www.ekivolos.gr          

   http://ekivolosblog.wordpress.com

    ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

                                  ekivolos_@hotmail.com

                                  ekivolos@ekivolos.gr

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.»

                                                                                                                 Jacqueline de Romilly

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.» 

                                                                                                                                                                     U.Wilamowitz

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου»

Παναγιώτης Στάμος

Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις

Εργαλεία

Φιλολόγων

Συνδέσεις

Εμείς και οι Αρχαίοι

Η Αθηναϊκή δημοκρατία

Αρχαία

Σπάρτη

ΣΧΕΤΙΚΗ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδης

Το Αθηναϊκό πολίτευμα 

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

                 Δείτε και εδώ

                                                                                                                                                                                                                                                                   Λήψη του αρχείου

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΕΤΙΚΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ

 

 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ

Αγάθαρχος ο Σάμιος, Αγαθοκλής ο Κορίνθιος, Αγάθων ο Κορίνθιος, Αγαμήδης ο Αρχιτέκτων, Αγασικράτης ο Κορίνθιος, Άγναπτος ο Αρχιτέκτων, Αλκαμένης ο Αθηναίος, Αμμώνιος ο Αρχιτέκτων, Αναξικράