουν ν' αποστείλουν προς συνάντησίν των στρατόν εις ωρισμένον σημείον. Και οι κάτοικοι της Γέλας και μερικοί Σικελοί υπέσχοντο να στείλουν μικράν στρατιωτικήν δύναμιν. Οι τελευταίοι ήσαν έτοιμοι να προσχωρήσουν πολύ προθυμότερον, και διότι ο Αρχωνίδης, βασιλεύς των Σικελών της περιφερείας εκείνης, ο οποίος είχε μεγάλην επιρροήν και ήτο φίλος των Αθηναίων, είχεν αποθάνει προ μικρού, και διότι γενική εντύπωσις ήτο, ότι ο Γύλιππος είχεν έλθει εκ Λακεδαίμονος διά να εργασθή με πολύν ζήλον και αποφασιστικότητα.

Και ούτως ο Γύλιππος, επί κεφαλής επτακοσίων περίπου Πελοποννησίων ναυτών και πεζοναυτών, βαρέως ωπλισμένων, αποσπάσματος Ιμεραίων, αποτελουμένου από χιλίους εν όλω οπλίτας και ψιλούς και εκατόν ιππείς, μερικών ψιλών και ιππέων Σελινουντίων και ολίγων εκ της Γέλας, και χιλίων εν συνόλω Σικελών, εβάδιζε προς τας Συρακούσας.

2. Εν τω μεταξύ, η μοίρα του Κορινθιακού στόλου, πλην ενός πλοίου απέπλευσεν εκ Λευκάδος, σπεύδουσα εις βοήθειαν με όλην την δυνατήν ταχύτητα. Ο Γογγύλος, είς των Κορινθίων αρχηγών, όστις ανεχώρησε τελευταίος με το υπολειφθέν πλοίον, έφθασεν εις Συρακούσας προ των άλλων πλοίων της μοίρας και ολίγον προ του Γυλίππου. Και ευρών τους Συρακουσίους ετοίμους να συγκαλέσουν συνέλευσιν του λαού, διά να συζητήσουν περί της τερματίσεως του πολέμου, εμπόδισεν αυτούς και τους ενεθάρρυνεν, αναγγέλλων την επικειμένην άφιξιν και άλλων πλοίων και του Γυλίππου, υιού του Κλεανδρίδου, τον οποίον απέστελλαν οι Λακεδαιμόνιοι ως αρχιστράτηγον. Οι Συρακούσιοι ανέλαβαν θάρρος και εξήλθαν πανστρατιά εις προϋπάντησιν του Γυλίππου, ο οποίος, κατά τας ληφθείσας πληροφορίας, ευρίσκετο εις μικράν ήδη απόστασιν. Ούτος, καταλαβών προ μικρού, κατά την διέλευσίν του, τας Ιετάς, φρούριον των Σικελών, και συντάξας τον στρατόν του, διά να είναι έτοιμος να δώση μάχην, έφθασεν εις τας Επιπολάς, όπου ανέβη διά του Ευρύλου, από το μέρος δηλαδή όπου και οι Αθηναίοι ανέβησαν προ αυτού. Ενωθείς δε με τους Συρακουσίους, προήλασε κατά του περιτειχίσματος των Αθηναίων. Κατά την στιγμήν που έφθασεν ο Γύλιππος, οι Αθηναίοι είχαν ήδη τελειώσει επτά ή οκτώ σταδίους εκ του διπλού περιτειχίσματος, το οποίο κατεσκεύαζαν προς τον Μέγαν Λιμένα, και δεν τους έμενε προς συμπλήρωσιν παρά μικρόν διάστημα πλησίον της θαλάσσης, εις το οποίον ειργάζοντο ακόμη. Αλλ' εις την αντίθετον πλευράν του περιτειχίσματος, η οποία ήρχιζεν από το κυκλοτερές οχύρωμα και διηυθύνετο προς τον Τρωγίλον, και της άλλης θαλάσσης, κατά το μεγαλήτερον μεν μήκος είχαν ήδη συσσωρευθή λίθοι, μερικά όμως τμήματα είχαν αφεθή, είτε εν μέρει, είτε εξ ολοκλήρου, συμπληρωμένα. Τόσον ολίγον έλειψε να καταστραφούν αι Συρακούσαι.

3.

Οι αντίπαλοι παρασκευάζονται προς μάχην. Μικραί συμπλοκαί.

Οι Αθηναίοι, μολονότι θορυβηθέντες κατ' αρχάς εκ της αιφνιδιαστικής επιθέσεως του Γυλίππου και των Συρακουσίων, παρετάχθησαν προς μάχην. Ο Γύλιππος, αφού κατέλαβε θέσιν πλησίον των, εσταμάτησε το στρατόν του, αφού επλησίασε, και απέστειλε κήρυκα διά να είπη ότι εάν θέλουν να απέλθουν εντός πέντε ημερών εκ της Σικελίας, παραλαμβάνοντες ό,τι τους ανήκει, είναι έτοιμος να συνάψη ανακωχήν. Οι Αθηναίοι όμως ήκουσαν τας προτάσεις αυτάς μετά περιφρονήσεως και απέπεμψαν τον κήρυκα, χωρίς να δώσουν καμμίαν απάντησιν. Κατόπιν τούτου, ητοιμάζοντο εκατέρωθεν διά την μάχην. Αλλ' ο μεν Γύλιππος, βλέπων ότι οι Συρακούσιοι διετέλουν εις σύγχυσιν και δυσκόλως ηδύναντο να συνταχθούν, επανέφερε τον στρατόν του εις ευρυχωρότερον έδαφος. Ο Νικίας όμως δεν προήλασε προς επίθεσιν, αλλ' έμενεν ησυχάζων πλησίον του περιτειχίσματός του. Και ο Γύλιππος, βλέπων ότι οι Αθηναίοι δεν ήθελαν ν' αναλάβουν επίθεσιν, απέσυρε τον στρατόν του επί του υψώματος του καλουμένου Τεμενίτις, όπου και κατηυλίσθη. Αλλά την επομένη, αφού ωδήγησε το πλείστον του στρατού του και παρέταξεν αυτό απέναντι του περιτειχίσματος των Αθηναίων, διά να τους εμποδίση να στείλουν αλλού ενισχύσεις, έστειλεν απόσπασμα αυτού κατά του φρουρίου Λαβδάλου, το οποίον δεν εφαίνετο από το μέρος που ήσαν οι Αθηναίοι, κατέλαβεν αυτό και εφόνευσεν όλους όσους συνέλαβεν εντός αυτού. Κατά την αυτήν ημέραν, εκυριεύθη υπό των Συρακουσίων και Αθηναϊκή τριήρης, σταθμεύουσα εις το στόμιον του Μεγάλου Λιμένος.

4. Οι Συρακούσιοι μετά των συμμάχων ήρχισαν ακολούθως κτίζοντες απλούν τείχος από της πόλεως, διά μέσου του άνω μέρους των Εττιττολών, κατά διεύθυνσιν εγκαρσίαν. Σκοττός των ήτο, εάν δεν ημπορέσουν να τους εμποδίσουν οι Αθηναίοι, να καταστήσουν αδύνατον του λοιπού εις αυτούς τον διά περιτειχίσματος αποκλεισμόν της πόλεως. Μόλις οι τελευταίοι, συμπληρώσαντες το προς την θάλασσαν διπλούν τείχος, είχαν ήδη αναβή εις το προς βορράν του κυκλοτερούς οχυρώματος, ο Γύλιππος, γνωρίζων το ασθενές σημείον του ήδη συντετελεσμένου τμήματος του βορείου περιτειχίσματος των Αθηναίων, εξεκίνησεν εν καιρώ νυκτός με τον στρατόν του, όπως επιτεθή κατά του σημείου τούτου. Αλλ' οι Αθηναίοι, οι οποίοι κατά καλήν τύχην ήσαν κατηυλισμένοι εις την προς την πόλιν πλευράν του περιτειχίσματος, ως αντελήφθησαν αυτόν, εβάδισαν εναντίον του. Ούτος όμως, βλέπων αυτούς επερχομένους, απέσυρε πάλιν εσπευσμένως τον στρατόν του. Οι Αθηναίοι ύψωσαν το μέρος τούτο του περιτειχίσματος υψηλότερα και ανέλαβαν οι ίδιοι την φρουράν του σημείου τούτου, τάξαντες τον συμμαχικόν στρατόν εις τα άλλα αυτού σημεία, τα οποία έκαστος των συμμάχων ώφειλε να φυλάττη.

Ο Νικίας απεφάσισεν ήδη να οχυρώση το καλούμενον Πλημμύριον ακρωτήριον, το οποίον προέχει εντός της θαλάσσης απέναντι της πόλεως και στενεύει το στόμιον του λιμένος. Διά της οχυρώσεως αυτού εθεώρει ότι ευκολύνετο η εισαγωγή των εφοδίων του στρατού του, διότι ο Αθηναϊκός στόλος θα ημπορούσε να επιτηρή το στόμιον του λιμένος από μικροτέρας αποστάσεως, ενώ μέχρι τούδε ηναγκάζοντο να εκκινούν από τον μυχόν του λιμένος, διά ν' αποκρούσουν παρατηρουμένας τυχόν κινήσεις του εχθρικού στόλου. Άλλωστε η προσοχή του εστρέφετο ήδη περισσότερον εις τον κατά θάλασσαν πόλεμον, καθόσον έβλεπεν ότι μετά την άφιξιν του Γυλίππου, αι ελπίδες επιτυχίας κατά ξηράν είχαν σοβαρώς ελαττωθή. Μετέφερε λοιπόν εκεί τον στόλον και μέρος του στρατού και έκτισε τρία οχυρώματα, όπου ετοποθέτησε το πολεμικόν υλικόν. Εκεί ήσαν ηγκυροβολημένα του λοιπού και τα μεγάλα μεταφορικά σκάφη και ο πολεμικός στόλος. Η μεταφορά αύτη του ορμητηρίου υπήρξεν η κυρία αιτία, ένεκα της οποίας τα πληρώματα ήρχισαν εξασθενούντα υλικώς και καταβαλλόμενα ηθικώς. Διότι το νερόν ήτο ανεπαρκές και ευρίσκετο μακράν και οσάκις οι ναύται εξήρχοντο προς μεταφοράν αυτού ή καυσοξύλων, υφίσταντο απωλείας από το εχθρικόν ιππικόν, το οποίον ήτο κύριον της πέριξ χώρας. Καθόσον το τρίτον του ιππικού των Συρακουσίων είχε διαταχθή να σταθμεύη εις την παρά το Ολυμπιείον πολίχνην, ειδικώς προς τον σκοπόν να εμποδίζη τους εις το Πλημμύριον σταθμεύοντας Αθηναίους να εξέρχωνται και προξενούν βλάβας. Επειδή άλλωστε έμαθεν ο Νικίας, ότι προσεγγίζουν και τα λοιπά πλοία της Κορινθιακής μοίρας, απέστειλεν ως επιτηρητικήν μοίραν είκοσι πλοία, με την εντολήν να ναυλοχούν περί τους Λοκρούς και το Ρήγιον και τας Σικελικάς ακτάς, όπου ήτο πιθανόν να καταπλεύσουν ταύτα.

5. Ο Γύλιππος, εξ άλλου, ενώ ησχολείτο εις την κατασκευήν του διά μέσου των Επιπολών τείχους, χρησιμοποιών τους λίθους, τους οποίους οι Αθηναίοι είχαν συγκεντρώσει προηγουμένως προς ιδίαν των χρήσιν, εξήγε συγχρόνως τακτικά και παρέτασσε προ του τείχους τούτου τον στρατόν των Συρακουσίων και των συμμάχων. Οι Αθηναίοι επίσης αντιπαρετάσσοντο. Όταν ο Γύλιππος έκρινεν, ότι ήλθεν η κατάλληλος στιγμή, ανέλαβεν αυτός πρώτος την επίθεσιν. Οι δύο στρατοί, ελθόντες εις χείρας, εμάχοντο εις το μεταξύ των δύο τειχών διάστημα, όπου το ιππικόν των Συρακουσίων ήτο παντάπασιν αδύνατον να χρησιμοποιηθή. Οι Συρακούσιοι μετά των συμμάχων των ηττήθησαν και ηναγκάσθησαν να ζητήσουν και λάβουν βραχείαν ανακωχήν προς παραλαβήν των νεκρών των, ενώ οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιον. Ο Γύλιππος, συγκεντρώσας το στράτευμα, είπεν, ότι το σφάλμα δεν ήτο ιδικόν των, αλλ' ιδικόν του, διότι με τον τρόπον, όπου είχε παρατάξει τον στρατόν του, παρά πολύ εντός των δύο τειχών, εστέρησεν αυτόν από την βοήθειαν του ιππικού και των ακοντιστών. Μετά το μάθημα όμως τούτο, θα τους ωδήγει και πάλιν εναντίον του εχθρού και συνιστά εις αυτούς να πεισθούν, ότι καθόσον μεν αφορά τον εξοπλισμόν και την ετοιμασίαν, δεν θα ήσαν κατώτεροι του εχθρού, αλλ' ότι θα εδείκνυον αφόρητον έλλειψιν αποφασιστικότητος, εάν δεν θεωρήσουν καθήκον τιμής, όντες Πελοποννήσιοι και Δωριείς, να νικήσουν και αποδιώξουν εκ της χώρας των τους Ίωνας και τους νησιώτας και τον ανθρώπινον εν γένει συρφετόν που αντιμετωπίζουν.

6. Και εις πρώτην μετά τούτο ευκαιρίαν, ωδήγησεν αυτούς πάλιν κατά του εχθρού. Ο Νικίας, εξ άλλου, και οι Αθηναίοι ενόμιζαν, ότι ήτο ανάγκη δι' αυτούς, και αν ο εχθρός δεν θελήση ν' αναλάβη πρώτος την επίθεσιν να μη ανεχθούν να οικοδομήται τείχος εχθρικόν, του οποίου σκοπός ήτο να προσπεράση το ιδικόν των και το οποίον είχεν ήδη σχεδόν υπερβή την άκραν αυτού, και εάν άπαξ την υπερέβαινε, θα ήτο πραγματικώς του λοιπού εν και το αυτό δι' αυτούς, είτε εμάχοντο και ενίκων διαρκώς, είτε δεν εμάχοντο διόλου, αλλ' έμεναν αδρανούντες. Ως εκ τούτου λοιπόν, εξήλθαν και αυτοί, διά να επιτεθούν κατά των Συρακουσίων. Ο Γύλιππος, οδηγήσας τους οπλίτας του πολύ περισσότερον έξω των δύο τειχών, παρά την προηγουμένην φοράν, συνεπλάκη προς αυτούς, αφού ετοποθέτησε το ιππικόν και τους ακοντιστάς πλαγίως προς τους Αθηναίους, εις το ανοικτόν πέλαγος, όπου τα έργα των δύο αντιθέτων τειχών ετελείωναν. Το ιππικόν, διαρκούσης της μάχης, επετέθη κατά της αριστεράς πτέρυγος των Αθηναίων, η οποία ήτο απέναντι του και την ηνάγκασεν εις εσπευσμένην υποχώρησιν. Ως εκ τούτου, και ο υπόλοιπος αυτών στρατός ενικήθη υπό των Συρακουσίων και απωθήθη ατάκτως εντός του τείχους των. Και την επομένην ήδη νύκτα, οι Συρακούσιοι επεξέτειναν το εγκάρσιον τείχος των πέραν του Αθηναϊκού περιτειχίσματος, εις τρόπον ώστε του λοιπού ούτε αυτοί ημπορούσαν να εμποδισθούν από τους Αθηναίους και τους τελευταίους απεστέρουν από κάθε μέσον ν' αποκλείσουν την πόλιν διά περιτειχίσματος, και εις περίστασιν ακόμη που θα ήσαν νικηταί.

7.

Ενισχύσεις των Συρακουσίων

Τα υπολειπόμενα δώδεκα πλοία των Κορινθίων, των Αμπρακιωτών και των Λευκαδίων, υπό την διοίκησιν του Κορινθίου Ερασινίδου, εισήλθαν μετά τούτο εις τον λιμένα, διαφυγόντα την προσοχήν της επιτηρητικής μοίρας των Αθηναίων, και εβοήθησαν τους Συρακουσίους εις συμπλήρωσιν του υπολοίπου εγκαρσίου τείχους. Ο Γύλιππος, εν τω μεταξύ, απήλθεν εις τα λοιπά μέρη της Σικελίας, όπως συλλέξη ενισχύσεις διά τον στρατόν και τον στόλον του και συγχρόνως προσεταιρισθή εκείνας εκ των πόλεων, αι οποίαι, είτε χλιαρόν ενδιαφέρον εδείκνυαν υπέρ των Συρακουσίων ή ετήρουν απόλυτον μέχρι τούδε ουδετερότητα. Εστάλησαν επίσης άλλοι πρέσβεις των Συρακουσίων και των Κορινθίων εις την Λακεδαίμονα και την Κόρινθον, διά να ζητήσουν την αποστολήν νέων ενισχύσεων, είτε διά μεταγωγικών, είτε διά μικρών σκαφών, είτε δι' οιουδήποτε άλλου διαθεσίμου μέσου θαλασσίας μεταφοράς, καθόσον και οι Αθηναίοι έστειλαν να ζητήσουν την αποστολήν νέων ενισχύσεων. Και οι Συρακούσιοι εξώπλιζαν ναυτικόν και ησκούντο επιμελώς εις τον χειρισμόν αυτού, όπως και διά θαλάσσης επιτεθούν κατά των Αθηναίων, και γενικώς το ηθικόν των είχεν εξυψωθή.

8.

Ο Νικίας στέλλει εις Αθήνας αγγελιαφόρους ζητών ενισχύσεις ή ανάκλησιν

Ο Νικίας, μαθών τούτο και βλέπων ότι η δύναμις του εχθρού και αι ιδικαί του στενοχωρίαι ηύξαναν καθ' εκάστην, έστελλε και αυτός εις τας Αθήνας πλήρη έκθεσιν της καταστάσεως, όπως είχε πράξει πολλάκις και προηγουμένως, αλλάα με μεγαλητέραν τώρα λεπτομέρειαν. Διότι επίστευεν, ότι η κατάστασις ήτο κρίσιμος και ότι καμμία δεν υπήρχε σωτηρία, εφόσον το ταχύτερον ή τους ανακαλέσουν ή τους στείλουν σοβαράς ενισχύσεις. Και επειδή εφοβείτο μήπως οι αγγελιαφόροι του, είτε εξ ανικανότητος να ομιλήσουν, όπως πρέπει, είτε ένεκα ασθενείας μνήμης, είτε ένεκα της επιθυμίας να φανούν ευχάριστοι εις το πλήθος, δεν ανακοινώσουν την αληθή κατάστασιν, έγραψεν επιστολήν, νομίζων, ότι διά του τρόπου τούτου οι Αθηναίοι, μανθάνοντες όσον το δυνατόν ακριβέστερον τας σκέψεις του, χωρίς αυταί να παραμορφωθούν υπό του αγγελιαφόρου, θα δυνηθούν να κρίνουν καλλίτερον περί της αληθούς καταστάσεως. Και οι μεν ορισθέντες αγγελιαφόροι ανεχώρησαν φέροντες την επιστολήν και προφορικάς παραγγελίας του Νικίου προς ανακοίνωσιν, ενώ αυτός την περί του στρατοπέδου μέριμναν του συνεκέντρωσε του λοιπού εις την εξασφάλισίν του δι' αμυντικής μάλλον τακτικής, παρά εις την ανάληψιν εκουσίων κινδύνων δι' επιθετικής τοιαύτης.

9.

Εκστρατεία των Αθηναίων κατά της Αμφιπόλεως

Περί το τέλος του αυτού θέρους, ο Ευετίων, στρατηγός των Αθηναίων από κοινού μετά του Περδίκκα και επί κεφαλής σημαντικής δυνάμεως Θρακών, εξεστράτευσε κατά της Αμφιπόλεως και μη δυνηθείς να την καταλάβη, προέβη εις πολιορκίαν αυτής εκ του ποταμού Στρυμόνος, όπου εισήγαγε τριήρεις, χρησιμοποιών ως βάσιν των επιχειρήσεων του το Ιμεραίον. Τοιουτοτρόπως έληξε και το θέρος τούτο.

10.

Εις την εκκλησίαν του δήμου των Αθηναίων αναγιγνώσκεται η επιστολή του Νικίου

Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, οι αγγελιαφόροι του Νικίου, ελθόντες εις τας Αθήνας, και τας προφορικάς παραγγελίας των ανεκοίνωσαν και εις τας απευθυνομένας προς αυτούς ερωτήσεις απήντων και την επιστολήν ενεχείρισαν. Ο γραμματεύς της πόλεως, προχωρήσας ενώπιον της συνελεύσεως του Αθηναϊκού λαού, ανέγνωσεν αυτήν, έχουσαν ως εξής περίπου.

11. «Συμπολίται, τα προγενέστερα γεγονότα γνωρίζετε από πολλάς άλλας εκθέσεις μου. Σήμερον όμως είπερ ποτέ και άλλοτε επιβάλλεται να γνωρίσετε την αληθή ημών κατάστασιν, διά ν' αποφασίσετε αναλόγως. Ενώ δηλαδή είχαμεν νικήσει εις τας πλείστας μάχας τους Συρακουσίους, εναντίον των οποίων απεστάλημεν, και είχαμεν οικοδομήσει τα οχυρώματα εντός των οποίων είμεθα τώρα, ήλθεν ο Λακεδαιμόνιος Γύλιππος, επί κεφαλής στρατού εκ Πελοποννήσου και μερικών πόλεων της Σικελίας. Και εις μεν την πρώτην μάχην ενικήθη από ημάς, την ακόλουθον όμως ημέραν εξηναγκάσθημεν υπό πολυαρίθμου ιππικού και ακοντιστών να υποχωρήσωμεν εντός των οχυρώσεων μας. Και τώρα ημείς μεν διεκόψαμεν τον περιτειχισμόν και μένομεν αδρανούντες, ένεκα της αριθμητικής των αντιπάλων υπεροχής, αφού δεν ημπορούμεν να χρησιμοποιήσωμεν επί του πεδίου της μάχης ολόκληρον τον στρατόν μας, εφόσον μέρος των οπλιτών απασχολείται εις την φρούρησιν των οχυρωμάτων. Ενώ εκείνοι εν τω μεταξύ έχουν υπερβή το ιδικόν μας περιτείχισμα διά της κατασκευής απλού αντιτειχίσματος, εις τρόπον ώστε δεν είναι πλέον δυνατός ο διά περιτειχισμού αποκλεισμός των, εφόσον δεν επιτεθώμεν με πολυάριθμον στρατόν κατά του αντιτειχίσματος των και καταλάβωμεν αυτό. Και ούτω συνέβη, ενώ υπετίθετο, ότι ημείς πολιορκούμεν άλλους, να είμεθα ημείς πράγματι οι πολιορκούμενοι, κατά ξηράν τουλάχιστον, αφού ούτε εκ των οχυρώσεων μας ημπορούμεν να εξέλθωμεν μακράν, ένεκα του ιππικού των.

12. «Έστειλαν επίσης πρέσβεις εις την Πελοπόννησον, ζητούντες την αποστολήν νέων ενισχύσεων, ενώ ο Γύλιππος ανεχώρησε διά τας πόλεις της Σικελίας, διά να πείση μεν όσας είναι σήμερον ουδέτεραι να συμπράξουν μετ' αυτού εις τον πόλεμον, επιτυχή δε, ει δυνατόν, από τας λοιπάς νέας ενισχύσεις διά τον στρατόν και τον στόλον του. Διότι, καθώς μανθάνω, προτίθενται να επιτεθούν κατά των οχυρώσεών μας, όχι μόνον διά του στρατού των κατά ξηράν, αλλά και διά του στόλου των κατά θάλασσαν. Και κανείς ας μη θεωρήση απίστευτον ότι προτίθενται να μας επιτεθούν και κατά θάλασσαν, διατί ο στόλος μας ήτο μεν κατ' αρχάς εις αρίστην κατάστασιν, όταν τα σκάφη ήσαν στεγανά και τα πληρώματα άθικτα, τώρα όμως, όπως και ο εχθρός γνωρίζει, και τα σκάφη είναι διάβροχα, ως εκ της επί τόσον χρόνον παραμονής εντός της θαλάσσης, και τα πληρώματα έχουν φθαρή. Καθόσον δεν ημπορούμεν ν' ανελκύσωμεν τα πλοία εις την ξηράν, διά να στεγνώσουν και καθαρισθούν, λόγω του ότι ο εχθρικός στόλος είναι ισάριθμος ή μάλλον πολυαριθμότερος του ιδικού μας και ως εκ τούτου φοβούμεθα διαρκώς επίθεσιν εκ μέρους του. Οι εχθροί όχι μόνον ασκούνται επιμελώς εις τον χειρισμόν του στόλου των, υπ' αυτά τα όμματά μας, αλλά και έχουν την πρωτοβουλίαν της επιθέσεως και ευκολώτερον από ημάς ημπορούν να στεγνώσουν τα πλοία των, αφού δεν απασχολούνται εις αποκλεισμόν άλλων.

13. «Ημείς απεναντίας μόλις θα ημπορούσαμεν να προβαίνωμεν εις τούτο, εάν είχαμεν μεγάλην αριθμητικήν υπεροχήν, και δεν είμεθα ηναγκασμένοι όπως τώρα να χρησιμοποιούμεν όλα τα πλοία μας εις επιτήρησιν του εχθρού, διότι τα εφόδια μας, τα οποία και τώρα ακόμη δυσκόλως κατορθώνομεν να εισάγωμεν, καθόσον πρέπει να περάσουν κοντά από την πόλιν του εχθρού, θα τα στερηθώμεν ολοσχερώς, εάν χαλαρώσωμεν, έστω και ολίγον, την επαγρύπνησίν μας. Τα πληρώματά μας, εξ άλλου, εφθάρησαν και εξακολουθούν φθειρόμενα, καθόσον άλλοι μεν εκ των επιβαινόντων των πλοίων, αναγκαζόμενοι ν' απομακρυνθούν, χάριν προμηθείας καυσόξυλων και νομής και ύδατος, υφίστανται απωλείας από το εχθρικόν ιππικόν. Εκ των λοιπών δε, τώρα που η υπεροχή μας επί των αντιπάλων δεν υφίσταται πλέον, οι μεν δούλοι κωπηλάται αυτομολούν, οι δε ξένοι, όσοι μεν επέβησαν των πλοίων εξαναγκασθέντες, λιποτακτούν εις πρώτην ευκαιρίαν προς τας πόλεις της Σικελίας. Όσοι δε πάλιν παρεσύρθησαν κατ' αρχάς εκ του μεγάλου μισθού και της ιδέας, ότι πρόκειται μάλλον να χρηματισθούν παρά να πολεμήσουν, βλέποντες την απροσδόκητον αντίστασιν του εχθρού, και δη την κατά θάλασσαν, άλλοι μεν προσέρχονται εις τας τάξεις αυτού ως αυτόμολοι, άλλοι δ' επωφελούμενοι πάσης παρουσιαζομένης ευκαιρίας, φεύγουν προς διαφόρους διευθύνσεις της τόσον ευρύχωρου Σικελίας. Μερικοί μάλιστα, επιδιδόμενοι οι ίδιοι εις το εμπόριον, έπεισαν τους τριηράρχους να δεχθούν εις αντικατάστασίν των επί των πλοίων δούλους εκ των Υκκάρων και τοιουτοτρόπως κατέστρεψαν την πειθαρχίαν του ναυτικού.

14. «Δεν έχετε ανάγκην να σας είπω, διότι καλώς το γνωρίζετε, ότι μικρόν μόνον μέρος των πληρωμάτων αποτελείται από ικανούς ναύτας, και ότι ολίγοι εκ τούτων γνωρίζουν και να ξεκινήσουν ταχέως εν πολεμικόν πλοίον και να συγκρατούν τον ρυθμόν της κωπηλασίας. Αλλ' εκείνο, το οποίον περισσότερον από όλα αυτά με φέρει εις μεγαλητέραν αμηχανίαν, είναι ότι, μολονότι αρχηγός, δεν είμαι εις θέσιν να προλάβω όλα αυτά (διότι ιδιοσυγκρασίαι, όπως αι δικαί σας, είναι δυσδιοίκητοι), και ότι δεν έχομεν ούτε τα μέσα να εύρωμεν πληρώματα διά τον στόλον μας, όπως τα έχουν άφθονα οι αντίπαλοι, αλλ' είμεθα ηναγκασμένοι με τους άνδρας, τους οποίους είχαμεν όταν ήλθαμεν, και εις τας σημερινάς ανάγκας να επαρκούμεν και τας καθημερινάς απωλείας ν' αναπληρώνωμεν. Καθόσον η Νάξος και η Κατάνη, αι μόναι πόλεις, αι οποίαι είναι σήμερον σύμμαχοι μας, δεν είναι εις θέσιν να μας βοηθήσουν κατά τούτο. Και εάν εν και μόνον πλεονέκτημα προστεθή ακόμη εις τους εχθρούς μας, εάν δηλαδή τα μέρη της Ιταλίας, από τα οποία προμηθευόμεθα τας τροφάς μας, βλέποντα και την κατάστασιν εις την οποίαν ευρισκόμεθα, και ότι δεν μας στέλλετε ενισχύσεις, στραφούν προς το μέρος των, θα τερματίσουν ούτοι τον πόλεμον αμαχητεί, διότι η πείνα θα μας αναγκάση εις παράδοσιν.

«Ημπορούσα να σας ανακοινώσω άλλας ειδήσεις περισσότερον ευχάαριστους, βεβαίως όμως όχι περισσότερον χρησίμους, εφόσον παρίσταται ανάγκη να λάβετε αποφάσεις με πλήρη γνώσιν της εδώ καταστάσεως. Άλλωστε, γνωρίζων ότι ως εκ της ιδιοσυγκρασίας σας, θέλετε μεν να ακούετε τα πλέον ευχάριστα πράγματα, μέμφεσθε όμως ακολούθως εκείνους, που σας τα λέγουν, εάν το αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται προς αυτά, εθεώρησα ασφαλέστερον να σας είπω γυμνήν την αλήθειαν.

15. «Και τώρα παρακαλώ να πιστεύσετε, ότι, όσον άφορα τον αρχικόν σκοπόν της εκστρατείας, και στρατιώται και αρχηγοί δεν έδωσαν καμμίαν αιτίαν μομφής. Αλλ' αφού ολόκληρος η Σικελία συσσωματώνεται εναντίον μας, και ο εχθρός αναμένει νέον στρατόν εκ Πελοποννήσου, οφείλετε ν' αποφασίσετε τέλος τί θα κάμετε. Διότι ο ενταύθα στρατός μας δεν επαρκεί ουδέ απέναντι της εχθρικής δυνάμεως, την οποίαν αντιμετωπίζομεν σήμερον, και επομένως οφείλετε ή να τον ανακαλέσετε ή να στείλετε προς ενίσχυσιν του και νέον στρατόν και στόλον, όχι μικρότερον του σημερινού, και χρήματα άφθονα, και προς τούτοις άλλον αρχηγόν, διά να με αντικαταστήση, καθόσον, ένεκα ασθενείας των νεφρών, είμαι ανίκανος διά περαιτέρω υπηρεσίαν. Και νομίζω ότι ημπορώ να στηρίζωμαι εις την επιείκειαν σας, διότι εφόσον ήμην υγιής, πολλάς χρησίμους υπηρεσίας προσέφερα εις την πόλιν. Ό,τι δήποτε όμως πρόκειται να κάμετε, κάμετε το αμέσως, κατά την αρχήν της ανοίξεως, χωρίς αναβολάς, καθόσον ο εχθρός την μεν εκ Σικελίας βοήθειαν συντόμως, θέλει πορισθή, ενώ η εκ Πελοποννήσου θα έλθη μεν προς αυτόν βραδύτερον, θα έλθη όμως πάντως, εάν δεν λάβετε τα μέτρα σας, είτε διαφεύγουσα την προσοχήν σας, όπως και προηγουμένως, είτε διαφεύγουσα την καταδίωξίν σας.»

16.

Οι Αθηναίοι ψηφίζουν την ενίσχυσιν του εκστρατευτικού σώματος

Τοιούτο ήτο το περιεχόμενον της επιστολής. Οι Αθηναίοι, αφού ήκουσαν την ανάγνωσίν της, δεν απήλλαξαν μεν τον Νικίαν της στρατηγίας, αλλ' έως ότου εκλεχθούν και φθάσουν άλλοι στρατηγοί, εξέλεξαν ως βοηθούς του δύο εκ των εκεί επί τόπου ευρισκομένων, τον Μένανδρον και τον Ευθύδημον, διά να μη φέρη μόνος και ασθενής όλον το βάρος και τους μόχθους της αρχηγίας του στρατού. Εψήφισαν συγχρόνως την αποστολήν νέου στρατού και στόλου, στρατολογουμένου εκ του καταλόγου των τριών ευπορωτέρων τάξεων και εκ των συμμάχων. Εξέλεξαν, τέλος, ως συναρχηγούς αυτού τον Δημοσθένη, υιόν του Αλκισθένους, και τον Ευρυμέδοντα, υιόν του Θουκλέους. Και τον μεν Ευρυμέδοντα απέστειλαν αμέσως εις Σικελίαν, περί το φθινοπωρινόν ηλιοστάσιον, μετά δέκα πολεμικών σκαφών, φέροντα εκατόν είκοσι τάλαντα και την προς τον εκεί στρατόν αναγγελίαν, ότι θα του αποσταλούν επικουρίαι και ότι θα ληφθή η δέουσα περί τούτου μέριμνα.

17. Ο Δημοσθένης όμως έμεινεν οπίσω, διά να ετοιμάση την εκστρατείαν, με την οποίαν έμελλε να εκπλεύση κατά τας αρχάς του έαρος. Και απέστειλεν οδηγίας εις τους συμμάχους, ζητών στρατόν, και ητοίμαζε εξ Αθηνών χρήματα και πλοία και οπλίτας. Εξέπεμψαν συγχρόνως οι Αθηναίοι μοίραν εξ είκοσι πλοίων, διά να περιπολούν περί την Πελοπόννησον και εμποδίζουν τον διάπλουν παντός πλοίου εκ Κορίνθου και Πελοποννήσου εις την Σικελίαν. Διότι οι Κορίνθιοι, όταν ήλθαν προς αυτούς οι εκ Σικελίας πρέσβεις και ανήγγειλαν την βελτίωσιν της εκεί καταστάσεως, εθεώρησαν, ότι η προηγουμένη εκ μέρους των αποστολή πλοίων ήτο επίκαιρος, και ενθαρρυνθέντες έτι μάλλον, παρεσκευάζοντο να στείλουν οπλίτας εις Σικελίαν δι' εμπορικών σκαφών. Εκ της άλλης Πελοποννήσου ητοιμάζοντο να πράξουν το αυτό οι Λακεδαιμόνιοι. Συγχρόνως οι Κορίνθιοι εξώπλισαν μοίραν στόλου εξ είκοσι πέντε πλοίων, όπως αποπειραθούν ναυμαχίαν προς την επιτηρητικήν μοίραν της Ναυπάκτου. Ήλπιζαν, άλλωστε, ότι εάν η προσοχή των εις Ναύπακτον σταθμευόντων Αθηναϊκών πλοίων απησχολείτο με την ιδικήν των μοίραν, αντιπαρατεταγμένην κατ' αυτής, δυσκόλως θα ηδύναντο να παρεμποδίσουν τον έκπλουν των εμπορικών των σκαφών.

18.

Οι Λακεδαιμόνιοι παρασκευάζονται να εισβάλουν εις την Αττικήν

Οι Λακεδαιμόνιοι παρεσκευάζοντο επίσης διά την εισβολήν των εις την Αττικήν. Εις τούτο άλλωστε εξώθουν αυτούς οι Συρακούσιοι και οι Κορίνθιοι ευθύς ως έμαθαν την αποφασισθείσαν υπό των Αθηναίων αποστολήν επικουριών εις την Σικελίαν, προς τον σκοπόν προδήλως, όπως, πραγματοποιούμενης της εισβολής, ματαιωθή η αποστολή αυτών. Και ο Αλκιβιάδης ωσαύτως συνεβούλευσεν επιμόνως την οχύρωσιν της Δεκέλειας και την δραστηρίαν διεξαγωγήν του πολέμου. Εις τας αποφάσεις των ενισχύθησαν ιδίως οι Λακεδαιμόνιοι, διότι εσκέπτοντο, ότι οι Αθηναίοι, διεξάγοντες διπλούν πόλεμον, εναντίον των ιδίων Λακεδαιμονίων και των Σικελιωτών, θα καταβληθούν ευκολώτερον, και διότι εθεώρουν, ότι εκείνοι πρώτοι διέρρηξαν τας συνθήκας. Καθόσον η ευθύνη του προηγουμένου πολέμου εβάρυνε μάλλον αυτούς τους ιδίους, λόγω του ότι και εναντίον των Πλαταιών επετέθησαν οι Θηβαίοι, ενώ ακόμη ίσχυεν η τριακονταετής συνθήκη και ενώ η συνθήκη εκείνη απηγόρευε τον πόλεμον εναντίον εκείνου, όστις θα εδέχετο να υποβληθή εις διαιτησίαν, αυτοί, προσκληθέντες υπό των Αθηναίων, είχαν αρνηθή να υποβληθούν εις αυτήν. Και διά τούτο εθεώρουν, ότι δικαίως είχαν πάθει και ενθυμούντο την συμφοράν της Πύλου και κάθε άλλην, η οποία τους είχε πλήξει. Αφότου όμως οι Αθηναίοι, ορμώμενοι εκ της Αργολίδος με μοίραν στόλου εκ τριάντα πλοίων, ερήμωσαν μέρος της χώρας της Επιδαύρου Λιμηράς και των Πρασιών και άλλων μερών της Λακωνικής, και συγχρόνως ενήργουν ληστρικάς επιδρομάς εκ Πύλου, και προσκαλούμενοι υπό των Λακεδαιμονίων, ηρνούντο να υποβληθούν εις διαιτησίαν, οσάκις ηγέρθησαν διαφοραί περί των αμφισβητουμένων διατάξεων της συνθήκης, οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν πλέον πλήρεις πολεμικού ζήλου, διότι εθεώρησαν, ότι η ιδία ευθύνη, η οποία εβάρυνεν αυτούς διά τον προηγούμενον πόλεμον, εβάρυνεν αντιθέτως τους Αθηναίους σήμερον. Και κατά την διάρκειαν του χειμώνος εζήτουν από τους συμμάχους να τους χορηγήσουν σίδηρον και προητοίμαζαν όλα τ' αναγκαία διά τας οχυρωματικάς εργασίας εργαλεία. Συγχρόνως και οι ίδιοι ητοίμαζαν τας ενισχύσεις που επρόκειτο να στείλουν εις την Σικελίαν επί εμπορικών σκαφών και τους άλλους Πελοποννησίους ηνάγκαζαν να πράξουν το αυτό. Και ούτως έληξεν ο χειμών και συγχρόνως το δέκατον όγδοον έτος του πολέμου τούτου, του οποίου την ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 19ον : 413 - 412 π.Χ. (19-87)

19.

Οι Λακεδαιμόνιοι εισβάλλουν εις Αττικήν

Ευθύς κατά την αρχήν της επομένης ανοίξεως, οι Λακεδαιμόνιοι μετά των συμμάχων των εισέβαλαν εις την Αττικήν, ενωρίτερα από κάθε άλλην φοράν, υπό την αρχηγίαν του Άγιδος, βασιλέως των Λακεδαιμονίων, υιού του Αρχιδάμου. Και αφού πρώτον ερήμωσαν την πεδιάδα και τα πέριξ αυτής, ήρχισαν οχυρώνοντες την Δεκέλειαν, διανείμαντες την προς τούτο εργασίαν μεταξύ των αποσπασμάτων των διαφόρων πόλεων. Η απόστασις της Δεκέλειας από μεν την πόλιν των Αθηνών είναι εκατόν είκοσι σταδίους, ομοία δε περίπου είναι και η απόστασις αυτής από την Βοιωτίαν. Το φρούριον κατεσκευάζετο εις θέσιν δεσπόζουσαν της πεδιάδος και των ευφορωτέρων μερών της Αττικής, καταφανή δ' εκ της πόλεως των Αθηνών. Κατά τον αυτόν περίπου χρόνον, κατά τον οποίον ο Πελοποννησιακός και συμμαχικός στρατός της Αττικής ήτο απησχολημένος με την κατασκευήν του φρουρίου τούτου, αι αρχαί των Πελοποννησιακών πόλεων απέστελλαν επί εμπορικών σκαφών τους οπλίτας εις Σικελίαν. Και οι μεν Λακεδαιμόνιοι απέστειλαν εξακόσιους περίπου οπλίτας, εκλέξαντες προς τούτο τους αρίστους Είλωτας και

Αι Πελοποννησιακαί πόλεις αποστέλλουν ενισχύσεις εις Σικελίαν

Νεοδαμώδεις (απελεύθερους Είλωτας), υπό την αρχηγίαν του Σπαρτιάτου Εκκρίτου, οι δε Βοιωτοί τριακοσίους οπλίτας, υπό την αρχηγίαν των Θηβαίων Ξένωνος και Νίκωνος και του Θεσπιέως Ηγησάνδρου. Ούτοι, πρώτοι εκκινήσαντες από το Ταίναρον της Λακωνικής, ανήχθησαν εις το ανοικτόν πέλαγος. Ολίγον ύστερον από αυτούς, οι Κορίνθιοι απέστειλαν πεντακοσίους οπλίτας, άλλους μεν εξ αυτής της Κορίνθου, άλλους δε μισθοφόρους εξ Αρκαδίας, τάξαντες αρχηγόν αυτών τον Κορίνθιον Αλέξαρχον. Μαζί με τους Κορινθίους, απέστειλαν και οι Σικυώνιοι διακόσιους οπλίτας, υπό την αρχηγίαν του Σικυωνίου Σαργέως. Κατά το διάστημα τούτο, η εξ είκοσι πέντε πλοίων μοίρα του Κορινθιακού στόλου, εκπληρούσα την αποστολήν, διά την οποίαν είχεν αρχικώς εξοπλισθή, έμεινεν αγκυροβολημένη απέναντι της εξ είκοσι πλοίων μοίρας του Αθηναϊκού στόλου της Ναυπάκτου, όπως, επισύρουσα την προσοχήν των Αθηναίων, αποτρέπη αυτήν από τα μεταφέροντα τους οπλίτας πολεμικά πλοία, μέχρις ότου ταύτα εξέπλευσαν εκ Πελοποννήσου.

20.

Οι Αθηναίοι στέλλουν ενισχύσεις εις Σικελίαν

Εν τω μεταξύ, οι Αθηναίοι, καθ' ον χρόνον ωχυρώνετο η Δεκέλεια, και κατά την πρώτην ημέραν της ανοίξεως, έστειλαν εις περιπολίαν των ακτών της Πελοποννήσου μοίραν στόλου εκ τριάντα πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Χαρικλέους, υιού του Απολλοδώρου, ο οποίος έλαβεν εντολήν να μεταβή και εις το Άργος και ζητήση, επί τη βάσει της συμμαχίας, όπως Αργείοι οπλίται επιβούν επί των πλοίων του. Συγχρόνως απέστελλαν, κατά τα προαποφασισθέντα, τον Δημοσθένη εις Σικελίαν με μοίραν στόλου από εξήντα Αθηναϊκά και πέντε Χιακά πλοία, και οπλίτας Αθηναίους μεν χιλίους διακόσιους, στρατολογηθέντας εκ του καταλόγου των τριών ευπορωτέρων τάξεων, Νησιώτας δε όσους περισσοτέρους ημπόρεσαν να προσλάβουν εις τας υπηρεσίας των, και διάφορα εφόδια, χρήσιμα διά τον πόλεμον, των οποίων την προμήθειαν διηυκόλυναν οι άλλοι υπήκοοι σύμμαχοι. Παρηγγέλθη όμως ο Δημοσθένης να πλεύση πρώτον μετά του Χαρικλέους και συμπράξη εις τας πολεμικάς αυτού επιχειρήσεις κατά των ακτών της Λακωνικής. Ως εκ τούτου, καταπλεύσας εις Αίγιναν, επερίμενε την συγκέντρωσιν του υπολοίπου στρατεύματος του και την υπό τον Χαρικλή παραλαβήν των Αργείων Οπλιτών.

21.

Ο Γύλιππος και ο Ερμοκράτης συνιστούν εις τους Συρακουσίους να εξοπλίσουν μέγαν στόλον

Εις την Σικελίαν, κατά την αυτήν περίπου εποχήν της ανοίξεως, ο Γύλιππος επέστρεψεν εις τας Συρακούσας, φέρων όσους περισσοτέρους στρατιώτας ημπόρεσεν από τας διαφόρους πόλεις, των οποίων επέτυχε την συνδρομήν. Και συγκαλέσας τους Συρακουσίους τους είπεν ότι οφείλουν να εξοπλίσουν όσον μεγαλήτερον στόλον ημπορέσουν, διά να δοκιμάσουν την τύχην των και κατά θάλασσαν, καθόσον ήλπιζε να επιτύχη εκ τούτου ευνοϊκά διά την έκβασιν του πολέμου αποτελέσματα, άξια του κινδύνου, εις τον οποίον θα εξετίθεντο. Τους λόγους του υπεστήριξε προ πάντων ο Ερμοκράτης, προσπαθών να τους πείση ότι δεν πρέπει να φοβούνται να επιτεθούν κατά θάλασσαν εναντίον των Αθηναίων. Ισχυρίσθη, ότι και εκείνοι δεν εκληρονόμησαν την ναυτικήν τέχνην από τους πατέρας των, ούτε ήσαν ανέκαθεν έμπειροι αυτής, αλλ' ότι ήσαν περισσότερον χερσαίοι από τους Συρακουσίους και ηναγκάσθησαν από τους Πέρσας να γίνουν ναυτικοί. Λαός τολμηρός, όπως είναι οι Αθηναίοι, θεωρούν ως κινδυνωδεστάτους εχθρούς εκείνους, οι οποίοι αντιτάσσονται κατ' αυτών με ίσην τόλμην. Διότι όπως εκείνοι εκφοβίζουν ενίοτε τους άλλους όχι διά της υπεροχής της δυνάμεως των, αλλά διά του θράσους των επιχειρήσεων των, και οι Συρακούσιοι επίσης ημπορούν να εμβάλουν εις τους εχθρούς των όμοιον φόβον. Ήτο απολύτως βέβαιος, προσέθεσεν, ότι αν οι Συρακούσιοι τολμήσουν ν' αντιμετωπίσουν τον στόλον των Αθηναίων, ενώ αυτοί δεν το περιμένουν, θα τους καταπλήξουν, και η ωφέλεια, την οποίαν θα πορισθούν εντεύθεν, θα είναι μεγαλητέρα από την βλάβην, την οποίαν η ικανότης εκείνων θα επροξένει εις την απειρίαν αυτών. Επέμεινεν, επομένως, ότι δεν πρέπει να διστάσουν ν' αντιμετρηθούν προς τον εχθρικόν στόλον. Αι παροτρύνσεις αυταί του Γυλίππου, του Ερμοκράτους, ίσως δε και άλλων, είχαν ως αποτέλεσμα ότι οι Συρακούσιοι απεφάσισαν προθύμως να ναυμαχήσουν και ήρχισαν εξοπλίζοντες τον στόλον των.

22.

Οι Συρακούσιοι ηττήθησαν προ του στομίου του Μεγάλου Λιμένος, κατέλαβον όμως τα οχυρώματα Πλυμμυρίου

Όταν ο στόλος ετοιμάσθη, ο Γύλιππος εξεκίνησεν επί κεφαλής ολοκλήρου του στρατού της ξηράς, εν καιρώ νυκτός, όπως διευθύνη αυτοπροσώπως επίθεσιν κατά των οχυρωμάτων του Πλημμυρίου. Συγχρόνως και κατόπιν συνθήματος, μία μεν μοίρα του στόλου των Συρακουσίων, αποτελούμενη από τριάντα πέντε πλοία, εξεκίνησε προς επίθεσιν εκ του Μεγάλου Λιμένος, ενώ η άλλη, αποτελούμενη από σαράντα πέντε πλοία, εξεκίνησεν εκ του Μικρού Λιμένος, όπου ευρίσκετο και το νεώριόν των, και περιέπλευσε την νησίδα, διά να ενωθή με την εντός του Μεγάλου ευρισκομένην μοίραν, και επιτεθούν συγχρόνως κατά του Πλημμυρίου, όπως οι Αθηναίοι, προσβαλλόμενοι συγχρόνως από ξηράς και θαλάσσης, περιέλθουν εις σύγχυσιν. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, επεβίβασαν και αυτοί εσπευσμένως τα πληρώματα εξήντα πλοίων. Και τα μεν είκοσι πέντε εξ αυτών επετέθησαν κατά της εντός του Μεγάλου Λιμένος μοίρας των τριάντα πλοίων των Συρακουσίων. Τα υπόλοιπα, πλέοντα εναντίον της περιπλεούσης την νησίδα εχθρικής μοίρας, συνεπλάκησαν προς αυτήν, αμέσως προ του στόματος του λιμένος και η ναυμαχία εξηκολούθει επί πολύ ισόπαλος, των μεν ζητούντων να εκβιάσουν τον είσπλουν του λιμένος, των δε να εμποδίσουν αυτόν.

23. Εν τω μεταξύ, κατά τα εξημερώματα, και καθ' ην ώραν η Αθηναϊκή φρουρά του Πλημμυρίου είχε καταβή εις την παραλίαν και είχεν εστραμμένην την προσοχήν της εις την ναυμαχίαν, ο Γύλιππος επρόλαβε να επιτεθή αιφνιδιαστικώς κατά των οχυρωμάτων και κατέλαβε πρώτον το μεγαλήτερον εξ αυτών, έπειτα δε και τα δύο μικρότερα, των οποίων οι φρουροί δεν αντέταξαν αντίστασιν, όταν είδαν την ευκολίαν, με την οποίαν κατελήφθη το μεγαλήτερον. Και οι μεν άνδρες της φρουράς του πρώτου καταληφθέντος οχυρώματος, όσοι κατώρθωσαν να καταφύγουν εις τα μεταγωγικά πλοία και εν εμπορικόν, μετά μεγάλης δυσκολίας διεσώθησαν, μεταφερθέντες εις το στρατόπεδον, καθόσον η μοίρα του στόλου των Συρακουσίων του Μεγάλου Λιμένος, επικρατούσα κατά την ναυμαχίαν, απέσπασε προς δραστηρίαν καταδίωξιν των μίαν τριήρη, και δη ταχείαν. Αλλά καθ' ην στιγμήν τα δύο μικρότερα οχυρώματα έπιπταν εις χείρας των Συρακουσίων, η τύχη της ναυμαχίας είχε μεταστραφή και οι Συρακούσιοι ηττώντο ήδη, ούτως ώστε οι διαφυγόντες εξ αυτών κατώρθωσαν, πλέοντες παρά την παραλίαν, να φθάσουν ευκολώτερον εις το στρατόπεδον. Διότι τα πλοία των Συρακουσίων, τα οποία εναυμάχουν προ του στομίου του Μεγάλου Λιμένος, αφού απώθησαν τα Αθηναϊκά, εισέπλεαν με μεγάλην αταξίαν, και συγκρουόμενα προς άλληλα, άφισαν να τους διαφύγη η νίκη από τας χείρας των, και στραφή εις τους Αθηναίους, οι οποίοι όχι μόνον τα πλοία αυτά έτρεψαν εις άτακτον φυγήν, αλλά και εκείνα, υπό των οποίων είχαν νικηθή κατ' αρχάς εντός του λιμένος. Ένδεκα πλοία των Συρακουσίων ηχρηστεύθησαν και το μεγαλήτερον μέρος των πληρωμάτων τούτων εφονεύθη, πλην τριών πλοίων, των οποίων τα πληρώματα ηχμαλωτίσθησαν, ενώ εκ των ιδικών των πλοίων κατεστράφησαν τρία. Οι Αθηναίοι, ανελκύσαντες τα ναυάγια των Συρακουσίων και στήσαντες τρόπαιον επί του νησιδίου, του κειμένου προ του Πλημμυρίου, επέστρεψαν εις το στρατόπεδόν των.

24. Αλλ' ενώ τοιαύτη υπήρξεν η έκβασις της ναυμαχίας διά τους Συρακουσίους, ούτοι ήσαν ήδη κύριοι των οχυρωμάτων του Πλημμυρίου και έστησαν τρία τρόπαια, ανά εν δι' έκαστον εξ αυτών. Και το μεν εν εκ των δύο μικρότερων, των έπειτα κυριευθέντων κατεδάφισαν, τα δύο άλλα όμως επεσκεύασαν και ετοποθέτησαν εις αυτά φρουράν. Κατά την άλωσιν των οχυρωμάτων, εφονεύθησαν και ηχμαλωτίσθησαν πολλοί και το σύνολον των προμηθειών, το όποιον ήτο σημαντικόν, κατελήφθη. Διότι, επειδή οι Αθηναίοι εχρησιμοποίουν τα οχυρώματα ταύτα ως αποθήκας, πολλά εμπορεύματα και τρόφιμα, ανήκοντα εις εμπόρους, ευρίσκοντο εντός αυτών, και πολλά πράγματα, ανήκοντα εις τους τριηράρχους, αφού τα ιστία και η λοιπή εξάρτυσις σαράντα πλοίων έπεσαν εις χείρας των εχθρών, μαζύ με τρεις τριήρεις, αι οποίαι ήσαν ανειλκυσμέναι εις την ξηράν. Αλλά το μεγαλήτερον και σοβαρώτερον πλήγμα, το οποίον υπέστησαν οι Αθηναίοι, ήτο η απώλεια του Πλημμυρίου. Διότι η απώλεια αύτη και τον εντός του λιμένος είσπλουν των πλοίων, των μεταφερόντων εφόδια διά τον στρατόν, κατέστησε του λοιπού επικίνδυνον, καθόσον μοίρα του στόλου των Συρακουσίων, σταθμεύουσα εκεί, εμπόδιζε τον είσπλουν και ηναγκάζοντο ταύτα να εκβιάζουν την είσοδόν των, μαχόμενα, και κατάπληξιν και αποθάρρυνσιν εγέννησεν εις το στράτευμα.

25.

Ναυτική επίδειξις των Συρακουσίων

Μετά τούτο, οι Συρακούσιοι εξέπεμψαν δώδεκα πλοία, υπό την αρχηγίαν του συμπολίτου των Αγαθάρχου. Εν εκ τούτων διηυθύνθη εις την Πελοπόννησον, φέρον πρέσβεις, επιφορτισμένους να εκθέσουν την κατάστασιν των ως πλήρη ελπίδων και συστήσουν ακόμη δραστηριώτερον διεξαγωγήν του εκεί πολέμου. Τα λοιπά ένδεκα έπλευσαν προς τας Ιταλικάς ακτάς, καθόσον έμαθαν τον επικείμενον κατάπλουν πλοίων γεμάτων από εφόδια, προωρισμένα διά τον στρατόν των Αθηναίων. Συναντήσαντες δε τα πλοία ταύτα, κατέστρεψαν τα περισσότερα και ενέπρησαν ναυπηγήσιμον ξυλείαν, την οποίαν είχαν συγκεντρώσει οι Αθηναίοι εις το έδαφος της Καυλωνίας. Κατόπιν ήλθαν εις τους Λοκρούς και, ενώ ήσαν αγκυροβολημένοι εκεί, κατέπλευσεν εν εκ των εμπορικών πλοίων, τα οποία εξέπλευσαν εκ της Πελοποννήσου, κομίζον οπλίτας Θεσπιείς. Παραλαβόντες τούτους οι Συρακούσιοι επί των πολεμικών σκαφών, έπλεαν παρά την ακτήν, επιστρέφοντες εις τα ίδια. Αλλά μοίρα Αθηναϊκού στόλου εξ είκοσι πλοίων, παραφυλάξασα αυτούς εις τα Υβλαία Μέγαρα, εκυρίευσαν εν εκ των σκαφών μετά του πληρώματάς του, τα λοιπά όμως, διαφυγόντα αυτούς, κατέπλευσαν εις τας Συρακούσας.

Εγινεν

Έγινεν αψιμαχία εις τον λιμένα των Συρακουσών

επίσης αψιμαχία εντός του λιμένος, διά τους πασσάλους, τους οποίους είχαν εμπήξει οι Συρακούσιοι εντός της θαλάσσης έμπροσθεν των παλαιών νεωσοίκων, όπως πλοία των αγκυροβολούν όπισθεν αυτών και μη δύνανται τα Αθηναϊκά πλοία να τα βλάπτουν, επιτιθέμενα διά του εμβόλου των. Οι Αθηναίοι, δηλαδή, αφού έφεραν μέχρι των πασσάλων τούτων σκάφος χωρητικότητας δέκα χιλιάδων ταλάντων (250 περίπου τόννων), έχον πύργον και θώρακα, άλλους μεν εκ των πασσάλων απέσπων, προσδένοντες εις αυτούς εκ των λέμβων σχοινιά, τα οποία έσυραν διά του εργάτου, άλλους δε, καταδυόμενοι εντός της θαλάσσης, έκοπταν διά πρίονος. Οι Συρακούσιοι, εν τω μεταξύ, έβαλαν εναντίον των εξακολουθητικώς βλήματα, τα οποία αυτοί ανταπέδιδαν εκ του ειρημένου σκάφους. Τέλος οι Αθηναίοι κατώρθωσαν ν' αποσπάσουν το μεγαλητέρον μέρος των πασσάλων. Αλλά το δυσκολώτερον μέρος απετέλει η κρυφία πασσάλωσις, διότι πολλούς εκ των πασσάλων είχαν εμπήξει, χωρίς να εξέχουν ούτοι υπέρ την επιφάνειαν της θαλάσσης, εις τρόπον ώστε ήτο επικίνδυνον να πλησίαση τις εις αυτούς με πλοίον, καθόσον, εάν δεν τους έβλεπεν εγκαίρως, ημπορούσε να το καθίση επ' αυτών ως επί υφάλων. Και τούτους όμως κολυμβηταί, καταδυόμενοι, έκοπτον διά του πρίονος, αντί μισθού. Οι Συρακούσιοι όμως έμπηγαν αυτούς πάλιν. Και εις πολλάς άλλας επινοίας και παντοία στρατηγήματα κατέφευγαν οι μεν κατά των δε, όπως είναι φυσικόν, προκειμένου περί στρατών, αντιμετωπιζόντων αλλήλους εκ τόσον μικράς αποστάσεως, και οι ακροβολισμοί δεν έπαυαν.

Έστειλαν

Οι Συρακούσιοι ζητούν ενισχύσεις από τας Σικελικάς πόλεις

επίσης οι Συρακούσιοι εις τας πόλεις της Σικελίας πρέσβεις Κορινθίους και Αμπρακιώτας και Λακεδαιμονίους, όπως αναγγείλουν και την άλωσιν του Πλημμυρίου και τα της ναυμαχίας, εξηγούντες, ότι η κατά θάλασσαν ήττα των ωφείλετο εις την ιδίαν αταξίαν μάλλον παρά εις υπερτέραν δύναμιν του εχθρού. Οι πρέσβεις συγχρόνως ήσαν επιφορτισμένοι να διακηρύξουν, ότι ήσαν πλήρεις ελπίδων, και ζητήσουν ν' αποστείλουν προς αυτούς ενισχύσεις και στρατού και πλοίων, καθόσον και οι Αθηναίοι αναμένουν νέον στρατόν και αν προλάβουν να καταστρέψουν τον υπάρχοντα, πριν της αφίξεως του νέου, ο πόλεμος θα τερματισθή. Ταύτα εγίνοντο εις την Σικελίαν.

26.

Δράσις του Αθηναϊκού στόλου εις τας ακτάς της Πελοποννήσου

Ο Δημοσθένης, μετά την συγκέντρωσιν του στρατού, τον οποίον έμελλε να οδηγήση εις Σικελίαν, εξέπλευσεν από την Αίγιναν, διευθυνόμενος προς τας Πελοποννησιακάς ακτάς, και αφού συνηνώθη με την υπό τον Χαρικλή μοίραν εκ τριάντα Αθηναϊκών πλοίων και επιβίβασαν τους Αργείους οπλίτας, εξηκολούθησαν πλέοντες κατά των ακτών της Λακωνικής και ερήμωσαν πρώτον μέρος του εδάφους της Επιδαύρου Λιμηράς. Ακολούθως προσήγγισαν εις την ακριβώς απέναντι των Κυθήρων Λακωνικήν ακτήν, όπου ευρίσκεται ο ναός του Απόλλωνος. Εκεί ερήμωσαν διάφορα μέρη της χώρας και ωχύρωσαν θέσιν τινά, συνδεομένην προς την ξηράν δι' ισθμού, προδήλως προς τον σκοπόν όπως αυτομολούν εκεί οι Είλωτες των Λακεδαιμονίων, και συγχρόνως ενεργούνται εκείθεν, όπως από την Πύλον, ληστρικαί επιδρομαί. Ο Δημοσθένης, αφού συνέπραξεν εις την κατάληψιν της θέσεως ταύτης, ανεχώρησεν ευθύς, πλέων πλησίον της ακτής και διευθυνόμενος εις Κέρκυραν, όπως παραλάβη στρατιωτικήν δύναμιν και από τους εκεί συμμάχους και πλεύση με όλην την δυνατήν ταχύτητα εις Σικελίαν. Ο Χαρικλής, εξ άλλου, παραμείνας, έως ότου συντελεσθή η οχύρωσις της θέσεως, και αφίσας φρουράν προς φύλαξιν αυτής, απέπλευσε και αυτός με την μοίραν των τριάντα πλοίων εις τα ίδια. Το αυτό έπραξαν συγχρόνως και οι Αργείοι.

27.

Άφιξις Θρακών πελταστών εις Αθήνας και επιστροφή εις την πατρίδα των. Καταστροφή της Μυκαλησσού

Κατά το ίδιον θέρος, ήλθαν εις τας Αθήνας χίλιοι τετρακόσιοι πελτασταί εκ των μαχαιροφόρων Θρακών της φυλής των Δίων, οι οποίοι επρόκειτο να συνοδεύσουν τον Δημοσθένη εις Σικελίαν. Αλλ' επειδή έφθασαν πολύ αργά, οι Αθηναίοι εσκέπτοντο να τους στείλουν οπίσω. Διότι, εκάστου πελταστού λαμβάνοντος ημερήσιον μισθόν δραχμής μιας, η διατήρησις αυτών εφαίνετο δαπάνη υπερβολική, ένεκα ιδίως της καταστάσεως, την οποίαν εδημιούργει ο εκ Δεκελείας διεξαγόμενος κατ' αυτών πόλεμος. Διότι, αφότου η Δεκέλεια, οχυρωθείσα κατά τας αρχάς του θέρους τούτου υπό ολοκλήρου του στρατού, κατείχετο ως διαρκής απειλή κατά της χώρας, το πρώτον μεν υπ' αυτού, έπειτα δε υπό φρουράς, την οποίαν παρείχαν κατά ωρισμένα χρονικά διαστήματα αι διάφοροι πόλεις αλληλοδιαδόχως, η κατοχή αυτής επροξένει μεγάλας ζημίας εις τους Αθηναίους και διά των οικονομικών καταστροφών και των ανθρωπίνων απωλειών, τας οποίας επέφερε, συνετέλεσεν υπέρ παν άλλο εις την ηθικήν και υλικήν εξάντλησιν της πόλεως. Καθόσον προηγουμένως αι εισβολαί ήσαν μικράς διαρκείας και επομένως δεν εμπόδιζαν την εκμετάλλευσιν του εδάφους κατά το λοιπόν διάστημα του έτους. Τότε όμως η κατοχή ήτο συνεχής και η χώρα υφίστατο απαύστους επιδρομάς, ότε μεν υπό πολυαριθμοτέρων εχθρών, άλλοτε δε πάλιν υπό της συνήθους φρουράς, η οποία αναγκαστικώς έζη εκ της λεηλασίας. Ο βασιλεύς των Λακεδαιμονίων Άγις, παριστάμενος αυτοπροσώπως, κατηνάλισκεν όλην του την δραστηριότητα εις την διεξαγωγήν του πολέμου. Τα παθήματα των Αθηναίων ήσαν ανεκδιήγητα. Διότι και το έδαφος των ολόκληρον είχαν στερηθή, και πλέον των είκοσι χιλιάδων δούλων, εκ των οποίων πολλοί ήσαν τεχνίται, είχαν αυτομολήσει, και τα πρόβατα και τα υποζύγια είχαν καταστραφή, και επειδή το ιππικόν ευρίσκετο καθ' εκάστην επί ποδός, είτε ενεργούν επιδρομάς κατά της Δεκέλειας, είτε περιπολούν εις διάφορα σημεία της χώρας, άλλοι μεν εκ των ίππων εγίνοντο χωλοί ως εκ των συνεχών ταλαιπωριών επί τραχέος εδάφους και άλλοι ετραυματίζοντο.

28. Και η εισαγωγή των τροφίμων εξ Ευβοίας, η οποία εγίνετο προηγουμένως ταχύτερον διά του Ωρωπού και του εδάφους της Δεκέλειας, εγίνετο ήδη δαπανηρότερα διά θαλάσσης, διότι ηναγκάζοντο να την κάμνουν, κάμπτοντες το Σούνιον. Άλλωστε η πόλις ήτο υποχρεωμένη να εισάγη κάθε τι έξωθεν και αι Αθήναι αντί πόλεως κατέστησαν φρούριον. Καθόσον οι Αθηναίοι, την μεν ημέραν εφρούρουν επί των επάλξεων κατά σειράν, την νύκτα όμως, εκτός των ιππέων, όλοι ανεξαιρέτως οι άλλοι ήσαν υποχρεωμένοι να φρουρούν συγχρόνως, άλλοι μεν εις τα διάφορα φυλακεία, και άλλοι επί του τείχους, και θέρος και χειμώνα, και ως εκ τούτου κατεπονούντο. Αλλ' ό,τι προ πάντων επίεζεν αυτούς, ήτον η ανάγκη της διεξαγωγής δύο συγχρόνως πολέμων, τους οποίους άλλωστε διεξήγαν με τοιαύτην ισχυρογνωμοσύνην, την οποίαν, αν ήκουε κανείς ότι επεδείχθη εις παρελθούσαν εποχήν, θα εθεώρει απίστευτον. Διότι απίστευτον τωόντι ήτο ότι και αυτός ο αποκλεισμός των διά της οχυρώσεως της Δεκελείας υπό των Πελοποννησίων δεν τους ηνάγκασε να εκκενώσουν την Σικελίαν, αλλ' εξηκολούθουν ν' αποκλείουν εκεί δι' ομοίου τρόπου τας Συρακούσας, πόλιν αυτήν καθ' εαυτήν όχι μικροτέραν των Αθηνών, και ότι θα διέψευδαν διά της δυνάμεως και της τόλμης των τόσον πολύ τους υπολογισμούς των Ελλήνων, εκ των οποίων, κατά τας αρχάς του πολέμου, άλλοι μεν ενόμιζαν, ότι, αν οι Πελοποννήσιοι εισβάλουν εις την Αττικήν, οι Αθηναίοι δεν θ' ανθέξουν πλέον του ενός έτους, άλλοι πλέον των δύο και άλλοι πλέον των τριών, κανείς όμως δεν υπέθετεν, ότι θ' ανθέξουν περισσότερον, ώστε δέκα επτά όλα έτη μετά την πρώτην εισβολήν, ενώ ήδη ήσαν καθ' όλα εξηντλημένοι εκ του πολέμου, να έλθουν εις Σικελίαν και αναλάβουν νέον πόλεμον, ουδαμώς μικρότερον από τον πόλεμον κατά των Πελοποννησίων, εις τον οποίον ήσαν ήδη περιπεπλεγμένοι. Ένεκα των λόγων τούτων και των μεγάλων ζημιών, τας οποίας υφίσταντο τότε εκ της Δεκελείας, και των άλλων δαπανών, αι οποίαι επέπεσαν βαρείαι επάνω των, περιήλθαν εις μεγίστην οικονομικήν στενοχωρίαν. Κατά την αυτήν συγχρόνως εποχήν, επέβαλαν εις τους υπηκόους συμμάχους και τον δασμόν πέντε τοις εκατόν επί της αξίας των διά των συμμαχικών λιμένων εισαγομένων και εξαγομένων εμπορευμάτων, εις αντικατάστασιν του κατ' αποκοπήν φόρου, νομίζοντες, ότι θα εισπράττουν τοιουτοτρόπως μεγαλήτερα ποσά. Διότι, ενώ αι δαπάναι δεν έμειναν εις το πρώην επίπεδον, αλλ' υψώθησαν κατά πολύ, εφόσον και ο πόλεμος απέβη μεγαλήτερος, αι πρόσοδοι καθ' εκάστην εστείρευαν.

29. Θέλοντες λοιπόν, ένεκα της επικρατούσης χρηματικής απορίας, να επιτύχουν οικονομίας, απέστειλαν ευθύς οπίσω τους Θράκας, οι οποίοι, καθυστερήσαντες, έφθασαν μετά την αναχώρησιν του Δημοσθένους, τάξαντες επί κεφαλής αυτών τον Διειτρέφην, όπως τους οδηγήση, και παραγγείλαντες εις αυτόν, επειδή επρόκειτο να διέλθουν διά του Ευρίπου, να τους χρησιμοποίηση, όπως προξενήση κατά την διέλευσίν των, ό,τι βλάβας ημπορούσεν εις τους εχθρούς. Ο Διειτρέφης απεβίβασεν αυτούς εις το έδαφος της Τανάγρας, όπου προέβη εις εσπευσμένην λεηλασίαν. Το εσπέρας της αυτής ημέρας ανεχώρησεν εκ Χαλκίδος της Ευβοίας και διελθών τον Εύριπον, απεβιβάσθη εις την παραλίαν της Βοιωτίας, οπόθεν επί κεφαλής αυτών προήλασε κατά της Μυκαλησσού. Καταυλισθείς δ' απαρατήρητος την νύκτα πλησίον του ναού του Ερμού, απέχοντος δέκα εξ περίπου σταδίους της Μυκαλησσού, επετέθη κατά τα εξημερώματα εναντίον της πόλεως, η οποία δεν είναι μεγάλη και κατέλαβεν αυτήν αφρούρητον. Καθόσον οι κάτοικοι δεν εφαντάζοντο ποτέ, ότι ημπορούσε κανείς να προέλαση τόσον πολύ εκ της θαλάσσης προς το εσωτερικόν, διά να τους επιτεθή. Άλλωστε το τείχος ήτο ασθενές και εις μερικά μέρη είχε καταπέσει, ενώ εις άλλα ήτο χαμηλόν και εκτός τούτου μερικαί από τας πύλας αυτού ήσαν ανοικταί, λόγω του αισθήματος της ασφαλείας, υπό του οποίου κατείχοντο οι κάτοικοι. Οι Θράκες, εισορμήσαντες εντός της πόλεως, ήρχισαν λεηλατούντες τας οικίας και τους ναούς και φονεύοντες τους κατοίκους. Δεν εφείδοντο ουδενός, ούτε των γερόντων, ούτε των νεωτέρων, αλλ' έσφαζαν κατά σειράν πάντας όσους συνήντων, και αυτά τα γυναικόπαιδα και αυτά ακόμη τα υποζύγια και κάθε έμψυχον πράγμα που έβλεπαν. Διότι οι Θράκες, καθώς όλοι οι πλέον βάρβαροι λαοί, είναι αιμοδιψείς, οσάκις δεν φοβούνται. Και εις την περίστασιν αυτήν, ο πανικός υπήρξε μέγας και ο όλεθρος ενέσκηψεν υπό μυρίας μορφάς. Εισορμήσαντες οι εισβολείς μεταξύ άλλων και εντός ευρυχώρου σχολείου, οι νεαροί μαθηταί του οποίου προ μικρού μόλις είχαν εισέλθει εις αυτό, κατέσφαξαν αυτούς μέχρις ενός. Ουδέποτε μεγαλητέρα συμφορά επέπεσεν επί ολοκλήρου πόλεως, ουδέποτε πλέον απροσδόκητος και τρομερά από αυτήν.

30. Οι Θηβαίοι, μαθόντες τα γενόμενα, έσπευσαν εις βοήθειαν και καταφθάσαντες τους Θράκας, πριν απομακρυνθούν πολύ από την πόλιν, τους αφήρεσαν την λείαν, τους έτρεψαν εις φυγήν και τους κατεδίωκαν μέχρι του Ευρίπου, όπου ανέμεναν αυτούς αγκυροβολημένα τα πλοία, που τους είχαν μεταφέρει. Και οι πλείστοι των πεσόντων εξ αυτών εφονεύθησαν, καθ' ην ώραν επεχείρουν να επιβιβασθούν, καθόσον και να κολυμβούν δεν εγνώριζαν και οι επί των πλοίων, βλέποντες τα γινόμενα εις την παραλίαν, ηγκυροβόλησαν αυτά εις απόστασιν, όπου δεν έφθαναν τα βέλη. Ενώ αντιθέτως, κατά την λοιπήν υποχώρησιν, οι Θράκες ημύνοντο επιτυχώς κατά του Θηβαϊκού ιππικού, το οποίον πρώτον τους επετέθη, εξορμώντες κατ' αυτού και πάλιν συμπυκνούντες τας τάξεις των, κατά την επιχώριον τακτικήν των, και ως εκ τούτου αι απώλειαί των κατά την διάρκειαν αυτής υπήρξαν μικραί. Αλλά μέρος εξ αυτών, το οποίον, τραπέν εις διαρπαγήν, συνελήφθη εντός της πόλεως, εφονεύθη. Εκ των χιλίων τριακοσίων Θρακών, διακόσιοι πενήντα εν συνόλω εφονεύθησαν. Αι απώλειαι, εξ άλλου, των Θηβαίων και των άλλων, όσοι έσπευσαν συγχρόνως εις βοήθειαν, ανήλθαν εις είκοσι περίπου ιππείς και οπλίτας ομού και μεταξύ των πεσόντων ήτο ο Βοιωτάρχης Θηβαίος Σκιρφώνδας, ενώ εκ των Μυκαλησσίων μέγα μέρος εξωλοθρεύθησαν. Τοιαύτη υπήρξεν η τύχη της Μυκαλησσού, υποστάσης καταστροφήν, η οποία, εν συγκρίσει προς το μέγεθος της πόλεως, δεν υπήρξεν ολιγώτερον αξιοθρήνητος από καμμίαν άλλην, όσαι συνέβησαν κατά τον πόλεμον αυτόν.

31.

Ενέργειαι του αρχηγού του Αθηναϊκού στόλου Δημοσθένους εις την δυτικήν Ελλάδα

Καθ' όν χρόνον ο Δημοσθένης, μετά την συμπλήρωσιν του οχυρώματος, απέπλεεν, ως ήδη ελέχθη, εκ της Λακωνικής διά την Κέρκυραν, συνήντησεν εις την Φαιάν της Ηλείας εμπορικόν σκάφος, επί του οποίου έμελλαν να διαπεραιωθούν εις την Σικελίαν οι Κορίνθιοι οπλίται, και κατέστρεψεν αυτό. Αλλ' οι οπλίται, διαφυγόντες, ευρήκαν ύστερον άλλο πλοίον, με το οποίον και απέπλευσαν. Μετά τούτο ο Δημοσθένης, ελθών εις Ζάκυνθον και Κεφαλληνίαν, παρέλαβεν οπλίτας και από τους Μεσσηνίους της Ναυπάκτου εζήτησε την αποστολήν τοιούτων και έπειτα διέβη εις τας επί της απέναντι ηπείρου πόλεις της Ακαρνανίας, Αλύζειαν και Ανακτόριον, το οποίον ευρίσκετο υπό την κατοχήν των Αθηναίων. Εκεί τον συνήντησεν ο Ευρυμέδων, επανερχόμενος εκ Σικελίας, όπου, ως ήδη ελέχθη, είχεν αποσταλή, διαρκούντος του χειμώνος, διά να φέρη χρήματα προς τον στρατόν. Ούτος ανήγγειλε προς αυτόν, πλην αλλων, ότι επιστρέφων ήδη, έμαθε κατά τον πλουν, ότι το Πλημμύριον κατελήφθη υπό των Συρακουσίων. Συγχρόνως ήλθε προς αυτούς ο Κόνων, φρούραρχος της Ναυπάκτου, αναγγέλλων, ότι η μοίρα των είκοσι πέντε Κορινθιακών πλοίων, η οποία ήτον αγκυροβολημένη απέναντι των, εδείκνυε πολεμικάς διαθέσεις και εσκόπευε να ναυμαχήση. Εζήτησε λοιπόν από αυτούς την αποστολήν πλοίων, προς ενίσχυσιν, καθόσον τα δέκα οκτώ πλοία, τα οποία απετέλουν την Αθηναϊκήν μοίραν, δεν ήσαν εις θέσιν να ναυμαχήσουν προς τα είκοσι πέντε εχθρικά. Ως εκ τούτου, ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων απέστειλαν μετά του Κόνωνος, προς ενίσχυσιν της μοίρας της Ναυπάκτου, δέκα εκ των ταχυπλοωτέρων σκαφών των. Αυτοί εξάλλου κατεγίνοντο με την συγκέντρωσιν του στρατού. Και ο μεν Ευρυμέδων, διακόψας το εις Αθήνας ταξείδιον, ανέλαβε του λοιπού, σύμφωνα με τον διορισμόν του, την συναρχηγίαν της εκστρατείας μετά του Δημοσθένους και πλεύσας εις Κέρκυραν, εζήτησεν από τους κατοίκους να εξοπλίσουν δέκα πέντε πλοία και εστρατολόγει οπλίτας, ενώ ο Δημοσθένης συνεκέντρωνε σφενδονιστάς και ακοντιστάς εκ της Ακαρνανίας.

32.

Σύμμαχοι των Αθηναίων Σικελοί επιτίθενται κατά μοίρας ήτις έπλεεν εις βοήθειαν των Συρακουσών

Οι πρέσβεις, οι οποίοι, μετά την άλωσιν του Πλημμυρίου, απεστάλησαν, ως ήδη ελέχθη, εις τας πόλεις της Σικελίας, έπεισαν μερικάς εξ αυτών ν' αποστείλουν ενισχύσεις, τας οποίας, συγκεντρώσαντες, επρόκειτο να οδηγήσουν εις τας Συρακούσας. Αλλ' ο Νικίας, πληροφορηθείς εγκαίρως περί τούτου, διεμήνυσε προς τους συμμάχους των Αθηναίων Σικελούς, τους Κεντόριπας, τους Αλικυαίους και άλλους, οι οποίοι εδέσποζαν της οδού, διά της οποίας αι ενισχύσεις αυταί έμελλαν να διέλθουν, να μη επιτρέψουν εις αυτούς την διάβασιν, αλλά να συγκεντρωθούν και τους εμποδίσουν. Και δεν επεχείρουν να διέλθουν δι' άλλης οδού, επειδή οι Ακραγαντίνοι δεν τους επέτρεπαν να περάσουν διά του εδάφους των. Ενώ δ' αι ενισχύσεις των Σικελιωτών ήσαν καθ' οδόν, οι Σικελοί, συμμορφούμενοι προς την αίτησιν των Αθηναίων, έστησαν ενέδραν και επιπεσόντες κατ' αυτών αιφνιδιαστικώς, ενώ εβάδιζαν άνευ προφυλάξεων, εφόνευσαν οκτακόσιους περίπου και όλους τους πρέσβεις, πλην του Κορινθίου, ο οποίος, τεθείς επί κεφαλής των διαφυγόντων, χιλίων πεντακοσίων περίπου, ωδήγησεν αυτούς εις τας Συρακούσας.

33.

Ο υπό τον Δημοσθένην Αθηναϊκός στόλος φθάνει εις Θουρίους

Κατά τας ιδίας περίπου ημέρας, έφθασεν εκ Καμαρίνης ενίσχυσις πεντακοσίων οπλιτών, τριακοσίων ακοντιστών και τριακοσίων τοξοτών. Και οι κάτοικοι της Γέλας έστειλαν πέντε πολεμικά σκάφη, τετρακοσίους ακοντιστάς και διακοσίους ιππείς. Διότι, πλην των Ακραγαντίνων, οι οποίοι άλλωστε έμεναν ουδέτεροι, ολόκληρος σχεδόν η άλλη Σικελία, η οποία προηγουμένως παρηκολούθει επιφυλακτική την πορείαν των γεγονότων ενώθη ήδη εις βοήθειαν των Συρακουσίων εναντίον των Αθηναίων. Οι Συρακούσιοι, μετά την καταστροφήν που υπέστησαν εις την χώραν των Σικελών, ανέβαλαν επί τινα χρόνον πάσαν κατά των Αθηναίων επίθεσιν. Ο Δημοσθένης, εξ άλλου, και ο Ευρυμέδων, επειδή ο στρατός, τον οποίον συνεκέντρωσαν εκ της Κερκύρας και εκ της Στερεάς, ήτο ήδη έτοιμος, διεπεραιώθησαν, με όλας τας δυνάμεις των, διά του Ιονίου πελάγους εις το ακρωτήριον της Ιαπυγίας. Εκείθεν πάλιν εκκινήσαντες, προσήγγισαν εις τας Χοιράδας νήσους της Ιαπυγίας, και αφού παρέλαβαν εκατόν πεντήκοντα Ιάπυγας ακοντιστάς, εκ της φυλής των Μεσσαπίων, και ανανέωσαν παλαιάν φιλίαν προς τον Άρταν, εγχώριον ηγεμόνα, ο οποίος τους παρεχώρησε τους ακοντιστάς συνέχισαν τον πλουν και έφθασαν εις το Μεταπόντιον της Ιταλίας. Και αφού παρέλαβαν τριακόσιους ακοντιστάς και δύο τριήρεις, που έπεισαν τους Μεταποντίους να τους παραχωρήσουν, επικαλούμενοι την προς αυτούς συμμαχίαν, κατέπλευσαν εις τους Θουρίους, πλέοντες παρά την ακτήν. Εκεί ευρήκαν, ότι η αντίθετος προς τους Αθηναίους μερίς είχεν εκπέσει της αρχής, συνεπεία στάσεως. Και θέλοντες να προβούν εις συγκέντρωσιν και επιθεώρησιν ολοκλήρου του στρατού, διά να βεβαιωθούν, ότι κανείς δεν έλειπε, και δοκιμάσουν να επιτύχουν την μετά ζήλου συμμετοχήν των Θουρίων εις την εκστρατείαν και την σύναψιν επιθετικής και αμυντικής προς αυτούς συμμαχίας, τώρα που η καλή των τύχη είχε φέρει την πτώσιν της αντιθέτου των μερίδος, παρέμειναν εκεί επί τινα χρόνον, προς τον σκοπόν τούτον.

34.

Ναυμαχία του Αθηναϊκού και του Κορινθιακού στόλου εις τον Ερινεόν

Κατά τον αυτόν περίπου χρόνον, η Πελοποννησιακή μοίρα των είκοσι πέντε πλοίων, η οποία εστάθμευεν απέναντι της Αθηναϊκής μοίρας της Ναυπάκτου, διά να καλύψη την διάβασιν των εμπορικών πλοίων, τα οποία μετέφεραν τας εις την Σικελίαν αποστελλόμενος ενισχύσεις, ητοιμάσθη προς ναυμαχίαν και ενισχυθείσα διά του εξοπλισμού μερικών ακόμη σκαφών, ώστε ο αριθμός των πλοίων να εξισωθή περίπου προς τα της Αθηναϊκής μοίρας, ηγκυροβόλησεν εις τον Ερινεόν της περιφερείας των Ρυπών της Αχαίας. Ο όρμος ούτος είχε σχήμα τόξου, και ο στρατός της ξηράς, ο οποίος είχε προσέλθει εις βοήθειαν του στόλου από την Κόρινθον και τους συμμάχους των πέριξ μερών, είχε παραταχθή επί των εκατέρωθεν προεξεχόντων ακρωτηρίων, ενώ ο στόλος, του οποίου αρχηγός ήτο ο Κορίνθιος Πολυάνθης, απέφρασσε την είσοδον. Οι Αθηναίοι, υπό την αρχηγίαν του Διφίλου, εκκινήσαντες εκ της Ναυπάκτου, έπλεαν εναντίον των. Οι Κορίνθιοι κατ' αρχάς δεν εκινούντο, έπειτα όμως, υψωθέντος του σήματος κατά την κατάλληλον στιγμήν, ώρμησαν εναντίον των Αθηναίων και ήρχισεν η ναυμαχία, η οποία υπήρξε μακρά και επίμονος. Τρία πλοία των Κορινθίων κατεστράφησαν, ενώ εκ των Αθηναϊκών κανέν μεν δεν εβυθίσθη εξ ολοκλήρου, επτά όμως, εάν ο αριθμός που μου εδόθη είναι ακριβής, κατέστησαν άχρηστα προς πλουν, καθόσον τα Κορινθιακά πλοία επετίθεντο κατ' ευθείαν κατά της πρώρας των και έχοντα επίτηδες παχυτέρας τας επωτίδας, διερρήγνυαν το πρόσθιον μέρος των Αθηναϊκών πλοίων. Η ναυμαχία υπήρξεν αμφίρροπος, ώστε εκάτερος εξ αυτών διεξεδίκει την νίκην, μετά τον αποχωρισμόν όμως των δύο στόλων, οι Αθηναίοι έγιναν κύριοι των ναυαγίων, καθ' όσον ο άνεμος απωθεί αυτά προς το πέλαγος και οι Κορίνθιοι δεν εξήλθαν, όπως αμφισβητήσουν την κατοχήν των, ουδέ έγινε καμμία καταδίωξις, ούτε αιχμάλωτοι του ενός ή του άλλου μέρους συνελήφθησαν. Διότι οι μεν Κορίνθιοι και οι λοιποί Πελοποννήσιοι, ναυμαχούντες πλησίον της ξηράς, διεσώζοντο εκεί ευκόλως, ενώ εκ των Αθηναϊκών πλοίων κανέν δεν εβυθίσθη. Μετά τον απόπλουν των Αθηναίων εις Ναύπακτον, οι Κορίνθιοι έστησαν ευθύς τρόπαιον, θεωρούντες εαυτούς νικητάς, λόγω του ότι ηχρήστευσαν περισσότερα εχθρικά σκάφη και ενόμισαν, ότι δεν ηττήθησαν, διά τον λόγον ακριβώς, ένεκα του οποίου και οι Αθηναίοι εθεώρησαν ότι δεν ενίκησαν. Διότι και οι Κορίνθιοι εθεώρησαν, ότι νικούν, εφόσον δεν είχαν νικηθή εξ ολοκλήρου, και οι Αθηναίοι, ότι νικώνται, εφόσον δεν είχαν νικήσει αποφασιστικώς. Αλλά μετά τον απόπλουν των Πελοποννησίων και την διάλυσιν του στρατού ξηράς, οι Αθηναίοι έστησαν και αυτοί τρόπαιον, ως νικηταί επί της Αχαϊκής ακτής, εις απόστασιν είκοσι περίπου σταδίων από του Ερινεού, όπου ήσαν αγκυροβολημένοι οι Κορίνθιοι. Τοιούτον υπήρξε το αποτέλεσμα της ναυμαχίας.

35.

Ο υπό τον Δημοσθένην Αθηναϊκός στόλος φθάνει εις την περιοχήν του Ρηγίου

Όταν οι Θούριοι επείσθησαν να λάβουν μέρος εις την εκστρατείαν με επτακοσίους οπλίτας και τριακοσίους ακοντιστάς, ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων διέταξαν τον στόλον να πλεύση προς την παραλίαν και προς το έδαφος του Κρότωνος, ενώ αυτοί, αφού πρώτον επεθεώρησαν ολόκληρον τον στρατόν της ξηράς, τον ωδήγουν διά του εδάφους της Θουρίας προς τον ποταμόν Σύβαριν. Αλλ' όταν είχαν φθάσει εις τον ποταμόν Υλίαν και οι Κροτωνιάται τους διεμήνυσαν, ότι δεν θέλουν να διέλθη ο στρατός διά του εδάφους των, κατήλθαν εις την παραλίαν και κατηυλίσθησαν παρά τας εκβολάς του Υλίου, όπου ήλθε προς συνάντησίν των και ο στόλος. Την επομένην, επιβιβασθέντες, έπλεαν κατά μήκος της ακτής προσεγγίσαντες εις τας διαφόρους παραλίους πόλεις εκτός των Λοκρών, έως ότου έφθασαν εις την Πέτραν της περιφερείας του Ρηγίου.

36.

Επίθεσις των Συρακουσίων κατά των Αθηναίων διά ξηράς και θαλάσσης. Ήττα των Αθηναίων

Εν τω μεταξύ, οι Συρακούσιοι, πληροφορηθέντες την προσέγγισιν των, ήθελαν να δοκιμάσουν νέαν επίθεσιν διά του στόλου των και συγχρόνως διά του στρατού της ξηράς, τον οποίον είχαν συγκεντρώσει, επιδιώκοντες να προλάβουν και επιτεθούν προ της αφίξεως των νέων ενισχύσεων. Η εξάρτυσις του στόλου των έγινε γενικώς κατά τρόπον, ο οποίος, κατόπιν της πείρας της προηγουμένης ναυμαχίας, εθεωρήθη παρουσιάζων μεγαλήτερα υπέρ αυτών πλεονεκτήματα. Ειδικώτερον όμως, περικόψαντες τας πρώρας των πλοίων, κατέστησαν αυτάς στερεωτέρας και επέθεσαν επ' αυτών παχείας επωτίδας, στηρίξαντες αυτάς με αντηρίδας, τας οποίας προσήλωσαν εις την εσωτερικήν και εξωτερικήν πλευράν του σκάφους, μέχρι μήκους εξ πήχεων, καθ' ον τρόπον και οι Κορίνθιοι είχαν βελτιώσει τας πρώρας των πλοίων των, πριν ναυμαχήσουν κατά της μοίρας της Ναυπάκτου. Διότι οι Συρακούσιοι ενόμισαν, ότι θα πλεονεκτήσουν κατ' αυτόν τον τρόπον απέναντι των Αθηναϊκών πλοίων, των οποίων η ναυπήγησις δεν παρείχεν αντίστοιχον πλεονέκτημα, αλλ' είχαν ασθενή την πρώραν, ως εκ του ότι δεν εχρησιμοποίουν το έμβολόν των κατά της πρώρας, αλλά δι' ελιγμού κατά της πλευράς των εχθρικών σκαφών. Πρόσθετον άλλωστε πλεονέκτημα δι' αυτούς θα ήτο η διεξαγωγή της ναυμαχίας εντός του Μεγάλου Λιμένος, όπου εις στενόν χώρον θα συνεκεντρούτο μέγας αριθμός πλοίων. Διότι, προσβάλλοντες τα εχθρικά πλοία κατά πρώραν, θα τα διερρήγνυαν, αφού θα έπλητταν δι' εμβόλων στερεών και παχέων κοίλα και ασθενή τοιαύτα. Πράγματι, οι Αθηναίοι, ευρισκόμενοι εντός του στενού χώρου, δεν θα ημπορούσαν ούτε δι' ελιγμού να εμβάλουν, ούτε την εχθρικήν παράταξιν να διασπούν προ της εμβολής, ενώ ταύτα ακριβώς απετέλουν τους χειρισμούς της ναυτικής των τακτικής, εις τους οποίους έτρεφαν μεγαλητέραν εμπιστοσύνην. Καθόσον τον μεν δεύτερον εκ των δύο τούτων χειρισμών θα έκαμναν αυτοί ό,τι ημπορούσαν διά να προλάβουν, τον δε πρώτον θα εμπόδιζεν η στενότης του χώρου. Ό,τι απεδίδετο προηγουμένως εις αμάθειαν των πηδαλιούχων, η κατά πρώραν δηλαδή επίθεσις, τούτο απετέλει δι' αυτούς μέγιστον πλεονέκτημα, του οποίου θα έκαμναν συνεχή χρήσιν. Διότι, εάν οι Αθηναίοι, ωθούμενοι, ανέκρουαν πρύμναν, δεν ηδύναντο παρά να διευθυνθούν προς την ξηράν και δη από μικράς αποστάσεως και εις μικράν μόνον έκτασιν αυτής, εις αυτήν δηλαδή την παραλίαν του στρατοπέδου των, ενώ αυτοί θα ήσαν κύριοι του λοιπού λιμένος. Και εάν ηττώμενοι εξηναγκάζοντο να συγκεντρωθούν εις στενόν χώρον και όλοι εις το αυτό μέρος, θα περιήρχοντο εις σύγχυσιν, ως εκ του ότι τα σκάφη θα συνεκρούοντο αμοιβαίως προς άλληλα πράγμα το οποίον, τωόντι τα μέγιστα έβλαψε τους Αθηναίους εις όλας τας έκτοτε ναυμαχίας, καθόσον δεν ηδύναντο ν' ανακρούσουν πρύμναν, όπως οι Συρακούσιοι, προς όλα τα σημεία του λιμένος. Εφόσον, άλλωστε, αυτοί ημπορούσαν κατ' αρέσκειαν να επιτίθενται κατά την διεύθυνσιν του πελάγους ή να ανακρούουν πρύμναν προς αυτό, οι Αθηναίοι δεν θα ηδύναντο να εξέλθουν εις το πέλαγος, όπως δι' ελιγμού επιδιώξουν να εμβάλουν κατά των πλευρών των εχθρικών πλοίων, τόσον μάλλον καθόσον το Πλημμύριον ευρίσκετο εις εχθρικάς χείρας και το στόμιον του λιμένος δεν είναι πλατύ.

37. Προσαρμόσαντες ούτω τα σχέδιά των οι Συρακούσιοι προς την ναυτικήν των εμπειρίαν και τας διαθεσίμους δυνάμεις των, και αναλαβόντες συγχρόνως περισσότερον ήδη θάρρος εκ της προηγουμένης ναυμαχίας, προέβησαν εις επίθεσιν κατά των Αθηναίων, διά ξηράς συγχρόνως και διά θαλάσσης. Ολίγον πριν εκκινήση ο στόλος, ο Γύλιππος ωδήγησεν εκ της πόλεως τον στρατόν κατά της πλευράς του Αθηναϊκού τείχους, της εστραμμένης προς την πόλιν. Συγχρόνως η φρουρά του Ολυμπιείου, αποτελούμενη από απόσπασμα οπλιτών, από το ιππικόν και από τους ψιλούς στρατιώτας, προήλασε προς την αντίθετον πλευράν του τείχους. Ευθύς μετά τούτο, ο στόλος των Συρακουσίων και των συμμάχων εξέπλευσε, διευθυνόμενος κατά του Αθηναϊκού. Οι Αθηναίοι, οι οποίοι ενόμιζαν κατ' αρχάς, ότι η επίθεσις θα γίνη μόνον διά του στρατού της ξηράς, βλέποντες ήδη ότι και ο στόλος αιφνιδίως διευθύνεται κατ' αυτών, συνεταράχθησαν. Και άλλοι μεν παρετάσσοντο επί των τειχών και προ αυτών, προς αντιμετώπισιν των επερχομένων, άλλοι αντεπεξήρχοντο κατά των εκ του Ολυμπιείου και των έξω της πόλεως μερών εσπευσμένως προελαυνόντων, ιππέων κατά το πλείστον και ακοντιστών, και άλλοι ήρχισαν να επιβαίνουν επί των πλοίων ή ητοιμάζοντο ν' αγωνισθούν επί του αιγιαλού. Όταν συνεπληρώθη η επιβίβασις των πληρωμάτων, εβδομήντα πέντε Αθηναϊκά σκάφη εξεκίνησαν κατά του στόλου των Συρακουσίων, αποτελουμένου από ογδοήντα περίπου πλοία.

38. Καθ' όλην σχεδόν την διάρκειαν της ημέρας, οι δύο στόλοι, ότε μεν προελαύνοντες, ότε δε ανακρούοντες πρύμναν, εδοκιμάσθησαν αμοιβαίως διά μικροεπιθέσεων, αλλά μη δυνάμενοι ούτε ο ένας, ούτε ο άλλος να επιτύχουν κανέν αξιόλογον αποτέλεσμα, εκτός του ότι οι Συρακούσιοι ηχρήστευσαν εν ή δύο Αθηναϊκά σκάφη, απεχωρίσθησαν, ενώ συγχρόνως ο στρατός της ξηράς απεσύρθη από τα τείχη. Την επομένην, οι Συρακούσιοι έμεναν ήσυχοι, μη αφίνοντες να εννοηθούν τα σχέδια των. Αλλ' ο Νικίας, ιδών, ότι το αποτέλεσμα της ναυμαχίας ήτο αμφίρροπον, και περιμένων νέαν επίθεσιν των Συρακουσίων, εβίαζε τους τριηράρχους να επισκευάζουν τα παθόντα πλοία και ηγκυροβόλησεν εμπορικά σκάφη προ του Αθηναϊκού χαρακώματος, το οποίον είχαν κατασκευάσει, εμπήξαντες προ των πλοίων των πασσάλους εντός της θαλάσσης, όπως το χρησιμοποιούν αντί κλειστού λιμένος. Έκαστον εκ των εμπορικών τούτων πλοίων απείχε του άλλου δύο περίπου πλέθρα (200 πόδας), όπως, εάν κανέν εκ των πολεμικών των σκαφών ευρίσκετο εις την ανάγκην, ημπορή να καταφύγη διά μέσου αυτών ασφαλώς και πάλιν να εκπλέη χωρίς εμπόδιον. Εις εκτέλεσιν των ετοιμασιών τούτων, οι Αθηναίοι κατηνάλωσαν όλην την ημέραν μέχρι της νυκτός.

39. Την επομένην, οι Συρακούσιοι, κατά τον αυτόν τρόπον, όπως και την προηγουμένην φοράν, αλλ' ενωρίτερον, ήρχισαν την επίθεσιν κατά των Αθηναίων διά του στρατού και του στόλου. Οι δύο στόλοι αντιπαρετάχθησαν και κατηνάλωσαν πάλιν, όπως και προηγουμένως, μέγα μέρος της ημέρας, δοκιμαζόμενοι αμοιβαίως διά μικροσυμπλοκών έως ότου τέλος ο Κορίνθιος Αρίστων, υιός του Πυρρίχου, εις των αρίστων πρωρέων του στόλου των Συρακουσίων, συνεβούλευσε τους αρχηγούς αυτού να διαμηνύσουν εις την πόλιν προς τους αγορανόμους, όπως μεταφέρουν όσον τάχιστα και στήσουν εις την παραλίαν την αγοράν των τροφίμων και αναγκάσουν όλους τους εδωδιμοπώλας να μεταφέρουν εκεί προς πώλησιν όσα τρόφιμα έχουν. Τοιουτοτρόπως τα πληρώματα θα ημπορούσαν να αποβιβασθούν παρά την πρόχειρον ταύτην αγοράν και λάβουν το μεσημβρινόν των πρόγευμα, ευθύς πλησίον εις τα πλοία, και μετ' ολίγον επιτεθούν πάλιν απροσδοκήτως κατά των Αθηναίων εντός της αυτής ημέρας.

40. Οι αρχηγοί του στόλου, πεισθέντες, διεβίβασαν δι' αγγελιαφόρου τας σχετικάς διαταγάς και η αγορά ητοιμάσθη παρά την παραλίαν και οι Συρακούσιοι, ανακρούσαντες αιφνιδίως πρύμναν, έπλευσαν προς την πόλιν και μόλις αποβιβασθέντες εγευμάτισαν εις τον τόπον της αποβιβάσεως. Οι Αθηναίοι, νομίσαντες ότι οι Συρακούσιοι απεσύρθησαν προς την πόλιν, διότι εθεώρουν εαυτούς ηττηθέντας υπ' αυτών, απεβιβάσθησαν με την ησυχίαν των και κατεγίνοντο, πλην άλλων, και με την προετοιμασίαν του γεύματος των, θεωρούντες ως δεδομένον, ότι εντός της ιδίας τουλάχιστον ημέρας δεν επρόκειτο να επαναληφθή ο αγών. Αλλ' οι Συρακούσιοι, επιβιβάσαντες αιφνιδίως τα πληρώματα, έπλεαν διά δευτέραν φοράν κατά του στόλου των Αθηναίων. Ούτοι, εν μέσω πολλού θορύβου, άσιτοι οι περισσότεροι, εισήλθαν εις τα πλοία με μεγάλην ακαταστασίαν και μόλις και μετά βίας κατώρθωσαν επί τέλους να εκκινήσουν, διά να αντιμετωπίσουν τους επιπλέοντας. Επί τινα χρόνον, οι δύο στόλοι εσταμάτησαν, επιτηρούμενοι αμοιβαίως. Αλλά μετ' ολίγον, οι Αθηναίοι εθεώρησαν, ότι δεν τους εσύμφερε χρονοτριβούντες να καταληφθούν εξ υπαιτιότητας των υπό καμάτου, αλλ' ότι έπρεπε να επιτεθούν όσον το δυνατόν ταχύτερον, ενθαρρυνόμενοι δ' αμοιβαίως διά κραυγών ώρμησαν και ήρχισαν την μάχην. Οι Συρακούσιοι αντέστησαν και επιτιθέμενοι κατά της πρώρας των εχθρικών πλοίων, όπως είχαν σχεδιάσει, διερρήγνυαν, ως εκ της ενισχύσεως του εμβόλου των, το εμπροσθινόν μέρος αυτών εις ικανήν έκτασιν, ενώ οι ακοντισταί των, βάλλοντες από του καταστρώματος, επροξένουν μεγάλην φθοράν εις τους Αθηναίους. Αλλά πολύ μεγαλητέραν ακόμη επροξένουν οι Συρακούσιοι, όσοι περιπλέοντες επί ελαφρών σκαφών και εισδύοντες υπό την σειράν των κωπών των εχθρικών πλοίων, διωλίσθαιναν παρά την πλευράν αυτών και ηκόντιζαν τους ναύτας.

41. Χάρις εις την τακτικήν αυτήν και την έντασιν των δυνάμεων, την οποίαν κατέβαλαν κατά την ναυμαχίαν, οι Συρακούσιοι ενίκησαν τέλος και οι Αθηναίοι, αναγκασθέντες να υποχωρήσουν εσπευσμένως, κατέφευγαν διαμέσου των εμπορικών πλοίων εις το ορμητήριον των. Τα σκάφη των Συρακουσίων κατεδίωκαν αυτούς δραστηρίως μέχρι των εμπορικών πλοίων, εκεί όμως εσταματούσαν, εμποδιζόμενα από τας δελφινοφόρους δοκούς, αι οποίαι ήσαν κρεμασμέναι από τα εμπορικά πλοία, υπεράνω των εισόδων του ορμητηρίου. Δύο πλοία των Συρακουσίων, τα οποία παρεσύρθησαν από την νίκην και επλησίασαν πάρα πολύ, ηχρηστεύθησαν και το εν εξ αυτών ηχμαλωτίσθη με ολόκληρον το πλήρωμα του. Οι Συρακούσιοι, αφού ηχρήστευσαν επτά Αθηναϊκά σκάφη, και επροξένησαν σοβαράς ζημίας εις πολλά άλλα, και άνδρας πολλούς, είτε συνέλαβαν αιχμαλώτους, είτε εφόνευσαν, απεσύρθησαν και έστησαν τρόπαια των δύο ναυμαχιών. Ήσαν ήδη πεπεισμένοι, ότι υπερείχαν κατά πολύ υπό έποψιν στόλου και ήλπιζαν να νικήσουν και τον στρατόν της ξηράς. Ως εκ τούτου, παρεσκευάζοντο διά νέαν κατά ξηράν και κατά θάλασσαν επίθεσιν.

42. Εν τω μεταξύ, έφθασαν ο Δημοσθένης και ο Ευρυμέδων, φέροντες τας εξ Αθηνών στελλομένας επικουρίας, αποτελουμένας από εβδομήντα τρία περίπου πλοία, συμπεριλαμβανομένων των ξένων, πέντε περίπου χιλιάδας οπλίτας Αθηναίους και συμμάχους, όχι δ' ολίγους ακοντιστάς, σφενδονιστάς, και τοξότας, Έλληνας και βαρβάρους, και άφθονα εφόδια παντός είδους. Η άμεσος κατάπληξις των Συρακουσίων και των συμμάχων των υπήρξε μεγάλη, και βλέποντες ότι παρ' όλην την οχύρωσιν της Δεκελείας, νέος στρατός, ίσος προς τον προηγούμενον, ήλθε προς ενίσχυσιν αυτού και ότι η δύναμις των Αθηναίων απεδεικνύετο μεγάλη καθ' όλας τας διευθύνσεις, ενόμισαν, ότι δεν θα ημπορούσαν ποτέ ν' απαλλαχθούν οριστικώς από τον επικρεμάμενον επ' αυτών κίνδυνον. Ενώ, αντιθέτως, το φρόνημα των ανδρών του προηγουμένου Αθηναϊκού στρατού ενισχύθη οπωσδήποτε, εφόσον ήτο τούτο δυνατόν, μετά τόσα παθήματα. Ο Δημοσθένης, λαβών γνώσιν της καταστάσεως, εννόησεν ότι αν χρονοτριβήση, θα πάθη ό,τι έπαθε και ο Νικίας, ο οποίος ευθύς μετά την άφιξιν του ενέπνευσε τον τρόμον, αλλ' επειδή δεν επεδίωξεν αμέσως την κατάληψιν των Συρακουσών, αλλ' έμενε διαχειμάζων εις την Κατάνην, κατήντησε να περιφρονηθή και έδωσε καιρόν εις τον Γύλιππον να έλθη εκ Πελοποννήσου, φέρων στρατόν. Ενώ εάν επετίθετο αμέσως κατ' αυτών, οι Συρακούσιοι ούτε θα εζήτουν καν την αποστολήν επικουριών. Διότι, νομίζοντες ότι είναι ικανοί ν' αντισταθούν μόνοι, θ' ανεκάλυπταν την ανεπάρκειάν των, αλλ' όταν θα ήσαν ήδη αποκεκλεισμένοι διά περιτειχισμού, ώστε και αν εζήτουν τότε την αποστολήν επικουριών, αύτη δεν ηδύνατο πλέον να τους ωφελήση εξ ίσου. Ταύτα αναλογιζόμενος ο Δημοσθένης και γνωρίζων, ότι και αυτός τώρα, ευθύς κατά την άφιξιν του, ενέπνεε τον μεγαλύτερον τρόμον εις τους εχθρούς, ήθελε να επωφεληθή όσον το δυνατόν ταχύτερον την κατάπληξιν που επροκάλει επί του παρόντος η άφιξις του στρατού του. Και βλέπων ότι το εγκάρσιον τείχος των Συρακουσίων, διά του οποίου ούτοι εμπόδισαν τους Αθηναίους να τους αποκλείσουν διά περιτειχισμού, ήτο απλούν, και ότι αν κατώρθωνε να γίνη κύριος της αναβάσεως των Επιπολών και ακολούθως του επ' αυτών στρατοπέδου, ευκόλως θα το εκυρίευε, διότι κανείς δεν θα ετόλμα ν' αντισταθή, εβιάζετο να επιχειρήση την επίθεσιν, φρονών, ότι διά του τρόπου τούτου θα ετερμάτιζε ταχύτατα τον πόλεμον. Διότι ή θα επετύγχανε και θα κατελάμβανε τας Συρακούσας ή θ' απέσυρε τον στρατόν εκ Σικελίας και δεν θα κατέτριβε ματαίως και τους μετέχοντας της εκστρατείας Αθηναίους και την όλην πόλιν. Πρώτη ως εκ τούτου ενέργεια του Αθηναϊκού στρατού υπήρξεν έξοδος αυτού εκ του στρατοπέδου και ερήμωσις των περί τον ποταμόν Άναπον κτημάτων των Συρακουσίων. Η υπεροχή του στρατού και του στόλου των Αθηναίων αποκατεστάθη, όπως εις τας αρχάς. Διότι οι Συρακούσιοι ούτε κατά ξηράν, ούτε κατά θάλασσαν αντεπεξήρχοντο κατ' αυτών, εάν εξαίρεση κανείς τας εκ του Ολυμπιείου επιδρομάς του ιππικού και των ακοντιστών.

43. Μετά τούτο, ο Δημοσθένης, προ της διά των Επιπολών επιθέσεως έκρινε καλόν να δοκιμάση την κατάληψιν του εγκαρσίου τείχους, διά της χρησιμοποιήσεως πολιορκητικών μηχανών. Αύται όμως, προσαχθείσαι πλησίον του τείχους, κατεκάησαν υπό των έχθρων, οι οποίοι ημύνοντο εξ αυτού. Διάφοροι επιθέσεις, ενεργηθείσαι υπό του λοιπού στρατού εις πολλά σημεία του εν λόγω τείχους, απεκρούοντο επανειλημμένως. Ο Δημοσθένης έκρινεν, ότι δεν έπρεπε πλέον να χρονοτριβή και πείσας τον Νικίαν και τους άλλους συναρχηγούς, προέβη εις την κατά των Επιπολών επιχείρησιν, ακριβώς όπως είχε σχεδιάσει αυτήν. Και επειδή εθεωρήθη αδύνατον να πλησιάσουν και ανάβουν απαρατήρητοι, κατά την διάρκειαν της ημέρας, παρήγγειλε τρόφιμα διά πέντε ημέρας και παραλαβών όλους τους κτίστας και ξυλουργούς, καθώς και τοξεύματα και όσα εν γένει εχρειάζοντο, όπως εν περιπτώσει επιτυχίας προβούν εις τον περιτειχισμόν, αυτός μεν μετά του Ευρυμέδοντος και του Μενάνδρου, τεθείς επί κεφαλής του μεγαλητέρου μέρους του στρατού, εβάδισε, κατά την ώραν που επακολουθεί τον πρώτον ύπνον, προς τας Επιπολάς, ενώ ο Νικίας είχεν υπολειφθή εντός των τειχών. Φθάσαντες εις τας Επιπολάς διά του Ευρυήλου, εις το μέρος, από το οποίον ο πρώτος στρατός είχεν αναβή αρχικώς, επροχώρησαν, χωρίς να εννοηθούν από την φρουράν, και κατέλαβαν τα εκεί οχύρωμα των Συρακουσίων, φονεύσαντες μέρος της φρουράς. Το πλείστον όμως των φρουρών διέφυγαν και έφεραν αμέσως την είδησιν της εφόδου, όχι μόνον εις τα τρία ωχυρωμένα στρατόπεδα, τα οποία υπήρχαν επί των Επιπολών, εν διά τους Συρακουσίους, εν διά τους άλλους Σικελιώτας και το τρίτον διά τους συμμάχους, αλλά και εις τους εξακοσίους Συρακουσίους, οι οποίοι εστάθμευαν ως προφυλακή εις το μέρος τούτο των Επιπολών, και οι οποίοι έσπευσαν αμέσως εις βοήθειαν. Αλλ' ο Δημοσθένης και οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν αυτούς, παρά την ζωηράν αντίστασίν των, και τους έτρεψαν εις φυγήν, μεθ' ο προήλασαν αμέσως προς τα εμπρός, όπως με την κεκτημένην ορμήν επιτύχουν άνευ αναβολής την πραγματοποίησιν των αντικειμενικών σκοπών της επιχειρήσεως. Έτερον όμως τμήμα του στρατού προέβη αμέσως εις την κατάληψιν του εγκαρσίου τείχους, του οποίου η φρουρά ουδεμίαν αντέταξεν αντίστασιν, και την κατεδάφισιν των επάλξεων. Εν τω μεταξύ οι Συρακούσιοι, οι σύμμαχοι των, και ο Γύλιππος, με τους υπ' αυτόν, προσέδραμαν εκ των ωχυρωμένων στρατοπέδων. Αλλ' επειδή ευρίσκοντο ακόμη υπό το κράτος της καταπλήξεως, την οποίαν επροκάλεσε το απροσδόκητον της τολμηράς αυτής νυκτερινής προσβολής, η επίθεσίς των απεκρούσθη υπό των Αθηναίων, οι οποίοι τους εξεβίασαν κατ' αρχάς εις υποχώρησιν. Οι Αθηναίοι όμως προήλαυναν με κάποιαν αταξίαν, ως να είχαν ήδη εξησφαλισμένην την νίκην, θέλοντες να διελάσουν όσον το δυνατόν ταχύτερον διά μέσου ολοκλήρου του μη λαβόντος ακόμη μέρος εις την μάχην εχθρικού στρατού, όπως ούτοι μη δυνηθούν ν' ανασυνταχθούν πάλιν, όταν αυτοί θα εχαλάρωναν την επίθεσιν. Πρώτοι όμως τους αντιμετώπισαν οι Βοιωτοί, και επιτεθέντες κατ' αυτών, τους ενίκησαν και τους έτρεψαν εις φυγήν.

44. Κατά την στιγμήν ήδη ταύτην, ο Αθηναϊκός στρατός ήρχισε να περιέρχεται εις τόσον μεγάλην σύγχυσιν και αμηχανίαν, ώστε ούτε από το εν μέρος, ούτε από το άλλο κατώρθωσα να μάθω τας λεπτομερείας των περαιτέρω συμβάντων. Διότι και εν καιρώ ημέρας ακόμη, ότε τα γεγονότα είναι πλέον ευδιάκριτα, οι μετέχοντες μάχης δεν είναι εις θέσιν ν' αντιληφθούν όλην την πορείαν αυτής, αλλά μόλις εκείνα τα γεγονότα, εις τα οποία έκαστος προσωπικώς έλαβε μέρος. Αλλά κατά την νυκτομαχίαν ταύτην, η οποία υπήρξεν η μόνη κατά την διάρκειαν του παρόντος πολέμου, η λαβούσα χώραν μεταξύ μεγάλων ομάδων στρατού, πώς ήτο δυνατόν ν' αντιληφθή κανείς σαφώς κάθε τι; Και υπήρχε μεν σελήνη λαμπρά, και όπως φυσικά συμβαίνει υπό το σεληναίον φως, έβλεπαν από αποστάσεως τα σχήματα των άλλων, αμφέβαλλαν όμως αν πρόκειται περί φίλων ή εχθρών. Μέγας αριθμός οπλιτών εκ των δύο στρατών περιεστρέφοντο εντός στενού χώρου. Και εκ των Αθηναίων, άλλοι μεν είχαν ήδη ηττηθή, ενώ άλλοι, μη ηττηθέντες ακόμη προήλαυναν προς τα εμπρός με την αρχικήν ορμήν. Εκ του μεγάλου άλλωστε μέρους του υπολοίπου στρατού, εν μέρος μόλις είχεν ήδη αναβή, ενώ το άλλο ανέβαινεν ακόμη, εις τρόπον ώστε δεν εγνώριζαν που πρέπει να κατευθυνθούν. Τωόντι, το πρώτον προελάσαν τμήμα του στρατού, επειδή είχε τραπή εις φυγήν, είχε σχεδόν αποσυντεθή και ήτο σχεδόν αδύνατον να διακρίνη κανείς αυτούς εν τω μέσω των αλαλαγμών της μάχης. Διότι οι Συρακούσιοι μετά των συμμάχων των, όντες νικηταί, παρώτρυναν αλλήλους διά μεγάλων κραυγών, καθόσον ήτο αδύνατον, εν καιρώ νυκτός, να γίνη συνεννόησις κατ' άλλον τρόπον, και συγχρόνως απέκρουαν τους επιτιθεμένους. Και οι τελευταίοι καταφθάσαντες Αθηναίοι εζήτουν τους ιδικούς των, αλλ' εξελάμβαναν ως εχθρόν καθένα που έβλεπαν απέναντι των, και αν ακόμη ήτο εκ των τραπέντων εις φυγήν ιδικών των, και ζητούντες συνεχώς το σύνθημα, διά το αδύνατον της κατ' άλλον τρόπον αμοιβαίας αναγνωρίσεως, και εις τας τάξεις των επροκάλουν πολλήν σύγχυσιν και εις τους εχθρούς το επρόδωσαν. Αλλ' αυτοί δεν είχαν ομοίαν ευκαιρίαν να μάθουν το σύνθημα των Συρακουσίων, καθόσον, ούτοι όντες νικηταί, έμεναν συντεταγμένοι και επομένως ανεγνωρίζοντο αμοιβαίως ευκολώτερον. Το αποτέλεσμα ήτον ότι οσάκις τμήμα Αθηναϊκού στρατού συνήντα ασθενεστέραν εχθρικήν ομάδα, αύτη, γνωρίζουσα το Αθηναϊκόν σύνθημα, διεσώζετο φεύγουσα. Ενώ, εάν υπό ομοίας περιστάσεις, ερωτώμενοι αυτοί, δεν έδιδαν το σύνθημα, κατεκόπτοντο. Την μεγαλητέραν και σπουδαιοτέραν άλλωστε βλάβην έφερεν εις τους Αθηναίους το άσμα του παιάνος, το οποίον, επειδή ήτο σχεδόν όμοιον και διά τους δύο στρατούς, προεκάλει παρεξηγήσεις. Οσάκις δηλαδή οι Αργείοι, ή οι Κερκυραίοι, ή άλλοι Δωριείς, σύμμαχοι των Αθηναίων, έψαλλαν τον παιάνα, ούτοι κατεπτοούντο, εξ ίσου όπως όταν εψάλλετο από τους εχθρούς. Ούτως ώστε εις πολλά τμήματα του στρατεύματος, άπαξ αποσυντεθέντα, συναντώμενοι φίλοι προς φίλους και συμπολίται προς συμπολίτας, όχι μόνον ενέπνεαν αμοιβαίως τον πανικόν, αλλά και ερχόμενοι εις χείρας εναντίον αλλήλων μετά δυσκολίας απεχωρίζοντο. Καταδιωκόμενοι υπό των εχθρών, πολλοί ερρίπτοντο από τους κρημνούς και εξ αυτών πολλοί εφονεύοντο, καθόσον η οδός, διά της οποίας ημπορούσαν να καταβούν από τας Επιπολάς, ήτο στενή. Όσοι πάλιν, διαφεύγοντες από επάνω, κατήρχοντο δι' αυτής εις την πεδιάδα, οι μεν πολλοί, και ιδίως οι ανήκοντες εις τον πρώτον στρατόν, γνωρίζοντες καλλίτερον τα μέρη, εσώζοντο, καταφεύγοντες εις το στρατόπεδον. Εκ των ελθόντων όμως τελευταίον, μερικοί, τραπέντες προς εσφαλμένην διεύθυνσιν, περιεπλανήθησαν μέχρι πρωίας, ότε το ιππικόν των Συρακουσίων, εξελθόν εις περιπολίαν, τους εφόνευσε.

45. Την επομένην, οι Συρακούσιοι έστησαν δύο τρόπαια εις τας Επιπολάς, το εν εις το μέρος, όπου έγινεν η εχθρική ανάβασις, το άλλο εις το μέρος, όπου οι Βοιωτοί εσταμάτησαν την εχθρικήν προέλασιν. Οι Αθηναίοι παρέλαβαν τους νεκρούς των, ζητήσαντες βραχείαν προς τούτο ανακωχήν. Αι εις νεκρούς απώλειαι αυτών και των συμμάχων των ήσαν μεγάλαι. Τα όπλα όμως που έπεσαν εις χείρας των Συρακουσίων ήσαν πολύ περισσότερα από τους νεκρούς, διότι από εκείνους που ηναγκάσθησαν να εγκαταλείψουν τα όπλα των, διά να ριφθούν από τους κρημνούς, άλλοι μεν εφονεύθησαν, άλλοι όμως εσώθησαν.

46.

Οι Συρακούσιοι ζητούν από Σικελικάς πόλεις ενισχύσεις

Μετά τούτο, οι Συρακούσιοι, ανακτήσαντες εκ νέου πάλιν, ως εκ της απροσδόκητου επιτυχίας των, την προηγουμένην εμπιστοσύνην των, έστειλαν τον Σικανόν με μοίραν στόλου εκ δέκα πέντε σκαφών εις τον Ακράγαντα, διατελούντα εις εμφύλιον πόλεμον, όπως προσεταιρισθή, εάν ημπορέση, την πόλιν. Ο Γύλιππος, εξ άλλου, απήλθε πάλιν διά ξηράς εις τα λοιπά μέρη της Σικελίας, διά να φέρη εκείθεν νέας ενισχύσεις, καθόσον, μετά ευτυχή έκβασιν της μάχης των Επιπολών, ήλπιζε να καταλάβη το τείχος των Αθηναίων εξ εφόδου.

47.

Οι στρατηγοί των Αθηναίων συγκροτούν πολεμικόν συμβούλιον. Διαφωνίαι μεταξύ Δημοσθένους και Νικίου περί του πρακτέου

Εν τω μεταξύ, οι στρατηγοί των Αθηναίων συνεκρότησαν πολεμικόν συμβούλιον, όπως διασκεφθούν περί της προσφάτου ατυχίας και της πλήρους αποθαρρύνσεως, η οποία επεκράτει εις τον στρατόν. Διότι και τας επιχειρήσεις των έβλεπαν αποτυγχάνουσας, και τους στρατιώτας δυσφορούντας εις άκρον, διά την παράτασιν της διαμονής των. Καθόσον ο στρατός επιέζετο διττώς, υπό των νόσων, και ως εκ της εποχής του έτους, κατά την οποίαν ιδίως επιπολάζουν ασθένειαι, και ως εκ του ότι το μέρος, επί του οποίου ευρίσκετο το στρατόπεδον των, ήτο ελώδες και νοσηρόν. Και η όλη κατάστασις εφαίνετο εις αυτούς εντελώς άπελπις. Ως εκ τούτου, ο Δημοσθένης ήτο της γνώμης, ότι δεν πρέπει να παραταθή η διαμονή των, αλλά, σύμφωνα με τας σκέψεις, αι οποίαι τον ώθησαν να διακινδύνευση την επιχείρησιν κατά τον Επιπολών, τώρα που η επιχείρησις αύτη είχεν αποτύχη, εψήφισε κατά της παρατάσεως της εκεί παραμονής των, και υπέρ της αμέσου εκκενώσεως της Σικελίας, εφόσον ημπορούν ακόμη να διαπλεύσουν το πέλαγος και διά των νεωστί αφιχθέντων πλοίων η κατά θάλασσαν τουλάχιστον στρατιωτική των υπεροχή είναι εξησφαλισμένη. Προσέθεσεν ακόμη, ότι το συμφέρον της πόλεως εξυπηρετείται καλλίτερον, εάν ο πόλεμος συνεχισθή κατά του εχθρού, ο οποίος κατεσκεύαζε φρούρια εντός της Αττικής, παρά κατά των Συρακουσίων, τους οποίους δεν ήτο πλέον εύκολον να νικήσουν. Είναι άλλωστε ανόητον να παρατείνουν την πολιορκίαν, δαπανώντες ματαίως τόσα χρήματα.

48. Τοιαύτη υπήρξεν η γνώμη και η ψήφος του Δημοσθένους. Ο Νικίας όμως, μολονότι εθεώρει και αυτός την θέσιν των επισφαλή, δεν ήθελε να ομολογήση την αδυναμίαν των. Ούτε ήθελε, ψηφιζομένης φανερά και ενώπιον πολλών της εκκενώσεως της νήσου, να προδοθή το πράγμα εις τους εχθρούς. Διότι, εάν ποτέ ήθελαν να την αποφασίσουν, θα ήτο πολύ δυσκολώτερον να πραγματοποιηθή, χωρίς ο εχθρός να το αντιληφθή. Άλλωστε και η θέσις του εχθρού, καθόσον είχε περισσοτέρας περί αυτού πληροφορίας από τους άλλους, παρείχε ακόμη ελπίδας τινάς, ότι, εάν επιμείνουν εις την πολιορκίαν, θα αποβή επισφαλεστέρα της ιδικής των. Πράγματι, θα τον έφεραν εις τελείαν οικονομικήν εξάντλησιν, τόσον μάλλον καθόσον διά του υπάρχοντος στόλου, η κατά θάλασσαν επικράτησίς των ήτο έτι μάλλον εξησφαλισμένη. Υπήρχεν, άλλωστε, και εντός των Συρακουσών μερίς, η οποία επεδίωκε να υποτάξη την πόλιν εις τους Αθηναίους, και απέστελλε μυστικούς πράκτορας, εξορκίζουσα αυτόν να μη λύση την πολιορκίαν και απέλθη. Ένεκα των λόγων τούτων, και μολονότι εξηκολούθει επαμφοτερίζων πραγματικώς και μελετών το πράγμα, χωρίς να καταλήξη ακόμη εις ωρισμένην απόφασιν, εις τον ενώπιον του συμβουλίου λόγον του εδήλωσεν ότι αρνείται να αποσύρη τον στρατόν, διότι γνωρίζει καλώς, ότι οι Αθηναίοι θ' αποδοκιμάσουν την ενέργειάν των, όπως αποσυρθούν, χωρίς προηγουμένην απόφασίν των. Καθόσον δεν είναι οι ίδιοι άνθρωποι που θ' αποφασίσουν περί της τύχης των και που θα εκτιμήσουν συγχρόνως τα πράγματα, καθώς αυτοί εξ ιδίας αντιλήψεως και όχι επί τη βάσει των επικρίσεων που θ' ακούσουν από άλλους, αλλά τουναντίον θα παρασυρθούν από τας διαβολάς που θα τους παρουσίαση ευφράδης ρήτωρ. Πολλοί, άλλωστε, προσέθεσεν, ή μάλλον οι περισσότεροι από τους στρατιώτας, οι οποίοι κατακραυγάζουν σήμερον εδώ, ότι η κατάστασίς των είναι αφόρητος, άμα φθάσουν εις τας Αθήνας θα κατακραυγάζουν αντιθέτως, ότι οι στρατηγοί, δωροδοκηθέντες, έγιναν προδόται, και δι' αυτό απέσυραν τον στρατόν. Διά τούτο, αυτός τουλάχιστον, γνωρίζων τον χαρακτήρα των Αθηναίων, προτίμα να εκτεθή εν ανάγκη εις τον κίνδυνον ν' αποθάνη μαχόμενος εναντίον των εχθρών, παρά να θανατωθή αδίκως από τους Αθηναίους δι' αιτίαν επονείδιστον. Και η κατάστασις όμως των Συρακουσίων, είπεν, είναι ακόμη χειρότερα από την ιδικήν των. Διότι και ένεκα της συντηρήσεως στρατού μισθοφόρων, και ένεκα των δαπανών διά την φρούρησιν των ανά την χώραν οχυρωμάτων και προς τούτοις ένεκα της επί έτος ήδη διατηρήσεως πολυαρίθμου ναυτικού, ευρίσκονται εις οικονομικήν στενοχωρίαν και μετ' ολίγον δεν θα γνωρίζουν πλέον τί να κάμουν. Διότι έχουν ήδη δαπανήσει δύο χιλιάδας τάλαντα, και εκτός τούτου καθυστερούν πολλά άλλα και εάν δι' έλλειψιν καταβολής του μισθού, η σημερινή στρατιωτική των δύναμις ελαττωθή οπωσδήποτε, τα πράγματα των θα οδηγηθούν εις καταστροφήν, διότι στηρίζονται εις στρατόν μισθοφόρων και όχι εις στρατόν συγκροτούμενον, όπως ο ιδικός των, από άνδρας υποκειμένους εις υποχρεωτικήν θητείαν. Διά τούτο, προσέθεσε, πρέπει να συνεχίσουν την πολιορκίαν, διεξάγοντες αγώνα τριβής, και μη απέλθουν ως ηττηθέντες οικονομικώς, ενώ οι χρηματικοί αυτών πόροι είναι πολύ μεγαλήτεροι.

49. Ο Νικίας ωμίλησε με τόσην πεποίθησιν, διότι εγνώριζεν ακριβώς την κατάστασιν των Συρακουσίων και την οικονομικήν αυτών στενοχωρίαν και ότι υπήρχεν εκεί μερίς, η οποία επεδίωκε την επικράτησιν των Αθηναίων και του έστελλε μυστικούς πράκτορας, όπως τον αποτρέψη να λύση την πολιορκίαν. Και συγχρόνως διότι η προς τον στόλον τουλάχιστον προϋπάρχουσα εμπιστοσύνη του είχεν ενισχυθή. Ο Δημοσθένης όμως δεν ήθελε ν' ακούση καθόλου περί συνεχίσεως της πολιορκίας. Εάν όμως δεν έπρεπε ν' αποσύρουν τον στρατόν, χωρίς την άδειαν των Αθηναίων, αλλά να διεξαγάγουν αγώνα τριβής κατά των Συρακουσίων, υπεστήριζεν, ότι πρέπει να πράξουν τούτο, αφού μεταθέσουν εις την Θάψον ή την Κατάνην την βάσιν των επιχειρήσεων των. Απ' εκεί θα ημπορούσαν, ενεργούντες επιδρομάς εις μέγα μέρος της χώρας, να διατρέφωνται εις βάρος του εχθρού και να προξενούν εις αυτόν μεγάλας ζημίας, ενώ τας ναυτικάς των επιχειρήσεις θα διεξάγουν όχι εντός περιωρισμένου χώρου, ο οποίος παρείχε πλεονεκτήματα εις τον εχθρόν, αλλ' εις το πέλαγος, όπου θα είχαν όλην την αναγκαίαν ευρυχωρίαν διά να χρησιμοποιήσουν την τακτικήν των εμπειρίαν, ενεργούντες τας επιθέσεις και υποχωρήσεις, χωρίς η εκκίνησις αυτών και ο κατάπλους να περιορίζωνται εντός μικρού και κλειστού χώρου. Και γενικώς ειπείν, με κανένα τρόπον, είπε, δεν επιδοκιμάζει την περαιτέρω παραμονήν εις το αυτό μέρος, αλλ' επιμένει, ότι πρέπει να απέλθουν αμέσως και να μη χάνουν καιρόν. Την ιδίαν με αυτόν γνώμην υπεστήριξε και ο Ευρυμέδων. Αλλ' επειδή ο Νικίας εξηκολούθει διαφωνών, επήλθε κάποιος ενδοιασμός και αναβολή και συγχρόνως υπόνοια μήπως η επιμονή του Νικίου οφείλεται εις το ότι γνωρίζει πράγματα, τα οποία αυτοί δεν εγνώριζαν. Τοιουτοτρόπως οι Αθηναίοι εχρονοτρίβησαν μένοντες όπου ήσαν.

50.

Οι στρατηγοί αποφασίσαντες να φύγουν από τας Συρακούσας, αναβάλλουν την αναχώρησιν

Εν τω μεταξύ, ο Γύλιππος και ο Σικανός επέστρεψαν εις τας Συρακούσας. Και η μεν αποστολή του Σικανού απέτυχε, διότι, ενώ ακόμη ήτο εις την Γέλαν, η φιλική προς τους Συρακουσίους μερίς του Ακράγαντος είχεν εκδιωχθή. Ο Γύλιππος όμως ήλθε φέρων όχι μόνον νέον πολυάριθμον στρατόν από την Σικελίαν, αλλά και τους οπλίτας, οι οποίοι είχαν αποσταλή κατά την άνοιξιν από την Πελοπόννησον επί εμπορικών πλοίων, και είχον φθάσει εις τον Σελινούντα, προερχόμενοι εκ Λιβύης. Ούτοι, δηλαδή, παρεσύρθησαν υπό κακοκαιρίας εις την Λιβύην, όπου οι Κυρηναίοι τους έδωσαν δύο τριήρεις και πρωρείς. Ενώ δε, πλέοντες παρά την ακτήν, διήρχοντο προ των Εφεσπερίδων, εβοήθησαν τους κατοίκους, πολιορκουμένους υπό των Λιβύων, τους οποίους και ενίκησαν. Εκείθεν, συνεχίσαντες τον πλουν, έφθασαν ακτοπλοούντες εις την Νέαν Πόλιν, εμπορικόν λιμένα των Καρχηδονίων, από την οποίαν η μέχρι Σικελίας απόστασις είναι συντομωτάτη, ήτοι ταξείδιον δύο ήμερων και μιας νυκτός και από την Νέαν Πόλιν διεπεραιώθησαν εις τον Σελινούντα. Μετά την άφιξιν των ενισχύσεων τούτων, οι Συρακούσιοι ήρχισαν ευθύς να ετοιμάζωνται διά νέαν διττήν επίθεσιν κατά των Αθηναίων, διά του στρατού συγχρόνως και του στόλου. Οι στρατηγοί των Αθηναίων, εξ άλλου, βλέποντες, ότι οι εχθροί των ενισχύθησαν διά νέου στρατού, καθ' όν χρόνον η ιδική των κατάστασις αντί να βελτιούται, καθίστατο καθ' εκάστην, υφ' όλας τας επόψεις, κρισιμωτέρα και προ πάντων ένεκα των ασθενειών, αι οποίαι εμάστιζαν τον στρατόν, μετεμελούντο διότι δεν είχαν αναχωρήσει ενωρίτερον. Και επειδή ούτε ο Νικίας εναντιώνετο πλέον, όπως πριν, υπό τον όρον μόνον να μη τεθή το ζήτημα φανερά εις ψηφοφορίαν, παρήγγειλαν εις όλους, όσον το δυνατόν μυστικώτερα, να είναι έτοιμοι, όπως αναχωρήσουν διά θαλάσσης, ευθύς ως ειδοποιηθούν. Αλλ' ενώ όλα είχαν ετοιμασθή και επέκειτο η αναχώρησις, η σελήνη, η οποία έτυχε να είναι πλησιφαής, έπαθεν έκλειψιν. Οι περισσότεροι στρατιώται, θεωρήσαντες τούτο κακόν οιωνόν, εζήτουν από τους στρατηγούς ν' αναβάλουν την αναχώρησιν. Ο ίδιος ο Νικίας, ο οποίος απέδιδεν εξαιρετικήν σπουδαιότητα εις τους οιωνούς και τα τοιαύτα, εδήλωσεν ότι δεν εννοεί ούτε να συζητήση περαιτέρω το ζήτημα της αναχωρήσεως, πριν παρέλθουν τρις εννέα ημέραι, όπως παρήγγειλαν οι μάντεις. Αυτός υπήρξεν ο λόγος, διά τον οποίον οι Αθηναίοι ανέβαλαν την αναχώρησιν και παρέτειναν την παραμονήν των.

51.

Νίκη των Συρακουσίων κατά θάλασσαν

Αλλ' οι Συρακούσιοι, μαθόντες ταύτα, παρεσύρθησαν πολύ περισσότερον εις το να συνεχίσουν άνευ διακοπής τας κατά των Αθηναίων επιθέσεις των, αφού οι ίδιοι ούτοι ανεγνώρισαν ήδη, ότι δεν υπερέχουν πλέον αυτούς, ούτε κατά τον στόλον, ούτε κατά τον στρατόν (καθόσον άλλως δεν θα εσχεδίαζαν την αναχώρησιν), και διότι εξ άλλου δεν ήθελαν διά της εις άλλο μέρος της Σικελίας εγκαταστάσεως του στρατοπέδου των Αθηναίων, να καταστή δυσκολωτέρα η διεξαγωγή του πολέμου εναντίαν των, αλλ' ήθελαν να τους εξαναγκάσουν να ναυμαχήσουν αμέσως υπό περιστάσεις πλεονεκτικάς δι' εαυτούς. Ως εκ τούτου, επεβίβαζαν τα πληρώματα επί των πλοίων και εξετέλουν ασκήσεις τόσας ημέρας όσας εθεώρησαν αρκετάς. Όταν δ' επέστη ο κατάλληλος χρόνος, ήρχισαν την πρώτην ημέραν επιτιθέμενοι κατά των Αθηναϊκών τειχών. Ολίγοι οπλίται και ιππείς εξήλθαν από μίαν εκ των πυλών του τείχους, όπως τους αντιμετωπίσουν. Οι Συρακούσιοι, αποκόψαντες από τους λοιπούς μέρος των οπλιτών, τους έτρεψαν εις φυγήν και τους κατεδίωξαν. Και επειδή η είσοδος του τείχους ήτο στενή, οι Αθηναίοι έχασαν εβδομήντα ίππους και ολίγους οπλίτας.

52. Μετά τούτο, ο στρατός των Συρακουσίων απεσύρθη κατά την πρώτην ταύτην ημέραν. Αλλά την επομένην, ο στόλος των, αποτελούμενος από εβδομήντα εξ πλοία, εξέπλευσε, συγχρόνως δε και ο στρατός της ξηράς εβάδισε κατά των τειχών. Ο Αθηναϊκός στόλος, αποτελούμενος από ογδοήντα εξ πλοία, εξέπλευσε και αυτός, διά ν' αντιμετώπιση τον εχθρόν, και όταν οι δύο στόλοι συνηντήθησαν ήρχισεν η ναυμαχία. Ο Ευρυμέδων, ο οποίος εκυβέρνα την δεξιάν μοίραν της Αθηναϊκής παρατάξεως, θέλων να υπερφαλαγγίση τον εχθρικόν στόλον, ανέπτυξε την γραμμήν του πολύ πλησίον της παραλίας, ότε οι Συρακούσιοι, οι οποίοι είχαν νικήσει εν τω μεταξύ το κέντρον της Αθηναϊκής παρατάξεως, απέκοψαν και αυτόν εις τον μυχόν του λιμένος, όπου και ο ίδιος εφονεύθη και τα πλοία της μοίρας του, όσα τον είχαν ακολουθήσει, κατεστράφησαν. Και κατόπιν τούτου, ήρχισαν καταδιώκοντες ήδη τα πλοία όλου του Αθηναϊκού στόλου και αναγκάζοντες αυτά να ριφθούν εις την ξηράν.

53. Ο Γύλιππος, βλέπων την ήτταν του Αθηναϊκού στόλου, του οποίου τα σκάφη ερρίπτοντο εις την παραλίαν έξω του Αθηναϊκού χαρακώματος και στρατοπέδου, και θέλων να εξολόθρευση τους αποβιβαζόμενους εξ αυτών και να διευκολύνη εις τους Συρακουσίους την ρυμούλκησιν των εξοκειλάντων πλοίων, διά της καταλήψεως της παραλίας υπό φιλικής δυνάμεως, έσπευσεν επί κεφαλής μέρους του στρατού διά του κυματοθραύστου, εις βοήθειαν των. Αλλ' οι Τυρρηνοί, τους οποίους οι Αθηναίοι είχαν τοποθετήσει ως φρουράν του μέρους τούτου, βλέποντες αυτούς επερχόμενους ατάκτως, εξώρμησαν προς υπεράσπισιν των Αθηναϊκών πλοίων και επιπεσόντες εναντίον των στρατιωτών του Γυλίππου, όσοι έφθασαν πρώτοι, τους έτρεψαν εις φυγήν και τους έρριψαν εις το έλος, το καλούμενον Λυσιμέλεια. Μετ' ολίγον όμως, όταν ήλθε περισσότερος στρατός των Συρακουσίων και των συμμάχων των, προσέδραμαν και οι Αθηναίοι εις βοήθειαν και φοβηθέντες περί της τύχης των πλοίων των, επετέθησαν εναντίον αυτών, τους ενίκησαν, τους κατεδίωξαν και εφόνευσαν μερικούς οπλίτας. Διέσωσαν επίσης τα περισσότερα πλοία των και τα συνεκέντρωσαν εντός του ορμητηρίου των. Αλλ' οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι των εκυρίευσαν δέκα οκτώ εξ αυτών και εφόνευσαν όλα τα πληρώματα των. Και θέλοντες να εμπρήσουν τα λοιπά πλοία, εγέμισαν παλαιόν φορτηγόν σκάφος με κλάδους κλημάτων και ξύλα, θέσαντες δε πυρ, άφισαν το πυρπολικόν τούτο να φέρεται υπό του ανέμου, ο οποίος έπνεεν ούριος, εναντίον των Αθηναίων. Ούτοι, ανησυχήσαντες διά τον στόλον των, επενόησαν διάφορα πυροσβεστικά μέσα προς αποτροπήν του κινδύνου και κατορθώσαντες να καταστείλουν τας φλόγας και εμποδίσουν την προσέγγισιν του πυρπολικού, εσώθησαν από τον κίνδυνον.

54. Μετά τούτο, έστησαν τρόπαιον, οι μεν Συρακούσιοι διά την ναυμαχίαν και διά την απώτερον επί υψηλότερου εδάφους γενομένην αποκοπήν των οπλιτών, ότε συνέλαβαν και τους ίππους, οι δε Αθηναίοι διά την νίκην, την οποίαν εκέρδισαν οι Τυρρηνοί εναντίον του στρατού της ξηράς και την νίκην που εκέρδισαν οι ίδιοι με τον λοιπόν στρατόν των.

55.

Οι Αθηναίοι αποθαρρύνονται ενώ οι Συρακούσιοι αποκτούν θάρρος

Τώρα που και κατά θάλασσαν εκέρδισαν λαμπράν νίκην οι Συρακούσιοι, οι οποίοι έως τότε εφοβούντο τον νέον στόλον που είχε φέρει ο Δημοσθένης, οι Αθηναίοι περιέπεσαν εις τελείαν αποθάρρυνσιν. Η διάψευσις των προσδοκιών των υπήρξε μεγάλη και ακόμη μεγαλητέρα η μεταμέλεια διά την κατά της Σικελίας εκστρατείαν. Διότι διά πρώτην ήδη φοράν εξεστράτευαν εναντίον πόλεων, αι οποίαι ήσαν όμοιαι κατά τον χαρακτήρα προς την ιδικήν των, εκυβερνώντο από πολίτευμα δημοκρατικόν, όπως αυτοί, και ήσαν ισχυραί και εις ναυτικόν και εις ιππικόν και εις πληθυσμόν. Μη δυνάμενοι ούτε δι' επιδιώξεως μεταβολής της μορφής του πολιτεύματος να ενσπείρουν μεταξύ αυτών την διαίρεσιν, διά της οποίας θα ημπορούσαν να τους προσεταιρισθούν, ούτε να επιβληθούν εις αυτάς διά πολύ ανωτέρας στρατιωτικής δυνάμεως, περιπίπτοντες δ' από σφάλματος εις σφάλμα, είχαν περιέλθει και προηγουμένως ήδη εις στενόχωρον θέσιν, η οποία μετά την απροσδόκητον ήτταν του στόλου των απέβη κρισιμωτάτη.

56. Οι Συρακούσιοι, αντιθέτως, ήρχισαν αμέσως να περιπλέουν αφόβως την ακτήν του λιμένος, και απεφάσισαν να κλείσουν το στόμιον αυτού, διά να μη δυνηθούν οι Αθηναίοι και αν ήθελαν, να εκπλεύσουν απαρατήρητοι. Διότι του λοιπού δεν εφρόντιζαν μόνον περί της ιδικής των σωτηρίας, αλλά και πώς θ' αποκόψουν την οδόν της σωτηρίας εις τον εχθρόν. Έκριναν, ότι υπό τας παρούσας περιστάσεις η υπεροχή αυτών ήτο πολύ μεγάλη, και ότι εάν κατώρθωναν να νικήσουν τους Αθηναίους και τους συμμάχους των και κατά γην και κατά θάλασσαν, το κατόρθωμα των θα εθεωρείτο ενδοξον από τους λοιπούς Έλληνας, οι οποίοι αμέσως, άλλοι μεν θα ηλευθερώνοντο από την δουλείαν των Αθηναίων, άλλοι δε από τον φόβον αυτών, καθόσον η στρατιωτική δύναμις, η οποία θα υπελείπετο εις τούτους, δεν θα ήτον ικανή να βαστάξη το βάρος του πολέμου, τον οποίον θα είχε να συνεχίση. Και επειδή η δόξα της απελευθερώσεως αυτής θ' απεδίδετο εις τους Συρακουσίους, θα εθαυμάζοντο ούτοι πολύ και υπό των συγχρόνων και υπό των μεταγενεστέρων. Ο αγών των, άλλωστε, ήτον ευκλεής όχι μόνον δι' αυτόν τον λόγον, αλλά και διότι έμελλαν να νικήσουν, όχι τους Αθηναίους μόνους, αλλά και το πλήθος των λοιπών συμμάχων των, ενώ εξ άλλου δεν ήσαν ούτε αυτοί μόνοι, αλλ' είχαν και συναγωνιστάς, οι οποίοι ήλθαν εις βοήθειαν των και των οποίων συνεμερίζοντο την ηγεσίαν μετά των Κορινθίων και των Λακεδαιμονίων. Επί πλέον παρέσχον προθύμως την πόλιν των, όπως χρησιμεύση ως στάδιον του αγώνος τούτου, εκτιθέμενη εις τους κινδύνους του πρωταγωνιστού, και επραγματοποίησαν μεγάλας βελτιώσεις εις το ναυτικόν των. Τωόντι, πέριξ της πόλεως των Συρακουσών, είχαν συγκεντρωθή περισσότεροι λαοί, παρ' όσοι συνεκεντρώθησαν ποτέ πέριξ μιας πόλεως, εάν εξαιρέσωμεν μόνον το μέγα πλήθος εκείνων, οι οποίοι, κατά τον παρόντα πόλεμον, συνετάχθησαν προς τους Αθηναίους και τους Λακεδαιμονίους.

57.

Αι συγκεντρωθείσαι εις Συρακούσας δυνάμεις των δύο εμπολέμων

Οι λαοί, τωόντι, οι οποίοι επολέμησαν προ των Συρακουσών, ελθόντες εις την Σικελίαν ως εχθροί ή ως φίλοι, διά να συναγωνισθούν διά την κατάκτησιν ή την σωτηρίαν αυτής, και οι οποίοι ετάχθησαν με το εν ή το άλλο μέρος, όχι τόσον από ζωηρόν αίσθημα δικαιοσύνης ή από υποχρέωσιν κοινότητος καταγωγής, αλλ' όπως, υπό τας δεδομένας περιστάσεις, επέβαλλεν εις έκαστον το συμφέρον ή η ανάγκη, είναι οι εξής. Οι Αθηναίοι αυτοί, ως Ίωνες, ήλθαν εξ ελευθέρας προαιρέσεως εναντίον των Συρακουσίων, ως Δωριέων, και μαζύ με αυτούς εξεστράτευσαν οι Λήμνιοι και οι Ίμβριοι, και οι τότε κάτοικοι της Αιγίνης και οι κατοικούντες την Εστιαίαν της Ευβοίας Εστιαιείς, πάντες ούτοι άποικοι των Αθηνών, διατηρούντες ακόμη το αυτό γλωσσικόν ιδίωμα και τους αυτούς θεσμούς. Εκ των λοιπών, οι οποίοι μετείχαν της εκστρατείας, άλλοι μεν ήσαν υπήκοοι, άλλοι ανεξάρτητοι σύμμαχοι, και άλλοι πάλιν μισθοφόροι. Εκ των υπηκόων και φόρου υποτελών, οι Χαλκιδείς, οι Στυρείς και οι Καρύστιοι προήρχοντο από την Εύβοιαν, οι Κείοι, οι Άνδριοι και οι Τήνιοι από τας νήσους του Αιγαίου πελάγους, οι Μιλήσιοι και οι Σάμιοι και οι Χίοι από την Ιωνίαν. Εκ τούτων εν τούτοις, οι Χίοι μετείχαν της εκστρατείας ως ανεξάρτητοι, μη όντες υποχρεωμένοι εις καταβολήν φόρου, αλλά παρέχοντες πλοία. Οι ανωτέρω μνημονευθέντες ήσαν πάντες σχεδόν Ίωνες και άποικοι των Αθηναίων (πλην των Καρυστίων, οι οποίοι ήσαν Δρύοπες) και μολονότι ήσαν υπήκοοι και ηκολούθουν εξ ανάγκης, ήσαν όμως τουλάχιστον Ίωνες, αγωνιζόμενοι εναντίον Δωριέων.

Προς τούτοις, ηκολούθουν Αιολείς, οι Μηθυμναίοι μεν, οι οποίοι παρείχαν πλοία, μη όντες φόρου υποτελείς, οι Τενέδιοι δε και οι Αίνιοι, οι οποίοι ετέλουν φόρον υποτελείας. Ούτοι, αν και Αιολείς, επολέμουν εξ ανάγκης τους μετά των Συρακουσίων συμπράττοντας Βοιωτούς, των οποίων ήσαν άποικοι, ενώ οι Πλαταιείς, μολονότι καθαυτό Βοιωτοί, μόνοι εκ τούτων, διά τα γνωστόν μίσος, επολέμουν, ως είναι ευνόητον, εναντίον των άλλων Βοιωτών. Οι Ρόδιοι και οι Κυθήριοι είναι αμφότεροι Δωριείς. Και οι μεν Κυθήριοι, άποικοι των Λακεδαιμονίων, συνηγωνίζοντο με τους Αθηναίους εναντίον των υπό την αρχηγίαν του Γυλίππου Λακεδαιμονίων, ενώ οι Ρόδιοι, Αργείοι την καταγωγήν, επολέμουν εξ ανάγκης εναντίον των Συρακουσίων, οι όποιοι ήσαν Δωριείς, και των μετά των Συρακουσίων συναγωνιζόμενων κατοίκων της Γέλας, μολονότι ούτοι ήσαν άποικοι των. Εκ των παρά την Πελοπόννησον νήσων, οι Κεφαλλήνες και οι Ζακύνθιοι, μολονότι ανεξάρτητοι, ήσαν οπωσδήποτε υποχρεωμένοι ως νησιώται ν' ακολουθούν τους Αθηναίους, λόγω της κατά θάλασσαν κυριαρχίας των. Ενώ οι Κερκυραίοι, οι οποίοι ήσαν όχι μόνον Δωριείς, άλλα και Κορίνθιοι αναμφισβητήτως, μετείχαν της εκστρατείας εναντίον Κορινθίων και Συρακουσίων, μολονότι άποικοι των πρώτων και ομογενείς των δευτέρων, υπό την εύσχημον πρόφασιν, ότι αναγκάζονται εις τούτο, μάλλον όμως εκουσίως, ένεκα του κατά των Κορινθίων μίσους των. Οι Μεσσήνιοι ωσαύτως, όπως καλούνται οι νυν κάτοικοι της Ναυπάκτου, καθώς και οι Μεσσήνιοι της φρουράς της Πύλου, ευρισκομένης τότε υπό την κατοχήν των Αθηναίων, παρελήφθησαν υπό τούτων εις την εκστρατείαν. Και ολίγοι προς τούτοις Μεγαρείς, έχοντες την ατυχίαν να είναι εξόριστοι, εμάχοντο κατά των Σελινουντίων, οι οποίοι ήσαν Μεγαρείς. Η εις την εκστρατείαν συμμετοχή των λοιπών, όσοι μνημονεύονται εφεξής, είχε χαρακτήρα μάλλον εκούσιον. Οι Αργείοι, λόγου χάριν, οι οποίοι είναι Δωριείς, ηκολούθησαν τους Αθηναίους, οι οποίοι είναι Ίωνες, εις εκστρατείαν εναντίον Δωριέων, όχι τόσον ένεκα της συμμαχίας των προς αυτούς, όσον ένεκα της προς τους Λακεδαιμονίους έχθρας των και χάριν του ιδίου αυτών αμέσου συμφέροντος. Οι Μαντινείς και άλλοι Αρκάδες μισθοφόροι, συνειθισμένοι ανέκαθεν να πολεμούν εναντίον εκείνων, τους οποίους υπεδείκνυαν προς αυτούς ως εχθρούς, ηκολούθησαν, θεωρούντες και εις την περίστασιν αυτήν, χάριν επιθυμίας κέρδους, όχι ολιγώτερον εχθρούς τους μετά των Κορινθίων εκστρατεύσαντες Αρκάδας. Οι Κρήτες και οι Αιτωλοί ηκολούθησαν ωσαύτως ως μισθοφόροι. Οι Κρήτες θα επροτίμων βέβαια να εκστρατεύσουν υπέρ των κατοίκων της Γέλας, την οποίαν είχαν αποικίσει από κοινού μετά των Ροδίων, χάριν του μισθού όμως, συνήνεσαν να εκστρατεύσουν εναντίον των αποίκων των. Και μερικοί Ακαρνάνες ήλθαν εις βοήθειαν των Αθηναίων, εν μέρει μεν χάριν κέρδους, αλλά το περισσότερον ένεκα φιλίας προς τον Δημοσθένη και συμπαθείας προς τους συμμάχους των Αθηναίους. Πάντες ούτοι κατώκουν εις χώρας οριζομένας δυτικώς υπό του Ιονίου πελάγους. Εκ των Ελλήνων της Ιταλίας, οι Θούριοι και οι Μεταπόντιοι έλαβαν μέρος εις την εκστρατείαν, ωθηθέντες εις τούτο από τας περιστάσεις, τας οποίας είχαν δημιουργήσει τότε δι' αυτούς εμφύλιοι σπαραγμοί, και εκ των Ελλήνων κατοίκων της Σικελίας, οι Νάξιοι και οι Καταναίοι. Εκ των βαρβάρων, οι Αθηναίοι είχαν με το μέρος των τους Εγεσταίους, οι οποίοι επροκάλεσαν την επέμβασίν των, και τους περισσοτέρους Σικελούς, εκτός δε της Σικελίας, μερικούς Τυρρηνούς, οι οποίοι είχαν διαφοράς προς τους Συρακουσίους, και Ιάπυγας μισθοφόρους. Αυτοί ήσαν οι λαοί, οι οποίοι έλαβαν μέρος εις τον πόλεμον με το μέρος των Αθηναίων.

58. Εις βοήθειαν των Συρακουσίων, αντιθέτως, ήλθαν οι όμοροι αυτών Καιμαριναίοι και οι κάτοικοι της Γέλας, των οποίων η χώρα έρχεται αμέσως μετά την των Καμαριναίων. Οι μετά την Γέλαν κατοικούντες Ακραγαντίνοι έμειναν ουδέτεροι, αλλ' οι επέκεινα τούτων κατοικούντες Σελινούντιοι ετάχθησαν ωσαύτως με τους Συρακουσίους. Πάντες ούτοι κατοικούν το νότιον της Σικελίας, το εστραμμένον προς την Λιβύην. Εκ του βορείου μέρους, του προς το Τυρρηνικόν πέλαγος, εις βοήθειαν των Συρακουσίων ήλθαν μόνοι οι Ιμεραίοι, οι οποίοι είναι και οι μόνοι Έλληνες κάτοικοι του μέρους τούτου. Αυταί ήσαν αι Ελληνικαί πόλεις της Σικελίας, Δωρικαί πάσαι και ανεξάρτητοι, αι οποίαι συνεπολέμησαν παρά το πλευρόν των Συρακουσίων. Εκ των βαρβάρων κατοίκων αυτής, μόνοι οι Σικελοί, όσοι δεν είχαν ταχθή με τους Αθηναίους, συνεπολέμησαν με τους Συρακουσίους. Εκ των εκτός της Σικελίας Ελλή νων, συνεπολέμησαν οι Λακεδαιμόνιοι, πέμψαντες Σπαρτιάτην αρχιστράτηγον και στρατιώτας, νεοδαμώδεις μόνον και Είλωτας, οι Λευκάδιοι, οι Αμπρακιώται και οι Κορίνθιοι, λόγω κοινότητος καταγωγής, οι τελευταίοι, άλλωστε, μόνοι εξ όλων των άλλων, διά της αποστολής στόλου συγχρόνως και στρατού, εκ της Αρκαδίας, μισθοφόροι αποσταλέντες υπό των Κορινθίων, οι Σικυώνιοι, στρατολογηθέντες δι' υποχρεωτικής θητείας, και εκ των έξω της Πελοποννήσου οι Βοιωτοί. Αλλ' η βοήθεια αύτη, η οποία ήλθεν εκ του εξωτερικού, ήτο μικρά, συγκρινόμενη προς εκείνην, την οποίαν προσέφεραν εις στρατόν παντός είδους οι Έλληνες της Σικελίας, οι οποίοι, καθ' ο κατοικούντες πόλεις μεγάλας, συνεκέντρωσαν πολυάριθμον πεζικόν και ιππικόν και πολύ πλήθος ελαφρώς ωπλισμένων στρατιωτών. Και εν συγκρίσει πάλιν προς όλους ίσως τους άλλους, η συνεισφορά των Συρακουσίων υπήρξε μεγαλητέρα, λόγω του μεγέθους της πόλεως και του μεγίστου κινδύνου, εις τον οποίον ήσαν εκτεθειμένοι.

59. Αυταί ήσαν αι επικουρίαι, τας οποίας συνεκέντρωσαν τα δύο μέρη, και αι οποίαι ευρίσκοντο ήδη πάσαι επί τόπου κατά την στιγμήν ταύτην, διότι ουδεμία άλλη ενίσχυσις ήλθεν έκτοτε, ούτε προς τους μεν, ούτε προς τους δε.

Οι

Οι Συρακούσιοι κλείουν το στόμιον του λιμένος, διά να εμποδίσουν την φυγήν των Αθηναίων

Συρακούσιοι ενόμισαν δικαίως, ότι θα ήτο ένδοξον δι' αυτούς κατόρθωμα, εάν την νίκην, την οποίαν εκέρδισαν ήδη κατά θάλασσαν, συμπληρώσουν, αιχμαλωτίζοντες ολόκληρον την πολυάριθμον στρατιωτικήν δύναμιν των Αθηναίων, και δεν τους επιτρέψουν κανέν μέσον διαφυγής, ούτε διά ξηράς, ούτε διά θαλάσσης. Ήρχισαν λοιπόν να κλείουν το στόμιον του λιμένος, το οποίον είχε πλάτος οκτώ περίπου σταδίων, τοποθετούντες πλαγίως εις αυτό τριήρεις και μεγάλα και μικρά πλοία, τα οποία εστερέωναν δι' αγκύρων, και προέβαιναν εις όλας τας άλλας αναγκαίας ετοιμασίας, διά την περίστασιν που οι Αθηναίοι θα είχαν και πάλιν την τόλμην να ναυμαχήσουν. Και εις τας σκέψεις των δεν ενυπήρχε τίποτε απολύτως το μικρόν.

60.

Πολεμικόν συμβούλιον των Αθηναίων

Οι Αθηναίοι, βλέποντες το κλείσιμον του λιμένος και αντιλαμβανόμενοι τα περαιτέρω σχέδια του εχθρού, απεφάσισαν να συγκαλέσουν πολεμικόν συμβούλιον. Συνελθόντες οι στρατηγοί και οι ταξίαρχοι έλαβαν υπ' όψιν το κρίσιμον της καταστάσεως γενικώς και προ πάντων την επελθούσαν ήδη έλλειψιν τροφίμων, την οποίαν επροκάλεσε η διαταγή που είχαν στείλει εις Κατάνην, όταν απεφάσισαν προηγουμένως να εκπλεύσουν, όπως παύση η αποστολή τοιούτων, και συγχρόνως ότι θα είναι αδύνατος του λοιπού η προμήθεια των τροφίμων, εφόσον δεν επικρατήσουν κατά θάλασσαν. Ως εκ τούτου, απεφάσισαν να εγκαταλείψουν το άνω μέρος των τειχών των και να διαχωρίσουν δι' εγκαρσίου τείχους τόσον μόνον μέρος αυτών, πλησίον του ορμητηρίου του στόλου των, όσον ήτο αρκετόν να περιλάβη τας αποσκευάς και τους ασθενείς και αφίσουν φρουράν εντός αυτού, να εξοπλίσουν τα πλοία, και εκείνα που ήσαν εις καλήν και εκείνα που ήσαν εις ολιγώτερον καλήν κατάστασιν, επιβιβάζοντες εις αυτά όλον τον υπόλοιπον στρατόν της ξηράς και να δοκιμάσουν την τύχην των, ναυμαχούντες. Και αν μεν νικήσουν να μεταβούν εις Κατάνην, ειδεμή να πυρπολήσουν τον στόλον και συντάσσοντες τον στρατόν, να επιδιώξουν την διά ξηράς υποχώρησιν προς την διεύθυνσιν, διά της οποίας θα ημπορούσαν να φθάσουν το ταχύτερον εις φιλικόν μέρος, είτε βαρβαρικόν, είτε Ελληνικόν. Αι αποφάσεις αύται εξετελέσθησαν ακριβώς. Διότι και εκ του άνω μέρους των τειχών απεσύρθησαν εν τάξει και τα πλοία όλα εξώπλισαν, αναγκάσαντες να επιβιβασθή ο καθείς, ο οποίος, λόγω ηλικίας, εφαίνετο οπωσδήποτε ικανός δι' υπηρεσίαν. Ούτως εξωπλίσθησαν περί τα εκατόν δέκα εν όλω πλοία, επί των καταστρωμάτων των οποίων ετοποθέτησαν πολλούς τοξότας και ακοντιστάς, Ακαρνάνας και άλλους ξένους και προητοιμάσθησαν γενικώς διά την ναυμαχίαν, όσον το δύσκολον της θέσεως των και το παράβολον του σχεδίου των επέτρεπαν. Όταν τα πάντα σχεδόν ήσαν έτοιμα, αλλά πριν γίνη η επιβίβασις επί των πλοίων, ο Νικίας, βλέπων τους στρατιώτας αποτεθαρρημένους μεν ένεκα της πλήρους κατά θάλασσαν ήττης των, η οποία δι' αυτούς ήτο πράγμα ασυνείθιστον, αλλά και ανυπομονούντας, ένεκα της ελλείψεως τροφίμων, να δοκιμάσουν μίαν ώραν ταχύτερα την τύχην των εις την ναυμαχίαν, συνεκέντρωσεν όλον τον στρατόν και ενεθάρρυνεν αυτούς διά των επομένων λόγων.

61.

Παραίνεσις του Νικίου προς τους στρατιώτας

«Στρατιώται Αθηναίοι και σύμμαχοι, εις τον αγώνα, ο οποίος θα λάβη χώραν μετ' ολίγον, όλοι ανεξαιρέτως έχομεν το αυτό συμφέρον. Καθένας από ημάς, όπως άλλωστε και από τους εχθρούς μας, πρόκειται ν' αγωνισθή υπέρ της προσωπικής του σωτηρίας και συγχρόνως υπέρ πατρίδος, καθόσον, εάν νικήσωμεν εις την επικειμένην ναυμαχίαν, θα ημπορέσωμεν να επανίδωμεν έκαστος την ιδίαν αυτού πατρίδα. Οφείλομεν όμως να μη χάνωμεν το θάρρος μας, ούτε να παθαίνωμεν ό,τι παθαίνουν οι πρωτόπειροι, οι οποίοι, όταν νικηθούν εις τον αρχικόν αγώνα, ευρίσκονται του λοιπού υπό την διαρκή προσδοκίαν ομοίας ατυχίας. Αλλ' όσοι από σας είσθε Αθηναίοι, και ως τούτου έχετε μακράν πείραν των πολέμων, όσοι από σας είσθε σύμμαχοι και ως τοιούτου διαρκείς σύντροφοι των αγώνων μας, οφείλετε να ενθυμήσθε πόσον εντελώς απροσδόκητα πράγματα ημπορούν να συμβούν εις τους πολέμους, και να ετοιμασθήτε διά την νέαν μάχην, με την ελπίδα, ότι η τύχη την φοράν αυτήν θα είναι με το μέρος μας, και με την απόφασιν να αποδώσετε εις τον εχθρόν τα ίσα κατά τρόπον άξιον του μεγάλου αυτού στρατεύματος, το οποίον βλέπετε προ των οφθαλμών σας.

62. «Και ημείς, άλλωστε, αφού εσυζητήσαμεν το πράγμα με τους πρωρείς, ελάβαμεν ήδη όλα ακριβώς εκείνα τα μέτρα που επιτρέπουν αι περιστάσεις, και που εκρίναμεν, ότι ημπορούν να μας βοηθήσουν εναντίον των μειονεκτημάτων, τα οποία συνδέονται με την στενότητα του λιμένος, και τα οποία μας έβλαψαν κατά την προηγουμένην ναυμαχίαν, του συνωστισμού δηλαδή των σκαφών και των στρατιωτών που είχε τοποθετήσει ο εχθρός επί των καταστρωμάτων των πλοίων του. Θα επιβιβάσωμεν τωόντι επί των πλοίων μας πολλούς τοξότας και ακοντιστάς και πλήθος άλλο στρατιωτών, τους οποίους, εάν επρόκειτο να ναυμαχήσωμεν εις ανοικτήν θάλασσαν, δεν θα εσκεπτόμεθα να χρησιμοποιήσωμεν, καθόσον, ως εκ της υπερφορτώσεως των πλοίων μας η παρουσία των θ' απετέλει μειονέκτημα υπό τακτικήν έποψιν, αλλ' οι οποίοι θα είναι χρήσιμοι εις την παρούσαν περίστασιν, κατά την οποίαν από τα καταστρώματα των πλοίων πρόκειται να διεξαγάγωμεν πεζομαχίαν. Εσκέφθημεν ήδη ποία μέτρα έπρεπε να λάβωμεν, διά να εξουδετερώσωμεν τας βελτιώσεις, τας οποίας επέφερεν ο εχθρός εις την ναυπήγησιν των πλοίων του, και πράγματι προς εξουδετέρωσιν του πάχους των επωτίδων των, αι οποίαι μας επροξένησαν τας μεγαλητέρας ζημίας, θα χρησιμοποιήσωμεν σιδηράς αρπάγας, αι οποίαι, ριπτόμεναι επί των επιπιπτόντων καθ' ημών πλοίων, θα εμποδίζουν αυτά ν' ανακρούουν πρύμναν, εάν οι πεζοναύταί μας εκτελέσουν ό,τι επιβάλλεται εις τοιαύτην περίστασιν. Διότι, όπως είπα, είμεθα ηναγκασμένοι να πεζομαχήσωμεν από το κατάστρωμα των πλοίων μας, και ως εκ τούτου έχομεν προφανές συμφέρον ούτε ημείς ν' ανακρούωμεν πρύμναν, ούτε εις τους εχθρούς να επιτρέπωμεν τούτο, τόσον μάλλον καθόσον η παραλία, πλην της μικράς εκτάσεως που κατέχει ο στρατός μας, είναι εις χείρας των.

63. «Αυτά έχοντες υπ' όψιν σας, πρέπει ν' αγωνισθήτε μέχρις εσχάτων και να μη αφίσετε να σας εξωθήσουν εις την παραλίαν. Όταν άπαξ το πλοίον σας συγκρουσθή με πλοίον εχθρικόν, θεωρήσατε καθήκον σας να μη αποχωρισθήτε από αυτό πριν σκουπίσετε από το κατάστρωμα του και ρίψετε εις την θάλασσαν τους επ' αυτού οπλίτας. Τας προτροπάς αυτάς απευθύνω προς τους οπλίτας μάλλον παρά τους ναύτας, καθόσον το καθήκον τούτο επιβάλλεται κυρίως εις τους επί του καταστρώματος. Άλλωστε ακόμη και τώρα υπερέχομεν αυτών εις πολλά σημεία, υπό την έποψιν του στρατού της ξηράς. Στρεφόμενος ήδη προς σας τους ναύτας, προτρέπω, και συγχρόνως σας εξορκίζω, να μη καταπτοηθήτε από τας ατυχίας μας, αφού και η επί των καταστρωμάτων στρατιωτική μας ετοιμασία είναι καλλίτερα και τα πλοία μας περισσότερα. Όσοι από σας, χωρίς να είσθε Αθηναίοι, ενομίζεσθε τοιούτοι, σκεφθήτε πόσον πολύτιμον πλεονέκτημα είναι τούτο και πόσον αξίζει να το διατηρήσετε. Εθαυμάζεσθε καθ' όλην την Ελλάδα ένεκα της γνώσεως της γλώσσης μας και της μιμήσεως των τρόπων μας και μετείχετε εξ ίσου με ημάς των πλεονεκτημάτων της ηγεμονίας μας, καθόσον και του σεβασμού των υπηκόων μας απολαμβάνετε και κανείς δεν ετόλμα να σας αδικήση. Διά τούτο, εφόσον μόνοι σεις είσθε ελεύθεροι κοινωνοί της ηγεμονίας μας, καθήκον έχετε να μη καταπροδώσετε αυτήν. Καταφρονήσατε και τους Κορινθίους, τους οποίους πολλάκις ήδη ενικήσατε, και τους Σικελιώτας, εκ των οποίων κανείς, εφόσον το ναυτικόν μας ήκμαζε, δεν ετόλμησε να σας αντισταθή και αποκρούσατε αυτούς, αποδεικνύοντες, ότι η ναυτική σας ικανότης, και εν μέσω ακόμη ασθενειών και ατυχιών, είναι ανωτέρα από την δύναμιν και την καλήν τύχην των έχθρων σας.

64. «Εις όσους εξ υμών είσθε Αθηναίοι, υπενθυμίζω, διά μίαν ακόμη φοράν, ότι δεν μας μένουν εις τας Αθήνας ούτε άλλα πλοία εντός των νεωσοίκων, όμοια προς αυτά, ούτε άλλοι στρατεύσιμοι, και ότι αν η έκβασις της μάχης είναι δι' ημάς άλλο παρά την νίκην, οι εδώ εχθροί θα πλεύσουν κατ' ευθείαν εναντίον των Αθηνών και οι ιδικοί μας, όσοι υπολείπονται εκεί, θα είναι ανίσχυροι ν' αποκρούσουν και τους εκεί εχθρούς και τους νέους επιδρομείς. Και ούτω, σεις μεν θα περιέλθετε αμέσως εις το έλεος των Συρακουσίων (και γνωρίζετε οι ίδιοι με ποία σχέδια εξεστρατεύσατε εναντίον των), ενώ οι εκεί θα περιέλθουν εις το έλεος των Λακεδαιμονίων. Ένεκα τούτου, εφόσον είσθε υποχρεωμένοι εις μίαν και την αυτήν μάχην ν' αγωνισθήτε και διά τους ιδίους εαυτούς σας και διά τους εκεί, δειχθήτε περισσότερον από κάθε άλλην φοράν ακλόνητοι και μη λησμονήτε, και καθείς χωριστά και όλοι μαζύ, όσοι μετ' ολίγον θα επιβιβασθήτε επί των πλοίων, ότι σεις είσθε και ο στρατός των Αθηναίων και ο στόλος, και εις σας κρέμαται ολόκληρος η πόλις και το μέγα όνομα των Αθηνών. Χάριν αυτών, όστις από σας υπερέχει τους άλλους κατά την ικανότητα ή την ανδρείαν, ας την επίδειξη τώρα, διότι ποτέ δεν ημπορεί να εύρη καλλίτερον ευκαιρίαν, όπως χρησιμοποίηση αυτάς διά το ίδιον αυτού συμφέρον.»

65.

Παραίνεσις του Γυλίππου και των στρατηγών προς τους Συρακουσίους και τους συμμάχους αυτών

Μετά τους προτρεπτικούς τούτους λόγους, ο Νικίας διέταξεν αμέσως την επί των πλοίων επιβίβασιν. Ο Γύλιππος και οι Συρακούσιοι ήσαν εις θέσιν, βλέποντες την προ των ομμάτων των γινομένην ετοιμασίαν, ν' αντιληφθούν, ότι οι Αθηναίοι σκοπόν είχαν να ναυμαχήσουν. Είχον άλλωστε πληροφορηθή προηγουμένως το σχέδιον της χρησιμοποιήσεως των σιδηρών αρπαγών και ενώ ητοιμάσθησαν προς αντιμετώπισιν παντός άλλου ενδεχομένου, επρονόησαν συγχρόνως και περί τούτου. Διότι εκάλυψαν με δέρματα τας πρώρας και το άνω μέρος των πλοίων μέχρις ικανής εκτάσεως, εις τρόπον ώστε αι αρπάγαι ριπτόμεναι να μη ευρίσκουν λαβήν, αλλά να γλιστρούν και φεύγουν. Και όταν τα πάντα ητοιμάσθησαν, ο Γύλιππος και οι στρατηγοί απηύθυναν προς αυτούς τους επομένους παραινετικούς λόγους.

66. «Συρακούσιοι και σύμμαχοι, τα προηγούμενα κατορθώματα σας υπήρξαν ένδοξα, όπως ένδοξος θα είναι και ο επικείμενος αγών. Τούτο πιστεύομεν, ότι το γνωρίζετε οι περισσότεροι, διότι άλλως δεν θα επιδεικνύατε τόσον ζήλον και τότε και τώρα. Αλλ' εάν κανείς δεν αντιλαμβάνεται τούτο επαρκώς, θα προσπαθήσωμεν να τον διαφωτίσωμεν. Οι Αθηναίοι, δηλαδή, των οποίων η κυριαρχία εκτείνεται επί μεγαλητέρας επικρατείας παρά κάθε Ελληνικού κράτους του παρελθόντος και του παρόντος, εξεστράτευσαν κατά της χώρας ταύτης, κατά πρώτον λόγον, διά να υποτάξουν την Σικελίαν, και έπειτα, εν περιπτώσει επιτυχίας, και την Πελοπόννησον και την λοιπήν Ελλάδα. Τον στόλον των Αθηναίων τούτον, διά του οποίου αυτοί επέτυχαν την επικράτησιν των, ενικήσατε ήδη εις επανειλημμένας ναυμαχίας και κατά πάσαν πιθανότητα θα νικήσετε πάλιν τώρα. Διότι οσάκις οι άνθρωποι δειχθούν υποδεέστεροι εκεί όπου έχουν την αξίωσιν, ότι υπερέχουν, η ιδία αυτών αυτοπεποίθησις καταπίπτει του λοιπού περισσότερον, παρά εάν δεν είχαν εξ αρχής πιστεύσει εις τοιαύτην υπεροχήν και αποτυγχάνοντες, παρά τας προσδοκίας της μεγαλαυχίας των, ενδίδουν μέχρι σημείου, το οποίον αποτελεί παραγνώρισιν της πραγματικής των δυνάμεως, πράγμα το οποίον είναι φυσικόν να έχουν ήδη πάθει οι Αθηναίοι.

67. «Αντιθέτως, το αίσθημα, το οποίον ενέπνεεν ημάς ήδη και επί τη βάσει του οποίου, μολονότι άπειροι ακόμη, ετολμήσαμεν να διακινδυνεύσωμεν τα πάντα, έχει σήμερον ασφαλέστερον έρεισμα, και εφόσον προσετέθη εις αυτό η πεποίθησις, ότι είμεθα ισχυρότατοι, αφού ενικήσαμεν τους ισχυροτάτους, η ελπίς εκάστου εξ ημών εδιπλασιάσθη. Ως επί το πλείστον, άλλωστε, η μεγίστη ελπίς εμπνέει και τον μέγιστον ζήλον εις κάθε επιχείρησιν. Όσον άφορα εξ άλλου την εκ μέρους των απομίμησιν των μεθόδων μας, αυταί αποτελούν δι' ημάς τον συνήθη τρόπον του μάχεσθαι, και δεν θα ευρεθώμεν απαράσκευοι, όπως αντιμετωπίσωμεν εκάστην εξ αυτών. Εκείναι όμως, όταν, παρά την συνήθη πολεμικήν των διάταξιν ευρεθούν πολλοί επί του καταστρώματος οπλίται και πολλοί ακοντισταί, χερσαίοι ούτως ειπείν Ακαρνάνες και άλλοι επιβάται πλοίων, οι οποίοι δεν θα είναι εις θέσιν ούτε να σύρουν το τόξον των καθήμενοι, πώς δεν θα διακινδυνεύσουν την ασφάλειαν του σκάφους και δεν θα περιέλθουν εις πλήρη σύγχυσιν, κινούμενοι πάντες κατά τρόπον ασυνείθιστον δι' αυτούς; Εάν κανείς από σας φοβήται, διότι πρόκειται να ναυμαχήση προς μεγαλήτερον αριθμόν πλοίων, ας μάθη ούτος, ότι ούτε το πλήθος των πλοίων αποτελεί πλεονέκτημα διά τον εχθρόν. Διότι πολυάριθμος στόλος εντός στενού χώρου θα είναι βραδυκίνητος εις εκτέλεσιν επιθετικών κινήσεων, αλλά περισσότερον εκτεθειμένος εις βλάβας από τα μέτρα, τα οποία είμεθα έτοιμοι να εφαρμόσωμεν. Εάν όμως θέλετε την καθαράν αλήθειαν, μάθετε την από πηγήν, την οποίαν θεωρούμεν ασφαλή. Υπό το βάρος του πλήθους των δεινών των και την πίεσιν της αμηχανίας, εις την οποίαν ευρίσκονται, έφθασαν εις την απονενοημένην απόφασιν να εμπιστευθούν όχι τόσον εις την στρατιωτικήν των ετοιμασίαν, όσον εις την τύχην των, εκτιθέμενοι εις τους κινδύνους μιας τελευταίας μάχης. Σκοπός των είναι ή να διασπάσουν τον αποκλεισμόν και εκπλεύσουν, ή άλλως αποπειραθούν να υποχωρήσουν μετά την μάχην διά ξηράς, πεπεισμένοι, καθώς είναι, ότι η σημερινή των αθλιότης δεν ημπορεί να επιδεινωθή.

68. «Ας ριφθώμεν λοιπόν με ορμήν ασυγκράτητον εις το μέσον τοιαύτης αταξίας έχθρων μισητοτάτων, των οποίων η τύχη παραδίδεται μόνη της εις χείρας μας. Και ας έχωμεν υπ' όψιν, πρώτον μεν ότι τίποτε δεν είναι δικαιότερον απέναντι εχθρών παρά το ν' αποφασίση κανείς να κορέση το πάθος της εκδικήσεως του, διά να τιμωρήση τον επιδρομέα, και δεύτερον, ότι την εκδίκησιν αυτήν, η οποία μάλιστα, όπως βεβαιώνει, νομίζω, το κοινόν λόγιον, είναι πράγμα γλυκύτατον, θα είμεθα εις θέσιν μετ' ολίγον να επιβάλωμεν. Ότι είναι εχθροί μας, και μάλιστα οι χειρότεροι των εχθρών μας, όλοι το γνωρίζετε. Διότι εξεστράτευσαν εναντίον της χώρας μας, όπως την υποδουλώσουν, και εάν το κατώρθωναν, οι μεν άνδρες μας θα υφίσταντο τας πλέον σκληράς τιμωρίας, τα παιδία και αι γυναίκες μας τας πλέον απρεπείς ύβρεις, ενώ η πόλις μας ολόκληρος θ' απέκτα το πλέον επονείδιστον όνομα. Ένεκα τούτου, κανείς δεν πρέπει να καμφθή, μήτε να νομίση κέρδος το να απέλθουν, χωρίς να εκτεθώμεν εις κίνδυνον. Διότι αυτό το ίδιον θα κάμουν και αν ακόμη νικήσουν. Αλλ' εάν, όπως αι περιστάσεις καθιστούν πιθανόν, πραγματοποιήσωμεν τας επιθυμίας μας, τιμωρούντες αυτούς και παραδίδοντες εις όλην την Σικελίαν εξησφαλισμένην την ελευθερίαν, την οποίαν είχε και προηγουμένως, ποίον ένδοξον κατόρθωμα! Πόσον σπάνιαι είναι αι επιχειρήσεις, όπως η παρούσα, κατά την οποίαν ελαχίστη μεν είναι η ζημία, εν περιπτώσει αποτυχίας, μέγιστον δε το κέρδος, εν περιπτώσει επιτυχίας!»

69.

Συστάσεις του Νικίου προς τους τριηράρχους

Μετά τους παραινετικούς τούτους λόγους, τους οποίους και οι στρατηγοί των Συρακουσίων μετά του Γυλίππου απηύθυναν προς τον στρατόν των, διέταξαν την επιβίβασιν επί των πλοίων, βλέποντες και τους Αθηναίους πράττοντας το αυτό. Ο Νικίας, εξ άλλου, τον οποίον η κατάστασις των πραγμάτων ετρόμαζε και ο οποίος έβλεπε πόσον μεγάλος και πόσον επικείμενος ήτο ο κίνδυνος (καθόσον τα πλοία από στιγμής εις στιγμήν έμελλαν να εκκινήσουν) εδοκίμασεν ό,τι συνήθως δοκιμάζουν οι άνθρωποι εις τας παραμονάς δυσκόλων αγώνων. Ενόμισε, δηλαδή, ότι αι ετοιμασίαι των όλαι ήσαν ατελείς εισέτι, και αι προς τον στρατόν παραινέσεις του όχι ακόμη επαρκείς. Διά τούτο, προσφωνών ένα έκαστον από τους τριηράρχους όχι μόνον με το όνομα του, αλλά και με το όνομα του πατρός του και της φυλής του, απήτει, από εκείνους, οι οποίοι είχαν οπωσδήποτε διακριθή δι' ανδραγαθίαν, να μη προδώσουν αυτήν, και από εκείνους, των οποίων οι πρόγονοι ήσαν επιφανείς, να μη αμαυρώσουν την κληρονομικήν των δόξαν. Υπενθύμιζε συγχρόνως εις αυτούς, ότι ήσαν πολίται της πλέον ελευθέρας πατρίδος και ότι ο ιδιωτικός βίος εκάστου ήτο εξησφαλισμένος εντός αυτής από πάσαν έξωθεν επέμβασιν. Προσέθεσεν ακόμη, όσα όμοια περίπου εκάστοτε λέγουν οι άνθρωποι εις τοιαύτας περιστάσεις, επικαλούμενοι το καθήκον προς τας γυναίκας και τα τέκνα και τους πατρίους θεούς, καθόσον, κρίνοντες αυτά χρήσιμα εις την παρούσαν φοβεράν στιγμήν, τα επικαλούνται, χωρίς ν' αποτρέπωνται εκ του φόβου μήπως θεωρηθούν λέγοντες τετριμμένα πράγματα. Όταν ο Νικίας σννεβούλευσεν όσα ενόμισεν απολύτως απαραίτητα μάλλον παρά επαρκή, απεσύρθη και ωδήγησε τον στρατόν της ξηράς πλησίον της θαλάσσης, όπου παρέταξεν αυτόν εις όσον το δυνατόν μεγαλητέραν έκτασιν, όπως συντελέση εις την μεγαλητέραν δυνατήν ενθάρρυνσιν των επιβαινόντων του στόλου. Ο Δημοσθένης, ο Μένανδρος και ο Ευθύδημος, οι οποίοι επεβιβάσθησαν ως αρχηγοί του στόλου, εκκινήσαντες από το ορμητήριον των, έπλεαν κατ' ευθείαν προς το κλειστόν στόμιον του λιμένος, θέλοντες να εκβιάσουν τον έκπλουν προς την ανοικτήν θάλασσαν διά της αφεθείσης εξόδου.

70.

Οι δύο στόλοι ναυμαχούν. Οι Αθηναίοι υφίστανται συντριπτικήν ήτταν

Αλλ' ο στόλος των Συρακουσίων και των συμμάχων, συγκείμενος από τον ίδιον περίπου αριθμόν πλοίων, όπως και προηγουμένως, είχεν ήδη εκπλεύσει προ αυτών. Μία μοίρα του στόλου αυτού εφύλαττε πλησίον της εξόδου του λιμένος, ενώ ο λοιπός ήτο παρατεταγμένος εντός αυτού εις σχήμα κύκλου, διά να είναι εις θέσιν να επιτίθεται κατά των Αθηναίων εξ όλων των σημείων διά μιας, και συγχρόνως ο στρατός της ξηράς έσπευδεν εις βοήθειαν του, οπουδήποτε τα πλοία προσήγγιζαν εις την παραλίαν. Αρχηγοί του στόλου των Συρακουσίων ήσαν ο Σικανός και ο Αγάθαρχος, διοικούντες έκαστος ανά μίαν των πτερύγων αυτού, ενώ ο Πυθήν, επί κεφαλής της Κορινθιακής μοίρας, κατείχε το μέσον. Όταν οι Αθηναίοι, πλέοντες, προσήγγισαν εις το κλειστόν στόμιον του λιμένος, ενίκησαν διά της πρώτης ορμής της επιθέσεως των τα εκεί παρατεταγμένα εχθρικά πλοία, και προσεπάθουν να κόψουν τας αλύσσεις, που έκλειαν το άνοιγμα. Αλλ' όταν μετ' ολίγον οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι επετέθησαν κατ' αυτών εξ όλων των σημείων, η ναυμαχία δεν περιωρίζετο πλέον πλησίον του κλειστού στομίου μόνον, αλλ' επεξετάθη καθ' όλον τον λιμένα, και διεξήγετο με πείσμα μεγαλήτερον από κάθε άλλην προηγουμένην. Διότι και η προθυμία των ναυτών, όπως κωπηλατούν προς επίθεσιν, οσάκις εδίδετο διαταγή, ήτο μεγάλη, όπως και η άμιλλα περί τον τακτικόν χειρισμόν, και ο ανταγωνισμός των πρωρέων προς αλλήλους. Και οι επιβαίνοντες στρατιώται, οσάκις το πλοίον των συνεκρούετο με πλοίον εχθρικόν, κατέβαλλαν πάσαν προσπάθειαν, όπως ο επί του καταστρώματος αγών μη διεξάγεται κατά τρόπον τεχνικώς υποδεέστερον από τας άλλας υπηρεσίας. Και έκαστος, τωόντι, εφιλοτιμείτο ν' αναδειχθή πρώτος αυτός εις την θέσιν που είχε ταχθή. Επειδή όμως πολλά πλοία συνεκρούσθησαν εντός στενού χώρου (διότι ουδέποτε μεγαλήτεροι στόλοι εναυμάχησαν εις στενώτερον χώρον, αφού ο αριθμός των πλοίων των δύο στόλων ομού ολίγον υπελείπετο των διακοσίων), αι μεν διά του εμβόλου επιθέσεις ήσαν σπάνιαι, ως εκ της αδυναμίας της ανακρούσεως πρύμνας ή της διασπάσεως της εχθρικής παρατάξεως, αλλ' αι τυχαίαι συγκρούσεις ήσαν συχνότεροι, καθόσον τα πλοία, επιδιώκοντα να φύγουν ή να επιτεθούν κατ' άλλων, συνεκρούοντο τα μεν προς τα δε. Εφόσον εκάστοτε εν πλοίον έπλεεν εναντίον άλλου, οι επιβαίνοντες του τελευταίου τούτου στρατιώται έρριπτον κατ' αυτού από των καταστρωμάτων βροχήν βελών και ακοντίων και λίθων. Όταν όμως τα δύο πλοία συνεπλέκοντο άπαξ, οι πεζοναύται, ερχόμενοι εις χείρας, προσεπάθουν να επιβούν επί του αντιπάλου πλοίου. Και ούτως, ένεκα της στενοχωρίας, συνέβαινεν εις πολλά σημεία, ότι, ενώ πλοία του ενός στόλου επετίθεντο δι' εμβόλου κατά πλοίων εχθρικών και τα διετρύπων, αντίπαλα πλοία διετρύπων αντιθέτως αυτά, διά του ιδικού των εμβόλου, ώστε δύο, και ενίοτε περισσότερα, πλοία ευρίσκοντο ενίοτε περιπεπλεγμένα διά των εμβόλων πέριξ ενός, ενώ οι πρωρείς περιήρχοντο εις την ανάγκην να προφυλάσσωνται από το εν μέρος και να επιτίθενται, κατόπιν σχεδίου, από το άλλο, και μάλιστα όχι προς εν μόνον σημείον, αλλά προς πολλά συγχρόνως, καθ' όλας τας διευθύνσεις. Ο κρότος, εξ άλλου, ο οποίος προήρχετο φοβερός από τόσα συγκρουόμενα πλοία, εγέννα κατάπληξιν και δεν άφινε ν' ακουσθούν τα παραγγέλματα των κελευστών των δύο στόλων των οποίων αι παρορμήσεις και αι κραυγαί εσηκώνοντο διάτοροι, είτε προς μετάδοσιν παραγγελμάτων, είτε ως εκ της εξάψεως της στιγμής. Και οι μεν κελευσταί του Αθηναϊκού στόλου εκραύγαζον προς τους άνδρας των να εκβιάσουν τον έκπλουν, και αν ποτέ εις το παρελθόν ενέτειναν τας προσπάθειας των εις το άκρον, να πράξουν τούτο άλλην μίαν φοράν σήμερον, χάριν εξασφαλίσεως της ευτυχούς επανόδου εις την πατρίδα. Οι κελευσταί του στόλου των Συρακουσίων και των συμμάχων, εξ άλλου, εκραύγαζον προς τους άνδρας των, ότι θα επιτελέσουν ένδοξον κατόρθωμα, αν εμποδίσουν τον εχθρόν να διαφύγη, και έκαστος διά της νίκης του συντελέση υπέρ του μεγαλείου της πατρίδος του. Συγχρόνως οι αρχηγοί των δύο στόλων, εάν έβλεπαν κανένα πουθενά ανακρούοντα πρύμναν άνευ αναποτρέπτου ανάγκης, απηυθύνοντο ονομαστί προς τον τριήραρχον, ερωτώντες αυτόν οι μεν Αθηναίοι, εάν υποχωρή, διότι θεωρεί ήδη την γην των χειρίστων εχθρών των περισσότερον ιδικήν των από την θάλασσαν, την κυριαρχίαν της οποίας είχαν αποκτήσει διά τόσων μόχθων και αγώνων, οι δε Συρακούσιοι εάν, ενώ γνωρίζει ασφαλώς, ότι οι Αθηναίοι επιδιώκουν διά παντός τρόπου να διαφύγουν, αυτός φεύγει αυτούς φεύγοντας.

71. Εφόσον η ναυμαχία εξηκολούθει αμφίρροπος, ο στρατός των δύο μερών παρηκολούθει αυτήν εκ της ξηράς υφιστάμενος σφοδρόν αγώνα αλληλοσυγκρουόμενων ψυχικών παραστάσεων, οι Συρακούσιοι, ποθούντες την απόκτησιν μεγαλητέρας ακόμη δόξης, οι Αθηναίοι, φοβούμενοι μήπως επιδεινωθή η σημερινή των κατάστασις. Επειδή όλας των τας ελπίδας οι Αθηναίοι είχαν αναθέσει εις τον στόλον, ο φόβος των περί του μέλλοντος ήτο μεγαλήτερος παρά ποτέ άλλοτε, και επειδή αι τύχαι της ναυμαχίας ενηλλάσσοντο, το αυτό κατ' ανάγκην συνέβαινε και εις τας περί αυτής εντυπώσεις των εκ της ξηράς. Διότι, ευρισκόμενοι παρά πολύ πλησίον των γινομένων, και κυττάζοντες προς διάφορα σημεία έκαστος, οσάκις μερικοί ήθελαν ίδει πουθενά τους ιδικούς των επικρατούντας, ανελάμβαναν θάρρος και ήρχιζαν απευθύνοντες επικλήσεις προς τους θεούς, όπως μη τους ματαιώσουν την ελπίδα της αισίας παλινοστήσεώς των. Άλλοι πάλιν, βλέποντες εις άλλο σημείον της ναυμαχίας ηττωμένους τους ιδικούς των, εξέφεραν κραυγάς και ολοφυρμούς, ενώ συγχρόνως η θέα των γινομένων κατέβαλλε το φρόνημα των περισσότερον από το των μαχομένων. Και πάλιν άλλοι, των οποίων το βλέμμα προσηλώνετο εις σημείον, όπου η ναυμαχία ήτο αμφίρροπος, ευρίσκοντο εις χειροτέραν από τους άλλους αγωνίαν διά το επί μακρόν αναποφάσιστον της πάλης, αντικατοπτρίζοντες εις αυτάς ταύτας τας περιδεείς κινήσεις του σώματος των, τας κινήσεις και εναλλαγάς των αισθημάτων των, διότι ανά πάσαν στιγμήν είχαν το αίσθημα, ότι ή παρά τρίχα θα σωθούν ή παρά τρίχα θα χαθούν. Και εφόσον η νίκη ήτον αναποφάσιστος ημπορούσε κανείς εις ένα και τον αυτόν στρατόν, τον Αθηναϊκόν, ν' ακούση συγχρόνως όλα, ολοφυρμούς, αλαλαγμούς, «νικώμεν», «χανόμεθα» και κάθε άλλο είδος κραυγών, αι οποίαι δεν ημπορούν να λείψουν από το μέσον πολυαρίθμου στρατού, ευρισκομένου εις μεγάλον κίνδυνον. Ανάλογος ήτο και η αγωνία των επιβαινόντων του στόλου Αθηναίων, μέχρις ότου τέλος, μετά πάλην, επί μακρόν παραταθείσαν, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι των εξηνάγκασαν τους Αθηναίους εις υποχώρησιν, και μη δίδοντες εις αυτούς ούτε στιγμήν ν' ανασάνουν, τους κατεδίωξαν θριαμβευτικώς μέχρι της παραλίας, παροτρυνόμενοι αμοιβαίως διά μεγάλων κραυγών. Και τότε τα μεν πληρώματα των πλοίων, όσα δεν εκυριεύθησαν, ενώ ακόμη έπλεαν, έρριψαν αυτά εις διάφορα σημεία της παραλίας και εξορμήσαντες εξ αυτών έσπευδαν να σωθούν εις το στρατόπεδον. Εις τον στρατόν των της ξηράς πάλιν την τέως διάφορον των αισθημάτων διεδέχθησαν ήδη, ως από γενικού συνθήματος, οδυρμοί και στεναγμοί, και πάντες μόλις δυνάμενοι να υποφέρουν τα συμβαίνοντα, άλλοι μεν έσπευδαν εις βοήθειαν των πλοίων, άλλοι προς φύλαξιν του υπολειφθέντος μέρους του τείχους, και άλλοι (και αυτοί ήσαν οι περισσότεροι) ήρχισαν να σκέπτωνται περί εαυτών και των μέσων της σωτηρίας των. Ο επικρατήσας κατά την στιγμήν εκείνην μεταξύ των Αθηναίων πανικός ήτο μεγαλήτερος από εκείνον, τον οποίον επροκάλεσεν οιαδήποτε προηγουμένη ατυχία. Η συμφορά των ωμοίαζε πολύ προς εκείνην, την οποίαν αυτοί είχαν προξενήσει εις άλλους εις την Πύλον. Όπως εκεί, μετά την καταστροφήν των πλοίων των Λακεδαιμονίων, έπρεπε και οι την Σφακτηρίαν διαβάντες στρατιώται των να θεωρηθούν δι' αυτούς χαμένοι, ομοίως και τώρα οι Αθηναίοι δεν είχαν καμμίαν ελπίδα, ότι ημπορούν να διασωθούν υποχωρούντες διά ξηράς, εκτός αν επήρχετο κανέν εντελώς απροσδόκητον γεγονός.

72.

Οι Αθηναίοι αναβάλλουν την άμεσον εκτέλεσιν της αποφασισθείσης αναχωρήσεως των

Ούτω, μετά ναυμαχίαν πεισματώδη και πολλάς εκατέρωθεν απωλείας εις πλοία και εις άνδρας, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι των ενίκησαν, και αφού συνέλεξαν τα ναυάγια και τους νεκρούς, απέπλευσαν εις την πόλιν, όπου έστησαν τρόπαιον. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, υπό την εντύπωσιν του μεγέθους της συμφοράς, ούτε εσκέπτοντο καν να ζητήσουν βραχείαν ανακωχήν προς παραλαβήν των νεκρών και των ναυαγίων των, αλλ' εσκέπτοντο ν' αναχωρήσουν αμέσως, κατά την διάρκειαν της νυκτός. Ο Δημοσθένης, ελθών προς τον Νικίαν, επρότεινε να εξοπλίσουν πάλιν τα υπολειπόμενα πλοία και αποπειραθούν, κατά τα εξημερώματα, να εκβιάσουν, ει δυνατόν, τον έκπλουν, λέγων ότι έχουν ακόμη περισσότερα πλεύσιμα πλοία από τον εχθρόν, διότι εις μεν τους Αθηναίους υπελείποντο εξήντα πλοία, ενώ εις τους εναντίους ολιγώτερα των πενήντα. Ο Νικίας ενέκρινε την πρότασιν. Αλλ' όταν αμφότεροι ηθέλησαν να εξοπλίσουν τα πλοία, οι ναύται ηρνήθησαν να επιβιβασθούν, διότι και κατάπληκτοι ήσαν ακόμη από την ήτταν, και δεν επίστευαν, ότι θα ημπορούσαν πλέον να νικήσουν. Και έτσι συνεφώνησαν όλοι πλέον ν' αναχωρήσουν διά ξηράς.

73. Αλλ' ο Συρακούσιος Ερμοκράτης, υποπτευθείς το σχέδιόν των, και φοβηθείς τας συνεπείας, τας οποίας θα είχεν η διά ξηράς υποχώρησις τόσον πολυαρίθμου στρατού, και η εγκατάστασις αυτού εις άλλο μέρος της Σικελίας, προς τον σκοπόν της επαναλήψεως των εχθροπραξιών, προσήλθε προς τους εν τέλει και εισηγήθη εις αυτούς την γνώμην, ότι δεν πρέπει να επιτρέψουν εις τους Αθηναίους, ν' αποσυρθούν διαρκούσης της νυκτός (εκθέσας τους λόγους της γνώμης του ταύτης), αλλ' ότι όλος ο στρατός των Συρακουσίων και των συμμάχων πρέπει να εξέλθη της πόλεως αμέσως, διά να απόφραξη την διάβασιν των οδών, διά κατασκευής εγκαρσίων τοίχων, και προφθάση να καταλάβη και φύλαξη τας στενοπορείας. Οι εν τέλει συνεμερίζοντο καθ' ολοκληρίαν την γνώμην του και ήθελαν να λάβουν τα μέτρα ταύτα, αλλ' επειδή οι στρατιώται δεν είχαν ακόμη κατορθώσει ν' αναπαυθούν επαρκώς, όπως επεθύμουν, μετά τόσον μεγάλην μάχην, και ήτο συγχρόνως εορτή (διότι κατ' αυτήν ακριβώς την ημέραν οι Συρακούσιοι έτυχε να προσφέρουν θυσίαν εις τον Ηρακλή), επίστευαν, ότι θα ήτο δύσκολον να πεισθούν να υπακούσουν εις τας διαταγάς των. Καθόσον, ως εκ της μεγάλης χαράς των, ένεκα, της νίκης οι περισσότεροι, μετέχοντες της εορτής, είχαν τραπή εις οινοποσίαν, και διά τούτο οι άρχοντες, ως έλεγαν, επίστευαν, ότι οι στρατιώται ημπορούσαν να υπακούσουν εις πάσαν άλλην διαταγήν μάλλον παρά εις το να λάβουν τα όπλα και εξέλθουν της πόλεως την στιγμήν εκείνην. Η δυσκολία αύτη εφαίνετο ανυπέρβλητος εις τους εν τέλει και ο Ερμοκράτης δεν ημπορούσε πλέον να τους κάμη να μεταβάλουν γνώμην. Ως εκ τούτου, φοβούμενος μήπως οι Αθηναίοι προφθάσουν να διέλθουν διαρκούσης της νυκτός τας πλέον δυσκόλους διαβάσεις, χωρίς καμμίαν δυσκολίαν, κατέφυγεν ο ίδιος εις το εξής στρατήγημα. Όταν ήρχισε να σκοτεινιάζη, απέστειλεν εις το Αθηναϊκόν στρατόπεδον υπό συνοδείαν Ιππέων μερικούς φίλους του, οι οποίοι, πλησιάσαντες εις απόστασιν, από την οποίαν ημπορούσαν ν' ακουσθούν, και προσποιηθέντες τους φίλους των Αθηναίων (διότι υπήρχαν μερικοί, οι οποίοι επληροφόρουν τον Νικίαν περί των συμβαινόντων εις τας Συρακούσας) παρήγγειλαν αυτούς να ειδοποιήσουν τον Νικίαν να μη αποσύρη τον στρατόν διαρκούσης της νυκτός, διότι τάχα οι Συρακούσιοι εφύλατταν τους δρόμους, αλλά ν' αναχώρηση κατά την διάρκειαν της ημέρας, αφού ετοιμασθή με την ησυχίαν του. Αφού δ' ανεκοίνωσαν αυτά, απήλθαν και όσοι τους ήκουσαν τα μετέδωσαν εις τους αρχηγούς του Αθηναϊκού στρατού.

74. Ούτως, οι Αθηναίοι, ένεκα της ειδήσεως ταύτης, της οποίας την ειλικρίνειαν δεν υπωπτεύθησαν, ανέβαλαν την αναχώρησιν των κατά την νύκτα εκείνην. Και αφού άπαξ, ένεκα του λόγου τούτου, δεν ανεχώρησαν αμέσως, απεφάσισαν να περιμείνουν και την ακόλουθον ημέραν, όπως οι στρατιώται συσκευάσουν, όπως ημπορούσαν καλλίτερα, τα πλέον χρήσιμα πράγματα, και αναχωρήσουν, αφού παραλάβουν όσα μόνον εκ των απαραιτήτων διά την ζωήν ημπορούσαν να κρατούν επάνω των, εγκαταλείποντες όλα τ' άλλα. Αλλ' οι Συρακούσιοι αρχηγοί και ο Γύλιππος εξήλθαν πριν απ' αυτούς με τον στρατόν της ξηράς και όχι μόνον έφραξαν τους δρόμους εις τα μέρη, από τα οποία ήτο πιθανόν ότι θα περάσουν οι Αθηναίοι, αλλά και εις τας διαβάσεις των ρυάκων και των ποταμών ετοποθέτησαν αποσπάσματα προς φύλαξιν και παρετάχθησαν εις το μέρος, όπου έκριναν καταλληλότερον, διά να περιμείνουν τον εχθρόν και τον εμποδίσουν να περάση, ενώ με τα πλοία των επλησίασαν εις την παραλίαν και ερρυμούλκησαν εκ του αιγιαλού τα Αθηναϊκά πλοία. Οι Αθηναίοι, όπως είχαν προαποφασίσει, έκαυσαν μερικά εξ αυτών, τα περισσότερα όμως προσέδεσαν οι Συρακούσιοι, με την ησυχίαν των και χωρίς κανείς να δοκιμάση να τους εμποδίση, το καθέν εις το μέρος όπου είχεν εξοκείλει και τα ερρυμούλκησαν εις την πόλιν.

75.

Αναχώρησις των Αθηναίων διά ξηράς την μεθεπομένην της ναυμαχίας

Την μεθεπομένην της ναυμαχίας, όταν ο Νικίας και ο Δημοσθένης εθεώρησαν, ότι αι ετοιμασίαι είχαν συμπληρωθή, ο στρατός εξεκίνησε τέλος. Η κατάστασις των Αθηναίων ήτον αληθώς τρομερά, όχι μόνον από της απόψεως, ότι απήρχοντο, αφού είχαν χάσει ολόκληρον τον στόλον των, και αντί των μεγάλων ελπίδων, με τας οποίας είχαν έλθει, δεν υπελείποντο εις αυτούς παρά κίνδυνοι μόνον διά το κράτος των και τους εαυτούς των, αλλά και δι' όσα έτυχε ν' αντιληφθή έκαστος κατά την εγκατάλειψιν του στρατοπέδου, οδυνηρά διά τους οφθαλμούς και του σώματος και της ψυχής. Διότι επειδή οι νεκροί έμεναν άταφοι, οσάκις κανείς ήθελεν ίδει επί του εδάφους το πτώμα κανενός εκ των ιδικών του, εβυθίζετο εις λύπην, ανάμικτον με φόβον, ενώ οι ασθενείς και τραυματίαι, οι οποίοι εγκατελείποντο ζώντες, ήσαν διά τους ζώντας πολύ μεγαλητέρα αιτία λύπης ή οι αποθανόντες και ήσαν δυστυχέστεροι από τους πεσόντας. Διότι διά των ικεσιών και των θρήνων, εις τους οποίους κατέφευγαν, έφεραν τους απερχόμενους εις φοβεράν αμηχανίαν. Εζήτουν να τους πάρουν μαζύ τους και εκάλουν ονομαστί κάθε φίλον και συγγενή που έβλεπαν. Εκρεμνώντο επάνω εις τους συντρόφους των του καταυλισμού, την στιγμήν που εκείνοι έφευγαν και τους ηκολούθουν εφόσον ημπορούσαν, όταν δ' αι σωματικαί και αι ψυχικαί δυνάμεις των τους επρόδιδαν, απεσπώντο, εκφέροντες επικλήσεις προς τους θεούς και οιμωγάς, μόλις ακουομένας πλέον. Ως εκ τούτου, ο στρατός ολόκληρος, με οφθαλμούς πλημμυρισμένους από δάκρυα και μη γνωρίζοντες τί να κάμουν, μετά δυσκολίας απεφάσιζαν να ξεκινήσουν, μολονότι επρόκειτο ν' αφίσουν χώραν εχθρικήν, και τα δεινά που είχαν ήδη υποφέρει και τα δεινά που τους επεφύλαττε το άδηλον μέλλον ήσαν τοιαύτα, οποία οσαδήποτε δάκρυα δεν ημπορούσαν ν' ανακουφίσουν. Επεκράτει ωσαύτως κατήφεια και εντροπή διά την θέσιν, εις την οποίαν είχαν περιέλθει. Ενόμιζε κανείς, τωόντι, ότι απετέλουν ουσιαστικώς όχι στρατόν, άλλα τον διαφεύγοντα πληθυσμόν πόλεως, παραδοθείσης μετά μακράν πολιορκίαν, και μάλιστα πόλεως μεγάλης. Διότι το όλον πλήθος των συναπερχομένων δεν ήτο μικρότερον των σαράντα χιλιάδων. Και όχι μόνον οι άλλοι εβάσταζαν ό,τι καθένας ημπορούσε, αλλά και οι οπλίται και οι ιππείς, παρά την επικρατούσαν δι' αυτούς τουλάχιστον συνήθειαν, εσήκωναν οι ίδιοι τα τρόφιμα των, άλλοι μεν δι' έλλειψιν υπηρετών και άλλοι ένεκα δυσπιστίας προς αυτούς, καθ' όσον πολλοί εκ τούτων είχαν αυτομολήσει και προηγουμένως, αλλ' οι πλείστοι, αμέσως μετά την τελευταίαν ήτταν. Αλλά και τα τρόφιμα αυτά ήσαν ανεπαρκή, διότι αι τροφαί του στρατοπέδου είχαν εξαντληθή. Και η άλλη αθλιότης, μολονότι το γεγονός, ότι όλοι εσυμμερίζοντο εξ ίσου το κακόν, έφερεν, όπως κάθε κοινή μετ' άλλων συμφορά, κάποιαν ανακούφισιν, ήτον εν τούτοις δυσβάστακτος εις την παρούσαν περίστασιν, όταν ιδίως εσυλλογίζοντο από ποίαν λαμπρότητα και δόξαν των πρώτων ημερών είχαν καταλήξει εις τοιαύτην κατάπτωσιν. Καθ' όσον ουδέποτε, πράγματι, Ελληνικόν στράτευμα υπέστη τοιαύτην μετάπτωσιν τύχης. Ενώ είχαν έλθει διά να υποδουλώσουν άλλους, κατήντησε να φεύγουν εκ φόβου μήπως μάλλον αυτοί αντιθέτως υποδουλωθούν. Αντί των ευχών και των παιάνων, υπό την συνοδείαν των οποίων είχαν εκπλεύσει εκ Πειραιώς, εξεκίνουν τώρα αντιθέτως, ακούοντες λόγους δυσοιώνους. Αντί να επιβαίνουν στόλου ως ναύται, επορεύοντο ήδη πεζή, όλας των τας ελπίδας αναθέτοντες εις τους οπλίτας αντί του στόλου. Και όμως, ένεκα του μεγέθους του επικρεμαμένου ακόμη κινδύνου, όλα αυτά εφαίνοντο εις αυτούς ανεκτά.

76. Ο Νικίας, βλέπων την πλήρη μεταβολήν των αισθημάτων του στρατού και την επικρατούσαν αποθάρρυνσιν, διήρχετο προ των γραμμών των στρατιωτών, ενθαρρύνων και παραμυθών αυτούς όπως ημπορούσε και υψώνων την φωνήν επί μάλλον και μάλλον, καθόσον επροχώρει από μιας εις άλλην γραμμήν στρατιωτών, εμφορούμενος από μεγάλον ζήλον και επιθυμών να φανή χρήσιμος, ακουσμένος δ' ένεκα της υψώσεως της φωνής του από όσον το δυνατόν περισσοτέρους, έλεγε προς αυτούς τα εξής.

77. «Και υπό τας παρούσας ακόμη περιστάσεις, Αθηναίοι και σύμμαχοι, οφείλετε να μη χάνετε τας ελπίδας σας, αφού, ως είναι γνωστόν, και άλλοι εσώθησαν από κινδύνους μεγαλητέρους από αυτούς εδώ, και να μη μέμφεσθε υπερβολικά τους εαυτούς σας, μήτε διά την ήτταν σας, μήτε διά τας παρούσας αδίκους κακοπαθείας σας. Και εγώ, άλλωστε, ο οποίος ούτε δυνατώτερος από κανένα σας είμαι (βλέπετε τουναντίον εις ποίαν κατάστασιν περιήλθα ένεκα της ασθενείας μου) και ο οποίος εθεωρούμην, νομίζω, ουδενός άλλου κατώτερος, όσον άφορα την καλήν μου τύχην εις τον ιδιωτικόν και δημόσιον βίον, ευρίσκομαι ήδη εκτεθειμένος εις τους ιδίους κινδύνους, όπως και ο τελευταί ος στρατιώτης. Και όμως εξετέλεσα μετ' ακριβείας το καθήκον μου προς τους θεούς και εις τας μετά των ανθρώπων σχέσεις μου υπήρξα δίκαιος και ανεπίληπτος. Ένεκα τούτου και η ελπίς μου διά το μέλλον μένει, παρ' όλα πλέον ταύτα, ακλόνητος και αι ατυχίαι δεν με φοβίζουν, όσον θα ενόμιζε κανείς ότι έπρεπε να με φοβίζουν. Ίσως άλλωστε και να καταπαύσουν, διότι και ο εχθρός ηυτύχησε αρκετά και εάν διά της εκστρατείας μας εκινήσαμεν τον φθόνον κανενός θεού, αρκετά πλέον έχομεν τιμωρηθή. Διότι και άλλοι, ως γνωστόν, επέδραμαν ξένας χώρας, και αφού έπραξαν όσα άνθρωποι φυσικόν είναι να πράξουν, έπαθαν όσα ημπορούν να υποφέρουν άνθρωποι. Διά τούτο είναι φυσικόν να ελπίζωμεν και ημείς τώρα, ότι οι θεοί θα μαλαχθούν απέναντι μας, αφού κατηντήσαμεν να είμεθα άξιοι του οίκτου των μάλλον παρά του φθόνου των. Ρίψατε το βλέμμα σας γύρω και ιδήτε πόσον εξαίρετοι και πόσον πολυάριθμοι και καλώς συντεταγμένοι οπλίται προελαύνετε και μη καταλαμβάνεσθε από υπερβολικόν φόβον. Σκεφθήτε ακόμη, ότι οπουδήποτε και αν στρατοπεδεύσετε, αποτελείτε αμέσως και μόνοι σας πόλιν και ότι καμμία άλλη από τας πόλεις της Σικελίας δεν θα ημπορούσε ούτε ν' αποκρούση ευκόλως ενδεχομένην επίθεσιν σας, ούτε να σας εκτοπίση από το μέρος, όπου ηθέλατε άπαξ εγκατασταθή. Οφείλετε οι ίδιοι να φροντίσετε περί της ασφαλείας και της τάξεως της πορείας σας και ας μη λησμονήση κανείς από σας, ότι ο τόπος, εις τον οποίον ήθελεν αναγκασθή να πολεμήση, ημπορεί ν' αποτελέση δι' αυτόν, εάν νικήση, και πατρίδα και φρούριον. Οφείλομεν να επιταχύνωμεν την πορείαν μας και νύκτα και ημέραν, Διότι τα τρόφιμα μας είναι περιωρισμένα και εάν φθάσωμεν εις οιονδήποτε φιλικόν μέρος της χώρας των Σικελών, οι οποίοι, ένεκα φόβου των Συρακουσίων, μας είναι ακόμη πιστοί, ημπορείτε πλέον να θεωρήσετε, ότι είσθε ασφαλείς. Εμηνύσαμεν άλλωστε προς αυτούς και να έλθουν εις προϋπάντησιν μας και να φέρουν συγχρόνως τρόφιμα. Με δυό λόγια, στρατιώται, οφείλετε να γνωρίζετε, ότι είσθε υποχρεωμένοι να δειχθήτε γενναίοι, αφού δεν υπάρχει πλησίον εδώ τόπος, εις τον όποιον να ημπορήτε να καταφύγετε και σωθήτε, εάν δειχθήτε δειλοί. Και ακόμη, ότι, εάν διαφύγετε τώρα τους εχθρούς σας, οι μεν άλλοι θα επιτύχετε να επανίδετε ό, τι επιθυμεί έκαστος, οι δε Αθηναίοι θ' αναστηλώσετε την καταπεσούσαν δύναμιν της πόλεως. Διότι οι άνδρες αποτελούν τας πόλεις και όχι τείχη και πλοία κενά ανδρών. »

78.

Οι Συρακούσιοι παρενοχλούν διαρκώς τους υποχωρούντας Αθηναίους

Ενώ απηύθυνε τας παραινέσεις ταύτας, ο Νικίας μετέβαινε συγχρόνως από ενός τμήματος του στρατού εις άλλο και οπουδήποτε έβλεπε κενά ή στρατιώτας βαδίζοντας έξω της τάξεως, συνήγεν αυτούς και τους επανέφερεν εις την τάξιν. Το αυτό έπραττε και ο Δημοσθένης διά τα πλησίον του και υπό την διοίκησιν του στρατεύματα, ενώ απηύθυνε προς αυτά ομοίας περίπου παραινέσεις. Το στράτευμα εβάδιζε διηρημένον εις δύο μεραρχίας σχήματος τετραπλεύρου, της μεν ηγουμένης, υπό την διοίκησιν του Νικίου, της δε επομένης, υπό την διοίκησιν του Δημοσθένους. Οι οπλίται, οι οποίοι κατείχαν τας τέσσαρας πλευράς του τετραπλεύρου, περιέκλειαν εντός αυτού τας μεταγωγικάς υπηρεσίας και το λοιπόν πλήθος. Όταν έφθασαν εις την διάβασιν του πόταμου Ανάπου, ευρήκαν εκεί τους Συρακουσίους και τους συμμάχους παρατεταγμένους, τους απώθησαν, έγιναν κύριοι της διαβάσεως και εξηκολούθησαν την πορείαν των προς τα εμπρός. Οι Συρακούσιοι τους παρηνώχλουν διαρκώς, το μεν ιππικόν περιϊπεύον, οι δε ψιλοί βάλλοντες δι' ακοντίων. Οι Αθηναίοι, αφού επροχώρησαν κατά την ημέραν ταύτην, σαράντα περίπου σταδίους, κατηυλίσθησαν επί τινος υψώματος. Την επομένην πρωΐαν συνέχισαν την πορείαν των και προχωρήσαντες είκοσι περίπου σταδίους, κατέβησαν εις επίπεδον χώρον, όπου εστρατοπέδευσαν, διότι του μέρους όντος κατωκημένου, ήθελαν να λάβουν τροφάς από τας οικίας και παραλάβουν και προμήθειαν ύδατος εκείθεν, διότι η οδός, την οποίαν έμελλαν ν' ακολουθήσουν, εστερείτο, εις διάστημα πολλών σταδίων, επαρκούς τοιούτου. Αλλ' εν τω μεταξύ, προελάσαντες οι Συρακούσιοι, ησχολούντο κατασκευάζοντες χαράκωμα, διά του οποίου απέφρασσαν την δίοδον που έπρεπε να διέλθουν και η οποία ευρίσκετο επί λόφου αποτόμου, φέροντος το όνομα "Ακραίον Λέπας" (Άδενδρον Ύψωμα), εκατέρωθεν του οποίου υπήρχε κρημνώδης χαράδρα. Την επιούσαν, οι Αθηναίοι συνέχισαν την πορείαν των, αλλ' οι πολυάριθμοι ιππείς και ακοντισταί των Συρακουσίων και των συμμάχων εμπόδιζαν αυτούς από τα δύο μέρη, ούτοι μεν ρίπτοντες ακόντια, εκείνοι δε παριππεύοντες κατά μήκος των πλευρών της. Οι Αθηναίοι εξηκολούθησαν μαχόμενοι επί πολύ, αλλ' επί τέλους ηναγκάσθησαν να αποχωρήσουν εις το ίδιον στρατόπεδον της προηγουμένης νυκτός. Δεν ευρήκαν όμως πλέον όσα τρόφιμα την προτεραίαν, διότι το εχθρικόν ιππικόν εμπόδιζεν αυτούς ν' απομακρύνωνται του στρατοπέδου, προς συλλογήν τοιούτων.

79. Την επομένην πρωΐαν εξεκίνησαν πάλιν, επαναλαβόντες την πορείαν των, και προήλασαν εσπευσμένως, διά να φθάσουν εις τον λόφον όπου η δίοδος είχε φραχθή. Εκεί ευρήκαν ενώπιον των το πεζικόν των Συρακουσίων, παρατεταγμένον όπισθεν του χαρακώματος εις βαθείαν φάλαγγα, ένεκα της στενότητος της θέσεως. Οι Αθηναίοι επετέθησαν ζητούντες να καταλάβουν το χαράκωμα. Αλλ' οι εχθροί, οι οποίοι ήσαν πολυάριθμοι, έβαλλαν εναντίον των από τας κλιτύας του λόφου, αι οποίαι είναι απότομοι, και, ως είναι φυσικόν, τα άνωθεν ριπτόμενα βλήματα τους έφθαναν ευκολώτερα. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι, μη δυνάμενοι να εκβιάσουν την διάβασιν, απεσύρθησαν και ανεπαύοντο. Συνέβη όμως συγχρόνως, όπως συνήθως, κατά την ώραν ταύτην του έτους, ήτοι την προσέγγισιν του φθινοπώρου, καταιγίς μετά βροντών και βροχής, ένεκα της οποίας οι Αθηναίοι απεθαρρύνθησαν έτι μάλλον, θεωρήσαντες ότι όλα αυτά γίνονται κατά θείον θέλημα, διά την καταστροφήν των. Ενώ δ' ανεπαύοντο, ο Γύλιππος και οι Συρακούσιοι απέστειλαν απόσπασμα στρατού, όπως αποκλείση αυτούς και εκ των όπισθεν, διά της κατασκευής τείχους εγκαρσίως του δρόμου, διά του οποίου είχαν προελάσει. Αλλ' οι Αθηναίοι απέστειλαν ιδικόν των απόσπασμα και εματαίωσαν την πραγματοποίησιν του σχεδίου. Κατόπιν τούτου, ολόκληρος ο Αθηναϊκός στρατός απεσύρθη προς το μάλλον πεδινόν μέρος, όπου και κατηυλίσθη. Την επομένην ήρχισαν πάλιν προελαύνοντες, αλλ' οι Συρακούσιοι τους περιεκύκλωσαν και τους επετίθεντο πανταχόθεν, κατατραυματίζοντες πολλούς. Και οσάκις μεν οι Αθηναίοι προέβαιναν εις επίθεσιν, αυτοί απεσύροντο, οσάκις δε υπεχώρουν, εκείνοι επετίθεντο, επιπίπτοντες ιδίως κατά των ευρισκομένων εις την οπισθοφυλακήν και ελπίζοντες, εάν κατώρθωναν να τρέψουν εις φυγήν τμήμα αυτών, να ενσπείρουν τον πανικόν εις ολόκληρον το στράτευμα. Οι Αθηναίοι αντεστάθησαν επί μακρόν εις τας τοιούτου είδους επιθέσεις, και προχωρήσαντες ακολούθως πέντε ή εξ σταδίους, εστρατοπέδευσαν εις την πεδιάδα. Και οι Συρακούσιοι, εξ άλλου, τους παρήτησαν, και επέστρεψαν εις το στρατόπεδον των.

80. Κατά την νύκτα, ο Νικίας και ο Δημοσθένης, βλέποντες την αθλίαν κατάστασιν του στρατεύματος, ως εκ της παντελούς ελλείψεως τροφίμων και του μεγάλου αριθμού των στρατιωτών, οι οποίοι είχαν πληγωθή κατά τας επανειλημμένας εχθρικάς επιθέσεις, απεφάσισαν, αφού ανάψουν όσον το δυνατόν περισσότερα πυρά, να οδηγήσουν τον στρατόν, όχι πλέον διά της αρχικώς σχεδιασθείσης οδού, αλλά προς την θάλασσαν, κατά κατεύθυνσιν αντίθετον εκείνης, όπου οι Συρακούσιοι εφύλατταν. Η διεύθυνσις, άλλωστε, προς την οποίαν κατηυθύνοντο και εξ αρχής και τώρα δεν έφερε προς την Κατάνην, αλλά προς την νοτίαν πλευράν της Σικελίας, ήτοι προς την Καμάριναν, την Γέλαν και τας άλλας πόλεις του μέρους τούτου, Ελληνικάς και βαρβαρικάς. Αφού λοιπόν ήναψαν πολλάς πυράς, ήρχισαν την πορείαν των, διαρκούσης της νυκτός. Αλλ' όπως εις όλους συνήθως τους στρατούς, και μάλιστα τους πλέον πολυάριθμους, συμβαίνει να γεννώνται φόβοι και πανικοί, έτσι και αυτοί, οι οποίοι άλλωστε εβάδιζαν διά μέσου χώρας εχθρικής και εις μικράν από του εχθρικού στρατού απόστασιν, περιέπεσαν εις πλήρη σύγχυσιν. Και η μεν μεραρχία του Νικίου, ο οποίος προηγείτο, κατώρθωσε να μείνη συντεταγμένη και άφισε πολύ οπίσω της την μεραρχίαν του Δημοσθένους, η οποία, περιλαμβάνουσα τα ήμισυ περίπου, ίσως και περισσότερον, του όλου στρατεύματος, απεχωρίσθη ήδη και εβάδιζε με πολλήν αταξίαν. Μολαταύτα, έφθασαν κατά τα εξημερώματα πλησίον της θαλάσσης και εισελθόντες εις την καλουμένην Ελωρίνην Οδόν, συνέχισαν την πορείαν των, προτιθέμενοι, άμα φθάσουν εις τον ποταμόν Κακύπαριν, να ανέλθουν τον ρουν αυτού και συνεχίσουν την πορείαν των προς το εσωτερικόν. Διότι ήλπιζαν να συναντήσουν εκεί και τους Σικελούς, τους οποίους είχαν προσκαλέσει. Αλλ' όταν έφθασαν εις τον ποταμόν, ευρήκαν και εκεί φρουράν των Συρακουσίων, αποκλείουσαν την διάβασιν αυτού, διά της κατασκευής τείχους και χαρακώματος εκ πασσάλων. Την απώθησαν όμως και διέβησαν διά μιας τον ποταμόν, και κατά συμβουλήν των οδηγών, συνέχισαν την πορείαν των προς άλλον ποταμόν, τον Ερινεόν.

81.

Κύκλωσις της μεραρχίας του Δημοσθένους και παράδοσίς της εις τους Συρακουσίους

Εν τω μεταξύ, οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι των, άμα ως εξημέρωσε, και αντελήφθησαν, ότι οι Αθηναίοι είχαν απέλθει, κατηγορούν οι πολλοί τον Γύλιππον, ότι εκ προθέσεως τους άφισε να διαφύγουν. Εννοήσαντες δ' ευκόλως την διεύθυνσιν που είχαν λάβει, τους κατεδίωξαν εσπευσμένως, κατά την ώραν του προγεύματος. Και μόλις ήλθαν εις επαφήν με την μεραρχίαν του Δημοσθένους, η οποία είχε μείνει οπί σω και εβάδιζε με πολλήν βραδύτητα και αταξίαν, κατόπιν της συγχύσεως, εις την οποίαν, όπως διηγήθην, είχε περιέλθει κατά την προηγουμένην νύκτα, επετέθησαν κατ' αυτής και ήρχισεν η μάχη. Και επειδή είχεν αποχωρισθή από την άλλην μεραρχίαν, το ιππικόν των Συρακουσίων την εκύκλωσεν ευκολώτερα και τους ηνάγκαζε να συμπτύσσωνται εντός στενού χώρου. Η μεραρχία του Νικίου είχεν ήδη προχωρήσει πενήντα ολοκλήρους σταδίους, καθόσον ούτος επέσπευδε την πορείαν αυτής, νομίζων, ότι την σωτηρίαν, υπό τας παρούσας περιστάσεις, έπρεπε να ζητήσουν, όσον τουλάχιστον εξηρτάτο απ' αυτούς, όχι περιμένοντες τον εχθρόν και συνάπτοντες μετ' αυτού μάχας, αλλ' υποχωρούντες όσον το δυνατόν ταχύτερον και μαχόμενοι, μόνον εφόσον δεν ημπορούσαν να κάμουν αλλέως. Ο Δημοσθένης, αντιθέτως, του οποίου η μεραρχία υπέφερεν εξ αρχής από συνεχεστέραν ως επί το πλείστον εχθρικήν πίεσιν, διότι κατ' αυτής, ως βαδιζούσης τελευταίας, επετίθετο πρώτον ο εχθρός, αντιληφθείς ότι οι Συρακούσιοι τον κατεδίωκαν, αντί να προχωρήση, ησχολείτο εις το να παρατάσση τον στρατόν του προς μάχην, έως ότου χρονοτριβών, επερικυκλώθη υπ' αυτών. Αρχηγός και στρατιώται περιήλθαν εις πλήρη σύγχυσιν. Διότι, συγκεντρωθέντες εντός ελαιώνος περιβαλλόμενου υπό τοίχου, εκατέρωθεν του οποίου υπήρχε δρόμος, εβάλλοντο από όλα τα σημεία. Οι Συρακούσιοι ευλόγως επροτίμων τον τρόπον τούτον της επιθέσεως από την εκ του συστάδην μάχην. Διότι το να εκτεθούν εις τον κίνδυνον αποφασιστικής μάχης απέναντι ανθρώπων απονενοημένων, δεν ήτο του λοιπού προς το συμφέρον των, αλλά μάλλον προς το συμφέρον των Αθηναίων, ενώ συγχρόνως, επειδή ενόμιζαν εξησφαλισμένην ήδη την επιτυχίαν και εφείδοντο οπωσδήποτε έκαστος της ζωής του, μη θέλων να την χάση προ του τέλους, και επίστευαν, ότι και χωρίς τοιαύτην θυσίαν θα κατώρθωναν διά του μέσου τούτου του μάχεσθαι να τους καταβάλουν και τους αιχμαλωτίσουν.

82. Αφού λοιπόν εξηκολούθησαν καθ' όλην την ημέραν βάλλοντες κατά των Αθηναίων και των συμμάχων των από όλα τα σημεία, και έβλεπαν ότι ήσαν ήδη εξηντλημένοι εκ των τραυμάτων και των ταλαιπωριών, ο Γύλιππος και οι Συρακούσιοι προσεκάλεσαν πρώτον διά προκηρύξεως όσους εκ των νησιωτών ήθελαν να έλθουν προς αυτούς, υποσχόμενοι να σεβασθούν την ελευθερίαν των. Αλλ' ολίγων μόνον πόλεων οι στρατιώται απεσπάσθησαν από τους Αθηναίους. Επί τέλους όμως συνωμολογήθη συμφωνία, κατά την οποίαν ολόκληρος η υπό τον Δημοσθένην δύναμις παρεδόθη μετά των όπλων, υπό τον όρον κανείς να μη θανατωθή ούτε βιαίως, ούτε συνεπεία επιβολής δεσμών, ούτε διά της στερήσεως των απολύτως αναγκαίων διά την ζωήν. Ο όλος αριθμός των παραδοθέντων ανήλθεν εις εξ χιλιάδας. Συγχρόνως κατέθεσαν τα χρήματα που είχαν, ρίπτοντες τα νομίσματα εις το κοίλον ασπίδων, εκ των οποίων εγέμισαν τέσσαρας. Οι αιχμάλωτοι μετεφέρθησαν αμέσως εις την πόλιν. Κατά την αυτήν ημέραν, ο Νικίας με την μεραρχίαν του έφθασαν εις τον ποταμόν Ερινεόν, τον οποίον διαβάς εστρατοπέδευσαν επί υψώματος.

83.

Οι Συρακούσιοι κυκλώνουν την μεραρχίαν του Νικίου και αναγκάζουν αυτήν να παραδοθή

Την επομένην οι Συρακούσιοι τον κατέφθασαν και του ανήγγειλαν την παράδοσιν της μεραρχίας του Δημοσθένους και τον προσεκάλεσαν να πράξη το αυτό. Αλλ' ούτος, δυσπιστών, συνεφώνησε μετ' αυτών να πέμψη ιππέα, όπως βεβαιωθή περί του πράγματος. Όταν ο αποσταλείς ιππεύς επέστρεψε και ανεκοίνωσεν, ότι πράγματι ο Δημοσθένης και ο στρατός του είχαν παραδοθή, ο Νικίας έστειλε κήρυκα προς τον Γύλιππον και τους Συρακουσίους, όπως δηλώση, ότι είναι έτοιμος να συμφωνήση, εξ ονόματος του Αθηναϊκού λαού, την απόδοσιν των πολεμικών δαπανών των Συρακουσίων, υπό τον όρον ν' αφίσουν τον στρατόν του ν' απέλθη, μέχρι δε της καταβολής των χρημάτων προσφέρεται να δώση Αθηναίους ομήρους ένα δι' έκαστον τάλαντον. Αλλ' οι Συρακούσιοι και ο Γύλιππος απέκρουσαν τας προτάσεις ταύτας. Επιτεθέντες δε κατά της μεραρχίας του Νικίου, την περιεκύκλωσαν και έβαλλαν και κατ' αυτών εξ όλων των σημείων, έως το εσπέρας. Η κατάστασις των Αθηναίων ήτο ελεεινή, ως εκ της ελλείψεως άρτου και γενικώς τροφίμων. Εν τούτοις, ανέμεναν την ώραν της νυκτερινής αναπαύσεως, όπως συνεχίσουν την πορείαν των. Αλλά μόλις περιεβλήθησαν τον οπλισμόν των, οι Συρακούσιοι τους αντελήφθησαν και έψαλαν τον παιάνα. Οι Αθηναίοι, βλέποντες ότι εννοήθησαν, εξεδύθησαν πάλιν τον οπλισμόν των, πλην τριακοσίων περίπου ανδρών, οι όποιοι, ορμήσαντες διά μέσου των εχθρικών φρουρών, διέφυγαν υπό το σκότος της νυκτός, όπως όπως.

84. Ο Νικίας, άμα εξημέρωσεν, εξεκίνησεν επί κεφαλής του στρατού, ενώ οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι ήρχισαν επιτιθέμενοι κατ' αυτού, κατά τον ίδιον τρόπον, βάλλοντες ακόντια και παντός είδους βλήματα. Αλλ' οι Αθηναίοι έσπευδαν προς τον ποταμόν Ασσίναρον, διότι, πιεζόμενοι υπό των πανταχόθεν επιτιθεμένων πολυαρίθμων Ιππέων και ψιλών στρατιωτών, ενόμιζαν ότι η θέσις των θ' ανακουφισθή, εάν διαβούν τον ποταμόν, και συγχρόνως ένεκα της πιεζούσης αυτούς ταλαιπωρίας και σφοδράς δίψης. Αλλά μόλις έφθασαν εκεί, ερρίφθησαν εντός αυτού, χωρίς καμμίαν πλέον τάξιν, καθόσον η προσπάθεια καθενός να διαβή αυτός πρώτος, και η επίθεσις των εχθρών, καθιστών την διάβασιν δυσκολωτάτην. Διότι, αναγκαζόμενοι να βαδίζουν συγκεντρωμένοι, έπιπταν ο εις επί του άλλου και κατεπατούντο αμοιβαίως, και άλλοι μεν προσκρούοντες εις τας αιχμάς των δοράτων απέθνησκαν αμέσως, άλλοι δ' εμπλεκόμενοι εις την εξάρτυσίν των, παρεσύροντο υπό του ρεύματος του ποταμού. Οι Συρακούσιοι, ιστάμενοι επί της άλλης όχθης, η οποία ήτον απόκρημνος, έβαλλαν άνωθεν κατά των Αθηναίων, ασχολουμένων των περισσοτέρων εις το να πίνουν απλήστως και συνωθουμένων των μεν προς τους δε εντός της βαθείας κοίτης του ποταμού, εις απερίγραπτον σύγχυσιν. Οι Πελοποννήσιοι, κατελθόντες εκ της όχθης όπου έστεκαν, έσφαζαν κυρίως τους εντός του ποταμού, του οποίου το ύδωρ είχεν ήδη μολυνθή. Αλλά μολονότι εκτός του πηλού είχεν αναμιχθή και με αίμα, επίνετο ουδέν ήττον και πολλοί διηγωνίζοντο ποιός να προλάβη να πίη πρώτος.

85. Όταν οι νεκροί συνεσωρεύθησαν οι μεν επί των δε εντός της κοίτης του ποταμού, και ο στρατός είχε καταστραφή, μέρος μεν εις τον ποταμόν, μέρος δε, όσον τυχόν είχε διαφύγει, υπό του ιππικού, ο Νικίας παρεδόθη εις τον Γύλιππον, τον οποίον ενεπιστεύθη περισσότερον από τους Συρακουσίους, όπως αυτός και οι Λακεδαιμόνιοι λάβουν περί αυτού οιανδήποτε απόφασιν θελήσουν, εζήτησεν όμως, όπως παύση ο φόνος των λοιπών στρατιωτών. Ο Γύλιππος μετά τούτο διέταξε να αιχμαλωτίζουν τους συλλαμβανομένους. Όσοι εκ των επιζησάντων δεν απεκρύβησαν υπό των Συρακουσίων στρατιωτών (και ούτοι υπήρξαν πολλοί) συνεκεντρώθησαν ζώντες και συγχρόνως απόσπασμα, αποσταλέν προς καταδίωξιν των τριακοσίων, οι οποίοι είχαν διαφύγει τους φρουρούς, συνέλαβαν αυτούς. Και οι μεν ούτω συγκεντρωθέντες αιχμάλωτοι του κράτους ήσαν ολίγοι, ο αριθμός όμως των εις διάφορα μέρη αποκρυφθέντων υπήρξε μέγας, και η Σικελία όλη εγέμισεν από αυτούς, καθόσον ούτοι δεν παρεδόθησαν κατόπιν συμφωνίας, όπως οι υπό τον Δημοσθένη. Αλλά και ο αριθμός των απωλειών εις νεκρούς ήτο όχι μικρός, καθόσον οι εξολοθρευθέντες παρά τον ποταμόν υπήρξαν πλείστοι, όχι ολιγώτεροι από τους νεκρούς οιασδήποτε άλλης μάχης του Σικελικού τούτου πολέμου. Πολλοί επίσης είχαν φονευθή, διαρκούσης της πορείας, συνεπεία των συνεχών επιθέσεων. Και πολλοί όμως διέφυγαν, άλλοι μεν και αμέσως τότε, άλλοι δε δραπετεύσαντες και καταφυγόντες εις την Κατάνην, αφού προηγουμένως υπηρέτησαν ως δούλοι.

86.

Θανάτωσις του Νικίου και του Δημοσθένους. Σκληροτάτη των αιχμαλώτων μεταχείρισις

Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί των, συγκεντρωθέντες και παραλαβόντες τα λάφυρα και όσους περισσοτέρους αιχμαλώτους ημπόρεσαν να συγκεντρώσουν, επέστρεψαν εις την πόλιν. Και τους μεν λοιπούς αιχμαλώτους Αθηναίους και συμμάχους κατεβίβασαν εις τα λατομεία, τα οποία εθεώρησαν ως το ασφαλέστερον μέρος προς φρούρησιν των. Τον Νικίαν όμως και τον Δημοσθένη εθανάτωσαν, σφάξαντες, παρά την θέλησιν του Γυλίππου, ο οποίος ενόμιζεν, ότι θα ήτο λαμπρός δι' αυτόν θρίαμβος, εάν, παρά τας άλλας του εξαιρέτους επιτυχίας, έφερε και τους αρχηγούς του εχθρικού στρατού εις την Λακεδαίμονα. Ο εις εξ αυτών ετύχαινε να είναι ο μεγαλήτερος εχθρός των Λακεδαιμονίων, ένεκα των γεγονότων της Σφακτηρίας και της Πύλου, και ο άλλος, ένεκα των ιδίων ακριβώς γεγονότων, ο μεγαλήτερος αυτών φίλος. Διότι ο μεν Νικίας είχεν επιδείξει πολύν ζήλον διά την απόλυσιν των αιχμαλώτων της Σφακτηρίας, πείσας τους Αθηναίους να συνομολογήσουν ειρήνην. Ως εκ τούτου, είχεν αποκτήσει την εύνοιαν των Λακεδαιμονίων και διά τούτο κυρίως ενεπιστεύθη και παρεδόθη προς τον Γύλιππον. Αλλά μερικοί από τους Συρακουσίους, ως ελέγετο, φοβηθέντες, επειδή είχαν έλθει εις συνεννόησιν προς αυτόν, μήπως, υποβαλλόμενος εις βασάνους ένεκα τούτου, γίνη αφορμή να τους περιπλέξη κατά την ώραν της γενικής ευτυχίας, και άλλοι πάλιν, και προ πάντων οι Κορίνθιοι, μήπως ένεκα του πλούτου του κατορθώση διά δωροδοκίας να δραπετεύση και γίνη αιτία νέων δι' αυτούς κινδύνων, επέτυχαν την συναίνεσιν των συμμάχων και την θανάτωσίν του. Διά τοιούτους και παραπλησίους λόγους εθανατώθη ο Νικίας, ο οποίος, θέσας κανόνα του όλου βίου του την εκτέλεσιν των νενομισμένων καθηκόντων του, ήξιζεν ολιγώτερον από κάθε άλλον εκ των συγχρόνων μου Ελλήνων τοιαύτην οικτράν τύχην.

87. Τους εις τα λατομεία περιορισθέντας αιχμαλώτους οι Συρακούσιοι μετεχειρίσθησαν κατ' αρχάς με πολλήν σκληρότητα. Συσσωρευμένοι πολλοί εντός στενού και βαθέος λάκκου, εβασανίζοντο διά την έλλειψιν στέγης κατ' αρχάς από τας ηλιακάς ακτίνας και τον επικρατούντα εισέτι πνιγηρόν καύσωνα, ενώ, επειδή αι νύκτες αντιθέτως επηκολούθουν φθινοπωριναί και ψυχραί, αι απότομοι μεταβολαί της θερμοκρασίας επέδρων ολεθρίως επί της υγείας των, προκαλούσαι ασθενείας. Ένεκα της ελλείψεως, εξ άλλου, χώρου, ήσαν υποχρεωμένοι να κάμνουν κάθε τι εις το αυτό μέρος. Τα πτώματα επί πλέον εκείνων που απέθνησκαν από τα τραύματα, από την απότομον μεταβολήν της θερμοκρασίας και τας τοιαύτας αιτίας, συνεσωρεύοντο τα μεν επί των δε, αναδίδοντα ανυπόφορον δυσοσμίαν. Εταλαιπωρούντο συγχρόνως οι αιχμάλωτοι από πείναν και δίψαν, διότι επί οκτώ όλους μήνας έδιδαν εις έκαστον εξ αυτών μίαν κοτύλην ύδατος και δύο κοτύλας σίτου. Και από τας άλλας κακοπαθείας, τας οποίας άνθρωπος ριφθείς εις τοιούτον μέρος είναι φυσικόν να υποστή, καμμίαν δεν διέφυγαν. Επί εβδομήκοντα περίπου ημέρας έζησαν εις τοιούτον συνωστισμόν. Έπειτα οι Συρακούσιοι επώλησαν ως δούλους τους λοιπούς αιχμαλώτους, πλην των Αθηναίων και των Ελλήνων κατοίκων της Σικελίας και Ιταλίας. Τον ολικόν αριθμόν των αιχμαλώτων του κράτους δεν δύναμαι να μεταδώσω μετ' απολύτου ακριβείας, δεν ήτο όμως κατώτερος των επτά χιλιάδων.

Εξ

Κρίσις περί της εις Σικελίαν εκστρατείας

όλων των πολεμικών επιχειρήσεων του παρόντος πολέμου, και κατά την ιδικήν μου τουλάχιστον γνώμην, εξ όλων των Ελληνικών πολεμικών επιχειρήσεων, των οποίων διετηρήθη η παράδοσις, η εκστρατεία αύτη υπήρξεν η σημαντικωτέρα, ενδοξότατη διά τους νικητάς, καταστρεπτικωτάτη δε διά τους νικηθέντας. Διότι ούτοι, νικηθέντες κατά κράτος και καθ' όλα τα σημεία, υπέστησαν όχι μετρίας συμφοράς, αλλ' αληθή, κατά το κοινόν λόγιον, πανωλεθρίαν. Και στρατός της ξηράς και στόλος και τα πάντα εχάθησαν, και ολίγοι εκ των πολλών επανείδαν τας εστίας των. Αυτή υπήρξεν η ιστορία του Σικελικού πολέμου.

                              Θουκυδίδου

                              ΙΣΤΟΡΙΩΝ Θ
[8.1.1]      Ἐς δὲ τὰς Ἀθήνας ἐπειδὴ ἠγγέλθη, ἐπὶ πολὺ μὲν ἠπί-
στουν καὶ τοῖς πάνυ τῶν στρατιωτῶν ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἔργου
διαπεφευγόσι καὶ σαφῶς ἀγγέλλουσι, μὴ οὕτω γε ἄγαν
πανσυδὶ διεφθάρθαι· ἐπειδὴ δὲ ἔγνωσαν, χαλεποὶ μὲν ἦσαν
τοῖς ξυμπροθυμηθεῖσι τῶν ῥητόρων τὸν ἔκπλουν, ὥσπερ οὐκ
αὐτοὶ ψηφισάμενοι, ὠργίζοντο δὲ καὶ τοῖς χρησμολόγοις τε
καὶ μάντεσι καὶ ὁπόσοι τι τότε αὐτοὺς θειάσαντες ἐπήλ-
[8.1.2]   πισαν ὡς λήψονται Σικελίαν. πάντα δὲ πανταχόθεν αὐτοὺς
ἐλύπει τε καὶ περιειστήκει ἐπὶ τῷ γεγενημένῳ φόβος τε καὶ
κατάπληξις μεγίστη δή. ἅμα μὲν γὰρ στερόμενοι καὶ ἰδίᾳ
ἕκαστος καὶ ἡ πόλις ὁπλιτῶν τε πολλῶν καὶ ἱππέων καὶ
ἡλικίας οἵαν οὐχ ἑτέραν ἑώρων ὑπάρχουσαν ἐβαρύνοντο·
ἅμα δὲ ναῦς οὐχ ὁρῶντες ἐν τοῖς νεωσοίκοις ἱκανὰς οὐδὲ
χρήματα ἐν τῷ κοινῷ οὐδ' ὑπηρεσίας ταῖς ναυσὶν ἀνέλπι-
στοι ἦσαν ἐν τῷ παρόντι σωθήσεσθαι, τούς τε ἀπὸ τῆς
Σικελίας πολεμίους εὐθὺς σφίσιν ἐνόμιζον τῷ ναυτικῷ ἐπὶ
τὸν Πειραιᾶ πλευσεῖσθαι, ἄλλως τε καὶ τοσοῦτον κρατή-
σαντας, καὶ τοὺς αὐτόθεν πολεμίους τότε δὴ καὶ διπλασίως
πάντα παρεσκευασμένους κατὰ κράτος ἤδη καὶ ἐκ γῆς καὶ
ἐκ θαλάσσης ἐπικείσεσθαι, καὶ τοὺς ξυμμάχους σφῶν μετ'
[8.1.3]   αὐτῶν ἀποστάντας. ὅμως δὲ ὡς ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ἐδόκει
χρῆναι μὴ ἐνδιδόναι, ἀλλὰ παρασκευάζεσθαι καὶ ναυτικόν,
ὅθεν ἂν δύνωνται ξύλα ξυμπορισαμένους, καὶ χρήματα, καὶ
τὰ τῶν ξυμμάχων ἐς ἀσφάλειαν ποιεῖσθαι, καὶ μάλιστα τὴν
Εὔβοιαν, τῶν τε κατὰ τὴν πόλιν τι ἐς εὐτέλειαν σωφρονί-
σαι, καὶ ἀρχήν τινα πρεσβυτέρων ἀνδρῶν ἑλέσθαι, οἵτινες
[8.1.3.7]   περὶ τῶν παρόντων ὡς ἂν καιρὸς ᾖ προβουλεύσουσιν.
[8.1.4]   πάντα τε πρὸς τὸ παραχρῆμα περιδεές, ὅπερ φιλεῖ δῆμος
ποιεῖν, ἑτοῖμοι ἦσαν εὐτακτεῖν. καὶ ὡς ἔδοξεν αὐτοῖς, καὶ
ἐποίουν ταῦτα, καὶ τὸ θέρος ἐτελεύτα.
[8.2.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος πρὸς τὴν ἐκ τῆς Σικελίας
τῶν Ἀθηναίων μεγάλην κακοπραγίαν εὐθὺς οἱ Ἕλληνες
πάντες ἐπηρμένοι ἦσαν, οἱ μὲν μηδετέρων ὄντες ξύμμαχοι,
ὡς, ἤν τις καὶ μὴ παρακαλῇ σφᾶς, οὐκ ἀποστατέον ἔτι τοῦ
πολέμου εἴη, ἀλλ' ἐθελοντὶ ἰτέον ἐπὶ τοὺς Ἀθηναίους, νομί-
σαντες κἂν ἐπὶ σφᾶς ἕκαστοι ἐλθεῖν αὐτούς, εἰ τὰ ἐν τῇ
Σικελίᾳ κατώρθωσαν, καὶ ἅμα βραχὺν ἔσεσθαι τὸν λοιπὸν
πόλεμον, οὗ μετασχεῖν καλὸν εἶναι, οἱ δ' αὖ τῶν Λακεδαι-
μονίων ξύμμαχοι ξυμπροθυμηθέντες ἐπὶ πλέον ἢ πρὶν ἀπαλ-
[8.2.2]   λάξεσθαι διὰ τάχους πολλῆς ταλαιπωρίας. μάλιστα δὲ οἱ
τῶν Ἀθηναίων ὑπήκοοι ἑτοῖμοι ἦσαν καὶ παρὰ δύναμιν
αὐτῶν ἀφίστασθαι διὰ τὸ ὀργῶντες κρίνειν τὰ πράγματα
καὶ μηδ' ὑπολείπειν λόγον αὐτοῖς ὡς τό γ' ἐπιὸν θέρος οἷοί
[8.2.3]   τ' ἔσονται περιγενέσθαι. ἡ δὲ τῶν Λακεδαιμονίων πόλις
πᾶσί τε τούτοις ἐθάρσει καὶ μάλιστα ὅτι οἱ ἐκ τῆς Σικελίας
αὐτοῖς ξύμμαχοι πολλῇ δυνάμει, κατ' ἀνάγκην ἤδη τοῦ
ναυτικοῦ προσγεγενημένου, ἅμα τῷ ἦρι ὡς εἰκὸς παρέσεσθαι
[8.2.4]   ἔμελλον. πανταχόθεν τε εὐέλπιδες ὄντες ἀπροφασίστως
ἅπτεσθαι διενοοῦντο τοῦ πολέμου, λογιζόμενοι καλῶς τελευ-
τήσαντος αὐτοῦ κινδύνων τε τοιούτων ἀπηλλάχθαι ἂν τὸ
λοιπὸν οἷος καὶ ὁ ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων περιέστη ἂν αὐτούς,
εἰ τὸ Σικελικὸν προσέλαβον, καὶ καθελόντες ἐκείνους αὐτοὶ
τῆς πάσης Ἑλλάδος ἤδη ἀσφαλῶς ἡγήσεσθαι.
[8.3.1]      Εὐθὺς οὖν Ἆγις μὲν ὁ βασιλεὺς αὐτῶν ἐν τῷ χειμῶνι
τούτῳ ὁρμηθεὶς στρατῷ τινὶ ἐκ Δεκελείας τά τε τῶν ξυμ-
μάχων ἠργυρολόγησεν ἐς τὸ ναυτικὸν καὶ τραπόμενος ἐπὶ
τοῦ Μηλιῶς κόλπου Οἰταίων τε κατὰ τὴν παλαιὰν ἔχθραν
τῆς λείας τὴν πολλὴν ἀπολαβὼν χρήματα ἐπράξατο, καὶ
Ἀχαιοὺς τοὺς Φθιώτας καὶ τοὺς ἄλλους τοὺς ταύτῃ Θεσ-
σαλῶν ὑπηκόους μεμφομένων καὶ ἀκόντων τῶν Θεσσαλῶν
ὁμήρους τέ τινας ἠνάγκασε δοῦναι καὶ χρήματα, καὶ κατέθετο
τοὺς ὁμήρους ἐς Κόρινθον, ἔς τε τὴν ξυμμαχίαν ἐπειρᾶτο
[8.3.2]   προσάγειν. Λακεδαιμόνιοι δὲ τὴν πρόσταξιν ταῖς πόλεσιν
ἑκατὸν νεῶν τῆς ναυπηγίας ἐποιοῦντο, καὶ ἑαυτοῖς μὲν καὶ
Βοιωτοῖς πέντε καὶ εἴκοσιν ἑκατέροις ἔταξαν, Φωκεῦσι δὲ
καὶ Λοκροῖς πέντε καὶ δέκα, καὶ Κορινθίοις πέντε καὶ δέκα,
Ἀρκάσι δὲ καὶ Πελληνεῦσι καὶ Σικυωνίοις δέκα, Μεγαρεῦσι
δὲ καὶ Τροιζηνίοις καὶ Ἐπιδαυρίοις καὶ Ἑρμιονεῦσι δέκα·
τά τε ἄλλα παρεσκευάζοντο ὡς εὐθὺς πρὸς τὸ ἔαρ ἑξόμενοι
τοῦ πολέμου.
[8.4.1]      Παρεσκευάζοντο δὲ καὶ Ἀθηναῖοι, ὥσπερ διενοήθησαν,
ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι τούτῳ τήν τε ναυπηγίαν, ξύλα ξυμ-
πορισάμενοι, καὶ Σούνιον τειχίσαντες, ὅπως αὐτοῖς ἀσφάλεια
ταῖς σιταγωγοῖς ναυσὶν εἴη τοῦ περίπλου, καὶ τό τε ἐν τῇ
Λακωνικῇ τείχισμα ἐκλιπόντες ὃ ἐνῳκοδόμησαν παραπλέοντες
ἐς Σικελίαν, καὶ τἆλλα, εἴ πού τι ἐδόκει ἀχρεῖον ἀναλί-
σκεσθαι, ξυστελλόμενοι ἐς εὐτέλειαν, μάλιστα δὲ τὰ τῶν
ξυμμάχων διασκοποῦντες ὅπως μὴ σφῶν ἀποστήσονται.
[8.5.1]      Πρασσόντων δὲ ταῦτα ἀμφοτέρων καὶ ὄντων οὐδὲν ἄλλο
ἢ ὥσπερ ἀρχομένων ἐν κατασκευῇ τοῦ πολέμου, πρῶτοι
Εὐβοῆς ὡς Ἆγιν περὶ ἀποστάσεως τῶν Ἀθηναίων ἐπρε-
σβεύσαντο ἐν τῷ χειμῶνι τούτῳ. ὁ δὲ προσδεξάμενος τοὺς
λόγους αὐτῶν μεταπέμπεται ἐκ Λακεδαίμονος Ἀλκαμένη τὸν
Σθενελαΐδου καὶ Μέλανθον ἄρχοντας ὡς ἐς τὴν Εὔβοιαν· οἱ
δ' ἦλθον ἔχοντες τῶν νεοδαμωδῶν ὡς τριακοσίους, καὶ παρε-
[8.5.2]   σκεύαζεν αὐτοῖς τὴν διάβασιν. ἐν τούτῳ δὲ καὶ Λέσβιοι
ἦλθον βουλόμενοι καὶ αὐτοὶ ἀποστῆναι· καὶ ξυμπρασσόντων
αὐτοῖς τῶν Βοιωτῶν ἀναπείθεται Ἆγις ὥστε Εὐβοίας μὲν
πέρι ἐπισχεῖν, τοῖς δὲ Λεσβίοις παρεσκεύαζε τὴν ἀπόστασιν,
Ἀλκαμένη τε ἁρμοστὴν διδούς, ὃς ἐς Εὔβοιαν πλεῖν ἔμελλε,
[8.5.3]   καὶ δέκα μὲν Βοιωτοὶ ναῦς ὑπέσχοντο, δέκα δὲ Ἆγις. καὶ
ταῦτα ἄνευ τῆς Λακεδαιμονίων πόλεως ἐπράσσετο· ὁ γὰρ
Ἆγις, ὅσον χρόνον ἦν περὶ Δεκέλειαν ἔχων τὴν μεθ' ἑαυτοῦ
δύναμιν, κύριος ἦν καὶ ἀποστέλλειν εἴ ποί τινα ἐβούλετο
στρατιὰν καὶ ξυναγείρειν καὶ χρήματα πράσσειν. καὶ πολὺ
μᾶλλον ὡς εἰπεῖν κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν αὐτοῦ οἱ ξύμμαχοι
ὑπήκουον [ἢ] τῶν ἐν τῇ πόλει Λακεδαιμονίων· δύναμιν γὰρ
ἔχων αὐτὸς εὐθὺς ἑκασταχόσε δεινὸς παρῆν.
[8.5.4]      Καὶ ὁ μὲν τοῖς Λεσβίοις ἔπρασσε, Χῖοι δὲ καὶ Ἐρυθραῖοι
ἀποστῆναι καὶ αὐτοὶ ἑτοῖμοι ὄντες πρὸς μὲν Ἆγιν οὐκ ἐτρά-
ποντο, ἐς δὲ τὴν Λακεδαίμονα. καὶ παρὰ Τισσαφέρνους,
ὃς βασιλεῖ Δαρείῳ τῷ Ἀρταξέρξου στρατηγὸς ἦν τῶν κάτω,
[8.5.5]   πρεσβευτὴς ἅμα μετ' αὐτῶν παρῆν. ἐπήγετο γὰρ καὶ ὁ
Τισσαφέρνης τοὺς Πελοποννησίους καὶ ὑπισχνεῖτο τροφὴν
παρέξειν. ὑπὸ βασιλέως γὰρ νεωστὶ ἐτύγχανε πεπραγμέ-
νος τοὺς ἐκ τῆς ἑαυτοῦ ἀρχῆς φόρους, οὓς δι' Ἀθηναίους
ἀπὸ τῶν Ἑλληνίδων πόλεων οὐ δυνάμενος πράσσεσθαι ἐπω-
φείλησεν· τούς τε οὖν φόρους μᾶλλον ἐνόμιζε κομιεῖσθαι
κακώσας τοὺς Ἀθηναίους, καὶ ἅμα βασιλεῖ ξυμμάχους Λακε-
δαιμονίους ποιήσειν, καὶ Ἀμόργην τὸν Πισσούθνου υἱὸν
νόθον, ἀφεστῶτα περὶ Καρίαν, ὥσπερ αὐτῷ προσέταξε
βασιλεύς, ἢ ζῶντα ἄξειν ἢ ἀποκτενεῖν.
[8.6.1]      Οἱ μὲν οὖν Χῖοι καὶ Τισσαφέρνης κοινῇ κατὰ τὸ αὐτὸ
ἔπρασσον, Καλλίγειτος δὲ ὁ Λαοφῶντος Μεγαρεὺς καὶ
Τιμαγόρας ὁ Ἀθηναγόρου Κυζικηνός, φυγάδες τῆς ἑαυτῶν
ἀμφότεροι παρὰ Φαρναβάζῳ τῷ Φαρνάκου κατοικοῦντες,
ἀφικνοῦνται περὶ τὸν αὐτὸν καιρὸν ἐς τὴν Λακεδαίμονα
πέμψαντος Φαρναβάζου, ὅπως ναῦς κομίσειαν ἐς τὸν Ἑλ-
λήσποντον, καὶ αὐτός, εἰ δύναιτο, ἅπερ ὁ Τισσαφέρνης
προυθυμεῖτο, τάς τε ἐν τῇ ἑαυτοῦ ἀρχῇ πόλεις ἀποστήσειε
τῶν Ἀθηναίων διὰ τοὺς φόρους καὶ ἀφ' ἑαυτοῦ βασιλεῖ τὴν
ξυμμαχίαν τῶν Λακεδαιμονίων ποιήσειεν.
[8.6.2]      Πρασσόντων δὲ ταῦτα χωρὶς ἑκατέρων, τῶν τε ἀπὸ τοῦ
Φαρναβάζου καὶ τῶν ἀπὸ τοῦ Τισσαφέρνους, πολλὴ ἅμιλλα
ἐγίγνετο τῶν ἐν τῇ Λακεδαίμονι, ὅπως οἱ μὲν ἐς τὴν Ἰωνίαν
καὶ Χίον, οἱ δ' ἐς τὸν Ἑλλήσποντον πρότερον ναῦς καὶ
[8.6.3]   στρατιὰν πείσουσι πέμπειν. οἱ μέντοι Λακεδαιμόνιοι τὰ
τῶν Χίων καὶ Τισσαφέρνους παρὰ πολὺ προσεδέξαντο μᾶλ-
λον· ξυνέπρασσε γὰρ αὐτοῖς καὶ Ἀλκιβιάδης, Ἐνδίῳ ἐφορεύ-
οντι πατρικὸς ἐς τὰ μάλιστα ξένος ὤν, ὅθεν καὶ τοὔνομα
Λακωνικὸν ἡ οἰκία αὐτῶν κατὰ τὴν ξενίαν ἔσχεν· Ἔνδιος
[8.6.4]   γὰρ Ἀλκιβιάδου ἐκαλεῖτο. ὅμως δ' οἱ Λακεδαιμόνιοι πρῶτον
κατάσκοπον ἐς τὴν Χίον πέμψαντες Φρῦνιν ἄνδρα περίοικον,
εἰ αἵ τε νῆες αὐτοῖς εἰσὶν ὅσασπερ ἔλεγον καὶ τἆλλα εἰ ἡ
πόλις ἱκανή ἐστι πρὸς τὴν λεγομένην δόξαν, ἀπαγγείλαντος
αὐτοῖς ὡς εἴη ταῦτα ἀληθῆ ἅπερ ἤκουον, τούς τε Χίους καὶ
τοὺς Ἐρυθραίους εὐθὺς ξυμμάχους ἐποιήσαντο καὶ τεσσαρά-
κοντα ναῦς ἐψηφίσαντο αὐτοῖς πέμπειν, ὡς ἐκεῖ οὐκ ἔλασσον
[8.6.5]   ἢ ἑξήκοντα ἀφ' ὧν οἱ Χῖοι ἔλεγον ὑπαρχουσῶν. καὶ τὸ
μὲν πρῶτον δέκα τούτων αὐτοὶ ἔμελλον πέμψειν, καὶ Μελαγ-
χρίδαν, ὃς αὐτοῖς ναύαρχος ἦν· ἔπειτα σεισμοῦ γενομένου
ἀντὶ τοῦ Μελαγχρίδου Χαλκιδέα ἔπεμπον καὶ ἀντὶ τῶν δέκα
νεῶν πέντε παρεσκευάζοντο ἐν τῇ Λακωνικῇ. καὶ ὁ χειμὼν
ἐτελεύτα καὶ ἑνὸς δέον εἰκοστὸν ἔτος τῷ πολέμῳ ἐτελεύτα
τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.
[8.7.1]      Ἅμα δὲ τῷ ἦρι τοῦ ἐπιγιγνομένου θέρους εὐθὺς ἐπει-
γομένων τῶν Χίων ἀποστεῖλαι τὰς ναῦς καὶ δεδιότων μὴ
οἱ Ἀθηναῖοι τὰ πρασσόμενα αἴσθωνται (πάντες γὰρ κρύφα
αὐτῶν ἐπρεσβεύοντο), ἀποπέμπουσιν οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐς
[8.7.1.5]   Κόρινθον ἄνδρας Σπαρτιάτας τρεῖς, ὅπως ἀπὸ τῆς ἑτέρας
θαλάσσης ὡς τάχιστα ἐπὶ τὴν πρὸς Ἀθήνας ὑπερενεγκόντες
τὰς ναῦς τὸν Ἰσθμὸν κελεύσωσι πλεῖν ἐς Χίον πάσας, καὶ
ἃς ὁ Ἆγις παρεσκεύαζεν ἐς τὴν Λέσβον καὶ τὰς ἄλλας·
ἦσαν δὲ αἱ ξύμπασαι τῶν ξυμμαχίδων νῆες αὐτόθι μιᾶς
[8.8.1]   δέουσαι τεσσαράκοντα. ὁ μὲν οὖν Καλλίγειτος καὶ Τιμα-
γόρας ὑπὲρ τοῦ Φαρναβάζου οὐκ ἐκοινοῦντο τὸν στόλον ἐς
τὴν Χίον, οὐδὲ τὰ χρήματα ἐδίδοσαν ἃ ἦλθον ἔχοντες ἐς
τὴν ἀποστολὴν πέντε καὶ εἴκοσι τάλαντα, ἀλλ' ὕστερον ἐφ'
[8.8.2]   ἑαυτῶν διενοοῦντο ἄλλῳ στόλῳ πλεῖν· ὁ δὲ Ἆγις ἐπειδὴ
ἑώρα τοὺς Λακεδαιμονίους ἐς τὴν Χίον πρῶτον ὡρμημένους,
οὐδ' αὐτὸς ἄλλο τι ἐγίγνωσκεν, ἀλλὰ ξυνελθόντες ἐς Κόριν-
θον οἱ ξύμμαχοι ἐβουλεύοντο, καὶ ἔδοξε πρῶτον ἐς Χίον
αὐτοῖς πλεῖν ἄρχοντα ἔχοντας Χαλκιδέα, ὃς ἐν τῇ Λακωνικῇ
τὰς πέντε ναῦς παρεσκεύαζεν, ἔπειτα ἐς Λέσβον καὶ Ἀλ-
καμένη ἄρχοντα, ὅνπερ καὶ Ἆγις διενοεῖτο, τὸ τελευταῖον
δὲ ἐς τὸν Ἑλλήσποντον ἀφικέσθαι (προσετέτακτο δὲ ἐς
[8.8.3]   αὐτὸν ἄρχων Κλέαρχος ὁ Ῥαμφίου), διαφέρειν δὲ τὸν Ἰσθμὸν
τὰς ἡμισείας τῶν νεῶν πρῶτον, καὶ εὐθὺς ταύτας ἀποπλεῖν,
ὅπως μὴ οἱ Ἀθηναῖοι πρὸς τὰς ἀφορμωμένας μᾶλλον τὸν
[8.8.4]   νοῦν ἔχωσιν ἢ τὰς ὕστερον ἐπιδιαφερομένας. καὶ γὰρ τὸν
πλοῦν ταύτῃ ἐκ τοῦ προφανοῦς ἐποιοῦντο, καταφρονήσαντες
τῶν Ἀθηναίων ἀδυνασίαν, ὅτι ναυτικὸν οὐδὲν αὐτῶν πολύ
πω ἐφαίνετο. ὡς δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς, καὶ διεκόμισαν εὐθὺς
[8.9.1]   μίαν καὶ εἴκοσι ναῦς. οἱ δὲ Κορίνθιοι, ἐπειγομένων αὐτῶν τὸν
πλοῦν, οὐ προυθυμήθησαν ξυμπλεῖν πρὶν τὰ Ἴσθμια, ἃ τότε
ἦν, διεορτάσωσιν. Ἆγις δὲ αὐτοῖς ἑτοῖμος ἦν ἐκείνους μὲν
μὴ λύειν δὴ τὰς Ἰσθμιάδας σπονδάς, ἑαυτοῦ δὲ τὸν στόλον
[8.9.2]   ἴδιον ποιήσασθαι. οὐ ξυγχωρούντων δὲ τῶν Κορινθίων,
ἀλλὰ διατριβῆς ἐγγιγνομένης, οἱ Ἀθηναῖοι ᾐσθάνοντο τὰ
τῶν Χίων μᾶλλον, καὶ πέμψαντες ἕνα τῶν στρατηγῶν
Ἀριστοκράτη ἐπῃτιῶντο αὐτούς, καὶ ἀρνουμένων τῶν Χίων
τὸ πιστὸν ναῦς σφίσι ξυμπέμπειν ἐκέλευον ἐς τὸ ξυμμαχικόν·
[8.9.3]   οἱ δ' ἔπεμψαν ἑπτά. αἴτιον δ' ἐγένετο τῆς ἀποστολῆς τῶν
νεῶν οἱ μὲν πολλοὶ τῶν Χίων οὐκ εἰδότες τὰ πρασσόμενα,
οἱ δὲ ὀλίγοι καὶ ξυνειδότες τό τε πλῆθος οὐ βουλόμενοί πω
πολέμιον ἔχειν, πρίν τι καὶ ἰσχυρὸν λάβωσι, καὶ τοὺς
Πελοποννησίους οὐκέτι προσδεχόμενοι ἥξειν, ὅτι διέτριβον.
[8.10.1]      Ἐν δὲ τούτῳ τὰ Ἴσθμια ἐγίγνετο, καὶ οἱ Ἀθηναῖοι
(ἐπηγγέλθησαν γάρ) ἐθεώρουν ἐς αὐτά, καὶ κατάδηλα μᾶλλον
αὐτοῖς τὰ τῶν Χίων ἐφάνη. καὶ ἐπειδὴ ἀνεχώρησαν, παρε-
σκευάζοντο εὐθὺς ὅπως μὴ λήσουσιν αὐτοὺς αἱ νῆες ἐκ τῶν
[8.10.2]   Κεγχρειῶν ἀφορμηθεῖσαι. οἱ δὲ μετὰ τὴν ἑορτὴν ἀνήγοντο
μιᾷ καὶ εἴκοσι ναυσὶν ἐς τὴν Χίον, ἄρχοντα Ἀλκαμένη
ἔχοντες. καὶ αὐτοῖς οἱ Ἀθηναῖοι τὸ πρῶτον ἴσαις ναυσὶ
προσπλεύσαντες ὑπῆγον ἐς τὸ πέλαγος. ὡς δ' ἐπὶ πολὺ οὐκ
ἐπηκολούθησαν οἱ Πελοποννήσιοι, ἀλλ' ἀπετράποντο, ἐπαν-
εχώρησαν καὶ οἱ Ἀθηναῖοι· τὰς γὰρ τῶν Χίων ἑπτὰ ναῦς
[8.10.3]   ἐν τῷ ἀριθμῷ μετὰ σφῶν ἔχοντες οὐ πιστὰς ἐνόμιζον, ἀλλ'
ὕστερον ἄλλας προσπληρώσαντες ἐς ἑπτὰ καὶ τριάκοντα
παραπλέοντας αὐτοὺς καταδιώκουσιν ἐς Σπείραιον τῆς Κοριν-
θίας· ἔστι δὲ λιμὴν ἐρῆμος καὶ ἔσχατος πρὸς τὰ μεθόρια
τῆς Ἐπιδαυρίας. καὶ μίαν μὲν ναῦν ἀπολλύασι μετέωρον
οἱ Πελοποννήσιοι, τὰς δὲ ἄλλας ξυναγαγόντες ὁρμίζουσιν.
[8.10.4]   καὶ προσβαλόντων τῶν Ἀθηναίων καὶ κατὰ θάλασσαν ταῖς
ναυσὶ καὶ ἐς τὴν γῆν ἀποβάντων θόρυβός τε ἐγένετο πολὺς
καὶ ἄτακτος, καὶ τῶν τε νεῶν τὰς πλείους κατατραυματίζου-
σιν ἐν τῇ γῇ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τὸν ἄρχοντα Ἀλκαμένη ἀπο-
[8.11.1]   κτείνουσιν· καὶ αὐτῶν τινὲς ἀπέθανον. διακριθέντες δὲ πρὸς
μὲν τὰς πολεμίας ναῦς ἐπέταξαν ἐφορμεῖν ἱκανάς, ταῖς δὲ
λοιπαῖς ἐς τὸ νησίδιον ὁρμίζονται ἐν ᾧ οὐ πολὺ ἀπέχοντι
ἐστρατοπεδεύοντο, καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας ἐπὶ βοήθειαν ἔπεμπον.
[8.11.2]   παρῆσαν γὰρ καὶ τοῖς Πελοποννησίοις τῇ ὑστεραίᾳ οἵ τε
Κορίνθιοι βοηθοῦντες ἐπὶ τὰς ναῦς καὶ οὐ πολλῷ ὕστερον
καὶ οἱ ἄλλοι πρόσχωροι. καὶ ὁρῶντες τὴν φυλακὴν ἐν
χωρίῳ ἐρήμῳ ἐπίπονον οὖσαν ἠπόρουν, καὶ ἐπενόησαν μὲν
κατακαῦσαι τὰς ναῦς, ἔπειτα δὲ ἔδοξεν αὐτοῖς ἀνελκύσαι
καὶ τῷ πεζῷ προσκαθημένους φυλακὴν ἔχειν, ἕως ἄν τις
παρατύχῃ διαφυγὴ ἐπιτηδεία. ἔπεμψε δ' αὐτοῖς καὶ Ἆγις
[8.11.3]   αἰσθόμενος ταῦτα ἄνδρα Σπαρτιάτην Θέρμωνα. τοῖς δὲ
Λακεδαιμονίοις πρῶτον μὲν ἠγγέλθη ὅτι αἱ νῆες ἀνηγμέναι
εἰσὶν ἐκ τοῦ Ἰσθμοῦ (εἴρητο γάρ, ὅταν γένηται τοῦτο,
Ἀλκαμένει ὑπὸ τῶν ἐφόρων ἱππέα πέμψαι), καὶ εὐθὺς τὰς
παρὰ σφῶν πέντε ναῦς καὶ Χαλκιδέα ἄρχοντα καὶ Ἀλκι-
βιάδην μετ' αὐτοῦ ἐβούλοντο πέμπειν· ἔπειτα ὡρμημένων
αὐτῶν τὰ περὶ τὴν ἐν τῷ Σπειραίῳ τῶν νεῶν καταφυγὴν
ἠγγέλθη, καὶ ἀθυμήσαντες, ὅτι πρῶτον ἁπτόμενοι τοῦ Ἰωνι-
κοῦ πολέμου ἔπταισαν, τὰς ναῦς τὰς ἐκ τῆς ἑαυτῶν οὐκέτι
διενοοῦντο πέμπειν, ἀλλὰ καί τινας προανηγμένας μετα-
[8.12.1]   καλεῖν. γνοὺς δὲ ὁ Ἀλκιβιάδης πείθει αὖθις Ἔνδιον καὶ
τοὺς ἄλλους ἐφόρους μὴ ἀποκνῆσαι τὸν πλοῦν, λέγων ὅτι
φθήσονταί τε πλεύσαντες πρὶν τὴν τῶν νεῶν ξυμφορὰν Χίους
αἰσθέσθαι, καὶ αὐτὸς ὅταν προσβάλῃ Ἰωνίᾳ, ῥᾳδίως πείσειν
τὰς πόλεις ἀφίστασθαι τήν τε τῶν Ἀθηναίων λέγων ἀσθένειαν
καὶ τὴν τῶν Λακεδαιμονίων προθυμίαν· πιστότερος γὰρ ἄλ-
[8.12.2]   λων φανεῖσθαι. Ἐνδίῳ τε αὐτῷ ἰδίᾳ ἔλεγε καλὸν εἶναι δι'
ἐκείνου ἀποστῆσαί τε Ἰωνίαν καὶ βασιλέα ξύμμαχον ποιῆσαι
Λακεδαιμονίοις, καὶ μὴ Ἄγιδος τὸ ἀγώνισμα τοῦτο γενέσθαι·
[8.12.3]   ἐτύγχανε γὰρ τῷ Ἄγιδι αὐτὸς διάφορος ὤν. καὶ ὁ μὲν
πείσας τούς τε ἄλλους ἐφόρους καὶ Ἔνδιον ἀνήγετο ταῖς
πέντε ναυσὶ μετὰ Χαλκιδέως τοῦ Λακεδαιμονίου, καὶ διὰ
τάχους τὸν πλοῦν ἐποιοῦντο.
[8.13.1]      Ἀνεκομίζοντο δὲ ὑπὸ τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον καὶ αἱ
ἀπὸ τῆς Σικελίας Πελοποννησίων ἑκκαίδεκα νῆες αἱ μετὰ
Γυλίππου ξυνδιαπολεμήσασαι· καὶ περὶ τὴν Λευκάδα ἀπο-
ληφθεῖσαι καὶ κοπεῖσαι ὑπὸ τῶν Ἀττικῶν ἑπτὰ καὶ εἴκοσι
νεῶν, ὧν ἦρχεν Ἱπποκλῆς Μενίππου φυλακὴν ἔχων τῶν
ἀπὸ τῆς Σικελίας νεῶν, αἱ λοιπαὶ πλὴν μιᾶς διαφυγοῦσαι
τοὺς Ἀθηναίους κατέπλευσαν ἐς τὴν Κόρινθον.
[8.14.1]      Ὁ δὲ Χαλκιδεὺς καὶ ὁ ἀλκιβιάδης πλέοντες ὅσοις τε
ἐπιτύχοιεν ξυνελάμβανον τοῦ μὴ ἐξάγγελτοι γενέσθαι, καὶ
προσβαλόντες πρῶτον Κωρύκῳ τῆς ἠπείρου καὶ ἀφέντες
ἐνταῦθα αὐτοὺς αὐτοὶ μὲν προξυγγενόμενοι τῶν ξυμπρασσόν-
των Χίων τισὶ καὶ κελευόντων καταπλεῖν μὴ προειπόντας
[8.14.2]   ἐς τὴν πόλιν, ἀφικνοῦνται αἰφνίδιοι τοῖς Χίοις. καὶ οἱ μὲν
πολλοὶ ἐν θαύματι ἦσαν καὶ ἐκπλήξει· τοῖς δ' ὀλίγοις παρε-
σκεύαστο ὥστε βουλήν [τε] τυχεῖν ξυλλεγομένην, καὶ γενο-
μένων λόγων ἀπό τε τοῦ Χαλκιδέως καὶ Ἀλκιβιάδου ὡς
ἄλλαι [τε] νῆες πολλαὶ προσπλέουσι καὶ τὰ περὶ τῆς πολιορ-
κίας τῶν ἐν τῷ Σπειραίῳ νεῶν οὐ δηλωσάντων, ἀφίστανται
[8.14.3]   Χῖοι καὶ αὖθις Ἐρυθραῖοι Ἀθηναίων. καὶ μετὰ ταῦτα τρισὶ
ναυσὶ πλεύσαντες καὶ Κλαζομενὰς ἀφιστᾶσιν. διαβάντες
τε εὐθὺς οἱ Κλαζομένιοι ἐς τὴν ἤπειρον τὴν Πολίχναν ἐτεί-
χιζον, εἴ τι δέοι, σφίσιν αὐτοῖς ἐκ τῆς νησῖδος ἐν ᾗ οἰκοῦσι
πρὸς ἀναχώρησιν. καὶ οἱ μὲν ἀφεστῶτες ἐν τειχισμῷ τε
[8.15.1]   πάντες ἦσαν καὶ παρασκευῇ πολέμου· ἐς δὲ τὰς Ἀθήνας
ταχὺ ἀγγελία τῆς Χίου ἀφικνεῖται· καὶ νομίσαντες μέγαν
ἤδη καὶ σαφῆ τὸν κίνδυνον σφᾶς περιεστάναι, καὶ τοὺς
λοιποὺς ξυμμάχους οὐκ ἐθελήσειν τῆς μεγίστης πόλεως
μεθεστηκυίας ἡσυχάζειν, τά τε χίλια τάλαντα, ὧν διὰ παντὸς
[8.15.1.6]   τοῦ πολέμου ἐγλίχοντο μὴ ἅψασθαι, εὐθὺς ἔλυσαν τὰς ἐπι-
κειμένας ζημίας τῷ εἰπόντι ἢ ἐπιψηφίσαντι ὑπὸ τῆς παρού-
σης ἐκπλήξεως, καὶ ἐψηφίσαντο κινεῖν καὶ ναῦς πληροῦν
οὐκ ὀλίγας, τῶν τε ἐν τῷ Σπειραίῳ ἐφορμουσῶν τὰς μὲν
ὀκτὼ ἤδη πέμπειν, αἳ ἀπολιποῦσαι τὴν φυλακὴν τὰς μετὰ
Χαλκιδέως διώξασαι καὶ οὐ καταλαβοῦσαι ἀνεκεχωρήκεσαν
(ἦρχε δὲ αὐτῶν Στρομβιχίδης Διοτίμου), ἄλλας δὲ οὐ πολὺ
ὕστερον βοηθεῖν δώδεκα μετὰ Θρασυκλέους, ἀπολιπούσας
[8.15.2]   καὶ ταύτας τὴν ἐφόρμησιν. τάς τε τῶν Χίων ἑπτὰ ναῦς,
αἳ αὐτοῖς ξυνεπολιόρκουν τὰς ἐν τῷ Σπειραίῳ, ἀπαγαγόντες
τοὺς μὲν δούλους ἐξ αὐτῶν ἠλευθέρωσαν, τοὺς δ' ἐλευθέρους
κατέδησαν. ἑτέρας δὲ <δέκα> ἀντὶ πασῶν τῶν ἀπελθουσῶν
νεῶν ἐς τὴν ἐφόρμησιν τῶν Πελοποννησίων διὰ τάχους
πληρώσαντες ἀντέπεμψαν καὶ ἄλλας διενοοῦντο τριάκοντα
πληροῦν. καὶ πολλὴ ἦν ἡ προθυμία καὶ ὀλίγον ἐπράσσετο
οὐδὲν ἐς τὴν βοήθειαν τὴν ἐπὶ τὴν Χίον.
[8.16.1]      Ἐν δὲ τούτῳ Στρομβιχίδης ταῖς ὀκτὼ ναυσὶν ἀφικνεῖται
ἐς Σάμον, καὶ προσλαβὼν Σαμίαν μίαν ἔπλευσεν ἐς Τέων
καὶ ἡσυχάζειν ἠξίου αὐτούς. ἐκ δὲ τῆς Χίου ἐς τὴν Τέων
καὶ ὁ Χαλκιδεὺς μετὰ τριῶν καὶ εἴκοσι νεῶν ἐπέπλει καὶ
ὁ πεζὸς ἅμα ὁ τῶν Κλαζομενίων καὶ Ἐρυθραίων παρῄει.
[8.16.2]   προαισθόμενος δὲ ὁ Στρομβιχίδης ἐξανήγετο καὶ μετεωρισθεὶς
ἐν τῷ πελάγει ὡς ἑώρα τὰς ναῦς πολλὰς τὰς ἀπὸ τῆς Χίου,
[8.16.3]   φυγὴν ἐποιεῖτο ἐπὶ τῆς Σάμου· αἱ δὲ ἐδίωκον. τὸν δὲ
πεζὸν οἱ Τήιοι τὸ πρῶτον οὐκ ἐσδεχόμενοι, ὡς ἔφυγον οἱ
Ἀθηναῖοι, ἐσηγάγοντο. καὶ ἐπέσχον μὲν οἱ πεζοὶ καὶ
Χαλκιδέα ἐκ τῆς διώξεως περιμένοντες· ὡς δὲ ἐχρόνιζε,
καθῄρουν αὐτοί τε τὸ τεῖχος ὃ ἀνῳκοδόμησαν οἱ Ἀθηναῖοι
τῆς Τηίων πόλεως τὸ πρὸς ἤπειρον, ξυγκαθῄρουν δὲ αὐτοῖς
καὶ τῶν βαρβάρων ἐπελθόντες οὐ πολλοί, ὧν ἦρχε Στάγης
[8.17.1]   ὕπαρχος Τισσαφέρνους. Χαλκιδεὺς δὲ καὶ Ἀλκιβιάδης ὡς
κατεδίωξαν ἐς Σάμον Στρομβιχίδην, ἐκ μὲν τῶν ἐκ Πελο-
ποννήσου νεῶν τοὺς ναύτας ὁπλίσαντες ἐν Χίῳ καταλιμ-
πάνουσιν, ἀντιπληρώσαντες δὲ ταύτας τε ἐκ Χίου καὶ ἄλλας
[8.17.2]   εἴκοσιν ἔπλεον ἐς Μίλητον ὡς ἀποστήσοντες· ἐβούλετο
γὰρ ὁ Ἀλκιβιάδης, ὢν ἐπιτήδειος τοῖς προεστῶσι τῶν
Μιλησίων, φθάσαι τάς τε ἀπὸ τῆς Πελοποννήσου ναῦς
προσαγαγόμενος αὐτοὺς καὶ τοῖς Χίοις καὶ ἑαυτῷ καὶ Χαλ-
κιδεῖ καὶ τῷ ἀποστείλαντι Ἐνδίῳ, ὥσπερ ὑπέσχετο, τὸ
ἀγώνισμα προσθεῖναι, ὅτι πλείστας τῶν πόλεων μετὰ τῆς
[8.17.3]   Χίων δυνάμεως καὶ Χαλκιδέως ἀποστήσας. λαθόντες οὖν
τὸ πλεῖστον τοῦ πλοῦ καὶ φθάσαντες οὐ πολὺ τόν τε Στρομ-
βιχίδην καὶ τὸν Θρασυκλέα, ὃς ἔτυχεν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν
δώδεκα ναυσὶν ἄρτι παρὼν καὶ ξυνδιώκων, ἀφιστᾶσι τὴν
Μίλητον. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι κατὰ πόδας μιᾶς δεούσαις εἴκοσι
ναυσὶν ἐπιπλεύσαντες, ὡς αὐτοὺς οὐκ ἐδέχοντο οἱ Μιλήσιοι,
[8.17.4]   ἐν Λάδῃ τῇ ἐπικειμένῃ νήσῳ ἐφώρμουν. καὶ ἡ πρὸς βασιλέα
ξυμμαχία Λακεδαιμονίοις ἡ πρώτη Μιλησίων εὐθὺς ἀπο-
στάντων διὰ Τισσαφέρνους καὶ Χαλκιδέως ἐγένετο ἥδε.
[8.18.1]      ’Ἐπὶ τοῖσδε ξυμμαχίαν ἐποιήσαντο πρὸς βασιλέα καὶ
Τισσαφέρνην Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι. ὁπόσην χώ-
ραν καὶ πόλεις βασιλεὺς ἔχει καὶ οἱ πατέρες οἱ βασιλέως
εἶχον, βασιλέως ἔστω· καὶ ἐκ τούτων τῶν πόλεων ὁπόσα
Ἀθηναίοις ἐφοίτα χρήματα ἢ ἄλλο τι, κωλυόντων κοινῇ
βασιλεὺς καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ὅπως μήτε
[8.18.2]   χρήματα λαμβάνωσιν Ἀθηναῖοι μήτε ἄλλο μηδέν. καὶ τὸν
πόλεμον τὸν πρὸς Ἀθηναίους κοινῇ πολεμούντων βασιλεὺς
καὶ Λακεδαιμόνιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι· καὶ κατάλυσιν τοῦ
πολέμου πρὸς Ἀθηναίους μὴ ἐξέστω ποιεῖσθαι, ἢν μὴ
ἀμφοτέροις δοκῇ, βασιλεῖ καὶ Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμ-
[8.18.3]   μάχοις. ἢν δέ τινες ἀφιστῶνται ἀπὸ βασιλέως, πολέμιοι
ὄντων καὶ Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμάχοις· καὶ ἤν τινες
ἀφιστῶνται ἀπὸ Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων, πολέμιοι
ὄντων βασιλεῖ κατὰ ταὐτά.‘
[8.19.1]      Ἡ μὲν ξυμμαχία αὕτη ἐγένετο· μετὰ δὲ ταῦτα οἱ Χῖοι
εὐθὺς δέκα ἑτέρας πληρώσαντες ναῦς ἔπλευσαν ἐς Ἄναια,
βουλόμενοι περί τε τῶν ἐν Μιλήτῳ πυθέσθαι καὶ τὰς πόλεις
[8.19.2]   ἅμα ἀφιστάναι. καὶ ἐλθούσης παρὰ Χαλκιδέως ἀγγελίας
αὐτοῖς ἀποπλεῖν πάλιν, καὶ ὅτι Ἀμόργης παρέσται κατὰ
γῆν στρατιᾷ, ἔπλευσαν ἐς Διὸς ἱερόν· καὶ καθορῶσιν ἑκκαί-
δεκα ναῦς, ἃς ὕστερον ἔτι Θρασυκλέους Διομέδων ἔχων ἀπ'
[8.19.3]   Ἀθηνῶν προσέπλει. καὶ ὡς εἶδον, ἔφευγον μιᾷ μὲν νηὶ
ἐς Ἔφεσον, αἱ δὲ λοιπαὶ ἐπὶ τῆς Τέω. καὶ τέσσαρας μὲν
κενὰς οἱ Ἀθηναῖοι λαμβάνουσι τῶν ἀνδρῶν ἐς τὴν γῆν
φθασάντων· αἱ δ' ἄλλαι ἐς τὴν Τηίων πόλιν καταφεύγουσιν.
[8.19.4]   καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἐπὶ τῆς Σάμου ἀπέπλευσαν, οἱ δὲ
Χῖοι ταῖς λοιπαῖς ναυσὶν ἀναγαγόμενοι καὶ ὁ πεζὸς μετ'
αὐτῶν Λέβεδον ἀπέστησαν καὶ αὖθις Αἱράς. καὶ μετὰ τοῦτο
ἕκαστοι ἐπ' οἴκου ἀπεκομίσθησαν, καὶ ὁ πεζὸς καὶ αἱ νῆες.
[8.20.1]      Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους αἱ ἐν τῷ Σπειραίῳ εἴκοσι
νῆες τῶν Πελοποννησίων, καταδιωχθεῖσαι τότε καὶ ἐφορ-
μούμεναι ἴσῳ ἀριθμῷ ὑπὸ Ἀθηναίων, ἐπέκπλουν ποιησά-
μεναι αἰφνίδιον καὶ κρατήσασαι ναυμαχίᾳ τέσσαράς τε ναῦς
λαμβάνουσι τῶν Ἀθηναίων καὶ ἀποπλεύσασαι ἐς Κεγχρειὰς
τὸν ἐς τὴν Χίον καὶ τὴν Ἰωνίαν πλοῦν αὖθις παρεσκευά-
ζοντο. καὶ ναύαρχος αὐτοῖς ἐκ Λακεδαίμονος Ἀστύοχος
ἐπῆλθεν, ᾧπερ ἐγίγνετο ἤδη πᾶσα ἡ ναυαρχία.
[8.20.2]      Ἀναχωρήσαντος δὲ τοῦ ἐκ τῆς Τέω πεζοῦ καὶ Τισ-
σαφέρνης αὐτὸς στρατιᾷ παραγενόμενος καὶ ἐπικαθελὼν τὸ
ἐν τῇ Τέῳ τεῖχος, εἴ τι ὑπελείφθη, ἀνεχώρησεν. καὶ
Διομέδων ἀπελθόντος αὐτοῦ οὐ πολὺ ὕστερον δέκα ναυσὶν
Ἀθηναίων ἀφικόμενος ἐσπείσατο Τηίοις ὥστε δέχεσθαι καὶ
σφᾶς. καὶ παραπλεύσας ἐπὶ Αἱρὰς καὶ προσβαλών, ὡς
οὐκ ἐλάμβανε τὴν πόλιν, ἀπέπλευσεν.
[8.21.1]      Ἐγένετο δὲ κατὰ τὸν χρόνον τοῦτον καὶ ἡ ἐν Σάμῳ
ἐπανάστασις ὑπὸ τοῦ δήμου τοῖς δυνατοῖς μετὰ Ἀθηναίων,
οἳ ἔτυχον ἐν τρισὶ ναυσὶ παρόντες. καὶ ὁ δῆμος ὁ Σαμίων
ἐς διακοσίους μέν τινας τοὺς πάντας τῶν δυνατωτάτων
ἀπέκτεινε, τετρακοσίους δὲ φυγῇ ζημιώσαντες καὶ αὐτοὶ
τὴν γῆν αὐτῶν καὶ οἰκίας νειμάμενοι, Ἀθηναίων τε σφίσιν
αὐτονομίαν μετὰ ταῦτα ὡς βεβαίοις ἤδη ψηφισαμένων, τὰ
λοιπὰ διῴκουν τὴν πόλιν, καὶ τοῖς γεωμόροις μετεδίδοσαν
οὔτε ἄλλου οὐδενὸς οὔτε ἐκδοῦναι οὐδ' ἀγαγέσθαι παρ'
ἐκείνων οὐδ' ἐς ἐκείνους οὐδενὶ ἔτι τοῦ δήμου ἐξῆν.
[8.22.1]      Μετὰ δὲ ταῦτα τοῦ αὐτοῦ θέρους οἱ Χῖοι, ὥσπερ ἤρξαντο,
οὐδὲν ἀπολείποντες προθυμίας, ἄνευ τε Πελοποννησίων
πλήθει παρόντες ἀποστῆσαι τὰς πόλεις καὶ βουλόμενοι ἅμα
ὡς πλείστους σφίσι ξυγκινδυνεύειν, στρατεύονται αὐτοί τε
τρισκαίδεκα ναυσὶν ἐπὶ τὴν Λέσβον, ὥσπερ εἴρητο ὑπὸ τῶν
Λακεδαιμονίων δεύτερον ἐπ' αὐτὴν ἰέναι καὶ ἐκεῖθεν ἐπὶ
τὸν Ἑλλήσποντον, καὶ ὁ πεζὸς ἅμα Πελοποννησίων τε τῶν
παρόντων καὶ τῶν αὐτόθεν ξυμμάχων παρῄει ἐπὶ Κλαζο-
μενῶν τε καὶ Κύμης· ἦρχε δ' αὐτοῦ Εὐάλας Σπαρτιάτης,
[8.22.2]   τῶν δὲ νεῶν Δεινιάδας περίοικος. καὶ αἱ μὲν νῆες κατα-
πλεύσασαι Μήθυμναν πρῶτον ἀφιστᾶσι, καὶ καταλείπονται
τέσσαρες νῆες ἐν αὐτῇ· καὶ αὖθις αἱ λοιπαὶ Μυτιλήνην
ἀφιστᾶσιν.
[8.23.1]      Ἀστύοχος δὲ ὁ Λακεδαιμόνιος ναύαρχος τέσσαρσι ναυσίν,
ὥσπερ ὥρμητο, πλέων ἐκ τῶν Κεγχρειῶν ἀφικνεῖται ἐς
Χίον. καὶ τρίτην ἡμέραν αὐτοῦ ἥκοντος αἱ Ἀττικαὶ νῆες
πέντε καὶ εἴκοσιν ἔπλεον ἐς Λέσβον, ὧν ἦρχε Λέων καὶ
Διομέδων· Λέων γὰρ ὕστερον δέκα ναυσὶ προσεβοήθησεν
[8.23.2]   ἐκ τῶν Ἀθηνῶν. ἀναγαγόμενος δὲ καὶ ὁ Ἀστύοχος τῇ
αὐτῇ ἡμέρᾳ ἐς ὀψὲ καὶ προσλαβὼν Χίαν ναῦν μίαν ἔπλει
[8.23.2.3]   ἐς τὴν Λέσβον, ὅπως ὠφελοίη, εἴ τι δύναιτο. καὶ ἀφι-
κνεῖται ἐς τὴν Πύρραν, ἐκεῖθεν δὲ τῇ ὑστεραίᾳ ἐς Ἔρεσον,
ἔνθα πυνθάνεται ὅτι ἡ Μυτιλήνη ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων αὐτο-
[8.23.3]   βοεὶ ἑάλωκεν· οἱ γὰρ Ἀθηναῖοι ὥσπερ ἔπλεον ἀπροσδόκητοι
κατασχόντες ἐς τὸν λιμένα τῶν τε Χίων νεῶν ἐκράτησαν
καὶ ἀποβάντες τοὺς ἀντιστάντας μάχῃ νικήσαντες τὴν
[8.23.4]   πόλιν ἔσχον. ἃ πυνθανόμενος ὁ Ἀστύοχος τῶν τε Ἐρε-
σίων καὶ τῶν ἐκ τῆς Μηθύμνης μετ' Εὐβούλου Χίων νεῶν,
αἳ τότε καταλειφθεῖσαι καὶ ὡς ἡ Μυτιλήνη ἑάλω φεύγουσαι
περιέτυχον αὐτῷ τρεῖς (μία γὰρ ἑάλω ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων),
οὐκέτι ἐπὶ τὴν Μυτιλήνην ὥρμησεν, ἀλλὰ τὴν Ἔρεσον
ἀποστήσας καὶ ὁπλίσας, καὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἑαυτοῦ νεῶν
ὁπλίτας πεζῇ παραπέμπει ἐπὶ τὴν Ἄντισσαν καὶ Μήθυμναν
ἄρχοντα Ἐτεόνικον προστάξας· καὶ αὐτὸς ταῖς τε μεθ'
ἑαυτοῦ ναυσὶ καὶ ταῖς τρισὶ ταῖς Χίαις παρέπλει, ἐλπίζων
τοὺς Μηθυμναίους θαρσήσειν τε ἰδόντας σφᾶς καὶ ἐμμενεῖν
[8.23.5]   τῇ ἀποστάσει. ὡς δὲ αὐτῷ τὰ ἐν τῇ Λέσβῳ πάντα ἠναν-
τιοῦτο, ἀπέπλευσε τὸν ἑαυτοῦ στρατὸν πεζὸν ἀναλαβὼν
ἐς τὴν Χίον. ἀπεκομίσθη δὲ πάλιν κατὰ πόλεις καὶ ὁ τῶν
ξυμμάχων πεζός, ὃς ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον ἐμέλλησεν ἰέναι.
καὶ ἀπὸ τῶν ἐν Κεγχρειᾷ ξυμμαχίδων Πελοποννησίων νεῶν
[8.23.6]   ἀφικνοῦνται αὐτοῖς ἓξ μετὰ ταῦτα ἐς τὴν Χίον. οἱ δὲ
Ἀθηναῖοι τά τ' ἐν τῇ Λέσβῳ πάλιν κατεστήσαντο καὶ
πλεύσαντες ἐξ αὐτῆς Κλαζομενίων τὴν ἐν τῇ ἠπείρῳ Πολί-
χναν τειχιζομένην ἑλόντες διεκόμισαν πάλιν αὐτοὺς ἐς τὴν
ἐν τῇ νήσῳ πόλιν, πλὴν τῶν αἰτίων τῆς ἀποστάσεως·
οὗτοι δὲ ἐς Δαφνοῦντα ἀπῆλθον. καὶ αὖθις Κλαζομεναὶ
προσεχώρησαν Ἀθηναίοις.
[8.24.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους οἵ τ' ἐπὶ Μιλήτῳ Ἀθηναῖοι ταῖς
εἴκοσι ναυσὶν ἐν τῇ Λάδῃ ἐφορμοῦντες ἀπόβασιν ποιησά-
μενοι ἐς Πάνορμον τῆς Μιλησίας Χαλκιδέα τε τὸν Λακε-
δαιμόνιον ἄρχοντα μετ' ὀλίγων παραβοηθήσαντα ἀποκτεί-
νουσι καὶ τροπαῖον τρίτῃ ἡμέρᾳ ὕστερον διαπλεύσαντες
ἔστησαν, ὃ οἱ Μιλήσιοι ὡς οὐ μετὰ κράτους τῆς γῆς σταθὲν
[8.24.2]   ἀνεῖλον· καὶ Λέων καὶ Διομέδων ἔχοντες τὰς ἐκ Λέσβου
Ἀθηναίων ναῦς, ἔκ τε Οἰνουσσῶν τῶν πρὸ Χίου νήσων
καὶ ἐκ Σιδούσσης καὶ ἐκ Πτελεοῦ, ἃ ἐν τῇ Ἐρυθραίᾳ εἶχον
τείχη, καὶ ἐκ τῆς Λέσβου ὁρμώμενοι τὸν πρὸς τοὺς Χίους
πόλεμον ἀπὸ τῶν νεῶν ἐποιοῦντο· εἶχον δ' ἐπιβάτας τῶν
[8.24.3]   ὁπλιτῶν ἐκ καταλόγου ἀναγκαστούς. καὶ ἔν τε Καρδαμύλῃ
ἀποβάντες καὶ ἐν Βολίσκῳ τοὺς προσβοηθήσαντας τῶν
Χίων μάχῃ νικήσαντες καὶ πολλοὺς διαφθείραντες ἀνάστατα
ἐποίησαν τὰ ταύτῃ χωρία, καὶ ἐν Φάναις αὖθις ἄλλῃ μάχῃ
ἐνίκησαν καὶ τρίτῃ ἐν Λευκωνίῳ. καὶ μετὰ τοῦτο οἱ μὲν
Χῖοι ἤδη οὐκέτι ἐπεξῇσαν, οἱ δὲ τὴν χώραν καλῶς κατε-
σκευασμένην καὶ ἀπαθῆ οὖσαν ἀπὸ τῶν Μηδικῶν μέχρι
[8.24.4]   τότε διεπόρθησαν. Χῖοι γὰρ μόνοι μετὰ Λακεδαιμονίους
ὧν ἐγὼ ᾐσθόμην ηὐδαιμόνησάν τε ἅμα καὶ ἐσωφρόνησαν,
καὶ ὅσῳ ἐπεδίδου ἡ πόλις αὐτοῖς ἐπὶ τὸ μεῖζον, τόσῳ δὲ
[8.24.5]   καὶ ἐκοσμοῦντο ἐχυρώτερον. καὶ οὐδ' αὐτὴν τὴν ἀπόστασιν,
εἰ τοῦτο δοκοῦσι παρὰ τὸ ἀσφαλέστερον πρᾶξαι, πρότερον
ἐτόλμησαν ποιήσασθαι ἢ μετὰ πολλῶν τε καὶ ἀγαθῶν
ξυμμάχων ἔμελλον ξυγκινδυνεύσειν καὶ τοὺς Ἀθηναίους
ᾐσθάνοντο οὐδ' αὐτοὺς ἀντιλέγοντας ἔτι μετὰ τὴν Σικελικὴν
ξυμφορὰν ὡς οὐ πάνυ πόνηρα σφῶν [βεβαίως] τὰ πράγματα
εἴη· εἰ δέ τι ἐν τοῖς ἀνθρωπείοις τοῦ βίου παραλόγοις
ἐσφάλησαν, μετὰ πολλῶν οἷς ταὐτὰ ἔδοξε, τὰ τῶν Ἀθη-
ναίων ταχὺ ξυναναιρεθήσεσθαι, τὴν ἁμαρτίαν ξυνέγνωσαν.
[8.24.6]   εἰργομένοις οὖν αὐτοῖς τῆς θαλάσσης καὶ κατὰ γῆν πορθου-
μένοις ἐνεχείρησάν τινες πρὸς Ἀθηναίους ἀγαγεῖν τὴν
πόλιν· οὓς αἰσθόμενοι οἱ ἄρχοντες αὐτοὶ μὲν ἡσύχασαν,
Ἀστύοχον δὲ ἐξ Ἐρυθρῶν τὸν ναύαρχον μετὰ τεσσάρων
νεῶν, αἳ παρῆσαν αὐτῷ, κομίσαντες ἐσκόπουν ὅπως μετριώ-
τατα ἢ ὁμήρων λήψει ἢ ἄλλῳ τῳ τρόπῳ καταπαύσουσι τὴν
ἐπιβουλήν. καὶ οἱ μὲν ταῦτα ἔπρασσον.
[8.25.1]      Ἐκ δὲ τῶν Ἀθηνῶν τοῦ αὐτοῦ θέρους τελευτῶντος χίλιοι
ὁπλῖται Ἀθηναίων καὶ πεντακόσιοι καὶ χίλιοι Ἀργείων
(τοὺς γὰρ πεντακοσίους τῶν Ἀργείων ψιλοὺς ὄντας ὥπλισαν
οἱ Ἀθηναῖοι) καὶ χίλιοι τῶν ξυμμάχων ναυσὶ δυοῖν δεούσαις
πεντήκοντα, ὧν ἦσαν καὶ ὁπλιταγωγοί, Φρυνίχου καὶ Ὀνο-
μακλέους καὶ Σκιρωνίδου στρατηγούντων κατέπλευσαν ἐς
Σάμον, καὶ διαβάντες ἐς Μίλητον ἐστρατοπεδεύσαντο.
[8.25.2]   Μιλήσιοι δὲ ἐξελθόντες αὐτοί τε, ὀκτακόσιοι ὁπλῖται, καὶ
οἱ μετὰ Χαλκιδέως ἐλθόντες Πελοποννήσιοι καὶ Τισσα-
φέρνους τι [ξενικὸν] ἐπικουρικόν, καὶ αὐτὸς Τισσαφέρνης
παρὼν καὶ ἡ ἵππος αὐτοῦ, ξυνέβαλον τοῖς Ἀθηναίοις καὶ
[8.25.3]   τοῖς ξυμμάχοις. καὶ οἱ μὲν Ἀργεῖοι τῷ σφετέρῳ αὐτῶν
κέρᾳ προεξᾴξαντες καὶ καταφρονήσαντες, ὡς ἐπ' Ἴωνάς τε
καὶ οὐ δεξομένους ἀτακτότερον χωροῦντες, νικῶνται ὑπὸ
τῶν Μιλησίων καὶ διαφθείρονται αὐτῶν ὀλίγῳ ἐλάσσους
[8.25.4]   τριακοσίων ἀνδρῶν· Ἀθηναῖοι δὲ τούς τε Πελοποννησίους
πρώτους νικήσαντες καὶ τοὺς βαρβάρους καὶ τὸν ἄλλον
ὄχλον ὠσάμενοι, τοῖς Μιλησίοις οὐ ξυμμείξαντες, ἀλλ'
ὑποχωρησάντων αὐτῶν ἀπὸ τῆς τῶν Ἀργείων τροπῆς ἐς
τὴν πόλιν ὡς ἑώρων τὸ ἄλλο σφῶν ἡσσώμενον, πρὸς αὐτὴν
τὴν πόλιν τῶν Μιλησίων κρατοῦντες ἤδη τὰ ὅπλα τίθενται.
[8.25.5]   καὶ ξυνέβη ἐν τῇ μάχῃ ταύτῃ τοὺς Ἴωνας ἀμφοτέρωθεν
τῶν Δωριῶν κρατῆσαι· τούς τε γὰρ κατὰ σφᾶς Πελοποννη-
σίους οἱ Ἀθηναῖοι ἐνίκων καὶ τοὺς Ἀργείους οἱ Μιλήσιοι.
στήσαντες δὲ τροπαῖον τὸν περιτειχισμὸν ἰσθμώδους ὄντος
τοῦ χωρίου οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο, νομίζοντες, εἰ
προσαγάγοιντο Μίλητον, ῥᾳδίως ἂν σφίσι καὶ τἆλλα προσ-
[8.26.1]   χωρῆσαι. ἐν τούτῳ δὲ περὶ δείλην ἤδη ὀψίαν ἀγγέλλεται
αὐτοῖς τὰς ἀπὸ Πελοποννήσου καὶ Σικελίας πέντε καὶ
πεντήκοντα ναῦς ὅσον οὐ παρεῖναι. τῶν τε γὰρ Σικελιωτῶν,
Ἑρμοκράτους τοῦ Συρακοσίου μάλιστα ἐνάγοντος ξυνεπιλα-
βέσθαι καὶ τῆς ὑπολοίπου Ἀθηναίων καταλύσεως, εἴκοσι
νῆες Συρακοσίων ἦλθον καὶ Σελινούντιαι δύο, αἵ τε ἐκ
Πελοποννήσου, ἃς παρεσκευάζοντο, ἑτοῖμαι ἤδη οὖσαι· καὶ
Θηριμένει τῷ Λακεδαιμονίῳ ξυναμφότεραι ὡς Ἀστύοχον
τὸν ναύαρχον προσταχθεῖσαι κομίσαι, κατέπλευσαν ἐς Λέρον
[8.26.2]   πρῶτον τὴν πρὸ Μιλήτου νῆσον· ἔπειτα ἐκεῖθεν αἰσθόμενοι
ἐπὶ Μιλήτῳ ὄντας Ἀθηναίους ἐς τὸν Ἰασικὸν κόλπον πρό-
τερον πλεύσαντες ἐβούλοντο εἰδέναι τὰ περὶ τῆς Μιλήτου.
[8.26.3]   ἐλθόντος δὲ Ἀλκιβιάδου ἵππῳ ἐς Τειχιοῦσσαν τῆς Μιλη-
σίας, οἷπερ τοῦ κόλπου πλεύσαντες ηὐλίσαντο, πυνθάνονται
τὰ περὶ τῆς μάχης (παρῆν γὰρ ὁ Ἀλκιβιάδης καὶ ξυνεμάχετο
τοῖς Μιλησίοις καὶ Τισσαφέρνει), καὶ αὐτοῖς παρῄνει, εἰ
μὴ βούλονται τά τε ἐν Ἰωνίᾳ καὶ τὰ ξύμπαντα πράγματα
διολέσαι, ὡς τάχιστα βοηθεῖν Μιλήτῳ καὶ μὴ περιιδεῖν
[8.27.1]   ἀποτειχισθεῖσαν. καὶ οἱ μὲν ἅμα τῇ ἕῳ ἔμελλον βοηθήσειν·
Φρύνιχος δὲ ὁ τῶν Ἀθηναίων στρατηγός, ὡς ἀπὸ τῆς
Λέρου ἐπύθετο τὰ τῶν νεῶν σαφῶς, βουλομένων τῶν ξυν-
αρχόντων ὑπομείναντας διαναυμαχεῖν, οὐκ ἔφη οὔτ' αὐτὸς
ποιήσειν τοῦτο οὔτ' ἐκείνοις οὐδ' ἄλλῳ οὐδενὶ ἐς δύναμιν
[8.27.2]   ἐπιτρέψειν. ὅπου γὰρ [ἔξεστιν] ἐν ὑστέρῳ σαφῶς εἰδότας
πρὸς ὁπόσας τε ναῦς πολεμίας καὶ ὅσαις πρὸς αὐτὰς ταῖς
σφετέραις ἱκανῶς καὶ καθ' ἡσυχίαν παρασκευασαμένοις ἔσται
ἀγωνίσασθαι, οὐδέποτε τῷ αἰσχρῷ ὀνείδει εἴξας ἀλόγως
[8.27.3]   διακινδυνεύσειν. οὐ γὰρ αἰσχρὸν εἶναι Ἀθηναίους ναυτικῷ
μετὰ καιροῦ ὑποχωρῆσαι, ἀλλὰ καὶ μετὰ ὁτουοῦν τρόπου
αἴσχιον ξυμβήσεσθαι ἢν ἡσσηθῶσιν· καὶ τὴν πόλιν οὐ
[8.27.3.4]   μόνον τῷ αἰσχρῷ, ἀλλὰ καὶ τῷ μεγίστῳ κινδύνῳ περιπίπτειν,
ᾗ μόλις ἐπὶ ταῖς γεγενημέναις ξυμφοραῖς ἐνδέχεσθαι μετὰ
βεβαίου παρασκευῆς καθ' ἑκουσίαν, ἢ πάνυ γε ἀνάγκῃ,
προτέρᾳ ποι ἐπιχειρεῖν, ἦ που δὴ μὴ βιαζομένῃ γε πρὸς
[8.27.4]   αὐθαιρέτους κινδύνους ἰέναι. ὡς τάχιστα δὲ ἐκέλευε τούς τε
τραυματίας ἀναλαβόντας καὶ τὸν πεζὸν καὶ τῶν σκευῶν ὅσα
ἦλθον ἔχοντες, ἃ δ' ἐκ τῆς πολεμίας εἰλήφασι καταλιπόντας
ὅπως κοῦφαι ὦσιν αἱ νῆες, ἀποπλεῖν ἐς Σάμον, κἀκεῖθεν
ἤδη ξυναγαγόντας πάσας τὰς ναῦς τοὺς ἐπίπλους, ἤν που
[8.27.5]   καιρὸς ᾖ, ποιεῖσθαι. ὡς δὲ ἔπεισε, καὶ ἔδρασε ταῦτα· καὶ
ἔδοξεν οὐκ ἐν τῷ αὐτίκα μᾶλλον ἢ ὕστερον, οὐκ ἐς τοῦτο
μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐς ὅσα ἄλλα Φρύνιχος κατέστη, οὐκ
[8.27.6]   ἀξύνετος εἶναι. καὶ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι ἀφ' ἑσπέρας εὐθὺς
τούτῳ τῷ τρόπῳ ἀτελεῖ τῇ νίκῃ ἀπὸ τῆς Μιλήτου ἀνέστησαν,
καὶ οἱ Ἀργεῖοι κατὰ τάχος καὶ πρὸς ὀργὴν τῆς ξυμφορᾶς
[8.28.1]   ἀπέπλευσαν ἐκ τῆς Σάμου ἐπ' οἴκου· οἱ δὲ Πελοποννήσιοι
ἅμα τῇ ἕῳ ἐκ τῆς Τειχιούσσης ἄραντες ἐπικατάγονται, καὶ
μείναντες ἡμέραν μίαν τῇ ὑστεραίᾳ καὶ τὰς Χίας ναῦς
προσλαβόντες τὰς μετὰ Χαλκιδέως τὸ πρῶτον ξυγκατα-
διωχθείσας ἐβούλοντο πλεῦσαι ἐπὶ τὰ σκεύη ἃ ἐξείλοντο
[8.28.2]   ἐς Τειχιοῦσσαν πάλιν. καὶ ὡς ἦλθον, Τισσαφέρνης τῷ
πεζῷ παρελθὼν πείθει αὐτοὺς ἐπὶ Ἴασον, ἐν ᾗ Ἀμόργης
πολέμιος ὢν κατεῖχε, πλεῦσαι. καὶ προσβαλόντες τῇ Ἰάσῳ
αἰφνίδιοι καὶ οὐ προσδεχομένων ἀλλ' ἢ Ἀττικὰς τὰς ναῦς
εἶναι αἱροῦσιν· καὶ μάλιστα ἐν τῷ ἔργῳ οἱ Συρακόσιοι
[8.28.3]   ἐπῃνέθησαν. καὶ τόν τε Ἀμόργην ζῶντα λαβόντες, Πισ-
σούθνου νόθον υἱόν, ἀφεστῶτα δὲ βασιλέως, παραδιδόασιν
οἱ Πελοποννήσιοι Τισσαφέρνει ἀπαγαγεῖν, εἰ βούλεται,
βασιλεῖ, ὥσπερ αὐτῷ προσέταξε, καὶ τὴν Ἴασον διεπόρθησαν
καὶ χρήματα πάνυ πολλὰ ἡ στρατιὰ ἔλαβεν· παλαιόπλουτον
[8.28.4]   γὰρ ἦν τὸ χωρίον. τούς τ' ἐπικούρους τοὺς περὶ τὸν
Ἀμόργην παρὰ σφᾶς αὐτοὺς κομίσαντες καὶ οὐκ ἀδικήσαντες
ξυνέταξαν, ὅτι ἦσαν οἱ πλεῖστοι ἐκ Πελοποννήσου· τό τε
πόλισμα Τισσαφέρνει παραδόντες καὶ τὰ ἀνδράποδα πάντα
καὶ δοῦλα καὶ ἐλεύθερα, ὧν καθ' ἕκαστον στατῆρα Δαρεικὸν
παρ' αὐτοῦ ξυνέβησαν λαβεῖν, ἔπειτα ἀνεχώρησαν ἐς τὴν
[8.28.5]   Μίλητον. καὶ Πεδάριτόν τε τὸν Λέοντος ἐς τὴν Χίον
ἄρχοντα Λακεδαιμονίων πεμψάντων ἀποστέλλουσι πεζῇ
μέχρι Ἐρυθρῶν ἔχοντα τὸ παρὰ Ἀμόργου ἐπικουρικόν, καὶ
ἐς τὴν Μίλητον αὐτοῦ Φίλιππον καθιστᾶσιν. καὶ τὸ θέρος
ἐτελεύτα.
[8.29.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου χειμῶνος, ἐπειδὴ τὴν Ἴασον κατε-
στήσατο ὁ Τισσαφέρνης ἐς φυλακήν, παρῆλθεν ἐς τὴν
Μίλητον, καὶ μηνὸς μὲν τροφήν, ὥσπερ ὑπέστη ἐν τῇ
Λακεδαίμονι, ἐς δραχμὴν Ἀττικὴν ἑκάστῳ πάσαις ταῖς
ναυσὶ διέδωκε, τοῦ δὲ λοιποῦ χρόνου ἐβούλετο τριώβολον
διδόναι, ἕως ἂν βασιλέα ἐπέρηται· ἢν δὲ κελεύῃ, δώσειν
[8.29.2]   ἔφη ἐντελῆ τὴν δραχμήν. Ἑρμοκράτους δὲ ἀντειπόντος
τοῦ Συρακοσίου στρατηγοῦ (ὁ γὰρ Θηριμένης οὐ ναύαρχος
ὤν, ἀλλ' Ἀστυόχῳ παραδοῦναι τὰς ναῦς ξυμπλέων μαλακὸς
ἦν περὶ τοῦ μισθοῦ) ὅμως δὲ παρὰ πέντε ναῦς πλέον ἀνδρὶ
ἑκάστῳ ἢ τρεῖς ὀβολοὶ ὡμολογήθησαν. ἐς γὰρ πέντε ναῦς
καὶ πεντήκοντα τριάκοντα τάλαντα ἐδίδου τοῦ μηνός· καὶ
τοῖς ἄλλοις, ὅσῳ πλείους νῆες ἦσαν τούτου τοῦ ἀριθμοῦ, κατὰ
τὸν αὐτὸν λόγον τοῦτον ἐδίδοτο.
[8.30.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ χειμῶνος τοῖς ἐν τῇ Σάμῳ Ἀθηναίοις
προσαφιγμέναι γὰρ ἦσαν καὶ οἴκοθεν ἄλλαι νῆες πέντε καὶ
τριάκοντα καὶ στρατηγοὶ Χαρμῖνος καὶ Στρομβιχίδης καὶ
Εὐκτήμων, καὶ τὰς ἀπὸ Χίου καὶ τὰς ἄλλας πάσας ξυναγα-
γόντες ἐβούλοντο διακληρωσάμενοι ἐπὶ μὲν τῇ Μιλήτῳ τῷ
ναυτικῷ ἐφορμεῖν, πρὸς δὲ τὴν Χίον καὶ ναυτικὸν καὶ πεζὸν
[8.30.2]   πέμψαι. καὶ ἐποίησαν οὕτως· Στρομβιχίδης μὲν γὰρ καὶ
Ὀνομακλῆς καὶ Εὐκτήμων τριάκοντα ναῦς ἔχοντες καὶ τῶν
ἐς Μίλητον ἐλθόντων χιλίων ὁπλιτῶν μέρος ἄγοντες ἐν
ναυσὶν ὁπλιταγωγοῖς ἐπὶ Χίον λαχόντες ἔπλεον, οἱ δ'
ἄλλοι ἐν Σάμῳ μένοντες τέσσαρσι καὶ ἑβδομήκοντα ναυσὶν
ἐθαλασσοκράτουν καὶ ἐπίπλους τῇ Μιλήτῳ ἐποιοῦντο.
[8.31.1]      Ὁ δ' Ἀστύοχος ὡς τότε ἐν τῇ Χίῳ ἔτυχε διὰ τὴν προ-
δοσίαν τοὺς ὁμήρους καταλεγόμενος τούτου μὲν ἐπέσχεν,
ἐπειδὴ ᾔσθετο τάς τε μετὰ Θηριμένους ναῦς ἡκούσας καὶ
τὰ περὶ τὴν ξυμμαχίαν βελτίω ὄντα, λαβὼν δὲ ναῦς τάς τε
[8.31.2]   Πελοποννησίων δέκα καὶ Χίας δέκα ἀνάγεται, καὶ προσβαλὼν
Πτελεῷ καὶ οὐχ ἑλὼν παρέπλευσεν ἐπὶ Κλαζομενὰς καὶ
ἐκέλευεν αὐτῶν τοὺς τὰ Ἀθηναίων φρονοῦντας ἀνοικίζεσθαι
ἐς τὸν Δαφνοῦντα καὶ προσχωρεῖν σφίσιν· ξυνεκέλευε δὲ
[8.31.3]   καὶ Τάμως Ἰωνίας ὕπαρχος ὤν. ὡς δ' οὐκ ἐσήκουον,
προσβολὴν ποιησάμενος τῇ πόλει οὔσῃ ἀτειχίστῳ καὶ οὐ
δυνάμενος ἑλεῖν, ἀπέπλευσεν ἀνέμῳ μεγάλῳ αὐτὸς μὲν ἐς
Φώκαιαν καὶ Κύμην, αἱ δὲ ἄλλαι νῆες κατῆραν ἐς τὰς
ἐπικειμένας ταῖς Κλαζομεναῖς νήσους, Μαραθοῦσσαν καὶ
[8.31.4]   Πήλην καὶ Δρυμοῦσσαν. καὶ ὅσα ὑπεξέκειτο αὐτόθι τῶν
Κλαζομενίων, ἡμέρας ἐμμείναντες διὰ τοὺς ἀνέμους ὀκτὼ
τὰ μὲν διήρπασαν καὶ ἀνήλωσαν, τὰ δὲ ἐσβαλόμενοι ἀπέ-
[8.32.1]   πλευσαν ἐς Φώκαιαν καὶ Κύμην ὡς Ἀστύοχον. ὄντος
δ' αὐτοῦ ἐνταῦθα Λεσβίων ἀφικνοῦνται πρέσβεις βουλόμενοι
αὖθις ἀποστῆναι· καὶ αὐτὸν μὲν πείθουσιν, ὡς δ' οἵ τε
Κορίνθιοι καὶ οἱ ἄλλοι ξύμμαχοι ἀπρόθυμοι ἦσαν διὰ τὸ
πρότερον σφάλμα, ἄρας ἔπλει ἐπὶ τῆς Χίου. καὶ χει-
μασθεισῶν τῶν νεῶν ὕστερον ἀφικνοῦνται ἄλλαι ἄλλοθεν
[8.32.2]   ἐς τὴν Χίον. καὶ μετὰ τοῦτο Πεδάριτος, τότε παριὼν πεζῇ
ἐκ τῆς Μιλήτου, γενόμενος ἐν Ἐρυθραῖς διαπεραιοῦται
αὐτός τε καὶ ἡ στρατιὰ ἐς Χίον· ὑπῆρχον δὲ αὐτῷ καὶ ἐκ
τῶν πέντε νεῶν στρατιῶται ὑπὸ Χαλκιδέως ἐς πεντακοσίους
[8.32.3]   ξὺν ὅπλοις καταλειφθέντες. ἐπαγγελλομένων δέ τινων
Λεσβίων τὴν ἀπόστασιν, προσφέρει τῷ τε Πεδαρίτῳ καὶ
τοῖς Χίοις ὁ Ἀστύοχος τὸν λόγον ὡς χρὴ παραγενομένους
ταῖς ναυσὶν ἀποστῆσαι τὴν λέσβον· ἢ γὰρ ξυμμάχους
πλείους σφᾶς ἕξειν, ἢ τοὺς Ἀθηναίους, ἤν τι σφάλλωνται,
κακώσειν. οἱ δ' οὐκ ἐσήκουον, οὐδὲ τὰς ναῦς ὁ Πεδάριτος
[8.33.1]   ἔφη τῶν Χίων αὐτῷ προήσειν. κἀκεῖνος λαβὼν τάς τε
τῶν Κορινθίων πέντε καὶ ἕκτην Μεγαρίδα καὶ μίαν Ἑρ-
μιονίδα καὶ ἃς αὐτὸς Λακωνικὰς ἔχων ἦλθεν, ἔπλει ἐπὶ
τῆς Μιλήτου πρὸς τὴν ναυαρχίαν, πολλὰ ἀπειλήσας τοῖς
[8.33.2]   Χίοις ἦ μὴν μὴ ἐπιβοηθήσειν, ἤν τι δέωνται. καὶ προσ-
βαλὼν Κωρύκῳ τῆς Ἐρυθραίας ἐνηυλίσατο. οἱ δ' ἀπὸ τῆς
Σάμου Ἀθηναῖοι ἐπὶ τὴν Χίον πλέοντες τῇ στρατιᾷ καὶ
αὐτοὶ ἐκ τοῦ ἐπὶ θάτερα λόφου διείργοντο καὶ καθωρμίσαντο
[8.33.3]   καὶ ἐλελήθεσαν ἀλλήλους. ἐλθούσης δὲ παρὰ Πεδαρίτου
ὑπὸ νύκτα ἐπιστολῆς ὡς Ἐρυθραίων ἄνδρες αἰχμάλωτοι ἐκ
Σάμου ἐπὶ προδοσίᾳ ἐς Ἐρυθρὰς ἥκουσιν ἀφειμένοι, ἀν-
άγεται ὁ Ἀστύοχος εὐθὺς ἐς τὰς Ἐρυθρὰς πάλιν, καὶ παρὰ
τοσοῦτον ἐγένετο αὐτῷ μὴ περιπεσεῖν τοῖς Ἀθηναίοις.
[8.33.4]   διαπλεύσας δὲ καὶ ὁ Πεδάριτος πρὸς αὐτόν, καὶ ἀναζητή-
σαντες τὰ περὶ τῶν δοκούντων προδιδόναι, ὡς ηὗρον ἅπαν
ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ἀνθρώπων ἐκ τῆς Σάμου προφασισθέν,
ἀπολύσαντες τῆς αἰτίας ἀπέπλευσαν ὁ μὲν ἐς τὴν Χίον,
ὁ δὲ ἐς τὴν Μίλητον ἐκομίσθη, ὥσπερ διενοεῖτο.
[8.34.1]      Ἐν τούτῳ δὲ καὶ ἡ τῶν Ἀθηναίων στρατιὰ ταῖς ναυσὶν
ἐκ τοῦ Κωρύκου περιπλέουσα κατ' Ἀργῖνον ἐπιτυγχάνει
τρισὶ ναυσὶ τῶν Χίων μακραῖς, καὶ ὡς εἶδον, ἐδίωκον· καὶ
χειμών τε μέγας ἐπιγίγνεται καὶ αἱ μὲν τῶν Χίων μόλις
καταφεύγουσιν ἐς τὸν λιμένα, αἱ δὲ τῶν Ἀθηναίων αἱ μὲν
μάλιστα ὁρμήσασαι τρεῖς διαφθείρονται καὶ ἐκπίπτουσι πρὸς
[8.34.1.7]   τὴν πόλιν τῶν Χίων, καὶ ἄνδρες οἱ μὲν ἁλίσκονται, οἱ δ'
ἀποθνῄσκουσιν, αἱ δ' ἄλλαι καταφεύγουσιν ἐς τὸν ὑπὸ
τῷ Μίμαντι λιμένα Φοινικοῦντα καλούμενον. ἐντεῦθεν δ'
ὕστερον ἐς τὴν Λέσβον καθορμισάμενοι παρεσκευάζοντο ἐς
τὸν τειχισμόν.
[8.35.1]      Ἐκ δὲ τῆς Πελοποννήσου τοῦ αὐτοῦ χειμῶνος Ἱππο-
κράτης ὁ Λακεδαιμόνιος ἐκπλεύσας δέκα μὲν Θουρίαις ναυσίν,
ὧν ἦρχε Δωριεὺς ὁ Διαγόρου τρίτος αὐτός, μιᾷ δὲ Λακωνικῇ,
μιᾷ δὲ Συρακοσίᾳ, καταπλεῖ ἐς Κνίδον· ἡ δ' ἀφειστήκει
[8.35.2]   ἤδη ὑπὸ Τισσαφέρνους. καὶ αὐτοὺς οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ, ὡς
ᾔσθοντο, ἐκέλευον ταῖς μὲν ἡμισείαις τῶν νεῶν Κνίδον
φυλάσσειν, ταῖς δὲ περὶ Τριόπιον οὔσαις τὰς ἀπ' Αἰγύπτου
ὁλκάδας προσβαλλούσας ξυλλαμβάνειν· ἔστι δὲ τὸ Τριόπιον
[8.35.3]   ἄκρα τῆς Κνιδίας προύχουσα, Ἀπόλλωνος ἱερόν. πυθό-
μενοι δὲ οἱ Ἀθηναῖοι καὶ πλεύσαντες ἐκ τῆς Σάμου λαμ-
βάνουσι τὰς ἐπὶ τῷ Τριοπίῳ φρουρούσας ἓξ ναῦς· οἱ δ'
ἄνδρες ἀποφεύγουσιν ἐξ αὐτῶν. καὶ μετὰ τοῦτο ἐς τὴν
Κνίδον καταπλεύσαντες καὶ προσβαλόντες τῇ πόλει ἀτει-
[8.35.4]   χίστῳ οὔσῃ ὀλίγου εἷλον. τῇ δ' ὑστεραίᾳ αὖθις προσ-
έβαλλον, καὶ ὡς ἄμεινον φαρξαμένων αὐτῶν ὑπὸ νύκτα καὶ
ἐπεσελθόντων αὐτοῖς τῶν ἀπὸ τοῦ Τριοπίου ἐκ τῶν νεῶν
διαφυγόντων οὐκέθ' ὁμοίως ἔβλαπτον, ἀπελθόντες καὶ
δῃώσαντες τὴν τῶν Κνιδίων γῆν ἐς τὴν Σάμον ἀπέπλευσαν.
[8.36.1]      Ὑπὸ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον Ἀστυόχου ἥκοντος ἐς τὴν
Μίλητον ἐπὶ τὸ ναυτικὸν οἱ Πελοποννήσιοι εὐπόρως ἔτι
εἶχον ἅπαντα τὰ κατὰ τὸ στρατόπεδον· καὶ γὰρ μισθὸς
ἐδίδοτο ἀρκούντως καὶ τὰ ἐκ τῆς Ἰάσου μεγάλα χρήματα
διαρπασθέντα ὑπῆν τοῖς στρατιώταις, οἵ τε Μιλήσιοι προ-
[8.36.2]   θύμως τὰ τοῦ πολέμου ἔφερον. πρὸς δὲ τὸν Τισσαφέρνην
ἐδόκουν ὅμως τοῖς Πελοποννησίοις αἱ πρῶται ξυνθῆκαι αἱ
πρὸς Χαλκιδέα γενόμεναι ἐνδεεῖς εἶναι καὶ οὐ πρὸς σφῶν
μᾶλλον, καὶ ἄλλας ἔτι Θηριμένους παρόντος ἐποίουν· καὶ
εἰσὶν αἵδε.
[8.37.1]      ’Ξυνθῆκαι Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων πρὸς βα-
σιλέα Δαρεῖον καὶ τοὺς παῖδας τοὺς βασιλέως καὶ Τισσα-
[8.37.2]   φέρνην, σπονδὰς εἶναι καὶ φιλίαν κατὰ τάδε. ὁπόση χώρα
καὶ πόλεις βασιλέως εἰσὶ Δαρείου ἢ τοῦ πατρὸς ἦσαν ἢ
τῶν προγόνων, ἐπὶ ταύτας μὴ ἰέναι ἐπὶ πολέμῳ μηδὲ κακῷ
μηδενὶ μήτε Λακεδαιμονίους μήτε τοὺς ξυμμάχους τοὺς
Λακεδαιμονίων, μηδὲ φόρους πράσσεσθαι ἐκ τῶν πόλεων
τούτων μήτε Λακεδαιμονίους μήτε τοὺς ξυμμάχους τοὺς
Λακεδαιμονίων· μηδὲ Δαρεῖον βασιλέα μηδὲ ὧν βασιλεὺς
ἄρχει ἐπὶ Λακεδαιμονίους μηδὲ τοὺς ξυμμάχους ἰέναι ἐπὶ
[8.37.3]   πολέμῳ μηδὲ κακῷ μηδενί. ἢν δέ τι δέωνται Λακεδαιμόνιοι
ἢ οἱ ξύμμαχοι βασιλέως ἢ βασιλεὺς Λακεδαιμονίων ἢ τῶν
ξυμμάχων, ὅτι ἂν πείθωσιν ἀλλήλους, τοῦτο ποιοῦσι καλῶς
[8.37.4]   ἔχειν. τὸν δὲ πόλεμον τὸν πρὸς Ἀθηναίους καὶ τοὺς
ξυμμάχους κοινῇ ἀμφοτέρους πολεμεῖν· ἢν δὲ κατάλυσιν
ποιῶνται, κοινῇ ἀμφοτέρους ποιεῖσθαι. ὁπόση δ' ἂν στρατιὰ
ἐν τῇ χώρᾳ τῇ βασιλέως ᾖ μεταπεμψαμένου βασιλέως,
[8.37.5]   τὴν δαπάνην βασιλέα παρέχειν. ἢν δέ τις τῶν πόλεων
ὁπόσαι ξυνέθεντο βασιλεῖ ἐπὶ τὴν βασιλέως ἴῃ χώραν, τοὺς
ἄλλους κωλύειν καὶ ἀμύνειν βασιλεῖ κατὰ τὸ δυνατόν· καὶ
ἤν τις τῶν ἐν τῇ βασιλέως χώρᾳ ἢ ὅσης βασιλεὺς ἄρχει
ἐπὶ τὴν Λακεδαιμονίων ἴῃ ἢ τῶν ξυμμάχων, βασιλεὺς
κωλυέτω καὶ ἀμυνέτω κατὰ τὸ δυνατόν.‘
[8.38.1]      Μετὰ δὲ ταύτας τὰς ξυνθήκας Θηριμένης μὲν παραδοὺς
[8.38.2]   Ἀστυόχῳ τὰς ναῦς ἀποπλέων ἐν κέλητι ἀφανίζεται, οἱ
δ' ἐκ τῆς Λέσβου Ἀθηναῖοι ἤδη διαβεβηκότες ἐς τὴν Χίον
τῇ στρατιᾷ καὶ κρατοῦντες καὶ γῆς καὶ θαλάσσης Δελφίνιον
ἐτείχιζον, χωρίον ἄλλως τε ἐκ γῆς καρτερὸν καὶ λιμένας
[8.38.3]   ἔχον καὶ τῆς τῶν Χίων πόλεως οὐ πολὺ ἀπέχον. οἱ δὲ
Χῖοι ἐν πολλαῖς ταῖς πρὶν μάχαις πεπληγμένοι, καὶ ἄλλως
ἐν σφίσιν αὐτοῖς οὐ πάνυ εὖ διακείμενοι, ἀλλὰ καὶ τῶν
μετὰ Τυδέως τοῦ Ἴωνος ἤδη ὑπὸ Πεδαρίτου ἐπ' ἀττικισμῷ
τεθνεώτων καὶ τῆς ἄλλης πόλεως κατ' ἀνάγκην ἐς ὀλίγους
κατεχομένης ὑπόπτως διακείμενοι ἀλλήλοις ἡσύχαζον, καὶ
οὔτ' αὐτοὶ διὰ ταῦτα οὔθ' οἱ μετὰ Πεδαρίτου ἐπίκουροι
[8.38.4]   ἀξιόμαχοι αὐτοῖς ἐφαίνοντο. ἐς μέντοι τὴν Μίλητον ἔπεμ-
πον κελεύοντες σφίσι τὸν Ἀστύοχον βοηθεῖν· ὡς δ' οὐκ
ἐσήκουεν, ἐπιστέλλει περὶ αὐτοῦ ἐς τὴν Λακεδαίμονα ὁ
[8.38.5]   Πεδάριτος ὡς ἀδικοῦντος. καὶ τὰ μὲν ἐν τῇ Χίῳ ἐς τοῦτο
καθειστήκει τοῖς Ἀθηναίοις· αἱ δ' ἐκ τῆς Σάμου νῆες
αὐτοῖς ἐπίπλους μὲν ἐποιοῦντο ταῖς ἐν τῇ Μιλήτῳ, ἐπεὶ
δὲ μὴ ἀντανάγοιεν, ἀναχωροῦντες πάλιν ἐς τὴν Σάμον
ἡσύχαζον.
[8.39.1]      Ἐκ δὲ τῆς Πελοποννήσου ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι αἱ τῷ
Φαρναβάζῳ [ὑπὸ] Καλλιγείτου τοῦ Μεγαρέως καὶ Τιμαγόρου
τοῦ Κυζικηνοῦ πρασσόντων παρασκευασθεῖσαι ὑπὸ Λακε-
δαιμονίων ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νῆες ἄρασαι ἔπλεον ἐπὶ Ἰωνίας
περὶ ἡλίου τροπάς, καὶ ἄρχων ἐπέπλει αὐτῶν Ἀντισθένης
[8.39.2]   Σπαρτιάτης. ξυνέπεμψαν δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ ἕνδεκα
ἄνδρας Σπαρτιατῶν ξυμβούλους Ἀστυόχῳ, ὧν εἷς ἦν Λίχας
ὁ Ἀρκεσιλάου· καὶ εἴρητο αὐτοῖς ἐς Μίλητον ἀφικομένους
τῶν τε ἄλλων ξυνεπιμέλεσθαι ᾗ μέλλει ἄριστα ἕξειν, καὶ
τὰς ναῦς ταύτας ἢ αὐτὰς ἢ πλείους ἢ καὶ ἐλάσσους ἐς τὸν
Ἑλλήσποντον ὡς Φαρνάβαζον, ἢν δοκῇ, ἀποπέμπειν, Κλέ-
αρχον τὸν Ῥαμφίου, ὃς ξυνέπλει, ἄρχοντα προστάξαντας,
καὶ Ἀστύοχον, ἢν δοκῇ τοῖς ἕνδεκα ἀνδράσι, παύειν τῆς
ναυαρχίας, Ἀντισθένη δὲ καθιστάναι· πρὸς γὰρ τὰς τοῦ
[8.39.3]   Πεδαρίτου ἐπιστολὰς ὑπώπτευον αὐτόν. πλέουσαι οὖν αἱ
νῆες ἀπὸ Μαλέας πελάγιαι Μήλῳ προσέβαλον, καὶ περιτυ-
χόντες ναυσὶ δέκα Ἀθηναίων τὰς τρεῖς λαμβάνουσι κενὰς
καὶ κατακαίουσιν. μετὰ δὲ τοῦτο δεδιότες μὴ αἱ διαφυγοῦσαι
τῶν Ἀθηναίων ἐκ τῆς Μήλου νῆες, ὅπερ ἐγένετο, μηνύσωσι
τοῖς ἐν τῇ Σάμῳ τὸν ἐπίπλουν αὐτῶν, πρὸς τὴν Κρήτην
πλεύσαντες καὶ πλείω τὸν πλοῦν διὰ φυλακῆς ποιησάμενοι
[8.39.4]   ἐς τὴν Καῦνον τῆς Ἀσίας κατῆραν. ἐντεῦθεν δὴ ὡς ἐν
ἀσφαλεῖ ὄντες ἀγγελίαν ἔπεμπον ἐπὶ τὰς ἐν τῇ Μιλήτῳ
ναῦς τοῦ ξυμπαρακομισθῆναι.
[8.40.1]      Οἱ δὲ Χῖοι καὶ Πεδάριτος κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον οὐδὲν
ἧσσον, καίπερ διαμέλλοντα, τὸν Ἀστύοχον πέμποντες ἀγ-
γέλους ἠξίουν σφίσι πολιορκουμένοις βοηθῆσαι ἁπάσαις
ταῖς ναυσὶ καὶ μὴ περιιδεῖν τὴν μεγίστην τῶν ἐν Ἰωνίᾳ
ξυμμαχίδων πόλεων ἔκ τε θαλάσσης εἰργομένην καὶ κατὰ
[8.40.2]   γῆν λῃστείαις πορθουμένην. οἱ γὰρ οἰκέται τοῖς Χίοις
πολλοὶ ὄντες καὶ μιᾷ γε πόλει πλὴν Λακεδαιμονίων πλεῖ-
στοι γενόμενοι καὶ ἅμα διὰ τὸ πλῆθος χαλεπωτέρως ἐν
ταῖς ἀδικίαις κολαζόμενοι, ὡς ἡ στρατιὰ τῶν Ἀθηναίων
βεβαίως ἔδοξε μετὰ τείχους ἱδρῦσθαι, εὐθὺς αὐτομολίᾳ τε
ἐχώρησαν οἱ πολλοὶ πρὸς αὐτοὺς καὶ τὰ πλεῖστα κακὰ
[8.40.3]   ἐπιστάμενοι τὴν χώραν οὗτοι ἔδρασαν. ἔφασαν οὖν χρῆναι
οἱ Χῖοι, ἕως ἔτι ἐλπὶς καὶ δυνατὸν κωλῦσαι, τειχιζομένου
τοῦ Δελφινίου καὶ ἀτελοῦς ὄντος καὶ στρατοπέδῳ καὶ
ναυσὶν ἐρύματος μείζονος προσπεριβαλλομένου, βοηθῆσαι
σφίσιν. ὁ δὲ Ἀστύοχος καίπερ οὐ διανοούμενος διὰ τὴν
τότε ἀπειλήν, ὡς ἑώρα καὶ τοὺς ξυμμάχους προθύμους ὄντας,
[8.41.1]   ὥρμητο ἐς τὸ βοηθεῖν. ἐν τούτῳ δὲ ἐκ τῆς Καύνου παρα-
γίγνεται ἀγγελία ὅτι αἱ ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νῆες καὶ οἱ τῶν
Λακεδαιμονίων ξύμβουλοι πάρεισιν· καὶ νομίσας πάντα
ὕστερα εἶναι τἆλλα πρὸς τὸ ναῦς τε, ὅπως θαλασσοκρατοῖεν
μᾶλλον, τοσαύτας ξυμπαρακομίσαι, καὶ τοὺς Λακεδαιμονίους,
οἳ ἧκον κατάσκοποι αὐτοῦ, ἀσφαλῶς περαιωθῆναι, εὐθὺς
[8.41.2]   ἀφεὶς τὸ ἐς τὴν Χίον ἔπλει ἐς τὴν Καῦνον. καὶ ἐς Κῶν
τὴν Μεροπίδα ἐν τῷ παράπλῳ ἀποβὰς τήν τε πόλιν ἀτεί-
[8.41.2.3]   χιστον οὖσαν καὶ ὑπὸ σεισμοῦ, ὃς αὐτοῖς ἔτυχε μέγιστός
γε δὴ ὧν μεμνήμεθα γενόμενος, ξυμπεπτωκυῖαν ἐκπορθεῖ,
τῶν ἀνθρώπων ἐς τὰ ὄρη πεφευγότων, καὶ τὴν χώραν κατα-
δρομαῖς λείαν ἐποιεῖτο, πλὴν τῶν ἐλευθέρων· τούτους δὲ
[8.41.3]   ἀφίει. ἐκ δὲ τῆς Κῶ ἀφικόμενος ἐς τὴν Κνίδον νυκτὸς
ἀναγκάζεται ὑπὸ τῶν Κνιδίων παραινούντων μὴ ἐκβιβάσαι
τοὺς ναύτας, ἀλλ' ὥσπερ εἶχε πλεῖν εὐθὺς ἐπὶ τὰς τῶν
Ἀθηναίων ναῦς εἴκοσιν, ἃς ἔχων Χαρμῖνος εἷς τῶν ἐκ
Σάμου στρατηγῶν ἐφύλασσε ταύτας τὰς ἑπτὰ καὶ εἴκοσι
ναῦς ἐκ τῆς Πελοποννήσου προσπλεούσας, ἐφ' ἅσπερ καὶ
[8.41.4]   ὁ Ἀστύοχος παρέπλει. ἐπύθοντο δὲ οἱ ἐν τῇ Σάμῳ ἐκ τῆς
Μήλου τὸν ἐπίπλουν αὐτῶν, καὶ ἡ φυλακὴ τῷ Χαρμίνῳ
περὶ τὴν Σύμην καὶ Χάλκην καὶ Ῥόδον καὶ περὶ τὴν Λυκίαν
[8.42.1]   ἦν· ἤδη γὰρ ᾐσθάνετο καὶ ἐν τῇ Καύνῳ οὔσας αὐτάς. ἐπ-
έπλει οὖν ὥσπερ εἶχε πρὸς τὴν Σύμην ὁ Ἀστύοχος πρὶν
ἔκπυστος γενέσθαι, εἴ πως περιλάβοι που μετεώρους τὰς
ναῦς. καὶ αὐτῷ ὑετός τε καὶ τὰ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ξυννέφελα
ὄντα πλάνησιν τῶν νεῶν ἐν τῷ σκότει καὶ ταραχὴν παρέσχεν.
[8.42.2]   καὶ ἅμα τῇ ἕῳ διεσπασμένου τοῦ ναυτικοῦ καὶ τοῦ μὲν
φανεροῦ ἤδη ὄντος τοῖς Ἀθηναίοις τοῦ εὐωνύμου κέρως,
τοῦ δὲ ἄλλου περὶ τὴν νῆσον ἔτι πλανωμένου, ἐπανάγονται
κατὰ τάχος ὁ Χαρμῖνος καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐλάσσοσιν ἢ ταῖς
εἴκοσι ναυσί, νομίσαντες ἅσπερ ἐφύλασσον ναῦς τὰς ἀπὸ
[8.42.3]   τῆς Καύνου ταύτας εἶναι. καὶ προσπεσόντες εὐθὺς κατέ-
δυσάν τε τρεῖς καὶ κατετραυμάτισαν ἄλλας, καὶ ἐν τῷ ἔργῳ
ἐπεκράτουν, μέχρι οὗ ἐπεφάνησαν αὐτοῖς παρὰ δόξαν αἱ
[8.42.4]   πλείους τῶν νεῶν καὶ πανταχόθεν ἀπεκλῄοντο. ἔπειτα δὲ
ἐς φυγὴν καταστάντες ἓξ μὲν ναῦς ἀπολλύασι, ταῖς δὲ
λοιπαῖς καταφεύγουσιν ἐς τὴν Τευτλοῦσσαν νῆσον, ἐντεῦθεν
δὲ ἐς Ἁλικαρνασσόν. μετὰ δὲ τοῦτο οἱ μὲν Πελοποννήσιοι
ἐς Κνίδον κατάραντες καὶ ξυμμιγεισῶν τῶν ἐκ τῆς Καύνου
ἑπτὰ καὶ εἴκοσι νεῶν αὐτοῖς ξυμπάσαις πλεύσαντες καὶ
τροπαῖον ἐν τῇ Σύμῃ στήσαντες πάλιν ἐς τὴν Κνίδον
[8.43.1]   καθωρμίσαντο· οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ταῖς ἐκ τῆς Σάμου ναυσὶ
πάσαις, ὡς ᾔσθοντο τὰ τῆς ναυμαχίας, πλεύσαντες ἐς τὴν
Σύμην καὶ ἐπὶ μὲν τὸ ἐν τῇ Κνίδῳ ναυτικὸν οὐχ ὁρμήσαντες,
οὐδ' ἐκεῖνοι ἐπ' ἐκείνους, λαβόντες δὲ τὰ ἐν τῇ Σύμῃ σκεύη
τῶν νεῶν καὶ Λωρύμοις τοῖς ἐν τῇ ἠπείρῳ προσβαλόντες
ἀπέπλευσαν ἐς τὴν Σάμον.
[8.43.2]      Ἅπασαι δ' ἤδη οὖσαι ἅμα ἐν τῇ Κνίδῳ αἱ τῶν Πελο-
ποννησίων νῆες ἐπεσκευάζοντό τε εἴ τι ἔδει καὶ πρὸς τὸν
Τισσαφέρνην (παρεγένετο γάρ) λόγους ἐποιοῦντο οἱ ἕνδεκα
ἄνδρες τῶν Λακεδαιμονίων περί τε τῶν ἤδη πεπραγμένων,
εἴ τι μὴ ἤρεσκεν αὐτοῖς, καὶ περὶ τοῦ μέλλοντος πολέμου,
ὅτῳ τρόπῳ ἄριστα καὶ ξυμφορώτατα ἀμφοτέροις πολεμήσε-
[8.43.3]   ται. μάλιστα δὲ ὁ Λίχας ἐσκόπει τὰ ποιούμενα, καὶ τὰς
σπονδὰς οὐδετέρας, οὔτε τὰς Χαλκιδέως οὔτε τὰς Θηρι-
μένους, ἔφη καλῶς ξυγκεῖσθαι, ἀλλὰ δεινὸν εἶναι εἰ χώρας
ὅσης βασιλεὺς καὶ οἱ πρόγονοι ἦρξαν πρότερον, ταύτης καὶ
νῦν ἀξιώσει κρατεῖν· ἐνεῖναι γὰρ καὶ νήσους ἁπάσας πάλιν
δουλεύειν καὶ Θεσσαλίαν καὶ Λοκροὺς καὶ τὰ μέχρι Βοιω-
τῶν, καὶ ἀντ' ἐλευθερίας ἂν Μηδικὴν ἀρχὴν τοῖς Ἕλλησι
[8.43.4]   τοὺς Λακεδαιμονίους περιθεῖναι. ἑτέρας οὖν ἐκέλευε βελ-
τίους σπένδεσθαι, ἢ ταύταις γε οὐ χρήσεσθαι, οὐδὲ τῆς
τροφῆς ἐπὶ τούτοις δεῖσθαι οὐδέν. ἀγανακτῶν δὲ ὁ μὲν
Τισσαφέρνης ἀπεχώρησεν ἀπ' αὐτῶν δι' ὀργῆς καὶ ἄπρακτος,
[8.44.1]   οἱ δ' ἐς τὴν Ῥόδον ἐπικηρυκευομένων ἀπὸ τῶν δυνατωτάτων
ἀνδρῶν τὴν γνώμην εἶχον πλεῖν, ἐλπίζοντες νῆσόν τε οὐκ
ἀδύνατον καὶ ναυβατῶν πλήθει καὶ πεζῷ προσάξεσθαι, καὶ
ἅμα ἡγούμενοι αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ὑπαρχούσης ξυμμαχίας δυνατοὶ
ἔσεσθαι Τισσαφέρνην μὴ αἰτοῦντες χρήματα τρέφειν τὰς
[8.44.2]   ναῦς. πλεύσαντες οὖν εὐθὺς ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι ἐκ τῆς
Κνίδου καὶ προσβαλόντες Καμείρῳ τῆς Ῥοδίας πρῶτον
ναυσὶ τέσσαρσι καὶ ἐνενήκοντα ἐξεφόβησαν μὲν τοὺς πολ-
λοὺς οὐκ εἰδότας τὰ πρασσόμενα, καὶ ἔφευγον, ἄλλως τε
καὶ ἀτειχίστου οὔσης τῆς πόλεως· εἶτα ξυγκαλέσαντες οἱ
Λακεδαιμόνιοι τούτους τε καὶ τοὺς ἐκ τοῖν δυοῖν πολέοιν,
Λίνδου καὶ Ἰηλυσοῦ, Ῥοδίους ἔπεισαν ἀποστῆναι Ἀθηναίων·
[8.44.3]   καὶ προσεχώρησε Ῥόδος Πελοποννησίοις. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι
κατὰ τὸν καιρὸν τοῦτον ταῖς ἐκ τῆς Σάμου ναυσὶν αἰσθό-
μενοι ἔπλευσαν μὲν βουλόμενοι φθάσαι καὶ ἐπεφάνησαν
πελάγιοι, ὑστερήσαντες δὲ οὐ πολλῷ τὸ μὲν παραχρῆμα
ἀπέπλευσαν ἐς Χάλκην, ἐντεῦθεν δ' ἐς Σάμον, ὕστερον δὲ
ἐκ τῆς Χάλκης καὶ ἐκ τῆς Κῶ [καὶ ἐκ τῆς Σάμου] τοὺς
[8.44.4]   ἐπίπλους ποιούμενοι ἐπὶ τὴν Ῥόδον ἐπολέμουν. οἱ δὲ
χρήματα μὲν ἐξέλεξαν ἐς δύο καὶ τριάκοντα τάλαντα οἱ
Πελοποννήσιοι παρὰ τῶν Ῥοδίων, τὰ δ' ἄλλα ἡσύχαζον
ἡμέρας ὀγδοήκοντα, ἀνελκύσαντες τὰς ναῦς.
[8.45.1]      Ἐν δὲ τούτῳ καὶ ἔτι πρότερον, πρὶν ἐς τὴν Ῥόδον αὐτοὺς
ἀναστῆναι, τάδε ἐπράσσετο. Ἀλκιβιάδης μετὰ τὸν Χαλ-
κιδέως θάνατον καὶ τὴν ἐν Μιλήτῳ μάχην τοῖς Πελοπον-
νησίοις ὕποπτος ὤν, καὶ ἀπ' αὐτῶν ἀφικομένης ἐπιστολῆς
πρὸς Ἀστύοχον ἐκ Λακεδαίμονος ὥστ' ἀποκτεῖναι (ἦν γὰρ
καὶ τῷ Ἄγιδι ἐχθρὸς καὶ ἄλλως ἄπιστος ἐφαίνετο), πρῶτον
μὲν ὑποχωρεῖ δείσας παρὰ Τισσαφέρνην, ἔπειτα ἐκάκου
πρὸς αὐτὸν ὅσον ἐδύνατο μάλιστα τῶν Πελοποννησίων τὰ
[8.45.2]   πράγματα, καὶ διδάσκαλος πάντων γιγνόμενος τήν τε
μισθοφορὰν ξυνέτεμεν, ἀντὶ δραχμῆς Ἀττικῆς ὥστε τριώ-
βολον καὶ τοῦτο μὴ ξυνεχῶς δίδοσθαι, λέγειν κελεύων τὸν
Τισσαφέρνην πρὸς αὐτοὺς ὡς Ἀθηναῖοι ἐκ πλέονος χρόνου
ἐπιστήμονες ὄντες τοῦ ναυτικοῦ τριώβολον τοῖς ἑαυτῶν
διδόασιν, οὐ τοσοῦτον πενίᾳ ὅσον ἵνα αὐτῶν μὴ οἱ ναῦται
ἐκ περιουσίας ὑβρίζοντες οἱ μὲν τὰ σώματα χείρω ἔχωσι
δαπανῶντες ἐς τοιαῦτα ἀφ' ὧν ἡ ἀσθένεια ξυμβαίνει, οἱ δὲ
τὰς ναῦς ἀπολείπωσιν οὐχ ὑπολιπόντες ἐς ὁμηρείαν τὸν
[8.45.3]   προσοφειλόμενον μισθόν· καὶ τοὺς τριηράρχους καὶ τοὺς
στρατηγοὺς τῶν πόλεων ἐδίδασκεν [ὥστε] δόντα χρήματα
αὐτὸν πεῖσαι, ὥστε ξυγχωρῆσαι ταῦτα ἑαυτῷ πλὴν τῶν
Συρακοσίων· τούτων δὲ Ἑρμοκράτης ἠναντιοῦτο μόνος ὑπὲρ
[8.45.4]   τοῦ παντὸς ξυμμαχικοῦ. τάς τε πόλεις δεομένας χρημάτων
ἀπήλασεν αὐτὸς ἀντιλέγων ὑπὲρ τοῦ Τισσαφέρνους ὡς οἱ
μὲν Χῖοι ἀναίσχυντοι εἶεν πλουσιώτατοι ὄντες τῶν Ἑλ-
λήνων, ἐπικουρίᾳ δ' ὅμως σῳζόμενοι ἀξιοῦσι καὶ τοῖς σώμασι
καὶ τοῖς χρήμασιν ἄλλους ὑπὲρ τῆς ἐκείνων ἐλευθερίας
[8.45.5]   κινδυνεύειν· τὰς δ' ἄλλας πόλεις ἔφη ἀδικεῖν, αἳ ἐς Ἀθη-
ναίους πρότερον ἢ ἀποστῆναι ἀνήλουν, εἰ μὴ καὶ νῦν καὶ
τοσαῦτα καὶ ἔτι πλείω ὑπὲρ σφῶν αὐτῶν ἐθελήσουσιν ἐσ-
[8.45.6]   φέρειν. τόν τε Τισσαφέρνην ἀπέφαινε νῦν μέν, τοῖς ἰδίοις
χρήμασι πολεμοῦντα, εἰκότως φειδόμενον, ἢν δέ ποτε τροφὴ
καταβῇ παρὰ βασιλέως, ἐντελῆ αὐτοῖς ἀποδώσειν τὸν
[8.46.1]   μισθὸν καὶ τὰς πόλεις τὰ εἰκότα ὠφελήσειν. παρῄνει δὲ
καὶ τῷ Τισσαφέρνει μὴ ἄγαν ἐπείγεσθαι τὸν πόλεμον
διαλῦσαι, μηδὲ βουληθῆναι κομίσαντα ἢ ναῦς Φοινίσσας
ἅσπερ παρεσκευάζετο ἢ Ἕλλησι πλέοσι μισθὸν πορίζοντα
τοῖς αὐτοῖς τῆς τε γῆς καὶ τῆς θαλάσσης τὸ κράτος δοῦναι,
ἔχειν δ' ἀμφοτέρους ἐᾶν δίχα τὴν ἀρχήν, καὶ βασιλεῖ
ἐξεῖναι αἰεὶ ἐπὶ τοὺς αὐτῷ λυπηροὺς τοὺς ἑτέρους ἐπάγειν.
[8.46.2]   γενομένης δ' ἂν καθ' ἓν τῆς ἐς γῆν καὶ θάλασσαν ἀρχῆς
ἀπορεῖν ἂν αὐτὸν οἷς τοὺς κρατοῦντας ξυγκαθαιρήσει, ἢν
μὴ αὐτὸς βούληται μεγάλῃ δαπάνῃ καὶ κινδύνῳ ἀναστάς
ποτε διαγωνίσασθαι. εὐτελέστερα δὲ τάδ' εἶναι, βραχεῖ
μορίῳ τῆς δαπάνης καὶ ἅμα μετὰ τῆς ἑαυτοῦ ἀσφαλείας
[8.46.3]   αὐτοὺς περὶ ἑαυτοὺς τοὺς Ἕλληνας κατατρῖψαι. ἐπιτη-
δειοτέρους τε ἔφη τοὺς Ἀθηναίους εἶναι κοινωνοὺς αὐτῷ
τῆς ἀρχῆς· ἧσσον γὰρ τῶν κατὰ γῆν ἐφίεσθαι, τὸν λόγον
τε ξυμφορώτατον καὶ τὸ ἔργον ἔχοντας πολεμεῖν· τοὺς μὲν
γὰρ ξυγκαταδουλοῦν ἂν σφίσι τε αὐτοῖς τὸ τῆς θαλάσσης
μέρος καὶ ἐκείνῳ ὅσοι ἐν τῇ βασιλέως Ἕλληνες οἰκοῦσι,
τοὺς δὲ τοὐναντίον ἐλευθερώσοντας ἥκειν, καὶ οὐκ εἰκὸς
εἶναι Λακεδαιμονίους ἀπὸ μὲν σφῶν τῶν Ἑλλήνων ἐλευθε-
ροῦν νῦν τοὺς Ἕλληνας, ἀπὸ δ' ἐκείνων [τῶν βαρβάρων],
[8.46.4]   ἢν μή ποτε αὐτοὺς μὴ ἐξέλωσι, μὴ ἐλευθερῶσαι. τρίβειν
οὖν ἐκέλευε πρῶτον ἀμφοτέρους, καὶ ἀποτεμόμενον ὡς
μέγιστα ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων ἔπειτ' ἤδη τοὺς Πελοποννη-
[8.46.5]   σίους ἀπαλλάξαι ἐκ τῆς χώρας. καὶ διενοεῖτο τὸ πλέον
οὕτως ὁ Τισσαφέρνης, ὅσα γε ἀπὸ τῶν ποιουμένων ἦν
εἰκάσαι. τῷ γὰρ Ἀλκιβιάδῃ διὰ ταῦτα ὡς εὖ περὶ τούτων
παραινοῦντι προσθεὶς ἑαυτὸν ἐς πίστιν τήν τε τροφὴν
κακῶς ἐπόριζε τοῖς Πελοποννησίοις καὶ ναυμαχεῖν οὐκ εἴα,
ἀλλὰ καὶ τὰς Φοινίσσας φάσκων ναῦς ἥξειν καὶ ἐκ περιόν-
τος ἀγωνιεῖσθαι ἔφθειρε τὰ πράγματα καὶ τὴν ἀκμὴν τοῦ
ναυτικοῦ αὐτῶν ἀφείλετο γενομένην καὶ πάνυ ἰσχυράν, τά
τε ἄλλα καταφανέστερον ἢ ὥστε λανθάνειν οὐ προθύμως
ξυνεπολέμει.
[8.47.1]      Ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης ταῦτα ἅμα μὲν τῷ Τισσαφέρνει καὶ
[τῷ] βασιλεῖ, ὢν παρ' ἐκείνοις, ἄριστα εἶναι νομίζων παρῄ-
νει, ἅμα δὲ τὴν ἑαυτοῦ κάθοδον ἐς τὴν πατρίδα ἐπιθερα-
πεύων, εἰδώς, εἰ μὴ διαφθερεῖ αὐτήν, ὅτι ἔσται ποτὲ αὐτῷ
πείσαντι κατελθεῖν· πεῖσαι δ' ἂν ἐνόμιζε μάλιστα ἐκ τοῦ
τοιούτου, εἰ Τισσαφέρνης φαίνοιτο αὐτῷ ἐπιτήδειος ὤν·
[8.47.2]   ὅπερ καὶ ἐγένετο. ἐπειδὴ γὰρ ᾔσθοντο αὐτὸν ἰσχύοντα
παρ' αὐτῷ οἱ ἐν τῇ Σάμῳ Ἀθηναίων στρατιῶται, τὰ μὲν
καὶ Ἀλκιβιάδου προσπέμψαντος λόγους ἐς τοὺς δυνατωτά-
τους αὐτῶν ἄνδρας ὥστε μνησθῆναι περὶ αὐτοῦ ἐς τοὺς
βελτίστους τῶν ἀνθρώπων ὅτι ἐπ' ὀλιγαρχίᾳ βούλεται καὶ
οὐ πονηρίᾳ οὐδὲ δημοκρατίᾳ τῇ αὐτὸν ἐκβαλούσῃ κατελθὼν
καὶ παρασχὼν Τισσαφέρνην φίλον αὐτοῖς ξυμπολιτεύειν,
τὸ δὲ πλέον καὶ ἀπὸ σφῶν αὐτῶν οἱ ἐν τῇ Σάμῳ τριήραρχοί
τε τῶν Ἀθηναίων καὶ δυνατώτατοι ὥρμηντο ἐς τὸ καταλῦσαι
[8.48.1]   τὴν δημοκρατίαν. καὶ ἐκινήθη πρότερον ἐν τῷ στρατοπέδῳ
τοῦτο καὶ ἐς τὴν πόλιν ἐντεῦθεν ὕστερον ἦλθεν. τῷ τε
Ἀλκιβιάδῃ διαβάντες τινὲς ἐκ τῆς Σάμου ἐς λόγους ἦλθον,
καὶ ὑποτείνοντος αὐτοῦ Τισσαφέρνην μὲν πρῶτον, ἔπειτα
δὲ καὶ βασιλέα φίλον ποιήσειν, εἰ μὴ δημοκρατοῖντο (οὕτω
γὰρ ἂν πιστεῦσαι μᾶλλον βασιλέα), πολλὰς ἐλπίδας εἶχον
αὐτοί θ' ἑαυτοῖς οἱ δυνατώτατοι τῶν πολιτῶν τὰ πράγματα,
οἵπερ καὶ ταλαιπωροῦνται μάλιστα, ἐς ἑαυτοὺς περιποιήσειν
[8.48.2]   καὶ τῶν πολεμίων ἐπικρατήσειν. ἔς τε τὴν Σάμον ἐλθόντες
ξυνίστασάν τε τῶν ἀνθρώπων τοὺς ἐπιτηδείους ἐς ξυνω-
μοσίαν καὶ ἐς τοὺς πολλοὺς φανερῶς ἔλεγον ὅτι βασιλεὺς
σφίσι φίλος ἔσοιτο καὶ χρήματα παρέξοι Ἀλκιβιάδου τε
[8.48.3]   κατελθόντος καὶ μὴ δημοκρατουμένων. καὶ ὁ μὲν ὄχλος,
εἰ καί τι παραυτίκα ἤχθετο τοῖς πρασσομένοις, διὰ τὸ
εὔπορον τῆς ἐλπίδος τοῦ παρὰ βασιλέως μισθοῦ ἡσύχαζεν·
οἱ δὲ ξυνιστάντες τὴν ὀλιγαρχίαν, ἐπειδὴ τῷ πλήθει ἐκοί-
νωσαν, αὖθις κἀν σφίσιν αὐτοῖς καὶ τοῦ ἑταιρικοῦ τῷ πλέονι
[8.48.4]   τὰ ἀπὸ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐσκόπουν. καὶ τοῖς μὲν ἄλλοις
ἐφαίνετο εὔπορα καὶ πιστά, Φρυνίχῳ δὲ στρατηγῷ ἔτι ὄντι
οὐδὲν ἤρεσκεν, ἀλλ' ὅ τε Ἀλκιβιάδης, ὅπερ καὶ ἦν, οὐδὲν
μᾶλλον ὀλιγαρχίας ἢ δημοκρατίας δεῖσθαι ἐδόκει αὐτῷ οὐδ'
ἄλλο τι σκοπεῖσθαι ἢ ὅτῳ τρόπῳ ἐκ τοῦ παρόντος κόσμου
τὴν πόλιν μεταστήσας ὑπὸ τῶν ἑταίρων παρακληθεὶς κάτεισι,
σφίσι δὲ περιοπτέον εἶναι τοῦτο μάλιστα, ὅπως μὴ στασιά-
σωσιν· [τῷ] βασιλεῖ τε οὐκ εὔπορον εἶναι καὶ Πελοπον-
νησίων ἤδη ὁμοίως ἐν τῇ θαλάσσῃ ὄντων καὶ πόλεις ἐχόντων
ἐν τῇ αὐτοῦ ἀρχῇ οὐ τὰς ἐλαχίστας, Ἀθηναίοις προσθέμενον,
οἷς οὐ πιστεύει, πράγματα ἔχειν, ἐξὸν Πελοποννησίους, ὑφ'
[8.48.5]   ὧν κακὸν οὐδέν πω πέπονθε, φίλους ποιήσασθαι. τάς τε
ξυμμαχίδας πόλεις, αἷς ὑπεσχῆσθαι δὴ σφᾶς ὀλιγαρχίαν,
ὅτι δὴ καὶ αὐτοὶ οὐ δημοκρατήσονται, εὖ εἰδέναι ἔφη ὅτι
οὐδὲν μᾶλλον σφίσιν οὔθ' αἱ ἀφεστηκυῖαι προσχωρήσονται
οὔθ' αἱ ὑπάρχουσαι βεβαιότεραι ἔσονται· οὐ γὰρ βουλή-
σεσθαι αὐτοὺς μετ' ὀλιγαρχίας ἢ δημοκρατίας δουλεύειν
μᾶλλον ἢ μεθ' ὁποτέρου ἂν τύχωσι τούτων ἐλευθέρους εἶναι·
[8.48.6]   τούς τε καλοὺς κἀγαθοὺς ὀνομαζομένους οὐκ ἐλάσσω αὐτοὺς
νομίζειν σφίσι πράγματα παρέξειν τοῦ δήμου, ποριστὰς
ὄντας καὶ ἐσηγητὰς τῶν κακῶν τῷ δήμῳ, ἐξ ὧν τὰ πλείω
αὐτοὺς ὠφελεῖσθαι· καὶ τὸ μὲν ἐπ' ἐκείνοις εἶναι καὶ
ἄκριτοι ἂν καὶ βιαιότερον ἀποθνῄσκειν, τὸν δὲ δῆμον σφῶν
[8.48.7]   τε καταφυγὴν εἶναι καὶ ἐκείνων σωφρονιστήν. καὶ ταῦτα
παρ' αὐτῶν τῶν ἔργων ἐπισταμένας τὰς πόλεις σαφῶς αὐτὸς
εἰδέναι ὅτι οὕτω νομίζουσιν. οὔκουν ἑαυτῷ γε τῶν ἀπ'
Ἀλκιβιάδου καὶ ἐν τῷ παρόντι πρασσομένων ἀρέσκειν
[8.49.1]   οὐδέν. οἱ δὲ ξυλλεγέντες τῶν ἐν τῇ ξυνωμοσίᾳ, ὥσπερ καὶ
τὸ πρῶτον αὐτοῖς ἐδόκει, τά τε παρόντα ἐδέχοντο καὶ ἐς
τὰς Ἀθήνας πρέσβεις Πείσανδρον καὶ ἄλλους παρεσκευά-
ζοντο πέμπειν, ὅπως περί τε τῆς τοῦ Ἀλκιβιάδου καθόδου
πράσσοιεν καὶ τῆς τοῦ ἐκεῖ δήμου καταλύσεως καὶ τὸν
[8.50.1]   Τισσαφέρνην φίλον τοῖς Ἀθηναίοις ποιήσειαν. γνοὺς δὲ
ὁ Φρύνιχος ὅτι ἔσοιτο περὶ τῆς τοῦ Ἀλκιβιάδου καθόδου
λόγος καὶ ὅτι Ἀθηναῖοι ἐνδέξονται αὐτήν, δείσας πρὸς τὴν
ἐναντίωσιν τῶν ὑφ' αὑτοῦ λεχθέντων μή, ἢν κατέλθῃ, ὡς
[8.50.2]   κωλυτὴν ὄντα κακῶς δρᾷ, τρέπεται ἐπὶ τοιόνδε τι. πέμπει
ὡς τὸν Ἀστύοχον τὸν Λακεδαιμονίων ναύαρχον ἔτι ὄντα
τότε περὶ τὴν Μίλητον κρύφα ἐπιστείλας ὅτι Ἀλκιβιάδης
αὐτῶν τὰ πράγματα φθείρει Τισσαφέρνην Ἀθηναίοις φίλον
ποιῶν, καὶ τἆλλα πάντα σαφῶς ἐγγράψας· ξυγγνώμην δὲ
εἶναι ἑαυτῷ περὶ ἀνδρὸς πολεμίου καὶ μετὰ τοῦ τῆς πόλεως
[8.50.3]   ἀξυμφόρου κακόν τι βουλεύειν. ὁ δὲ Ἀστύοχος τὸν μὲν
Ἀλκιβιάδην ἄλλως τε καὶ οὐκέτι ὁμοίως ἐς χεῖρας ἰόντα
οὐδὲ διενοεῖτο τιμωρεῖσθαι, ἀνελθὼν δὲ παρ' αὐτὸν ἐς Μα-
γνησίαν καὶ παρὰ Τισσαφέρνην ἅμα λέγει τε αὐτοῖς τὰ
ἐπισταλέντα ἐκ τῆς Σάμου καὶ γίγνεται αὐτὸς μηνυτής,
προσέθηκέ τε, ὡς ἐλέγετο, ἐπὶ ἰδίοις κέρδεσι Τισσαφέρνει
ἑαυτὸν καὶ περὶ τούτων καὶ περὶ τῶν ἄλλων κοινοῦσθαι·
διόπερ καὶ [περὶ] τῆς μισθοφορᾶς οὐκ ἐντελοῦς οὔσης μαλα-
[8.50.4]   κωτέρως ἀνθήπτετο. ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης εὐθὺς πέμπει κατὰ
Φρυνίχου γράμματα ἐς τὴν Σάμον πρὸς τοὺς ἐν τέλει ὄντας
[8.50.5]   οἷα δέδρακε, καὶ ἀξιῶν αὐτὸν ἀποθνῄσκειν. θορυβούμενος
δὲ ὁ Φρύνιχος καὶ πάνυ ἐν τῷ μεγίστῳ κινδύνῳ ὢν διὰ τὸ
μήνυμα ἀποστέλλει αὖθις πρὸς τὸν Ἀστύοχον, τά τε πρό-
τερα μεμφόμενος ὅτι οὐ καλῶς ἐκρύφθη καὶ νῦν ὅτι ὅλον
τὸ στράτευμα τὸ τῶν Ἀθηναίων ἑτοῖμος εἴη τὸ ἐν τῇ Σάμῳ
παρασχεῖν αὐτοῖς διαφθεῖραι, γράψας καθ' ἕκαστα, ἀτειχίστου
οὔσης Σάμου, ᾧ ἂν τρόπῳ αὐτὰ πράξειε, καὶ ὅτι ἀνεπίφθονόν
οἱ ἤδη εἴη περὶ τῆς ψυχῆς δι' ἐκείνους κινδυνεύοντι καὶ
τοῦτο καὶ ἄλλο πᾶν δρᾶσαι μᾶλλον ἢ ὑπὸ τῶν ἐχθίστων
αὐτὸν διαφθαρῆναι. ὁ δὲ Ἀστύοχος μηνύει καὶ ταῦτα τῷ
[8.51.1]   Ἀλκιβιάδῃ. καὶ ὡς προῄσθετο αὐτὸν ὁ Φρύνιχος ἀδι-
κοῦντα καὶ ὅσον οὐ παροῦσαν ἀπὸ τοῦ Ἀλκιβιάδου περὶ
τούτων ἐπιστολήν, αὐτὸς προφθάσας τῷ στρατεύματι ἐξάγ-
γελος γίγνεται ὡς οἱ πολέμιοι μέλλουσιν ἀτειχίστου οὔσης
τῆς Σάμου καὶ ἅμα τῶν νεῶν οὐ πασῶν ἔνδον ὁρμουσῶν
[8.51.1.6]   ἐπιθήσεσθαι τῷ στρατοπέδῳ, καὶ ταῦτα σαφῶς πεπυσμένος
εἴη, καὶ χρῆναι τειχίζειν τε Σάμον ὡς τάχιστα καὶ τἆλλα
ἐν φυλακῇ ἔχειν· ἐστρατήγει δὲ καὶ κύριος ἦν αὐτὸς πράσ-
[8.51.2]   σων ταῦτα. καὶ οἱ μὲν τὸν τειχισμόν τε παρεσκευάζοντο
καὶ ἐκ τοῦ τοιούτου, καὶ ὣς μέλλουσα, Σάμος θᾶσσον
ἐτειχίσθη· αἱ δὲ παρὰ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐπιστολαὶ οὐ πολὺ
ὕστερον ἧκον ὅτι προδίδοταί τε τὸ στράτευμα ὑπὸ Φρυνίχου
[8.51.3]   καὶ οἱ πολέμιοι μέλλουσιν ἐπιθήσεσθαι. δόξας δὲ ὁ Ἀλκι-
βιάδης οὐ πιστὸς εἶναι, ἀλλὰ τὰ ἀπὸ τῶν πολεμίων προειδὼς
τῷ Φρυνίχῳ ὡς ξυνειδότι κατ' ἔχθραν ἀνατιθέναι, οὐδὲν
ἔβλαψεν αὐτόν, ἀλλὰ καὶ ξυνεμαρτύρησε μᾶλλον ταὐτὰ
ἐσαγγείλας.
[8.52.1]      Μετὰ δὲ τοῦτο Ἀλκιβιάδης μὲν Τισσαφέρνην παρε-
σκεύαζε καὶ ἀνέπειθεν ὅπως φίλος ἔσται τοῖς Ἀθηναίοις,
δεδιότα μὲν τοὺς Πελοποννησίους, ὅτι πλέοσι ναυσὶ τῶν
Ἀθηναίων παρῆσαν, βουλόμενον δὲ ὅμως, εἰ δύναιτό πως,
πεισθῆναι, ἄλλως τε καὶ ἐπειδὴ τὴν ἐν τῇ Κνίδῳ διαφορὰν
περὶ τῶν Θηριμένους σπονδῶν ᾔσθετο τῶν Πελοποννησίων
(ἤδη γὰρ κατὰ τοῦτον τὸν καιρὸν ἐν τῇ Ῥόδῳ ὄντων αὐτῶν
ἐγεγένητο)· ἐν ᾗ τὸν τοῦ Ἀλκιβιάδου λόγον πρότερον εἰρη-
μένον περὶ τοῦ ἐλευθεροῦν τοὺς Λακεδαιμονίους τὰς ἁπάσας
πόλεις ἐπηλήθευσεν ὁ Λίχας, οὐ φάσκων ἀνεκτὸν εἶναι
ξυγκεῖσθαι κρατεῖν βασιλέα τῶν πόλεων ὧν ποτὲ καὶ πρό-
τερον ἢ αὐτὸς ἢ οἱ πατέρες ἦρχον. καὶ ὁ μὲν Ἀλκιβιάδης,
ἅτε περὶ μεγάλων ἀγωνιζόμενος, προθύμως τὸν Τισσαφέρνην
[8.53.1]   θεραπεύων προσέκειτο· οἱ δὲ μετὰ τοῦ Πεισάνδρου πρέσβεις
τῶν Ἀθηναίων ἀποσταλέντες ἐκ τῆς Σάμου ἀφικόμενοι ἐς
τὰς Ἀθήνας λόγους ἐποιοῦντο ἐν τῷ δήμῳ κεφαλαιοῦντες
ἐκ πολλῶν, μάλιστα δὲ ὡς ἐξείη αὐτοῖς Ἀλκιβιάδην κατα-
γαγοῦσι καὶ μὴ τὸν αὐτὸν τρόπον δημοκρατουμένοις βασιλέα
[8.53.2]   τε ξύμμαχον ἔχειν καὶ Πελοποννησίων περιγενέσθαι. ἀντι-
λεγόντων δὲ πολλῶν καὶ ἄλλων περὶ τῆς δημοκρατίας καὶ
τῶν Ἀλκιβιάδου ἅμα ἐχθρῶν διαβοώντων ὡς δεινὸν εἴη
εἰ τοὺς νόμους βιασάμενος κάτεισι, καὶ Εὐμολπιδῶν καὶ
Κηρύκων περὶ τῶν μυστικῶν δι' ἅπερ ἔφυγε μαρτυρομένων
καὶ ἐπιθειαζόντων μὴ κατάγειν, ὁ Πείσανδρος παρελθὼν
πρὸς πολλὴν ἀντιλογίαν καὶ σχετλιασμὸν ἠρώτα ἕνα ἕκαστον
παράγων τῶν ἀντιλεγόντων, εἴ τινα ἐλπίδα ἔχει σωτηρίας
τῇ πόλει, Πελοποννησίων ναῦς τε οὐκ ἐλάσσους σφῶν ἐν
τῇ θαλάσσῃ ἀντιπρῴρους ἐχόντων καὶ πόλεις ξυμμαχίδας
πλείους, βασιλέως τε αὐτοῖς καὶ Τισσαφέρνους χρήματα
παρεχόντων, σφίσι τε οὐκέτι ὄντων, εἰ μή τις πείσει
[8.53.3]   βασιλέα μεταστῆναι παρὰ σφᾶς. ὁπότε δὲ μὴ φαῖεν ἐρω-
τώμενοι, ἐνταῦθα δὴ σαφῶς ἔλεγεν αὐτοῖς ὅτι ’τοῦτο τοίνυν
οὐκ ἔστιν ἡμῖν γενέσθαι, εἰ μὴ πολιτεύσομεν τε σωφρονέσ-
τερον καὶ ἐς ὀλίγους μᾶλλον τὰς ἀρχὰς ποιήσομεν, ἵνα
πιστεύῃ ἡμῖν βασιλεύς, καὶ μὴ περὶ πολιτείας τὸ πλέον
βουλεύσομεν ἐν τῷ παρόντι ἢ περὶ σωτηρίας (ὕστερον γὰρ
ἐξέσται ἡμῖν καὶ μεταθέσθαι, ἢν μή τι ἀρέσκῃ), Ἀλκιβιάδην
τε κατάξομεν, ὃς μόνος τῶν νῦν οἷός τε τοῦτο κατεργάσασθαι.‘
[8.54.1]   ὁ δὲ δῆμος τὸ μὲν πρῶτον ἀκούων χαλεπῶς ἔφερε τὸ περὶ
τῆς ὀλιγαρχίας· σαφῶς δὲ διδασκόμενος ὑπὸ τοῦ Πεισάν-
δρου μὴ εἶναι ἄλλην σωτηρίαν, δείσας καὶ ἅμα ἐπελπίζων
[8.54.2]   ὡς καὶ μεταβαλεῖται, ἐνέδωκεν. καὶ ἐψηφίσαντο πλεύ-
σαντα τὸν Πείσανδρον καὶ δέκα ἄνδρας μετ' αὐτοῦ πράσσειν
ὅπῃ [ἂν] αὐτοῖς δοκοίη ἄριστα ἕξειν τά τε πρὸς τὸν Τισ-
[8.54.3]   σαφέρνην καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην. ἅμα τε διαβαλόντος καὶ
Φρύνιχον τοῦ Πεισάνδρου παρέλυσεν ὁ δῆμος τῆς ἀρχῆς
καὶ τὸν ξυνάρχοντα Σκιρωνίδην, ἀντέπεμψαν δὲ στρατηγοὺς
ἐπὶ τὰς ναῦς Διομέδοντα καὶ Λέοντα. τὸν δὲ Φρύνιχον ὁ
Πείσανδρος φάσκων Ἴασον προδοῦναι καὶ Ἀμόργην διέ-
βαλεν, οὐ νομίζων ἐπιτήδειον εἶναι τοῖς πρὸς τὸν Ἀλκιβιάδην
[8.54.4]   πρασσομένοις. καὶ ὁ μὲν Πείσανδρος τάς τε ξυνωμοσίας,
αἵπερ ἐτύγχανον πρότερον ἐν τῇ πόλει οὖσαι ἐπὶ δίκαις
καὶ ἀρχαῖς, ἁπάσας ἐπελθὼν καὶ παρακελευσάμενος ὅπως
ξυστραφέντες καὶ κοινῇ βουλευσάμενοι καταλύσουσι τὸν
δῆμον, καὶ τἆλλα παρασκευάσας ἐπὶ τοῖς παροῦσιν ὥστε
μηκέτι διαμέλλεσθαι, αὐτὸς μετὰ τῶν δέκα ἀνδρῶν τὸν
πλοῦν ὡς τὸν Τισσαφέρνην ποιεῖται.
[8.55.1]      Ὁ δὲ Λέων καὶ ὁ Διομέδων ἐν τῷ αὐτῷ χειμῶνι ἀφι-
γμένοι ἤδη ἐπὶ τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς ἐπίπλουν τῇ Ῥόδῳ
ἐποιήσαντο. καὶ τὰς μὲν ναῦς καταλαμβάνουσιν ἀνειλκυ-
σμένας τῶν Πελοποννησίων, ἐς δὲ τὴν γῆν ἀπόβασίν τινα
ποιησάμενοι καὶ τοὺς προσβοηθήσαντας Ῥοδίων νικήσαντες
μάχῃ ἀπεχώρησαν ἐς τὴν Χάλκην, καὶ τὸν πόλεμον ἐντεῦθεν
μᾶλλον <ἢ> ἐκ τῆς Κῶ ἐποιοῦντο· εὐφυλακτότερα γὰρ αὐτοῖς
ἐγίγνετο, εἴ ποι ἀπαίροι τὸ τῶν Πελοποννησίων ναυτικόν.
[8.55.2]      Ἦλθε δ' ἐς τὴν Ῥόδον καὶ Ξενοφαντίδας Λάκων παρὰ
Πεδαρίτου ἐκ Χίου, λέγων ὅτι τὸ τεῖχος τῶν Ἀθηναίων
ἤδη ἐπιτετέλεσται, καὶ εἰ μὴ βοηθήσουσι πάσαις ταῖς
ναυσίν, ἀπολεῖται τὰ ἐν Χίῳ πράγματα. οἱ δὲ διενοοῦντο
[8.55.3]   βοηθήσειν. ἐν τούτῳ δὲ ὁ Πεδάριτος αὐτός τε καὶ τὸ
περὶ αὑτὸν ἐπικουρικὸν ἔχων καὶ τοὺς Χίους πανστρατιᾷ
προσβαλὼν τῶν Ἀθηναίων τῷ περὶ τὰς ναῦς ἐρύματι αἱρεῖ
τέ τι αὐτοῦ καὶ νεῶν τινῶν ἀνειλκυσμένων ἐκράτησεν·
ἐπεκβοηθησάντων δὲ τῶν Ἀθηναίων καὶ τρεψαμένων τοὺς
Χίους πρώτους νικᾶται καὶ τὸ ἄλλο τὸ περὶ τὸν Πεδάριτον,
καὶ αὐτὸς ἀποθνῄσκει καὶ τῶν Χίων πολλοὶ καὶ ὅπλα
ἐλήφθη πολλά.
[8.56.1]      Μετὰ δὲ ταῦτα οἱ μὲν Χῖοι ἔκ τε γῆς καὶ θαλάσσης ἔτι
μᾶλλον ἢ πρότερον ἐπολιορκοῦντο καὶ ὁ λιμὸς αὐτόθι ἦν
μέγας· οἱ δὲ περὶ τὸν Πείσανδρον Ἀθηναίων πρέσβεις
ἀφικόμενοι ὡς τὸν Τισσαφέρνην λόγους ποιοῦνται περὶ τῆς
[8.56.2]   ὁμολογίας. Ἀλκιβιάδης δέ (οὐ γὰρ αὐτῷ πάνυ τὰ ἀπὸ
Τισσαφέρνους βέβαια ἦν, φοβουμένου τοὺς Πελοποννη-
σίους μᾶλλον καὶ ἔτι βουλομένου, καθάπερ καὶ ὑπ' ἐκείνου
ἐδιδάσκετο, τρίβειν ἀμφοτέρους) τρέπεται ἐπὶ τοιόνδε εἶδος
ὥστε τὸν Τισσαφέρνην ὡς μέγιστα αἰτοῦντα παρὰ τῶν
[8.56.3]   Ἀθηναίων μὴ ξυμβῆναι. δοκεῖ δέ μοι καὶ ὁ Τισσαφέρνης
τὸ αὐτὸ βουληθῆναι, αὐτὸς μὲν διὰ τὸ δέος, ὁ δὲ Ἀλκι-
βιάδης, ἐπειδὴ ἑώρα ἐκεῖνον καὶ ὣς οὐ ξυμβησείοντα, δοκεῖν
τοῖς Ἀθηναίοις ἐβούλετο μὴ ἀδύνατος εἶναι πεῖσαι, ἀλλ'
ὡς πεπεισμένῳ Τισσαφέρνει καὶ βουλομένῳ προσχωρῆσαι
[8.56.4]   τοὺς Ἀθηναίους μὴ ἱκανὰ διδόναι. ᾔτει γὰρ τοσαῦτα
ὑπερβάλλων ὁ Ἀλκιβιάδης, λέγων αὐτὸς ὑπὲρ παρόντος
τοῦ Τισσαφέρνους, ὥστε τὸ τῶν Ἀθηναίων, καίπερ ἐπὶ
πολὺ ὅτι αἰτοίη ξυγχωρούντων, ὅμως αἴτιον γενέσθαι·
Ἰωνίαν τε γὰρ πᾶσαν ἠξίου δίδοσθαι καὶ αὖθις νήσους τε
τὰς ἐπικειμένας καὶ ἄλλα, οἷς οὐκ ἐναντιουμένων τῶν Ἀθη-
ναίων τέλος ἐν τῇ τρίτῃ ἤδη ξυνόδῳ, δείσας μὴ πάνυ
φωραθῇ ἀδύνατος ὤν, ναῦς ἠξίου ἐᾶν βασιλέα ποιεῖσθαι
καὶ παραπλεῖν τὴν ἑαυτοῦ γῆν ὅπῃ ἂν καὶ ὅσαις ἂν βούλη-
ται. ἐνταῦθα δὴ οὐκέτι ... ἀλλ' ἄπορα νομίσαντες οἱ
Ἀθηναῖοι καὶ ὑπὸ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐξηπατῆσθαι, δι' ὀργῆς
ἀπελθόντες κομίζονται ἐς τὴν Σάμον.
[8.57.1]      Τισσαφέρνης δὲ εὐθὺς μετὰ ταῦτα καὶ ἐν τῷ αὐτῷ χει-
μῶνι παρέρχεται ἐς τὴν Καῦνον, βουλόμενος τοὺς Πελο-
ποννησίους πάλιν τε κομίσαι ἐς τὴν Μίλητον καὶ ξυνθήκας
ἔτι ἄλλας ποιησάμενος, ἃς ἂν δύνηται, τροφήν τε παρέχειν
καὶ μὴ παντάπασιν ἐκπεπολεμῶσθαι, δεδιὼς μή, ἢν ἀπορῶσι
πολλαῖς ναυσὶ τῆς τροφῆς, ἢ τοῖς Ἀθηναίοις ἀναγκασθέντες
ναυμαχεῖν ἡσσηθῶσιν ἢ κενωθεισῶν τῶν νεῶν ἄνευ ἑαυτοῦ
γένηται τοῖς Ἀθηναίοις ἃ βούλονται. ἔτι δὲ ἐφοβεῖτο
μάλιστα μὴ τῆς τροφῆς ζητήσει πορθήσωσι τὴν ἤπειρον.
[8.57.2]   πάντων οὖν τούτων λογισμῷ καὶ προνοίᾳ, ὥσπερ ἐβούλετο
ἐπανισοῦν τοὺς Ἕλληνας πρὸς ἀλλήλους, μεταπεμψάμενος
οὖν τοὺς Πελοποννησίους τροφήν τε αὐτοῖς δίδωσι καὶ
σπονδὰς τρίτας τάσδε σπένδεται.
[8.58.1]      ’Τρίτῳ καὶ δεκάτῳ ἔτει Δαρείου βασιλεύοντος, ἐφο-
ρεύοντος δὲ Ἀλεξιππίδα ἐν Λακεδαίμονι, ξυνθῆκαι ἐγένοντο
ἐν Μαιάνδρου πεδίῳ Λακεδαιμονίων καὶ τῶν ξυμμάχων
πρὸς Τισσαφέρνην καὶ Ἱεραμένη καὶ τοὺς Φαρνάκου παῖδας
περὶ τῶν βασιλέως πραγμάτων καὶ Λακεδαιμονίων καὶ τῶν
[8.58.2]   ξυμμάχων. χώραν τὴν βασιλέως, ὅση τῆς Ἀσίας ἐστί,
βασιλέως εἶναι· καὶ περὶ τῆς χώρας τῆς ἑαυτοῦ βουλευέτω
[8.58.3]   βασιλεὺς ὅπως βούλεται. Λακεδαιμονίους δὲ καὶ τοὺς
ξυμμάχους μὴ ἰέναι ἐπὶ χώραν τὴν βασιλέως ἐπὶ κακῷ
μηδενί, μηδὲ βασιλέα ἐπὶ τὴν Λακεδαιμονίων χώραν μηδὲ
[8.58.4]   τῶν ξυμμάχων ἐπὶ κακῷ μηδενί. ἢν δέ τις Λακεδαιμονίων
ἢ τῶν ξυμμάχων ἐπὶ κακῷ ἴῃ ἐπὶ τὴν βασιλέως χώραν,
Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους κωλύειν· καὶ ἤν τις ἐκ
τῆς βασιλέως ἴῃ ἐπὶ κακῷ ἐπὶ Λακεδαιμονίους ἢ τοὺς ξυμ-
[8.58.5]   μάχους, βασιλεὺς κωλυέτω. τροφὴν δὲ ταῖς ναυσὶ ταῖς
νῦν παρούσαις Τισσαφέρνην παρέχειν κατὰ τὰ ξυγκείμενα
[8.58.6]   μέχρι ἂν αἱ νῆες αἱ βασιλέως ἔλθωσιν· Λακεδαιμονίους
δὲ καὶ τοὺς ξυμμάχους, ἐπὴν αἱ βασιλέως νῆες ἀφίκωνται,
τὰς ἑαυτῶν ναῦς, ἢν βούλωνται, τρέφειν ἐφ' ἑαυτοῖς εἶναι.
ἢν δὲ παρὰ Τισσαφέρνους λαμβάνειν ἐθέλωσι τὴν τροφήν,
Τισσαφέρνην παρέχειν, Λακεδαιμονίους δὲ καὶ τοὺς ξυμ-
μάχους τελευτῶντος τοῦ πολέμου τὰ χρήματα Τισσαφέρνει
[8.58.7]   ἀποδοῦναι ὁπόσα ἂν λάβωσιν. ἐπὴν δὲ αἱ βασιλέως νῆες
ἀφίκωνται, αἵ τε Λακεδαιμονίων νῆες καὶ αἱ τῶν ξυμμάχων
καὶ αἱ βασιλέως κοινῇ τὸν πόλεμον πολεμούντων καθ' ὅτι
ἂν Τισσαφέρνει δοκῇ καὶ Λακεδαιμονίοις καὶ τοῖς ξυμμά-
χοις. ἢν δὲ καταλύειν βούλωνται πρὸς Ἀθηναίους, ἐν
ὁμοίῳ καταλύεσθαι.‘
[8.59.1]      Αἱ μὲν σπονδαὶ αὗται ἐγένοντο, καὶ μετὰ ταῦτα παρε-
σκευάζετο Τισσαφέρνης τάς τε Φοινίσσας ναῦς ἄξων, ὥσπερ
εἴρητο, καὶ τἆλλα ὅσαπερ ὑπέσχετο, καὶ ἐβούλετο παρα-
[8.60.1]   σκευαζόμενος γοῦν δῆλος εἶναι· Βοιωτοὶ δὲ τελευτῶντος
ἤδη τοῦ χειμῶνος Ὠρωπὸν εἷλον προδοσίᾳ, Ἀθηναίων ἐμ-
φρουρούντων. ξυνέπραξαν δὲ Ἐρετριῶν τε ἄνδρες καὶ
αὐτῶν Ὠρωπίων, ἐπιβουλεύοντες ἀπόστασιν τῆς Εὐβοίας·
ἐπὶ γὰρ τῇ Ἐρετρίᾳ τὸ χωρίον ὂν ἀδύνατα ἦν Ἀθηναίων
ἐχόντων μὴ οὐ μεγάλα βλάπτειν καὶ Ἐρέτριαν καὶ τὴν
[8.60.2]   ἄλλην Εὔβοιαν. ἔχοντες οὖν ἤδη τὸν Ὠρωπὸν ἀφικνοῦνται
ἐς Ῥόδον οἱ Ἐρετριῆς, ἐπικαλούμενοι ἐς τὴν Εὔβοιαν τοὺς
Πελοποννησίους. οἱ δὲ πρὸς τὴν τῆς Χίου κακουμένης
βοήθειαν μᾶλλον ὥρμηντο, καὶ ἄραντες πάσαις ταῖς ναυσὶν
[8.60.3]   ἐκ τῆς Ῥόδου ἔπλεον. καὶ γενόμενοι περὶ τὸ Τριόπιον
καθορῶσι τὰς τῶν Ἀθηναίων ναῦς πελαγίας ἀπὸ τῆς Χάλκης
πλεούσας· καὶ ὡς οὐδέτεροι ἀλλήλοις ἐπέπλεον, ἀφικνοῦνται
οἱ μὲν ἐς τὴν Σάμον, οἱ δὲ ἐς τὴν Μίλητον, καὶ ἑώρων
οὐκέτι ἄνευ ναυμαχίας οἷόν τε εἶναι ἐς τὴν Χίον βοηθῆσαι.
καὶ ὁ χειμὼν ἐτελεύτα οὗτος, καὶ εἰκοστὸν ἔτος τῷ πολέμῳ
ἐτελεύτα τῷδε ὃν Θουκυδίδης ξυνέγραψεν.
[8.61.1]      Τοῦ δ' ἐπιγιγνομένου θέρους ἅμα τῷ ἦρι εὐθὺς ἀρχομένῳ
Δερκυλίδας τε ἀνὴρ Σπαρτιάτης στρατιὰν ἔχων οὐ πολλὴν
παρεπέμφθη πεζῇ ἐφ' Ἑλλησπόντου Ἄβυδον ἀποστήσων
(εἰσὶ δὲ Μιλησίων ἄποικοι), καὶ οἱ Χῖοι, ἐν ὅσῳ αὐτοῖς ὁ
Ἀστύοχος ἠπόρει ὅπως βοηθήσοι, ναυμαχῆσαι πιεζόμενοι τῇ
[8.61.2]   πολιορκίᾳ ἠναγκάσθησαν. ἔτυχον δὲ ἔτι ἐν Ῥόδῳ ὄντος
Ἀστυόχου ἐκ τῆς Μιλήτου Λέοντά τε ἄνδρα Σπαρτιάτην,
ὃς Ἀντισθένει ἐπιβάτης ξυνεξῆλθε, τοῦτον κεκομισμένοι
μετὰ τὸν Πεδαρίτου θάνατον ἄρχοντα καὶ ναῦς δώδεκα, αἳ
ἔτυχον φύλακες Μιλήτου οὖσαι, ὧν ἦσαν Θούριαι πέντε
καὶ Συρακόσιαι τέσσαρες καὶ μία Ἀναιῖτις καὶ μία Μιλησία
[8.61.3]   καὶ Λέοντος μία. ἐπεξελθόντων δὲ τῶν Χίων πανδημεὶ
καὶ καταλαβόντων τι ἐρυμνὸν χωρίον καὶ τῶν νεῶν αὐτοῖς
ἅμα ἓξ καὶ τριάκοντα ἐπὶ τὰς τῶν Ἀθηναίων δύο καὶ τριά-
κοντα ἀναγαγομένων ἐναυμάχησαν· καὶ καρτερᾶς γενομένης
ναυμαχίας οὐκ ἔλασσον ἔχοντες ἐν τῷ ἔργῳ οἱ Χῖοι καὶ οἱ
ξύμμαχοι (ἤδη γὰρ καὶ ὀψὲ ἦν) ἀνεχώρησαν ἐς τὴν πόλιν.
[8.62.1]   μετὰ δὲ τοῦτο εὐθὺς τοῦ Δερκυλίδου πεζῇ ἐκ τῆς Μιλήτου
παρεξελθόντος Ἄβυδος ἐν τῷ Ἑλλησπόντῳ ἀφίσταται πρὸς
Δερκυλίδαν καὶ Φαρνάβαζον, καὶ Λάμψακος δυοῖν ἡμέραιν
[8.62.2]   ὕστερον. Στρομβιχίδης δὲ ἐκ τῆς Χίου πυθόμενος κατὰ
τάχος βοηθήσας ναυσὶν Ἀθηναίων τέσσαρσι καὶ εἴκοσιν,
ὧν καὶ στρατιώτιδες ἦσαν ὁπλίτας ἄγουσαι, ἐπεξελθόντων
τῶν Λαμψακηνῶν μάχῃ κρατήσας καὶ αὐτοβοεὶ Λάμψακον
ἀτείχιστον οὖσαν ἑλών, καὶ σκεύη μὲν καὶ ἀνδράποδα
ἁρπαγὴν ποιησάμενος, τοὺς δ' ἐλευθέρους πάλιν κατοικίσας,
[8.62.3]   ἐπ' Ἄβυδον ἦλθεν. καὶ ὡς οὔτε προσεχώρουν οὔτε προσ-
βάλλων ἐδύνατο ἑλεῖν, ἐς τὸ ἀντιπέρας τῆς Ἀβύδου
ἀποπλεύσας Σηστὸν πόλιν τῆς Χερσονήσου, ἥν ποτε
Μῆδοι εἶχον, καθίστατο φρούριον καὶ φυλακὴν τοῦ παντὸς
Ἑλλησπόντου.
[8.63.1]      Ἐν τούτῳ δὲ οἱ Χῖοί τε θαλασσοκράτορες μᾶλλον ἐγέ-
νοντο καὶ οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ καὶ ὁ Ἀστύοχος πυθόμενος τὰ
περὶ τῆς ναυμαχίας καὶ τὸν Στρομβιχίδην καὶ τὰς ναῦς
[8.63.2]   ἀπεληλυθότα ἐθάρσησεν. καὶ παραπλεύσας δυοῖν νεοῖν
Ἀστύοχος ἐς Χίον κομίζει αὐτόθεν τὰς ναῦς καὶ ξυμπάσαις
ἤδη ἐπίπλουν ποιεῖται ἐπὶ τὴν Σάμον· καὶ ὡς αὐτῷ διὰ τὸ
ἀλλήλοις ὑπόπτως ἔχειν οὐκ ἀντανήγοντο, ἀπέπλευσε πάλιν
ἐς τὴν Μίλητον.
[8.63.3]      Ὑπὸ γὰρ τοῦτον τὸν χρόνον καὶ ἔτι πρότερον ἡ ἐν ταῖς
Ἀθήναις δημοκρατία κατελέλυτο. ἐπειδὴ γὰρ οἱ περὶ τὸν
Πείσανδρον πρέσβεις παρὰ τοῦ Τισσαφέρνους ἐς τὴν Σάμον
ἦλθον, τά τε ἐν αὐτῷ τῷ στρατεύματι ἔτι βεβαιότερον
κατέλαβον καὶ αὐτῶν τῶν Σαμίων προυτρέψαντο τοὺς
δυνατωτάτους ὥστε πειρᾶσθαι μετὰ σφῶν ὀλιγαρχηθῆναι,
καίπερ ἐπαναστάντας αὐτοὺς ἀλλήλοις ἵνα μὴ ὀλιγαρχῶνται·
[8.63.4]   καὶ ἐν σφίσιν αὐτοῖς ἅμα οἱ ἐν τῇ Σάμῳ τῶν Ἀθηναίων
κοινολογούμενοι ἐσκέψαντο Ἀλκιβιάδην μέν, ἐπειδήπερ οὐ
βούλεται, ἐᾶν (καὶ γὰρ οὐκ ἐπιτήδειον αὐτὸν εἶναι ἐς ὀλι-
γαρχίαν ἐλθεῖν), αὐτοὺς δὲ ἐπὶ σφῶν αὐτῶν, ὡς ἤδη καὶ
κινδυνεύοντας, ὁρᾶν ὅτῳ τρόπῳ μὴ ἀνεθήσεται τὰ πράγματα,
καὶ τὰ τοῦ πολέμου ἅμα ἀντέχειν καὶ ἐσφέρειν αὐτοὺς ἐκ
τῶν ἰδίων οἴκων προθύμως χρήματα καὶ ἤν τι ἄλλο δέῃ, ὡς
[8.64.1]   οὐκέτι ἄλλοις ἢ σφίσιν αὐτοῖς ταλαιπωροῦντας. παρακε-
λευσάμενοι οὖν τοιαῦτα τὸν μὲν Πείσανδρον εὐθὺς τότε καὶ
τῶν πρέσβεων τοὺς ἡμίσεις ἀπέστελλον ἐπ' οἴκου πράξοντας
τἀκεῖ, καὶ εἴρητο αὐτοῖς τῶν ὑπηκόων πόλεων αἷς ἂν προσ-
σχῶσιν ὀλιγαρχίαν καθιστάναι· τοὺς δ' ἡμίσεις ἐς τἆλλα
[8.64.2]   τὰ ὑπήκοα χωρία ἄλλους ἄλλῃ διέπεμπον, καὶ Διειτρέφη
ὄντα περὶ Χίον, ᾑρημένον δὲ ἐς τὰ ἐπὶ Θρᾴκης ἄρχειν,
ἀπέστελλον ἐπὶ τὴν ἀρχήν. καὶ ἀφικόμενος ἐς τὴν Θάσον
[8.64.3]   τὸν δῆμον κατέλυσεν. καὶ ἀπελθόντος αὐτοῦ οἱ Θάσιοι
δευτέρῳ μηνὶ μάλιστα τὴν πόλιν ἐτείχιζον, ὡς τῆς μὲν μετ'
Ἀθηναίων ἀριστοκρατίας οὐδὲν ἔτι προσδεόμενοι, τὴν δ'
ἀπὸ Λακεδαιμονίων ἐλευθερίαν ὁσημέραι προσδεχόμενοι·
[8.64.4]   καὶ γὰρ καὶ φυγὴ αὐτῶν ἔξω ἦν ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων παρὰ
τοῖς Πελοποννησίοις, καὶ αὕτη μετὰ τῶν ἐν τῇ πόλει
ἐπιτηδείων κατὰ κράτος ἔπρασσε ναῦς τε κομίσαι καὶ τὴν
Θάσον ἀποστῆσαι. ξυνέβη οὖν αὐτοῖς μάλιστα ἃ ἐβού-
λοντο, τὴν πόλιν τε ἀκινδύνως ὀρθοῦσθαι καὶ τὸν ἐναν-
[8.64.5]   τιωσόμενον δῆμον καταλελύσθαι. περὶ μὲν οὖν τὴν
Θάσον τἀναντία τοῖς τὴν ὀλιγαρχίαν καθιστᾶσι τῶν
[8.64.5.3]   Ἀθηναίων ἐγένετο, δοκεῖν δέ μοι καὶ ἐν ἄλλοις πολλοῖς
τῶν ὑπηκόων· σωφροσύνην γὰρ λαβοῦσαι αἱ πόλεις καὶ
ἄδειαν τῶν πρασσομένων ἐχώρησαν ἐπὶ τὴν ἄντικρυς
ἐλευθερίαν τῆς ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων ὑπούλου εὐνομίας οὐ
προτιμήσαντες.
[8.65.1]      Οἱ δὲ ἀμφὶ τὸν Πείσανδρον παραπλέοντές τε, ὥσπερ
ἐδέδοκτο, τοὺς δήμους ἐν ταῖς πόλεσι κατέλυον, καὶ ἅμα
ἔστιν ἀφ' ὧν χωρίων καὶ ὁπλίτας ἔχοντες σφίσιν αὐτοῖς
[8.65.2]   ξυμμάχους ἦλθον ἐς τὰς Ἀθήνας. καὶ καταλαμβάνουσι τὰ
πλεῖστα τοῖς ἑταίροις προειργασμένα. καὶ γὰρ Ἀνδροκλέα
τέ τινα τοῦ δήμου μάλιστα προεστῶτα ξυστάντες τινὲς τῶν
νεωτέρων κρύφα ἀποκτείνουσιν, ὅσπερ καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην
οὐχ ἥκιστα ἐξήλασε, καὶ αὐτὸν κατ' ἀμφότερα, τῆς τε
δημαγωγίας ἕνεκα καὶ οἰόμενοι τῷ Ἀλκιβιάδῃ ὡς κατιόντι
καὶ τὸν Τισσαφέρνην φίλον ποιήσοντι χαριεῖσθαι, μᾶλλόν
τι διέφθειραν· καὶ ἄλλους τινὰς ἀνεπιτηδείους τῷ αὐτῷ
[8.65.3]   τρόπῳ κρύφα ἀνήλωσαν. λόγος τε ἐκ τοῦ φανεροῦ προείρ-
γαστο αὐτοῖς ὡς οὔτε μισθοφορητέον εἴη ἄλλους ἢ τοὺς
στρατευομένους οὔτε μεθεκτέον τῶν πραγμάτων πλέοσιν
ἢ πεντακισχιλίοις, καὶ τούτοις οἳ ἂν μάλιστα τοῖς τε
[8.66.1]   χρήμασι καὶ τοῖς σώμασιν ὠφελεῖν οἷοί τε ὦσιν. ἦν δὲ
τοῦτο εὐπρεπὲς πρὸς τοὺς πλείους, ἐπεὶ ἕξειν γε τὴν πόλιν
οἵπερ καὶ μεθίστασαν ἔμελλον. δῆμος μέντοι ὅμως ἔτι
καὶ βουλὴ ἡ ἀπὸ τοῦ κυάμου ξυνελέγετο· ἐβούλευον δὲ
οὐδὲν ὅτι μὴ τοῖς ξυνεστῶσι δοκοίη, ἀλλὰ καὶ οἱ λέγοντες
ἐκ τούτων ἦσαν καὶ τὰ ῥηθησόμενα πρότερον αὐτοῖς πρού-
[8.66.2]   σκεπτο. ἀντέλεγέ τε οὐδεὶς ἔτι τῶν ἄλλων, δεδιὼς καὶ
ὁρῶν πολὺ τὸ ξυνεστηκός· εἰ δέ τις καὶ ἀντείποι, εὐθὺς ἐκ
τρόπου τινὸς ἐπιτηδείου ἐτεθνήκει, καὶ τῶν δρασάντων οὔτε
ζήτησις οὔτ' εἰ ὑποπτεύοιντο δικαίωσις ἐγίγνετο, ἀλλ'
ἡσυχίαν εἶχεν ὁ δῆμος καὶ κατάπληξιν τοιαύτην ὥστε
κέρδος ὁ μὴ πάσχων τι βίαιον, εἰ καὶ σιγῴη, ἐνόμιζεν.
[8.66.3]   καὶ τὸ ξυνεστηκὸς πολὺ πλέον ἡγούμενοι εἶναι ἢ ὅσον
ἐτύγχανεν ὂν ἡσσῶντο ταῖς γνώμαις, καὶ ἐξευρεῖν αὐτὸ
ἀδύνατοι ὄντες διὰ τὸ μέγεθος τῆς πόλεως καὶ διὰ τὴν
[8.66.4]   ἀλλήλων ἀγνωσίαν οὐκ εἶχον [αὐτοὶ ἐξευρεῖν]. κατὰ δὲ
ταὐτὸ τοῦτο καὶ προσολοφύρασθαί τινι ἀγανακτήσαντα,
ὥστε ἀμύνασθαι ἐπιβουλεύσαντα, ἀδύνατον ἦν· ἢ γὰρ
[8.66.5]   ἀγνῶτα ἂν ηὗρεν ᾧ ἐρεῖ ἢ γνώριμον ἄπιστον. ἀλλήλοις
γὰρ ἅπαντες ὑπόπτως προσῇσαν οἱ τοῦ δήμου, ὡς μετέ-
χοντά τινα τῶν γιγνομένων. ἐνῆσαν γὰρ καὶ οὓς οὐκ ἄν
ποτέ τις ᾤετο ἐς ὀλιγαρχίαν τραπέσθαι· καὶ τὸ ἄπιστον
οὗτοι μέγιστον πρὸς τοὺς πολλοὺς ἐποίησαν καὶ πλεῖστα
ἐς τὴν τῶν ὀλίγων ἀσφάλειαν ὠφέλησαν, βέβαιον τὴν
ἀπιστίαν τῷ δήμῳ πρὸς ἑαυτὸν καταστήσαντες.
[8.67.1]      Ἐν τούτῳ οὖν τῷ καιρῷ οἱ περὶ τὸν Πείσανδρον ἐλθόντες
εὐθὺς τῶν λοιπῶν εἴχοντο. καὶ πρῶτον μὲν τὸν δῆμον
ξυλλέξαντες εἶπον γνώμην δέκα ἄνδρας ἑλέσθαι ξυγγραφέας
αὐτοκράτορας, τούτους δὲ ξυγγράψαντας γνώμην ἐσενεγκεῖν
ἐς τὸν δῆμον ἐς ἡμέραν ῥητὴν καθ' ὅτι ἄριστα ἡ πόλις
[8.67.2]   οἰκήσεται· ἔπειτα ἐπειδὴ ἡ ἡμέρα ἐφῆκε, ξυνέκλῃσαν τὴν
ἐκκλησίαν ἐς τὸν Κολωνόν (ἔστι δὲ ἱερὸν Ποσειδῶνος ἔξω
πόλεως ἀπέχον σταδίους μάλιστα δέκα), καὶ ἐσήνεγκαν οἱ
ξυγγραφῆς ἄλλο μὲν οὐδέν, αὐτὸ δὲ τοῦτο, ἐξεῖναι μὲν
Ἀθηναίων ἀνατεὶ εἰπεῖν γνώμην ἣν ἄν τις βούληται· ἢν δέ
τις τὸν εἰπόντα ἢ γράψηται παρανόμων ἢ ἄλλῳ τῳ τρόπῳ
[8.67.3]   βλάψῃ, μεγάλας ζημίας ἐπέθεσαν. ἐνταῦθα δὴ λαμπρῶς
ἐλέγετο ἤδη μήτε ἀρχὴν ἄρχειν μηδεμίαν ἔτι ἐκ τοῦ αὐτοῦ
κόσμου μήτε μισθοφορεῖν προέδρους τε ἑλέσθαι πέντε
ἄνδρας, τούτους δὲ ἑλέσθαι ἑκατὸν ἄνδρας, καὶ τῶν ἑκατὸν
ἕκαστον πρὸς ἑαυτὸν τρεῖς· ἐλθόντας δὲ αὐτοὺς τετρακοσίους
ὄντας ἐς τὸ βουλευτήριον ἄρχειν ὅπῃ ἂν ἄριστα γιγνώ-
σκωσιν αὐτοκράτορας, καὶ τοὺς πεντακισχιλίους δὲ ξυλλέγειν
[8.68.1]   ὁπόταν αὐτοῖς δοκῇ. ἦν δὲ ὁ μὲν τὴν γνώμην ταύτην
εἰπὼν Πείσανδρος, καὶ τἆλλα ἐκ τοῦ προφανοῦς προθυμότατα
ξυγκαταλύσας τὸν δῆμον· ὁ μέντοι ἅπαν τὸ πρᾶγμα ξυνθεὶς
ὅτῳ τρόπῳ κατέστη ἐς τοῦτο καὶ ἐκ πλείστου ἐπιμεληθεὶς
Ἀντιφῶν ἦν ἀνὴρ Ἀθηναίων τῶν καθ' ἑαυτὸν ἀρετῇ τε
οὐδενὸς ὕστερος καὶ κράτιστος ἐνθυμηθῆναι γενόμενος καὶ
ἃ γνοίη εἰπεῖν, καὶ ἐς μὲν δῆμον οὐ παριὼν οὐδ' ἐς ἄλλον
ἀγῶνα ἑκούσιος οὐδένα, ἀλλ' ὑπόπτως τῷ πλήθει διὰ δόξαν
δεινότητος διακείμενος, τοὺς μέντοι ἀγωνιζομένους καὶ ἐν
δικαστηρίῳ καὶ ἐν δήμῳ πλεῖστα εἷς ἀνήρ, ὅστις ξυμβου-
[8.68.2]   λεύσαιτό τι, δυνάμενος ὠφελεῖν. καὶ αὐτός τε, ἐπειδὴ
† μετέστη ἡ δημοκρατία καὶ ἐς ἀγῶνας κατέστη † τὰ τῶν
τετρακοσίων ἐν ὑστέρῳ μεταπεσόντα ὑπὸ τοῦ δήμου ἐκα-
κοῦτο †, ἄριστα φαίνεται τῶν μέχρι ἐμοῦ ὑπὲρ αὐτῶν τούτων
αἰτιαθείς, ὡς ξυγκατέστησε, θανάτου δίκην ἀπολογησάμενος.
[8.68.3]   παρέσχε δὲ καὶ ὁ Φρύνιχος ἑαυτὸν πάντων διαφερόντως
προθυμότατον ἐς τὴν ὀλιγαρχίαν, δεδιὼς τὸν Ἀλκιβιάδην
καὶ ἐπιστάμενος εἰδότα αὐτὸν ὅσα ἐν τῇ Σάμῳ πρὸς τὸν
Ἀστύοχον ἔπραξε, νομίζων οὐκ ἄν ποτε αὐτὸν κατὰ τὸ
εἰκὸς ὑπ' ὀλιγαρχίας κατελθεῖν· πολύ τε πρὸς τὰ δεινά,
[8.68.4]   ἐπειδήπερ ὑπέστη, φερεγγυώτατος ἐφάνη. καὶ Θηραμένης
ὁ τοῦ Ἅγνωνος ἐν τοῖς ξυγκαταλύουσι τὸν δῆμον πρῶτος
ἦν, ἀνὴρ οὔτε εἰπεῖν οὔτε γνῶναι ἀδύνατος. ὥστε ἀπ'
ἀνδρῶν πολλῶν καὶ ξυνετῶν πραχθὲν τὸ ἔργον οὐκ ἀπεικότως
καίπερ μέγα ὂν προυχώρησεν· χαλεπὸν γὰρ ἦν τὸν Ἀθη-
ναίων δῆμον ἐπ' ἔτει ἑκατοστῷ μάλιστα ἐπειδὴ οἱ τύραννοι
κατελύθησαν ἐλευθερίας παῦσαι, καὶ οὐ μόνον μὴ ὑπήκοον
ὄντα, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ ἥμισυ τοῦ χρόνου τούτου αὐτὸν ἄλλων
ἄρχειν εἰωθότα.
[8.69.1]      Ἐπειδὴ δὲ ἡ ἐκκλησία οὐδενὸς ἀντειπόντος, ἀλλὰ κυρώ-
σασα ταῦτα διελύθη, τοὺς τετρακοσίους ἤδη ὕστερον τρόπῳ
τοιῷδε ἐς τὸ βουλευτήριον ἐσήγαγον. ἦσαν [δ'] Ἀθηναῖοι
πάντες αἰεὶ οἱ μὲν ἐπὶ τείχει, οἱ δ' ἐν τάξει, τῶν ἐν Δεκε-
[8.69.2]   λείᾳ πολεμίων ἕνεκα ἐφ' ὅπλοις· τῇ οὖν ἡμέρᾳ ἐκείνῃ
τοὺς μὲν μὴ ξυνειδότας εἴασαν ὥσπερ εἰώθεσαν ἀπελθεῖν,
τοῖς δ' ἐν τῇ ξυνωμοσίᾳ εἴρητο ἡσυχῇ μὴ ἐπ' αὐτοῖς τοῖς
ὅπλοις, ἀλλ' ἄπωθεν περιμένειν, καὶ ἤν τις ἐνιστῆται τοῖς
[8.69.3]   ποιουμένοις, λαβόντας τὰ ὅπλα μὴ ἐπιτρέπειν. ἦσαν δὲ
καὶ Ἄνδριοι καὶ Τήνιοι καὶ Καρυστίων τριακόσιοι καὶ Αἰ-
γινητῶν τῶν ἐποίκων, οὓς Ἀθηναῖοι ἔπεμψαν οἰκήσοντας,
ἐπ' αὐτὸ τοῦτο ἥκοντες ἐν τοῖς ἑαυτῶν ὅπλοις, οἷς ταὐτὰ
[8.69.4]   προείρητο. τούτων δὲ διατεταγμένων οὕτως ἐλθόντες οἱ
τετρακόσιοι μετὰ ξιφιδίου ἀφανοῦς ἕκαστος, καὶ οἱ εἴκοσι
καὶ ἑκατὸν μετ' αὐτῶν [Ἕλληνες] νεανίσκοι, οἷς ἐχρῶντο
εἴ τί που δέοι χειρουργεῖν, ἐπέστησαν τοῖς ἀπὸ τοῦ κυάμου
βουλευταῖς οὖσιν ἐν τῷ βουλευτηρίῳ καὶ εἶπον αὐτοῖς
ἐξιέναι λαβοῦσι τὸν μισθόν· ἔφερον δὲ αὐτοῖς τοῦ ὑπο-
[8.70.1]   λοίπου χρόνου παντὸς αὐτοὶ καὶ ἐξιοῦσιν ἐδίδοσαν. ὡς δὲ
τούτῳ τῷ τρόπῳ ἥ τε βουλὴ οὐδὲν ἀντειποῦσα ὑπεξῆλθε καὶ
οἱ ἄλλοι πολῖται οὐδὲν ἐνεωτέριζον, ἀλλ' ἡσύχαζον, οἱ [δὲ]
τετρακόσιοι ἐσελθόντες ἐς τὸ βουλευτήριον τότε μὲν πρυ-
τάνεις τε σφῶν αὐτῶν ἀπεκλήρωσαν καὶ ὅσα πρὸς τοὺς
θεοὺς εὐχαῖς καὶ θυσίαις καθιστάμενοι ἐς τὴν ἀρχὴν ἐχρή-
σαντο, ὕστερον δὲ πολὺ μεταλλάξαντες τῆς τοῦ δήμου
διοικήσεως (πλὴν τοὺς φεύγοντας οὐ κατῆγον τοῦ Ἀλκιβιάδου
[8.70.2]   ἕνεκα) τά τε ἄλλα ἔνεμον κατὰ κράτος τὴν πόλιν. καὶ ἄνδρας
τέ τινας ἀπέκτειναν οὐ πολλούς, οἳ ἐδόκουν ἐπιτήδειοι εἶναι
ὑπεξαιρεθῆναι, καὶ ἄλλους ἔδησαν, τοὺς δὲ καὶ μετεστή-
σαντο· πρός τε Ἆγιν τὸν Λακεδαιμονίων βασιλέα ὄντα ἐν
[8.70.2.5]   τῇ Δεκελείᾳ ἐπεκηρυκεύοντο, λέγοντες διαλλαγῆναι βούλεσθαι
καὶ εἰκὸς εἶναι αὐτὸν σφίσι καὶ οὐκέτι τῷ ἀπίστῳ δήμῳ μᾶλ-
[8.71.1]   λον ξυγχωρεῖν. ὁ δὲ νομίζων τὴν πόλιν οὐχ ἡσυχάζειν,
οὐδ' εὐθὺς οὕτω τὸν δῆμον τὴν παλαιὰν ἐλευθερίαν παραδώ-
σειν, εἴ τε στρατιὰν πολλὴν ἴδοι σφῶν, οὐκ ἂν ἡσυχάζειν,
οὐδ' ἐν τῷ παρόντι πάνυ τι πιστεύων μὴ οὐκέτι ταράσσεσθαι
αὐτούς, τοῖς μὲν ἀπὸ τῶν τετρακοσίων ἐλθοῦσιν οὐδὲν ξυμ-
βατικὸν ἀπεκρίνατο, προσμεταπεμψάμενος δὲ ἐκ Πελοπον-
νήσου στρατιὰν πολλὴν οὐ πολλῷ ὕστερον καὶ αὐτὸς τῇ
ἐκ τῆς Δεκελείας φρουρᾷ μετὰ τῶν ἐλθόντων κατέβη πρὸς
αὐτὰ τὰ τείχη τῶν Ἀθηναίων, ἐλπίσας ἢ ταραχθέντας
αὐτοὺς μᾶλλον ἂν χειρωθῆναι σφίσιν ᾗ βούλονται ἢ καὶ
αὐτοβοεὶ ἂν διὰ τὸν ἔνδοθέν τε καὶ ἔξωθεν κατὰ τὸ εἰκὸς
γενησόμενον θόρυβον· τῶν γὰρ μακρῶν τειχῶν διὰ τὴν
[8.71.2]   κατ' αὐτὰ ἐρημίαν λήψεως οὐκ ἂν ἁμαρτεῖν. ὡς δὲ προσ-
έμειξέ τε ἐγγὺς καὶ οἱ Ἀθηναῖοι τὰ μὲν ἔνδοθεν οὐδ' ὁπωσ-
τιοῦν ἐκίνησαν, τοὺς δὲ ἱππέας ἐκπέμψαντες καὶ μέρος
τι τῶν ὁπλιτῶν καὶ ψιλῶν καὶ τοξοτῶν ἄνδρας τε κατέ-
βαλον αὐτῶν διὰ τὸ ἐγγὺς προσελθεῖν καὶ ὅπλων τινῶν
καὶ νεκρῶν ἐκράτησαν, οὕτω δὴ γνοὺς ἀπήγαγε πάλιν τὴν
[8.71.3]   στρατιάν. καὶ αὐτὸς μὲν καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ κατὰ χώραν
ἐν τῇ Δεκελείᾳ ἔμενον, τοὺς δ' ἐπελθόντας ὀλίγας τινὰς
ἡμέρας ἐν τῇ γῇ μείναντας ἀπέπεμψεν ἐπ' οἴκου. μετὰ
δὲ τοῦτο παρά τε τὸν Ἆγιν ἐπρεσβεύοντο οἱ τετρακόσιοι
οὐδὲν ἧσσον, κἀκείνου μᾶλλον ἤδη προσδεχομένου καὶ
παραινοῦντος ἐκπέμπουσι καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα περὶ
ξυμβάσεως πρέσβεις, βουλόμενοι διαλλαγῆναι.
[8.72.1]      Πέμπουσι δὲ καὶ ἐς τὴν Σάμον δέκα ἄνδρας παραμυθη-
σομένους τὸ στρατόπεδον καὶ διδάξοντας ὡς οὐκ ἐπὶ βλάβῃ
τῆς πόλεως καὶ τῶν πολιτῶν ἡ ὀλιγαρχία κατέστη, ἀλλ'
ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ξυμπάντων πραγμάτων, πεντακισχίλιοί τε
ὅτι εἶεν καὶ οὐ τετρακόσιοι μόνον οἱ πράσσοντες· καίτοι οὐ
πώποτε Ἀθηναίους διὰ τὰς στρατείας καὶ τὴν ὑπερόριον
ἀσχολίαν ἐς οὐδὲν πρᾶγμα οὕτω μέγα ἐλθεῖν βουλεύσοντας
[8.72.2]   ἐν ᾧ πεντακισχιλίους ξυνελθεῖν. ἄλλα τ' ἐπιστείλαντες
τὰ πρέποντα εἰπεῖν ἀπέπεμψαν αὐτοὺς εὐθὺς μετὰ τὴν ἑαυ-
τῶν κατάστασιν, δείσαντες μή, ὅπερ ἐγένετο, ναυτικὸς ὄχλος
οὔτ' αὐτὸς μένειν ἐν τῷ ὀλιγαρχικῷ κόσμῳ ἐθέλῃ, σφᾶς τε
μὴ ἐκεῖθεν ἀρξαμένου τοῦ κακοῦ μεταστήσωσιν.
[8.73.1]      Ἐν γὰρ τῇ Σάμῳ ἐνεωτερίζετο ἤδη τὰ περὶ τὴν ὀλιγαρ-
χίαν, καὶ ξυνέβη τοιάδε γενέσθαι ὑπ' αὐτὸν τὸν χρόνον
[8.73.2]   τοῦτον ὅνπερ οἱ τετρακόσιοι ξυνίσταντο. οἱ γὰρ τότε τῶν
Σαμίων ἐπαναστάντες τοῖς δυνατοῖς καὶ ὄντες δῆμος μετα-
βαλλόμενοι αὖθις καὶ πεισθέντες ὑπό τε τοῦ Πεισάνδρου,
ὅτε ἦλθε, καὶ τῶν ἐν τῇ Σάμῳ ξυνεστώτων Ἀθηναίων ἐγέ-
νοντό τε ἐς τριακοσίους ξυνωμόται καὶ ἔμελλον τοῖς ἄλλοις
[8.73.3]   ὡς δήμῳ ὄντι ἐπιθήσεσθαι. καὶ Ὑπέρβολόν τέ τινα τῶν
Ἀθηναίων, μοχθηρὸν ἄνθρωπον, ὠστρακισμένον οὐ διὰ
δυνάμεως καὶ ἀξιώματος φόβον, ἀλλὰ διὰ πονηρίαν καὶ
αἰσχύνην τῆς πόλεως, ἀποκτείνουσι μετὰ Χαρμίνου τε ἑνὸς
τῶν στρατηγῶν καί τινων τῶν παρὰ σφίσιν Ἀθηναίων,
πίστιν διδόντες αὐτοῖς, καὶ ἄλλα μετ' αὐτῶν τοιαῦτα ξυν-
[8.73.4]   έπραξαν, τοῖς τε πλέοσιν ὥρμηντο ἐπιτίθεσθαι. οἱ δὲ αἰσθό-
μενοι τῶν τε στρατηγῶν Λέοντι καὶ Διομέδοντι (οὗτοι γὰρ
οὐχ ἑκόντες διὰ τὸ τιμᾶσθαι ὑπὸ τοῦ δήμου ἔφερον τὴν
ὀλιγαρχίαν) τὸ μέλλον σημαίνουσι καὶ Θρασυβούλῳ καὶ
Θρασύλῳ, τῷ μὲν τριηραρχοῦντι, τῷ δὲ ὁπλιτεύοντι, καὶ
ἄλλοις οἳ ἐδόκουν αἰεὶ μάλιστα ἐναντιοῦσθαι τοῖς ξυνεστῶ-
σιν· καὶ οὐκ ἠξίουν περιιδεῖν αὐτοὺς σφᾶς τε διαφθαρέντας
καὶ Σάμον Ἀθηναίοις ἀλλοτριωθεῖσαν, δι' ἣν μόνον [μέχρι
[8.73.5]   νῦν] ἡ ἀρχὴ αὐτοῖς ἐς τοῦτο ξυνέμεινεν. οἱ δὲ ἀκούσαντες
τῶν τε στρατιωτῶν ἕνα ἕκαστον μετῇσαν μὴ ἐπιτρέπειν, καὶ
οὐχ ἥκιστα τοὺς Παράλους, ἄνδρας Ἀθηναίους τε καὶ ἐλευ-
θέρους πάντας ἐν τῇ νηὶ πλέοντας καὶ αἰεὶ δήποτε ὀλιγαρχίᾳ
καὶ μὴ παρούσῃ ἐπικειμένους· ὅ τε Λέων καὶ ὁ Διομέδων
αὐτοῖς ναῦς τινάς, ὁπότε ποι πλέοιεν, κατέλειπον φύλακας.
[8.73.6]   ὥστε ἐπειδὴ αὐτοῖς ἐπετίθεντο οἱ τριακόσιοι, βοηθησάντων
πάντων τούτων, μάλιστα δὲ τῶν Παράλων, περιεγένοντο οἱ
τῶν Σαμίων πλέονες, καὶ τριάκοντα μέν τινας ἀπέκτειναν
τῶν τριακοσίων, τρεῖς δὲ τοὺς αἰτιωτάτους φυγῇ ἐζημίωσαν·
τοῖς δ' ἄλλοις οὐ μνησικακοῦντες δημοκρατούμενοι τὸ λοιπὸν
[8.74.1]   ξυνεπολίτευον. τὴν δὲ Πάραλον ναῦν καὶ Χαιρέαν ἐπ'
αὐτῆς τὸν Ἀρχεστράτου, ἄνδρα Ἀθηναῖον, γενόμενον ἐς τὴν
μετάστασιν πρόθυμον, ἀποπέμπουσιν οἵ τε Σάμιοι καὶ οἱ
στρατιῶται κατὰ τάχος ἐς τὰς Ἀθήνας ἀπαγγελοῦντα τὰ
γεγενημένα· οὐ γὰρ ᾔδεσάν πω τοὺς τετρακοσίους ἄρχοντας.
[8.74.2]   καὶ καταπλευσάντων αὐτῶν εὐθέως τῶν μὲν Παράλων τινὰς
οἱ τετρακόσιοι δύο ἢ τρεῖς ἔδησαν, τοὺς δὲ ἄλλους ἀφε-
λόμενοι τὴν ναῦν καὶ μετεμβιβάσαντες ἐς ἄλλην στρατιῶτιν
[8.74.3]   ναῦν ἔταξαν φρουρεῖν περὶ Εὔβοιαν. ὁ δὲ Χαιρέας εὐθὺς
διαλαθών πως, ὡς εἶδε τὰ παρόντα, πάλιν ἐς τὴν Σάμον
ἐλθὼν ἀγγέλλει τοῖς στρατιώταις ἐπὶ τὸ μεῖζον πάντα δει-
νώσας τὰ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν, ὡς πληγαῖς τε πάντας ζημιοῦσι
καὶ ἀντειπεῖν ἔστιν οὐδὲν πρὸς τοὺς ἔχοντας τὴν πολιτείαν,
καὶ ὅτι αὐτῶν καὶ γυναῖκες καὶ παῖδες ὑβρίζονται, καὶ δια-
νοοῦνται, ὁπόσοι ἐν Σάμῳ στρατεύονται μὴ ὄντες τῆς
σφετέρας γνώμης, τούτων πάντων τοὺς προσήκοντας λα-
βόντες εἴρξειν, ἵνα, ἢν μὴ ὑπακούσωσι, τεθνήκωσιν· καὶ
[8.75.1]   ἄλλα πολλὰ ἐπικαταψευδόμενος ἔλεγεν. οἱ δὲ ἀκούοντες
ἐπὶ τοὺς τὴν ὀλιγαρχίαν μάλιστα ποιήσαντας καὶ ἔτι τῶν
ἄλλων τοὺς μετασχόντας τὸ μὲν πρῶτον ὥρμησαν βάλλειν,
ἔπειτα μέντοι ὑπὸ τῶν διὰ μέσου κωλυθέντες καὶ διδαχθέν-
τες μὴ τῶν πολεμίων ἀντιπρῴρων ἐγγὺς ἐφορμούντων ἀπο-
[8.75.2]   λέσωσι τὰ πράγματα, ἐπαύσαντο. μετὰ δὲ τοῦτο λαμπρῶς
ἤδη ἐς δημοκρατίαν βουλόμενοι μεταστῆσαι τὰ ἐν τῇ Σάμῳ
ὅ τε Θρασύβουλος ὁ τοῦ Λύκου καὶ Θράσυλος (οὗτοι γὰρ
μάλιστα προειστήκεσαν τῆς μεταβολῆς) ὥρκωσαν πάντας
τοὺς στρατιώτας τοὺς μεγίστους ὅρκους, καὶ αὐτοὺς τοὺς ἐκ
τῆς ὀλιγαρχίας μάλιστα, ἦ μὴν δημοκρατήσεσθαί τε καὶ
ὁμονοήσειν καὶ τὸν πρὸς Πελοποννησίους πόλεμον προ-
θύμως διοίσειν καὶ τοῖς τετρακοσίοις πολέμιοί τε ἔσεσθαι καὶ
[8.75.3]   οὐδὲν ἐπικηρυκεύσεσθαι. ξυνώμνυσαν δὲ καὶ Σαμίων πάν-
τες τὸν αὐτὸν ὅρκον οἱ ἐν τῇ ἡλικίᾳ, καὶ τὰ πράγματα πάντα
καὶ τὰ ἀποβησόμενα ἐκ τῶν κινδύνων ξυνεκοινώσαντο οἱ
στρατιῶται τοῖς Σαμίοις, νομίζοντες οὔτε ἐκείνοις ἀποστρο-
φὴν σωτηρίας οὔτε σφίσιν εἶναι, ἀλλ', ἐάν τε οἱ τετρακόσιοι
κρατήσωσιν ἐάν τε οἱ ἐκ Μιλήτου πολέμιοι, διαφθαρήσεσθαι.
[8.76.1]   ἐς φιλονικίαν τε καθέστασαν τὸν χρόνον τοῦτον οἱ μὲν τὴν
πόλιν ἀναγκάζοντες δημοκρατεῖσθαι, οἱ δὲ τὸ στρατόπεδον
[8.76.2]   ὀλιγαρχεῖσθαι. ἐποίησαν δὲ καὶ ἐκκλησίαν εὐθὺς οἱ στρατιῶ-
ται, ἐν ᾗ τοὺς μὲν προτέρους στρατηγούς, καὶ εἴ τινα τῶν
τριηράρχων ὑπώπτευον, ἔπαυσαν, ἄλλους δὲ ἀνθείλοντο καὶ
τριηράρχους καὶ στρατηγούς, ὧν Θρασύβουλός τε καὶ Θρά-
[8.76.3]   συλος ὑπῆρχον. καὶ παραινέσεις ἄλλας τε ἐποιοῦντο ἐν
σφίσιν αὐτοῖς ἀνιστάμενοι καὶ ὡς οὐ δεῖ ἀθυμεῖν ὅτι ἡ
πόλις αὐτῶν ἀφέστηκεν· τοὺς γὰρ ἐλάσσους ἀπὸ σφῶν τῶν
[8.76.4]   πλεόνων καὶ ἐς πάντα ποριμωτέρων μεθεστάναι. ἐχόντων
γὰρ σφῶν τὸ πᾶν ναυτικόν, τάς τε ἄλλας πόλεις ὧν ἄρχου-
σιν ἀναγκάσειν τὰ χρήματα ὁμοίως διδόναι καὶ εἰ ἐκεῖθεν
ὡρμῶντο (πόλιν τε γὰρ σφίσιν ὑπάρχειν Σάμον οὐκ ἀσθενῆ,
ἀλλ' ἣ παρ' ἐλάχιστον δὴ ἦλθε τὸ Ἀθηναίων κράτος τῆς
[8.76.4.6]   θαλάσσης, ὅτε ἐπολέμησεν, ἀφελέσθαι, τούς τε πολεμίους
ἐκ τοῦ αὐτοῦ χωρίου ἀμυνεῖσθαι οὗπερ καὶ πρότερον), καὶ
δυνατώτεροι εἶναι σφεῖς ἔχοντες τὰς ναῦς πορίζεσθαι τὰ
[8.76.5]   ἐπιτήδεια τῶν ἐν τῇ πόλει. καὶ δι' ἑαυτοὺς δὲ ἐν τῇ Σάμῳ
προκαθημένους καὶ πρότερον αὐτοὺς κρατεῖν τοῦ ἐς τὸν
Πειραιᾶ ἔσπλου, καὶ νῦν ἐς τοιοῦτον καταστήσονται μὴ
βουλομένων σφίσι πάλιν τὴν πολιτείαν ἀποδοῦναι, ὥστε
αὐτοὶ δυνατώτεροι εἶναι εἴργειν ἐκείνους τῆς θαλάσσης ἢ
[8.76.6]   ὑπ' ἐκείνων εἴργεσθαι. βραχύ τέ τι εἶναι καὶ οὐδενὸς ἄξιον
ὃ πρὸς τὸ περιγίγνεσθαι τῶν πολεμίων ἡ πόλις σφίσι
χρήσιμος ἦν, καὶ οὐδὲν ἀπολωλεκέναι, οἵ γε μήτε ἀργύριον
εἶχον ἔτι πέμπειν, ἀλλ' αὐτοὶ ἐπορίζοντο οἱ στρατιῶται,
μήτε βούλευμα χρηστόν, οὗπερ ἕνεκα πόλις στρατοπέδων
κρατεῖ· ἀλλὰ καὶ ἐν τούτοις τοὺς μὲν ἡμαρτηκέναι τοὺς
πατρίους νόμους καταλύσαντας, αὐτοὶ δὲ σῴζειν καὶ ἐκείνους
πειράσεσθαι προσαναγκάζειν, ὥστε οὐδὲ τούτους, οἵπερ ἂν
[8.76.7]   βουλεύοιέν τι χρηστόν, παρὰ σφίσι χείρους εἶναι. Ἀλκι-
βιάδην τε, ἢν αὐτῷ ἄδειάν τε καὶ κάθοδον ποιήσωσιν, ἄσμενον
τὴν παρὰ βασιλέως ξυμμαχίαν παρέξειν. τό τε μέγιστον,
ἢν ἁπάντων σφάλλωνται, εἶναι αὐτοῖς τοσοῦτον ἔχουσι
ναυτικὸν πολλὰς τὰς ἀποχωρήσεις ἐν αἷς καὶ πόλεις καὶ
[8.77.1]   γῆν εὑρήσουσιν. τοιαῦτα ἐν ἀλλήλοις ἐκκλησιάσαντες καὶ
παραθαρσύναντες σφᾶς αὐτοὺς καὶ τὰ τοῦ πολέμου παρε-
σκευάζοντο οὐδὲν ἧσσον. οἱ δὲ ἀπὸ τῶν τετρακοσίων
πεμφθέντες ἐς τὴν Σάμον [οἱ δέκα πρεσβευταὶ] ὡς ταῦτα
ἐν τῇ Δήλῳ ἤδη ὄντες ᾐσθάνοντο, ἡσύχαζον αὐτοῦ.
[8.78.1]      Ὑπὸ δὲ τὸν χρόνον τοῦτον καὶ οἱ ἐν τῇ Μιλήτῳ τῶν
Πελοποννησίων ἐν τῷ ναυτικῷ στρατιῶται κατὰ σφᾶς αὐ-
τοὺς διεβόων ὡς ὑπό τε Ἀστυόχου καὶ Τισσαφέρνους
φθείρεται τὰ πράγματα, τοῦ μὲν οὐκ ἐθέλοντος οὔτε πρό-
τερον ναυμαχεῖν, ἕως ἔτι αὐτοί τε ἔρρωντο μᾶλλον καὶ τὸ
ναυτικὸν τῶν Ἀθηναίων ὀλίγον ἦν, οὔτε νῦν, ὅτε στασιάζειν
τε λέγονται καὶ αἱ νῆες αὐτῶν οὐδέπω ἐν τῷ αὐτῷ εἰσίν,
ἀλλὰ τὰς παρὰ Τισσαφέρνους Φοινίσσας ναῦς μένοντες,
ἄλλως ὄνομα καὶ οὐκ ἔργον, κινδυνεύσειν διατριβῆναι· τὸν
δ' αὖ Τισσαφέρνην τάς τε ναῦς ταύτας οὐ κομίζειν, καὶ
τροφὴν ὅτι οὐ ξυνεχῶς οὐδ' ἐντελῆ διδοὺς κακοῖ τὸ ναυτι-
κόν. οὔκουν ἔφασαν χρῆναι μέλλειν ἔτι, ἀλλὰ διαναυμαχεῖν.
[8.79.1]   καὶ μάλιστα οἱ Συρακόσιοι ἐνῆγον. αἰσθόμενοι δὲ οἱ ξύμ-
μαχοι καὶ ὁ Ἀστύοχος τὸν θροῦν, καὶ δόξαν αὐτοῖς ἀπὸ
ξυνόδου ὥστε διαναυμαχεῖν, ἐπειδὴ καὶ ἐσηγγέλλετο αὐτοῖς
ἡ ἐν τῇ Σάμῳ ταραχή, ἄραντες ταῖς ναυσὶ πάσαις οὔσαις
δώδεκα καὶ ἑκατὸν καὶ τοὺς Μιλησίους πεζῇ κελεύσαντες
ἐπὶ τῆς Μυκάλης παριέναι ἔπλεον ὡς πρὸς τὴν Μυκάλην.
[8.79.2]   οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ταῖς ἐκ Σάμου ναυσὶ δυοῖν καὶ ὀγδοήκοντα,
αἳ ἔτυχον ἐν Γλαύκῃ τῆς Μυκάλης ὁρμοῦσαι (διέχει δὲ
ὀλίγον ταύτῃ ἡ Σάμος τῆς ἠπείρου πρὸς τὴν Μυκάλην), ὡς
εἶδον τὰς τῶν Πελοποννησίων ναῦς προσπλεούσας, ὑπεχώ-
ρησαν ἐς τὴν Σάμον, οὐ νομίσαντες τῷ πλήθει διακινδυνεῦσαι
[8.79.3]   περὶ τοῦ παντὸς ἱκανοὶ εἶναι. καὶ ἅμα (προῄσθοντο γὰρ
αὐτοὺς ἐκ τῆς Μιλήτου ναυμαχησείοντας) προσεδέχοντο καὶ
τὸν Στρομβιχίδην ἐκ τοῦ Ἑλλησπόντου σφίσι ταῖς ἐκ τῆς
Χίου ναυσὶν ἐπ' Ἀβύδου ἀφικομέναις προσβοηθήσειν· πρου-
[8.79.4]   πέπεμπτο γὰρ αὐτῷ ἄγγελος. καὶ οἱ μὲν οὕτως ἐπὶ τῆς
Σάμου ἀνεχώρησαν, οἱ δὲ Πελοποννήσιοι καταπλεύσαντες
ἐπὶ τῆς Μυκάλης ἐστρατοπεδεύσαντο, καὶ τῶν Μιλησίων
[8.79.5]   καὶ τῶν πλησιοχώρων ὁ πεζός. καὶ τῇ ὑστεραίᾳ μελλόντων
αὐτῶν ἐπιπλεῖν τῇ Σάμῳ ἀγγέλλεται ὁ Στρομβιχίδης ταῖς
ἀπὸ τοῦ Ἑλλησπόντου ναυσὶν ἀφιγμένος· καὶ εὐθὺς ἀπέ-
[8.79.6]   πλεον πάλιν ἐπὶ τῆς Μιλήτου. οἱ δὲ Ἀθηναῖοι προσγενο-
μένων σφίσι τῶν νεῶν ἐπίπλουν αὐτοὶ ποιοῦνται τῇ Μιλήτῳ
ναυσὶν ὀκτὼ καὶ ἑκατὸν βουλόμενοι διαναυμαχῆσαι· καὶ
ὡς οὐδεὶς αὐτοῖς ἀντανήγετο, ἀπέπλευσαν πάλιν ἐς τὴν
Σάμον.
[8.80.1]      Ἐν δὲ τῷ αὐτῷ θέρει μετὰ τοῦτο εὐθὺς οἱ Πελοπον-
νήσιοι, ἐπειδὴ ἁθρόαις ταῖς ναυσὶν οὐκ ἀξιόμαχοι νομίσαντες
εἶναι οὐκ ἀντανήγοντο, ἀπορήσαντες ὁπόθεν τοσαύταις ναυσὶ
χρήματα ἕξουσιν, ἄλλως τε καὶ Τισσαφέρνους κακῶς δι-
δόντος, ἀποστέλλουσιν ὡς τὸν Φαρνάβαζον, ὥσπερ καὶ τὸ
πρῶτον ἐκ τῆς Πελοποννήσου προσετάχθη, Κλέαρχον τὸν
[8.80.2]   Ῥαμφίου ἔχοντα ναῦς τεσσαράκοντα. ἐπεκαλεῖτό τε γὰρ
αὐτοὺς ὁ Φαρνάβαζος καὶ τροφὴν ἑτοῖμος ἦν παρέχειν, καὶ
[8.80.3]   ἅμα καὶ τὸ Βυζάντιον ἐπεκηρυκεύετο αὐτοῖς ἀποστῆναι. καὶ
αἱ μὲν τῶν Πελοποννησίων αὗται νῆες ἀπάρασαι ἐς τὸ
πέλαγος, ὅπως λάθοιεν ἐν τῷ πλῷ τοὺς Ἀθηναίους, χει-
μασθεῖσαι, καὶ αἱ μὲν Δήλου λαβόμεναι αἱ πλείους μετὰ
Κλεάρχου καὶ ὕστερον πάλιν ἐλθοῦσαι ἐς Μίλητον (Κλέαρχος
δὲ κατὰ γῆν αὖθις ἐς τὸν Ἑλλήσποντον κομισθεὶς ἦρχεν),
αἱ δὲ μετὰ Ἑλίξου τοῦ Μεγαρέως στρατηγοῦ δέκα ἐς τὸν
[8.80.4]   Ἑλλήσποντον διασωθεῖσαι Βυζάντιον ἀφιστᾶσιν. καὶ μετὰ
ταῦτα οἱ ἐκ τῆς Σάμου πέμπουσιν αἰσθόμενοι νεῶν βοήθειαν
καὶ φυλακὴν ἐς τὸν Ἑλλήσποντον, καί τις καὶ ναυμαχία
βραχεῖα γίγνεται πρὸ τοῦ Βυζαντίου ναυσὶν ὀκτὼ πρὸς ὀκτώ.
[8.81.1]      Οἱ δὲ προεστῶτες ἐν τῇ Σάμῳ καὶ μάλιστα Θρασύβουλος,
αἰεί γε τῆς αὐτῆς γνώμης ἐχόμενος, ἐπειδὴ μετέστησε τὰ
πράγματα, ὥστε κατάγειν Ἀλκιβιάδην, [καὶ] τέλος ἀπ'
ἐκκλησίας ἔπεισε τὸ πλῆθος τῶν στρατιωτῶν, καὶ ψηφισα-
μένων αὐτῶν Ἀλκιβιάδῃ κάθοδον καὶ ἄδειαν πλεύσας ὡς
τὸν Τισσαφέρνην κατῆγεν ἐς τὴν Σάμον τὸν Ἀλκιβιάδην,
νομίζων μόνην σωτηρίαν εἰ Τισσαφέρνην αὐτοῖς μεταστή-
[8.81.2]   σειεν ἀπὸ Πελοποννησίων. γενομένης δὲ ἐκκλησίας τήν τε
ἰδίαν ξυμφορὰν τῆς φυγῆς ἐπῃτιάσατο καὶ ἀνωλοφύρατο ὁ
Ἀλκιβιάδης, καὶ περὶ τῶν πολιτικῶν πολλὰ εἰπὼν ἐς ἐλ-
πίδας τε αὐτοὺς οὐ σμικρὰς τῶν μελλόντων καθίστη, καὶ
ὑπερβάλλων ἐμεγάλυνε τὴν ἑαυτοῦ δύναμιν παρὰ τῷ Τισσα-
φέρνει, ἵνα οἵ τε οἴκοι τὴν ὀλιγαρχίαν ἔχοντες φοβοῖντο
αὐτὸν καὶ μᾶλλον αἱ ξυνωμοσίαι διαλυθεῖεν καὶ οἱ ἐν τῇ
Σάμῳ τιμιώτερόν τε αὐτὸν ἄγοιεν καὶ αὐτοὶ ἐπὶ πλέον θαρ-
σοῖεν, οἵ τε πολέμιοι τῷ Τισσαφέρνει ὡς μάλιστα διαβάλ-
λοιντο καὶ [ἀπὸ] τῶν ὑπαρχουσῶν ἐλπίδων ἐκπίπτοιεν.
[8.81.3]   ὑπισχνεῖτο δ' οὖν τάδε μέγιστα ἐπικομπῶν ὁ Ἀλκιβιάδης,
ὡς Τισσαφέρνης αὐτῷ ὑπεδέξατο ἦ μήν, ἕως ἄν τι τῶν
ἑαυτοῦ λείπηται, ἢν Ἀθηναίοις πιστεύσῃ, μὴ ἀπορήσειν
αὐτοὺς τροφῆς, οὐδ' ἢν δέῃ τελευτῶντα τὴν ἑαυτοῦ στρωμνὴν
ἐξαργυρῶσαι, τάς τε ἐν Ἀσπένδῳ ἤδη οὔσας Φοινίκων ναῦς
κομιεῖν Ἀθηναίοις καὶ οὐ Πελοποννησίοις· πιστεῦσαι δ' ἂν
μόνως Ἀθηναίοις, εἰ σῶς αὐτὸς κατελθὼν αὐτῷ ἀναδέξαιτο.
[8.82.1]   οἱ δὲ ἀκούοντες ταῦτά τε καὶ ἄλλα πολλὰ στρατηγόν τε
αὐτὸν εὐθὺς εἵλοντο μετὰ τῶν προτέρων καὶ τὰ πράγματα
πάντα ἀνετίθεσαν, τήν τε παραυτίκα ἐλπίδα ἕκαστος τῆς τε
σωτηρίας καὶ τῆς τῶν τετρακοσίων τιμωρίας οὐδενὸς ἂν
ἠλλάξαντο, καὶ ἑτοῖμοι ἤδη ἦσαν διὰ τὸ αὐτίκα τούς τε
παρόντας πολεμίους ἐκ τῶν λεχθέντων καταφρονεῖν καὶ πλεῖν
[8.82.2]   ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ. ὁ δὲ τὸ μὲν ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ πλεῖν τοὺς
ἐγγυτέρω πολεμίους ὑπολιπόντας καὶ πάνυ διεκώλυσε, πολ-
λῶν ἐπειγομένων, τὰ δὲ τοῦ πολέμου πρῶτον ἔφη, ἐπειδὴ
καὶ στρατηγὸς ᾕρητο, πλεύσας ὡς Τισσαφέρνην πράξειν.
[8.82.3]   καὶ ἀπὸ ταύτης τῆς ἐκκλησίας εὐθὺς ᾤχετο, ἵνα δοκῇ πάντα
μετ' ἐκείνου κοινοῦσθαι, καὶ ἅμα βουλόμενος αὐτῷ τιμιώ-
τερός τε εἶναι καὶ ἐνδείκνυσθαι ὅτι καὶ στρατηγὸς ἤδη ᾕρηται
καὶ εὖ καὶ κακῶς οἷός τέ ἐστιν αὐτὸν [ἤδη] ποιεῖν. ξυνέ-
[8.82.3.5]   βαινε δὲ τῷ Ἀλκιβιάδῃ τῷ μὲν Τισσαφέρνει τοὺς Ἀθηναίους
φοβεῖν, ἐκείνοις δὲ τὸν Τισσαφέρνην.
[8.83.1]      Οἱ δὲ Πελοποννήσιοι ἐν τῇ Μιλήτῳ πυνθανόμενοι τὴν
τοῦ Ἀλκιβιάδου κάθοδον, καὶ πρότερον τῷ Τισσαφέρνει
[8.83.2]   ἀπιστοῦντες πολλῷ δὴ μᾶλλον ἔτι διεβέβληντο. ξυνηνέχθη
γὰρ αὐτοῖς κατὰ τὸν ἐπὶ τὴν Μίλητον τῶν Ἀθηναίων ἐπί-
πλουν, ὡς οὐκ ἠθέλησαν ἀνταναγαγόντες ναυμαχῆσαι, πολλῷ
ἐς τὴν μισθοδοσίαν τὸν Τισσαφέρνην ἀρρωστότερον γενό-
μενον καὶ ἐς τὸ μισεῖσθαι ὑπ' αὐτῶν πρότερον ἔτι τούτων
[8.83.3]   διὰ τὸν Ἀλκιβιάδην ἐπιδεδωκέναι. καὶ ξυνιστάμενοι κατ'
ἀλλήλους οἷάπερ καὶ πρότερον οἱ στρατιῶται ἀνελογίζοντο
καί τινες καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἀξίων λόγου ἀνθρώπων καὶ
οὐ μόνον τὸ στρατιωτικόν, ὡς οὔτε μισθὸν ἐντελῆ πώποτε
λάβοιεν, τό τε διδόμενον βραχὺ καὶ οὐδὲ τοῦτο ξυνεχῶς·
καὶ εἰ μή τις ἢ διαναυμαχήσει ἢ ἀπαλλάξεται ὅθεν τροφὴν
ἕξει, ἀπολείψειν τοὺς ἀνθρώπους τὰς ναῦς· πάντων τε
Ἀστύοχον εἶναι αἴτιον ἐπιφέροντα ὀργὰς Τισσαφέρνει διὰ
[8.84.1]   ἴδια κέρδη. ὄντων δ' αὐτῶν ἐν τοιούτῳ ἀναλογισμῷ ξυνη-
[8.84.2]   νέχθη καὶ τοιόσδε τις θόρυβος περὶ τὸν Ἀστύοχον. τῶν γὰρ
Συρακοσίων καὶ Θουρίων ὅσῳ μάλιστα καὶ ἐλεύθεροι ἦσαν
τὸ πλῆθος οἱ ναῦται, τοσούτῳ καὶ θρασύτατα προσπεσόντες
τὸν μισθὸν ἀπῄτουν. ὁ δὲ αὐθαδέστερόν τέ τι ἀπεκρίνατο
καὶ ἠπείλησε καὶ τῷ γε Δωριεῖ ξυναγορεύοντι τοῖς ἑαυτοῦ
[8.84.3]   ναύταις καὶ ἐπανήρατο τὴν βακτηρίαν. τὸ δὲ πλῆθος τῶν
στρατιωτῶν ὡς εἶδον, οἷα δὴ ναῦται, ὥρμησαν ἐκραγέντες
ἐπὶ τὸν Ἀστύοχον ὥστε βάλλειν· ὁ δὲ προϊδὼν καταφεύγει
ἐπὶ βωμόν τινα. οὐ μέντοι ἐβλήθη γε, ἀλλὰ διελύθησαν
[8.84.4]   ἀπ' ἀλλήλων. ἔλαβον δὲ καὶ τὸ ἐν τῇ Μιλήτῳ ἐνῳκοδομη-
μένον τοῦ Τισσαφέρνους φρούριον οἱ Μιλήσιοι λάθρᾳ ἐπι-
πεσόντες, καὶ τοὺς ἐνόντας φύλακας αὐτοῦ ἐκβάλλουσιν·
ξυνεδόκει δὲ καὶ τοῖς ἄλλοις ξυμμάχοις ταῦτα καὶ οὐχ ἥκιστα
[8.84.5]   τοῖς Συρακοσίοις. ὁ μέντοι Λίχας οὔτε ἠρέσκετο αὐτοῖς
ἔφη τε χρῆναι Τισσαφέρνει καὶ δουλεύειν Μιλησίους καὶ
τοὺς ἄλλους τοὺς ἐν τῇ βασιλέως τὰ μέτρια καὶ ἐπιθεραπεύειν,
ἕως ἂν τὸν πόλεμον εὖ θῶνται. οἱ δὲ Μιλήσιοι ὠργίζοντό
τε αὐτῷ καὶ διὰ ταῦτα καὶ δι' ἄλλα τοιουτότροπα καὶ νόσῳ
ὕστερον ἀποθανόντα αὐτὸν οὐκ εἴασαν θάψαι οὗ ἐβούλοντο
οἱ παρόντες τῶν Λακεδαιμονίων.
[8.85.1]      Κατὰ δὴ τοιαύτην διαφορὰν ὄντων αὐτοῖς τῶν πραγμάτων
πρός τε τὸν Ἀστύοχον καὶ τὸν Τισσαφέρνην Μίνδαρος διά-
δοχος τῆς Ἀστυόχου ναυαρχίας ἐκ Λακεδαίμονος ἐπῆλθε
καὶ παραλαμβάνει τὴν ἀρχήν· ὁ δὲ Ἀστύοχος ἀπέπλει.
[8.85.2]   ξυνέπεμψε δὲ καὶ Τισσαφέρνης αὐτῷ πρεσβευτὴν τῶν παρ'
ἑαυτοῦ, Γαυλίτην ὄνομα, Κᾶρα δίγλωσσον, κατηγορήσοντα
τῶν τε Μιλησίων περὶ τοῦ φρουρίου καὶ περὶ αὐτοῦ ἅμα
ἀπολογησόμενον, εἰδὼς τούς τε Μιλησίους πορευομένους ἐπὶ
καταβοῇ τῇ αὑτοῦ μάλιστα καὶ τὸν Ἑρμοκράτη μετ' αὐτῶν,
ὃς ἔμελλε τὸν Τισσαφέρνην ἀποφαίνειν φθείροντα τῶν
Πελοποννησίων τὰ πράγματα μετὰ Ἀλκιβιάδου καὶ ἐπαμ-
[8.85.3]   φοτερίζοντα. ἔχθρα δὲ πρὸς αὐτὸν ἦν αὐτῷ αἰεί ποτε περὶ
τοῦ μισθοῦ τῆς ἀποδόσεως· καὶ τὰ τελευταῖα φυγόντος ἐκ
Συρακουσῶν τοῦ Ἑρμοκράτους καὶ ἑτέρων ἡκόντων ἐπὶ τὰς
ναῦς τῶν Συρακοσίων ἐς τὴν Μίλητον στρατηγῶν, Ποτάμι-
δος καὶ Μύσκωνος καὶ Δημάρχου, ἐνέκειτο ὁ Τισσαφέρνης
φυγάδι ὄντι ἤδη τῷ Ἑρμοκράτει πολλῷ ἔτι μᾶλλον καὶ
κατηγόρει ἄλλα τε καὶ ὡς χρήματά ποτε αἰτήσας αὑτὸν καὶ
[8.85.4]   οὐ τυχὼν τὴν ἔχθραν οἱ προθοῖτο. ὁ μὲν οὖν Ἀστύοχος
καὶ οἱ Μιλήσιοι καὶ ὁ Ἑρμοκράτης ἀπέπλευσαν ἐς τὴν
Λακεδαίμονα. ὁ δὲ Ἀλκιβιάδης διεβεβήκει πάλιν ἤδη παρὰ
τοῦ Τισσαφέρνους ἐς τὴν Σάμον.
[8.86.1]      Καὶ οἱ ἐκ τῆς Δήλου ἀπὸ τῶν τετρακοσίων [πρεσβευταί],
οὓς τότε ἔπεμψαν παραμυθησομένους καὶ ἀναδιδάξοντας
τοὺς ἐν τῇ Σάμῳ, ἀφικνοῦνται παρόντος τοῦ Ἀλκιβιάδου,
[8.86.2]   καὶ ἐκκλησίας γενομένης λέγειν ἐπεχείρουν. οἱ δὲ στρα-
τιῶται τὸ μὲν πρῶτον οὐκ ἤθελον ἀκούειν, ἀλλ' ἀποκτείνειν
ἐβόων τοὺς τὸν δῆμον καταλύοντας, ἔπειτα μέντοι μόλις
[8.86.3]   ἡσυχάσαντες ἤκουσαν. οἱ δ' ἀπήγγελλον ὡς οὔτε ἐπὶ
διαφθορᾷ τῆς πόλεως ἡ μετάστασις γίγνοιτο, ἀλλ' ἐπὶ
σωτηρίᾳ, οὔθ' ἵνα τοῖς πολεμίοις παραδοθῇ (ἐξεῖναι γάρ,
ὅτε ἐσέβαλον ἤδη σφῶν ἀρχόντων, τοῦτο ποιῆσαι), τῶν τε
πεντακισχιλίων ὅτι πάντες ἐν τῷ μέρει μεθέξουσιν, οἵ τε
οἰκεῖοι αὐτῶν οὔθ' ὑβρίζονται, ὥσπερ Χαιρέας διαβάλλων
ἀπήγγειλεν, οὔτε κακὸν ἔχουσιν οὐδέν, ἀλλ' ἐπὶ τοῖς σφετέ-
[8.86.4]   ροις αὐτῶν ἕκαστοι κατὰ χώραν μένουσιν. ἄλλα τε πολλὰ
εἰπόντων οὐδὲν μᾶλλον ἐσήκουον, ἀλλ' ἐχαλέπαινον καὶ
γνώμας ἄλλοι ἄλλας ἔλεγον, μάλιστα δὲ ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ
πλεῖν. καὶ δοκεῖ Ἀλκιβιάδης πρῶτον τότε καὶ οὐδενὸς
ἔλασσον τὴν πόλιν ὠφελῆσαι· ὡρμημένων γὰρ τῶν ἐν
Σάμῳ Ἀθηναίων πλεῖν ἐπὶ σφᾶς αὐτούς, ἐν ᾧ σαφέστατα
Ἰωνίαν καὶ Ἑλλήσποντον εὐθὺς εἶχον οἱ πολέμιοι, κωλυ-
[8.86.5]   τὴς γενέσθαι. καὶ ἐν τῷ τότε ἄλλος μὲν οὐδ' ἂν εἷς
ἱκανὸς ἐγένετο κατασχεῖν τὸν ὄχλον, ἐκεῖνος δὲ τοῦ τ'
ἐπίπλου ἔπαυσε καὶ τοὺς ἰδίᾳ τοῖς πρέσβεσιν ὀργιζομένους
[8.86.6]   λοιδορῶν ἀπέτρεπεν. αὐτὸς δὲ ἀποκρινάμενος αὐτοῖς ἀπέ-
πεμπεν, ὅτι τοὺς μὲν πεντακισχιλίους οὐ κωλύοι ἄρχειν,
τοὺς μέντοι τετρακοσίους ἀπαλλάσσειν ἐκέλευεν αὐτοὺς
καὶ καθιστάναι τὴν βουλὴν ὥσπερ καὶ πρότερον, τοὺς πεντα-
κοσίους· εἰ δὲ ἐς εὐτέλειάν τι ξυντέτμηται ὥστε τοὺς
[8.86.7]   στρατευομένους μᾶλλον ἔχειν τροφήν, πάνυ ἐπαινεῖν. καὶ
τἆλλα ἐκέλευεν ἀντέχειν καὶ μηδὲν ἐνδιδόναι τοῖς πολεμίοις·
πρὸς μὲν γὰρ σφᾶς αὐτοὺς σῳζομένης τῆς πόλεως πολλὴν
ἐλπίδα εἶναι καὶ ξυμβῆναι, εἰ δὲ ἅπαξ τὸ ἕτερον σφαλή-
σεται, ἢ τὸ ἐν Σάμῳ ἢ ἐκεῖνοι, οὐδ' ὅτῳ διαλλαγήσεταί τις
ἔτι ἔσεσθαι.
[8.86.8]      Παρῆσαν δὲ καὶ Ἀργείων πρέσβεις, ἐπαγγελλόμενοι τῷ
ἐν τῇ Σάμῳ τῶν Ἀθηναίων δήμῳ ὥστε βοηθεῖν· ὁ δὲ
Ἀλκιβιάδης ἐπαινέσας αὐτοὺς καὶ εἰπὼν ὅταν τις καλῇ
[8.86.9]   παρεῖναι οὕτως ἀπέπεμπεν. ἀφίκοντο δὲ οἱ Ἀργεῖοι μετὰ
τῶν Παράλων, οἳ τότε ἐτάχθησαν ἐν τῇ στρατιώτιδι νηὶ
ὑπὸ τῶν τετρακοσίων περιπλεῖν Εὔβοιαν, καὶ ἄγοντες Ἀθη-
ναίων ἐς Λακεδαίμονα ἀπὸ τῶν τετρακοσίων [πεμπτοὺς]
πρέσβεις, Λαισποδίαν καὶ Ἀριστοφῶντα καὶ Μελησίαν, [οἳ]
ἐπειδὴ ἐγένοντο πλέοντες κατ' Ἄργος, τοὺς μὲν πρέσβεις
ξυλλαβόντες τοῖς Ἀργείοις παρέδοσαν ὡς τῶν οὐχ ἥκιστα
καταλυσάντων τὸν δῆμον ὄντας, αὐτοὶ δὲ οὐκέτι ἐς τὰς
Ἀθήνας ἀφίκοντο, ἀλλ' ἄγοντες ἐκ τοῦ Ἄργους ἐς τὴν
Σάμον τοὺς πρέσβεις ἀφικνοῦνται ᾗπερ εἶχον τριήρει.
[8.87.1]      Τοῦ δ' αὐτοῦ θέρους Τισσαφέρνης, κατὰ τὸν καιρὸν
τοῦτον ἐν ᾧ μάλιστα διά τε τἆλλα καὶ διὰ τὴν Ἀλκιβιάδου
κάθοδον ἤχθοντο αὐτῷ οἱ Πελοποννήσιοι ὡς φανερῶς ἤδη
ἀττικίζοντι, βουλόμενος, ὡς ἐδόκει δή, ἀπολύεσθαι πρὸς
αὐτοὺς τὰς διαβολάς, παρεσκευάζετο πορεύεσθαι ἐπὶ τὰς
Φοινίσσας ναῦς ἐς Ἄσπενδον, καὶ τὸν Λίχαν ξυμπορεύεσθαι
ἐκέλευεν· τῇ δὲ στρατιᾷ προστάξειν ἔφη Τάμων ἑαυτοῦ
[8.87.2]   ὕπαρχον, ὥστε τροφὴν ἐν ὅσῳ ἂν αὐτὸς ἀπῇ διδόναι. λέ-
γεται δὲ οὐ κατὰ ταὐτό, οὐδὲ ῥᾴδιον εἰδέναι τίνι γνώμῃ
παρῆλθεν ἐς τὴν Ἄσπενδον καὶ παρελθὼν οὐκ ἤγαγε τὰς
[8.87.3]   ναῦς. ὅτι μὲν γὰρ αἱ Φοίνισσαι νῆες ἑπτὰ καὶ τεσσαρά-
κοντα καὶ ἑκατὸν μέχρι Ἀσπένδου ἀφίκοντο σαφές ἐστι,
διότι δὲ οὐκ ἦλθον πολλαχῇ εἰκάζεται. οἱ μὲν γὰρ ἵνα
διατρίβῃ ἀπελθών, ὥσπερ καὶ διενοήθη, τὰ τῶν Πελο-
ποννησίων (τροφὴν γοῦν οὐδὲν βέλτιον, ἀλλὰ καὶ χεῖρον
ὁ Τάμως, ᾧ προσετάχθη, παρεῖχεν), οἱ δὲ ἵνα τοὺς Φοίνικας
[8.87.3.7]   προαγαγὼν ἐς τὴν Ἄσπενδον ἐκχρηματίσαιτο ἀφείς (καὶ
γὰρ ὣς αὐτοῖς οὐδὲν ἔμελλε χρήσεσθαι), ἄλλοι δ' ὡς κατα-
βοῆς ἕνεκα τῆς ἐς Λακεδαίμονα, τοῦ λέγεσθαι ὡς οὐκ
ἀδικεῖ, ἀλλὰ καὶ σαφῶς οἴχεται ἐπὶ τὰς ναῦς ἀληθῶς
[8.87.4]   πεπληρωμένας. ἐμοὶ μέντοι δοκεῖ σαφέστατον εἶναι δια-
τριβῆς ἕνεκα καὶ ἀνοκωχῆς τῶν Ἑλληνικῶν τὸ ναυτικὸν
οὐκ ἀγαγεῖν, φθορᾶς μέν, ἐν ὅσῳ παρῄει ἐκεῖσε καὶ διέ-
μελλεν, ἀνισώσεως δέ, ὅπως μηδετέροις προσθέμενος ἰσχυ-
ροτέρους ποιήσῃ, ἐπεί, εἴ γε ἐβουλήθη, διαπολεμῆσαι <ἂν>
ἐπιφανεὶς δήπου οὐκ ἐνδοιαστῶς· κομίσας γὰρ ἂν Λακεδαι-
μονίοις τὴν νίκην κατὰ τὸ εἰκὸς ἔδωκεν, οἵ γε καὶ ἐν τῷ
παρόντι ἀντιπάλως μᾶλλον ἢ ὑποδεεστέρως τῷ ναυτικῷ
[8.87.5]   ἀνθώρμουν. καταφωρᾷ δὲ μάλιστα καὶ ἣν εἶπε πρόφασιν
οὐ κομίσας τὰς ναῦς. ἔφη γὰρ αὐτὰς ἐλάσσους ἢ ὅσας
βασιλεὺς ἔταξε ξυλλεγῆναι· ὁ δὲ χάριν ἂν δήπου ἐν τούτῳ
μείζω ἔτι ἔσχεν, οὔτ' ἀναλώσας πολλὰ τῶν βασιλέως τά
[8.87.6]   τε αὐτὰ ἀπ' ἐλασσόνων πράξας. ἐς δ' οὖν τὴν Ἄσπενδον
ᾑτινιδὴ γνώμῃ ὁ Τισσαφέρνης ἀφικνεῖται καὶ τοῖς Φοίνιξι
ξυγγίγνεται· καὶ οἱ Πελοποννήσιοι ἔπεμψαν ὡς ἐπὶ τὰς
ναῦς κελεύσαντος αὐτοῦ Φίλιππον ἄνδρα Λακεδαιμόνιον δύο
[8.88.1]   τριήρεσιν. Ἀλκιβιάδης δὲ ἐπειδὴ καὶ τὸν Τισσαφέρνην
ᾔσθετο παριόντα ἐπὶ τῆς Ἀσπένδου, ἔπλει καὶ αὐτὸς λαβὼν
τρεῖς καὶ δέκα ναῦς, ὑποσχόμενος τοῖς ἐν τῇ Σάμῳ ἀσφαλῆ
καὶ μεγάλην χάριν (ἢ γὰρ αὐτὸς ἄξειν Ἀθηναίοις τὰς
Φοινίσσας ναῦς ἢ Πελοποννησίοις γε κωλύσειν ἐλθεῖν),
εἰδώς, ὡς εἰκός, ἐκ πλέονος τὴν Τισσαφέρνους γνώμην ὅτι
οὐκ ἄξειν ἔμελλε, καὶ βουλόμενος αὐτὸν τοῖς Πελοποννησίοις
ἐς τὴν ἑαυτοῦ καὶ Ἀθηναίων φιλίαν ὡς μάλιστα διαβάλλειν,
ὅπως μᾶλλον δι' αὐτὸ σφίσιν ἀναγκάζοιτο προσχωρεῖν.
καὶ ὁ μὲν ἄρας εὐθὺ τῆς Φασήλιδος καὶ Καύνου ἄνω τὸν
πλοῦν ἐποιεῖτο.
[8.89.1]      Οἱ δ' ἐκ τῆς Σάμου ἀπὸ τῶν τετρακοσίων πεμφθέντες
πρέσβεις ἐπειδὴ ἀφικόμενοι ἐς τὰς Ἀθήνας ἀπήγγειλαν τὰ
παρὰ τοῦ Ἀλκιβιάδου, ὡς κελεύει τε ἀντέχειν καὶ μηδὲν
ἐνδιδόναι τοῖς πολεμίοις, ἐλπίδας τε ὅτι πολλὰς ἔχει
κἀκείνοις τὸ στράτευμα διαλλάξειν καὶ Πελοποννησίων
περιέσεσθαι, ἀχθομένους καὶ πρότερον τοὺς πολλοὺς τῶν
μετεχόντων τῆς ὀλιγαρχίας καὶ ἡδέως ἂν ἀπαλλαγέντας πῃ
ἀσφαλῶς τοῦ πράγματος πολλῷ δὴ μᾶλλον ἐπέρρωσαν.
[8.89.2]   καὶ ξυνίσταντό τε ἤδη καὶ τὰ πράγματα διεμέμφοντο, ἔχοντες
ἡγεμόνας τῶν πάνυ [στρατηγῶν] τῶν ἐν τῇ ὀλιγαρχίᾳ καὶ
ἐν ἀρχαῖς ὄντων, οἷον Θηραμένη τε τὸν Ἅγνωνος καὶ
Ἀριστοκράτη τὸν Σκελίου καὶ ἄλλους, οἳ μετέσχον μὲν
ἐν τοῖς πρῶτοι τῶν πραγμάτων, φοβούμενοι δέ, ὡς ἔφασαν,
τό τε ἐν τῇ Σάμῳ στράτευμα καὶ τὸν Ἀλκιβιάδην σπουδῇ
πάνυ, τούς τε ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρεσβευομένους [ἔπεμ-
πον], μή τι ἄνευ τῶν πλεόνων κακὸν δράσωσι τὴν πόλιν,
οὐ τὸ † ἀπαλλαξείειν τοῦ ἄγαν ἐς ὀλίγους ἐλθεῖν, ἀλλὰ
τοὺς πεντακισχιλίους ἔργῳ καὶ μὴ ὀνόματι χρῆναι ἀπο-
[8.89.3]   δεικνύναι καὶ τὴν πολιτείαν ἰσαιτέραν καθιστάναι. ἦν δὲ
τοῦτο μὲν σχῆμα πολιτικὸν τοῦ λόγου αὐτοῖς, κατ' ἰδίας
δὲ φιλοτιμίας οἱ πολλοὶ αὐτῶν τῷ τοιούτῳ προσέκειντο,
ἐν ᾧπερ καὶ μάλιστα ὀλιγαρχία ἐκ δημοκρατίας γενομένη
ἀπόλλυται· πάντες γὰρ αὐθημερὸν ἀξιοῦσιν οὐχ ὅπως ἴσοι,
ἀλλὰ καὶ πολὺ πρῶτος αὐτὸς ἕκαστος εἶναι· ἐκ δὲ δημο-
κρατίας αἱρέσεως γιγνομένης ῥᾷον τὰ ἀποβαίνοντα ὡς οὐκ
[8.89.4]   ἀπὸ τῶν ὁμοίων ἐλασσούμενός τις φέρει. σαφέστατα δ'
αὐτοὺς ἐπῆρε τὰ ἐν τῇ Σάμῳ τοῦ Ἀλκιβιάδου ἰσχυρὰ
ὄντα καὶ ὅτι αὐτοῖς οὐκ ἐδόκει μόνιμον τὸ τῆς ὀλιγαρχίας
ἔσεσθαι· ἠγωνίζετο οὖν εἷς ἕκαστος αὐτὸς πρῶτος προστάτης
[8.90.1]   τοῦ δήμου γενέσθαι. οἱ δὲ τῶν τετρακοσίων μάλιστα
ἐναντίοι ὄντες τῷ τοιούτῳ εἴδει καὶ προεστῶτες Φρύνιχός
τε, ὃς καὶ στρατηγήσας ἐν τῇ Σάμῳ [ποτὲ] τῷ Ἀλκιβιάδῃ
τότε διηνέχθη, καὶ Ἀρίσταρχος, ἀνὴρ ἐν τοῖς μάλιστα καὶ
ἐκ πλείστου ἐναντίος τῷ δήμῳ, καὶ Πείσανδρος καὶ Ἀντιφῶν
καὶ ἄλλοι οἱ δυνατώτατοι, πρότερόν τε, ἐπεὶ τάχιστα κατέ-
στησαν καὶ ἐπειδὴ τὰ ἐν τῇ Σάμῳ σφῶν ἐς δημοκρατίαν
ἀπέστη, πρέσβεις τε ἀπέστελλον σφῶν ἐς τὴν Λακεδαίμονα
καὶ τὴν ὁμολογίαν προυθυμοῦντο καὶ τὸ ἐν τῇ Ἠετιωνείᾳ
καλουμένῃ τεῖχος ἐποιοῦντο, πολλῷ τε μᾶλλον ἔτι, ἐπειδὴ
καὶ οἱ ἐκ τῆς Σάμου πρέσβεις σφῶν ἦλθον, ὁρῶντες τούς
τε πολλοὺς καὶ σφῶν τοὺς δοκοῦντας πρότερον πιστοὺς
[8.90.2]   εἶναι μεταβαλλομένους. καὶ ἀπέστειλαν μὲν Ἀντιφῶντα
καὶ Φρύνιχον καὶ ἄλλους δέκα κατὰ τάχος, φοβούμενοι καὶ
τὰ αὐτοῦ καὶ τὰ ἐκ τῆς Σάμου, ἐπιστείλαντες παντὶ τρόπῳ
ὅστις καὶ ὁπωσοῦν ἀνεκτὸς ξυναλλαγῆναι πρὸς τοὺς Λακε-
[8.90.3]   δαιμονίους, ᾠκοδόμουν δὲ ἔτι προθυμότερον τὸ ἐν τῇ Ἠε-
τιωνείᾳ τεῖχος. ἦν δὲ τοῦ τείχους ἡ γνώμη αὕτη, ὡς ἔφη
Θηραμένης καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ, οὐχ ἵνα τοὺς ἐν Σάμῳ, ἢν
βίᾳ ἐπιπλέωσι, μὴ δέξωνται ἐς τὸν Πειραιᾶ, ἀλλ' ἵνα τοὺς
πολεμίους μᾶλλον, ὅταν βούλωνται, καὶ ναυσὶ καὶ πεζῷ
[8.90.4]   δέξωνται. χηλὴ γάρ ἐστι τοῦ Πειραιῶς ἡ Ἠετιωνεία, καὶ
παρ' αὐτὴν εὐθὺς ὁ ἔσπλους ἐστίν. ἐτειχίζετο οὖν οὕτω
ξὺν τῷ πρότερον πρὸς ἤπειρον ὑπάρχοντι τείχει, ὥστε κα-
θεζομένων ἐς αὐτὸ ἀνθρώπων ὀλίγων ἄρχειν τοῦ ἔσπλου·
ἐπ' αὐτὸν γὰρ τὸν ἐπὶ τῷ στόματι τοῦ λιμένος στενοῦ ὄντος
τὸν ἕτερον πύργον ἐτελεύτα τό τε παλαιὸν τὸ πρὸς ἤπειρον
καὶ τὸ ἐντὸς τὸ καινὸν τεῖχος τειχιζόμενον πρὸς θάλασσαν.
[8.90.5]   διῳκοδόμησαν δὲ καὶ στοάν, ἥπερ ἦν μεγίστη καὶ ἐγγύτατα
τούτου εὐθὺς ἐχομένη ἐν τῷ Πειραιεῖ, καὶ ἦρχον αὐτοὶ
αὐτῆς, ἐς ἣν καὶ τὸν σῖτον ἠνάγκαζον πάντας τὸν ὑπάρχοντά
τε καὶ τὸν ἐσπλέοντα ἐξαιρεῖσθαι καὶ ἐντεῦθεν προαιροῦντας
πωλεῖν.
[8.91.1]      Ταῦτ' οὖν ἐκ πλέονός τε ὁ Θηραμένης διεθρόει καὶ ἐπειδὴ
οἱ ἐκ τῆς Λακεδαίμονος πρέσβεις οὐδὲν πράξαντες ἀνεχώ-
ρησαν τοῖς ξύμπασι ξυμβατικόν, φάσκων κινδυνεύσειν τὸ
[8.91.2]   τεῖχος τοῦτο καὶ τὴν πόλιν διαφθεῖραι. ἅμα γὰρ καὶ ἐκ
τῆς Πελοποννήσου ἐτύγχανον Εὐβοέων ἐπικαλουμένων κατὰ
τὸν αὐτὸν χρόνον τοῦτον δύο καὶ τεσσαράκοντα νῆες, ὧν
ἦσαν καὶ ἐκ Τάραντος καὶ Λοκρῶν Ἰταλιώτιδες καὶ Σικε-
λικαί τινες, ὁρμοῦσαι ἤδη ἐπὶ Λᾷ τῆς Λακωνικῆς καὶ παρα-
σκευαζόμεναι τὸν ἐς τὴν Εὔβοιαν πλοῦν (ἦρχε δὲ αὐτῶν
Ἀγησανδρίδας Ἀγησάνδρου Σπαρτιάτης)· ἃς ἔφη Θηρα-
μένης οὐκ Εὐβοίᾳ μᾶλλον ἢ τοῖς τειχίζουσι τὴν Ἠετιωνείαν
προσπλεῖν, καὶ εἰ μή τις ἤδη φυλάξεται, λήσειν διαφθαρέν-
[8.91.3]   τας. ἦν δέ τι καὶ τοιοῦτον ἀπὸ τῶν τὴν κατηγορίαν ἐχόν-
των, καὶ οὐ πάνυ διαβολὴ μόνον τοῦ λόγου. ἐκεῖνοι γὰρ
μάλιστα μὲν ἐβούλοντο ὀλιγαρχούμενοι ἄρχειν καὶ τῶν
ξυμμάχων, εἰ δὲ μή, τάς τε ναῦς καὶ τὰ τείχη ἔχοντες
αὐτονομεῖσθαι, ἐξειργόμενοι δὲ καὶ τούτου μὴ οὖν ὑπὸ τοῦ
δήμου γε αὖθις γενομένου αὐτοὶ πρὸ τῶν ἄλλων μάλιστα
διαφθαρῆναι, ἀλλὰ καὶ τοὺς πολεμίους ἐσαγαγόμενοι ἄνευ
τειχῶν καὶ νεῶν ξυμβῆναι καὶ ὁπωσοῦν τὰ τῆς πόλεως
[8.92.1]   ἔχειν, εἰ τοῖς γε σώμασι σφῶν ἄδεια ἔσται. διόπερ καὶ
τὸ τεῖχος τοῦτο καὶ πυλίδας ἔχον καὶ ἐσόδους καὶ ἐπεσ-
αγωγὰς τῶν πολεμίων ἐτείχιζόν τε προθύμως καὶ φθῆναι
[8.92.2]   ἐβούλοντο ἐξεργασάμενοι. πρότερον μὲν οὖν κατ' ὀλίγους
τε καὶ κρύφα μᾶλλον τὰ λεγόμενα ἦν· ἐπειδὴ δὲ ὁ Φρύνιχος
ἥκων ἐκ τῆς ἐς Λακεδαίμονα πρεσβείας πληγεὶς ὑπ' ἀνδρὸς
τῶν περιπόλων τινὸς ἐξ ἐπιβουλῆς ἐν τῇ ἀγορᾷ πληθούσῃ
καὶ οὐ πολὺ ἀπὸ τοῦ βουλευτηρίου ἀπελθὼν ἀπέθανε παρα-
χρῆμα, καὶ ὁ μὲν πατάξας διέφυγεν, ὁ δὲ ξυνεργὸς Ἀργεῖος
[8.92.2.7]   ἄνθρωπος ληφθεὶς καὶ βασανιζόμενος ὑπὸ τῶν τετρακοσίων
οὐδενὸς ὄνομα τοῦ κελεύσαντος εἶπεν οὐδὲ ἄλλο τι ἢ ὅτι
εἰδείη πολλοὺς ἀνθρώπους καὶ ἐς τοῦ περιπολάρχου καὶ
ἄλλοσε κατ' οἰκίας ξυνιόντας, τότε δὴ οὐδενὸς γεγενημένου
ἀπ' αὐτοῦ νεωτέρου καὶ ὁ Θηραμένης ἤδη θρασύτερον καὶ
Ἀριστοκράτης καὶ ὅσοι ἄλλοι τῶν τετρακοσίων αὐτῶν καὶ
τῶν ἔξωθεν ἦσαν ὁμογνώμονες ᾖσαν ἐπὶ τὰ πράγματα.
[8.92.3]   ἅμα γὰρ καὶ ἀπὸ τῆς Λᾶς αἱ νῆες ἤδη περιπεπλευκυῖαι καὶ
ὁρμισάμεναι ἐς τὴν Ἐπίδαυρον τὴν Αἴγιναν κατεδεδραμή-
κεσαν· καὶ οὐκ ἔφη ὁ Θηραμένης εἰκὸς εἶναι ἐπ' Εὔβοιαν
πλεούσας αὐτὰς ἐς Αἴγιναν κατακολπίσαι καὶ πάλιν ἐν
Ἐπιδαύρῳ ὁρμεῖν, εἰ μὴ παρακληθεῖσαι ἥκοιεν ἐφ' οἷσπερ
καὶ αὐτὸς αἰεὶ κατηγόρει· οὐκέτι οὖν οἷόν τε εἶναι ἡσυχάζειν.
[8.92.4]   τέλος δὲ πολλῶν καὶ στασιωτικῶν λόγων καὶ ὑποψιῶν
προσγενομένων καὶ ἔργῳ ἤδη ἥπτοντο τῶν πραγμάτων· οἱ
γὰρ ἐν τῷ Πειραιεῖ τὸ τῆς Ἠετιωνείας τεῖχος ὁπλῖται
οἰκοδομοῦντες, ἐν οἷς καὶ ὁ Ἀριστοκράτης ἦν ταξιαρχῶν
καὶ τὴν ἑαυτοῦ φυλὴν ἔχων, ξυλλαμβάνουσιν Ἀλεξικλέα
στρατηγὸν ὄντα ἐκ τῆς ὀλιγαρχίας καὶ μάλιστα πρὸς τοὺς
ἑταίρους τετραμμένον, καὶ ἐς οἰκίαν ἀγαγόντες εἶρξαν.
[8.92.5]   ξυνεπελάβοντο δὲ αὐτοῖς ἅμα καὶ ἄλλοι καὶ Ἕρμων τις
τῶν περιπόλων τῶν Μουνιχίασι τεταγμένων ἄρχων· τὸ δὲ
[8.92.6]   μέγιστον, τῶν ὁπλιτῶν τὸ στῖφος ταῦτα ἐβούλετο. ὡς
δὲ ἐσηγγέλθη τοῖς τετρακοσίοις (ἔτυχον δὲ ἐν τῷ βου-
λευτηρίῳ ξυγκαθήμενοι), εὐθύς, πλὴν ὅσοις μὴ βουλομένοις
ταῦτ' ἦν, ἑτοῖμοι ἦσαν ἐς τὰ ὅπλα ἰέναι καὶ τῷ Θηραμένει
καὶ τοῖς μετ' αὐτοῦ ἠπείλουν. ὁ δὲ ἀπολογούμενος ἑτοῖμος
ἔφη εἶναι ξυναφαιρησόμενος ἰέναι ἤδη. καὶ παραλαβὼν
ἕνα τῶν στρατηγῶν ὃς ἦν αὐτῷ ὁμογνώμων ἐχώρει ἐς τὸν
Πειραιᾶ· ἐβοήθει δὲ καὶ Ἀρίσταρχος καὶ τῶν ἱππέων
[8.92.7]   νεανίσκοι. ἦν δὲ θόρυβος πολὺς καὶ ἐκπληκτικός· οἵ τε
γὰρ ἐν τῷ ἄστει ἤδη ᾤοντο τόν τε Πειραιᾶ κατειλῆφθαι καὶ
τὸν ξυνειλημμένον τεθνάναι, οἵ τε ἐν τῷ Πειραιεῖ τοὺς ἐκ
[8.92.8]   τοῦ ἄστεως ὅσον οὔπω ἐπὶ σφᾶς παρεῖναι. μόλις δὲ τῶν
τε πρεσβυτέρων διακωλυόντων τοὺς ἐν τῷ ἄστει διαθέοντας
καὶ ἐπὶ τὰ ὅπλα φερομένους καὶ Θουκυδίδου τοῦ Φαρσαλίου
τοῦ προξένου τῆς πόλεως παρόντος καὶ προθύμως ἐμποδών
τε ἑκάστοις γιγνομένου καὶ ἐπιβοωμένου μὴ ἐφεδρευόντων
ἐγγὺς τῶν πολεμίων ἀπολέσαι τὴν πατρίδα, ἡσύχασάν τε
[8.92.9]   καὶ σφῶν αὐτῶν ἀπέσχοντο. καὶ ὁ μὲν Θηραμένης ἐλθὼν
ἐς τὸν Πειραιᾶ (ἦν δὲ καὶ αὐτὸς στρατηγός), ὅσον καὶ ἀπὸ
βοῆς ἕνεκα, ὠργίζετο τοῖς ὁπλίταις· ὁ δὲ Ἀρίσταρχος καὶ
[8.92.10]   οἱ ἐναντίοι τῷ ἀληθεῖ ἐχαλέπαινον. οἱ δὲ ὁπλῖται ὁμόσε
τε ἐχώρουν οἱ πλεῖστοι τῷ ἔργῳ καὶ οὐ μετεμέλοντο, καὶ
τὸν Θηραμένη ἠρώτων εἰ δοκεῖ αὐτῷ ἐπ' ἀγαθῷ τὸ τεῖχος
οἰκοδομεῖσθαι καὶ εἰ ἄμεινον εἶναι καθαιρεθέν. ὁ δέ, εἴπερ
καὶ ἐκείνοις δοκεῖ καθαιρεῖν, καὶ ἑαυτῷ ἔφη ξυνδοκεῖν. καὶ
ἐντεῦθεν εὐθὺς ἀναβάντες οἵ τε ὁπλῖται καὶ πολλοὶ τῶν ἐκ
[8.92.11]   τοῦ Πειραιῶς ἀνθρώπων κατέσκαπτον τὸ τείχισμα. ἦν
δὲ πρὸς τὸν ὄχλον ἡ παράκλησις ὡς χρή, ὅστις τοὺς πεντα-
κισχιλίους βούλεται ἄρχειν ἀντὶ τῶν τετρακοσίων, ἰέναι
ἐπὶ τὸ ἔργον. ἐπεκρύπτοντο γὰρ ὅμως ἔτι τῶν πεντακισ-
χιλίων τῷ ὀνόματι, μὴ ἄντικρυς δῆμον ὅστις βούλεται ἄρχειν
ὀνομάζειν, φοβούμενοι μὴ τῷ ὄντι ὦσι καὶ πρός τινα εἰπών
τίς τι ἀγνοίᾳ σφαλῇ. καὶ οἱ τετρακόσιοι διὰ τοῦτο οὐκ
ἤθελον τοὺς πεντακισχιλίους οὔτε εἶναι οὔτε μὴ ὄντας δήλους
εἶναι, τὸ μὲν καταστῆσαι μετόχους τοσούτους ἄντικρυς ἂν
δῆμον ἡγούμενοι, τὸ δ' αὖ ἀφανὲς φόβον ἐς ἀλλήλους
παρέξειν.
[8.93.1]      Τῇ δ' ὑστεραίᾳ οἱ μὲν τετρακόσιοι ἐς τὸ βουλευτήριον
ὅμως καὶ τεθορυβημένοι ξυνελέγοντο· οἱ δ' ἐν τῷ Πειραιεῖ
ὁπλῖται τόν τε Ἀλεξικλέα ὃν ξυνέλαβον ἀφέντες καὶ τὸ
τείχισμα καθελόντες ἐς τὸ πρὸς τῇ Μουνιχίᾳ Διονυσιακὸν
θέατρον ἐλθόντες καὶ θέμενοι τὰ ὅπλα ἐξεκλησίασαν, καὶ
δόξαν αὐτοῖς εὐθὺς ἐχώρουν ἐς τὸ ἄστυ καὶ ἔθεντο αὖ ἐν τῷ
[8.93.2]   Ἀνακείῳ τὰ ὅπλα. ἐλθόντες δὲ ἀπὸ τῶν τετρακοσίων τινὲς
ᾑρημένοι πρὸς αὐτοὺς ἀνὴρ ἀνδρὶ διελέγοντό τε καὶ ἔπειθον
οὓς ἴδοιεν ἀνθρώπους ἐπιεικεῖς αὐτούς τε ἡσυχάζειν καὶ τοὺς
ἄλλους παρακατέχειν, λέγοντες τούς τε πεντακισχιλίους
ἀποφανεῖν, καὶ ἐκ τούτων ἐν μέρει ᾗ ἂν τοῖς πεντακισχιλίοις
δοκῇ τοὺς τετρακοσίους ἔσεσθαι, τέως δὲ τὴν πόλιν μηδενὶ
[8.93.3]   τρόπῳ διαφθείρειν μηδ' ἐς τοὺς πολεμίους ἀνῶσαι. τὸ δὲ
πᾶν πλῆθος τῶν ὁπλιτῶν ἀπὸ πολλῶν καὶ πρὸς πολλοὺς
λόγων γιγνομένων ἠπιώτερον ἦν ἢ πρότερον καὶ ἐφοβεῖτο
μάλιστα περὶ τοῦ παντὸς πολιτικοῦ· ξυνεχώρησάν τε ὥστε
ἐς ἡμέραν ῥητὴν ἐκκλησίαν ποιῆσαι ἐν τῷ Διονυσίῳ περὶ
[8.94.1]   ὁμονοίας. ἐπειδὴ δὲ ἐπῆλθεν ἡ [ἐν Διονύσου] ἐκκλησία καὶ
ὅσον οὐ ξυνειλεγμένοι ἦσαν, ἀγγέλλονται αἱ δύο καὶ τεσ-
σαράκοντα νῆες καὶ ὁ Ἀγησανδρίδας ἀπὸ τῶν Μεγάρων τὴν
Σαλαμῖνα παραπλεῖν· καὶ πᾶς τις [τῶν πολλῶν ὁπλιτῶν]
αὐτὸ τοῦτο ἐνόμιζεν εἶναι τὸ πάλαι λεγόμενον ὑπὸ Θηρα-
μένους καὶ τῶν μετ' αὐτοῦ, ὡς ἐς τὸ τείχισμα ἔπλεον αἱ νῆες,
[8.94.2]   καὶ χρησίμως ἐδόκει καταπεπτωκέναι. ὁ δὲ Ἀγησανδρίδας
τάχα μέν τι καὶ ἀπὸ ξυγκειμένου λόγου περί τε τὴν Ἐπί-
δαυρον καὶ ταύτῃ ἀνεστρέφετο, εἰκὸς δ' αὐτὸν καὶ πρὸς τὸν
παρόντα στασιασμὸν τῶν Ἀθηναίων, δι' ἐλπίδος ὡς κἂν ἐς
[8.94.3]   δέον παραγένοιτο, ταύτῃ ἀνέχειν. οἱ δ' αὖ Ἀθηναῖοι, ὡς
ἠγγέλθη αὐτοῖς, εὐθὺς δρόμῳ ἐς τὸν Πειραιᾶ πανδημεὶ
ἐχώρουν, ὡς τοῦ ἰδίου πολέμου μείζονος [ἢ] ἀπὸ τῶν πολε-
μίων οὐχ ἑκάς, ἀλλὰ πρὸς τῷ λιμένι ὄντος. καὶ οἱ μὲν ἐς
τὰς παρούσας ναῦς ἐσέβαινον, οἱ δὲ ἄλλας καθεῖλκον, οἱ δέ
τινες ἐπὶ τὰ τείχη καὶ τὸ στόμα τοῦ λιμένος παρεβοήθουν.
[8.95.1]   αἱ δὲ τῶν Πελοποννησίων νῆες παραπλεύσασαι καὶ περι-
βαλοῦσαι Σούνιον ὁρμίζονται μεταξὺ Θορικοῦ τε καὶ Πρασιῶν,
[8.95.2]   ὕστερον δὲ ἀφικνοῦνται ἐς Ὠρωπόν. Ἀθηναῖοι δὲ κατὰ
τάχος καὶ ἀξυγκροτήτοις πληρώμασιν ἀναγκασθέντες χρή-
σασθαι, οἷα πόλεώς τε στασιαζούσης καὶ περὶ τοῦ μεγίστου
ἐν τάχει βουλόμενοι βοηθῆσαι (Εὔβοια γὰρ αὐτοῖς ἀποκεκλῃ-
μένης τῆς Ἀττικῆς πάντα ἦν), πέμπουσι Θυμοχάρη στρατη-
[8.95.3]   γὸν καὶ ναῦς ἐς Ἐρετρίαν, ὧν ἀφικομένων ξὺν ταῖς πρότερον
ἐν Εὐβοίᾳ οὔσαις ἓξ καὶ τριάκοντα ἐγένοντο. καὶ εὐθὺς
ναυμαχεῖν ἠναγκάζοντο· ὁ γὰρ Ἀγησανδρίδας ἀριστοποιη-
σάμενος ἐκ τοῦ Ὠρωποῦ ἀνήγαγε τὰς ναῦς· ἀπέχει δὲ μάλιστα
ὁ Ὠρωπὸς τῆς τῶν Ἐρετριῶν πόλεως θαλάσσης μέτρον
[8.95.4]   ἑξήκοντα σταδίους. ὡς οὖν ἐπέπλει, εὐθὺς ἐπλήρουν καὶ οἱ
Ἀθηναῖοι τὰς ναῦς, οἰόμενοι σφίσι παρὰ ταῖς ναυσὶ τοὺς
στρατιώτας εἶναι· οἱ δὲ ἔτυχον οὐκ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἄριστον
ἐπισιτιζόμενοι (οὐδὲν γὰρ ἐπωλεῖτο ἀπὸ προνοίας τῶν Ἐρε-
τριῶν), ἀλλ' ἐκ τῶν ἐπ' ἔσχατα τοῦ ἄστεως οἰκιῶν, ὅπως
σχολῇ πληρουμένων φθάσειαν οἱ πολέμιοι προσπεσόντες καὶ
ἐξαναγκάσειαν τοὺς Ἀθηναίους οὕτως ὅπως τύχοιεν ἀνάγε-
σθαι. σημεῖον δὲ αὐτοῖς ἐς τὸν Ὠρωπὸν ἐκ τῆς Ἐρετρίας,
[8.95.5]   ὁπότε χρὴ ἀνάγεσθαι, ἤρθη. διὰ τοιαύτης δὴ παρασκευῆς
οἱ Ἀθηναῖοι ἀναγαγόμενοι καὶ ναυμαχήσαντες ὑπὲρ τοῦ
λιμένος τῶν Ἐρετριῶν ὀλίγον μέν τινα χρόνον ὅμως καὶ
ἀντέσχον, ἔπειτα ἐς φυγὴν τραπόμενοι καταδιώκονται ἐς τὴν
[8.95.6]   γῆν. καὶ ὅσοι μὲν αὐτῶν πρὸς τὴν πόλιν τῶν Ἐρετριῶν
ὡς φιλίαν καταφεύγουσι, χαλεπώτατα ἔπραξαν φονευόμενοι
ὑπ' αὐτῶν· οἳ δὲ ἐς τὸ τείχισμα τὸ ἐν τῇ Ἐρετρίᾳ, ὃ εἶχον
αὐτοί, περιγίγνονται καὶ ὅσαι ἐς Χαλκίδα ἀφικνοῦνται τῶν
[8.95.7]   νεῶν. λαβόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι δύο καὶ εἴκοσι ναῦς
τῶν Ἀθηναίων καὶ ἄνδρας τοὺς μὲν ἀποκτείναντες, τοὺς δὲ
ζωγρήσαντες τροπαῖον ἔστησαν. καὶ ὕστερον οὐ πολλῷ
Εὔβοιάν [τε] ἅπασαν ἀποστήσαντες πλὴν Ὠρεοῦ (ταύτην δὲ
αὐτοὶ Ἀθηναῖοι εἶχον) καὶ τἆλλα τὰ περὶ αὐτὴν καθίσταντο.
[8.96.1]      Τοῖς δὲ Ἀθηναίοις ὡς ἦλθε τὰ περὶ τὴν Εὔβοιαν γεγενη-
μένα, ἔκπληξις μεγίστη δὴ τῶν πρὶν παρέστη. οὔτε γὰρ ἡ
ἐν τῇ Σικελίᾳ ξυμφορά, καίπερ μεγάλη τότε δόξασα εἶναι,
[8.96.2]   οὔτε ἄλλο οὐδέν πω οὕτως ἐφόβησεν. ὅπου γὰρ στρατο-
πέδου τε τοῦ ἐν Σάμῳ ἀφεστηκότος ἄλλων τε νεῶν οὐκ
οὐσῶν οὐδὲ τῶν ἐσβησομένων αὐτῶν τε στασιαζόντων καὶ
ἄδηλον ὂν ὁπότε σφίσιν αὐτοῖς ξυρράξουσι, τοσαύτη ἡ ξυμ-
φορὰ ἐπεγεγένητο, ἐν ᾗ ναῦς τε καὶ τὸ μέγιστον Εὔβοιαν
ἀπωλωλέκεσαν, ἐξ ἧς πλείω ἢ τῆς Ἀττικῆς ὠφελοῦντο,
[8.96.3]   πῶς οὐκ εἰκότως ἠθύμουν; μάλιστα δ' αὐτοὺς καὶ δι' ἐγγυ-
τάτου ἐθορύβει, εἰ οἱ πολέμιοι τολμήσουσι νενικηκότες εὐθὺ
σφῶν ἐπὶ τὸν Πειραιᾶ ἐρῆμον ὄντα νεῶν πλεῖν· καὶ ὅσον
[8.96.4]   οὐκ ἤδη ἐνόμιζον αὐτοὺς παρεῖναι. ὅπερ ἄν, εἰ τολμηρό-
τεροι ἦσαν, ῥᾳδίως ἂν ἐποίησαν, καὶ ἢ διέστησαν ἂν ἔτι
μᾶλλον τὴν πόλιν ἐφορμοῦντες ἤ, εἰ ἐπολιόρκουν μένοντες,
καὶ τὰς ἀπ' Ἰωνίας ναῦς ἠνάγκασαν ἂν καίπερ πολεμίας
οὔσας τῇ ὀλιγαρχίᾳ τοῖς σφετέροις οἰκείοις καὶ τῇ ξυμπάσῃ
πόλει βοηθῆσαι· καὶ ἐν τούτῳ Ἑλλήσποντός τε ἂν ἦν αὐτοῖς
καὶ Ἰωνία καὶ αἱ νῆσοι καὶ τὰ μέχρι Εὐβοίας καὶ ὡς εἰπεῖν
[8.96.5]   ἡ Ἀθηναίων ἀρχὴ πᾶσα. ἀλλ' οὐκ ἐν τούτῳ μόνῳ Λακε-
δαιμόνιοι Ἀθηναίοις πάντων δὴ ξυμφορώτατοι προσπολε-
μῆσαι ἐγένοντο, ἀλλὰ καὶ ἐν ἄλλοις πολλοῖς· διάφοροι γὰρ
πλεῖστον ὄντες τὸν τρόπον, οἱ μὲν ὀξεῖς, οἱ δὲ βραδεῖς, καὶ οἱ
μὲν ἐπιχειρηταί, οἱ δὲ ἄτολμοι, ἄλλως τε καὶ ἐν ἀρχῇ ναυτικῇ
πλεῖστα ὠφέλουν. ἔδειξαν δὲ οἱ Συρακόσιοι· μάλιστα γὰρ
ὁμοιότροποι γενόμενοι ἄριστα καὶ προσεπολέμησαν.
[8.97.1]      Ἐπὶ δ' οὖν τοῖς ἠγγελμένοις οἱ Ἀθηναῖοι ναῦς τε εἴκοσιν
ὅμως ἐπλήρουν καὶ ἐκκλησίαν ξυνέλεγον, μίαν μὲν εὐθὺς
τότε πρῶτον ἐς τὴν Πύκνα καλουμένην, οὗπερ καὶ ἄλλοτε
εἰώθεσαν, ἐν ᾗπερ καὶ τοὺς τετρακοσίους καταπαύσαντες τοῖς
πεντακισχιλίοις ἐψηφίσαντο τὰ πράγματα παραδοῦναι (εἶναι
δὲ αὐτῶν ὁπόσοι καὶ ὅπλα παρέχονται) καὶ μισθὸν μηδένα
[8.97.2]   φέρειν μηδεμιᾷ ἀρχῇ· εἰ δὲ μή, ἐπάρατον ἐποιήσαντο. ἐγί-
γνοντο δὲ καὶ ἄλλαι ὕστερον πυκναὶ ἐκκλησίαι, ἀφ' ὧν καὶ
νομοθέτας καὶ τἆλλα ἐψηφίσαντο ἐς τὴν πολιτείαν. καὶ
οὐχ ἥκιστα δὴ τὸν πρῶτον χρόνον ἐπί γε ἐμοῦ Ἀθηναῖοι
φαίνονται εὖ πολιτεύσαντες· μετρία γὰρ ἥ τε ἐς τοὺς ὀλί-
γους καὶ τοὺς πολλοὺς ξύγκρασις ἐγένετο καὶ ἐκ πονήρων
τῶν πραγμάτων γενομένων τοῦτο πρῶτον ἀνήνεγκε τὴν πόλιν.
[8.97.3]   ἐψηφίσαντο δὲ καὶ Ἀλκιβιάδην καὶ ἄλλους μετ' αὐτοῦ
κατιέναι καὶ παρά τε ἐκεῖνον καὶ παρὰ τὸ ἐν Σάμῳ στρατό-
πεδον πέμψαντες διεκελεύοντο ἀνθάπτεσθαι τῶν πραγμάτων.
[8.98.1]      Ἐν δὲ τῇ μεταβολῇ ταύτῃ εὐθὺς οἱ μὲν περὶ τὸν Πεί-
σανδρον καὶ Ἀλεξικλέα καὶ ὅσοι ἦσαν τῆς ὀλιγαρχίας μά-
λιστα ὑπεξέρχονται ἐς τὴν Δεκέλειαν· Ἀρίσταρχος δὲ αὐτῶν
μόνος (ἔτυχε γὰρ καὶ στρατηγῶν) λαβὼν κατὰ τάχος τοξότας
[8.98.2]   τινὰς τοὺς βαρβαρωτάτους ἐχώρει πρὸς τὴν Οἰνόην. ἦν δὲ
Ἀθηναίων ἐν μεθορίοις τῆς Βοιωτίας τεῖχος, ἐπολιόρκουν δ'
αὐτὸ διὰ ξυμφορὰν σφίσιν ἐκ τῆς Οἰνόης γενομένην ἀνδρῶν
ἐκ Δεκελείας ἀναχωρούντων διαφθορᾶς οἱ Κορίνθιοι ἐθελοντ-
[8.98.3]   ηδόν, προσπαρακαλέσαντες τοὺς Βοιωτούς. κοινολογη-
σάμενος οὖν αὐτοῖς ὁ Ἀρίσταρχος ἀπατᾷ τοὺς ἐν τῇ Οἰνόῃ,
λέγων ὡς καὶ οἱ ἐν τῇ πόλει τἆλλα ξυμβεβήκασι Λακεδαι-
μονίοις, κἀκείνους δεῖ Βοιωτοῖς τὸ χωρίον παραδοῦναι· ἐπὶ
τούτοις γὰρ ξυμβεβάσθαι. οἱ δὲ πιστεύσαντες ὡς ἀνδρὶ
στρατηγῷ καὶ οὐκ εἰδότες οὐδὲν διὰ τὸ πολιορκεῖσθαι ὑπό-
[8.98.4]   σπονδοι ἐξέρχονται. τούτῳ μὲν τῷ τρόπῳ Οἰνόην τε
ληφθεῖσαν Βοιωτοὶ κατέλαβον καὶ ἡ ἐν ταῖς Ἀθήναις
ὀλιγαρχία καὶ στάσις ἐπαύσατο.
[8.99.1]      Ὑπὸ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου καὶ οἱ ἐν
τῇ Μιλήτῳ Πελοποννήσιοι, ὡς τροφήν τε οὐδεὶς ἐδίδου τῶν
ὑπὸ Τισσαφέρνους τότε [ὅτε ἐπὶ τὴν Ἄσπενδον παρῄει]
προσταχθέντων, καὶ αἱ Φοίνισσαι νῆες οὐδὲ ὁ Τισσαφέρνης
τέως που ἧκον, ὅ τε Φίλιππος ὁ ξυμπεμφθεὶς αὐτῷ ἐπε-
στάλκει Μινδάρῳ τῷ ναυάρχῳ καὶ ἄλλος Ἱπποκράτης, ἀνὴρ
Σπαρτιάτης καὶ ὢν ἐν Φασήλιδι, ὅτι οὔτε αἱ νῆες παρέσοιντο
πάντα τε ἀδικοῖντο ὑπὸ Τισσαφέρνους, Φαρνάβαζός τε
ἐπεκαλεῖτο αὐτοὺς καὶ ἦν πρόθυμος κομίσας τὰς ναῦς καὶ
αὐτὸς τὰς λοιπὰς ἔτι πόλεις τῆς ἑαυτοῦ ἀρχῆς ἀποστῆσαι
τῶν Ἀθηναίων, ὥσπερ καὶ ὁ Τισσαφέρνης, ἐλπίζων πλέον
τι σχήσειν ἀπ' αὐτοῦ, οὕτω δὴ ὁ Μίνδαρος πολλῷ κόσμῳ
καὶ ἀπὸ παραγγέλματος αἰφνιδίου, ὅπως λάθοι τοὺς ἐν
Σάμῳ, ἄρας ἀπὸ τῆς Μιλήτου ναυσὶ τρισὶ καὶ ἑβδομήκοντα
ἔπλει ἐπὶ τὸν Ἑλλήσποντον (πρότερον δὲ ἐν τῷ αὐτῷ θέρει
τῷδε ἑκκαίδεκα ἐς αὐτὸν νῆες ἐσέπλευσαν, αἳ καὶ τῆς Χερ-
σονήσου τι μέρος κατέδραμον)· χειμασθεὶς δὲ ἀνέμῳ καὶ
ἀναγκασθεὶς καταίρει ἐς τὴν Ἴκαρον, καὶ μείνας ἐν αὐτῇ
ὑπὸ ἀπλοίας πέντε ἢ ἓξ ἡμέρας ἀφικνεῖται ἐς τὴν Χίον.
[8.100.1]      Ὁ δὲ Θράσυλος ἐκ τῆς Σάμου, ἐπειδὴ ἐπύθετο αὐτὸν ἐκ
τῆς Μιλήτου ἀπηρκότα, ἔπλει καὶ αὐτὸς ναυσὶν εὐθὺς πέντε
καὶ πεντήκοντα, ἐπειγόμενος μὴ φθάσῃ ἐς τὸν Ἑλλήσπον-
[8.100.2]   τον ἐσπλεύσας. αἰσθόμενος δὲ ὅτι ἐν τῇ Χίῳ εἴη καὶ
νομίσας αὐτὸν καθέξειν αὐτοῦ, σκοποὺς μὲν κατεστήσατο
καὶ ἐν τῇ Λέσβῳ καὶ ἐν τῇ ἀντιπέρας ἠπείρῳ, εἰ ἄρα ποι
κινοῖντο αἱ νῆες, ὅπως μὴ λάθοιεν, αὐτὸς δὲ ἐς τὴν Μή-
θυμναν παραπλεύσας ἄλφιτά τε καὶ τἆλλα ἐπιτήδεια παρα-
σκευάζειν ἐκέλευεν ὡς, ἢν πλείων χρόνος γίγνηται, ἐκ τῆς
[8.100.3]   Λέσβου τοὺς ἐπίπλους τῇ Χίῳ ποιησόμενος. ἅμα δὲ
(Ἔρεσος γὰρ τῆς Λέσβου ἀφειστήκει) ἐβούλετο ἐπ' αὐτὴν
πλεύσας, εἰ δύναιτο, ἐξελεῖν. Μηθυμναίων γὰρ οὐχ οἱ
ἀδυνατώτατοι φυγάδες διακομίσαντες ἔκ τε τῆς Κύμης
προσεταιριστοὺς ὁπλίτας ὡς πεντήκοντα καὶ τῶν ἐκ τῆς
ἠπείρου μισθωσάμενοι, ξύμπασιν ὡς τριακοσίοις, Ἀναξάν-
δρου Θηβαίου κατὰ τὸ ξυγγενὲς ἡγουμένου, προσέβαλον
πρῶτον Μηθύμνῃ, καὶ ἀποκρουσθέντες τῆς πείρας διὰ τοὺς
ἐκ τῆς Μυτιλήνης Ἀθηναίων φρουροὺς προελθόντας αὖθις
ἔξω μάχῃ ἀπωσθέντες καὶ διὰ τοῦ ὄρους κομισθέντες ἀφι-
[8.100.4]   στᾶσι τὴν Ἔρεσον. πλεύσας οὖν ὁ Θράσυλος ἐπ' αὐτὴν
πάσαις ταῖς ναυσὶ διενοεῖτο προσβολὴν ποιεῖσθαι· προ-
αφιγμένος δὲ αὐτόσε ἦν καὶ ὁ Θρασύβουλος πέντε ναυσὶν
ἐκ τῆς Σάμου, ὡς ἠγγέλθη αὐτοῖς ἡ τῶν φυγάδων αὕτη
διάβασις· ὑστερήσας δ' ἐπὶ τὴν Ἔρεσον ἐφώρμει ἐλθών.
[8.100.5]   προσεγένοντο δὲ καὶ ἐκ τοῦ Ἑλλησπόντου τινὲς δύο νῆες
ἐπ' οἴκου ἀνακομιζόμεναι καὶ Μηθυμναῖαι <πέντε>· καὶ αἱ
πᾶσαι νῆες παρῆσαν ἑπτὰ καὶ ἑξήκοντα, ἀφ' ὧν τῷ στρατεύ-
ματι παρεσκευάζοντο ὡς κατὰ κράτος μηχαναῖς τε καὶ παντὶ
τρόπῳ, ἢν δύνωνται, αἱρήσοντες τὴν Ἔρεσον.
[8.101.1]      Ὁ δὲ Μίνδαρος ἐν τούτῳ καὶ ἐκ τῆς Χίου τῶν Πελοπον-
νησίων αἱ νῆες ἐπισιτισάμεναι δυοῖν ἡμέραιν καὶ λαβόντες
παρὰ τῶν Χίων τρεῖς τεσσαρακοστὰς ἕκαστος Χίας τῇ
τρίτῃ διὰ ταχέων ἀπαίρουσιν ἐκ τῆς Χίου <οὐ> πελάγιαι, ἵνα
μὴ περιτύχωσι ταῖς ἐν τῇ Ἐρέσῳ ναυσίν, ἀλλὰ ἐν ἀριστερᾷ
[8.101.2]   τὴν Λέσβον ἔχοντες ἔπλεον ἐπὶ τὴν ἤπειρον. καὶ προσ-
βαλόντες τῆς Φωκαΐδος ἐς τὸν ἐν Καρτερίοις λιμένα καὶ
ἀριστοποιησάμενοι, παραπλεύσαντες τὴν Κυμαίαν δειπνο-
[8.101.2.4]   ποιοῦνται ἐν Ἀργινούσαις τῆς ἠπείρου, ἐν τῷ ἀντιπέρας τῆς
[8.101.3]   Μυτιλήνης. ἐντεῦθεν δὲ ἔτι πολλῆς νυκτὸς παραπλεύσαντες
καὶ ἀφικόμενοι τῆς ἠπείρου ἐς Ἁρματοῦντα καταντικρὺ Μη-
θύμνης, ἀριστοποιησάμενοι διὰ ταχέων παραπλεύσαντες
Λεκτὸν καὶ Λάρισαν καὶ Ἁμαξιτὸν καὶ τὰ ταύτῃ χωρία
ἀφικνοῦνται ἐς Ῥοίτειον ἤδη τοῦ Ἑλλησπόντου πρωίτερον
μέσων νυκτῶν. εἰσὶ δ' αἳ τῶν νεῶν καὶ ἐς Σίγειον κατῆραν
καὶ ἄλλοσε τῶν ταύτῃ χωρίων.
[8.102.1]      Οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἐν τῇ Σηστῷ δυοῖν δεούσαις εἴκοσι ναυσὶν
ὄντες, ὡς αὐτοῖς οἵ τε φρυκτωροὶ ἐσήμαινον καὶ ᾐσθάνοντο τὰ
πυρὰ ἐξαίφνης πολλὰ ἐν τῇ πολεμίᾳ φανέντα, ἔγνωσαν ὅτι
ἐσπλέουσιν οἱ Πελοποννήσιοι. καὶ τῆς αὐτῆς ταύτης νυκτὸς
ὡς εἶχον τάχους ὑπομείξαντες τῇ Χερσονήσῳ παρέπλεον ἐπ'
Ἐλαιοῦντος, βουλόμενοι ἐκπλεῦσαι ἐς τὴν εὐρυχωρίαν τὰς
[8.102.2]   τῶν πολεμίων ναῦς. καὶ τὰς μὲν ἐν Ἀβύδῳ ἑκκαίδεκα ναῦς
ἔλαθον, προειρημένης φυλακῆς τῷ φιλίῳ ἐπίπλῳ, ὅπως αὐτῶν
ἀνακῶς ἕξουσιν, ἢν ἐκπλέωσιν· τὰς δὲ μετὰ τοῦ Μινδάρου ἅμα
τῇ ἕῳ κατιδόντες, τὴν δίωξιν εὐθὺς ποιουμένων οὐ φθάνουσι
πάσαις, ἀλλ' αἱ μὲν πλείους ἐπὶ τῆς Ἴμβρου καὶ Λήμνου
διέφυγον, τέσσαρες δὲ τῶν νεῶν αἱ ὕσταται πλέουσαι κατα-
[8.102.3]   λαμβάνονται παρὰ τὸν Ἐλαιοῦντα. καὶ μίαν μὲν ἐποκεί-
λασαν κατὰ τὸ ἱερὸν τοῦ Πρωτεσιλάου αὐτοῖς ἀνδράσι
λαμβάνουσι, δύο δὲ ἑτέρας ἄνευ τῶν ἀνδρῶν· τὴν δὲ μίαν
[8.103.1]   πρὸς τῇ Ἴμβρῳ κενὴν κατακαίουσιν. μετὰ δὲ τοῦτο ταῖς τε
ἐξ Ἀβύδου ξυμμιγείσαις καὶ ταῖς ἄλλαις ξυμπάσαις ἓξ καὶ
ὀγδοήκοντα πολιορκήσαντες Ἐλαιοῦντα ταύτην τὴν ἡμέραν,
ὡς οὐ προσεχώρει, ἀπέπλευσαν ἐς Ἄβυδον.
[8.103.2]      Οἱ δ' Ἀθηναῖοι ψευσθέντες τῶν σκοπῶν καὶ οὐκ ἂν
οἰόμενοι σφᾶς λαθεῖν τὸν παράπλουν τῶν πολεμίων νεῶν,
ἀλλὰ καθ' ἡσυχίαν τειχομαχοῦντες, ὡς ᾔσθοντο, εὐθὺς ἀπο-
λιπόντες τὴν Ἔρεσον κατὰ τάχος ἐβοήθουν ἐς τὸν Ἑλλή-
[8.103.3]   σποντον· καὶ δύο τε ναῦς τῶν Πελοποννησίων αἱροῦσιν, αἳ
πρὸς τὸ πέλαγος τότε θρασύτερον ἐν τῇ διώξει ἀπάρασαι
περιέπεσον αὐτοῖς, καὶ ἡμέρᾳ ὕστερον ἀφικόμενοι ὁρμίζονται
ἐς τὸν Ἐλαιοῦντα καὶ τὰς ἐκ τῆς Ἴμβρου ὅσαι κατέφυγον
κομίζονται καὶ ἐς τὴν ναυμαχίαν πέντε ἡμέρας παρεσκευά-
[8.104.1]   ζοντο. μετὰ δὲ τοῦτο ἐναυμάχουν τρόπῳ τοιῷδε. οἱ
Ἀθηναῖοι παρέπλεον ἐπὶ κέρως ταξάμενοι παρ' αὐτὴν τὴν
γῆν ἐπὶ τῆς Σηστοῦ, οἱ δὲ Πελοποννήσιοι αἰσθόμενοι ἐκ τῆς
[8.104.2]   Ἀβύδου ἀντανῆγον καὶ αὐτοί. καὶ ὡς ἔγνωσαν ναυμαχή-
σοντες, παρέτειναν τὸ κέρας οἱ μὲν Ἀθηναῖοι παρὰ τὴν
Χερσόνησον, ἀρξάμενοι ἀπὸ Ἰδάκου μέχρι Ἀρριανῶν, νῆες
ἓξ καὶ ἑβδομήκοντα, οἱ δ' αὖ Πελοποννήσιοι ἀπὸ Ἀβύδου
[8.104.3]   μέχρι Δαρδάνου, νῆες ἓξ καὶ ὀγδοήκοντα. κέρας δὲ τοῖς
μὲν Πελοποννησίοις εἶχον τὸ μὲν δεξιὸν Συρακόσιοι, τὸ δ'
ἕτερον αὐτὸς Μίνδαρος καὶ τῶν νεῶν αἱ ἄριστα πλέουσαι,
Ἀθηναίοις δὲ τὸ μὲν ἀριστερὸν Θράσυλος, ὁ δὲ Θρασύ-
βουλος τὸ δεξιόν· οἱ δὲ ἄλλοι στρατηγοὶ ὡς ἕκαστοι διε-
[8.104.4]   τάξαντο. ἐπειγομένων δὲ τῶν Πελοποννησίων πρότερόν τε
ξυμμεῖξαι, καὶ κατὰ μὲν τὸ δεξιὸν τῶν Ἀθηναίων ὑπερσχόντες
αὐτοὶ τῷ εὐωνύμῳ ἀποκλῇσαι τοῦ ἔξω αὐτοὺς ἔκπλου, εἰ
δύναιντο, κατὰ δὲ τὸ μέσον ἐξῶσαι πρὸς τὴν γῆν οὐχ ἑκὰς
οὖσαν, οἱ Ἀθηναῖοι γνόντες, ᾗ μὲν ἐβούλοντο ἀποφάρξασθαι
αὐτοὺς οἱ ἐναντίοι, ἀντεπεξῆγον καὶ περιεγίγνοντο τῷ πλῷ,
[8.104.5]   τὸ δ' εὐώνυμον αὐτοῖς ὑπερεβεβλήκει ἤδη τὴν ἄκραν ἣ
Κυνὸς σῆμα καλεῖται. τῷ δὲ μέσῳ, τοιούτου ξυμβαίνοντος,
ἀσθενέσι καὶ διεσπασμέναις ταῖς ναυσὶ καθίσταντο, ἄλλως
τε καὶ ἐλάσσοσι χρώμενοι τὸ πλῆθος καὶ τοῦ χωρίου τοῦ
περὶ τὸ Κυνὸς σῆμα ὀξεῖαν καὶ γωνιώδη τὴν περιβολὴν
ἔχοντος, ὥστε τὰ ἐν τῷ ἐπέκεινα αὐτοῦ γιγνόμενα μὴ κάτοπτα
[8.105.1]   εἶναι. προσπεσόντες οὖν οἱ Πελοποννήσιοι κατὰ τὸ μέσον
ἐξέωσάν τε ἐς τὸ ξηρὸν τὰς ναῦς τῶν Ἀθηναίων καὶ ἐς τὴν
[8.105.2]   γῆν ἐπεξέβησαν, τῷ ἔργῳ πολὺ περισχόντες. ἀμῦναι δὲ τῷ
μέσῳ οὔθ' οἱ περὶ τὸν Θρασύβουλον ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ ὑπὸ
πλήθους τῶν ἐπικειμένων νεῶν ἐδύναντο οὔθ' οἱ περὶ τὸν
Θράσυλον ἀπὸ τοῦ εὐωνύμου (ἀφανές τε γὰρ ἦν διὰ τὴν
ἄκραν τὸ Κυνὸς σῆμα, καὶ ἅμα οἱ Συρακόσιοι καὶ οἱ ἄλλοι
οὐκ ἐλάσσους ἐπιτεταγμένοι εἶργον αὐτούς), πρὶν οἱ Πελοπον-
νήσιοι διὰ τὸ κρατήσαντες ἀδεῶς ἄλλοι ἄλλην ναῦν διώκειν
[8.105.3]   ἤρξαντο μέρει τινὶ σφῶν ἀτακτότεροι γενέσθαι. γνόντες δὲ
οἱ περὶ τὸν Θρασύβουλον τὰς ἐπὶ σφίσι ναῦς ἐπεχούσας
παυσάμενοι τῆς ἐπεξαγωγῆς ἤδη τοῦ κέρως καὶ ἐπαναστρέ-
ψαντες εὐθὺς ἠμύναντό τε καὶ τρέπουσι, καὶ τὰς κατὰ τὸ
νικῆσαν τῶν Πελοποννησίων μέρος ὑπολαβόντες πεπλανη-
μένας ἔκοπτόν τε καὶ ἐς φόβον τὰς πλείους ἀμαχεὶ καθί-
στασαν. οἵ τε Συρακόσιοι ἐτύγχανον καὶ αὐτοὶ ἤδη τοῖς
περὶ τὸν Θράσυλον ἐνδεδωκότες καὶ μᾶλλον ἐς φυγὴν
[8.106.1]   ὁρμήσαντες, ἐπειδὴ καὶ τοὺς ἄλλους ἑώρων. γεγενημένης
δὲ τῆς τροπῆς καὶ καταφυγόντων τῶν Πελοποννησίων πρὸς
τὸν Μείδιον μάλιστα ποταμὸν τὸ πρῶτον, ὕστερον δὲ ἐς
Ἄβυδον, ναῦς μὲν ὀλίγας ἔλαβον οἱ Ἀθηναῖοι (στενὸς γὰρ
ὢν ὁ Ἑλλήσποντος βραχείας τὰς ἀποφυγὰς τοῖς ἐναντίοις
παρεῖχε), τὴν μέντοι νίκην ταύτην τῆς ναυμαχίας ἐπικαιρο-
[8.106.2]   τάτην δὴ ἔσχον. φοβούμενοι γὰρ τέως τὸ τῶν Πελοπον-
νησίων ναυτικὸν διά τε τὰ κατὰ βραχὺ σφάλματα καὶ διὰ
τὴν ἐν τῇ Σικελίᾳ ξυμφοράν, ἀπηλλάγησαν τοῦ σφᾶς τε
αὐτοὺς καταμέμφεσθαι καὶ τοὺς πολεμίους ἔτι ἀξίους του ἐς
[8.106.3]   τὰ ναυτικὰ νομίζειν. ναῦς μέντοι τῶν ἐναντίων λαμβάνουσι
Χίας μὲν ὀκτώ, Κορινθίας δὲ πέντε, Ἀμπρακιώτιδας δὲ
δύο καὶ Βοιωτίας δύο, Λευκαδίων δὲ καὶ Λακεδαιμονίων καὶ
Συρακοσίων καὶ Πελληνέων μίαν ἑκάστων· αὐτοὶ δὲ πέντε
[8.106.4]   καὶ δέκα ναῦς ἀπολλύασιν. στήσαντες δὲ τροπαῖον ἐπὶ τῇ
ἄκρᾳ οὗ τὸ Κυνὸς σῆμα καὶ τὰ ναυάγια προσαγαγόμενοι καὶ
νεκροὺς τοῖς ἐναντίοις ὑποσπόνδους ἀποδόντες ἀπέστειλαν
[8.106.5]   καὶ ἐς τὰς Ἀθήνας τριήρη ἄγγελον τῆς νίκης. οἱ δὲ ἀφικο-
μένης τῆς νεὼς καὶ ἀνέλπιστον τὴν εὐτυχίαν ἀκούσαντες ἐπί
τε ταῖς περὶ τὴν Εὔβοιαν ἄρτι ξυμφοραῖς καὶ κατὰ τὴν στάσιν
γεγενημέναις πολὺ ἐπερρώσθησαν καὶ ἐνόμισαν σφίσιν ἔτι
δυνατὰ εἶναι τὰ πράγματα, ἢν προθύμως ἀντιλαμβάνωνται,
περιγενέσθαι.
[8.107.1]      Μετὰ δὲ τὴν ναυμαχίαν ἡμέρᾳ τετάρτῃ ὑπὸ σπουδῆς
ἐπισκευάσαντες τὰς ναῦς οἱ ἐν τῇ Σηστῷ Ἀθηναῖοι ἔπλεον
ἐπὶ Κύζικον ἀφεστηκυῖαν· καὶ κατιδόντες κατὰ Ἁρπάγιον
καὶ Πρίαπον τὰς ἀπὸ τοῦ Βυζαντίου ὀκτὼ ναῦς ὁρμούσας,
ἐπιπλεύσαντες καὶ μάχῃ κρατήσαντες τοὺς ἐν τῇ γῇ ἔλαβον
τὰς ναῦς. ἀφικόμενοι δὲ καὶ ἐπὶ τὴν Κύζικον ἀτεί-
χιστον οὖσαν προσηγάγοντο πάλιν καὶ χρήματα ἀνέπραξαν.
[8.107.2]   ἔπλευσαν δὲ ἐν τούτῳ καὶ οἱ Πελοποννήσιοι ἐκ τῆς Ἀβύδου
ἐπὶ τὸν Ἐλαιοῦντα καὶ τῶν σφετέρων νεῶν τῶν αἰχμαλώτων
ὅσαι ἦσαν ὑγιεῖς ἐκομίσαντο (τὰς δὲ ἄλλας Ἐλαιούσιοι κατέ-
καυσαν), καὶ ἐς τὴν Εὔβοιαν ἀπέπεμψαν Ἱπποκράτη καὶ
Ἐπικλέα κομιοῦντας τὰς ἐκεῖθεν ναῦς.
[8.108.1]      Κατέπλευσε δὲ ὑπὸ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τούτους καὶ ὁ
Ἀλκιβιάδης ταῖς τρισὶ καὶ δέκα ναυσὶν ἀπὸ τῆς Καύνου καὶ
Φασήλιδος ἐς τὴν Σάμον, ἀγγέλλων ὅτι τάς τε Φοινίσσας
ναῦς ἀποστρέψειε Πελοποννησίοις ὥστε μὴ ἐλθεῖν καὶ
τὸν Τισσαφέρνην ὅτι φίλον πεποιήκοι μᾶλλον Ἀθηναίοις
[8.108.2]   ἢ πρότερον. καὶ πληρώσας ναῦς ἐννέα πρὸς αἷς εἶχεν
Ἁλικαρνασσέας τε πολλὰ χρήματα ἐξέπραξε καὶ Κῶν ἐτεί-
χισεν. ταῦτα δὲ πράξας καὶ ἄρχοντα ἐν τῇ Κῷ καταστήσας
πρὸς τὸ μετόπωρον ἤδη ἐς τὴν Σάμον κατέπλευσεν.
[8.108.3]      Καὶ ὁ Τισσαφέρνης ἀπὸ τῆς Ἀσπένδου, ὡς ἐπύθετο τὰς
τῶν Πελοποννησίων ναῦς ἐκ τῆς Μιλήτου ἐς τὸν Ἑλλή-
σποντον πεπλευκυίας, ἀναζεύξας ἤλαυνεν ἐπὶ τῆς Ἰωνίας.
[8.108.4]   ὄντων δὲ τῶν Πελοποννησίων ἐν τῷ Ἑλλησπόντῳ, Ἀντάν-
δριοι (εἰσὶ δὲ Αἰολῆς) παρακομισάμενοι ἐκ τῆς Ἀβύδου πεζῇ
διὰ τῆς Ἴδης τοῦ ὄρους ὁπλίτας ἐσηγάγοντο ἐς τὴν πόλιν,
ὑπὸ Ἀρσάκου τοῦ Πέρσου Τισσαφέρνους ὑπάρχου ἀδικού-
μενοι, ὅσπερ καὶ Δηλίους τοὺς Ἀτραμύττιον κατοικήσαντας
ὅτε ὑπ' Ἀθηναίων Δήλου καθάρσεως ἕνεκα ἀνέστησαν,
ἔχθραν προσποιησάμενος ἄδηλον καὶ ἐπαγγείλας στρατιὰν
αὐτῶν τοῖς βελτίστοις, ἐξαγαγὼν ὡς ἐπὶ φιλίᾳ καὶ ξυμμαχίᾳ,
τηρήσας ἀριστοποιουμένους καὶ περιστήσας τοὺς ἑαυτοῦ κατη-
[8.108.5]   κόντισεν. φοβούμενοι οὖν αὐτὸν διὰ τοῦτο τὸ ἔργον μήποτε
καὶ περὶ σφᾶς τι παρανομήσῃ, καὶ ἄλλα ἐπιβάλλοντος αὐτοῦ
ἃ φέρειν οὐκ ἐδύναντο, ἐκβάλλουσι τοὺς φρουροὺς αὐτοῦ ἐκ
[8.109.1]   τῆς ἀκροπόλεως. ὁ δὲ Τισσαφέρνης αἰσθόμενος καὶ τοῦτο
τῶν Πελοποννησίων τὸ ἔργον καὶ οὐ μόνον τὸ ἐν τῇ Μιλήτῳ
καὶ Κνίδῳ (καὶ ἐνταῦθα γὰρ αὐτοῦ ἐξεπεπτώκεσαν οἱ φρουροί),
διαβεβλῆσθαί τε νομίσας αὐτοῖς σφόδρα καὶ δείσας μὴ καὶ
ἄλλο τι ἔτι βλάπτωσι, καὶ ἅμα ἀχθόμενος εἰ Φαρνάβαζος ἐξ
ἐλάσσονος χρόνου καὶ δαπάνης δεξάμενος αὐτοὺς κατορθώσει
τι μᾶλλον τῶν πρὸς τοὺς Ἀθηναίους, πορεύεσθαι διενοεῖτο
πρὸς αὐτοὺς ἐπὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, ὅπως μέμψηταί τε τῶν
περὶ τὴν Ἄντανδρον γεγενημένων καὶ τὰς διαβολὰς καὶ
περὶ τῶν Φοινισσῶν νεῶν καὶ τῶν ἄλλων ὡς εὐπρεπέστατα
ἀπολογήσηται. καὶ ἀφικόμενος πρῶτον ἐς Ἔφεσον θυσίαν
[8.109.2]   ἐποιήσατο τῇ Ἀρτέμιδι. [ὅταν ὁ μετὰ τοῦτο τὸ θέρος
χειμὼν τελευτήσῃ, ἓν καὶ εἰκοστὸν ἔτος πληροῦται.]

ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Βιβλίον Η' Μετάφραση Ελ. Βενιζέλου

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 413-411 (;)

Έτος 19ον : 413 - 412 π.Χ. (1-6)

1.

Οι Αθηναίοι μετά την αναγγελίαν της καταστροφής αποφασίζουν να παρασκευασθούν διά την συνέχισιν του αγώνος

Όταν αι εκ Σικελίας ειδήσεις έφθασαν εις τας Αθήνας, επί πολύν χρόνον εδυσπίστουν εις το μέγεθος της πανωλεθρίας, παρ' όλας τας θετικάς πληροφορίας των πλέον αξιοπίστων στρατιωτών που είχαν διαφύγει από το θέατρον της καταστροφής. Αλλ' όταν εβεβαιώθησαν περί τούτου εμαίνοντο κατά των ρητόρων, οι οποίοι τους είχαν εξωθήσει εις την εκστρατείαν, ως να μη την είχαν ψηφίσει οι ίδιοι, και συγχρόνως ηγανάκτουν εναντίον των χρησμολόγων και των μάντεων και όλων εκείνων, οι οποίοι διά των προφητειών των είχαν διεγείρει τότε την ελπίδα κατακτήσεως της Σικελίας. Προς όλα τα σημεία, μόνον αφορμάς βαθυτάτης λύπης διέβλεπαν και είχαν καταληφθή, ως εκ της επελθούσης καταστροφής, από μέγιστον αληθώς φόβον και κατάπληξιν. Διότι δεν τους κατέθλιβαν μόνον αι ατομικαί των απώλειαι και όσας υπέστη η πόλις, απωλέσασα τόσον πλήθος οπλιτών και ιππέων και το άνθος της νεολαίας της, διά την οποίαν δεν είχαν υπολειφθή πλέον αντικαταστάται. Αλλά συγχρόνως, βλέποντες ανεπαρκή πλοία εις τους νεωσοίκους των, το δημόσιον ταμείον κενόν, έλλειψιν τεχνικού προσωπικού διά τον στόλον, απηλπίζοντο, ότι ημπορούσαν την φοράν αυτήν να σωθούν, και συγχρόνως εφαντάζοντο, ότι οι εκ Σικελίας εχθροί των, μετά την μεγάλην μάλιστα νίκην των, θα πλεύσουν αμέσως με τον στόλον των εναντίον του Πειραιώς, και ότι εκ της κυρίως Ελλάδος τοιούτοι, των οποίων αι πολεμικαί παρασκευαί είχαν γενικώς διπλασιασθή, θα επετίθεντο ήδη κατ' αυτών διά ξηράς και διά θαλάσσης, με όλας των τας δυνάμεις, βοηθούμενοι και από τους ιδίους των υπηκόους, οι οποίοι θ' απεστάτουν απ' αυτούς. Παρ' όλα ταύτα, απεφάσισαν και με τα μέσα που είχαν να μη υποκύψουν, αλλά και στόλον να παρασκευάσουν, προμηθευόμενοι από όπου ημπορέσουν ξυλείαν και χρήματα, και τους συμμάχους να συγκρατήσουν διά σταθεράς χειρός, και προ πάντων την Εύβοιαν, και τας δαπάνας της πόλεως να περιορίσουν δι' οικονομιών και να εκλέξουν συμβούλιον εκ πρεσβυτέρων, οι οποίοι, διασκεπτόμενοι, θα εισηγούνται προς τον λαόν τα εκάστοτε αναγκαία μέτρα. Ο φόβος της στιγμής, όπως συνήθως συμβαίνει εις τας δημοκρατίας, τους διέθεσε προς διαγωγήν γενικώς σώφρονα. Αι αποφάσεις αύται ετέθησαν εις πλήρη εφαρμογήν, και το θέρος ετελείωσεν.

2.

Αι διαθέσεις των άλλων πολιτειών έναντι των Αθηναίων και των Λακεδαιμονίων

Ως εκ της μεγάλης καταστροφής των Αθηναίων εις την Σικελίαν, ολόκληρος η Ελλάς συνεταράχθη, κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα. Οι ουδέτεροι ήσαν πεπεισμένοι, ότι και απρόσκλητοι ακόμη οφείλουν να εγκαταλείψουν την μέχρι τούδε ουδετερότητα των και επιτεθούν εξ ιδίας πρωτοβουλίας κατά των Αθηναίων, διότι καθείς απ' αυτούς επίστευεν ότι, αν ούτοι επετύγχαναν εις την Σικελίαν, θα επετίθεντο και κατ' αυτών και συγχρόνως, ότι ο πόλεμος του λοιπού θα είναι σύντομος, και ότι τιμητικόν δι' αυτούς θα ήτο να μετάσχουν αυτού. Οι σύμμαχοι, εξ άλλου, των Λακεδαιμονίων ενεπνέοντο περισσότερον παρά πριν από τον κοινόν πόθον ν' απαλλαγούν ταχέως των μεγάλων ταλαιπωριών του πολέμου. Αλλ' οι υπήκοοι προ πάντων των Αθηναίων εδείκνυαν μεγάλην επιθυμίαν, όπως αποτινάξουν την κυριαρχίαν των, και αν ακόμη αι δυνάμεις των, ορθώς εκτιμώμεναι, δεν ήσαν επαρκείς εις τούτο, διότι εις τας κρίσεις των παρεσύροντο από τον επαναστατικόν οργασμόν και δεν ήθελαν να παραδεχθούν καν, ότι οι Αθηναίοι ήτο ενδεχόμενον να ανθέξουν κατά το προσεχές θέρος. Πάντα ταύτα ήσαν ενθαρρυντικώτατα διά τους Λακεδαιμονίους και προ πάντων η προσδοκία, ότι οι εκ Σικελίας σύμμαχοι των, προσαποκτήσαντες ήδη εκ της ανάγκης των περιστάσεων και στόλον, έμελλαν να έλθουν προς ενίσχυσιν των, με μεγάλας δυνάμεις κατά τας αρχάς της ανοίξεως. Και επειδή εξ όλων των σημείων εμειδία προς αυτούς η ελπίς, απεφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεμον μετ' εντάσεως, σκεπτόμενοι, ότι μετά το αίσιον αυτού τέρμα και από τοιούτους κινδύνους θ' απαλλαγούν του λοιπού, οποίοι θα τους ηπείλουν, εάν οι Αθηναίοι κατώρθωναν να προσθέσουν εις τους πόρους των και τους πόρους της Σικελίας, και θα εξασφαλίσουν δι' εαυτούς την ηγεσίαν της Ελλάδος, μετά την κατάλυσιν της ηγεμονίας των Αθηνών.

3.

Οι Λακεδαιμόνιοι ζητούν από τους συμμάχους των νέους εξοπλισμούς

Ως εκ τούτου, ο βασιλεύς αυτών Άγις, εκκινήσας αμέσως, διαρκούντος του χειμώνος, εκ της Δεκελείας, επί κεφαλής μέρους του στρατού, εισέπραξε παρά των συμμάχων χρηματικάς εισφοράς διά τον εξοπλισμόν του στόλου. Διευθυνθείς ακολούθως προς τον Μαλιακόν κόλπον αφήρεσεν από τους Οιταίους, λόγω παλαιάς έχθρας, το πλείστον των κτηνών των, προς απόδοσιν των οποίων τους υπεχρέωσε να καταβάλουν λύτρα. Υπεχρέωσεν επίσης τους Αχαιούς της Φθιώτιδος και τους άλλους εις τα μέρη ταύτα υπηκόους των Θεσσαλών, παρά την θέλησιν και τας διαμαρτυρίας των τελευταίων τούτων, να καταβάλουν χρήματα και δώσουν ομήρους, τους οποίους ετοποθέτησε προς φύλαξιν εις την Κόρινθον, και προσεπάθησε να επιτύχη την προσχώρησίν των εις την συμμαχίαν. Η κυβέρνησις, εξ άλλου, των Λακεδαιμονίων επέβαλεν εις τας διαφόρους συμμάχους πόλεις την κατασκευήν εκατόν πολεμικών πλοίων, προσδιορίσασα δι' εαυτούς μεν και τους Βοιωτούς την κατασκευήν ανά είκοσι πέντε πλοίων, διά τους Φωκείς και Λοκρούς δέκα πέντε, διά τους Κορινθίους δέκα πέντε, διά τους Αρκάδας και Πελληνείς και Σικυωνίους δέκα, διά τους Μεγαρείς και Τροιζηνίους και Επιδαυρίους και Ερμιονείς δέκα. Και προέβαιναν συγχρόνως εις όλας τας άλλας παρασκευάς, όπως συνεχίσουν τον πόλεμον, μόλις θα ήρχιζεν η άνοιξις.

4.

Οι Αθηναίοι κατασκευάζουν νέα πλοία

Και οι Αθηναίοι, διαρκούντος του χειμώνος, ησχολούντο εις τας αποφασισθείσας παρασκευάς. Προμηθευθέντες ξυλείαν, εναυπήγουν πλοία, ωχύρωσαν το Σούνιον, όπως εξασφαλίσουν τον περίπλουν αυτού εις τα πλοία που τους μετέφεραν σίτον, εγκατέλειψαν το οχύρωμα, το οποίον είχαν κατασκευάσει εις την Λακωνικήν παραλίαν, ότε έπλεαν προς την Σικελίαν, και περιώρισαν τας δαπανάς των διά της αποκοπής όλων, όσαι εθεωρήθησαν περιτταί, και προ πάντων επέστησαν την προσοχήν των, όπως προλάβουν αποστασίαν των συμμάχων των.

5.

Ο Άγις βοηθεί τους Ευβοείς και τους Λεσβίους εις την αποστασίαν των από τους Αθηναίους

Διαρκούντος του χειμώνος, ενώ αμφότεροι ησχολούντο εις τας παρασκευάς ταύτας μετά τόσου ζήλου, πού θα ενόμιζε κανείς, ότι τότε πρώτον παρεσκευάζοντο διά τον πόλεμον, πρώτοι οι Ευβοείς έστειλαν προς τον Άγιν πρέσβεις, όπως διαπραγματευθούν μετ' αυτού τα της αποστασίας των από τους Αθηναίους. Ο Άγις, δεχθείς τας προτάσεις των, έφερεν από την Σπάρτην, όπως τους αναθέση την στρατιωτικήν διοίκησιν της Ευβοίας, τον υιόν του Σθενελάδου Αλκαμένη και τον Μέλανθον, οι οποίοι έφθασαν, επί κεφαλής τριακοσίων περίπου Νεοδαμωδών. Αλλ' ενώ ητοίμαζε τα της εκεί διαβάσεως των, έφθασαν και Λεσβίοι, θέλοντες και αυτοί ν' αποστατήσουν. Επειδή δε υπεστηρίζοντο ούτοι υπό των Βοιωτών, κατεπείσθη ο Άγις να αναστείλη τας ενεργείας του, όσον αφορά την Εύβοιαν, και να βοηθήση τους Λεσβίους, όπως ετοιμάσουν την επανάστασίν των. Προς τούτο έδωσεν εις αυτούς ως αρμοστήν τον Αλκαμένη, τον οποίον προώριζε διά την Εύβοιαν, και τους υπεσχέθη δέκα πλοία αυτός και άλλα δέκα οι Βοιωτοί. Εις τας αποφάσεις ταύτας προέβη ο Άγις εξ ιδίας πρωτοβουλίας και χωρίς να ζητήση την συγκατάθεσιν της κυβερνήσεως του. Διότι εφόσον χρόνον έμενεν εις την Δεκέλειαν, επί κεφαλής του στρατού του, είχε το δικαίωμα ν' αποστέλλη στρατόν οπουδήποτε ήθελε, και να στρατολογή τοιούτον και καταναγκαστικάς εισφοράς να επιβάλλη. Και ημπορεί κανείς να είπη ότι κατά το διάστημα τούτο οι σύμμαχοι υπήκουαν εις αυτόν περισσότερον παρά εις την κυβέρνησιν του. Διότι ημπορούσε να παρουσιασθή παντού επί κεφαλής στρατιωτικής δυνάμεως και να εμπνεύση τον σεβασμόν και τον φόβον.

Αλλ'

Οι Χίοι απευθύνονται προς την Σπάρτην επιθυμούντες να αποστατήσουν από τας Αθήνας

ενώ ο Άγις παρείχε την συνδρομήν του εις τους Λεσβίους, οι Χίοι και οι Ερυθραίοι, οι όποιοι ήσαν επίσης έτοιμοι όπως αποστατήσουν, απηυθύνθησαν εις την Λακεδαίμονα και όχι προς αυτόν. Συγχρόνως με αυτούς, ήλθε και απεσταλμένος του Τισσαφέρνους, ο οποίος ήτο διωρισμένος υπό του βασιλέως Δαρείου, υιού του Αρταξέρξου, σατράπης της Μικρασιατικής παραλίας. Διότι και ο Τισσαφέρνης, επεκαλείτο

την

Ο Τισσαφέρνης ζητεί από τους Λακεδαιμονίους βοήθειαν προς είσπραξιν φόρων από πόλεις της Μικράς Ασίας

βοήθειαν των Λακεδαιμονίων, αναλαμβάνων την τροφοδοσίαν της αποσταλησομένης δυνάμεως, λόγω του ότι προ μικρού ακριβώς είχεν υποχρεωθή υπό του Βασιλέως να καταβάλη τους φόρους, τους οποίους είχε καθυστερήσει, διότι δεν ηδύνατο να τους εισπράξη από τας Ελληνικάς πόλεις της σατραπείας του, χάρις εις τους Αθηναίους. Ενόμιζεν, ως εκ τούτου, ότι αν ηδύνατο να εξασθενίση τους Αθηναίους, θα εισέπραττεν ευκολώτερα τους φόρους, και συγχρόνως ότι θα καθίστα τους Λακεδαιμονίους συμμάχους του Βασιλέως και ότι θα κατώρθωνε να εκτελέση την διαταγήν του Βασιλέως, όπως συλλάβη ζώντα ή φονεύση τον νόθον υιόν του Πισσούθνου, Αμόργην, ο οποίος είχεν επαναστατήσει εις την Καρίαν. Οι Χίοι λοιπόν και ο Τισσαφέρνης συνειργάζοντο, προς επιτυχίαν του αυτού πράγματος.

6.

Ο Φαρνάβαζος εζήτησε από τους Σπαρτιάτας να τον υποστηρίξουν διά να επιτύχη την αποστασίαν από τους Αθηναίους Ελληνικών πόλεων της σατραπείας του

Αλλά κατά τον αυτόν περίπου χρόνον, ο Καλλίγειτος, υιός του Λαοφώντος, Μεγαρεύς, και ο Τιμαγόρας, υιός του Αθηναγόρου, Κυζικηνός, εξόριστοι αμφότεροι από τας πατρίδας των και ζώντες εις την αυλήν του Φαρναβάζου, υιού του Φαρνάκου, έφθασαν εις την Λακεδαίμονα αποσταλέντες υπό του Φαρναβάζου, όπως επιτύχουν την αποστολήν στόλου εις τον Ελλήσποντον. Διότι και ούτος επεδίωκε, καθώς και ο Τισσαφέρνης, όπως, εάν δυνηθή, αποστατήση, χάριν ασφαλεστέρας εισπράξεως των φόρων, τας Ελληνικάς πόλεις της σατραπείας του από τους Αθηναίους και ήθελεν, όπως δι' αυτού επιτευχθή η προς τον βασιλέα συμμαχία των Λακεδαιμονίων. Οι απεσταλμένοι του Φαρναβάζου και του Τισσαφέρνους ενήργουν χωριστά, οι μεν από τους δε, προς επιτυχίαν της αποστολής των, και ζωηρά ανεπτύχθη άμιλλα, διότι εζήτουν να πείσουν τους Λακεδαιμονίους, οι μεν όπως στείλουν στόλον και στρατόν εις την Ιωνίαν και την Χίον, οι δε όπως προτιμηθή η αποστολή αυτών εις τον Ελλήσποντον. Οι Λακεδαιμόνιοι, εν

Οι Λακεδαιμόνιοι ευνοούν τους Χίους και τον Τισσαφέρνη

τούτοις, ήσαν ασυγκρίτως ευνοϊκώτερα διατεθειμένοι προς τας προτάσεις των Χίων και του Τισσαφέρνους. Διότι τους τελευταίους υπεστήριζε και ο Αλκιβιάδης, ο οποίος ήτο μεγάλος πατρικός φίλος του εφόρου Ενδίου, και η εισαγωγή του Λακωνικής πηγής ονόματος του Αλκιβιάδου εις την οικογένειάν του ωφείλετο εις την φιλίαν αυτού, φέροντος το όνομα «Ένδιος, υιός του Αλκιβιάδου». Οι Λακεδαιμόνιοι όμως έστειλαν προηγουμένως εις την Χίον τον περίοικον Φρύνιν, όπως εξετάση επιτοπίως και αναφέρη εάν πράγματι έχουν όσα πλοία ισχυρίζοντο και εάν γενικώς η δύναμις της πόλεως ανταποκρίνεται εις την φήμην της. Επειδή δε ούτος εβεβαίωσε την αλήθειαν των όσων ήκουαν, συνωμολόγησαν αμέσως συμμαχίαν προς τους Χίους και τους Ερυθραίους και εψήφισαν την προς αυτούς αποστολήν μοίρας στόλου σαράντα πλοίων, καθόσον υπήρχαν ήδη εκεί, κατά τας πληροφορίας των Χίων, όχι ολιγώτερα των εξήντα πλοίων. Εκ των σαράντα τούτων πλοίων επρόκειτο να στείλουν αυτοί κατ' αρχάς δέκα, υπό την αρχηγίαν του ναυάρχου των Μελαγχρίδου. Αλλ' ένεκα επισυμβάντος σεισμού, αντικατέστησαν τον Μελαγχρίδαν διά του Χαλκιδέως και αντί των δέκα πλοίων ητοίμαζαν πέντε, τα οποία εξήρτυαν εις την Λακωνικήν. Εν τω μεταξύ, ο χειμών έφθανεν εις το τέλος του και συγχρόνως ετελείωνε το δέκατον έννατον έτος του πολέμου, του οποίου την ιστορίαν έγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 20ον : 412 - 411 π.Χ. (7-60)

7.

Οι Λακεδαιμόνιοι ετοιμάζονται να βοηθήσουν τους Χίους εις την αποστασίαν των

Αρχομένου του επομένου θέρους, οι Χίοι εβιάζοντο να επιτύχουν την αποστολήν των πλοίων, διότι εφοβούντο, μήπως οι Αθηναίοι μάθουν τα τεκταινόμενα (καθόσον αι συνεννοήσεις διεξήγοντο κρυφίως απ' αυτούς). Ως εκ τούτου, οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν εις την Κόρινθον τρεις Σπαρτιάτας, διά να φροντίσουν να σύρουν και μεταφέρουν τα πλοία άνωθεν του Ισθμού εις την προς τας Αθήνας θάλασσαν (τον Σαρωνικόν κόλπον), και διατάξουν να πλεύσουν όλα εις την Χίον, περιλαμβανομένων και εκείνων, τα οποία ο Άγις ητοίμαζε διά την Λέσβον. Ο όλος αριθμός των συμμαχικών πλοίων, τα οποία ευρίσκοντο τότε εις τον Ισθμόν, ανήρχετο εις τριάντα εννέα.

8. Ο Καλλίγειτος και ο Τιμαγόρας, αντιπροσωπεύοντες τον Φαρνάβαζον, ηρνήθησαν να συμφωνήσουν με τους άλλους διά την εκστρατείαν της Χίου, και δεν έδωσαν δι' αυτήν τα χρήματα, με τα οποία είχαν έλθει, ανερχόμενα εις είκοσι πέντε τάλαντα, αλλ' επροτίθεντο να εκπλεύσουν βραδύτερον εις χωριστήν εκστρατείαν. Ο Άγις, εξ άλλου, βλέπων τους Λακεδαιμονίους προθυμότερους να διευθυνθούν κατά πρώτον εις την Χίον, συνετάχθη και αυτός με την γνώμην ταύτην. Εις συμβούλιον των συμμάχων, συγκροτηθέν εις την Κόρινθον, απεφασίσθη να πλεύσουν πρώτον εις την Χίον, υπό την αρχηγίαν του Χαλκιδέως, ο οποίος εξήρτυε τα πέντε πλοία εις την Λακωνικήν, έπειτα εις την Λέσβον, υπό την αρχηγίαν του Αλκαμένους, τον οποίον και ο Άγις επροτίθετο εξ αρχής τα στείλη εκεί, και τελευταίον εις τον Ελλήσποντον. (Διά την τελευταίαν ταύτην εκστρατείαν, αρχηγός είχε ταχθή ο Κλέαρχος, υιός του Ραμφίου). Συγχρόνως απεφασίσθη να μεταφέρουν υπεράνω του Ισθμού πρώτον τα ήμιση από τα πλοία και να εκπλεύσουν ταύτα αμέσως, όπως η προσοχή των Αθηναίων διασπασθή μεταξύ τούτων και εκείνων, τα οποία έμελλαν να μεταφερθούν διά του Ισθμού ακολούθως. Διότι, επειδή η δύναμις των Αθηναίων είχεν εκπέσει εις την εκτίμησιν των, καθόσον δεν ενεφανίζετο πουθενά στόλος αυτών άξιος λόγου, ητοιμάζοντο να εκτελέσουν τον προς την Χίον πλουν φανερά. Η απόφασις αυτών εξετελέσθη αμέσως και ακριβώς, διακομισθέντων είκοσι και ενός πλοίων υπεράνω του Ισθμού.

9.

Οι Χίοι κατόπιν επεμβάσεως των Αθηναίων στέλλουν προς αυτούς βοήθειαν αρνούμενοι κατηγορίαν περί αποστασίας

Αλλ' ενώ οι άλλοι σύμμαχοι επέσπευδαν τον έκπλουν, οι Κορίνθιοι δεν είχαν καμμίαν όρεξιν να εκπλεύσουν μετά των άλλων, πριν περατωθούν οι αγώνες των Ισθμίων, τους οποίους εώρταζαν τότε. Ο Άγις, εν τούτοις, εδήλωσε προς αυτούς, ότι δεν εννοεί βέβαια να παραβιάσουν την εκεχειρίαν, η οποία συνδέεται με τους αγώνας των Ισθμίων, αλλ' ότι είναι έτοιμος, ν' αναλάβη την εκστρατείαν εις ίδιον αυτού όνομα. Αλλ' επειδή οι Κορίνθιοι απέκρουαν την λύσιν ταύτην και επήρχετο χρονοτριβή, ήρχισαν οι Αθηναίοι αντιλαμβανόμενοι τας ενεργείας των Χίων, και έστειλαν τον Αριστοκράτη, ένα εκ των στρατηγών, όπως ζητήση παρ' αυτών εξηγήσεις. Και επειδή οι Χίοι ηρνούντο την κατηγορίαν, εζήτησεν από αυτούς, προς απόδειξιν της πίστεώς των, να στείλουν εις τας Αθήνας πλοία διά τον συμμαχικόν στόλον. Και υπεχρεώθησαν ούτοι να στείλουν επτά, διότι οι μεν πολλοί Χίοι ηγνόουν τα τεκταινόμενα, οι δ' ολιγαρχικοί, οι οποίοι, μετείχαν της συνωμοσίας, δεν ήθελαν να εκτεθούν επί του παρόντος εις την εχθρότητα του πλήθους, πριν εξασφαλίσουν τα νώτα των, και ως εκ της μακράς καθυστερήσεως των Πελοποννησίων, δεν υπελόγιζαν πλέον εις την άφιξιν των.

10.

Οι Αθηναίοι εμποδίζουν Πελοποννησιακήν μοίραν να βοηθήση τους Χίους προς αποστασίαν

Εν τω μεταξύ, εωρτάζοντο οι αγώνες των Ισθμίων, και επειδή είχε προκηρυχθή επισήμως υπό των Κορινθίων η ιερά εκεχειρία, οι Αθηναίοι έστειλαν αντιπροσώπους των εις αυτούς, και τούτο υπήρξεν ευκαιρία, όπως γίνουν μάλλον κατάδηλα εις αυτούς τα τεκταινόμενα υπό των Χίων. Μετά την επιστροφήν των αντιπροσώπων των, οι Αθηναίοι ήρχισαν να λαμβάνουν μέτρα, όπως μη δυνηθούν να εκπλεύσουν πλοία από τας Κεγχρεάς, χωρίς να τα αντιληφθούν. Μετά το πέρας της εορτής, οι Πελοποννήσιοι εξέπλευσαν με είκοσι εν πλοία, υπό την αρχηγίαν του Αλκαμένους, κατευθυνόμενα εις Χίον. Οι Αθηναίοι έπλευσαν εις συνάντησίν των με ίσον κατ' αρχάς αριθμόν πλοίων και προσεπάθουν να τους παρασύρουν προς την ανοικτήν θάλασσαν. Επειδή όμως οι Πελοποννήσιοι δεν τους ηκολούθησαν επί πολύ, αλλ' εστράφησαν προς τα οπίσω, απεσύρθησαν ομοίως και οι Αθηναίοι, διότι εκ των είκοσι ενός πλοίων της μοίρας των, τα επτά ήσαν Χιακά και δεν είχαν εις αυτά εμπιστοσύνην. Ακολούθως όμως, εξοπλίσαντες και άλλα πλοία, ηύξησαν την δύναμιν της μοίρας των εις τριάντα επτά πλοία, με τα οποία κατεδίωξαν την παραπλέουσαν Πελοποννησιακήν μοίραν και την ηνάγκασαν να καταφύγη εις το Σπείραιον της Κορινθίας, λιμένα έρημον, παρά τα σύνορα της Επιδαυρίας. Οι Πελοποννήσιοι έχασαν κατά την καταδίωξιν εν πλοίον εις την ανοικτήν θάλασσαν, αλλά συγκεντρώσαντες τα λοιπά, ηγκυροβόλησαν εντός του λιμένος. Αλλ' οι Αθηναίοι τους επετέθησαν πάλιν διά θαλάσσης με τα πλοία των και δι' αποβάσεως εις την ξηράν. Κατά την επακολουθήσασαν συμπλοκήν, η οποία επροκάλεσε πολλήν σύγχυσιν και αταξίαν, οι Αθηναίοι επροξένησαν σοβαράς ζημίας εις πλείστα εχθρικά σκάφη και εφόνευσαν τον αρχηγόν Αλκαμένη, υποστάντες και αυτοί μερικάς απωλείας εις νεκρούς.

11. Μετά το πέρας της συμπλοκής, οι Αθηναίοι άφισαν τον αναγκαίον αριθμόν πλοίων προς επιτήρησιν των εχθρικών, και ηγκυροβόλησαν με τας λοιπάς εις κάποιο νησίδιον, ευρισκόμενον εις μικράν απόστασιν, το οποίον και κατέστησαν ορμητήριον των, έστειλαν δ' εις τας Αθήνας να ζητήσουν ενισχύσεις. Διότι την επομένην ήλθαν διά ξηράς προς υπεράσπισιν των Πελοποννησιακών πλοίων και οι Κορίνθιοι και ολίγον ύστερον και οι άλλοι περίοικοι. Και βλέποντες πόσον επίπονος ήτον η φρούρησις των πλοίων εις μέρος έρημον, δεν ήξευραν τί να κάμουν. Εσκέφθησαν μάλιστα κατ' αρχάς να καύσουν τα πλοία, αλλ' έπειτα απεφάσισαν να τα σύρουν εις την παραλίαν και τα φρουρούν, στρατοπεδεύοντες εκεί, έως ότου παρουσιασθή ευκαιρία διαφυγής. Και ο Άγις, πληροφορηθείς ταύτα, έπεμψε προς αυτούς αρχηγόν τον Σπαρτιάτην Θέρμωνα. Η πρώτη είδησις, η οποία ήλθεν εις τους Λακεδαιμονίους, ήτο η του έκπλου της μοίρας εκ του Ισθμού, διότι οι έφοροι είχαν παραγγείλει εις τον Αλκαμένη να στείλη ιππέα, όπως τους ειδοποιήση περί τούτου, και εσχεδίαζαν να στείλουν ευθύς τα ιδικά των πέντε πλοία, υπό την αρχηγίαν του Χαλκιδέως, συνοδευόμενου και από τον Αλκιβιάδην. Αλλ' ενώ είχαν ήδη επιληφθή της εκτελέσεως του σχεδίου τούτου, ήλθεν η είδησις, ότι ο στόλος ηναγκάσθη να καταφύγη εις το Σπείραιον και αποθαρρυνθέντες, διότι ήρχιζαν τον Ιωνικόν πόλεμον με μίαν αποτυχίαν, απεφάσισαν όχι μόνον να μη στείλουν τα πλοία ταύτα από την Λακωνικήν, αλλά και ν' ανακαλέσουν μερικά άλλα, που είχαν εκπλεύσει προηγουμένως.

12.

Ο Αλκιβιάδης πείθει τους Σπαρτιάτας να στείλουν στόλον εις Ιωνίαν, τον οποίον ακολουθεί και ο ίδιος

Μαθών ταύτα ο Αλκιβιάδης, προσεπάθει να ττείση πάλιν τον Ένδιον και τους άλλους εφόρους να μη διστάσουν να στείλουν τα πλοία, υποστηρίζων, ότι θα προφθάσουν να καταπλεύσουν πριν μάθουν οι Χίοι το ατύχημα της Πελοποννησιακής μοίρας, και ότι, όταν αυτός φθάση εις την Ιωνίαν, θα πείση ευκόλως τας πόλεις να επαναστατήσουν, εκθέτων προς αυτάς την αδυναμίαν των Αθηναίων και τον υπέρ του αγώνος ζήλον των Λακεδαιμονίων. Διότι, εκθέτων ταύτα, θα είναι πιστευτότερος από κάθε άλλον. Ο Αλκιβιάδης, ο οποίος ευρίσκετο εις προσωπικήν αντίθεσιν προς τον Άγιν, έλεγε προς τον ίδιον τον Ένδιον ιδιαιτέρως, ότι θα ήτο μεγάλη τιμή να επιτύχη αυτός την επανάστασιν της Ιωνίας και την συμμαχίαν του Βασιλέως προς τους Λακεδαιμονίους και να μη αφίση εις τον Άγιν την δόξαν τοιούτου κατορθώματος. Κατορθώσας δε να πείση τον Ένδιον και τους άλλους εφόρους, εξέπλευσε με πέντε πλοία και τον Λακεδαιμόνιον Χαλκιδέα και ο πλους εγίνετο με μεγάλην ταχύτητα.

13.

Επιτυχής επίθεσις μοίρας Αθηναϊκού στόλου εναντίον επιστρεφόντων εκ Σικελίας Σπαρτιατικών πλοίων

Κατά τον αυτόν τούτον χρόνον, επέστρεφαν εκ Σικελίας και τα δέκα εξ Πελοποννησιακά πλοία, τα οποία είχαν υπηρετήσει υπό τον Γύλιππον μέχρι τέλους του Σικελικού πολέμου. Μοίρα Αθηναϊκού στόλου εξ είκοσι επτά πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Ιπποκλέους, υιού του Μενίππου, εντεταλμένη την κατόπτευσιν των εκ Σικελίας προερχομένων πλοίων, τα κατέλαβε περί την χώραν των Λευκαδίων και τους επροξένησε σοβαράς βλάβας, πλην ενός όμως, τα λοιπά διέφυγαν την καταδίωξιν και κατέπλευσαν εις Κόρινθον.

14.

Ο Αλκιβιάδης και ο Χαλκιδεύς επιτυγχάνουν την αποστασίαν της Χίου και των Κλαζομενών από τας Αθήνας

Ο Χαλκιδεύς και ο Αλκιβιάδης συνελάμβαναν όσα πλοία συνήντων κατά τον πλουν, διά να μη γίνη ούτος προώρως γνωστός, και προσεγγίσαντες κατά πρώτον εις το Κωρύκαιον της Μικράς Ασίας απηλευθέρωσαν τους συλληφθέντας και κατόπιν προκαταρκτικής εκεί συνεννοήσεως με μερικούς εκ των Χίων, των μεμυημένων εις την συνωμοσίαν, οι οποίοι συνέστησαν εις αυτούς να καταπλεύσουν άνευ προειδοποιήσεως, έφθασαν αιφνιδίως εις την Χίον, όπου η εμφάνισίς των επροκάλεσεν έκπληξιν και τρόμον εις τον λαόν. Αλλ' οι ολιγαρχικοί είχαν προετοιμάσει τα πράγματα, ούτως ώστε κατά την αυτήν στιγμήν συνήρχετο εις συνεδρίασιν η Γερουσία, ενώπιον της οποίας ωμίλησαν ο Χαλκιδεύς και ο Αλκιβιάδης, βεβαιώσαντες, ότι και πολλά άλλα πλοία ευρίσκονται καθ' οδόν, αλλ' αποκρύψαντες τα του αποκλεισμού των Πελοποννησιακών πλοίων εις το Σπείραιον. Ούτως οι Χίοι απεκήρυξαν την συμμαχίαν των Αθηναίων και ευθύς ύστερον και οι Ερυθραίοι. Ακολούθως έπλευσαν με τρία πλοία εις τας Κλαζομενάς, τας οποίας εξήγειραν επίσης εις αποστασίαν. Αμέσως μετά τούτο, οι Κλαζομένιοι διέβησαν εις την απέναντι Μικρασιατικήν ακτήν, όπου ωχύρωσαν την Πολίχνην, διά να καταφύγουν εκεί, εις περίπτωσιν ανάγκης, εκ της νησίδος, όπου κατώκουν. Όλαι αυταί αι αποστατήσασαι πόλεις ησχολούντο εις την κατασκευήν οχυρωμάτων και προετοιμασίας διά τον πόλεμον.

15.

Οι Αθηναίοι εξοπλίζουν στόλον προς αποστολήν κατά της Χίου

Εις τας Αθήνας, εν τούτοις, έφθασε ταχέως η είδησις των γεγονότων της Χίου και οι Αθηναίοι έκριναν αμέσως, ότι ο απειλών αυτούς κίνδυνος είναι μέγας και προφανής, καθόσον, μετά την προσχώρησιν της μεγαλητέρας πόλεως προς τους εχθρούς, ούτε οι λοιποί σύμμαχοι θα ήθελαν να μείνουν ήσυχοι. Ως εκ του τρόμου δε, ο οποίος τους κατέλαβε, κατήργησαν αμέσως τας ποινάς, τας απειλουμένας υπό του νόμου εναντίον εκείνου, όστις θα εισηγείτο ή θα υπέβαλλεν εις την ψήφον του λαού πρότασιν περί χρησιμοποιήσεως των χιλίων ταλάντων, τα οποία τόσον ζηλοτύπως εφύλαξαν άθικτα καθ' όλην την διάρκειαν του πολέμου, και απεφάσισαν να θέσουν χείρα επ' αυτών, διά να εξοπλίσουν σημαντικόν αριθμόν πλοίων. Συγχρόνως απεφάσισαν, όπως εκ της μοίρας του στόλου, της ενεργούσης τον αποκλεισμόν του Σπειραίου, πέμψουν από τούδε εις την Χίον τα οκτώ πλοία, τα οποία, υπό την αρχηγίαν του Στρομβιχίδου, υιού του Διοτίμου, είχαν αποσπασθή των λοιπών, προς καταδίωξιν των πλοίων του Χαλκιδέως, αλλά μη προλαβόντα αυτά, είχαν επιστρέψει, και στείλουν ολίγον ύστερον προς ενίσχυσιν άλλα δώδεκα, υπό την αρχηγίαν του Θρασυκλέους, αποσπώμενα και ταύτα εκ της μοίρας του αποκλεισμού. Απέσυραν, προς τούτοις, τα επτά Χιακά πλοία, τα οποία τους εβοήθουν εις τον αποκλεισμόν του Σπειραίου, και ελευθερώσαντες τους δούλους, όσοι επέβαιναν επ' αυτών, ενέκλεισαν τους ελεύθερους εις το δεσμωτήριον. Εξώπλισαν επίσης εσπευσμένως δέκα άλλα πλοία, τα οποία έστειλαν εις την ενεργούσαν τον αποκλεισμόν των Πελοποννησιακών πλοίων μοίραν, προς αντικατάστασιν των αποσπασθέντων απ' αυτήν πλοίων και απεφάσισαν τον εξοπλισμόν και άλλων τριάντα. Γενικώς δ' ανέπτυξαν μεγάλην δραστηριότητα και ουδενός εφείδοντο διά την αποστολήν ενισχύσεων κατά της αποστάτιδος Χίου.

16.

Οι Τήϊοι αποστατούν από τους Αθηναίους

Εν τω μεταξύ, ο Στρομβιχίδης έφθασεν εις Σάμον με τα οκτώ πλοία του, και προσλαβών εν Σαμιακόν πλοίον έσπευσεν εις την Τέων και απήτησεν από τους κατοίκους να μείνουν ήσυχοι. Αλλά και ο Χαλκιδεύς επί κεφαλής μοίρας στόλου είκοσι τριών, έπλεε κατά της Τέω, ενώ συγχρόνως ο αποβατικός στρατός των Κλαζομενών και των Ερυθραίων εβάδιζε προς την αυτήν διεύθυνσιν, κατά μήκος της ακτής. Ο Στρομβιχίδης, πληροφορηθείς εγκαίρως τας κινήσεις ταύτας, εξέπλευσεν εκ του λιμένος και ιδών, όταν έφθασεν εις την ανοικτήν θάλασσαν, ότι ο εκ Χίου ερχόμενος στόλος απετελείτο από πολλά πλοία, έφυγε προς την Σάμον, καταδιωκόμενος υπ' αυτού. Οι Τήϊοι, οι οποίοι κατ' αρχάς ηρνήθησαν να δεχθούν τον αποβατικόν στρατόν ήνοιξαν εις αυτόν τας πύλας της πόλεως των, μετά την αναχώρησιν των Αθηναίων. Ούτος επερίμεινε την επιστροφήν του Χαλκιδέως εκ της καταδιώξεως των Αθηναϊκών πλοίων, αλλ' επειδή εβράδυνε, ήρχισαν κατεδαφίζοντες εκ πρωτοβουλίας των το τείχος της πόλεως των Τηίων, το οποίον είχαν οικοδομήσει οι Αθηναίοι, προς το μέρος της ξηράς. Εις την κατεδάφισιν ήλθαν και τους εβοήθησαν μερικοί βάρβαροι, υπό την αρχηγίαν του Στάγου, υπάρχου του Τισσαφέρνους.

17.

Η Μίλητος αποστατεί από τους Αθηναίους

Ο Χαλκιδεύς και ο Αλκιβιάδης, μετά την επιστροφήν εκ της μέχρι Σάμου καταδιώξεως του Στρομβιχίδου, ώπλισαν τα πληρώματα των Πελοπονησιακών πλοίων με οπλισμόν οπλίτου και τα άφισαν εις την Χίον. Αντικαταστήσαντες δε τα πληρώματα ταύτα διά Χίων και εξοπλίσαντες άλλα είκοσι Χιακά πλοία, απέπλευσαν διά την Μίλητον, όπως ωθήσουν αυτήν εις αποστασίαν. Διότι ο Αλκιβιάδης, ένεκα της φιλίας του προς τους προεστώτας της Μιλήτου, ήθελε να προσεταιρισθή αυτήν, πριν φθάσουν τα εκ της Πελοποννήσου αναμενόμενα πλοία, και κατορθώση διά της χρησιμοποιήσεως μόνης της δυνάμεως των Χίων και του Χαλκιδέως, να επιτύχη την αποστασίαν όσον το δυνατόν περισσοτέρων πόλεων, διά να κερδίση τοιουτοτρόπως την τιμήν του κατορθώματος τούτου υπέρ των Χίων, υπέρ εαυτού υπέρ του Χαλκιδέως και τέλος υπέρ του Ενδίου, σύμφωνα με την υπόσχεσιν που του είχε δώσει. Κατώρθωσαν, τωόντι, να διαφύγουν την προσοχήν του εχθρού κατά το μεγαλήτερον μέρος του πλου, και μολονότι ολίγον έλειψε να τους φθάσουν ο Στρομβιχίδης και ο Θρασυκλής, ο οποίος ακριβώς προ μικρού είχεν έλθει εξ Αθηνών με δώδεκα πλοία και ηνώθη με εκείνον προς καταδίωξιν των, επρόλαβαν και επέτυχαν την αποστασίαν της Μιλήτου. Οι Αθηναίοι έφθασαν και αυτοί, καταδιώκοντες αυτούς κατά πόδας, με δέκα εννέα πλοία, αλλ' επειδή οι Μιλήσιοι ηρνήθησαν να τους δεχθούν, ηγκυροβόλησαν εις την παρακειμένην νήσον Λάδην. Και ευθύς μετά την αποστασίαν των Μιλησίων, συνωμολογήθη διά του Τισσαφέρνους και του Χαλκιδέως η πρώτη μετά του Βασιλέως συμμαχία των Λακεδαιμονίων, έχουσα ως έξης.

18.

Η πρώτη συμμαχία μεταξύ των Λακεδαιμονίων και του βασιλέως των Περσών κατά των Αθηναίων

«Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι των συνομολογούν μετά του Βασιλέως και του Τισσαφέρνους συμμαχίαν, υπό τους επομένους όρους. Όλη η χώρα και όλαι αι πόλεις, όσαι κατέχονται υπό του Βασιλέως, ή κατείχοντο υπό των προγόνων του Βασιλέως, θ' ανήκουν εις τον Βασιλέα και όσα χρήματα και άλλα πλεονεκτήματα περιήρχοντο εκ των πόλεων τούτων εις τους Αθηναίους, ο Βασιλεύς και οι Λακεδαιμόνιοι μετά των συμμάχων των, ενεργούντες από κοινού, θα τα εμποδίσουν, ώστε του λοιπού ούτε χρήματα να λαμβάνουν οι Αθηναίοι, ούτε άλλα πλεονεκτήματα.

«Τον πόλεμον κατά των Αθηναίων θα διεξαγάγουν από κοινού ο Βασιλεύς και οι Λακεδαιμόνιοι μετά των συμμάχων των, και δεν επιτρέπεται τερματισμός αυτού παρά κατόπιν κοινής συμφωνίας του Βασιλέως και των Λακεδαιμονίων μετά των συμμάχων των.

«Οποιοσδήποτε αποστατήση από τον Βασιλέα θα είναι εχθρός και των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων των. Και ομοίως οποιοσδήποτε αποστατήση από τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των θα είναι εχθρός του Βασιλέως.»

19.

Αποστασία της Λεβέδου και των Αιρών

Τοιούτον ήτο το περιεχόμενον της συμμαχίας. Ευθύς δε σχεδόν μετά την υπογραφήν αυτής, οι Χίοι, εξοπλίσαντες δέκα ακόμη πλοία, έπλευσαν εις τα Άναια, όπως πληροφορηθούν τι απέγινεν εις την Μίλητον και συγχρόνως επιτύχουν την αποστασίαν νέων πόλεων. Αλλ' επειδή ο Χαλκιδεύς τους παρήγγειλεν, ότι πρέπει να επιστρέψουν και ότι ο Αρμόγης έρχεται εκεί διά ξηράς επί κεφαλής στρατού, έπλευσαν προς τον ναόν του Διός, ότε βλέπουν αιφνιδίως πλέοντα προς την διεύθυνσιν των δέκα εξ πλοία, με τα οποία ανεχώρησεν εξ Αθηνών ο Διομέδων, κατόπιν του Θρασυκλέους. Μόλις τα είδαν, έφυγαν, και εν μεν πλοίον διηυθύνθη εις την Έφεσον, τα δε λοιπά προς την Τέων. Εκ τούτων οι Αθηναίοι εκυρίευσαν τέσσερα άνευ των πληρωμάτων, τα οποία επρόλαβαν να σωθούν εις την ξηράν. Τα λοιπά κατέφυγαν εις την πόλιν των Τηΐων. Μετά τούτο, οι μεν Αθηναίοι απέπλευσαν προς την Σάμον, τα δε Χιακά πλοία εξέπλευσαν, και βοηθούμενα υπό του στρατού της ξηράς, επέτυχαν την αποστασίαν της Λεβέδου και έπειτα και των Αιρών. Ακολούθως και ο στρατός και ο στόλος επέστρεψαν εις τα ίδια.

20.

Επιτυχία του Πελοποννησιακού στόλου εις Σπείραιον

Κατά τον αυτόν περίπου χρόνον, τα είκοσι Πελοποννησιακά πλοία, τα οποία, καταδιωχθέντα, όπως διηγήθην, επολιορκούντο ήδη εις τον λιμένα του Σπειραίου υπό ισαρίθμων Αθηναϊκών πλοίων, εξορμήσαντα αιφνιδίως, επέπεσαν κατά της πολιορκητικής μοίρας, την ενίκησαν, εκυρίευσαν τέσσερα πλοία και απέπλευσαν εις τας Κεγχρεάς, όπου ήρχισαν να ετοιμάζωνται εκ νέου, όπως πλεύσουν εις την Χίον και την Ιωνίαν. Εκεί ήλθε προς αυτούς, σταλείς εκ Λακεδαίμονος, ο ναύαρχος Αστύοχος, ο οποίος έμελλε ν' αναλάβη του λοιπού την αρχηγίαν του όλου στόλου. Μετά την εκ της Τέω αναχώρησιν του στρατού των Ερυθραίων και Κλαζομενίων, ήλθεν εκεί αυτοπροσώπως, επί κεφαλής στρατού, ο Τισσαφέρνης, ο οποίος, αφού απετελείωσε

Συμφωνία Αθηναίων και Τηΐων

την κατεδάφισιν του τυχόν υπολειφθέντος μέρους του τείχους της πόλεως, ανεχώρησεν επίσης. Ολίγον χρόνον μετά την αναχώρησιν αυτού, ήλθε και ο Διομέδων, επί κεφαλής δέκα Αθηναϊκών πλοίων, και συνωμολόγησε με τους Τηΐους συμφωνίαν, όπως ούτοι δέχωνται και τους Αθηναίους. Ακολούθως έπλευσε κατά μήκος της ακτής εναντίον των Αιρών, αλλ' αποτυχών εις την κατ' αυτών επίθεσιν, απέπλευσεν.

21.

Οι δημοκρατικοί επικρατούν εις Σάμον. Εις αυτήν παρέχεται υπό των Αθηναίων ανεξαρτησία

Κατά τον αυτόν ωσαύτως χρόνον, έγινε εις την Σάμον η κατά των ολιγαρχικών επανάστασις των δημοκρατικών, βοηθούμενων υπό τριών Αθηναϊκών πλοίων, τα οποία έτυχαν να ευρίσκωνται εκεί. Οι δημοκρατικοί εφόνευσαν διακοσίους περίπου εν όλω ολιγαρχικούς, κατεδίκασαν τετρακοσίους εξ αυτών εις εξορίαν και διένειμαν μεταξύ των τας οικίας και τα κτήματα των. Διά ψηφίσματος του Αθηναϊκού λαού, παρεχωρήθη ανεξαρτησία εις τους Σαμίους, λόγω της εμπιστοσύνης, την οποίαν ενέπνεε το γεγονός, ότι του λοιπού η διοίκησις της πολιτείας θα ευρίσκετο εις χείρας των δημοκρατικών, οι οποίοι όχι μόνον εστέρησαν τους τέως ιδιοκτήτας της γης παντός άλλου δικαιώματος, αλλά και απηγόρευσαν εις τους δημοκρατικούς να έρχωνται του λοιπού εις επιγαμίαν με αυτούς.

22.

Οι Χίοι ωθούν πολλάς πόλεις εις αποστασίαν από τους Αθηναίους . Αποστασία της Μηθύμνης και της Μυτιλήνης

Κατά το υπόλοιπον διάστημα του θέρους, οι Χίοι, εξακολουθούντες, χωρίς καθόλου να ελαττωθή ο αρχικός ζήλος των, να εμφανίζωνται με ισχυράς δυνάμεις, και χωρίς ακόμη την συνδρομήν των Πελοποννησίων, και ωθούν τας διαφόρους πόλεις εις αποστασίαν και θέλοντες συγχρόνως να περιπλέξουν εις τον ίδιον αυτών κίνδυνον όσον το δυνατόν περισσοτέρους, εξεστράτευσαν με δέκα τρία πλοία κατά της Λέσβου, σύμφωνα με την απόφασιν των Λακεδαιμονίων, ότι η δευτέρα εκστρατεία θα διευθυνθή κατά της Λέσβου και η τρίτη εκείθεν κατά του Ελλησπόντου. Συγχρόνως ο στρατός της ξηράς, αποτελούμενος από τους παρόντας οπλίτας των Πελοποννησίων και τους των συμμάχων των μερών εκείνων, επορεύετο κατά μήκος της ακτής προς την διεύθυνσιν των Κλαζομενών και της Κύμης. Και του μεν στρατού της ξηράς αρχηγός ήτον ο Σπαρτιάτης Ευάλας, της δε μοίρας του στόλου, ο περίοικος Δεινιάδας. Η μοίρα του στόλου κατέπλευσε πρώτον εις την Μήθυμναν, την οποίαν έπεισε ν' αποστατήση. Αφού τέσσερα εκ των πλοίων της μοίρας έμειναν εκεί, τα λοιπά κατέπλευσαν εις την Μυτιλήνην, την οποίαν έπεισαν επίσης ν' αποστατήση.

23.

Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν την Μυτιλήνην και τας Κλαζομενάς

Εξ άλλου, ο αρχιναύαρχος των Λακεδαιμονίων Αστύοχος, εκπλεύσας εκ των Κεγχρεών, έφθασε, κατά το αρχικόν σχέδιόν του, εις Χίον με τέσσερα πλοία. Αλλά τρεις ημέρας μετά την άφιξιν του, Αθηναϊκή μοίρα εξ είκοσι πέντε πλοίων, έπλεε προς την Λέσβον, υπό την αρχηγίαν του Διομέδοντος και του Λέοντος. Ο τελευταίος ήλθε προς περαιτέρω ενίσχυσιν εξ Αθηνών, ολίγον ύστερον, με δέκα πλοία. Το εσπέρας της αυτής ημέρας αργά, ο Αστύοχος, παραλαβών και εν Χιακόν πλοίον, εξέπλευσε, διευθυνόμενος επίσης εις Λέσβον, διά να βοηθήση, όπως ημπορέση, την μοίραν των Χιακών πλοίων. Κατέπλευσεν εις την Πύρραν και εκείθεν την επιούσαν εις την Έρεσον, όπου έμαθεν, ότι η Μυτιλήνη είχε καταληφθή, με τον πρώτον αλαλαγμόν της επιθέσεως. Διότι οι Αθηναίοι, χωρίς να χάσουν στιγμήν, κατέπλευσαν εις τον λιμένα, χωρίς κανείς να τους περιμένη, έγιναν κύριοι των Χιακών πλοίων και αποβιβασθέντες, ενίκησαν τους αντιταχθέντας κατ' αυτών και κατέλαβαν την πόλιν. Ο Αστύοχος έμαθε τας ειδήσεις αυτάς και από τους Ερεσίους και από τα Χιακά πλοία, τα οποία, ως ήδη διηγήθην, είχαν μείνει εις την Μήθυμναν, υπό την αρχηγίαν του Ευβούλου και εκ των οποίων τρία, φεύγοντα, μετά την άλωσιν της Μυτιλήνης, συνηντήθησαν μετ' αυτού, του τετάρτου συλληφθέντος υπό των Αθηναίων. Ως εκ τούτου, δεν επροχώρησε πλέον εις την Μυτιλήνην, αλλ' εξεγείρας την Έρεσον εις αποστασίαν και εξοπλίσας τους κατοίκους αυτής, απέστειλεν τους επί των πλοίων του οπλίτας, υπό την αρχηγίαν του Ετεονίκου, προς την διεύθυνσιν της Αντίσσης και Μηθύμνης, ενώ συγχρόνως αυτός με τα πλοία του και τα τρία Χιακά πλοία έπλεε κατά μήκος της ακτής, προς την αυτήν διεύθυνσιν, με την ελπίδα, ότι οι Μηθυμναίοι, βλέποντες αυτούς, θα ενθαρρυνθούν και θα εμμείνουν εις την αποστασίαν. Αλλ' επειδή όλα εστρέφοντο κατ' αυτού εις την Λέσβον, επεβίβασε πάλιν τους οπλίτας του επί των πλοίων και απέπλευσεν εις την Χίον. Και ο στρατός, ο οποίος είχεν αποβιβασθή εκ των πλοίων και επρόκειτο να βαδίση προς τον Ελλήσποντον, επέστρεψεν εις τας διαφόρους πόλεις, εις τας οποίας ανήκε. Μετά τούτο, εξ πλοία, από την μοίραν του συμμαχικού στόλου των Πελοποννησίων, η οποία ευρίσκετο εις τας Κεγχρεάς, ήλθαν εις Χίον, προς ενίσχυσιν του. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, αφού ερρύθμισαν τα πράγματα της Λέσβου, έπλευσαν εξ αυτής εις την υπό των Κλαζομενίων οχυρουμένην επί της Μικρασιατικής ακτής Πολίχνην, την οποίαν και κατέλαβαν, και μετέφεραν πάλιν τούτους εις επί της νήσου πόλιν, πλην των πρωταιτίων της αποστασίας, οι οποίοι είχαν φύγει εις την Δαφνούντα. Ούτως αι Κλαζομεναί προσεχώρησαν και πάλιν εις την Αθηναϊκήν συμμαχίαν.

24.

Ενέργεια των Αθηναίων κατά της Μιλήτου. Φόνος του Χαλκιδέως

Κατά το αυτό θέρος, οι Αθηναίοι, οι οποίοι με την μοίραν των είκοσι πλοίων, την σταθμεύουσαν εις Λάδην, επολιόρκουν την Μίλητον ενεργήσαντες απόβασιν εις το Πάνορμον, έδαφος των Μιλησίων, εφόνευσαν τον Λακεδαιμόνιον αρχηγόν Χαλκιδέα, ο οποίος έσπευσε με ολίγους άλλους εκ Μιλήτου, κατά μήκος της ακτής, προς απόκρουσιν αυτών. Την μεθεπομένην, διαβάντες πάλιν εις Πάνορμον, έστησαν τρόπαιον, το οποίον οι Μιλήσιοι κατέρριψαν, λόγω του ότι εστήθη χωρίς να μείνη ο εχθρός κύριος του πεδίου της μάχης. Ο Λέων, εξ άλλου, και ο Διομέδων, επί κεφαλής των Αθηναϊκών πλοίων της Λέσβου, προέβαιναν εις πολεμικάς κατά

Επιθέσεις των Αθηναίων κατά της Χίου

θάλασσαν επιχειρήσεις εναντίον των Χιών, χρησιμοποιούντες ως ορμητήρια τας απέναντι της Χίου κειμένας νήσους Οινούσσας, τα φρούρια της Σιδούσης και του Πτελεού, τα οποία είχαν επί της Ερυθραίας, τέλος δε και αυτήν την Λέσβον. Ως πεζοναύτας είχαν επί του καταστρώματος άνδρας, στρατολογηθέντας υποχρεωτικώς εκ του καταλόγου των οπλιτών. Ενεργήσαντες δ' απόβασιν εις την Καρδαμύλην και τον Βολίσκον, ενίκησαν τους προσδραμόντας προς απόκρουσιν αυτών Χίους, φονεύσαντες πολλούς, και ερήμωσαν τα περίχωρα. Ενίκησαν επίσης άλλην μάχην εις τας Φάνας και τρίτην εις το Λευκώνιον. Του λοιπού οι Χίοι έπαυσαν να εξέρχωνται των τειχών της πόλεως, προς αντιμετώπισιν των Αθηναίων, ενώ ούτοι ερήμωσαν καθ' ολοκληρίαν την χώραν των, η οποία ευρίσκετο εις ανθηροτάτην κατάστασιν και από της εποχής των Περσικών πολέμων έως τότε ουδεμίαν είχε πάθει καταστροφήν. Μετά τους Λακεδαιμονίους, τωόντι, οι Χίοι μόνοι, καθόσον εγώ γνωρίζω, κατώρθωσαν να ευημερούν και να είναι συγχρόνως σώφρονες, και όσον περισσότερον προήγετο η πόλις των εις δύναμιν, τόσον καλλίτερον ερρύθμιζαν τα πράγματα των, προς εξασφάλισιν του μέλλοντος. Και αν κανείς νομίση, ότι η αποστασία αυτών υπήρξε πράξις παρακεκινδυνευμένη, οφείλει να σκεφθή, ότι ούτε εις αυτήν ακόμη ετόλμησαν να προβούν, παρά μόνον αφού έμελλαν ν' αποδυθούν εις τον κίνδυνον παρά το πλευρόν πολλών και γενναίων συμμάχων, και αφού έβλεπαν, ότι και οι Αθηναίοι αυτοί, μετά την Σικελικήν καταστροφήν, δεν ηρνούντο πλέον, ότι η κατάστασις των ήτον αναμφισβητήτως εκτάκτως επισφαλής. Και εάν ως εκ της αβεβαιότητος των ανθρωπίνων πραγμάτων, επλανήθησαν, την πλάνην συνεμερίσθησαν μετά πολλών άλλων, οι οποίοι επίσης ενόμισαν, ότι τα πράγματα των Αθηναίων φέρονται προς ταχείαν καταστροφήν. Τώρα όμως, ότε και από την θάλασσαν απεκλείοντο και από την ξηράν ερημώνοντο, επεδίωξαν μερικοί να φέρουν εκ νέου την πόλιν εις την Αθηναϊκήν συμμαχίαν. Αντιληφθέντες τούτο οι εν τέλει, αυτοί μεν εις ουδεμίαν προέβησαν άμεσον ενέργειαν, αλλά προσκαλέσαντες τον αρχιναύαρχον Αστύοχον, ο οποίος ήλθεν εκ των Ερυθρών μετά τεσσάρων πλοίων, τα οποία ευρέθησαν εκεί, διεσκέφθησαν μετ' αυτού διά ποίων μέσων, όσον το δυνατόν ολιγώτερον βιαίων, είτε λήψεως ομήρων, είτε άλλων οιωνδήποτε, ηδύναντο να θέσουν τέρμα εις την συνωμοσίαν. Και ούτω μεν διεξήγοντο τα πράγματα εις την Χίον.

25.

Νίκη των Αθηναίων παρά την Μίλητον

Κατά το τέλος δε του ιδίου θέρους, έφθασαν εξ Αθηνών εις Σάμον χίλιοι οπλίται Αθηναίοι, και προς τούτοις χίλιοι πεντακόσιοι Αργείοι, εκ των οποίων πεντακόσιοι ήσαν ψιλοί και εφωδιάσθησαν υπό των Αθηναίων με βαρύν οπλισμόν. Ο στρατός ούτος, μεταφερθείς υπό μοίρας στόλου σαράντα οκτώ πλοίων, μεταξύ των οποίων ήσαν και οπλιταγωγά, υπό την αρχηγίαν του Φρυνίχου, του Ονομακλέους και του Σκιρωνίδου, διεβιβάσθη εκ του λιμένος της Σάμου εις την Μίλητον, όπου εστρατοπέδευσεν. Εκ της πόλεως εξήλθαν οκτακόσιοι Μιλήσιοι οπλίται, οι υπό τον Χαλκιδέα ελθόντες Πελοποννήσιοι, σώμα μισθοφορικόν του Τισσαφέρνους και αυτός ούτος ο Τισσαφέρνης, όστις έτυχε να ευρίσκεται εκεί με το ιππικόν του, και συνεπλάκησαν με τους Αθηναίους και τους συμμάχους των. Και οι μεν Αργείοι, προελάσαντες διά της πτέρυγας των προ των άλλων, επετέθησαν κατά των Μιλησίων, με πολλήν αταξίαν, καταφρονήσαντες αυτούς ως Ίωνας και ως ανθρώπους, οι οποίοι δεν θα ημπορέσουν να αντισταθούν, αλλ' ενικήθησαν υπό τούτων και έχασαν σχεδόν τριακοσίους νεκρούς. Ενώ οι Αθηναίοι, αφού ενίκησαν πρώτον τους Πελοποννησίους, απώθησαν έπειτα τους βαρβάρους και το λοιπόν άτακτον πλήθος, δεν κατώρθωσαν όμως να έλθουν εις χείρας προς τους Μιλησίους, καθόσον ούτοι, αφού έτρεψαν εις φυγήν τους Αργείους, βλέποντες την λοιπήν παράταξιν των νικωμένην, υπεχώρησαν εντός της πόλεως. Και συνέβη εις την μάχην αυτήν οι Ίωνες και των δύο στρατών να νικήσουν τους Δωριείς. Διότι και οι Αθηναίοι ενίκησαν τους απέναντι των Πελοποννησίους, και οι Μιλήσιοι τους Αργείους: Αφού έστησαν τρόπαιον, οι Αθηναίοι ήρχισαν ετοιμαζόμενοι να κατασκευάσουν τείχος, κατά μήκος του Ισθμού, ο οποίος χωρίζει την πόλιν από την στερεάν, φρονούντες, ότι εάν γίνουν κύριοι της Μιλήτου, και αι λοιπαί πόλεις θα επανέλθουν ευκόλως εις την Αθηναϊκήν συμμαχίαν.

26.

Ενισχύσεις του Σπαρτιατικού στόλου

Εις το σημείον τούτο ευρίσκοντο τα πράγματα, όταν περί την δύσιν ήδη του ηλίου τους ανηγγέλθη ότι από στιγμής εις στιγμήν καταφθάνουν τα εκ της Πελοποννήσου και της Σικελίας προερχόμενα πενήντα πέντε εχθρικά πλοία. Εκ τούτων είκοσιν εστέλλοντο υπό των Συρακουσίων και δύο υπό των Σελινουντίων, τους οποίους, καθώς και τους Σικελιώτας, είχε παρακινήσει κυρίως ο Ερμοκράτης να συμπράξουν προς συμπλήρωσιν της καταλύσεως της Αθηναϊκής δυνάμεως. Τα λοιπά ήσαν εκείνα, τα οποία παρεσκεύαζαν οι Πελοποννήσιοι και τα οποία είχαν ήδη ετοιμασθή. Αμφότεραι αι μοίραι του στόλου τούτου, τεθείσαι υπό τας διαταγάς του Λακεδαιμονίου Θηριμένους, όπως τας φέρη προς τον αρχιναύαρχον Αστύοχον, κατέπλευσαν πρώτον εις την Λέρον, νήσον κειμένην απέναντι της Μιλήτου. Ακολούθως, όταν έμαθαν, ότι οι Αθηναίοι ήσαν πλησίον της Μιλήτου, έπλευσαν απ' εκεί κατ' αρχάς εις τον Ιασικόν κόλπον, όπως λάβουν ακριβεστέρας πληροφορίας περί της καταστάσεως της πόλεως, και διήλθαν την νύκτα εις την Τειχιούσσαν, πόλιν της χώρας των Μιλησίων. Εκεί ήλθεν ο Αλκιβιάδης έφιππος, και παρ' αυτού έμαθαν τα της μάχης, καθόσον ούτος είχε παραστή εις αυτήν και είχε συμπολεμήσει με τους Μιλησίους και τον Τισσαφέρνη. Ο Αλκιβιάδης συνέστησε προς αυτούς διά μακρών, εάν δεν θέλουν να καταστρέψουν την Ιωνίαν και τον όλον αγώνα των, να σπεύσουν ως τάχιστα εις βοήθειαν της Μιλήτου και να μην ανεχθούν την συμπλήρωσιν του αποκλεισμού της διά της κατασκευής του τείχους.

27.

Οι Αθηναίοι εγκαταλείπουν την Μίλητον

Απεφάσισαν λοιπόν να σπεύσουν εις βοήθειαν της ευθύς ως εξημέρωση. Αλλ' ο Φρύνιχος, αρχηγός των Αθηναίων, ευθύς ως επληροφορήθη από την Λέρον ασφαλώς τας κινήσεις του εχθρικού στόλου, ενώ οι συναρχηγοί του ήθελαν να παραμείνουν και συνάψουν αποφασιστικήν ναυμαχίαν, εδήλωσεν, ότι ούτε αυτός θα πράξη τούτο, ούτε εις εκείνους, ούτε εις άλλον κανένα θα επιτρέψη τούτο, εφόσον ημπορεί. Διότι εκεί όπου ημπορούν βραδύτερον να συνάψουν την μάχην, αφού πρώτον πληροφορηθούν τον ακριβή αριθμόν των εχθρικών πλοίων και την αναλογίαν αυτών προς τα ιδικά των, και προβούν με την ησυχίαν των εις την απαιτουμένην προετοιμασίαν, δεν θα διέπραττε ποτέ την παραφροσύνην να διακινδυνεύση, παρασυρόμενος εκ του φόβου μήπως η ενέργειά του χαρακτηρισθή ατιμωτική. Διότι δεν είναι ατιμωτικόν διά τους Αθηναίους να υποχωρήσουν απέναντι εχθρικού στόλου, όταν αι περιστάσεις επιβάλλουν τούτο, αλλά θα ήτο πολύ ατιμωτικόν, εάν υπό οιασδήποτε περιστάσεις, συμβή να ηττηθούν, οπότε το κράτος δεν θα υφίστατο μόνον την ατίμωσιν, αλλά και θα περιέπιπτεν εις τον μέγιστον των κινδύνων. Μετά τας συμφοράς, εν τούτοις, τας οποίας έχουν ήδη υποστή αι Αθήναι, μόλις θα ήτον επιτετραμμένον εις αυτάς ν' αναλάβουν επιθετικήν επιχείρησιν, κατόπιν παρασκευής αρτίας ή τουλάχιστον ένεκα αναπόδραστου ανάγκης, και θα ήτο πολύ μάλλον ασυγχώρητον να δράμουν άνευ ανάγκης εις αναζήτησιν περιττών κινδύνων. Συνέστησεν επομένως, αφού επιβιβάσουν τους τραυματίας, τους οπλίτας και τα πολεμικόν υλικόν, με το οποίον είχαν έλθει, και εγκαταλείψουν τα εκ της εχθρικής χώρας λάφυρα, όπως τα πλοία είναι ελαφρά, αποπλεύσουν διά την Σάμον, και συγκεντρώνοντες εκεί όλον τον στόλον των, χρησιμοποιήσουν αυτήν του λοιπού ως βάσιν περαιτέρω επιχειρήσεων, όταν παρουσιασθή κατάλληλος ευκαιρία. Η γνώμη του έγινε δεκτή και ετέθη αμέσως εις πλήρη εφαρμογήν. Και όχι μόνον εις την περίστασιν αυτήν, αλλ' έτι μάλλον βραδύτερον, εις πάσας τας περιστάσεις εις τας οποίας ευρέθη, εξετιμήθη ο Φρύνιχος ως ανήρ συνετώτατος. Ούτοι υπήρξαν οι λόγοι, ένεκα των οποίων οι Αθηναίοι εγκατέλειψαν την Μίλητον μόλις εβράδυασε, χωρίς να δυνηθούν να συμπληρώσουν την νίκην των, ενώ οι Αργείοι εσπευσμένως και κατηγανακτημένοι διά την ατυχίαν των, απέπλευσαν εις τα ίδια.

28.

Οι Πελοποννήσιοι καταλαμβάνουν την Ίασον

Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, εκπλεύσαντες κατά τα εξημερώματα εκ της Τειχιούσσης, κατέπλευσαν εις την Μίλητον, ότε ήδη οι Αθηναίοι είχαν αναχωρήσει. Αφού δ' έμειναν εκεί μίαν ημέραν, παρέλαβαν και τα υπό την διοίκησιν του Χαλκιδέως Χιακά πλοία, τα οποία είχαν καταδιωχθή προηγουμένως μετά των λοιπών και καταφύγει εις την Μίλητον, απεφάσισαν να επαναπλεύσουν εις την Τειχιούσσαν, όπως παραλάβουν το πολεμικόν υλικόν, το οποίον είχαν αποβιβάσει εις την ξηράν. Αφού έφθασαν εκεί, ήλθε προς αυτούς ο Τισσαφέρνης, επί κεφαλής του στρατού του, και τους έπεισε να πλεύσουν κατά της Ιάσου, την οποίαν κατείχεν ο Αμόργης, με τον οποίον ευρίσκετο εις πόλεμον. Και επιτεθέντες αιφνιδίως κατά της Ιάσου, κατέλαβαν αυτήν, καθόσον οι εντός αυτής δεν ηδύναντο να υποθέσουν, ότι τα καταπλέοντα πλοία δεν ήσαν Αθηναϊκά. Κατά την επίθεσιν, διεκρίθησαν προ πάντων οι Συρακούσιοι. Οι Πελοποννήσιοι, συλλαβόντες ζώντα τον Αμόργη, τον παρέδωκαν εις τον Τισσαφέρνη, διά να τον φέρη, εάν θέλη, προς τον Βασιλέα, όπως είχε διαταχθή. Συγχρόνως ελεηλάτησαν την Ίασον από άκρου εις άκρον, και ο στρατός απεκόμισε πλουσίαν λείαν, καθόσον η πόλις ήτο παλαιόπλουτος. Τους μισθοφόρους του Αμόργου παρέλαβαν εις το στρατόπεδον των και χωρίς να τους κάμουν κανέν κακόν τους προσέλαβαν εις τας τάξεις των, καθόσον οι πλείστοι εξ αυτών ήσαν Πελοποννήσιοι. Την πόλιν και όλους των τους αιχμαλώτους, είτε δούλους, είτε ελευθέρους, παρέδωκαν εις τον Τισσαφέρνη, συμφωνήσαντες να λάβουν παρ' αυτού ένα Δαρεικόν στατήρα δι' έκαστον, μεθ' ο επέστρεψαν εις την Μίλητον. Εκείθεν απέστειλαν διά ξηράς μέχρι των Ερυθρών τον υπό των Λακεδαιμονίων σταλέντα διοικητήν της Χίου Πεδάριτον, τον υιόν του Λέοντος, επί κεφαλής των μισθοφόρων του Αμόργου, και διώρισαν επί τόπου διοικητήν της Μιλήτου τον Φίλιππον. Και εν τω μεταξύ ετελείωσε το θέρος.

29.

Ο Τισσαφέρνης καταβάλλει μισθόν εις τον στρατόν των Πελοποννησίων

Κατά τον επακολουθήσαντα χειμώνα, αφού εγκατέστησε φρουράν εις την Ίασον, ο Τισσαφέρνης ήλθεν εις την Μίλητον, όπου διένειμεν εις όλον τον στρατόν μισθόν ενός μηνός, μίαν ολόκληρον δραχμήν ημερησίως εις έκαστον, σύμφωνα με την υπόσχεσιν πού είχεν αναλάβει εις την Λακεδαίμονα, δηλώσας όμως, ότι του λοιπού θα δίδη μόνον τρεις οβολούς ημερησίως δι' έκαστον, έως ότου ζητήση οδηγίας παρά του Βασιλέως, υποσχεθείς να καταβάλη ολόκληρον την δραχμήν, εάν ο Βασιλεύς εγκρίνη τούτο. Αλλ' επειδή ο αρχηγός των Συρακουσίων Ερμοκράτης αντετάχθη ( ενώ ο Θηριμένης, μη ων ναύαρχος, αλλ' επιφορτισμένος μόνον να παραδώση τον στόλον εις τον Αστύοχον, εδείχθη χλιαρός εις το ζήτημα του μισθού), συνεφωνήθη η πληρωμή μισθού ανωτέρου των τριών οβολών δι' εκάστην ομάδα πέντε πλοίων, διότι διά κάθε τοιαύτην ομάδα εδίδοντο τρία τάλαντα και διά κάθε κλάσμα του αριθμού τούτου ποσόν ανάλογον.

30.

Ο Αθηναϊκός στύλος διαιρείται εις δύο μοίρας προς δράσιν εναντίον της Μιλήτου και της Χίου

Κατά τον αυτόν χειμώνα, οι εις Σάμον σταθμεύοντες Αθηναίοι, αφού έλαβαν εξ Αθηνών περαιτέρω ενισχύσεις τριάντα πέντε πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Χαρμίνου, του Στρομβιχίδου και του Ευκτήμονος, συνεκέντρωσαν και την μοίραν, την απησχολημένην εις την Χίον, και όλα τα άλλα πλοία των, θέλοντες να προβούν εις κατανομήν του στόλου διά κλήρου, όπως μέρος μεν αυτού ενεργή τον αποκλεισμόν της Μιλήτου, άλλο δε μέρος μετά του στρατού της ξηράς σταλή εις την Χίον. Και όντως ούτως ενήργησαν. Διότι ο μεν Στρομβιχίδης και ο Ονομακλής και ο Ευκτήμων, επί κεφαλής μοίρας τριάντα πλοίων και έχοντες μαζύ των επί οπλιταγωγών σκαφών μέρος των χιλίων οπλιτών, πού είχαν έλθει εις την Μίλητον, έπλεαν προς την Χίον, ως προσδιωρίσθη υπό του λαχνού, ενώ οι λοιποί, μένοντες εις την Σάμον, με εβδομήντα τέσσερα πλοία, εθαλασσοκράτουν και προέβαιναν εις επιθετικάς επί της Μιλήτου αποβάσεις.

31.

Αποτυχία των Πελοποννησίων εις Κλαζομενάς

Ο Αστύοχος ευρίσκετο τότε εις την Χίον, ασχολούμενος ακριβώς εις την εκλογήν των ομήρων ως προληπτικού μέτρου κατά της προδοσίας. Αλλ' όταν έμαθε την άφιξιν των υπό τον Λακεδαιμόνιον Θηριμένη πλοίων και ότι τα πράγματα της συμμαχίας ήσαν ήδη εις πολύ καλλιτέραν κατάστασιν, ανέστειλε πάσαν περαιτέρω ενέργειαν εν σχέσει προς την προδοσίαν και παραλαβών τα δέκα Πελοποννησιακά πλοία και δέκα Χιακά απέπλευσεν. Αποτυχούσης δ' επιθέσεως κατά της Πτελεού, την οποίαν ενήργησεν, έπλευσε κατά μήκος της παραλίας προς τας Κλαζομενάς και απήτησεν από τους φρονούντας τα των Αθηναίων να μετοικήσουν προς το εσωτερικόν, εις τον Δαφνούντα, και προσχωρήσουν προς τους Πελοποννησίους. Την απαίτησιν ταύτην υπεστήριζεν ο Πέρσης, ύπαρχος της Ιωνίας, Τάμως. Αλλ' επειδή οι Κλαζομένιοι δεν ήθελαν να υπακούσουν, επετέθη κατά της πόλεως, η οποία ήτον ατείχιστος, και μη δυνηθείς να την καταλάβη, απέπλευσεν υπό ισχυρόν άνεμον, αυτός μεν εις την Φώκαιαν και την Κύμην, ενώ τα λοιπά πλοία κατέπλευσαν εις τας πλησίον των Κλαζομενών νήσους Μαραθούσσαν, Πήλην και Δρυμούσσαν. Μείναντες εις τας νήσους ταύτας επί οκτώ ημέρας, ένεκα της επικρατούσης κακοκαιρίας, διήρπασαν και κατηνάλωσαν μέρος των πραγμάτων, τα οποία οι Κλαζομένιοι είχαν τοποθετήσει εκεί χάριν ασφαλείας, και φορτώσαντες εσπευσμένως τα υπόλοιπα επί των πλοίων, απέπλευσαν εις Φώκαιαν και εκείθεν εις Κύμην, προς συνάντησιν του Αστυόχου.

32.

Πρέσβεις των Λεσβίων ήλθαν εις τον Αστύοχον δηλούντες ότι θέλουν να αποστατήσουν εκ νέου από τους Αθηναίους

Ενώ ο Αστύοχος ευρίσκετο εκεί, ήλθαν προς αυτόν πρέσβεις των Λεσβίων, οι οποίοι προσεφέροντο ν' αποστατήσουν πάλιν. Και αυτός μεν ήκουσεν ευνοϊκώς τας προτάσεις των, αλλ' επειδή οι Κορίνθιοι και οι λοιποί σύμμαχοι ουδεμίαν εδείκνυαν προθυμίαν, ένεκα της προηγουμένης αποτυχίας, απέπλευσε, διευθυνόμενος προς την Χίον. Αλλά τα πλοία, διασκορπισθέντα υπό κακοκαιρίας, έφθασαν εις Χίον, άλλα από εν μέρος και άλλα από άλλο. Ολίγον ύστερον ο Πεδάριτος, ο οποίος, ως ελέχθη ήδη, ήρχετο εκ της Μιλήτου επί κεφαλής στρατού, έφθασεν εις τας Ερυθράς, οπόθεν διεπεραιώθη μετ' αυτού εις την Χίον, όπου ευρήκεν επίσης υπό τας διαταγάς του τους πεντακοσίους περίπου άνδρας των πληρωμάτων των πέντε πλοίων, τους οποίους είχεν αφήσει ο Χαλκιδεύς με οπλισμόν οπλίτου. Και επειδή μερικοί Λεσβίοι προσεφέροντο πάλιν ν' αποστατήσουν, ο Αστύοχος εισηγήθη εις τον Πεδάριτον και τους Χίους την αποστολήν πλοίων εις την Λέσβον, διά να εξεγείρουν αυτήν εις επανάστασιν, λέγων ότι τοιουτοτρόπως ή θ' αυξήσουν τον αριθμόν των συμμάχων των ή και αν αποτύχουν, θα εξασθενήσουν πάντως τους Αθηναίους. Αλλ' οι Χίοι ηρνούντο να υπακούσουν και ο Πεδάριτος εδήλωσεν, ότι ούτε τα Χιακά πλοία θ' αφίση εις την διάθεσίν του.

33.

Κινήσεις του Πελοποννησιακού και του Αθηναϊκού στόλου περί την Χίον

Ο Αστύοχος, παραλαβών τα πέντε Κορινθιακά πλοία, εν εκ των Μεγάρων, εν εκ της Ερμιονίδος και όσα αυτός είχε φέρει εκ της Λακωνικής, εξέπλευσε, κατευθυνόμενος εις την Μίλητον, όπως αναλάβη την αρχιναυαρχίαν του στόλου, αφού ηπείλησεν επανειλημμένως τους Χίους, ότι, μα την αλήθειαν, δεν θα έλθη εις βοήθειαν των, εάν λάβουν ανάγκην αυτής. Προσεγγίσας δ' εις Κώρυκον της Ερυθραίας, διενυκτέρευσεν εκεί. Αλλά και οι Αθηναίοι, πλέοντες εκ Σάμου εις την Χίον, μετά του στρατού των, προσωρμίσθησαν εις μέρος, το οποίον εχωρίζετο από το αγκυροβόλιον της Πελοποννησιακής μοίρας διά λόφου χωρίς οι δύο στόλοι ν' αντιληφθούν την παρουσίαν ο εις του άλλου. Επειδή, εν τούτοις, διαρκούσης της νυκτός, ήλθεν είδησις, εκ μέρους του Πεδαρίτου, ότι μερικοί Αθηναίοι αιχμάλωτοι, αφεθέντες υπό των Αθηναίων ελεύθεροι εκ της Σάμου, ήλθαν εις τας Ερυθράς, διά να επιτύχουν την διά προδοσίας παράδοσιν της πόλεως, ο Αστύοχος εξέπλευσεν ευθύς πάλιν διά τας Ερυθράς και έτσι παρά τρίχα έλειψε να πέση εις χείρας των Αθηναίων. Αλλά και ο Πεδάριτος διέβη εκ Χίου εις τας Ερυθράς προς συνάντησιν του Αστυόχου και αφού εξήτασαν τα της κατηγορίας κατά των υποτιθεμένων συνωμοτών και εξηκρίβωσαν ότι η όλη υπόθεσις ήτο στρατήγημα των αιχμαλώτων, όπως φύγουν από την Σάμον, απήλλαξαν αυτούς της κατηγορίας και ο μεν Πεδάριτος επέστρεψεν εις την Χίον, ο δε Αστύοχος συνέχισε το αρχικόν δρομολόγιόν του προς την Μίλητον.

34. Εν τω μεταξύ, και ο φέρων τον στρατόν Αθηναϊκός στόλος, εκπλεύσας και κάμπτων το ακρωτήριον Κώρυκον προς την διεύθυνσιν του Αργίνου, συναντά τρία Χιακά πολεμικά σκάφη και χωρίς να χάση στιγμήν ετέθη εις καταδίωξιν των. Αλλ' επελθούσης μεγάλης τρικυμίας, τα μεν Χιακά πλοία μετά πολλής δυσκολίας κατώρθωσαν να σωθούν εντός του λιμένος των, αλλ' εκ των Αθηναϊκών, τρία τα οποία είχαν προχωρήσει πολύ περισσότερον των λοιπών εις την καταδίωξιν, εξώκειλαν πλησίον της πόλεως της Χίου και κατεστράφησαν. Και άλλοι μεν των ανδρών συνελήφθησαν ζώντες, άλλοι δ' εφονεύθησαν. Τα λοιπά όμως πλοία κατέφυγαν εις τον καλούμενον Φοινικούντα λιμένα, κείμενον υπό το όρος Μίμαντα. Εκείθεν βραδύτερον κατέπλευσαν εις την Λέσβον, όπου ήρχισαν ετοιμαζόμενοι διά τον τειχισμόν.

35.

Αποτυχία των Λακεδαιμονίων να καταλάβουν την Κνίδον

Κατά την διάρκειαν του αυτού χειμώνος, ο Λακεδαιμόνιος Ιπποκράτης, εκπλεύσας με δέκα πλοία των Θουρίων, υπό την αρχηγίαν του Δωριέως, υιού του Διαγόρου, και δύο άλλων, εν Λακωνικόν και εν Συρακούσιον, κατέπλευσεν εις την Κνίδον, η οποία είχεν ήδη πεισθή υπό του Τισσαφέρνους ν' αποστατήση από τους Αθηναίους. Όταν αι Πελοποννησιακαί αρχαί της Μιλήτου έμαθαν τον κατάπλουν των, διέταξαν τα μεν ημίση των πλοίων να περιμένουν προς αποστασίαν της Κνίδου, τα δε άλλα ημίση να περιπολούν περί το Τριόπιον και συλλαμβάνουν τα εξ Αιγύπτου προερχόμενα και εκεί καταπλέοντα εμπορικά πλοία. Το Τριόπιον είναι ακρωτήριον της περιφερείας της Κνίδου, καθιερωμένον εις τον Απόλλωνα. Μαθόντες τούτο οι Αθηναίοι, έπλευσαν από την Σάμον και εκυρίευσαν τα παρά το Τριόπιον φρουρούντα εξ πλοία, των οποίων οι άνδρες κατώρθωσαν να διαφύγουν. Μετά τούτο καταπλεύσαντες εις την Κνίδον και επιτεθέντες κατά της πόλεως, η οποία είναι ατείχιστος, ολίγον έλειψε να την καταλάβουν. Την επομένην επανέλαβαν την επίθεσιν, αλλ' επειδή οι Κνίδιοι, διαρκούσης της νυκτός, έλαβαν προσφορώτερα αμυντικά μέτρα από την προτεραίαν, και συγχρόνως ενισχύθησαν διά της προσελεύσεως των πληρωμάτων, τα οποία είχαν διαφύγει από τα πλοία πού είχαν κυριευθή εις το Τριόπιον, η επίθεσις των επροξένει ολιγωτέρας ακόμη βλάβας παρά την προηγουμένην, και ως εκ τούτου απεσύρθησαν και αφού ερήμωσαν τα πέριξ, απέπλευσαν εις την Σάμον.

36.

Νέα συμμαχία Λακεδαιμονίων και Περσών

Κατά την ιδίαν περίπου εποχήν, ήλθεν ο Αστύοχος εις την Μίλητον, διά ν' αναλάβη την αρχηγίαν του στόλου. Οι Πελοποννήσιοι είχαν ακόμη κατά την εποχήν ταύτην αφθονίαν των πάντων εις το στρατόπεδον των. Τωόντι και μισθός επαρκής κατεβάλλετο και οι διαρπαγέντες εκ της Ιάσου άφθονοι θησαυροί ήσαν ακόμη εις χείρας των στρατιωτών, και οι Μιλήσιοι έφεραν προθύμως τα βάρη του πολέμου. Εις τους Πελοποννησίους, εν τούτοις, εφαίνετο, ότι η πρώτη προς τον Τισσαφέρνη συνθήκη, η συνομολογηθείσα υπό του Χαλκιδέως, ήτο ανεπαρκής και όχι τόσον επωφελής δι' αυτούς. Ως εκ τούτου, προ της αναχωρήσεως του Θηριμένους, συνήψαν και νέαν τοιαύτην, της οποίας το περιεχόμενον είχεν ως έξης.

37. «Συνθήκη μεταξύ Λακεδαιμονίων και των συμμάχων αυτών προς τον βασιλέα Δαρείον και τους υιούς του Βασιλέως και τον Τισσαφέρνη. Συνομολογείται μεταξύ των ανωτέρω συνθήκη ειρήνης και φιλίας, υπό τους επομένους όρους.

«Απαγορεύεται εις τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους αυτών επιδρομή, προς τον σκοπόν πολέμου ή οιασδήποτε βλάβης εναντίον πάσης χώρας και πάσης πόλεως, αι οποίαι ανήκουν εις τον βασιλέα Δαρείον ή ανήκαν εις τον πατέρα ή τους προγόνους αυτού, ως επίσης απαγορεύεται εις τους Λα κεδαιμονίους και τους συμμάχους αυτών η είσπραξις φόρων εκ των πόλεων τούτων. Επίσης απαγορεύεται εις τον βασιλέα Δαρείον και εκείνους, επί των οποίων εκτείνεται η κυριαρχία αυτού, επιδρομή κατά των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων αυτών, προς τον σκοπόν πολέμου ή οιασδήποτε βλάβης.

«Εάν οι Λακεδαιμόνιοι ή οι σύμμαχοι των λάβουν οιανδήποτε ανάγκην του Βασιλέως, ή ο Βασιλεύς οιανδήποτε ανάγκην των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων των, κάθε τι που θα κάμουν, κατόπιν κοινής συμφωνίας, θεωρείται καλώς έχον.

«Τον κατά των Αθηναίων πόλεμον θα διεξαγάγουν από κοινού και εάν αποφασισθή ο τερματισμός αυτού, ούτος θα γίνη επίσης από κοινού.

«Ό Βασιλεύς υποχρεούται να καταβάλη την δαπάνην ολοκλήρου του στρατού, ο οποίος, κατά πρόσκλησιν αυτού, θα ευρίσκεται επί του εδάφους του.

«Εάν καμμία εκ των πόλεων, αι οποίαι συνωμολόγησαν την παρούσαν συνθήκην, επιτεθή κατά της χώρας του Βασιλέως, οι λοιποί υποχρεούνται να την εμποδίσουν και να βοηθήσουν τον Βασιλέα με όλας των τας δυνάμεις. Και εάν κανείς εκ των κατοίκων της χώρας του Βασιλέως ή των χωρών, όσαι υπόκεινται υπό την κυριαρχίαν αυτού, επιτεθή κατά του εδάφους των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων των, ο Βασιλεύς υποχρεούται να τον εμποδίση και να τους βοηθήση με όλας του τας δυνάμεις.»

38.

Οι Αθηναίοι επικρατούν εις Χίον κατά ξηράν και θάλασσαν

Μετά την συνομολόγησιν της συνθήκης ταύτης, ο Θηριμένης παρέδωσε τον στόλον προς τον Αστύοχον και εκπλεύσας επί μικρού σκάφους εξηφανίσθη έκτοτε. Οι Αθηναίοι, εξ άλλου, οι οποίοι είχαν εν τω μεταξύ μεταφέρει τον στρατόν των εκ της Λέσβου εις την Χίον, όπου επεκράτουν και κατά γην και κατά θάλασσαν, ήρχισαν να οχυρώνουν το Δελφίνιον, θέσιν άλλωστε καθ' εαυτήν οχυράν εκ του μέρους της ξηράς, έχουσαν λιμένας και κειμένην επί μικράς από της πόλεως της Χίου αποστάσεως. Ενώ οι Χίοι, ένεκα των επανειλημμένων σοβαρών ήττων, τας οποίας είχαν υποστή προηγουμένως, και διότι εκτός τούτων, αι μεταξύ των σχέσεις ήσαν πολύ κακαί (καθόσον ήδη μετά την υπό του Πεδαρίτου θανάτωσιν του υιού του Ίωνος Τυδέως και των περί αυτόν, καταδικασθέντων ως αττικιζόντων, και την αναγκαστικήν υποβολήν του κράτους υπό ολιγαρχίαν, οι μεν υπωπτεύοντο τους δε), έμενον αδρανούντες, διότι εθεώρουν, ότι ούτε οι ίδιοι, ένεκα των λόγων τούτων, ούτε οι υπό τον Πεδάριτον μισθοφόροι ήσαν ικανοί ν' αντιπαραταχθούν κατά των Αθηναίων. Έστειλαν, εν τούτοις, εις την Μίλητον, ζητούντες βοήθειαν από τον Αστύοχον. Επειδή όμως ούτος δεν εισήκουσε την αίτησίν των, ο Πεδάριτος έγραψεν εις την Λακεδαίμονα, κατηγορών αυτόν διά την αδικαιολόγητον στάσιν του. Τοιαύτη ήτον η κατάστασις των Αθηναίων εις την Χίον, ενώ ο εις την Σάμον σταθμεύων στόλος των ήρχετο μεν συχνά, προκαλών τον εις Μίλητον σταθμεύοντα εχθρικόν στόλον, αλλ' επειδή ούτος ηρνείτο ν' αντεπεξέλθη, επέστρεφε πάλιν εις την Σάμον, όπου ησύχαζεν.

39.

Κινήσεις του Σπαρτιατικού στόλου εις Μ. Ασίαν και επιτυχία αυτού παρά την Μήλον

Εν τω μεταξύ, τα είκοσι επτά πλοία, τα οποία, χάρις εις τας ενεργείας του Μεγαρέως Καλλιγείτου και του Κυζικηνού Τιμαγόρου, είχαν ετοιμασθή υπό των Λακεδαιμονίων διά τον Φαρνάβαζον, εξέπλευσαν περί το χειμερινόν ηλιοτρόπιον, διευθυνόμενα εις την Ιωνίαν. Της μοίρας ταύτης του στόλου επέβαι νεν ως αρχηγός ο Σπαρτιάτης Αντισθένης, τον οποίον συνώδευαν ένδεκα Σπαρτιάται, εις εκ των οποίων ήτον ο Λίχας, υιός του Αρκεσιλάου, αποστελλόμενοι υπό των Λακεδαιμονίων ως σύμβουλοι του Αστυόχου. Ούτοι είχαν εντολήν, φθάνοντες εις την Μίλητον, όχι μόνον να συμμερίζωνται μετά του Αστυόχου την μέριμναν, όπως τα πράγματα ρυθμισθούν κατά τον καλλίτερον δυνατόν τρόπον, αλλά και να στείλουν, εάν το εγκρίνουν, εις τον Ελλήσποντον προς τον Φαρνάβαζον την μοίραν ταύτην, αποτελουμένην είτε από τα ίδια πλοία, είτε από περισσότερα, είτε από ολιγώτερα, υπό την αρχηγίαν του συνοδεύοντος αυτούς Κλεάρχου, υιού του Ραμφίου. Συγχρόνως ήσαν εξουσιοδοτημένοι, εάν το έκριναν ενδεδειγμένον, να παύσουν τον Αστύοχον από την αχιναυαρχίαν του στόλου και τον αντικαταστήσουν διά του Αντισθένους, καθόσον, συνεπεία της επιστολής του Πεδαρίτου, οι Λακεδαιμόνιοι υπωπτεύοντο αυτόν. Η μοίρα λοιπόν αύτη του στόλου από το ακρωτήριον του Μαλέα διηυθύνθη προς το ανοικτόν πέλαγος και προσήγγισεν εις την Μήλον, όπου συναντήσασα δέκα Αθηναϊκά πλοία συνέλαβε τρία εξ αυτών, κενά πληρωμάτων, και τα έκαυσε. Φοβούμενοι όμως μετά τούτο μήπως τα εκ της Μήλου διαφυγόντα Αθηναϊκά πλοία αναγγείλουν, όπως και πράγματι έκαμαν, την προσέγγισιν των εις τον Αθηναϊκόν στόλον της Σάμου, έπλευσαν προς την Κρήτην, επεκτείναντες, χάριν ασφαλείας, τον πλουν των, και κατέπλευσαν εις την Καύνον της Μικράς Ασίας. Απ' εκεί, θεωρήσαντες εαυτούς ασφαλείς πλέον, ειδοποίησαν τον στόλον εις την Μίλητον, να στείλη να τους συνοδεύση, όπως πλεύσουν εκεί, κατά μήκος της ακτής.

40.

Οι Χίοι ζητούν βοήθειαν από τον Λακεδαιμόνιον Αστύοχον

Κατά τον ίδιον εν τούτοις καιρόν, οι Χίοι και ο Πεδάριτος, παρ' όλην την αδιαφορίαν του Αστυόχου, έστειλαν επανειλημμένως αγγελιαφόρους εις την Μίλητον, ζητούντες από αυτόν να έλθη με όλον τον στόλον προς βοήθειαν των, αφού πολιορκούνται, και να μη ανεχθή, όπως η μεγίστη των συμμαχίδων πόλεων της Ιωνίας διατελή αποκλεισμένη από θαλάσσης και ερημούται κατά ξηράν διά ληστρικών επιδρομών. Διότι η Χίος είχε πολλούς δούλους, περισσοτέρους μάλιστα από κάθε άλλην πόλιν μετά την Λακεδαίμονα, και συγχρόνως ως εκ του μεγάλου αριθμού των, αι παρεκτροπαί των ετιμωρούντο με μεγαλητέραν αυστηρότητα. Ως εκ τούτου, θεωρήσαντες ούτοι ότι διά της οχυρώσεως του Δελφινίου, ο στρατός των Αθηνών είχεν εγκατασταθή ασφαλώς εις την Χίον, ηυτομόλησαν αμέσως προς αυτούς οι περισσότεροι και επροξένησαν αυτοί τας μεγαλητέρας ζημίας εις την χώραν, λόγω του ότι την εγνώριζαν καλώς. Ισχυρίζοντο λοιπόν οι Χίοι, ότι έπρεπε να έλθουν προς βοήθειαν των, ενόσω δεν είχε συμπληρωθή ούτε η γινομένη οχύρωσις του Δελφινίου, ούτε το κατασκευαζόμενον προσθέτως περί το στρατόπεδον και το ορμητήριον του στόλου ευρύτερον οχύρωμα, και υπήρχεν ελπίς να εμποδισθή η συμπλήρωσις αυτών. Ο Αστύοχος, μολονότι ένεκα της ανωτέρω μνημονευθείσης απειλής του, δεν εσκέπτετο τοιούτον τι, βλέπων ότι οι σύμμαχοι εδείκνυαν μεγάλην προθυμίαν διά την επιχείρησιν ταύτην, είχεν ετοιμασθή, όπως έλθη εις βοήθειαν των.

41.

Κινήσεις του Αθηναϊκού και Σπαρτιατικού στόλου περί τας νήσους Σύμην, Χάλκην και Ρόδον οδηγούν εις ναυμαχίαν

Αλλ' εν τω μεταξύ, ήλθεν εκ της Καύνου η είδησις, ότι έφθασαν τα είκοσι επτά πλοία και οι αποστελλόμενοι υπό των Λακεδαιμονίων σύμβουλοι. Και ο Αστύοχος, θεωρήσας, ότι υπέρ πάντα τα άλλα, προείχε κατά την σπουδαιό τητα η συνοδεία τόσου αριθμού πλοίων, διά των οποίων θα εξησφαλίζετο η επικράτησίς των κατά θάλασσαν, και η ασφαλής μεταφορά των αποσταλέντων Λακεδαιμονίων επιθεωρητών, παρήτησε την εκστρατείαν της Χίου και εξέπλευσε, διευθυνόμενος εις την Καύνον. Πλέων δε παρά την Κω την Μεροπίδα, ενήργησεν απόβασιν, και ευρών την πόλιν, η οποία ήτον ατείχιστος, κατεστραμμένην υπό συμβάντος σεισμού, του μεγίστου βεβαίως εξ όσων ενθυμούμεθα, και τους κατοίκους καταφυγόντας εις τα όρη, διήρπασε την πόλιν και επιδραμών ελεηλάτησε την ύπαιθρον χώραν, παραλαβών κάθε τι, πλην των ελευθέρων, τους οποίους δεν επείραξε. Φθάσας δ' εκ της Κω εις την Κνίδον, εν καιρώ νυκτός, επείσθη από τας επιμόνους παραινέσεις των Κνιδίων να μη αποβιβάση τους ναύτας, αλλά να πλεύση, χωρίς να χάση ούτε στιγμήν, κατ' ευθείαν εναντίον των είκοσιν Αθηναϊκών πλοίων, τα οποία, υπό την αρχηγίαν του Χαρμίνου, ενός των εις την Σάμον ευρισκομένων Αθηναίων στρατηγών, παρεφύλαττε τα εκ της Πελοποννήσου αναμενόμενα είκοσι επτά πλοία, αυτά ακριβώς, τα οποία μετέβαινε διά να συνοδεύση ο Αστύοχος. Την προσέγγισιν αυτών είχε πληροφορηθή ο Αθηναϊκός στόλος της Σάμου από την Μήλον και εις τον Χαρμίνον ανετέθη η περιπολία περί τας νήσους Σύμην, Χάλκην και Ρόδον και τας ακτάς της Λυκίας. Είχε μάλιστα αυτός εξακριβώσει ήδη, ότι ευρίσκοντο εις την Καύνον.

42 Ο Αστύοχος, λοιπόν, χωρίς να χάση καιρόν, έπλευσεν αμέσως προς την διεύθυνσιν της Σύμης, πριν γίνη γνωστή η εκεί παρουσία του, ελπίζων να περιλάβη τα Αθηναϊκά πλοία εις τα δίκτυα του, εις κανέν μέρος ανοικτής θαλάσσης. Αλλ' η βροχή και ο νεφελώδης ουρανός επροκάλεσαν μέσα εις σκότος σύγχυσιν και απεπλάνησαν τα πλοία από την πορείαν των. Κατά τα εξημερώματα, ενώ ο στόλος είχε διασπασθή και μέρος μεν αυτού, το αριστερόν κέρας, ήτον ορατόν υπό των Αθηναίων, ενώ ο λοιπός στόλος επλανάτο ακόμη περί την νήσον, ο Χαρμίνος και οι Αθηναίοι εξεκίνησαν εναντίον των με πλοία ολιγώτερα των είκοσι, νομίσαντες, ότι τα πλοία ταύτα ήρχοντο από την Καύνον και ήσαν ακριβώς τα, πλοία, τα οποία παρεφύλατταν, και επιπεσόντες κατ' αυτών εβύθισαν αμέσως τρία και επροξένησαν σοβαράς ζημίας εις άλλα, και επεκράτουν κατά την μάχην, μέχρι της στιγμής, κατά την οποίαν αντελήφθησαν, απροσδοκήτως ερχόμενον, το κύριον τμήμα του εχθρικού στόλου και ήρχισαν να περικυκλούται εξ όλων των σημείων. Ετράπησαν τότε εις φυγήν, και απολέσαντες εξ πλοία, κατέφυγαν με τα λοιπά εις την νήσον Τευτλούσσαν και εκείθεν εις την Αλικαρνασσόν. Μετά τούτο, ο Πελοποννησιακός στόλος κατέπλευσεν εις την Κνίδον και αφού ενώθη με τα εκ της Καύνου ελθόντα είκοσι επτά πλοία, έπλευσεν, ήδη ολόκληρος, εις την Σύμην, όπου έστησε τρόπαιον και εκείθεν επέστρεψε και προσωρμίσθη εις την Κνίδον.

43.

Ο Αθηναϊκός στόλος επιστρέφει εις Σάμον, ο δε Πελοποννησιακός συγκεντρούται εις Κνίδον

Ο Αθηναϊκός στόλος, άμα έμαθε τα της ναυμαχίας, έπλευσεν ολόκληρος εις την Σύμην, και χωρίς να επιτεθή κατά του Πελοποννησιακού στόλου εις την Κνίδον, ούτε ούτος εναντίον εκείνου, παρέλαβε την αποθήκην της εξαρτύσεως των πλοίων, την οποίαν είχεν αφίσει εις την Σύμην, και αφού προσήγγισεν εις τα Λώρυμα της Μικρασιατικής ακτής, επέστρεψεν εις την Σάμον.

Ήδη, ότε όλα τα πλοία των Πελοποννησίων συνεκεντρώθησαν εις την Κνίδον, ήρχισαν προβαίνοντες εις τας απαιτουμένας τυχόν επισκευάς αυτών, ενώ συγχρόνως οι ένδεκα Λακεδαιμόνιοι σύμβουλοι συνεζήτουν με τον Τισσα φέρνη, ο οποίος είχε φθάσει εκεί, και περί των ήδη γενομένων, όσα τυχόν δεν ήσαν της αρεσκείας των, και περί των μελλουσών πολεμικών επιχειρήσεων, κατά τίνα τρόπον θα διεξαχθούν καλλίτερον και συμφερώτερον διά τα δύο μέρη. Ο Λίχας ιδίως υπέβαλεν υπό αυστηρόν έλεγχον τα μέχρι τούδε γενόμενα και υπεστήριζεν ότι αι διατάξεις και των δύο συνθηκών, και της υπό του Χαλκιδέως συνομολογηθείσης και της υπό του Θηριμένους, είχαν συνταχθή κακώς, και ότι θα ήτο τερατώδες, εάν ο Βασιλεύς ήθελεν απαιτήσει την σήμερον ημέραν ν' ασκήση κυριαρχίαν επί όλων των χωρών όσων προηγουμένως αυτός, ή και οι προγονοί του, ήσαν κύριοι (διότι, εν τοιαύτη περιπτώσει, πράγματι, και αι νήσοι όλαι, και η Θεσσαλία και οι Λοκροί και όλη η Ελλάς μέχρι και της Βοιωτίας θα υπεδουλώνοντο) και αν οι Λακεδαιμόνιοι, αντί ν' αποδώσουν εις τους Έλληνας την ελευθερίαν, θα επέβαλαν εις αυτούς τον Περσικόν ζυγόν. Εζήτησεν, ως εκ τούτου, την συνομολόγησιν άλλης καλλιτέρας συνθήκης, δηλώσας ότι τας υπαρχούσας δεν θα εφαρμόση εν πάση περιπτώσει, ούτε εννοεί, επί τη βάσει αυτών, να δεχθή τας δαπάνας της συντηρήσεως του στρατού του. Ο Τισσαφέρνης, αγανακτήσας, απήλθε μαινόμενος από θυμόν, χωρίς να καταλήξη εις καμμίαν συνεννόησιν.

44.

Η Ρόδος προσχωρεί εις τους Πελοποννησίους

Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, απεφάσισαν να πλεύσουν εις την Ρόδον, οπόθεν τους ήρχοντο προσκλήσεις από τους επιφανεστάτους των ολιγαρχικών, ελπίζοντες να προσεταιρισθούν νήσον ισχυράν, ως εκ του πλήθους των ναυτών και των στρατιωτών της, και συγχρόνως πιστεύοντες, ότι, εν τοιαύτη περιπτώσει, θα ημπορέσουν μόνοι των να συντηρήσουν τον στόλον με την βοήθειαν των ιδικών των συμμάχων, χωρίς ν' αναγκάζωνται να ζητούν χρήματα από τον Τισσαφέρνη. Πλεύσαντες, επομένως, αμέσως, διαρκούντος του χειμώνος, εκ της Κνίδου προσήγγισαν πρώτον εις την Κάμιρον της Ρόδου, με εννενήντα τέσσερα πλοία και ενέπνευσαν τοιούτον τρόμον εις τους πολλούς των κατοίκων, οι οποίοι δεν εγνώριζαν τα της συνωμοσίας, ώστε ούτοι ήρχισαν φεύγοντες, αφού μάλιστα η πόλις ήτο και ατείχιστος. Μετ' ολίγον όμως, συνεκάλεσαν οι Λακεδαιμόνιοι και τούτους και τους κατοίκους της Λίνδου και της Ιαλυσού, των δύο άλλων πόλεων της νήσου, έπεισαν αυτούς ν' αποστατήσουν από τους Αθηναίους και ούτως η Ρόδος προσεχώρησε προς τους Πελοποννησίους. Αλλ' οι Αθηναίοι, οι οποίοι εν τω μεταξύ επληροφορήθησαν περί των προθέσεών των, έσπευσαν να έλθουν εκ της Σάμου, επιδιώκοντες να προλάβουν το πράγμα, και παρουσιάσθησαν έξω του λιμένος. Αλλά βλέποντες, ότι έφθασαν ολίγον αργά, απέπλευσαν κατ' αρχάς εις την Χάλκην και εκείθεν εις την Σάμον. Ακολούθως διεξήγαν τας κατά της Ρόδου εχθροπραξίας, χρησιμοποιούντες ως ορμητήρια διά τας κατ' αυτής επιθέσεις την Χάλκην και την Κω. Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, εισέπραξαν από τους Ροδίους μέχρι τριάντα δύο ταλάντων, αλλά κατά τα λοιπά έμειναν αδρανούντες επί ογδοήκοντα ημέρας, ανασύραντες τα πλοία εις την ξηράν.

45.

Ο Αλκιβιάδης φοβηθείς διότι κατέστη ύποπτος εις τους Πελοποννησίους προσφεύγει εις τον Τισσαφέρνην παροτρύνων τούτον εις αντισπαρτιατικάς ενεργείας

Εν τω μεταξύ, και πριν ακόμη μάλιστα μεταφερθούν οι Πελοποννήσιοι εις την Ρόδον, έλαβαν χώραν τα επόμενα γεγονότα. Μετά τον θάνατον του Χαλκιδέως και την μάχην της Μιλήτου, ο Αλκιβιάδης έγινεν ύποπτος εις τους Πελοποννησίους και ελήφθη επιστολή αυτών εκ Λακεδαίμονος προς τον Αστύοχον, διατάσσουσα αυτόν να τον θανατώση. Ήτο τωόντι εχθρός του Άγιδος και επί πλέον εθεωρείτο ανάξιος πάσης εμπιστοσύνης. Φοβηθείς, ως εκ τούτου, ο Αλκιβιάδης έφυγεν αμέσως προς τον Τισσαφέρνη, όπου μετ' ολίγον διά της επ' αυτού επιρροής του ήρχισε να βλάπτη όσον ημπορούσε περισσότερον τα συμφέροντα των Πελοποννησίων. Και καθοδηγών αυτόν εις όλα, επέτυχε να ελαττωθή ο μισθός των ναυτών από μιας δραχμής εις τρεις οβολούς, χωρίς μάλιστα να καταβάλλεται ούτος ολόκληρος διά μιας, συνιστών εις τον Τισσαφέρνη να επικαλεσθή απέναντι αυτών, ότι οι Αθηναίοι, οι οποίοι έχουν μακράν εμπειρίαν των ναυτικών, δίδουν εις τους ιδικούς των τρεις οβολούς, όχι τόσον από οικονομικήν ανεπάρκειαν, όσον διότι δεν θέλουν να διαφθείρωνται οι ναύται των διά του μεγάλου μισθού και άλλοι μεν να καταστρέφουν την υγείαν των, δαπανώντες εις πράγματα, εκ των οποίων προκαλούνται ασθένειαι, άλλοι δε να λιποτακτούν, χωρίς ν' αφίνουν οπίσω των ως ενέχυρον το καθυστερούμενον μέρος του μισθού των. Συνεβούλευε συγχρόνως αυτόν να επιτύχη διά δωροδοκίας την έγκρισιν του μέτρου τούτου εκ μέρους των τριηράρχων και στρατηγών των διαφόρων πόλεων, πλην των Συρακουσίων, εκ των οποίων ο Ερμοκράτης μόνος, εξ ονόματος όλων των συμμάχων, ηναντιούτο κατά του μέτρου τούτου. Και τους αντιπροσώπους των πόλεων, οι οποίοι ήλθαν ζητούντες χρήματα, απέπεμψεν, αποκρούων, εξ ονόματος του Τισσαφέρνους, την αίτησίν των, διά του ισχυρισμού, ότι οι μεν Χίοι θα ήσαν αναίσχυντοι, εάν, ενώ είναι οι πλουσιώτεροι των Ελλήνων και οφείλουν την σωτηρίαν των εις ξένην συνδρομήν, έχουν εν τούτοις την αξίωσιν, όπως άλλοι διακινδυνεύουν υπέρ της ελευθερίας των, όχι μόνον την ζωήν των, άλλα και την περιουσίαν των. Ως προς δε τας λοιπάς πόλεις, είπεν, ότι, αφού πριν επαναστατήσουν δεν εφείδοντο δαπανών χάριν των Αθηναίων, διαπράττουν αδικίαν, εάν δεν θελήσουν και τώρα να εισφέρουν ίσα ποσά και ακόμη περισσότερα, χάριν του ιδίου αυτών συμφέροντος. Και εξηγεί ότι ο Τισσαφέρνης, τώρα μεν όπου διεξάγει τον πόλεμον δαπανών εκ των ιδίων, ήτο φυσικόν να δεικνύεται φειδωλός, αλλ' εάν ποτέ σταλούν από την πρωτεύουσαν χρήματα του Βασιλέως διά τον μισθόν των ναυτών, θα τους τον αποδώση ακέραιον και θα κάμη ό,τι ήτον εύλογον, προς το συμφέρον των πόλεων.

46. Συνεβούλευσεν επίσης τον Τισσαφέρνη να μη σπεύδη παρά πολύ να τερματίση τον πόλεμον, μηδέ να θελήση, προσκαλών τον Φοινικικόν στόλον, όπως ητοιμάζετο να κάμη, ή παρέχων μισθόν εις περισσοτέρους Έλληνας ναύτας, να συγκεντρώση εις τας ιδίας χείρας την κυριαρχίαν και επί της ξηράς και επί της θαλάσσης, αλλά ν' αφίση να έχουν οι δύο διηρημένην την κυριαρχίαν και να δύναται ούτως ο Βασιλεύς να χρησιμοποιή, τον έτερον κατά του εκάστοτε οχληρού εξ αυτών. Καθόσον, εάν η υπεροχή και κατά γην και κατά θάλασσαν ήθελε συγκεντρωθή εις χείρας του αυτού κράτους, ο Βασιλεύς δεν θα είχε κανένα να τον βοηθήση εις κατάλυσιν της δυνάμεως του ισχυροτέρου και θα εξηναγκάζετο κάποτε να εξεγερθή και αναλάβη μόνος τον κατ' αυτού αγώνα, με μεγάλας δαπανάς και κινδύνους. Ενώ είναι ευθηνότερον, με μέρος μόνον της δαπάνης αυτής και συγχρόνως, χωρίς κανένα κίνδυνον δι' εαυτόν, να κατατρίψη τους ιδίους τους Έλληνας, τους μεν διά των δε. Υπεστήριξεν ακόμη, ότι οι Αθηναίοι ήσαν προσφορώτεροι διά τον Βασιλέα συμμέτοχοι της επί των άλλων ηγεμονίας, καθόσον εποφθαλμιούν ολιγώτερον τας χερσαίας κτήσεις και όχι μόνον ο δεδηλωμένος σκοπός, διά τον οποίον διεξάγουν τον πόλεμον, αλλά και ο τρόπος της διεξαγωγής αυτού, προσαρμόζεται καλλίτερα προς τα συμφέροντα του Βασιλέως. Διότι ενώ αυτοί θα συνέπρατταν μετά του Βασιλέως, όπως εξασφαλίσουν δι' εαυτούς μεν την κυριαρχίαν της θαλάσσης, δι' εκείνον δε την υποταγήν των εις την επικράτειάν του κατοικούντων Ελλήνων, οι Λακεδαιμόνιοι, τουναντίον, ήλθαν ως ελευθερωταί αυτών. Και δεν είναι πιθανόν, ότι ενώ ελευθερώνουν σήμερον τους Έλληνας από την κυριαρχίαν των Αθηναίων, δεν θα ελευθερώσουν αυτούς και από την κυριαρχίαν των Περσών, εφόσον οι τελευταίοι δεν κατορθώσουν μίαν ημέραν να τους βάλουν κατά μέρος. Συνίστα, λοιπόν, εις τον Τισσαφέρνη να κατατρίψη πρώτον αμφοτέρους, και αφού κολοβώση όσον ημπορέση περισσότερον την δύναμιν των Αθηναίων, εκδιώξη τελευταίον τους Λακεδαιμονίους εκ της χώρας. Ο Τισσαφέρνης απεδέχθη πραγματικώς το πρόγραμμα τούτο διά το μέλλον, όπως τουλάχιστον ημπορεί να εικάση κανείς εκ των ενεργειών του. Διότι, συνεπεία των λόγων τούτων του Αλκιβιάδου, και αναγνωρίζων την ορθότητα των συμβουλών του, περιέβαλεν αυτόν με την πλήρη εμπιστοσύνην του και όχι μόνον παρείχεν ανεπαρκή τα μέσα της συντηρήσεως εις τους Πελοποννησίους, αλλά και τους απέτρεπεν επιμόνως να ναυμαχήσουν, επιμένων ότι πρέπει να περιμένουν την έλευσιν του Φοινικικού στόλου, διά να διεξαχθή ο αγών με υπερτέρας εκ μέρους των δυνάμεις. Και τοιουτοτρόπως και των αγώνα των εζημίωνε και την δύναμιν του στόλου των, η οποία είχε φθάσει να γίνη πολύ μεγάλη, εμείωσε και γενικώς η έλλειψις προθυμίας κατά την σύμπραξίν του εις τον πόλεμον ήτο τόσον φανερά, ώστε να μη ημπορή ν' αποκρυβή.

47.

Διά των κατά της Σπάρτης ενεργειών του επιδιώκει ο Αλκιβιάδης να επιστρέψη εις Αθήνας

Αλλ' ο Αλκιβιάδης, δίδων τας συμβουλάς ταύτας εις τον Τισσαφέρνη και τον Βασιλέα, καθ' όν χρόνον ευρίσκετο υπό την προστασίαν των, έπραττε τούτο όχι μόνον, διότι εθεώρει αυτάς ως τας μάλλον εξυπηρετικάς του συμφέροντος των, αλλά συγχρόνως διότι επεδίωκε μετά πολλής επιμελείας να προετοιμάση την κάθοδόν του εις την πατρίδα και εγνώριζεν, ότι εάν δεν καταστρέψη αυτήν εξ ολοκλήρου, θα ήρχετο ημέρα, κατά την οποίαν θα την έπειθε να του επιτρέψη την επάνοδον. Και ενόμιζεν, ότι το αποτελεσματικώτερον προς τούτο επιχείρημα θα ήτο, εάν εγίνετο γνωστόν, ότι ευρίσκεται εις στενάς σχέσεις μετά του Τισσαφέρνους. Όπως και πράγματι συνέβη. Διότι όταν οι Αθηναίοι στρατιώται της Σάμου αντελήφθησαν την επιρροήν πού εξήσκει επί του Τισσαφέρνους ο Αλκιβιάδης και συγχρόνως ούτος διεμήνυσε προς τους επιφανέστερους εξ αυτών, όπως ομιλήσουν περί αυτού εις τους αρίστους πολίτας και τους είπουν, ότι η επιθυμία του είναι, υπό πολίτευμα ολιγαρχικόν και όχι βέβαια την σημερινήν φαυλοκρατίαν, η οποία τον εξώρισε, να κατέλθη εις τας Αθήνας, φέρων και την φιλίαν του Τισσαφέρνους και συνεργασθή μετ' αυτών υπέρ του τόπου, οι τριήραρχοι και οι άλλοι επιφανέστατοι άνδρες του Αθηναϊκού στρατού της Σάμου, εν μέρει συνεπεία των προτάσεων τούτων και περισσότερον ακόμη διότι ήθελαν το πράγμα εξ ιδίας πρωτοβουλίας, απεφάσισαν να επιδιώξουν την κατάλυσιν της δημοκρατίας.

48.

Ο Αλκιβιάδης συνεννοείται με το εν Σάμω εκστρατευτικόν σώμα περί της καταλύσεως του δημοκρατικού πολιτεύματος εις Αθήνας εις αντάλλαγμα της φιλίας με τους Πέρσας

Και ούτως ήρχισεν η σχετική κίνησις, πρώτον εις το στρατόπεδον της Σάμου, απ' εκεί δ' επεξετάθη ύστερον και εις την πόλιν. Μερικοί μάλιστα ήλθαν από την Σάμον και συνεννοήθησαν προφορικώς με τον Αλκιβιάδην, και όταν υπεσχέθη να τους εξασφαλίση πρώτον μεν την φιλίαν του Τισσαφέρνους ακολούθως δε και την του Βασιλέως, εάν κατέλυαν την δημοκρατίαν, οπότε ο Βασιλεύς θα είχε περισσοτέραν εμπιστοσύνην, όσοι εξ αυτών ανήκαν εις τους ολιγαρχικούς συνέλαβαν μεγάλας ελπίδας, ότι θα δυνηθούν αυτοί, οι οποίοι φέρουν και τα μεγαλήτερα βάρη, να γίνουν κύριοι των πραγμάτων και συγχρόνως να νικήσουν τους εξωτερικούς εχθρούς των. Διά τούτο, μετά την επιστροφήν των εις την Σάμον, ήρχισαν να οργανώνουν συνωμοσίαν μεταξύ των ομοϊδεατών των και έλεγαν απροκαλύπτως εις τους πολλούς, ότι ο Βασιλεύς θα εγίνετο φίλος των και θα εβοήθει χρηματικώς, εάν ο Αλκιβιάδης επανήρχετο εις τας Αθήνας και κατελύετο η δημοκρατία. Και μολονότι η πρώτη εντύπωσις των στρατιωτών ήτο δυσφορία διά το πράγμα, η ελπίς της χρηματικής επικουρίας του Βασιλέως ήτο τόσον ευπρόσδεκτος, ώστε δεν έφεραν αντίρρησιν. Οι πρωτεργάται του κινήματος, αφού ανεκοίνωσαν ταύτα εις τους στρατιώτας, συνήλθαν, διά να εξετάσουν περαιτέρω μεταξύ των και μετά των περισσοτέρων ομοφρόνων των τας προτάσεις του Αλκιβιάδου. Αλλ' ενώ οι λοιποί εθεώρουν αυτάς ευκολοκατορθώτους και ειλικρινείς, ο Φρύνιχος, ο οποίος εξηκολούθει να είναι αρχηγός, ποσώς δεν τας ενέκρινεν. Αυτός επίστευεν, ότι ο Αλκιβιάδης, όπως ήτο και η αλήθεια, δεν ενδιεφέρετο περισσότερον διά την ολιγαρχίαν παρ' όσον διά την δημοκρατίαν, ούτε απέβλεπεν εις άλλο τίποτε παρά πώς να μεταβάλη το πολίτευμα διά ν' ανακληθή υπό του νέου καθεστώτος και επανέλθη εις τας Αθήνας, ενώ, κατ' αυτόν, κυρία μέριμνά των έπρεπε να είναι πώς ν' αποφύγουν τους εμφυλίους σπαραγμούς. Ούτε ήτον, άλλωστε, εύκολον διά τον Βασιλέα, τώρα ιδίως που και οι Πελοποννήσιοι ήσαν εξ ίσου ισχυροί κατά θάλασσαν και είχαν υπό την κατοχήν των μερικάς εκ των σπουδαιότατων πόλεων της επικρατείας του, να συνταχθή με τους Αθηναίους, προς τους οποίους δεν είχεν εμπιστοσύνην, και να δημιουργήση εις εαυτόν πράγματα, ενώ ημπορούσε να εξασφαλίση την φιλίαν των Πελοποννησίων, οι οποίοι ποτέ δεν τον είχαν βλάψει. Και αι σύμμαχοι πόλεις, προσέθεσεν, εις τας οποίας θα υποσχεθούν βέβαια την εισαγωγήν της ολιγαρχίας, αφού δα και οι ίδιοι θα παύσωμεν δημοκρατούμενοι, γνωρίζει καλώς, ότι ούτε αι ήδη αποστατήσασαι θα επανέλθουν διά τούτο ευκολώτερον εις την συμμαχίαν των, ούτε αι παραμείνασαι ως σύμμαχοι θα γίνουν πιστότεροι. Διότι δεν θα θελήσουν να χάσουν την ελευθερίαν των από προτίμησιν προς την ολιγαρχίαν ή την δημοκρατίαν, αλλά θα προτιμήσουν να είναι ελεύθεροι, αδιαφορούσαι αν την ελευθερίαν θα έχουν με το εν ή το άλλο πολίτευμα. Ούτε νομίζουν οι σύμμαχοι, ότι οι καλούμενοι ευγενείς θα τους δημιουργήσουν ολιγώτερα πράγματα από το πλήθος, διότι αυτοί είναι οι εισηγούμενοι εις το πλήθος τα κακά, οι χορηγούντες εις αυτά τα μέσα προς διάπραξιν τούτων, και οι αποκομίζοντες υπέρ εαυτών τας μεγαλητέρας εξ αυτών ωφελείας. Και εάν η εξουσία περιέλθη εις χείρας των, οι σύμμαχοι πιστεύουν, ότι θα είναι εκτεθειμένοι εις βιαίας και άνευ δικαστικής αποφάσεως θανατώσεις, ενώ ο λαός εκείνων μεν περιορίζει τας παρεκτροπάς, δι' αυτούς δ' αποτελεί καταφύγιον. Ο Φρύνιχος ισχυρίσθη, ότι ως γνωρίζει καλώς, αι σύμμαχοι πόλεις, διδαχθείσαι εκ της πείρας των, τοιαύτας είχαν αντιλήψεις. Διά τους λόγους δε τούτους, αυτός, τουλάχιστον, αποκρούει τα προτεινόμενα σχέδια του Αλκιβιάδου καθ' όλην την γραμμήν.

49.

Στέλλεται εις Αθήνας ο Πείσανδρος προς εκτέλεσιν των σχεδίων του Αλκιβιάδου

Αλλ' οι εκ των συνωμοτών συνελθόντες ενέμειναν εις την αρχικήν γνώμην των και αποδεχθέντες τας προτάσεις του Αλκιβιάδου, απεφάσισαν να στείλουν εις τας Αθήνας τον Πεί σανδρον και άλλους απεσταλμένους, όπως διενεργήσουν την κάθοδον του Αλκιβιάδου και την ανατροπήν της Αθηναϊκής δημοκρατίας και εξασφαλίσουν ούτω την προς τους Αθηναίους φιλίαν του Τισσαφέρνους.

50.

Ο Αθηναίος στρατηγός Φρύνιχος αντιδρά εις τα σχέδια του Αλκιβιάδου προδίδων αυτά εις τους Λακεδαιμονίους

Πεισθείς ο Φρύνιχος, ότι η περί καθόδου του Αλκιβιάδου πρότασις θα υπεβάλλετο εις τας Αθήνας, όπου βεβαίως θα εγίνετο δεκτή, και φοβηθείς μήπως, ένεκα της αντιδράσεως, την οποίαν επέδειξε κατ' αυτής διά των λόγων του, εάν επιστρέψη ο Αλκιβιάδης εκ της εξορίας, θελήση να εκδικηθή κατ' αυτού ως αντιθέτου του, κατέφυγεν εις το εξής μέσον. Έστειλε κρυφίως επιστολήν προς τον αρχιναύαρχον των Λακεδαιμονίων Αστύοχον, ενώ ούτος ευρίσκετο ακόμη εις την Μίλητον, διά της οποίας τον επληροφόρει, ότι ο Αλκιβιάδης καταστρέφει τα συμφέροντα των Πελοποννησίων, εργαζόμενος, όπως εξασφαλίση υπέρ των Αθηναίων την φιλίαν του Τισσαφέρνους και εξέθετεν ανεπιφυλάκτως όλας τας λεπτομερείας. Προσέθετεν, ότι πρέπει να θεωρηθή συγγνωστός, εάν ζητή να βλάψη ένα εχθρόν του, έστω αν τούτο ημπορούσε να βλάψη και την πατρίδα του. Αλλ' ο Αστύοχος ούτε εσκέφθη καν να εκδικηθή τον Αλκιβιάδην, ο οποίος άλλωστε έπαυσε να έρχεται, όπως προηγουμένως, εις συνάντησίν του. Αλλά μεταβάς προς επίσκεψιν αυτού και του Τισσαφέρνους εις την Μαγνησίαν, κατέδωκεν ο ίδιος το πράγμα, ανακοινώσας συγχρόνως προς αυτούς το περιεχόμενον της επιστολής του Φρυνίχου και ετέθη εις την διάθεσιν του Τισσαφέρνους, ως προς το ζήτημα τούτο και ως προς τα άλλα, διότι, ως ελέγετο, εδωροδοκείτο υπ' αυτού, και ένεκα του λόγου τούτου, χλιαρώς ανθίστατο εις το ζήτημα της μη ακεραίας καταβολής του μισθού. Ο Αλκιβιάδης έστειλεν αμέσως επιστολήν εις την Σάμον, διά της οποίας κατήγγελλεν εις τας αρχάς την προδοσίαν του Φρυνίχου και εζήτει να θανατωθή ούτος. Ο Φρύνιχος, ως εκ του μεγίστου κινδύνου, εις τον οποίον τον εξέθετεν η αποκάλυψις αύτη, τα έχασε και απέστειλε νέαν επιστολήν προς τον Αστύοχον, διά της οποίας τον κατηγόρει, διότι δεν εφύλαξε, ως ώφειλε, μυστικήν την προηγουμένην ανακοίνωσιν του, εδήλωνεν ότι τίθεται ήδη εις την διάθεσιν του, όπως διευκολύνη τους Πελοποννησίους να καταστρέψουν ολόκληρον τον Αθηναϊκόν στρατόν, εξέθετε λεπτομερώς κατά ποίον τρόπον θα κατώρθωνε τούτο, λαμβανομένου υπ' όψιν, ότι η Σάμος είναι ατείχιστος και ότι δεν πρέπει να κατηγορηθή, εάν, κινδυνεύων ήδη την ζωήν του χάριν αυτών, πράξη και τούτο και κάθε άλλο πού ημπορεί μάλλον, παρά ν' αφίση να πέση θύμα των χειροτέρων του εχθρών. Αλλ' ο Αστύοχος έφερε και ταύτα εις γνώσιν του Αλκιβιάδου.

51.

Ο Αλκιβιάδης καταγγέλλει την προδοσίαν του Φρυνίχου

Ο Φρύνιχος, εξ άλλου, πληροφορηθείς εγκαίρως την προδοσίαν του Αστυόχου, ανέμενεν από στιγμής εις στιγμήν επιστολήν του Αλκιβιάδου, καταγγέλλουσαν το πράγμα. Διά να προλάβη δε τούτο, ανεκοίνωσεν ο ίδιος εις το στράτευμα, ότι, κατά πληροφορίας ασφαλείς, τας οποίας έχει, οι εχθροί, ως εκ του ότι η πόλις της Σάμου είναι ατείχιστος και τα πλοία του στόλου δεν αγκυροβολούν όλα εντός του λιμένος, είναι αποφασισμένοι να επιτεθούν κατά του στρατοπέδου, και είναι ανάγκη να οχυρωθή η Σάμος το ταχύτερον και να λάβουν όλας τας αναγκαίας προφυλάξεις. Ως εκ του ότι δ' ήτον αρχηγός του στρατού, είχεν ο ίδιος δικαιοδοσίαν να λάβη τα μέτρα ταύτα. Επομένως, η οχύρωσις ήρχισεν αμέσως μετά δραστηριότητος και ως εκ της αιτίας αυτής, η Σάμος, η οποία εν πάση περιπτώσει θα ωχυρώνετο, ωχυρώθη ταχύτερον. Ολίγον ύστερον έφθασεν η αναμενόμενη επιστολή του Αλκιβιάδου, διά της οποίας ανήγγελλε την κατά του στρατού προδοσίαν του Φρυνίχου και την επικειμένην επίθεσιν του εχθρού. Ο Αλκιβιάδης, εν τούτοις, εθεωρήθη όχι αξιόπιστος, αλλ' ότι, μαθών εκ των προτέρων τα σχέδια των εχθρών, ήθελεν από έχθραν προς τον Φρύνιχον ν' αποδώση εις αυτόν συνενοχήν εις αυτά και ως εκ τούτου, η επιστολή του όχι μόνον δεν έβλαψε τον Φρύνιχον, αλλά τουναντίον εθεωρήθη αυτός αξιοπιστότερος, διότι τα λεχθέντα υπ' αυτού επεβεβαιούντο διά των πληροφοριών του Αλκιβιάδου.

52. Έκτοτε ο Αλκιβιάδης κατέβαλε πάσαν προσπάθειαν, όπως πείση τον Τισσαφέρνη να ταχθή υπέρ των Αθηναίων. Ούτος, μολονότι φοβούμενος τους Πελοποννησίους, λόγω του ότι είχαν επί τόπου περισσότερον στόλον από τους Αθηναίους, τίποτε άλλο καλλίτερον δεν ήθελε παρά να ημπορέση να πεισθή, ιδίως αφότου αντελήφθη εις την Κνίδον την δυσαρέσκειαν των Λακεδαιμονίων, διά την υπό του Θηριμένους συνομολογηθείσαν συνθήκην. Διότι το επεισόδιον τούτο της Κνίδου είχε λάβει χώραν, πριν μετασταθμεύσουν οι Πελοποννήσιοι εις την Ρόδον, όπου ευρίσκοντο τώρα, και ο έτι προγενέστερος ισχυρισμός του Αλκιβιάδου, ότι η πολιτική των Λακεδαιμονίων αποβλέπει εις την απελευθέρωσιν όλων των Ελληνικών πόλεων, επεβεβαιώθη διά των λόγων του Λίχα, υποστηρίξαντος, ότι δεν είναι ανεκτή η διάταξις των συνθηκών, κατά την οποίαν αναγνωρίζεται η κυριαρχία του Βασιλέως εφ' όλων των χωρών, των οποίων, εις παρελθούσαν ποτέ εποχήν, αυτός ή οι προγονοί του ήσαν κύριοι. Ούτω, λοιπόν, ο Αλκιβιάδης, αγωνιζόμενος υπέρ μεγάλων πραγμάτων, εκολάκευε τον Τισσαφέρνη και εδείκνυε προς αυτόν μεγάλην αφοσίωσιν.

53.

Ο Πείσανδρος ενεργεί εν Αθήναις υπέρ των σχεδίων του Αλκιβιάδου. Απαλλάσσεται της στρατηγίας ο Φρύνιχος

Εν τω μεταξύ, η εκ Σάμου αποσταλείσα υπό τον Πείσανδρον πρεσβεία, ελθούσα εις τας Αθήνας, ωμίλησε προς τον δήμον κεφαλαιωδώς περί των λοιπών, ενδιατρίψασα ιδίως εις το ότι ημπορούν, εάν επαναφέρουν τον Αλκιβιάδην και φέρουν τροποποιήσεις εις το δημοκρατικόν των πολίτευμα, να εξασφαλίσουν και την συμμαχίαν του Βασιλέως και την νίκην κατά των Πελοποννησίων. Και πολλοί όμως άλλοι αντετάσσοντο κατά πάσης μεταβολής του δημοκρατικού πολιτεύματος, και οι εχθροί συγχρόνως του Αλκιβιάδου κατεκραύγαζαν, ότι θα ήτο τερατώδες να επιτύχη την κάθοδόν του διά της ανατροπής του δημοκρατικού πολιτεύματος, και οι Ευμολπίδαι και οι Κήρυκες διεμαρτύροντο και εξώρκιζαν να μη επαναφέρουν άνθρωπον εξορισθέντα διά την βεβήλωσιν των μυστηρίων. Ο Πείσανδρος, χωρίς να πτοηθή ενώπιον τοιαύτης αντιδράσεως και τόσων ύβρεων, επροχώρησεν εις το μέσον και προσκαλών αλληλοδιαδόχως ένα έκαστον των αντιλεγόντων τον ηρώτα, εάν τώρα πού οι Πελοποννήσιοι και στόλον όχι μικρότερον του ιδικού των έχουν, έτοιμον ανά πάσαν στιγμήν προς επίθεσιν, και συμμάχους περισσοτέρους και χρήματα ελάμβαναν από τον Βασιλέα και τον Τισσαφέρνη, έχουν καμμίαν ελπίδα σωτηρίας διά την πόλιν, εφόσον δεν κατορθώση κανείς να πείση τον Βασιλέα να στραφή με το μέρος των. Και όταν εις την ερώτησιν, η απάντησις ήτον αρνητική, τότε πλέον έλεγε προς αυτούς άνευ περιστροφών «Αυτό λοιπόν δεν ημπορούμεν να το κατορθώσωμεν, παρά μόνον, εάν πολιτευθώμεν σωφρονέστερον και αναθέσωμεν την εξουσίαν εις ολίγους μάλλον, διά να εμπνέωμεν εμπιστοσύνην εις τον Βασιλέα, εάν την προσοχήν μας στρέψωμεν σήμερον ολιγώτερον προς το πολίτευμα και περισσότερον προς την σωτηρίαν του κράτους (διότι αργότερα βέβαια κανείς δεν μας εμποδίζει να μεταβάλωμεν ό,τι τυχόν δεν μας αρέσει) και επαναφέρωμεν τον Αλκιβιάδην, ο οποίος είναι ο μόνος σήμερον άνθρωπος που ημπορεί να το κατορθώση.»

54. Ο λαός, μολονότι εδυσανασχέτει κατ' αρχάς ακούων τα περί ολιγαρχίας, όταν ο Πείσανδρος τους εξήγησεν άνευ περιστροφών ότι δεν υπάρχει άλλη σωτηρία, ενέδωσε, και εκ φόβου και διότι συγχρόνως ήλπιζεν, ότι το νέον αυτό καθεστώς δεν θα ήτο μακρόβιον. Ως εκ τούτου, εψήφισαν την αποστολήν του Πεισάνδρου, με δέκα άλλους, όπως διαπραγματευθούν με τον Τισσαφέρνη και τον Αλκιβιάδην, όπως αυτοί κρίνουν συμφερώτερον, και επειδή συγχρόνως ο Πείσανδρος διέβαλε τον Φρύνιχον, ο λαός απέλυσεν αυτόν και τον Σκυρωνίδην και διώρισεν εις αντικατάστασίν των τον Διομέδοντα και τον Λέοντα. Τον Φρύνιχον διέβαλεν ο Πείσανδρος, ισχυριζόμενος ότι επρόδωσε την Ίασον και τον Αμόργην, πράγματι όμως, διότι τον εθεώρει αντίθετον εις τας μετά του Αλκιβιάδου διαπραγματεύσεις. Ο Πείσανδρος, ακολούθως, αφού επεσκέφθη όλας τας πολιτικάς λέσχας, όσαι υφίσταντο ήδη από πριν εις την πόλιν, ασχολούμεναι με δίκας και τας εκλογάς, και εσύστησεν εις αυτάς να ενωθούν και προβούν, κατόπιν κοινής αποφάσεως, εις την κατάλυσιν της δημοκρατίας, και έλαβεν όλα τα υπό των περιστάσεων ενδεικνυόμενα μέτρα, διά να μη χάνεται πλέον καιρός, αυτός μετά των άλλων δέκα απεσταλμένων ανεχώρησαν, προς συνάντησιν του Τισσαφέρνους.

55.

Επιτυχής επίθεσις των Αθηναίων κατά των Ροδίων

Ο Λέων, εξ άλλου, και ο Διομέδων, οι οποίοι είχαν ήδη φθάσει, διαρκούντος του αυτού χειμώνος, προς ανάληψιν της διοικήσεως του Αθηναϊκού στόλου, προέβησαν εις επίθεσιν κατά της Ρόδου. Και τον μεν στόλον των Πελοποννησίων ευρήκαν ανειλκυσμένον εις την παραλίαν του λιμένος, ενεργήσαντες όμως απόβασιν και νικήσαντες εις μάχην τους προσδραμόντας προς απόκρουσιν των Ροδίους, επέστρεψαν εις την Χάλκην, την οποίαν, κατά προτίμησιν της Κω, εχρησιμοποίουν του λοιπού ως ορμητήριον των κατά της Ρόδου επιχειρήσεων των, διότι απ' εκεί ημπορούσαν να επιτηρούν καλλίτερα τας κινήσεις του Πελοποννησιακού στόλου.

Εν

Νίκη των Αθηναίων εις την Χίον

τω μεταξύ, ήλθεν εις Ρόδον ο Λάκων Ξενοφαντίδας, τον οποίον έστειλεν ο Πεδάριτος εκ Χίου, διά ν' αναγγείλη, ότι το φρούριον, το όποιον κατεσκεύαζαν οι Αθηναίοι εις το Δελφίνιον, ήτον ήδη εντελώς έτοιμον, και ότι, εάν δεν έλθη ολόκληρος ο στόλος προς βοήθειαν, η Χίος θα χαθή δι' αυτούς. Οι Πελοποννήσιοι απεφάσισαν να έλθουν εις βοήθειαν. Αλλά πριν ακόμη έλθουν, ο Πεδάριτος, τεθείς ο ίδιος επί κεφαλής των μισθοφόρων και ολοκλήρου του Χιακού στρατού, επετέθη κατά του οχυρώματος, το οποίον επροστάτευε το ορμητήριον του Αθηναϊκού στόλου, και καταλαβών μέρος αυτού, έγινε κύριος μερικών πλοίων, τα οποία ήσαν ανειλκυσμένα εις την ξηράν. Αλλ' οι Αθηναίοι αντεπεξήλθαν, και αφού έτρεψαν πρώτον εις φυγήν τους Χίους, ενίκησαν και το υπόλοιπον του στρατού του Πεδαρίτου. Κατά την μάχην εφονεύθη και ο ίδιος ο Πεδάριτος και πολλοί Χίοι και εκυριεύθησαν υπό των Αθηναίων πολλά όπλα.

56.

Αποτυχία των διαπραγματεύσεων των Αθηναίων πρέσβεων με τον Τισσαφέρνη

Κατόπιν της νέας ταύτης αποτυχίας, ο από ξηράς και θαλάσσης αποκλεισμός της Χίου έγινε στενώτερος παρά πριν και η πείνα εντός της πόλεως ήτο μεγάλη. Εν τω μεταξύ, η υπό τον Πείσανδρον Αθηναϊκή πρεσβεία ήλθε προς τον Τισσαφέρνη και ήρχισε διαπραγματευόμενη την συνομολόγησιν συμβάσεως. Ο Αλκιβιάδης, εν τούτοις, ο οποίος δεν ήτο βέβαιος περί της επί του Τισσαφέρνους επιρροής του, καθόσον ο τελευταίος εφοβείτο περισσότερον τους Πελοποννησίους παρά τους Αθηναίους, και ήθελεν ακόμη, σύμφωνα με την συμβουλήν που του είχε δώσει εκείνος, να εξασθενίση και τους δύο, εσοφίσθη να ματαίωση την συμφωνίαν δι' υπερβολικών απαιτήσεων, προβαλλομένων υπό του Τισσαφέρνους. Νομίζω, άλλωστε, ότι το ίδιον επεδίωκε και ο Τισσαφέρνης, αυτός μεν διά τον φόβον των Πελοποννησίων, εκείνος δε διότι έβλεπεν, ότι ούτος δεν είχε καμμίαν διάθεσιν να συνομολόγηση συμφωνίαν και ήθελε να πιστεύσουν οι Αθηναίοι, όχι ότι δεν είχεν αρκετήν επιρροήν επ' αυτού, αλλ' ότι, ενώ ο Τισσαφέρνης είχε πεισθή και ήθελε να συνομολόγηση την συμφωνίαν, αυτοί δεν προέβαιναν εις αρκετάς παραχωρήσεις. Διότι ο Αλκιβιάδης, ομιλών εξ ονόματος του Τισσαφέρνους και παρόντος αυτού, διετύπωσε τοιαύτας υπερβολικάς απαιτήσεις, ώστε, μολονότι οι Αθηναίοι επί πολύ παρεχώρουν οτιδήποτε τους εζήτει, αυτούς εν τούτοις έπρεπε να βαρύνη η ευθύνη της αποτυχίας των διαπραγματεύσεων. Διότι, αφού εζήτησε την παραχώρησιν ολοκλήρου της Ιωνίας εις τον Βασιλέα, έπειτα εζήτησε και τας παρακείμενος νήσους και άλλα ακόμη. Αλλ' ενώ οι Αθηναίοι δεν ηρνούντο να δεχθούν όλα ταύτα, τέλος, κατά την τρίτην πλέον συνεδρίασιν, φοβηθείς μήπως γίνη κατάφωρος η έλλειψις επιρροής του επί του Τισσαφέρνους, απήτησε ν' αναγνωρισθή εις τον Βασιλέα το δικαίωμα να κατασκευάση πολεμικά πλοία και πλέη εντός των Αθηναϊκών χωρικών υδάτων, όπου ήθελε και με όσα σκάφη ήθελε. Τότε πλέον οι Αθηναίοι, θεωρήσαντες, ότι τους ζητούνται εντελώς αδύνατα πράγματα, και ότι ο Αλκιβιάδης τους είχεν εξαπατήσει, ανεχώρησαν εξωργισμένοι, επιστρέφοντες εις την Σάμον.

57.

Τρίτη συμμαχία των Λακεδαιμονίων και του Βασιλέως των Περσών

Κατά την διάρκειαν του αυτού χειμώνος, και ευθύς μετά την ματαίωσιν των διαπραγματεύσεων προς τους Αθηναίους, κατήλθεν ο Τισσαφέρνης εις την Καύνον, θέλων να επαναφέρη τους Πελοποννησίους εις την Μίλητον, και αφού συνάψη υπό τους καλλιτέρους δυνατούς όρους νέαν πάλιν προς αυτούς συνθήκην, να παρέχη εις αυτούς τα αναγκαία διά την συντήρησιν του στόλου των χρήματα, και μη περιέλθη εις ολοσχερή προς αυτούς ρήξιν. Διότι εφοβείτο μήπως, στερούμενοι τυχόν των αναγκαίων διά την συντήρησιν μεγάλου στόλου μέσων, ή εξαναγκασθούν να ναυμαχήσουν προς τους Αθηναίους και ηττηθούν, ή λιποτακτήσουν τα πληρώματα και ούτως οι Αθηναίοι επιτύχουν τους σκοπούς των, χωρίς την βοήθειαν του. Αλλά προ πάντων εφοβείτο μήπως, προς αναζήτησιν τροφής, προβούν εις διαρπαγάς επί της Μικρασιατικής ακτής. Λαμβάνων λοιπόν υπ' όψιν του πάντα ταύτα και συνεπής προς την προνοητικήν πολιτικήν του, όπως διατηρή την ισορροπίαν των αντιμαχομένων Ελληνικών δυνάμεων, προσεκάλεσε τους Πελοποννησίους, τους έδωσε χρήματα διά την συντήρησιν του στόλου των και συνωμολόγησε την επομένην τρίτην προς αυτούς συνθήκην.

58. «Κατά το δέκατον τρίτον έτος της βασιλείας του Δαρείου, εφόρου όντος εις την Λακεδαίμονα του Αλεξιππίδα, συνωμολογήθη εις την πεδιάδα του Μαιάνδρου συνθήκη μεταξύ των Πελοποννησίων και των συμμάχων αφ' ενός, και του Τισσαφέρνους, του Ιεραμένους και των υιών του Φαρνάκου, εξ άλλου, αφορώσα τα συμφέροντα του Βασιλέως και των Λακεδαιμονίων ως και των συμμάχων των.

«Αι κτήσεις του Βασιλέως, αι κείμεναι επί της Ασίας, εξακολουθούν ανήκουσαι εις αυτόν και ο Βασιλεύς δικαιούται, προκειμένου περί των κτήσεων του, να λαμβάνη οιαδήποτε μέτρα θέλει.

«Απαγορεύεται εις τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους των επιδρομή, προς τον σκοπόν οιασδήποτε βλάβης, εναντίον των κτήσεων του Βασιλέως, ως επίσης απαγορεύεται εις τον Βασιλέα οιαδήποτε επιδρομή, επί σκοπώ βλάβης, εναντίον των κτήσεων των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων των.

«Εάν κανείς εκ των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων των έλθη, επί σκοπώ βλάβης, εναντίον των κτήσεων του Βασιλέως, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι των οφείλουν να τον εμποδίζουν. Και εάν κανείς έρχεται εκ της επικρατείας του Βασιλέως, προς τον σκοπόν βλάβης, κατά των Λακεδαιμονίων ή των συμμάχων των, ο Βασιλεύς οφείλει να τον εμποδίζη.

«Ο Τισσαφέρνης υποχρεούται να παρέχη, συμφώνως με τα ήδη συμπεφωνημένα, τα αναγκαία χρήματα διά την συντήρησιν της σημερινής δυνάμεως του Πελοποννησιακού στόλου, έως ότου έλθη ο στόλος του Βασιλέως. Μετά την άφιξιν του στόλου του Βασιλέως, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι των δικαιούνται, εάν θέλουν, να συντηρούν τον στόλον εξ ιδίων, αλλ' αν θέλουν να λαμβάνουν τα αναγκαία διά την συντήρησιν αυτού χρήματα από τον Τισσαφέρνη, ούτος υποχρεούται να παρέχη αυτά. Εν τοιαύτη όμως περιπτώσει, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι θ' αποδώσουν κατά το τέλος του πολέμου τα ποσά, τα οποία θα έχουν λάβει.

«Μετά την άφιξιν του στόλου του Βασιλέως, ο στόλος των Λακεδαιμονίων και ο στόλος των συμμάχων των και ο στόλος του Βασιλέως θα διεξάγουν από κοινού τας πολεμικάς εχθροπραξίας, σύμφωνα με το σχέδιον, περί του οποίου θα μείνουν σύμφωνοι ο Τισσαφέρνης, οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι των. Και εάν πρόκειται να συνομολογηθή ειρήνη προς τους Αθηναίους, η ειρήνη θα συνομολογηθή κατά τον αυτόν επίσης τρόπον.»

59. Τοιούτον ήτο το περιεχόμενον της συνομολογηθείσης συνθήκης, κατόπιν της οποίας ο Τισσαφέρνης ήρχισεν ετοιμαζόμενος, όπως, κατά τα συμφωνηθέντα, φέρη τον Φοινικικόν στόλον και εκτελέση όσα άλλα υπεσχέθη. Ήθελε τουλάχιστον ν' αποδείξη, ότι ετοιμάζεται να τα εκτελέση.

60.

Οι Βοιωτοί καταλαμβάνουν τον Ωρωπόν

Περί το τέλος ήδη του χειμώνος, οι Βοιωτοί κατέλαβαν διά προδοσίας τον Ωρωπόν, ο οποίος κατείχετο υπό Αθηναϊκής φρουράς. Τους Βοιωτούς εβοήθησαν μερικοί Ερετριείς και μερικοί ακόμη εκ των κατοίκων αυτού του Ωρωπού, επιδιώκοντες την επανάστασιν της Ευβοίας. Διότι η θέσις αύτη, κειμένη απέναντι της Ερετρίας, εφόσον κατείχετο υπό των Αθηναίων, απετέλει διαρκή κίνδυνον κατά της ασφαλείας αυτής και της λοιπής Ευβοίας. Έχοντες ήδη εις την κατοχήν των τον Ωρωπόν, ήλθαν οι Ερετριείς εις την Ρόδον, προσκαλούντες τους Πελοποννησίους εις την Εύβοιαν. Αλλ' ούτοι επροθυμοποιούντο μάλλον να έλθουν εις βοήθειαν της δεινώς δοκιμαζόμενης Χίου, και εκπλεύσαντες εκ της Ρόδου με όλον τον στόλον, διηυθύνοντο προς τα εκεί. Όταν ευρίσκοντο πλησίον του Τριοπίου, διέκριναν εις το πέλαγος τον Αθηναϊκόν στόλον, προερχόμενον εκ Χάλκης. Και χωρίς να επιτεθούν οι μεν κατά των δε, διηυθύνθησαν οι μεν Αθηναίοι εις την Σάμον, οι δε Πελοποννήσιοι εις την Μίλητον, αναγνωρίσαντες οι τελευταίοι, ότι δεν ήτο δυνατόν να δοθή βοήθεια εις την Χίον, χωρίς να συναφθή ναυμαχία. Εν τω μεταξύ, ετελείωσεν ο χειμών και συγχρόνως το εικοστόν έτος του πολέμου τούτου, του οποίου την ιστορίαν συνέγραψεν ο Θουκυδίδης.

Έτος 21ον : 411 - 410 π.Χ. (61-109)

61.

Επίθεσις των Χίων κατά του Αθηναϊκού στόλου

Ευθύς κατά την αρχήν του επομένου έαρος, ο Σπαρτιάτης Δερκυλίδας εξεπέμφθη επί κεφαλής αποσπάσματος στρατού διά της παραλιακής οδού προς τον Ελλήσποντον, όπως επαναστατήση την Άβυδον, αποικίαν των Μιλησίων. Οι Χίοι, εξ άλλου, ενόσω ο Αστύοχος ευρίσκετο εις απορίαν κατά τίνα τρόπον ημπορεί να τους βοηθήση, ευρέθησαν εις την ανάγκην, πιεζόμενοι υπό της πολιορκίας, να ναυμαχήσουν. Ευτυχώς, ότε ακόμη ο Αστύοχος ευρίσκετο εις την Ρόδον, είχε σταλή προς αυτούς εκ της Μιλήτου, μετά τον θάνατον του Πεδαρίτου, νέος αρχηγός, ο Σπαρτιάτης Λέων, ο οποίος είχε συνεκστρατεύσει ως βοηθός του Αντισθένους, μαζύ με δώδεκα πλοία, τα οποία τότε εφύλατταν την Μίλητον. Εκ των πλοίων τούτων, πέντε ήσαν των θουρίων, τέσσερα των Συρακουσίων, εν των Αναίων, εν των Μιλησίων και εν ανήκεν εις τον ίδιον τον Λέοντα. Οι Χίοι, ενεργήσαντες έξοδον με όλον των τον στρατόν, κατέλαβαν κάποιαν οχυράν θέσιν, ενώ συγχρόνως ο στόλος των, συγκείμενος εκ τριάντα εξ πλοίων, εξέπλευσε εναντίον των τριάντα δύο πλοίων των Αθηναίων και εναυμάχησεν. Η ναυμαχία υπήρξε πεισματώδης και οι Χίοι μετά των συμμάχων, χωρίς να ηττηθούν, επειδή άλλωστε και ήρχισεν ήδη να σκοτεινιάζη, επέστρεψαν εις την πόλιν.

62.

Προσχώρησις της Αβύδου και της Λαμψάκου εις τους Λακεδαιμονίους

Ευθύς μετά την ναυμαχίαν ταύτην, έφθασεν εκ της Μιλήτου διά ξηράς ο Δερκυλίδας εις τον Ελλήσποντον, όπου η Άβυδος, επαναστατήσασα, προσεχώρησεν εις αυτόν και τον Φαρνάβαζον, και δύο ημέρας ύστερον και η Λάμψακος. Μόλις έμαθε τούτο ο Στρομβιχίδης, έσπευσεν εις βοήθειαν εκ της Χίου, επί κεφαλής είκοσι τεσσάρων πλοίων, εκ των οποίων μερικά ήσαν οπλιταγωγά, μεταφέροντα πεζικόν. Οι Λαμψακηνοί αντεπεξήλθαν κατ' αυτού, αλλ' ο Στρομβιχίδης ενίκησεν αυτούς κατά την συναφθείσαν μάχην και κατέλαβε με τον πρώτον αλαλαγμόν της εφόδου την Λάμψακον, η οποία ήτο ανοχύρωτος. Αφού δε διήρπασε τα κινητά και απήγαγε τους δούλους της πόλεως, επέτρεψεν εις τους ελευθέρους να εξακολουθούν κατοικούντες την πόλιν των και ήλθεν εναντίον της Αβύδου. Αλλ' επειδή αύτη ηρνείτο να παραδοθή και δεν ημπόρεσε να την καταλάβη δι' εφόδου, έπλευσεν εις την απέναντι Σηστόν, πόλιν της χερσονήσου Καλλιπόλεως, εις την οποίαν, ως γνωστόν, είχαν άλλοτε εγκατασταθή οι Πέρσαι, και εγκατέστησεν εις αυτήν φρουράν, διά να επιτηρή ολόκληρον τον Ελλήσποντον.

63.

Επικράτησις των Χίων

Εν τω μεταξύ, η κατά θάλασσαν επικράτησις των Χίων εξησφαλίσθη και ο Αστύοχος, μετά των Πελοποννησίων της Μιλήτου, ενεθαρρύνθησαν. Πλεύσας εις την Χίον ο Αστύοχος με δύο πλοία, παρέλαβε την εκεί μοίραν και επί κεφαλής όλου ήδη του στόλου, έπλευσεν εναντίον της Σάμου. Αλλ' επειδή οι Αθηναίοι, υποπτεύοντες αλλήλους, δεν αντεπεξήλθαν, επέστρεψε πάλιν εις την Μίλητον.

Καθόσον

Οι εν Σάμω Αθηναίοι αποφασίζουν να ενεργήσουν εγκατάστασιν ολιγαρχίας εις τας Αθήνας

περί την αυτήν εποχήν, ή μάλλον προηγουμένως, η Αθηναϊκή δημοκρατία έπνεε τα λοίσθια. Διότι, όταν η υπό τον Πείσανδρον πρεσβεία επέστρεψεν από τον Τισσαφέρνη εις την Σάμον, όχι μόνον την υποστήριξιν του στρατού υπέρ των σχεδίων των εξησφάλισαν έτι μάλλον, αλλά και τους επιφανεστάτους των Σαμίων προέτρεψαν να τους μιμηθούν και αυτοί, αποδεχόμενοι το ολιγαρχικόν πολίτευμα, μολονότι αυτοί ούτοι είχαν επαναστατήσει εναντίον των συμπολιτών των, διά να παύσουν ολιγαρχούμενοι. Συγχρόνως οι Αθηναίοι της Σάμου, συνεννοούμενοι μεταξύ των, κατέληξαν εις το συμπέρασμα ν' αφίσουν κατά μέρος τον Αλκιβιάδην, όχι μόνον διότι δεν ήθελε να τους βοηθήση, αλλά και διότι δεν ήτον ο άνθρωπος πού ημπορούσε να προσαρμοσθή προς το ολιγαρχικόν πολίτευμα, και να σκεφθούν μεταξύ των αυτοί, οι οποίοι είχαν ήδη εκτεθή, κατά ποίον τρόπον το κίνημα δεν θα εματαιούτο. Απεφάσισαν, συγχρόνως, να επιμείνουν εις την αποφασιστικήν διεξαγωγήν του πολέμου και να εισφέρουν αυτοί εξ ιδίων και χρήματα, και ό,τι άλλο τυχόν χρειασθή, καθόσον του λοιπού επρόκειτο να εργασθούν περί των ιδίων πλέον και όχι ξένων συμφερόντων.

64. Ενθαρρυνθέντες, τοιουτοτρόπως, αμοιβαίως, απέστειλαν ευθύς αμέσως εις τας Αθήνας τον Πείσανδρον με τους πέντε συναδέλφους του, όπως εργασθούν εκεί διά την πραγματοποίησιν των σχεδίων των, παραγγείλαντες συγχρόνως εις αυτούς να εγκαταστήσουν την ολιγαρχίαν εις τας υπηκόους πόλεις. Τον Διειτρέφη, ο οποίος ήτο τότε εις την Χίον και είχεν εκλεχθή αρχηγός των στρατιωτικών δυνάμεων εις την Χαλκιδικήν, απέστειλαν, όπως αναλάβη τα καθήκοντα του.

Πολιτικαί μεταβολαί εις Θάσον

Φθάσας ούτος εις την Θάσον, κατέλυσε την δημοκρατίαν. Αλλά δύο περίπου μήνας μετά την αναχώρησιν του, οι Θάσιοι ήρχισαν οχυρώνοντες την πόλιν των, καθόσον δεν είχαν πλέον καμμίαν ανάγκην αριστοκρατίας, εξαρτώμενης από τας Αθήνας, αφού από ημέρας εις ημέραν επερίμεναν να ελευθερωθούν από τους Λακεδαιμονίους. Διότι πλησίον των Πελοποννησίων ευρίσκοντο Θάσιοι, οι οποίοι είχαν εξορισθή υπό των Αθηναίων, και ούτοι, συμπραττόντων και των εις την πόλιν ευρισκομένων φίλων των, επεδίωκαν με όλην των την δραστηριότητα να επιτύχουν την αποστολήν πλοίων και επαναναστήσουν την Θάσον. Είχαν λοιπόν ούτοι την καλήν τύχην να επιτύχουν ό,τι διακαώς επεθύμουν, την ανόρθωσιν δηλαδή του πολιτεύματος των, χωρίς να εκτεθούν εις κινδύνους, και την ανατροπήν της δημοκρατικής μερίδος, η οποία θ' αντετάσσετο κατ' αυτών. Ούτω το αποτέλεσμα, ως προς την Θάσον, και, καθώς πιστεύω, και ως προς πολλάς άλλας υπηκόους πόλεις, υπήρξεν αντίθετον των προσδοκιών των Αθηναίων εκείνων, οι οποίοι ειργάζοντο διά την εγκατάστασιν ολιγαρχίας. Διότι οι κάτοικοι αυτών, εξασφαλίσαντες διά της πολιτικής μεταβολής την νηφαλιότητα της σκέψεως και το ακίνδυνον των ενεργειών των, εχώρησαν προς την πλήρη ελευθερίαν, αδιαφορούντες διά την νόθον ευνομίαν, που τους προσέφεραν οι Αθηναίοι.

65.

Φόνος του δημοκρατικού ηγέτου Ανδροκλέους

Ο Πείσανδρος και οι περί αυτόν, διαρκούντος του ταξειδίου των, κατά μήκος της ακτής, προέβαιναν σύμφωνα με τα προαποφασισθέντα εις την κατάλυσιν των δημοκρατιών των διαφόρων πόλεων, και συγχρόνως παρέλαβαν από μερικάς εξ αυτών ως συνεργάτας και οπλίτας, με τους οποίους ήλθαν εις τας Αθήνας. Εκεί ευρήκαν, ότι οι φίλοι των είχαν φέρει εις πέρας το μεγαλήτερον μέρος της εργασίας. Διότι μερικοί εκ των νεωτέρων, συγκροτήσαντες μυστικήν ένωσιν, προέβησαν κρυφίως εις τον φόνον κάποιου Ανδροκλέους, ενός των κυριωτάτων αρχηγών των δημοκρατικών, ο οποίος είχεν ουκ ολίγον συντελέσει εις την έξωσιν του Αλκιβιάδου. Εις τον φόνον τούτον προέβησαν κυρίως διά δύο λόγους, και διότι ο Ανδροκλής ήτον εκ των ηγετών του λαού, και διότι ήθελαν να φανούν ευχάριστοι εις τον Αλκιβιάδην, ο όποιος επερίμεναν, ότι θα επανέλθη και θα τους εξασφαλίση την φιλίαν του Τισσαφέρνους. Αλλά και μερικούς άλλους εκ των οχληρών αντιπάλων εξαπέστρεψαν, κατά τον αυτόν τρόπον, κρυφίως. Διεκήρυτταν δε φανερά το πρόγραμ

Οι ολιγαρχικοί διακηρύττουν εις Αθήνας το πρόγραμμα των

μα των, ότι κανείς άλλος δεν πρέπει να λαμβάνη μισθόν πλην των υπηρετούντων ως στρατιωτών κατά τον πόλεμον και ότι εις την διεύθυνσιν των πραγμάτων δεν πρέπει να μετέχουν περισσότεροι των πέντε χιλιάδων, λαμβανόμενοι μεταξύ εκείνων, οι όποιοι ημπορούν να προσφέρουν περισσοτέρας υπηρεσίας και προσωπικώς και διά της περιουσίας των.

66. Τα σχέδια όμως ταύτα ήσαν απλώς εύσχημος πρόφασις χάριν των πολλών, διότι, πράγματι, την κυβέρνησιν επρόκειτο να έχουν εις χείρας των οι εργάται της μεταβολής του πολιτεύματος. Είναι αληθές, ότι η συνέλευσις του λάου συνεκαλείτο ακόμη, καθώς και η διά κλήρου καταρτιζόμενη Βουλή των Πεντακοσίων. Αλλά τίποτε δεν απεφάσιζαν, χωρίς την έγκρισιν των συνωμοτών, και όχι μόνον οι υποβάλλοντες τας προτάσεις ήσαν εκ των ιδικών των, αλλά και εκ των προτέρων συνεννοούντο και απεφάσιζαν τί θα προταθή. Εκ των άλλων πολιτών, ουδείς ετόλμα ν' αντιλέξη, διότι, βλέποντες το πλήθος των συνωμοτών, κατελαμβάνοντο υπό φόβου. Αλλά και αν κανείς ετόλμα ν' αντιλέξη, ευρίσκετο ευθύς φονευμένος διά καταλλήλου τρόπου, και οι δράσται ούτε ανεζητούντο, ούτε αν ήσαν ύποπτοι ενηργείτο δικαστική κατ' αυτών καταδίωξις. Ο λαός έμενεν ήσυχος και ο φόβος του ήτο τόσον μεγάλος, ώστε καθείς, και αν ακόμη δεν «άνοιγε το στόμα του», εθεώρει τον εαυτόν του ευτυχή, εάν κατώρθωνε να μη πέση θύμα βίας. Διότι το φρόνημα των κατεβάλλετο εκ της ιδέας, ότι οι συνωμόται ήσαν πολύ περισσότεροι παρ' όσοι πραγματικώς ήσαν, και ήτον αδύνατον να ημπορέσουν να εξακριβώσουν την αλήθειαν, ένεκα του μεγέθους της πόλεως και του γεγονότος, ότι δεν εγνωρίζοντο αμοιβαίως. Διά τον αυτόν επίσης λόγον, δεν ημπορούσε κανείς, μέσα εις την θλίψιν και αγανάκτησιν του, να προσκλαυθή εις άλλον, διά να ζητήση την συνδρομήν του κατά του επιβουλευομένου αυτόν. Διότι έπρεπε να εμπιστευθή ή εις άγνωστον ή και εις γνώριμον, προς τον όποιον όμως εδυσπίστει. Καθόσον οι δημοκρατικοί επλησίαζαν ο εις τον άλλον με δυσπιστίαν, υποπτευόμενοι τον καθένα, ότι ημπορεί να μετέχη εις τα γινόμενα. Και υπήρξαν, τωόντι, μεταξύ των συνωμοτών άνθρωποι, περί των οποίων κανείς ποτέ δεν ημπορούσε να φαντασθή, ότι θα εγίνοντο ολιγαρχικοί. Και ούτοι επροκάλεσαν την μεγαλητέραν δυσπιστίαν μεταξύ του πλήθους, και συνετέλεσαν εκ τούτου τα μέγιστα εις την ασφάλειαν των συνωμοτών, ενισχύοντες την δυσπιστίαν των δημοκρατικών προς αλλήλους.

67.

Προτάσεις του Πεισάνδρου περί μεταβολής του Αθηναϊκού πολιτεύματος εις ολιγαρχίαν

Τοιαύτη ήτον η κατάστασις των πραγμάτων εις τας Αθήνας, ότε έφθασεν ο Πείσανδρος με τους περί αυτόν, και επελήφθησαν της περαιτέρω συμπληρώσεως του έργου. Κατά πρώτον, συνεκάλεσαν την συνέλευσιν του λαού και επρότειναν εις αυτήν την εκλογήν δεκαμελούς επιτροπής, όπως συντάξη και υποβάλη απ' ευθείας εις την συνέλευσιν, εις ωρισμένην προς τούτο ημέραν, έγγραφον πρότασιν περί του καλλιτέρου διά την πόλιν πολιτεύματος. Έπειτα, κατά την προσδιωρισμένην ημέραν, συνεκάλεσαν την συνέλευσιν εντός του στενού περιβόλου του ναού του Ποσειδώνος, εις τον Κολωνόν, εις απόστασιν δέκα περίπου σταδίων έξω της πόλεως. Ή δεκαμελής επιτροπή δεν επρότεινε τίποτε άλλο παρά τούτο και μόνον, να επιτραπή εις έκαστον Αθηναίον να υποβάλη ελευθέρως οιανδήποτε πρότασιν θέλει, και να επιβληθούν βαρείαι ποιναί εναντίον εκείνου, ο οποίος θελήση να εγκαλέση τον προτείνοντα ως παρανομήσαντα, ή να τον βλάψη, καθ' οιονδήποτε άλλον τρόπον. Και τότε πλέον επροτάθη απροκαλύπτως να καταργηθούν όλαι αι επί τη βάσει του υφισταμένου πολιτεύματος λειτουργούσαι αρχαί και όλοι οι δημόσιοι μισθοί, και να εκλεχθούν πέντε πρόεδροι, οι οποίοι να εκλέξουν εκατόν άνδρας και έκαστος των εκατόν να προσλάβη τρεις. Οι ούτως εκλεχθησόμενοι, ανερχόμενοι εις τετρακοσίους, αφού εγκατασταθούν εις το βουλευτήριον, ν' αναλάβουν την ανωτάτην εξουσίαν, ενεργούντες με απεριόριστον πληρεξουσιότητα, όπως νομίζουν καλλίτερον, και να συγκαλούν την συνέλευσιν των πέντε χιλιάδων, οσάκις το νομίσουν αναγκαίον.

68.

Υπέρ της ολιγαρχίας τάσσονται ο Αντιφών, ο Φρύνιχος και ο Θηραμένης

Την πρότασιν ταύτην υπέβαλεν ο Πείσανδρος, ο οποίος άλλωστε και κατά τα λοιπά ειργάσθη ακαταπονήτως και ανεπιφυλάκτως διά την κατάλυσιν της δημοκρατίας. Εκείνος όμως, ο οποίος συνέλαβε και διετύπωσεν ολόκληρον το σχέδιον της μέχρι τούδε ενεργείας, και επί μακρόν χρόνον αφωσιώθη εις αυτό, ήτο ο Αντιφών, ανήρ μη υστερών ουδενός των συγχρόνων του Αθηναίων, κατά την ευγένειαν των αισθημάτων, προικισμένος δε και με μεγάλην πολιτικήν οξυδέρκειαν και δύναμιν λόγου. Και μολονότι δεν ελάμβανε τον λόγον εις την συνέλευσιν του λαού και απέφευγε ν' αναμιγνύεται εις ουδενός είδους άλλας δημοσίας συζητήσεις, αλλ' ήτον ύποπτος εις το πλήθος, ένεκα της ρητορικής του δεινότητος, οποιοσδήποτε είχε να ομιλήση ενώπιον δικαστηρίου ή της συνελεύσεως του λαού, δεν ημπορούσε ν' απευθυνθή εις κανένα πολυτιμώτερον σύμβουλον από αυτόν. Και προκειμένου περί του ιδίου εαυτού του, όταν βραδύτερον ανετράπη η αρχή των τετρακοσίων, και ούτοι κατεδιώκοντο υπό του λαού, εις την κατηγορίαν, η οποία διετυπώθη εναντίον του, ως συναυτουργού της εγκαταστάσεως της ολιγαρχίας, και διά της οποίας εξητείτο η εις θάνατον καταδίκη του, απελογήθη διά λόγου, ο οποίος υπερέβαλεν όλους τους μέχρι σήμερον απαγγελθέντας εις τοιαύτας περιστάσεις. Αλλά και ο Φρύνιχος επέδειξεν υπέρ πάντας ζήλον όλως διόλου εξαιρετικόν υπέρ της ολιγαρχίας, καθ' όσον εφοβείτο τον Αλκιβιάδην, γνωρίζων, ότι, εκείνος είχε γνώσιν των προς τον Αστύοχον μυστικών εκ Σάμου ενεργειών του και επίστευεν, ότι καμμία ολιγαρχική κυβέρνησις δεν ήτο πιθανόν να τον ανακαλέση. Και όταν άπαξ ανεμίχθη εις το κίνημα, εδείχθη απέναντι των κινδύνων ανήρ πάσης εμπιστοσύνης άξιος. Και ο Θηραμένης, υιός του Άγνωνος, ανήρ και κρίσεως και ευγλωττίας μεγάλης, υπήρξεν εις εκ των κυριωτέρων ανατροπέων της δημοκρατίας. Ως εκ τούτου, εννοεί κανείς ευκόλως, διατί έργον, υπέρ του οποίου ειργάσθησαν τόσοι πολλοί και ικανοί άνδρες, ευωδόθη παρ' όλας τας δυσχερείας πού παρουσίαζε. Διότι ήτο τωόντι δύσκολον, εκατόν περίπου έτη μετά την κατάλυσιν των τυράννων, ν' αφαίρεση κανείς τας ελευθερίας του Αθηναϊκού λαού, ο οποίος αληθώς όχι μόνον ελεύθερος ήτον, αλλά και επί πλέον του ημίσεος του χρονικού τούτου διαστήματος είχε συνειθίσει να ασκή ηγεμονίαν επί άλλων.

69.

Κατάλυσις του δημοκρατικού πολιτεύματος των Αθηνών δι' αποφάσεως του δήμου

Όταν η συνέλευσις του λαού, μηδενός αντιλέγοντος, εψήφισε τας προτάσεις ταύτας και διελύθη, οι ολιγαρχικοί αρχηγοί εγκατέστησαν μετά ταύτα τους τετρακοσίους εις το βουλευτήριον κατά τον εξής τρόπον. Οι Αθηναίοι, ένεκα της παρουσίας του εχθρού εις την Δεκέλειαν, ήσαν διαρκώς πάντες εις υπηρεσίαν, άλλοι μεν επί των τειχών, άλλοι δε κατά συντεταγμένας μονάδας εις τα φυλακεία. Κατά την ημέραν λοιπόν εκείνην, μετά την διάλυσιν της συνελεύσεως του λαού, τους μεν μη μεμυημένους άφισαν ν' απέλθουν, κατά την συνήθειαν, εις την υπηρεσίαν των, εις τους μεμυημένους όμως είχε παραγγελθή μυστικά να μη μεταβούν εις τα φυλακεία των, αλλά να περιμένουν από αποστάσεως, και εάν κανείς επιχειρήση να αντισταθή κατά των γινομένων, να λάβουν τα όπλα και τον εμποδίσουν. Ευρίσκοντο άλλωστε εις τας Αθήνας, ελθόντες με τα όπλα των, και Άνδριοι και Τήνιοι, και τριακόσιοι Καρύστιοι και μερικοί από τους Αθηναίους αποίκους της Αιγίνης, εις τους οποίους εδόθησαν αι αυταί οδηγίαι. Μετά την λήψιν των μέτρων τούτων, ήλθαν οι Τετρακόσιοι, κρατούντες έκαστος κρυμμένον εγχειρίδιον, και ακολουθούμενοι από τους εκατόν είκοσι νέους, τους οποίους μετεχειρίζοντο, οσάκις υπήρχεν ανάγκη εφαρμογής βίας, και εισελθόντες εις το βουλευτήριον, όπου ευρίσκοντο τα μέλη της Βουλής των Πεντακοσίων, εστάθησαν προ αυτών απειλητικοί και τους προσεκάλεσαν να πάρουν τον μισθόν των και να διαλυθούν. Και πράγματι έφεραν μαζύ των τον μισθόν ολοκλήρου του υπολειπομένου χρόνου της θητείας των και καθώς εξήρχοντο, τους τον κατέβαλλαν.

70. Οι βουλευταί διελύθησαν, τοιουτοτρόπως, άνευ αντιρρήσεως, και οι λοιποί πολίται ουδεμίαν αντίστασιν προέβαλαν, αλλ' έμεναν ήσυχοι. Μετά την είσοδον των εις το βουλευτήριον, οι Τετρακόσιοι προέβησαν κατ' αρχάς εις την διά κλήρου εκλογήν των Πρυτάνεων και προσέφεραν διά την εγκατάστασιν των εις την αρχήν τας νενομισμένας ευχάς και θυσίας προς τους θεούς.

Οι ολιγαρχικοί άρχοντες των Αθηνών ζητούν από τον Άγιν συνεννοήσεις προς σύναψιν ειρήνης

Μετ' ολίγον όμως, απεμακρύνθησαν ριζικώς από το δημοκρατικόν σύστημα της διοικήσεως (μολονότι, ένεκα του Αλκιβιάδου, δεν προέβησαν εις αμνηστείαν των εξορίστων) και γενικώς εισήγαγαν διοίκησιν αυταρχικήν, θανατώσαντες μερικούς, αν και όχι πολλούς, των οποίων την εξαφάνισιν εθεώρησαν ωφέλιμον, ρίψαντες άλλους εις τας φύλακας και άλλους απελάσαντες. Συγχρόνως έστελλαν πρέσβεις προς τον Βασιλέα των Λακεδαιμονίων Άγιν, ευρισκόμενον εις την Δεκέλειαν, λέγοντες, ότι επιθυμούν την σύναψιν ειρήνης, και ότι συμφέρον του βασιλέως ήτο να συνεννοήθη με αυτούς, τώρα που δεν έχει πλέον να κάμη με την αναξίαν εμπιστοσύνης δημοκρατίαν.

71. Αλλ' ο Άγις, πιστεύων ότι ο λαός δεν θα ηνείχετο να στερηθή ούτω διά μιας της μακροχρονίου ελευθερίας του, και ότι εάν έβλεπε πολυάριθμον Πελοποννησιακόν στρατόν, δεν θα συνεκρατείτο, υποπτεύων άλλωστε, ότι ούτε κατά το παρόν επεκράτει ακόμη ησυχία, δεν έδωσεν εις τους πρέσβεις απάντησιν διαλλακτικήν, αλλ' εζήτησεν εκ Πελοποννήσου την αποστολήν νέων επικουριών. Ολίγον δε μετά την άφιξιν των, τεθείς προσωπικώς επί κεφαλής αυτών και της συνήθους φρουράς της Δεκελείας, κατήλθε μέχρις αυτών των τειχών της πόλεως. Ήλπιζεν, ότι οι Αθηναίοι, υπό την εντύπωσιν της ταραχής που θα επροκάλει η εμφάνισίς του, θα εξηναγκάζοντο να αποδεχθούν τους όρους που θα ήθελε να τους επιβάλη ή ότι, ως εκ της συγχύσεως, η οποία φυσικώς θα επεκράτει, ένεκα και των εσωτερικών ανωμαλιών και της προ των τειχών της πόλεως παρουσίας του εχθρού, θα επετύγχανεν ίσως, με την πρώτην πολεμικήν κραυγήν της εφόδου, να καταλάβη και αυτά τα Μακρά Τείχη, έρημα υπερασπιστών. Αλλ' όταν επλησίασεν εις την πόλιν και οι Αθηναίοι, αντί να δείξουν σημεία εσωτερικών ανωμαλιών, εξέπεμψαν το ιππικόν και απόσπασμα οπλιτών, πεζών και τοξοτών, οι οποίοι εφόνευσαν μερικούς εκ των εχθρών, πού είχαν προχωρήσει πάρα πολύ, και έγιναν κύριοι μερικών εχθρικών όπλων και πτωμάτων, ο Άγις, εννοήσας την πλάνην του, απέσυρε πάλιν τον στρατόν του εις την Δεκέλειαν, όπου εξηκολούθησε μένων ο ίδιος μετά της συνήθους φρουράς, ενώ τους τελευταίον προσελθόντας προς ενίσχυσιν άνδρας απέστειλε, μετά ολιγοήμερον εις την Αττικήν διαμονήν, εις τας εστίας των. Οι Τετρακόσιοι, ουδέν ήττον, εξηκολούθησαν και μετά τούτο τας περί ειρήνης προτάσεις των προς τον Άγιν και επειδή ούτος ήκουσεν ήδη αυτάς ευμενέστερον, έστειλαν κατά προτροπήν του πρέσβεις, προς συνομολόγησιν ειρήνης, εις την Λακεδαίμονα, επιδιώκοντες να φθάσουν εις συνεννόησιν.

72. Αλλά και εις την Σάμον έστειλαν δεκαμελή επιτροπήν, όπως καθησυχάσουν τον στρατόν και εξηγήσουν, ότι η ολιγαρχία δεν εγκατεστάθη προς βλάβην της πόλεως και των πολιτών, αλλά χάριν της γενικής σωτηρίας. Προσέθεσαν, ότι οι μετέχοντες της διευθύνσεως των πραγμάτων δεν ήσαν Τετρακόσιοι, αλλά πέντε χιλιάδες, ενώ, ένεκα των πολεμικών των εκστρατειών και των εργασιών των εις το εξωτερικόν, ουδέποτε μέχρι τούδε συνήλθαν εις την συνέλευσιν του λαού πέντε χιλιάδες πολίται, ακόμη και όταν επρόκειτο ν' αποφασισθούν αι σπουδαιότεραι των υποθέσεων. Παραγγείλαντες συγχρόνως αυτούς να είπουν ό,τι άλλο είναι χρήσιμον, τους απέστειλαν, ευθύς μετά την εγκατάστασίν των εις την αρχήν, φοβηθέντες μήπως (όπως και πράγματι συνέβη) το πλήθος των ναυτών δεν ήθελεν ανεχθή το ολιγαρχικόν καθεστώς και το κακόν, αρχίζον από την Σάμον, καταλήξη εις ανατροπήν αυτών εις τας Αθήνας.

73.

Αντίδρασις των εν Σάμω Αθηναίων κατά της ολιγαρχίας

Διότι εις την Σάμον είχεν αρχίσει ήδη αντίδρασις κατά της ολιγαρχικής κινήσεως, και κατά τον χρόνον περίπου πού οι Τετρακόσιοι ετοιμάζοντο να καταλάβουν την αρχήν, τα επόμενα γεγονότα έλαβαν χώραν εκεί. Εκείνοι δηλαδή εκ των Σαμίων, οι οποίοι άλλοτε, ως ελέχθη, επανεστάτησαν κατά των ολιγαρχικών και εγκατέστησαν την δημοκρατίαν, παρασυρθέντες υπό του Πεισάνδρου, όταν ήλθεν εις την νήσον, και των εκεί Αθηναίων συνεργατών του, μετέβαλαν πάλιν πολιτικά φρονήματα και αποτελέσαντες τριακοσίους συνωμότας επροτίθεντο να επιτεθούν κατά των λοιπών, οι οποίοι παρέμεναν δημοκρατικοί. Παρασυρόμενοι δ' υπό του Χαρμίνου, ενός των στρατηγών, και άλλων τινών εκ των εις την Σάμον ευρισκομένων Αθηναίων, και θέλοντες να δώσουν εις τούτους δείγμα της αφοσιώσεώς των, οι Σάμιοι συνωμόται εφόνευσαν τον Υπέρβολον, ένα εκ των Αθηναίων, ο οποίος είχεν εξοστρακισθή εξ Αθηνών, όχι εκ φόβου διά την δύναμιν και επιρροήν του, αλλ' ένεκα της αχρειότητός του και διότι απετέλει αίσχος διά την πόλιν. Συγχρόνως προέβησαν εκ συνεννοήσεως μετά των εν λόγω Αθηναίων και εις άλλας βιαιοπραγίας και ήσαν έτοιμοι να επιτεθούν κατά των δημοκρατικών της Σάμου. Αλλ' ούτοι, αντιληφθέντες τας προθέσεις των, ανεκοίνωσαν το πράγμα και εις τους στρατηγούς Λέοντα και Διομέδοντα, οι οποίοι, ως εκ της κοινής εκτιμήσεως, την οποίαν απελάμβανον εκ μέρους του πλήθους, ήσαν δυσμενείς προς την ολιγαρχίαν, και εις τον Θρασύβουλον και τον Θράσυλλον, τον πρώτον τριήραρχον, τον δεύτερον υπηρετούντα ως απλούν οπλίτην και εις άλλους, οι οποίοι εθεωρούντο ανέκαθεν οι αντίθετοι προς την ολιγαρχικήν κίνησιν, και εζήτησαν απ' αυτούς να μη ανεχθούν, όπως και αυτοί θανατωθούν και η Σάμος, ένεκα της οποίας και μόνης η Αθηναϊκή ηγεμονία διετηρήθη έως τότε, αποξενωθή των Αθηνών. Ούτοι, ακούσαντες ταύτα, ήρχισαν να κατηχούν τους ναύτας ένα προς ένα, διά να μη επιτρέψουν τούτο, και προ πάντων το πλήρωμα της Παράλου, τα οποίον απετελείτο ολόκληρον από ελευθέρους Αθηναίους, και απεστρέφετο ανέκαθεν και διαρκώς την ολιγαρχίαν και πριν ακόμη εγκατασταθή. Επί πλέον, οσάκις ο Λέων και Διομέδων απέπλεαν εις άλλο μέρος, άφιναν εκεί μερικά πλοία, προς υπεράσπισιν των Σαμίων δημοκρατικών. Ως εκ τούτου, όταν οι τριακόσιοι συνωμόται ήρχισαν την κατ' αυτών επίθεσιν, οι δημοκρατικοί, εις βοήθειαν των οποίων έσπευσαν ούτοι και ιδίως οι ανήκοντες εις το πλήρωμα της Παράλου, κατώρθωσαν να τους καταβάλουν. Και περί τους τριάντα μεν εκ των τριακοσίων εφόνευσαν, τρεις δε, τους πρωταιτίους, εξώρισαν. Μετά των λοιπών, προς τους οποίους εχορήγησαν αμνηστείαν, συνέζησαν του λοιπού ειρηνικώς, υπό το δημοκρατικόν καθεστώς.

74. Οι Σάμιοι και οι Αθηναίοι στρατιώται απέστειλαν ήδη διά της Παράλου εις τας Αθήνας τον Αθηναίον Χαιρέαν, υιόν του Αρχεστράτου, ο οποίος είχεν εργασθή μετά πολλού ζήλου διά την επελθούσαν εις την Σάμον μεταβολήν των πολιτικών φρονημάτων, διά ν' αναγγείλη τα γενόμενα, αγνοούντες έως τότε την κατάληψιν της αρχής υπό των Τετρακοσίων. Μόλις έφθασεν η Πάραλος, οι Τετρακόσιοι εφυλάκισαν δύο ή τρεις εκ του πληρώματος αυτής, και αφαιρέσαντες το πλοίον από τους λοιπούς, μετέφεραν αυτούς εις οπλιταγωγόν πλοίον, το οποίον διετάχθη να περιπολή περί την Εύβοιαν. Ο Χαιρέας, άμα ως αντελήφθη την κατάστασιν των πραγμάτων, κατώρθωσεν αμέσως να εύρη τρόπον να διαφύγη απαρατήρητος και επιστρέψας εις την Σάμον, διηγήθη εις τον στρατόν την κατάστασιν των Αθηνών, μεγαλοποιήσας κάθε τι επί το φοβερώτερον. Είπεν ότι εμαστίγωναν τους πάντας και ότι δεν ημπορεί να είπη κανείς τίποτε εναντίον των ασκούντων την εξουσίαν. Ότι εξύβριζαν τας γυναίκας και τα τέκνα των στρατιωτών και ότι επροτίθεντο να συλλάβουν και φυλακίσουν τους συγγενείς των ανδρών του εκστρατευτικού σώματος της Σάμου, όσοι δεν συνεμερίζοντο τα πολιτικά των φρονήματα, διά να τους θανατώσουν, εις περίπτωσιν κατά την οποίαν ούτοι αρνηθούν να υποταχθούν εις το νέον καθεστώς.

75. Οι στρατιώται, ακούοντες τας διηγήσεις ταύτας, ώρμησαν κατ' αρχάς να κακοποιήσουν τους πρωτεργάτας του ολιγαρχικού κινήματος και τους λοιπούς συνεργάτας των. Αλλ' απετράπησαν, εμποδισθέντες από εκείνους, οι οποίοι τους παρέστησαν, ότι κινδυνεύουν να καταστρέψουν τα πάντα, εφόσον ο εχθρός είναι αγκυροβολημένος τόσον πλησίον, έτοιμος να επιτεθή ανά πά σαν στιγμήν. Αλλ' ακολούθως ο Θρασύβουλος, υιός του Λύκου, και ο Θράσυλλος, οι οποίοι είχαν πρωτοστατήσει εις την δημοκρατικόν αντίδρασιν κατά της ολιγαρχίας, θέλοντες πλέον να εγκαταστήσουν πανηγυρικώς την δημοκρατίαν μεταξύ του Αθηναϊκού στρατού της Σάμου, επέτυχαν, όπως όλοι οι στρατιώται, και αυτοί ιδίως οι ολιγαρχικοί, ορκισθούν επισημότατον όρκον, ότι θα είναι πιστοί εις το δημοκρατικόν πολίτευμα και θ' αποφύγουν κάθε διαίρεσιν μεταξύ των, και ότι και τον κατά των Πελοποννησίων πόλεμον θα διεξαγάγουν μετά δραστηριότητος, και τους Τετρακοσίους θα θεωρούν ως εχθρούς και εις καμμίαν δεν θα έλθουν προς αυτούς συνεννόησιν. Τον αυτόν όρκον ώμοσαν συγχρόνως και όλοι οι άγοντες στρατεύσιμον ηλικίαν Σάμιοι. Αθηναίοι στρατιώται και Σάμιοι απεφάσισαν να συμμερισθούν όλας τας περιπετείας του αγώνος και την έκβασιν αυτού, διότι ήσαν πεπεισμένοι, ότι ουδεμία άλλη οδός σωτηρίας υπελείπετο εις αυτούς, αλλ' ότι, είτε οι Τετρακόσιοι επικρατήσουν, είτε οι εις την Μίλητον σταθμεύοντες εχθροί νικήσουν, ο όλεθρος των ήτο βέβαιος.

76. Και ούτως ο αγών είχεν αποβή, κατά την περίοδον ταύτην, πεισματώδης. Και ο μεν στρατός της Σάμου επεδίωκε να επιβάλη εις την πόλιν την δημοκρατίαν, οι δε Τετρακόσιοι να επιβάλουν εις τον στρατόν την ολιγαρχίαν. Ο τελευταίος άλλωστε συνεκρότησεν εις την Σάμον συνέλευσιν του λαού, η οποία έπαυσε τους προηγουμένους στρατηγούς και όσους τυχόν εκ των τριηράρχων εθεώρει υπόπτους και εξέλεξεν αντ' αυτών άλλους τριηράρχους και στρατηγούς. Μεταξύ των τελευταίων περιελαμβάνοντο και ο Θρασύβουλος και ο Θράσυλλος. Λαμβάνοντες τον λόγον ο εις μετά τον άλλον εις την συνέλευσιν ταύτην, εζήτουν να ενθαρρυνθούν αμοιβαίως, λέγοντες ότι δεν πρέπει να χάσουν το θάρρος των, διότι η πόλις επανεστάτησεν εναντίον των, διότι οι αποσπασθέντες από αυτούς ήσαν ολίγοι, ενώ αυτοί απετέλουν την πλειοψηφίαν, και συγχρόνως είχαν εις την διάθεσιν των περισσοτέρους υπό πάσαν έποψιν πόρους. Διότι, εφόσον αυτοί είναι κύριοι ολοκλήρου του στόλου, θα υποχρεώσουν τας πόλεις, επί των οποίων εκτείνεται η Αθηναϊκή ηγεμονία, να καταβάλουν τους φόρους εις αυτούς, ομοίως ως εάν εξέπλεαν διά την είσπραξίν των εξ Αθηνών. Άλλωστε, η Σάμος αποτελεί δι' αυτούς κέντρον πολιτικόν και στρατιωτικόν σημαντικόν, αφού, ότε περιήλθεν εις πόλεμον προς τας Αθήνας, ολίγον έλειψε ν' αφαιρέση απ' αυτάς την κυριαρχίαν της θαλάσσης, και επί πλέον τους παρέχει το μέσον να συνεχίσουν τον κατά του εχθρού αγώνα από την ιδίαν θέσιν, όπως και μέχρι σήμερον. Εξ άλλου, έχοντες τον στόλον, είναι εις καλλίτερον θέσιν από τους εν Αθήναις να προμηθεύωνται τρόφιμα. Και προηγουμένως, άλλωστε, ως έλεγαν, οι εν Αθήναις ήσαν κύριοι των συγκοινωνιών του Πειραιώς, ακριβώς διότι αυτοί είχαν εγκατασταθή εγκαίρως με τον στόλον εις την Σάμον, και ήδη, εάν δεν θελήσουν να τους αποδώσουν τας συνταγματικάς των ελευθερίας, θα περιέλθουν εις τοιαύτην στενόχωρον θέσιν, ώστε αυτοί θα είναι περισσότερον εις θέσιν να εμποδίζουν τους κατοίκους των Αθηνών από την χρήσιν της θαλάσσης, παρά εκείνοι αυτούς. Μικρά και ασήμαντος ήτον η ωφέλεια, την οποίαν ημπορούσε να τους παράσχη η πόλις προς κατανίκησιν του εχθρού, και τίποτε δεν είχαν χάσει, αφού εκείνοι ούτε χρήματα δεν ήσαν πλέον εις θέσιν να τους στέλλουν, αλλ' οι στρατιώται επρομηθεύοντο αυτά εξ ιδίων, ούτε χρησίμους σύμβουλος, αι οποίαι αποτελούν το μέσον διά του οποίου αι πόλεις επιβάλλονται εις τους στρατούς. Τουναντίον, και υπό την έποψιν ταύτην, εκείνοι είχαν περιπέσει εις το σφάλμα να καταλύσουν το πατροπαράδοτον πολίτευμα, ενώ αυτοί το υπερασπίζουν και θα προσπαθήσουν να εξαναγκάσουν και εκείνους να το σεβασθούν. Ως εκ τούτου, οι δυνάμενοι να δώσουν ορθάς συμβουλάς ήσαν εις τον στρατόν εξ ίσου τουλάχιστον καλοί με τους ευρισκομένους εις την πόλιν. Και αν θελήσουν ν' αμνηστεύσουν τον Αλκιβιάδην και του επιτρέψουν να επανέλθη εις την πατρίδα, θα εργασθή ούτος ευχαρίστως, όπως τους εξασφαλίση την συμμαχίαν του Βασιλέως. Και το σπουδαιότατον, ότι, αν αποτύχουν εις όλα τ' άλλα, έχοντες τοιούτον στόλον, ημπορούν να καταφύγουν εις πολλά μέρη, όπου θα εύρουν νέαν πατρίδα.

77. Διά τοιούτων επιχειρημάτων εζήτησαν, κατά την συνεδρίασιν της συνελεύσεως, να ενθαρρυνθούν αμοιβαίως. Ουδέν ήττον έστρεψαν την προσοχήν των και εις τας αναγκαίας διά την περαιτέρω διεξαγωγήν του πολέμου παρασκευάς. Η υπό των Τετρακοσίων σταλείσα εις Σάμον δεκαμελής επιτροπή, πληροφορηθείσα την εκεί επικρατούσαν κατάστασιν, ενώ ήδη είχε φθάσει εις την Δήλον, ανέστειλε τον περαιτέρω πλουν της και παρέμεινεν εκεί.

78.

Οι ηγέται του Πελοποννησιακού στόλου απεφάσισαν εν Μιλήτω να συγκροτήσουν αποφασιστικήν ναυμαχίαν κατά των Αθηναίων, άλλα τέλος την απέφυγαν

Εν τω μεταξύ, οι άνδρες του ναυτικού στρατού των Πελοποννησίων, εις την Μίλητον, κατεκραύγαζαν μεταξύ των, ότι ο αγών των καταστρέφεται υπό του Αστυόχου και του Τισσαφέρνους. Τον πρώτον κατηγορούν, ότι δεν ήθελε να ναυμαχήση ούτε προηγουμένως, εφόσον και αυτοί ήσαν ισχυρότεροι και ο Αθηναϊκός στόλος ολιγαριθμότερος, ούτε τώρα, οπότε, ως λέγεται, οι Αθηναίοι ευρίσκονται εις εμφυλίους σπαραγμούς, και ο στόλος αυτών ουδέποτε μέχρι σήμερον ευρίσκεται συγκεντρωμένος εις το αυτό μέρος. Ότι αντί τούτου περιμένουν τον Φοινικικόν στόλον, πού υπεσχέθη ο Τισσαφέρνης, ενώ ο στόλος αυτός υφίστατο κατ' όνομα μόνον, όχι πραγματικώς, και διατρέχουν τοιουτοτρόπως τον κίνδυνον να εξαντληθούν. Τον Τισσαφέρνη, εξ άλλου, κατηγορούν, ότι ούτε τον στόλον πού υπεσχέθη φέρει, και τον ιδικόν των φθείρει διά της άτακτου και μη ακεραίας καταβολής του μισθού. Έλεγαν λοιπόν, ότι δεν πρέπει ν' αναβάλλουν πλέον, αλλά να συνάψουν αποφασιστικήν ναυμαχίαν και οι Συρακούσιοι επέμεναν ιδίως εις τούτο.

79. Όταν η κατακραυγή αυτή έφθασεν εις τας ακοάς του Αστυόχου και των άλλων συμμάχων αρχηγών, συνήλθαν ούτοι εις πολεμικόν συμβούλιον, κατά την διάρκειαν του οποίου ανηγγέλθησαν εις αυτούς και αι ανωμαλίαι της Σάμου. Και επειδή το συμβούλιον απεφάσισε την συγκρότησιν αποφασιστικής ναυμαχίας, εξέπλευσαν με όλον τον στόλον, αποτελούμενον από εκατόν δώδεκα πλοία, διευθυνόμενα προς την Μυκάλην, παραγγείλαντες εις τους Μιλησίους να προελάσουν κατά ξηράν διά της παραλιακής οδού, προς την αυτήν διεύθυνσιν. Αλλ' οι Αθηναίοι, οι οποίοι, εκπλεύσαντες εκ Σάμου με ογδοήντα δύο πλοία, ευρίσκοντο ακριβώς τότε αγκυροβολημένοι εις την Γλαύκην της Μυκάλης, Οπόθεν η μέχρι Σάμου απόστασις είναι μικρά, ευθύς ως είδαν επερχόμενον τον Πελοποννησιακόν στόλον, απεσύρθησαν εις την Σάμον, θεωρήσαντες ότι δεν έχουν αρκετόν αριθμόν πλοίων, όπως διακινδυνεύσουν αποφασιστικήν μάχην. Άλλωστε, πληροφορηθέντες εγκαίρως εκ Μιλήτου, ότι οι Πελοποννήσιοι επιδιώκουν την συγκρότησιν ναυμαχίας, είχαν στείλει προηγουμένως αγγελιαφόρον προς τον Στρομβιχίδην και ανέμεναν να έλθη εκ του Ελλησπόντου προς ενίσχυσιν των με τα πλοία, επί κεφαλής των οποίων είχε πλεύσει εκεί εκ Χίου. Και οι μεν Αθηναίοι, ως ελέχθη, υπεχώρησαν εις την Σάμον, ενώ οι Πελοποννήσιοι, καταπλεύσαντες εις την Μυκάλην, εστρατοπέδευσαν εκεί, ομού με τον στρατόν των Μιλησίων και των πλησιοχώρων. Αλλά την επιούσαν, ενώ ήσαν έτοιμοι να πλεύσουν εναντίον της Σάμου, μανθάνουν ότι ο Στρομβιχίδης είχε φθάσει εκ του Ελλησπόντου με την εκεί μοίραν του Αθηναϊκού στόλου, δι' ο και απέπλευσαν, επιστρέφοντες πάλιν εις την Μίλητον, ενώ οι Αθηναίοι, ενισχυθέντες διά της αφίξεως της εν λόγω μοίρας, έπλευσαν αυτοί με εκατόν οκτώ πλοία κατά της Μιλήτου επιδιώκοντες την σύναψιν αποφασιστικής μάχης. Αλλ' επειδή κανείς δεν αντεπεξήρχετο, επέστρεψαν πάλιν εις την Σάμον.

80.

Κινήσεις του Αθηναϊκού και του Σπαρτιατικού στόλου προς τον Ελλήσποντον

Οι Πελοποννήσιοι, αφού με ολόκληρον τον στόλον των συγκεντρωμένον, δεν εδέχθησαν την προς την μάχην πρόκλησιν του Αθηναϊκού στόλου, διότι εθεώρησαν, ότι δεν ήσαν ικανοί ν' αντιπαραταχθούν κατ' αυτού, περιήλθαν εις αμηχανίαν, πόθεν θα ημπορέσουν να πορίζωνται τα αναγκαία διά την συντήρησιν τόσον μεγάλου στόλου ποσά, ιδίως κατόπιν της ανεπαρκούς παροχής χρημάτων υπό του Τισσαφέρνους. Ως εκ τούτου, διαρκούντος του ιδίου θέρους, και αμέσως μετά την επιστροφήν του Αθηναϊκού στόλου εις την Σάμον, απέστειλαν προς τον Φαρνάβαζον μοίραν στόλου εκ σαράντα πλοίων, υπό την αρχηγίαν του Κλεάρχου, υιού του Ραμφίου, σύμφωνα, άλλωστε, με τον αρχικόν εκ Πελοποννήσου διορισμόν του. Διότι και ο Φαρνάβαζος τους προσεκάλει να έλθουν και ήτον έτοιμος να παρέχη τα μέσα της συντηρήσεως των, και το Βυζάντιον συγχρόνως έστελλε προς αυτούς πρέσβεις, όπως συνεννοηθούν περί της αποστασίας του από τους Αθηναίους. Η μοίρα αύτη των σαράντα Πελοποννησιακών πλοίων εξέπλευσε προς το ανοικτόν πέλαγος, διά να διαφύγη, διαρκούντος του πλου, την προσοχήν του Αθηναϊκού στόλου, αλλά κατελήφθη υπό τρικυμίας, και τα μεν περισσότερα πλοία, υπό τον Κλέαρχον, κατέφυγαν εις την Δήλον, οπόθεν επέστρεψαν ακολούθως εις την Μίλητον, τα δε υπό τον αρχηγόν των Μεγαρέων Έλιξον δέκα έφθασαν σώα εις τον Ελλήσποντον, όπου επέτυχαν την αποστασίαν του Βυζαντίου. Ο Κλέαρχος μετέβη βραδύτερον εκ Μιλήτου διά ξηράς εις τον Ελλήσποντον, όπου ανέλαβε την αρχηγίαν. Οι Αθηναίοι, μαθόντες ταύτα εις την Σάμον, έστειλαν απ' εκεί ακολούθως μερικά πλοία προς ενίσχυσιν και εξασφάλισιν των εκεί κτήσεων των, εις τον Ελλήσποντον, όπου συνεκροτήθη προ του Βυζαντίου και ναυμαχία τις μικράς σημασίας μεταξύ οκτώ εκατέρωθεν αντιθέτων πλοίων.

81.

Ο Αλκιβιάδης ομιλεί ενώπιον των εν Σάμω Αθηναίων και εκλέγεται εις των αρχηγών αυτών

Αφότου απεκατέστησε την δημοκρατίαν εις το Αθηναϊκόν στρατόπεδον της Σάμου, ο Θρασύβουλος, συμφωνούντων εις τούτο και των άλλων αρχηγών, επέμενε πάντοτε εις την ιδίαν γνώμην, όπως επαναφέρουν τον Αλκιβιάδην. Και αφού τέλος συγκαλέσας συνέλευσιν, επέτυχε από την μεγάλην πλειοψηφίαν των στρατιωτών να ψηφίσουν αμνηστείαν και ελευθέραν επάνοδον δι' αυτόν, επιβιβασθείς εις πλοίον, μετέβη εις την έδραν της σατραπείας του Τισσαφέρνους και έφερε τον Αλκιβιάδην εις Σάμον, πιστεύων, ότι μόνη υπολειπόμενη σωτηρία ήτο ν' απόσπαση ούτος τον Τισσαφέρνη από τους Πελοποννησίους και τον φέρη προς το μέρος των. Συγκροτηθείσης συνελεύσεως, ο Αλκιβιάδης παρεπονέθη διά την άδικον εξορίαν του και διεξετραγώδησε την εξ αυτής ατυχίαν του. Έπειτα, ομιλήσας διά μακρών περί των πολιτικών πραγμάτων, διήγειρε μεταξύ των ακροατών του μεγάλας περί του μέλλοντος ελπίδας.

Συγχρόνως εμεγαλοποίει καθ' υπερβολήν την επί του Τισσαφέρνους επιρροήν του, επιδιώκων αφ' ενός μεν να εκφοβίση την ολιγαρχικήν κυβέρνησιν των Αθηνών και επιτύχη ευκολώτερα την διάλυσιν των εκεί πολιτικών λεσχών, εξ άλλου δ' εξυψώση την προς αυτόν εκτίμησιν του στρατού της Σάμου, και εμπνεύση εις αυτόν μεγαλήτερον θάρρος και τέλος ευρύνη, όσον το δυνατόν περισσότερον, το μεταξύ των Πελοποννησίων και του Τισσαφέρνους χάσμα, και χάσουν ούτοι τας σημερινάς ελπίδας των. Ως εκ τούτου, ώθησε τους υπερβολικούς κομπασμούς του μέχρι του να υποσχεθή, ότι ο Τισσαφέρνης ανέλαβεν επισήμως απέναντι του την υποχρέωσιν, ότι, εάν οι Αθηναίοι ελκύσουν την εμπιστοσύνην του, δεν θα στερηθούν τ' αναγκαία διά την διατροφήν του στρατού των, εφ' όσον υπολείπονται εις την διάθεσιν του χρήματα, και αν ακόμη χρειασθή εις το τέλος να πωλήση προς τούτο και αυτό το κρεββάτι του, και ότι τον Φοινικικόν στόλον, ο οποίος ευρίσκεται ήδη εις την Άσπενδον, θα φέρη προς ενίσχυσιν των Αθηναίων, και όχι των Πελοποννησίων. Προσέθεσεν όμως, ότι οι Αθηναίοι δεν θα κερδίσουν την εμπιστοσύνην του, παρά μόνον εάν αυτός, ο Αλκιβιάδης, επανέλθη σώος εις τας Αθήνας και εγγυηθή δι' αυτούς προς τον Τισσαφέρνη.

82. Οι στρατιώται, μετά τους ωραίους τούτους λόγους και άλλους ακόμη, εξέλεξαν αμέσως τον Αλκιβιάδην συναρχηγόν μετά των άλλων στρατηγών και ανέθεσαν εις αυτόν την διεξαγωγήν των πραγμάτων γενικώς. Κανείς εξ αυτών δεν θ' αντήλλασε με τίποτε εις τον κόσμον την ελπίδα, η οποία εγεννήθη εις αυτόν τώρα περί της ιδίας αυτού σωτηρίας και της εκδικήσεως κατά των Τετρακοσίων και ήσαν πάντες έτοιμοι, ως εκ της υποτιμήσεως, την οποίαν οι λόγοι του Αλκιβιάδου ενέπνευσαν εις αυτούς διά τους Πελοποννησίους της Μιλήτου, να πλεύσουν κατά του Πειραιώς. Ούτος όμως, παρά την επιμονήν των πολλών, απέκρουσεν απολύτως την ιδέαν του ν' αφίσουν οπίσω των τον πλησίον εχθρόν, διά να πλεύσουν κατά του Πειραιώς, και εδήλωσεν, ότι, αφού είχεν εκλεχθή στρατηγός, θα μεταβή προς τον Τισσαφέρνη, όπως μεριμνήση πρώτον περί της διεξαγωγής του πολέμου. Και ευθύς, μετά το πέρας της συνελεύσεως, ανεχώρησε, διά να φανή ότι συνεννοείται με εκείνον περί όλων των πραγμάτων, και συγχρόνως, διότι επεδίωκε να υψωθή εις τα όμματα αυτού, του ανακοίνωση την εκλογήν του ως αρχηγού και τον αφίση επομένως να εννοήση, ότι είναι ήδη εις θέσιν και να του προσφέρη υπηρεσίας και να τον βλάψη. Είχε, τωόντι, ο Αλκιβιάδης το διπλούν πλεονέκτημα να φοβίζη τους Αθηναίους διά του Τισσαφέρνους και τον Τισσαφέρνη διά των Αθηναίων.

83.

Δυσπιστία των Πελοποννησίων προς τον Τισσαφέρνη

Οι Πελοποννήσιοι εδυσπίστουν και προηγουμένως ήδη προς τον Τισσαφέρνη, αλλ' άμα έμαθαν εις την Μίλητον την κάθοδον του Αλκιβιάδου, το μεταξύ αυτών και του Τισσαφέρνους χάσμα ηυρύνθη ακόμη περισσότερον. Διότι, μετά την άρνησίν των να δεχθούν την εις μάχην πρόκλησιν των Αθηναίων, ότε ούτοι έπλευσαν κατά της Μιλήτου, παρετήρησαν, ότι ο Τισσαφέρνης κατέστη πολύ απροθυμότερος εις καταβολήν της μισθοδοσίας των πληρωμάτων και η προς αυτόν εχθρότης των, υφισταμένη ήδη και πρότερον, ως εκ των σχέσεων του με τον Αλκιβιάδην, ενετάθη. Και ήδη,συνερχόμενοι, όπως και προηγουμένως, μεταξύ των καθ' ομάδας οι στρατιώται αντήλλασσαν τας σκέψεις των, τας σκέψεις δ' αυτών συνεμερίζοντο και μερικοί εκ των άλλων, των κατεχόντων ανωτέραν θέσιν. Ότι δηλαδή ούτε ακέραιον έλαβαν ποτέ μέχρι τούδε τον μισθόν, και ο μισθός που ελάμβαναν και ανεπαρκής ήτο και ούτε καν κανονικώς κατεβάλλετο και ότι, εάν δεν συνάψουν αποφασιστικήν ναυμαχίαν ή δεν μεταφερθούν εις άλλο μέρος, όπου να ημπορούν να εξασφαλίσουν την διατροφή ν των, τα πληρώματα θα λιποτακτήσουν. Συγχρόνως έλεγαν, ότι αίτιος όλων τούτων ήτον ο Αστύοχος, ο οποίος επεδίωκε διαρκώς να φαίνεται ευχάριστος εις τον Τισσαφέρνη, από τον οποίον εδωροδοκείτο.

84. Αλλ' ενώ αντηλλάσσοντο αι σκέψεις αύται, συνέβη να προκληθή και θορυβώδες επεισόδιον, εξ αφορμής του Αστυόχου. Οι περισσότεροι, δηλαδή, εκ των Συρακουσίων και των Θουρίων ναυτών, λόγω του ότι απήλαυαν μεγαλητέρας ελευθερίας, ώρμησαν κατ' αυτού, απαιτούντες μετά μείζονος αυθαδείας την καταβολήν του μισθού των. Ούτος, όχι μόνον απήντησεν αποτόμως και ηπείλησεν αυτούς, αλλά ύψωσε και την ράβδον του ακόμη κατά του Δωριέως, ο οποίος συνηγορεί υπέρ των ναυτών του. Οι άνδρες, βλέποντες τούτο, βίαιοι ως ναύται πού ήσαν, ώρμησαν κατ' αυτού κραυγάζοντες, με τον σκοπόν να τον κακοποιήσουν. Αλλ' ούτος, αντιληφθείς εγκαίρως το πράγμα, κατέφυγεν εις βωμόν τινα, και ούτως εσώθη αβλαβής, διαλυθέντων των στρατιωτών. Και οι Μιλήσιοι, εξ άλλου, επιτεθέντες αιφνιδίως κατά του φρουρίου, το οποίον είχεν οικοδομήσει επί του εδάφους των ο Τισσαφέρνης, κατέλαβαν αυτό, εκδιώξαντες την φρουράν του. Την ενέργειαν ταύτην επεδοκίμασαν και οι λοιποί σύμμαχοι και προ πάντων οι Συρακούσιοι. Ο Λίχας όμως, όχι μόνον δυσηρεστήθη διά τούτο, αλλά και υπεστήριξεν, ότι οι Μιλήσιοι και οι λοιποί κάτοικοι της επικρατείας του Βασιλέως οφείλουν να υποτάσσωνται εις τας διαταγάς του Τισσαφέρνους, εφόσον πρόκειται περί πραγμάτων ανεκτών, και να προσπαθούν να διατηρούν την ευμένειάν του, έως ότου τερματίσουν αισίως τον πόλεμον. Αλλ' η διαγωγή αυτού, και εις την περίστασιν αυτήν και εις άλλας αναλόγους, προεκάλει ζωηράν εναντίον του αγανάκτησιν μεταξύ των Μιλησίων και διά τούτο, όταν βραδύτερον νοσήσας απέθανε, δεν επέτρεψαν να ταφή εις το μέρος, όπου ήθελαν να τον θάψουν οι εις την Μίλητον ευρισκόμενοι Λακεδαιμόνιοι.

85. Καθ' όν χρόνον αι σχέσεις των Πελοποννησίων προς τον Τισσαφέρνη και τον Αστύοχον ευρίσκοντο εις τοιαύτην οξύτητα, έφθασεν εκ Λακεδαίμονος ο Μίνδαρος ως διάδοχος του ναυάρχου Αστυόχου, όστις, παραδώσας εις αυτόν την αρχηγίαν, ανεχώρησε. Μετ' αυτού ο Τισσαφέρνης συναπέστειλε τον Κάρα Γαυλίτην, ένα των ακολούθων του ομιλούντα τας δύο γλώσσας, τον οποίον ο Τισσαφέρνης έστελλε πρέσβυν, όπως κατηγορήση τους Μιλησίους διά την κατάληψιν του φρουρίου, και συγχρόνως υπερασπίση αυτόν κατά των κατηγόρων του. Διότι εγνώριζεν, ότι εις την Λακεδαίμονα μετέβαινον πρέσβεις των Μιλησίων, όπως κυρίως καταφερθούν εναντίον του, και ότι τούτους συνώδευεν ο Ερμοκράτης, προτιθέμενος ν' αποδείξη, ότι ο Τισσαφέρνης, συνεργαζόμενος με τον Αλκιβιάδην, έπαιζε διπλούν παιγνίδιον και κατέστρεφε τα συμφέροντα των Λακεδαιμονίων. Ο Τισσαφέρνης εχθρεύετο ανέκαθεν τον Ερμοκράτην, ένεκα του ζητήματος της πληρωμής των δαπανών της διατροφής. Και εσχάτως, όταν ο τελευταίος κατεδικάσθη εις εξορίαν εκ των Συρακουσών και ήλθαν εις την Μίλητον, προς αντικατάστασιν αυτού, άλλοι στρατηγοί, ο Πόταμις, ο Μύσκων και ο Δήμαρχος, ο Τισσαφέρνης επετίθετο με περισσοτέραν ακόμη σφοδρότητα κατά του εξορίστου ήδη Ερμοκράτους και πλην άλλων κατ' αυτού κατηγοριών έλεγεν, ότι η έχθρα, την οποίαν επεδείκνυεν ούτος εναντίον του, ωφείλετο εις το ότι του εζήτησε κάποτε χρήματα, τα οποία ηρνήθη να του δώση.

Ούτω λοιπόν ο Αστύοχος, οι Μιλήσιοι πρέσβεις και ο Ερμοκράτης απέπλευσαν, κατευθυνόμενοι εις την Λακεδαίμονα.

86.

Εις τους πρέσβεις των ολιγαρχικών Αθηνών ο Αλκιβιάδης συνιστά την συνέχισιν του πολέμου

Ο Αλκιβιάδης είχεν ήδη επιστρέψει εις την Σάμον από το προς τον Τισσαφέρνη ταξείδιον και ευρίσκετο εκεί, όταν έφθασεν η δεκαμελής επιτροπή, η οποία, ως ελέχθη ήδη, είχε σταλή από τους Τετρακοσίους διά να καθησυχάση και διαφώτιση τον στρατόν της Σάμου. Συγκροτηθείσης συνελεύσεως, επεχείρησαν ούτοι να ομιλήσουν, αλλ' οι στρατιώται ηρνούντο κατ' αρχάς να τους ακούσουν και εκραύγαζον: «Θάνατος εις τους ανατροπείς της δημοκρατίας! » Μετά πολλά όμως, ησυχάσαντες, τους ήκουσαν. Οι απεσταλμένοι ήρχισαν εκθέτοντες, ότι η μεταβολή του πολιτεύματος δεν απέβλεπεν εις την καταστροφήν, αλλ' εις την σωτηρίαν της πόλεως, ούτε έγινε διά να παραδοθούν αι Αθήναι εις τους εχθρούς, αφού, αν τοιούτος ήτον ο σκοπός των, ημπορούσε να είχε γίνει τούτο κατά την πρόσφατον επίθεσιν, οπότε η νέα κυβέρνησις ευρίσκετο ήδη εις την αρχήν. Προσέθεσαν, ότι αι πέντε χιλιάδες θα λάβουν πάντες εκ περιτροπής μέρος εις την κυβέρνησιν του κράτους, ότι οι συγγενείς των ούτε εξυβρίζονται, όπως ανήγγειλε συκοφαντικώς ο Χαιρέας, ούτε έπαθαν το ελάχιστον, κακόν, αλλ' ότι παραμένουν εις Αθήνας, κατέχοντες ελευθέρως τα κτήματα των. Και μολονότι είπαν ακόμη πολλά άλλα, εις ουδέν ταύτα εχρησίμευαν, διότι οι στρατιώται δεν επείθοντο, αλλ' ήσαν εξηρεθισμένοι, και επρότειναν άλλος το ένα και άλλος το άλλο, κυρίως όμως ήθελαν να πλεύσουν κατά του Πειραιώς. Και οφείλει πράγματι κανείς ν' αναγνωρίση, ότι ο Αλκιβιάδης προσέφερε τότε μεγαλητέραν από κάθε άλλον υπηρεσίαν εις την πόλιν, καθόσον, ενώ ο στρατός της Σάμου εις την έξαψιν του ήθελε να πλεύση κατά της ιδίας του πατρίδος, οπότε οι εχθροί αναμφισβητήτως θα εγίνοντο αμέσως κύριοι και της Ιωνίας και του Ελλησπόντου, αυτός εμπόδισε τούτο. Εις την κρίσιμον αυτήν στιγμήν, όπου κανείς άλλος δεν ήτον ικανός να συγκρατήση τους στρατιώτας, αυτός όχι μόνον εμπόδισεν αυτούς από την εμφύλιον εκστρατείαν, αλλά και τους δι' ιδιαιτέρους λόγους εξαπτομένους κατά των μελών της επιτροπής συνεκράτει, απευθύνων προς αυτούς αυστηράς επιτιμήσεις. Ο ίδιος προσεκάλεσε τα μέλη της επιτροπής να επανέλθουν εις τας Αθήνας και φέρουν την έξης απάντησιν εκ μέρους του. Ότι ουδεμίαν έχει αντίρρησιν κατά της αρχής των πέντε χιλιάδων, αλλά ζητεί την κατάργησιν της αρχής των Τετρακοσίων και την αποκατάστασιν της Βουλής των Πεντακοσίων, όπως και πριν. Ότι, εάν χάριν οικονομίας ηλάττωσαν τας δαπανάς, διά να έχη ο στρατός επαρκέστερα τα μέσα της συντηρήσεως, επιδοκιμάζει απολύτως τα μέτρον τούτο. Κατά τα λοιπά, συνέστησεν εις αυτούς να επιμείνουν αποφασιστικώς και να μη υποχωρήσουν ούτε κατά κεραίαν απέναντι των εχθρών. Διότι εάν η πόλις σωθή, υπάρχει μεγάλη ελπίς και να συμφιλιωθούν μεταξύ των, αλλ' εάν άπαξ, είτε ο στρατός της Σάμου, είτε οι μένοντες εις τας Αθήνας καταστραφούν, δεν θα υπάρχη πλέον εκείνος με τον οποίον να συνδιαλλαγούν. Ήλθαν επίσης και πρέσβεις των Αργείων εις την Σάμον, προσφέροντες την βοήθειαν των εις τον εκεί Αθηναϊκόν λαόν. Ο Αλκιβιάδης, συγχαρείς αυτούς και συστήσας να έλθουν, όταν προσκληθούν, τους απεχαιρέτησεν αναχωρούντας. Οι πρέσβεις ούτοι είχαν έλθει με το πλήρωμα της Παράλου, το οποίον, ως ελέχθη ήδη, μεταφερθέν επί οπλιταγωγού, είχε διαταχθή υπό των Τετρακοσίων να περιπολή περί την Εύβοιαν και να μεταφέρη εις την Λακεδαίμονα τον Λαισποδίαν, τον Αριστοφώντα και τον Μελησίαν, τους οποίους έστελλαν οι Τετρακόσιοι ως πρέσβεις. Αλλ' όταν κατά το ταξείδιον των ευρίσκοντο πλησίον του Άργους, το πλήρωμα, συλλαβόν τους πρέσβεις, τους παρέδωσεν εις τους Αργείους, λόγω του ότι ήσαν εκ των πρωτεργατών της καταλύσεως της δημοκρατίας. Αυτοί, εξ άλλου, δεν επέστρεψαν πλέον εις τας Αθήνας, αλλά παραλαβόντες τους πρέσβεις των Αργείων, ήλθαν εξ Άργους εις την Σάμον, με το πλοίον του οποίου επέβαιναν.

87.

Ο Τισσαφέρνης αποφασίζει να μεταβή εις Άσπενδον, διά να διαλύση τας εναντίον του υποψίας των Λακεδαιμονίων

Διαρκούντος του ιδίου θέρους, κατά την εποχήν ακριβώς κατά την οποίαν οι Λακεδαιμόνιοι, και δι' άλλας αιτίας και διά την κάθοδον του Αλκιβιάδου, ήσαν τα μάλιστα ηρεθισμένοι κατά του Τισσαφέρνους, τον οποίον εθεώρουν ως απροκαλύπτως αττικίζοντα, θέλων ούτος, όπως τουλάχιστον εφαίνετο, ν' αποπλύνη εαυτόν απέναντι των από τας υποψίας αυτάς, ετοιμάζετο να μεταβή εις την Άσπενδον, διά να φέρη απ' εκεί τον Φοινικικόν στόλον και εζήτησεν από τον Λίχαν να τον συνοδεύση. Κατά την διάρκειαν της απουσίας του, παρήγγειλεν εις τον Τάμων, ένα των υπάρχων του, να παρέχη τας δαπάνας της διατροφής του στρατού. Διάφοροι διαδόσεις επικρατούν ως προς τον σκοπόν της μεταβάσεως του εις την Άσπενδον, διά της παραλιακής οδού, ούτε είναι εύκολον να γνωρίση κανείς ούτε διατί μετέβη εκεί, ούτε διατί, ενώ μετέβη, δεν έφερε απ' εκεί τον στόλον. Διότι ότι ήλθε μέχρι της Ασπένδου ο Φοινικικός στόλος, αποτελούμενος από εκατόν σαράντα επτά πλοία, είναι αναμφισβήτητον. Διατί όμως δεν ήλθεν εις συνάντησιν του Πελοποννησιακού, είναι αντικείμενον διαφόρων εικασιών. Και άλλοι μεν ισχυρίζονται, ότι σκοπός του ταξειδίου του Τισσαφέρνους ήτο να εξαντλή, σύμφωνα με την αρχικήν πολιτικήν του, τους Πελοποννησίους. Ή παροχή, τουλάχιστον, των δαπανών της διατροφής του στόλου των, η οποία είχεν ανατεθή εις τον Τάμων, εγίνετο τουναντίον χειρότερα ήδη και όχι καλλίτερα. Άλλοι, ότι σκοπός του ήτον, αφού έφερε τον Φοινικικόν στόλον μέχρι της Ασπένδου, να χρηματισθή, επιτρέπων εις αυτόν να επιστρέψη εις τα ίδια (διότι όπως δήποτε ουδέποτε επροτίθετο ο Τισσαφέρνης να τον χρησιμοποίηση). Και άλλοι πάλιν ότι το ταξείδιον επεχείρησεν, ένεκα της εναντίον του καταφοράς, η οποία είχε φθάσει μέχρι Λακεδαίμονος, διά να ημπορή να προβάλλεται υπέρ αυτού, ότι η διαγωγή του ήτον άψογος, αφού ο καθείς γνωρίζει, ότι μετέβη διά να φέρη τον στόλον, ο οποίος ήτο πράγματι εξωπλισμένος. Εγώ όμως θεωρώ αναμφισβήτητον, ότι ο σκοπός, τον οποίον επεδίωκε διά της ενεργείας ταύτης, ήτον η βαθμιαία εξάντλησις και εξουδετέρωσις των Ελληνικών δυνάμεων. Και εξήντλει μεν αυτάς, καταναλίσκων τον χρόνον του διά του μέχρις Ασπένδου ταξειδίου του και της εκεί χρονοτριβής του, εξουδετέρωνε δε αυτάς, διότι, μη τασσόμενος ούτε με τον ένα, ούτε με τον άλλον, δεν ενίσχυε κανένα εξ αυτών. Διότι, εάν πραγματικώς ήθελεν, ημπορούσε, νομίζω, να τερματίση τον πόλεμον, εμφανιζόμενος επί της σκηνής, κατά τρόπον βέβαια όχι διφορούμενον. Εάν, λόγου χάριν, έφερε τον Φοινικικόν στόλον, θα έδιδε, κατά πάσαν πιθανότητα, την νίκην εις τους Πελοποννησίους, αφού και άνευ τούτου ο στόλος των, πού εστάθμευεν απέναντι του Αθηναϊκού, ήτον ήδη ισόπαλος μάλλον παρά υποδεέστερος τούτου. Εκείνο όμως, το οποίον ιδίως επρόδωσε τας προθέσεις του, είναι η πρόφασις, με την οποίαν εζήτησε να δικαιολογηθή, διατί δεν έφερε τον Φοινικικόν στόλον, το ότι δηλαδή είχαν συγκεντρωθή ολιγώτερα πλοία παρ' όσα είχε διατάξει ο Βασιλεύς. Αλλ' εάν τούτο ήτον αληθές, θα εξησφάλιζε βεβαίως μεγαλητέραν την ευγνωμοσύνην του Βασιλέως, του οποίου θα οικονομεί τα χρήματα, ενώ θα επετύγχανε το αυτό αποτέλεσμα διά μικροτέρας δαπάνης. Εν πάση περιπτώσει, οιοιδήποτε και αν ήσαν οι σκοποί του ταξειδίου του, ο Τισσαφέρνης ήλθεν εις την Άσπενδον, όπου συνδιεσκέφθη με τους Φοίνικας. Και οι Πελοποννήσιοι, ωσαύτως, είχαν στείλει εκεί, κατ' αίτησιν του Τισσαφέρνους, τον Λακεδαιμόνιον Φίλιππον, επί κεφαλής δύο πλοίων, διά να συνοδεύση ερχόμενον τον Φοινικικόν στόλον.

88.

Ο Αλκιβιάδης διευθύνεται ομοίως εις Άσπενδον

Ο Αλκιβιάδης, εξ άλλου, όταν έμαθεν, ότι ο Τισσαφέρνης ήτον ήδη καθ' οδόν, μεταβαίνων εις την Άσπενδον, ανεχώρησε και αυτός επί κεφαλής τριών και δέκα πλοίων, διευθυνόμενος εκεί, υποσχόμενος δ' εις τον στρατόν, ότι θα κατώρθωνεν ασφαλώς να τους προσφέρη μεγάλην υπηρεσίαν. Διότι ή θα επετύγχανε να φέρη ο ίδιος τον Φοινικικόν στόλον προς τους Αθηναίους, ή τουλάχιστον θα τον ημπόδιζε να ενωθή με τους Πελοποννησίους. Είχε πιθανώς μάθει από πολλού χρόνου τας αληθείς διαθέσεις του Τισσαφέρνους (ότι δηλαδή δεν εσκόπευε να φέρη τον Φοινικικόν στόλον), και ήθελε να έκθεση αυτόν όσον το δυνατόν περισσότερον απέναντι των Πελοποννησίων, βλεπόντων πόσον φιλικαί ήσαν αι προς αυτόν και τους Αθηναίους σχέσεις του, ίνα ως εκ τούτου αναγκασθή έτι μάλλον να προσχώρηση προς αυτούς. Εκκινήσας ούτως, έπλευσε προς ανατολάς, διευθυνόμενος κατ' ευθείαν εις την Καύνον και την Φάσιλιν.

89.

Δυσφορία κατά της εν Αθήναις καταστάσεως

Όταν η δεκαμελής επιτροπή, πού είχε σταλή από τους Τετρακοσίους, επέστρεψε από την Σάμον εις τας Αθήνας και ανεκοίνωσε τα λεχθέντα υπό του Αλκιβιάδου, ότι δηλαδή συνιστά να επιμείνουν αποφασιστικώς και να μη υποχωρήσουν ούτε κατά κεραίαν απέναντι των εχθρών και ότι έχει μεγάλας ελπίδας διά την συνδιαλλαγήν μεταξύ αυτών και του στρατού και την κατά των Πελοποννησίων νίκην, πολλοί εκ των αρχικώς μεμυημένων εις το ολιγαρχικόν κίνημα, οι οποίοι και πριν εδυσφόρουν κατά της καταστάσεως, και ευχαρίστως ήδη θα ήθελαν ν' απαλλαγούν αυτής άνευ κινδύνου, ενεθαρρύνθησαν πολύ περισσότερον. Ήρχισαν ήδη να συνέρχωνται και να συζητούν και επικρίνουν τα γινόμενα. Αρχηγοί αυτών ήσαν μερικοί εκ των επιφανεστάτων ολιγαρχικών, των κατεχόντων ανώτερα αξιώματα, όπως ο Θηραμένης, ο υιός του Άγκωνος, και ο Αριστοκράτης, υιός του Σκελίου, και άλλοι, Ούτοι ήσαν μεταξύ των πρωτεργατών της ολιγαρχικής μεταβολής, αλλ' επειδή εφοβούντο σοβαρώς τον στρατόν της Σάμου και τον Αλκιβιάδην, καθώς και τους εις την Λακεδαίμονα αποστελλόμενους πρέσβεις, μήπως, άνευ της γνώμης της πλειοψηφίας των ολιγαρχικών, βλάψουν τα συμφέροντα των Αθηνών, δεν υπεστήριζαν μεν φανερά τον μη περιορισμόν της εξουσίας εις στενόν κύκλον προσώπων, υπεστήριζαν όμως, ότι οι Πεντακισχίλιοι πρέπει να μη υφίστανται κατ' όνομα μόνον, αλλά να εκλεχθούν πραγματικώς, και ούτω να δοθή εις το πολίτευμα χαρακτήρ μεγαλητέρας ισότητος. Και ο μεν χαρακτήρ ούτος του πολιτεύματος απετέλει απλούν πρόσχημα, οι πολλοί όμως εξ αυτών ωθούντο πραγματικώς από ελατήρια προσωπικής φιλοδοξίας εις ενεργείας, αι οποίαι ιδίως φθείρουν τας εκ δημοκρατίας προελθούσας ολιγαρχίας. Καθόσον πάντες από της πρώτης ημέρας έχουν την αξίωσιν όχι να είναι ίσοι, αλλ' έκαστος, τουναντίον, να υπερτερήση αυτός κατά πολύ τους άλλους. Ενώ, υπό το δημοκρατικόν πολίτευμα, γινομένων εκλογών, ανέχεται κανείς ευκολώτερα το αποτέλεσμα αυτών, διότι δεν θεωρεί, ότι νικάται από τους ομοίους του. Αλλ' ό,τι προφανώς ενεθάρρυνεν αυτούς, ήτον η μεγάλη επιρροή, την οποίαν εξήσκει εις την Σάμον ο Αλκιβιάδης και η ιδέα, ότι το ολιγαρχικόν καθεστώς δεν ήτο μόνιμον. Και διά τούτο εις έκαστος ηγωνίζετο να γίνη ο ίδιος ο κυριώτατος ηγέτης των δημοκρατικών.

90.

Οι ολιγαρχικοί ηγέται στέλλουν εις την Σπάρτην πρέσβεις προς σύναψιν ειρήνης και αρχίζουν την κατασκευήν του τείχους της Ηετιωνείας

Εκείνοι όμως εκ των Τετρακοσίων, οι οποίοι αντετάσσοντο κυριώτατα κατά τοιαύτης πολιτικής και οι οποίοι απετέλουν τας κορυφάς του ολιγαρχικού καθεστώτος, όπως ο Φρύνιχος, ο οποίος, διατελέσας στρατηγός εις την Σάμον, είχε περιέλθει εις αντίθεσιν προς τον Αλκιβιάδην, ως ήδη εξετέθη, ο Αρίσταρχος, ο οποίος από μακρού χρόνου ήτον εις εκ των φανατικωτάτων αντιδημοκρατικών, ο Πείσανδρος, ο Αντιφών, και άλλοι, επιφανέστατοι άνδρες, και προηγουμένως ήδη ευθύς, μετά την εγκατάστασιν των εις την αρχήν και ακολούθως όταν ο στρατός της Σάμου επανεστάτησε κατ' αυτών υπέρ της δημοκρατίας, απέστελλαν πρέσβεις εκ των συναδέλφων των εις την Λακεδαίμονα, καταβάλλοντες σοβαράς προσπάθειας διά την συνομολόγησιν ειρήνης και ήρχισαν κατασκευάζοντες το τείχος της Ηετιωνείας. Εις την πολιτικήν ταύτην ενισχύθησαν έτι μάλλον, μετά την επιστροφήν της επιτροπής των εκ της Σάμου, διότι έβλεπον, ότι όχι μόνον το πλήθος ήρχισε μεταβάλλον γνώμας, αλλά και άνθρωποι του κόμματός των, οι οποίοι εθεωρούντο προηγουμένως ως άξιοι πάσης εμπιστοσύνης. Ως εκ τούτου, κατεπτοημένοι διά την κατάστασιν και των Αθηνών και της Σάμου, απέστειλαν εσπευσμένως τον Αντιφώντα, τον Φρύνιχον και δέκα άλλους, παραγγείλαντες εις αυτούς να συνομολογήσουν ειρήνην προς τους Λακεδαιμονίους υπό οιουσδήποτε ανεκτούς οπωσδήποτε όρους, ενώ εξ άλλου επέσπευδαν μετά μεγαλήτερος δραστηριότητος την κατασκευήν του τείχους της Ηετιωνείας. Σκοπός της κατασκευής τούτου, όπως ισχυρίζετο ο Θηραμένης και οι περί αυτόν, ήτον όχι να εμποδίσουν τον στόλον της Σάμου να εισέλθη εις τον Πειραιά, εάν ήρχετο όπως εκβιάση την είσοδον του, αλλά μάλλον, όπως διευκολύνουν, όταν ήθελαν, την είσοδον του εχθρικού στόλου και του στρατού. Διότι η Ηετιώνεια είναι φυσικός κυματοθραύστης του λιμένος του Πειραιώς και ευθύς παρ' αυτήν ευρίσκεται η είσοδος τούτου. Το νέον τείχος έμελλε να ενωθή με το προϋπάρχον προς το μέρος της ξηράς τοιούτον, ώστε ολίγοι άνθρωποι, εγκαθιστάμενοι εντός αυτού, να είναι κύριοι της εισόδου του λιμένος. Διότι και το παλαιόν προς το μέρος της ξηράς τείχος και το νεωστί ήδη οικοδομούμενον κατά μήκος της θαλάσσης εσωτερικόν τείχος ετελείωναν εις τον ένα ακριβώς εκ των δύο πύργων, οι οποίοι προϋπήρχαν εις αυτό το στόμιον του λιμένος. Συγχρόνως κατεσκεύασαν εγκάρσιον τείχος, διά του οποίου περιέλαβαν εις την νέαν οχύρωσιν της Ηετιωνείας την εντός του Πειραιώς και ευθύς προ αυτής κειμένην ευρυτάτην στοάν, την οποίαν παρέλαβαν οι ίδιοι εις την κατοχήν των, υποχρεώσαντες πάντας ν' αποθηκεύσουν εντός αυτής και τον ήδη υπάρχοντα και τον εισαγόμενον έξωθεν σίτον, και να, τον λαμβάνουν απ' εκεί, οσάκις επρόκειτο να τον πωλήσουν.

91.

Πολιτική αστάθεια εν Αθήναις

Από πολλού ήδη χρόνου διέσπειρε τας φήμας ταύτας ο Θηραμένης. Και όταν επέστρεψαν εκ της Λακεδαίμονος οι πρέσβεις, χωρίς να κατορθώσουν τίποτε υπέρ της γενικής ειρήνης, εξηκολούθει υποστηρίζων, ότι η οχύρωσις αυτή της Ηετιωνείας θα φέρη πιθανώς την καταστροφήν του κράτους. Διότι κατά την εποχήν ακριβώς αυτήν, συνεπεία προσκλήσεως των Ευβοέων, σαράντα δύο πλοία, μεταξύ των οποίων μερικά ήσαν Ιταλιωτικά, από τον Τάραντα και τους Λοκρούς, και μερικά Σικελιωτικά, εστάθμευαν ήδη εις τον Λαν της Λακωνικής, ετοιμαζόμενα να πλεύσουν κατά της Ευβοίας, υπό την αρχηγίαν του Σπαρτιάτου Ηγησανδρίδου, υιού του Ηγησάνδρου. Τα πλοία ταύτα, υπεστήριζεν ο Θηραμένης, ότι δεν προωρίζοντο διά την Εύβοιαν, αλλ' ότι έμελλαν να πλεύσουν προς προστασίαν εκείνων, οι όποιοι τειχίζουν την Ηετιώνειαν, και ότι αν δεν λάβουν από τούδε τα μέτρα των, θα φθάσουν εις την καταστροφήν, χωρίς να το εννοήσουν. Και πράγματι εκείνοι κατά των οποίων απηυθύνετο η κατηγορία διενήργουν τοιούτο τι και επομένως δεν επρόκειτο περί απλής συκοφαντίας. Διότι ούτοι, διατηρούντες εν πάση περιπτώσει την ολιγαρχικήν αρχήν, επεδίωκαν προ παντός μεν να διατηρήσουν και την επί των συμμάχων ηγεμονίαν, αλλ' εάν τούτο δεν ήτο δυνατόν, να μείνουν ανεξάρτητοι, διατηρούντες απλώς τον στόλον και τα τείχη της πόλεως. Και αν και τούτο απεκλείετο, να μη καταστραφούν τουλάχιστον αυτοί προ των άλλων διά της εκ νέου εγκαταστάσεως της δημοκρατίας, αλλά και τους εχθρούς να εισαγάγουν εντός της πόλεως και παραιτούμενοι της διατηρήσεως του στόλου και των τειχών να συνάψουν ειρήνην υπό οιουσδήποτε όρους διά το κράτος, αρκεί να κατώρθωναν να σώσουν τουλάχιστον την ζωήν των.

92. Ως εκ τούτου, έκτιζαν μετά πολλής δραστηριότητος και επεδίωκαν να τελειώσουν εγκαίρως το τείχος της Ηετιωνείας, το οποίον είχε και πύλας και πυλίδας και παντός είδους ευκολίας διά την είσοδον του εχθρού. Και μέχρι τούδε μεν αι κατηγορίαι του Θηραμένους και των περί αυτόν περιωρίζοντο εις στενόν κύκλον και εγίνοντο κρυφίως μάλλον. Αλλά μετά την επιστροφήν του από της εις την Λακεδαίμονα πρεσβείας, ο Φρύνιχος, πριν απομακρυνθή πολλά βήματα από το Βουλευτήριον, ετραυματίσθη φονικώς από ένα των περιπόλων εντός της αγοράς και κατά την ώραν όπου αύτη είναι γεμάτη από κόσμον, και απέθανεν αμέσως. Ο δράστης διέφυγεν. Αλλ' οι συνεργοί αυτού, κάποιος Αργείος, συλληφθείς και υποβληθείς εις βασανιστήρια υπό των Τετρακοσίων κατά την ανάκρισιν, δεν απεκάλυψε κανένα ηθικόν αυτουργόν ούτε άλλο τι ωμολόγησε παρά μόνον ότι εγνώριζεν, ότι πολλοί συνήρχοντο και εις του περιπολάρχου και εις άλλας οικίας. Και επειδή ουδείς προέβη εις βίαιον μέτρον, ένεκα του φόνου τούτου, τότε πλέον και ο Θηραμένης και ο Αριστοκράτης και όσοι, είτε εκ του κύκλου αυτών των Τετρακοσίων, είτε εκτός αυτού, ήσαν της ιδίας με εκείνον γνώμης, προέβησαν τολμηρότερον ήδη εις την λήψιν αποφασιστικών μέτρων. Καθόσον και η Πελοποννησιακή μοίρα του στόλου, περιπλεύσασα τον Μαλέαν, ήλθεν από τον Λαν και ηγκυροβόλησεν εις την Επίδαυρον, οπόθεν είχε προβή εις επιδρομήν κατά της Αιγίνης. Και ο Θηραμένης υπεστήριζεν, ότι, εάν ο στόλος ούτος έπλεε κατά της Ευβοίας, δεν ήτο φυσικόν ν' ανέλθη τον Σαρωνικόν κόλπον μέχρι της Αιγίνης και απ' εκεί πάλιν να επιστρέψη, όπως αγκυροβολήση εις την Επίδαυρον, εάν δεν είχε προσκληθή προς τον σκοπόν διά τον οποίον ανέκαθεν κατηγόρει ούτος τους άκρους ολιγαρχικούς. Ως εκ τούτου, προσέθεσε, δεν ημπορούν να μένουν πλέον αδρανείς. Τέλος, αφού ηκούσθησαν πολλοί στασιαστικοί λόγοι και διετυπώθησαν διάφοροι υποψίαι, επελήφθησαν σοβαρώτερον της καταστάσεως. Καθόσον οι οπλίται, οι οποίοι εις τον Πειραιά ησχολούντο με την κατασκευήν του τείχους της Ηετιωνείας, μεταξύ των οποίων ήτον και ο Αριστοκράτης, ως ταξίαρχος την φυλής του, συνέλαβαν τον Αλεξικλέα, ο οποίος είχε διορισθή στρατηγός υπό των ολιγαρχικών και ενδιεφέρετο εξαιρετικώς διά τας πολιτικάς λέσχας, και τον εφυλάκισαν μέσα εις ένα σπήτι. Μετ' αυτών συνέπραξαν και άλλοι, και κάποιος Έρμων, αρχηγός των περιπόλων, αι οποίαι εστάθμευαν εις την Μουνυχίαν. Το σπουδαιότερον όμως ήτον, ότι το πλήθος των οπλιτών επιδοκίμαζε ταύτα.

Ευθύς ως ανηγγέλθησαν ταύτα εις τους Τετρακοσίους, καθ' ην ακριβώς ώραν συνεδρίαζαν εις το Βουλευτήριον, όσοι εξ αυτών απεδοκίμαζαν αυτά, ήσαν έτοιμοι να λάβουν τα όπλα και ήρχισαν απειλούντες τον Θηραμένη και τους περί αυτόν. Αλλ' ούτος απέκρουσε την κατηγορίαν και προσεφέρθη να μεταβή αμέσως με αυτούς, όπως από κοινού ελευθερώσουν τον Αλεξικλέα. Και παραλαβών ένα των ομοφρόνων του στρατηγών κατήρχετο εις τον Πειραιά. Έσπευδεν, εξ άλλου, προς τα εκεί και ο Αρίσταρχος, με μερικούς νέους εκ της τάξεως των ιππέων. Ο επικρατών θόρυβος ήτο μέγας και τρομερός. Καθόσον και εις τας Αθήνας ενόμιζον ότι ο Πειραιεύς είχε καταληφθή υπό επαναστατών και ότι ο συλληφθείς στρατηγός είχε θανατωθή και εις τον Πειραιά, ότι όσον ούπω θα φθάσουν εξ Αθηνών να τους επιτεθούν. Και μόλις και μετά μεγάλης δυσκολίας καθησύχασαν και απέφυγαν την εμφύλιον σύγκρουσιν διά της επεμβάσεως των πρεσβυτέρων, οι οποίοι εμπόδιζαν τους περιτρέχοντας τας Αθήνας και οπλιζομένους, και του εκ Φαρσάλων Θουκυδίδου, προξένου των Αθηναίων, ο οποίος, ευρεθείς εκεί, έσπευδε μετά μεγάλου ζήλου εμποδίζων καθένα πού συνήντα και εξορκίζων αυτούς να μη καταστρέψουν την πατρίδα, καθ' ην στιγμήν ο εχθρός παραμονεύει τόσον πλησίον. Και ο μεν Θηραμένης, ο οποίος ήτο και αυτός στρατηγός, κατελθών εις τον Πειραιά, επετίμα τους οπλίτας, διά κραυγών τουλάχιστον. Ο Αρίσταρχος όμως και οι άλλοι αντίπαλοι του Θηραμένους εμαίνοντο κατά του πλήθους. Οι πλείστοι, εξ άλλου, των οπλιτών ουδαμώς μετέβαλαν γνώμην, αλλ' ετοιμάζοντο να επιληφθούν της κατεδαφίσεως και ηρώτων τον Θηραμένη, εάν νομίζη, ότι η οικοδομή του τείχους γίνεται με απλούν σκοπόν και αν δεν νομίζη, ότι η κατεδάφισίς του είναι προτιμωτέρα. Ούτος απήντησεν, ότι αν εκείνοι νομίζουν, ότι πρέπει να κατεδαφισθή, συμφωνεί και αυτός. Ευθύς αμέσως, οι οπλίται και πολλοί εκ των κατοίκων του Πειραιώς, αναβάντες εις το τείχος, ήρχισαν να το κρημνίζουν. Ή πρόσκλησις, η οποία απηυθύνετο προς το πλήθος, ήτον ότι «όποιος προτιμά να άρχουν οι Πέντε Χιλιάδες αντί των Τετρακοσίων οφείλει να βοηθήση εις την κατεδάφισιν». Διότι απέκρυπταν εισέτι τας αληθείς προθέσεις των υπό το όνομα των Πέντε Χιλιάδων, μη λέγοντες καθαρά «όποιος προτιμά να άρχη ο λαός, διότι εφοβούντο μήπως οι Πέντε Χιλιάδες υφίστανται πραγματικώς και επομένως μήπως ομιλών κανείς, χωρίς να το γνωρίζη, προς άλλον ανήκοντα εις τους Πέντε χιλιάδας, εκτεθή εις κίνδυνον. Και διά τούτο οι Τετρακόσιοι, εάν δεν ήθελαν να υφίστανται πραγματικώς οι Πέντε Χιλιάδες, δεν ήθελαν όμως ούτε να γνωρίζη ο κόσμος, ότι δεν υφίστανται. Διότι το να καταστήσουν συμμέτοχους της αρχής τόσον πολλούς εθεώρουν καθαράν δημοκρατίαν, ενώ εξ άλλου η αβεβαιότης θα εδημιούργει φόβον των μεν προς τους δε.

93. Την επομένην, οι Τετρακόσιοι, μολονότι ζωηρώς ανησυχούντες, ήρχισαν εν τούτοις συγκεντρωνόμενοι εις το Βουλευτήριον. Εξ άλλου, οι οπλίται εις τον Πειραιά, αφού απέλυσαν τον Αλεξικλέα που είχαν συλλάβει, και κατεδάφισαν το τείχος, ήλθαν εις το παρά την Μουνυχίαν Διονυσιακόν θέατρον και αποθέσαντες τα όπλα των συνεκρότησαν συνέλευσιν, και κατόπιν ληφθείσης αποφάσεως, εβάδισαν ευθύς προς τας Αθήνας όπου εστάθμευσαν εις τον αρχαίαν ναόν των Διοσκούρων, αποθέσαντες εκεί τα όπλα των. Εκεί ήλθαν προς συνάντησίν των μερικοί απεσταλμένοι από τους Τετρακοσίους, ο! οποίοι ήρχισαν συνδιαλεγόμενοι εις προς ένα και προσπαθούντες να πείσουν όσους έβλεπαν διαλλακτικού χαρακτήρος και οι ίδιοι να μένουν ήσυχοι και τους άλλους να συγκρατούν, βεβαιώνοντες, ότι θα δημοσιευθούν τα ονόματα των Πέντε Χιλιάδων, και ότι εκ τούτων θα λαμβάνωνται εκ περιτροπής οι Τετρακόσιοι, καθ' όν τρόπον εγκρίνουν οι Πέντε Χιλιάδες. Αλλ' εν τω μεταξύ συνιστών να μη προβούν εις καμμίαν ενέργειαν, η οποία ημπορεί να καταστρέψη την πόλιν ούτε να εξωθήσουν αυτήν προς τους εχθρούς. Μετά πολλούς εκατέρωθεν λόγους, το όλον πλήθος των οπλιτών κατέστη ηρεμώτερον και ήρχισαν ιδίως φοβούμενοι διά τους επαπειλούντας την όλην πολιτείαν κινδύνους. Συνεφώνησαν λοιπόν, όπως συνέλθη εις ωρισμένην ημέραν συνέλευσις του λαού εις το θέατρον του Διονύσου, διά να επιδίωξη την αποκατάστασιν της ομονοίας.

94.

Ήττα των Αθηναίων εις ναυμαχίαν προ του λιμένος της Ερετρίας

Κατά την ορισθείσαν ημέραν, ενώ οι πολίται είχαν αρχίσει ήδη συνερχόμενοι, ανηγγέλθη, ότι η υπό τον Αγησανδρίδαν εκ σαράντα δύο πλοίων μοίρα του Πελοποννησιακού στόλου, προερχομένη εκ Μεγάρων, διήρχετο προ της Σαλαμίνος και καθείς από τους οπλίτας ενόμιζεν, ότι πρόκειται ακριβώς περί πραγματοποιήσεως των όσων από καιρού έλεγεν ο Θηραμένης και οι περί αυτόν, ότι δηλαδή τα πλοία ήρχοντο διά να καταλάβουν το τείχος της Ηετιωνείας, και έχαιραν διότι το είχαν ήδη κατεδαφίσει. Είναι ενδεχόμενον, ότι ο Ηγησανδρίδας περιέπλεε περί την Επίδαυρον και τα γειτονικά μέρη, συνεπεία πράγματι προηγουμένης συνεννοήσεως, είναι όμως πιθανόν και ότι τον συνεκράτει εκεί η ελπίς, ότι, ένεκα των επικρατουσών τότε εμφυλίων διαιρέσεων, ημπορούσε να επωφεληθή καταλλήλου τινός ευκαιρίας. Οπωσδήποτε, μόλις ήκουσαν την είδησιν ταύτην όλοι οι Αθηναίοι, οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα, ήρχισαν τρέχοντες προς τον Πειραιά, καθόσον εθεώρησαν ότι των εσωτερικών των ερίδων προείχεν ο μεγαλήτερος αγών προς τους κοινούς εχθρούς, ο οποίος τους ηπείλει πλέον, όχι μακρόθεν, αλλά προ του στομίου του ιδίου λιμένος των. Και άλλοι μεν ήρχισαν επιβαίνοντες εις τα έτοιμα ήδη πλοία, άλλοι προέβαιναν εις την καθέλκυσιν άλλων, και άλλοι έσπευδαν εις άμυναν των τειχών και του στομίου του λιμένος.

95. Ή μοίρα εν τούτοις του Πελοποννησιακού στόλου, αφού έπλευσε κατά μήκος της ακτής και έκαμψε το Σούνιον, ηγκυροβόλησε μεταξύ Θορικού και Πρασιών και ακολούθως κατέπλευσεν εις Ωρωπόν. Οι Αθηναίοι έπεμψαν εσπευσμένως εις Ερέτρειαν, υπό την αρχηγίαν του Θυμοχάρους, μοίραν στόλου, τα πληρώματα του οποίου ηναγκάσθησαν να συγκροτήσουν όπως όπως από μη ησκημένους άνδρας, αφ' ενός μεν ένεκα της επικρατούσης εντός της πόλεως πολιτικής ανωμαλίας, αφ' ετέρου δε ένεκα της επιθυμίας του να σπεύσουν όσον το δυνατόν ταχύτερον εις βοήθειαν των σπουδαιότατων κτήσεων των. Διότι μετά των εκ Δεκελείας αποκλεισμόν της Αττικής, η Εύβοια ήτο το παν δι' αυτούς. Μετά την άφιξιν της μοίρας ταύτης του στόλου και την εις αυτήν προσθήκην των προηγουμένως ήδη εις την Εύβοιαν ναυλοχούντων πλοίων, η δύναμις αυτής ανήλθεν εις τριάντα εξ σκάφη. Και άμα ως μόλις ταύτα έφθασαν, ηναγκάσθησαν ευθύς αμέσως να ναυμαχήσουν. Διότι ο Αγησανδρίδας, μετά το μεσημβρινόν πρόγευμα, εξέπλευσεν από τον Ωρωπόν. Το πλάτος της θαλάσσης μεταξύ τούτου και της Ερετρίας είναι εξήντα στάδιοι. Ως εκ τούτου, όταν οι Αθηναίοι είδαν πλέουσαν κατ' αυτών την Πελοποννησιακήν μοίραν, ήρχισαν αποβιβάζοντες τα πληρώματα των, νομίζοντες ότι οι άνδρες ήσαν παρατεταγμένοι αμέσως πλησίον των πλοίων. Αλλ' ούτοι ευρίσκοντο την στιγμήν εκείνην εις τας πλέον απομακρυσμένος οικίας της Ερετρίας, προς προμήθειαν τροφίμων διά το πρόγευμα των. Διότι εκ προνοίας των Ερετριέων δεν ευρίσκετο εις την αγοράν τίποτε προς πώλησιν, ακριβώς διά να επιβραδυνθή η επιβίβασις των πληρωμάτων και προφθάσουν οι Πελοποννήσιοι να επιτεθούν και αναγκάσουν ούτω τους Αθηναίους να εκπλεύσουν προς αντιμετώπισιν αυτών όπως όπως. Ή κατάλληλος, άλλωστε, στιγμή διά τον έκπλουν εγνωστοποιήθη εις τον Ωρωπόν διά της υψώσεως σήματος εξ Ερετρίας. Ούτως απροετοίμαστοι εκπλεύσαντες οι Αθηναίοι και ναυμαχήσαντες προ του λιμένος της Ερετρίας, κατώρθωσαν μολαταύτα να ανθέξουν επί τινα χρόνον, έπειτα όμως, τραπέντες εις φυγήν, κατεδιώχθησαν μέχρι της ξηράς. Ατυχέστεροι όλων υπήρξαν όσοι εξ αυτών κατέφυγαν εις την πόλιν της Ερετρίας, θεωρούντες αυτήν φιλικήν, καθόσον οι κάτοικοι εφόνευαν αυτούς. Αλλ' όσοι κατέφυγαν εις το οχύρωμα της Ερετρίας, το οποίον κατείχετο υπ' αυτών των Αθηναίων, εσώθησαν, καθώς και τα πληρώματα των πλοίων, τα οποία έφθασαν εις την Χαλκίδα. Οι Πελοποννήσιοι, κυριεύσαντες είκοσι δύο πλοία, και άλλους μεν εκ των πληρωμάτων αυτών φονεύσαντες, άλλους δε συλλαβόντες ζώντας, έστησαν τρόπαιον. Ολίγον μετά ταύτα, αφού απέσπασαν από τους Αθηναίους ολόκληρον την Εύβοιαν, πλην του Ωρεού, τον οποίον κατείχαν ούτοι, ήρχισαν ρυθμίζοντες τα της διοικήσεως αυτής.

96. Μόλις ήλθεν εις Αθήνας η είδησις των γεγονότων τούτων της Ευβοίας, οι κάτοικοι κατελήφθησαν από μεγαλήτερον παρά ποτέ άλλοτε πανικόν. Ούτε αυτή η καταστροφή της Σικελικής εκστρατείας, όσον φοβερά και αν εθεωρήθη τότε, ούτε άλλο ποτέ τίποτε κατεπτόησεν αυτούς τόσον πολύ. Και πώς ήτο τωόντι δυνατόν να μη αποθαρρυνθούν, όταν ο στρατός της Σάμου είχεν επαναστατήσει, και ούτε πλοία, αλλ' ούτε πληρώματα υπήρχαν, και η πόλις εμαστίζετο υπό εμφυλίων ερίδων και δεν εγνώριζαν μήπως από στιγμής εις στιγμήν εκραγή εμφύλιος πόλεμος, και ως κορύφωμα όλων επήλθε τόσον μεγάλη συμφορά, συνεπεία της οποίας έχασαν τόσα πλοία, και το σπουδαιότερον, την Εύβοιαν, από την οποίαν επορίζοντο περισσοτέρας ωφελείας παρά από αυτήν την Αττικήν. Εκείνο όμως, το οποίον περισσότερον και αμεσώτερον τους ανησύχει, ήτον ο φόβος μήπως ο εχθρός, νικητής ήδη, τολμήση να επιτεθή κατ' ευθείαν εναντίον των, πλέων κατά του Πειραιώς, στερουμένου ναυτικής δυνάμεως προς άμυναν. Ενόμιζαν μάλιστα ότι ο εχθρός φθάνει εκεί από στιγμής εις στιγμήν, πράγμα το οποίον και θα κατώρθωναν ευκόλως, εάν ήσαν τολμηρότεροι. Διά της παραμονής των προς ενέργειαν αποκλεισμού, και τας διαιρέσεις εντός της πόλεως θα επέτειναν, και τον στόλον θα εξηνάγκαζαν, καίτοι εχθρόν της ολιγαρχίας να έλθη εκ των παραλίων της Ιωνίας προς βοήθειαν των ιδίων των συγγενών και ολοκλήρου της πόλεως, οπότε όχι μόνον ο Ελλήσποντος θα περιήρχετο εις την εξουσίαν των, αλλά και η Ιωνία και αι νήσοι και ούτως ειπείν ολό

Πανικός εν Αθήναις εκ της ήττης

κλήρος η επικράτεια της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Αλλ' όχι μόνον εις την περίστασιν αυτήν, αλλά και εις πολλάς άλλας απεδείχθησαν οι Λακεδαιμόνιοι χρησιμώτατοι διά τους Αθηναίους εχθροί. Διότι η μεγίστη διαφορά του χαρακτήρος των δύο λαών, των οποίων ο μεν είναι ταχύς, ο δε βραδύς, ο εις αποφασιστικός, ο άλλος άτολμος, παρέσχε μεγίστην υπηρεσίαν εις τους Αθηναίους, προ πάντων καθόσον η ηγεμονία αυτών ήτο ναυτική. Τούτο, άλλωστε, απέδειξαν και οι Συρακούσιοι, οι οποίοι ως εκ του ότι τους ωμοίαζαν κατά τον χαρακτήρα περισσότερον όλων των άλλων, επολέμησαν αυτούς και πολύ καλλίτερα όλων των άλλων.

97.

Πολιτειακή μεταβολή εν Αθήναις. Απόφασις να συνεχισθή 6 πόλεμος

Παρ' όλην εν τούτοις την εκ της ειδήσεως ταύτης προξενηθείσαν κατάπληξιν, οι Αθηναίοι κατώρθωσαν να εξοπλίσουν είκοσι πλοία και συνεκάλεσαν αμέσως, διά πρώτην φοράν μετά την εγκατάστασιν της ολιγαρχίας, συνέλευσιν του λαού, εις την θέσιν όπου συνειθίζετο να συνέρχεται αύτη και προηγουμένως, και η οποία ονομάζεται Πνύξ. Κατ' αυτήν κατήργησαν τους Τετρακοσίους και εψήφισαν ν' ανατεθή η κυβέρνησις εις τους Πέντε Χιλιάδες, εις τους οποίους θα περιελαμβάνοντο και όσοι ημπορούσαν εξ ιδίων να προμηθευθούν πλήρη τον οπλισμόν των. Συγχρόνως απεφάσισαν, ότι κανείς από τους ασκούντας δημοσίαν υπηρεσίαν δεν θα λαμβάνη μισθόν. Ο παραβάτης της απαγορεύσεως ταύτης εκηρύττετο κατάρατος. Μετά την πρώτην ταύτην, συνεκλήθησαν ακολούθως και άλλαι συνελεύσεις του λάου εις την Πνύκα, κατά τας οποίας διώρισαν τους νομοθέτας και εψήφισαν όλα τα άλλα αναγκαία διά την οργάνωσιν της πολιτείας μέτρα. Και κατά την πρώτην περίοδον, η οποία επηκολούθησε τα μέτρα ταύτα, οι Αθηναίοι είχον αναμφισβητήτως το άριστον επί των ήμερων μου πολίτευμα. Διότι έγινε τότε η προσήκουσα ανάμιξις δημοκρατίας και ολιγαρχίας και το νέον τούτο πολίτευμα επέτρεψε διά πρώτην φοράν εις την πόλιν ν' ανορθωθή πάλιν μετά την ολεθρίαν κατάστασιν, εις την οποίαν είχε καταπέσει. Εψήφισαν συγχρόνως άδειαν επιστροφής και διά τον Αλκιβιάδην και δι' άλλους συγχρόνως εξορίστους και στείλαντες απεσταλμένους προς αυτόν και τον στρατόν της Σάμου, τους προσεκάλουν να επιληφθούν δραστηρίως της διεξαγωγής του πολέμου.

98.

Η Οινόη καταλαμβάνεται υπό των Βοιωτών

Ευθύς μετά την έναρξιν της νέας ταύτης πολιτειακής μεταβολής, ο Πείσανδρος, ο Αλεξικλής και οι κυριώτεροι ολιγαρχικοί, διέφυγαν λαθραίως εις την Δεκέλειαν. Μόνος εξ αυτών ο Αρίσταρχος, ο οποίος ήτο εις από τους στρατηγούς, παραλαβών μερικούς από τους πλέον βαρβάρους τοξότας, διηυθύνθη εσπευσμένως προς την Οινόην, Αθηναϊκόν φρούριον, παρά τα σύνορα της Βοιωτίας. Το φρούριον τούτο επολιόρκουν τότε, δι' ίδιον λογαριασμόν, οι Κορίνθιοι, ζητήσαντες και την βοήθειαν των Βοιωτών, διά τον λόγον, ότι ήθελαν να εκδικηθούν την φρουράν αυτού, η οποία είχε φονεύσει μερικούς ιδικούς των, επιστρέφοντας εκ Δεκελείας. Συνεννοηθείς με τους πολιορκητάς, ο Αρίσταρχος ηπάτησε την φρουράν της Οινόης, διαβεβαιώνων ότι η κυβέρνησις των Αθηνών είχε συνομολογήσει ειρήνην προς τους Λακεδαιμονίους, ρυθμίζουσαν και τα άλλα ζητήματα, και σύμφωνα με ένα εκ των όρων αυτής έπρεπε να παραδώσουν το φρούριον εις τους Βοιωτούς. Ή φρουρά, πιστεύσασα τον Αρίσταρχον ως στρατηγόν, και διατελούσα ως εκ της πολιορκίας εις πλήρη άγνοιαν των γινομένων, εξεκένωσε το φρούριον, κατόπιν ανακωχής. Κατά τοιούτον τρόπον η Οινόη, μετά την εκκένωσιν της, κατελήφθη υπό των Βοιωτών, ενώ εις την ολιγαρχίαν και τους εμφυλίους σπαραγμούς των Αθηνών ετέθη τέρμα.

99.

Ο Πελοποννησιακός στόλος πλέει εκ Μιλήτου προς τον Ελλήσποντον, ο δε Αθηναϊκός αποπλέει εκ Σάμου προς συνάντησιν αυτού

Κατά την αυτήν περίπου εποχήν του θέρους τούτου, επειδή οι Πελοποννήσιοι εις την Μίλητον έβλεπαν, ότι κανείς δεν έδιδεν εις αυτούς την διατροφήν, την οποίαν ο Τισσαφέρνης είχε παραγγείλει, ως ήδη ελέχθη, να δίδεται, ότι ούτε ο Φοινικικός στόλος είχεν έλθει ακόμη, ούτε ο Τισσαφέρνης, ότι ο μετά τούτου συναποσταλείς Φίλιππος, καθώς και ο Στταρτιάτης Ιπποκράτης, ο οποίος ευρίσκετο εις την Φάσιλιν, είχαν ποιήσει τον ναύαρχον Μίνδαρον, ότι και ο στόλος δεν θα έλθη και η συμπεριφορά του Τισσαφέρνους ήτο καθ' όλα ανειλικρινής, και επί πλέον ανήγγελλαν ότι ο Φαρνάβαζος τους προσεκάλει, υποσχόμενος όπως ο Τισσαφέρνης, εάν εξασφαλίση την βοήθειαν του Πελοποννησιακού στόλου, ν' αττοσπάση και αυτός από τους Αθηναίους τας υπολειπομένας ακόμη Ελληνικάς πόλεις της σατραπείας του, προσδοκών εκ της αποστασίας αυτής να ωφεληθή και ο ίδιος. Τότε πλέον ο Μίνδαρος, κατόπιν παραγγέλματος δοθέντος αιφνιδίως, διά να διαφύγη την προσοχήν των εν Σάμω Αθηναίων, εξέπλευσεν εκ της Μιλήτου εις αρίστην τάξιν, επί κεφαλής στόλου εξ εβδομήντα τριών πλοίων, πλέων προς τον Ελλήσποντον, όπου προηγουμένως, κατά την διάρκειαν του ιδίου θέρους, είχε καταπλεύσει μοίρα στόλου δέκα εξ πλοίων, η οποία επέδραμε μέρος της Χερσονήσου (της Καλλιπόλεως). Καταληφθείς όμως υπό τρικυμίας, ηναγκάσθη να προσορμισθή εις την Ίκαρον, και αφού παρέμεινεν εκεί πέντε ή εξ ημέρας, ένεκα της κακοκαιρίας, κατέπλευσεν εις την Χίον.

100. Όταν ο Θράσυλλος έμαθε τον εκ της Μιλήτου έκπλουν του Μινδάρου, απέπλευσε και αυτός αμέσως εκ Σάμου, επί κεφαλής πενήντα πέντε πλοίων, σπεύδων να προλάβη την είσοδον του εχθρικού στόλου εις τον Ελλήσποντον. Αλλά μαθών, ότι ούτος ευρίσκετο εις την Χίον και νομίσας ότι θα κατορθώση να μη τον αφίση να διαφύγη απ' εκεί απαρατήρητος, ετοποθέτησε προς τον σκοπόν τούτον φρουράν και εις την Λέσβον και εις την απέναντι Μικρασιατικήν ακτήν, διά να επιτηρούν τας κινήσεις του. Ο ίδιος, πλεύσας κατά μήκος της ακτής εις την Μήθυμναν, διέταξε την ετοιμασίαν κριθάλευρου και όλων των αναγκαίων τροφίμων, όπως, εάν παραταθή η εκεί παραμονή του Μινδάρου, χρησιμοποίηση την Λέσβον ως ορμητήριον των κατά της Χίου επιχειρήσεων του. Ήθελε, συγχρόνως, επειδή η Ερεσός είχεν αποστατήσει, αποσχισθείσα από την λοιπήν Λέσβον, να πλεύση εναντίον της και την κυρίευση, εάν ημπορέση. Καθόσον μερικοί από τους επιφανεστάτους Μυθημναίους εξόριστους είχαν φέρει από την Κύμην πενήντα περίπου οπλίτας οπαδούς των, εκτός άλλων μισθοφόρων εκ Μικρασίας, του όλου αυτών αριθμού ανελθόντος εις τριακοσίους περίπου. Με την δύναμιν αυτήν, της οποίας την αρχηγίαν ανέλαβεν ο Θηβαίος Ανάξαρχος, λόγω της κοινότητος της καταγωγής, επετέθησαν πρώτον κατά της Μηθύμνης. Αλλ' επειδή η απόπειρα των απεκρούσθη ως εκ της εγκαίρου αφίξεως της Αθηναϊκής φρουράς εκ Μυτιλήνης, ήτις, εξελθούσα μετά τούτο των τειχών συνήψε μάχην, διά της οποίας και πάλιν τους απώθησεν, ήλθαν διά της ορεινής οδού εις την Έρεσον, την οποίαν έπεισαν να επαναστατήση. Εκεί λοιπόν έπλευσε με όλον του τον στόλον ο Θρά συλλος, προτιθέμενος να επιτεθή κατά της πόλεως. Αλλ' εύρε φθάσαντα προηγουμένως εκεί τον Θρασύβουλον, ο οποίος είχεν έλθει από την Σάμον επί κεφαλής πέντε πλοίων, ευθύς ως ανηγγέλθη εις αυτούς η εις Λέσβον διάβασις των περί ων ο λόγος εξορίστων. Μη προλαβών όμως την έκρηξιν του κινήματος, ηρκέσθη ν' αγκυροβολήση προ της πόλεως. Εκεί επίσης προσήλθαν και δύο πλοία, επιστρέφοντα εκ του Ελλησπόντου εις τα ίδια, και πέντε Μηθυμναϊκά. Ή όλη δύναμις του στόλου ανήλθεν εις εξήντα επτά πλοία, με τους πεζοναύτας των οποίων και χρησιμοποιούντες πολιορκητικάς μηχανάς και κάθε άλλο μέσον ετοιμάζοντο, να καταλάβουν, ει δυνατόν, την Έρεσον εξ εφόδου.

101. Εν τω μεταξύ, ο υπό τον Μίνδαρον Πελοποννησιακός στόλος εις την Χίον, αφού έμεινεν εκεί δύο ημέρας προς παραλαβήν τροφών, έκαστος δε των ανδρών έλαβε παρά των Χίων τρεις Χιακάς τεσσαρακοστός (Σημ. πιθανώς το 40όν του χρυσού στατήρος), απέπλευσαν την τρίτην ημέραν εσπευσμένως εκ της Χίου, όχι προς την διεύθυνσιν της ανοικτής θαλάσσης, (και τούτο εκ φόβου μήπως συναντηθούν με τον προ της Ερεσού Αθηναϊκόν στόλον), αλλά με κατεύθυνσιν προς βορράν, έχοντες την Λέσβον αριστερά. Και αφού προσήγγισαν εις τον λιμένα των Καρτερείων, οι οποίοι ανήκαν εις το κράτος της Φώκαιας, όπου επρογευμάτισαν, και έπλευσαν έπειτα κατά μήκος του εδάφους της Κύμης, εδείπνησαν μέρος μεν εις τας Αργινούσας νήσους, μέρος δε επί της απέναντι της Μυτιλήνης Μικρασιατικής ακτής. Εκείθεν ανεχώρησαν πάλιν πολύ πριν να εξημέρωση, πλέοντες κατά μήκος της ακτής. Φθάσαντες εις Αρματούντα, απέναντι ακριβώς της Μηθύμνης, επί της Μικρασιατικής ακτής, αφού δ' επρογευμάτισαν εσπευσμένως, συνέχισαν τον παρά την ακτήν πλουν των. Και αφού διήλθαν προ του Λεκτού, της Λαρίσης, της Αμαξιτού, και των άλλων πλησιοχώρων μερών, έφθασαν προ του μεσονυκτίου εις το Ροίτειον, το οποίον ευρίσκεται ήδη εις τον Ελλήσποντον. Μερικά μάλιστα εκ των πλοίων του στόλου κατέπλευσαν εις το Σίγειον και εις άλλα πλησιόχωρα μέρη.

102. Αλλ' η εκ δέκα οκτώ πλοίων Αθηναϊκή μοίρα στόλου, η οποία εστάθμευεν εις την Σηστόν, επληροφορήθη και δι' οπτικού τηλεγράφου και από την αιφνιδίαν εμφάνισιν πολλών πυρών επί του εχθρικού εδάφους, ότι ο Πελοποννησιακάς στόλος εισέπλεεν εις τον Ελλήσποντον. Ως εκ τούτου, διαρκούσης της ιδίας νυκτός, πλέοντες όσον το δυνατόν εγγύτερον της ακτής της Χερσονήσου, διηυθύνοντο προς τον Ελαιούντα, επιδιώκοντες να εξέλθουν εις το ανοικτόν πέλαγος. Και διέφυγαν μεν την προσοχήν των δέκα εξ Πελοποννησιακών πλοίων, τα όποια εστάθμευαν εις την Άβυδον, μολονότι είχε συστηθή εις αυτά υπό του προσεγγίζοντος υπό τον Μίνδαρον φιλικού στόλου να επιτηρούν τας κινήσεις των, μήπως θελήσουν να εκπλεύσουν. Τον στόλον όμως του Μινδάρου, ο οποίος τους αντελήφθη κατά τα εξημερώματα και έσπευσεν ευθύς εις καταδίωξιν των, δεν κατώρθωσαν να διαφύγουν όλα τα Αθηναϊκά πλοία, αλλά τα περισσότερα μεν εσώθησαν, καταφυγόντα εις την Ίμβρον και την Λήμνον, τέσσαρα όμως, τα οποία έπλεαν τελευταία, κατέφθασεν ο Πελοποννησιακός στόλος, πλησίον του Ελαιούντος. Εν εξ αυτών, το οποίον εξώκειλε πλησίον του ναού του Πρωτεσίλαου, συνέλαβαν οι Πελοποννήσιοι με όλον το πλήρωμα του. Δύο άλλα εκυρίευσαν κενά πληρωμάτων και το τέταρτον, εγκαταλειφθέν επίσης υπό του πληρώματος του, έκαυσαν πλησίον της Ίμβρου.

103. Κατόπιν τούτου, ο στόλος του Μινδάρου, ενωθείς και με την μοίραν της Αβύδου, και έχων ήδη δύναμιν ογδοήντα εξ πλοίων, απέκλεισε, κατά την ημέραν αυτήν, τον Ελαιούντα, επειδή όμως η πόλις ηρνείτο να παραδοθή, απέπλευσαν εις την Άβυδον.

Οι Αθηναίοι, οι οποίοι δεν έλαβον καμμίαν είδησιν από τους σκοπούς πού είχον τοποθετήσει, και δεν εφαντάζοντο, ότι ημπορούσαν να μη αντιληφθούν τον κατά μήκος της ακτής πλουν του εχθρικού στόλου, αλλ' εξηκολούθουν με την ησυχίαν των ασχολούμενοι εις επιθέσεις κατά του τείχους της Ερέσου, ευθύς ως αντελήφθησαν την πλάνην των, εγκατέλειψαν την Έρεσον και έπλευσαν μετά πάσης ταχύτητος προς υπεράσπισιν του Ελλησπόντου. Συναντήσαντες δε δύο Πελοποννησιακά πλοία, τα οποία, κατά την μνημονευθείσαν προ μικρού καταδίωξιν της Αθηναϊκής μοίρας, είχαν παρασυρθή υπό της τόλμης των πολύ προς το ανοικτόν πέλαγος, συνέλαβαν αυτά και κατέπλευσαν την επιούσαν εις Ελαιούντα. Εκεί, αφού ηγκυροβόλησαν, προσήλθαν προς αυτούς τα εκ της Ίμβρου καταφυγόντα πλοία, και ησχολήθησαν επί πέντε ημέρας παρασκευαζόμενοι διά την επικειμένην ναυμαχίαν, η οποία διεξήχθη κατά τον έξης τρόπον.

104.

Ναυμαχία παρά την Άβυδον. Ήττα των Σπαρτιατών

Ο Αθηναϊκός στόλος, τεταγμένος εις γραμμήν παραγωγής, έπλεε πλησιέστατα της ακτής προς την διεύθυνσιν της Σηστού. Οι Πελοποννήσιοι, εξ άλλου, αντιληφθέντες αυτόν, εξέπλευσαν και αυτοί εκ της Αβύδου, κατά διεύθυνσιν αντίθετον. Ευθύς ως αντελήφθησαν την επικειμένην ναυμαχίαν, ο μεν Αθηναϊκός στόλος, έχων δύναμιν εβδομήντα εξ πλοίων, εξέτεινε την γραμμήν της παρατάξεως του κατά μήκος της ακτής της Χερσονήσου από του Ιδάκου μέχρι των Αρριανών, ο δε Πελοποννησιακός, έχων δύναμιν ογδοήντα εξ πλοίων, από της Αβύδου μέχρι του Δαρδάνου. Το δεξιόν κέρας των Πελοποννησίων κατείχαν οι Συρακούσιοι, το αριστερόν ο Μίνδαρος αυτός, με τα ευκινητότερα πλοία του στόλου. Το αριστερόν των Αθηναίων διώκει ο Θράσυλλος, το δεξιόν ο Θρασύβουλος. Οι λοιποί στρατηγοί ετάχθησαν έκαστος εις την ορισθείσαν δι' αυτόν θέσιν. Οι Πελοποννήσιοι εβιάζοντο να επιτεθούν πρώτοι, και διά μεν της αριστεράς των πτερύγων να υπερφαλαγγίσουν το δεξιόν κέρας των Αθηναίων, και αποκόψουν εις αυτό, εάν ημπορούσαν, τον προς την ανοικτήν θάλασσαν έκπλουν, ν' απωθήσουν δε συγχρόνως το κέντρον της εχθρικής παρατάξεως προς την ξηράν, από την οποίαν ολίγον απείχεν. Αλλ' οι Αθηναίοι, αντιληφθέντες τούτο, επεξέτειναν το δεξιόν κέρας των, του οποίου την εις την ανοικτήν θάλασσαν έξοδον επεζήτει ν' αποκόψη ο εχθρός, και επρόλαβαν την υπερφαλάγγισιν. Επειδή όμως το αριστερόν των είχεν ήδη κάμψει το ακρωτήριον, το καλούμενον Κυνός Σήμα, αποτέλεσμα τούτου υπήρξεν, ότι το κέντρον της παρατάξεως των ήρχισε να εξασθενή και τ' αποτελούντα αυτό πλοία ν' απέχουν πολύ το εν του άλλου, τόσον μάλλον, καθόσον εμειονέκτουν υπό έποψιν αριθμού πλοίων και η παραλία περί το Κυνός Σήμα προέχει εις οξείαν γωνίαν, εις τρόπον ώστε δεν ήτο δυνατόν να βλέπουν τι εγίνετο πέραν του ακρωτηρίου τούτου.

105. Επιπεσόντες επομένως οι Πελοποννήσιοι κατά του Αθηναϊκού κέντρου, απώθησαν τα πλοία αυτού εις την ξηράν και υπερτερήσαντες σημαντικώς κατά την μάχην, απεβιβάσθησαν, όπως καταδιώξουν και εκεί τον εχθρόν. Προς βοήθειαν του κέντρου, ούτε ο Θρασύβουλος ηδύνατο να έλθη εκ του δεξιού, ένεκα του πλήθους των πλοίων, τα οποία επίεζαν αυτόν διά των επιθέσεων των, ούτε ο Θράσυλλος εκ του αριστερού, διότι το ακρωτήριον εμπόδιζε την θέαν και διότι συγχρόνως τα πλοία των Συρακουσίων και των άλλων όσοι ήσαν απέναντί του, ισάριθμα προς τα ιδικά του, τον συνεκράτουν. Αλλ' επί τέλους μέρος της παρατάξεως των Πελοποννησίων ήρχισε να περιπίπτη εις αταξίαν λόγω του ότι ήρχισαν να καταδιώκουν άνευ προφυλάξεως άλλοι το εν και άλλοι το άλλο εχθρικόν πλοίον, ένεκα της εμπιστοσύνης, την οποίαν τους ενέπνεεν η νίκη των κατά του κέντρου. Αντιληφθείς τούτο ο Θρασύβουλος, έπαυσεν επεκτείνων την παράταξιν του, και στρέψας αμέσως μέτωπον προς τον εχθρόν, επετέθη κατά του απέναντι του μέρους της εχθρικής παρατάξεως και την ηνάγκασεν εις εσπευσμένην υποχώρησιν. Έπειτα, επιτεθείς κατά του μέρους της εχθρικής παρατάξεως, το οποίον είχε νικήσει εις το κέντρον, επροξένησεν εις τα διεσπαρμένα πλοία του σοβαράς βλάβας, και ενέβαλε τα πλείστα εξ αυτών εις πανικόν, ούτως ώστε ετράπησαν εις φυγήν, χωρίς αντίστασιν. Και οι Συρακούσιοι, άλλωστε, κατά την στιγμήν ακριβώς αυτήν, είχον ενδώσει απέναντι της υπό τον Θράσυλλον πτέρυγος του Αθηναϊκού στόλου και ετράπησαν έτι μάλλον εις φυγήν, όταν είδαν και τους άλλους φεύγοντας.

106. Μετά την εις φυγήν τροπήν, το πλείστον των Πελοποννησιακών πλοίων κατέφυγαν προς τον Πύδιον ποταμόν το πρώτον, και έπειτα εις την Άβυδον. Οι Αθηναίοι εκυρίευσαν ολίγα πλοία, διότι ένεκα της στενότητος του Ελλησπόντου, ο εχθρός ηδύνατο εις μικράν απόστασιν να εύρη τόπον καταφυγής. Αλλ' η νίκη, την οποίαν κατήγαγαν κατά την ναυμαχίαν ταύτην, υπήρξεν επικαιροτάτη. Διότι, ενώ τελευταίον εφοβούντο τον Πελοποννησιακόν στόλον, ένεκα των επανειλημμένων μικρών αποτυχιών των και της μεγάλης καταστροφής των της Σικελίας, έπαυσαν του λοιπού να μέμφωνται ζωηρώς εαυτούς, ή να νομίζουν, ότι οι εχθροί των αξίζουν μεγάλα πράγματα κατά θάλασσαν. Συνέλαβαν, εν τούτοις, εκ των εχθρικών πλοίων οκτώ Χιακά, πέντε των Κορινθίων, δύο των Αμπρακιωτών, δύο των Βοιωτών, και ανά εν των Λευκαδίων, των Λακεδαιμονίων, των Συρακουσίων και των Πελληνέων. Οι ίδιοι, εξ άλλου, έχασαν δέκα πέντε πλοία. Αφού δ' έστησαν τρόπαιον εις το ακρωτήριον Κυνός Σήμα, συνέλεξαν τα ναυάγια και επέτρεψαν εις τους εχθρούς να παραλάβουν τους νεκρούς των, χορηγήσαντες βραχείαν προς τούτο ανακωχήν, απέστειλαν και εις τας Αθήνας τριήρη, φέρουσαν την αγγελίαν της νίκης. Μετά την άφιξιν της τριήρεως, και το άκουσμα τόσον ανελπίστου επιτυχίας, μετά την καταστροφήν πού έπαθαν προσφάτως και εις την Εύβοιαν και κατά την διάρκειαν των εμφυλίων σπαραγμών, οι Αθηναίοι και πολύ θάρρος ανέλαβαν και ενόμισαν, ότι ημπορούσαν ακόμη να νικήσουν, εάν επιληφθούν μετά ζήλου της καταστάσεως.

107.

Νίκη των Αθηναίων έξω του Αρπαγίου

Οι Αθηναίοι, αφού προέβησαν εσπευσμένως εις τας αναγκαίας επισκευάς των πλοίων των, εξέπλευσαν την τετάρτην μετά την ναυμαχίαν ημέραν εκ της Σηστού, διευθυνόμενοι κατά της Κυζίκου, η οποία είχεν αποστατήσει. Έξωθεν του Αρπαγίου και του Πριάπου, αντελήφθησαν αγκυροβολημένα τα οκτώ Πελοποννησιακά πλοία της μοίρας του Βυζαντίου, επετέθησαν κατ' αυτών και τα εκυρίευσαν, αφού ενίκησαν κατόπιν μάχης τους προσδραμόντας εκ της ξηράς προς υπεράσπισιν αυτών. Φθάσαντες ακολούθως εις την Κύζικον, ανέκτησαν αυτήν, ατείχιστον ούσαν, και της επέβαλαν την πληρωμήν πολεμικού προστίμου. Αλλ' εν τω μεταξύ, έπλευσαν και οι Πελοποννήσιοι εκ της Αβύδου κατά του Ελαιούντος, όπου ανέκτησαν όσα εκ των κυριευθέντων πλοίων των ήσαν εις καλήν κατάστασιν (ενώ τα λοιπά εκάησαν από τους Ελαιουσίους), και έπεμψαν τον Ιπποκράτη και τον Επικλέα εις Εύβοιαν, διά να φέρουν τα εκεί ευρισκόμενα πλοία.

108.

Ο Αλκιβιάδης ανακοινοί εις τους Αθηναίους της Σάμου ότι ο Τισσαφέρνης δεν πρόσκειται εις τους Σπαρτιάτας

Κατά την ιδίαν εποχήν, κατέπλευσε και ο Αλκιβιάδης, επί κεφαλής των δέκα τριών πλοίων, εις την Σάμον, επιστρέφων από το μέχρι Καύνου και Φασήλιδος ταξείδιον και ανήγγειλε και ότι επέτυχε να επιστρέψη ο Φοινικικός στόλος εις τα ίδια και επομένως να μη έλθη εις βοήθειαν των Πελοποννησίων και ότι εξησφάλισε την υπέρ των Αθηναίων φιλίαν του Τισσαφέρνους περισσότερον από πριν. Ακολούθως, εξοπλίσας εννέα πλοία επί πλέον των όσων ήδη είχεν, εισέπραξε πολλά χρήματα από τους Αλικαρνασσείς και ωχύρωσε την Κων. Μεθ' ο διορίσας διοικητήν της Κω, επέστρεψεν εις την Σάμον, προσεγγίζοντος ήδη του φθινοπώρου.

Ο

Δολοφονική ενέργεια Πέρσου υπάρχου κατά Δηλίων στρατιωτών παρά την Άντανδρον

Τισσαφέρνης, εξ άλλου, όταν έμαθεν, ότι ο Πελοποννησιακός στόλος είχε καταπλεύσει εκ της Μιλήτου εις τον Ελλήσποντον, εξεκίνησεν από την Άσπενδον, διευθυνόμενος προς την Ιωνίαν. Αλλ' ενώ οι Πελοποννήσιοι ευρίσκοντο εις τον Ελλήσποντον, οι Αντάνδριοι, οι οποίοι είναι Αιολείς, έφεραν από την Άβυδον μερικούς οπλίτας διά του όρους της Ίδης και τους εισήγαγαν εντός της πόλεως των, καθόσον επιέζοντο υπό του Πέρσου Αρσάκου, υπάρχου του Τισσαφέρνους. Ο Αρσάκης αυτός προφασιζόμενος έχθραν εναντίον εχθρού, τον οποίον δεν ωνόμαζε, προσεκάλεσε να τον συνοδεύσουν εις την κατ' αυτού εκστρατείαν μερικούς από τους καλλιτέρους στρατιώτας των Δηλίων, όσοι είχαν εγκατασταθή εις το Αδραμύττιον, μετά την υπό των Αθηναίων εκτόπισίν των εκ της Δήλου, κατά την εποχήν του καθαρμού της νήσου. Τούτους ωδήγησεν έξω της πόλεως ως φίλους και συμμάχους, δήθεν, και περιμείνας την ώραν, κατά την οποίαν ούτοι επρογευμάτιζαν, τους περιεκύκλωσε με τους άνδρας του και τους εφόνευσε, βάλλων κατ' αυτών βροχήν ακοντίων. Ένεκα του κακουργήματος λοιπόν τούτου, εφοβούντο οι Αντάνδριοι μήπως αποπειραθή και κατ' αυτών ανάλογον τινα βιαιοπραγίαν. Και επειδή επέβαλεν εις αυτούς επί πλέον αφόρητα βάρη, εξεδίωξαν την φρουράν αυτού εκ της ακροπόλεως των.

109.

Ο Τισσαφέρνης αποφασίζει να μεταβή εις Ελλήσποντον, διά να δικαιολόγηση την στάσιν του έναντι των Πελοποννησίων

Ο Τισσαφέρνης, αντιληφθείς ότι και το νέον τούτο πλήγμα ήτον έργον των Πελοποννησίων, όπως και το της Μιλήτου και της Κνίδου (διότι και εκ της τελευταίας ταύτης πόλεως είχεν εκδιωχθή η φρουρά του), νομίζων δ' ως εκ τούτου, ότι είχε χάσει εντελώς την εκτίμησιν των και φοβηθείς περαιτέρω ζημίας εκ της εχθρότητας των, αλλά και δυσφορών συγχρόνως, διότι ο Φαρνάβαζος, εξασφαλίσας ήδη τας υπηρεσίας των, ήτο ενδεχόμενον να εξασφαλίση, διά μικροτέρας δαπάνης και εις ολιγώτερον διάστημα χρόνου, μεγαλητέρας από τας ιδικάς του επιτυχίας εις τας επιχειρήσεις του εναντίον των [από τας ιδικάς του] Αθηναίων, απεφάσισε να έλθη προς τους Πελοποννησίους εις τον Ελλήσποντον, όπως παραπονεθή διά τα γεγονότα της Αντάνδρου και δικαιολογηθή όσον ημπορούσε καλλίτερα και διά το ζήτημα του Φοινικικού στόλου και διά τας άλλας εναντίον του κατηγορίας. Και πρώτον μεν ήλθεν εις την Έφεσον, όπου προσέφερε θυσίαν εις την Αρτέμιδα.

Τ Ε Λ Ο Σ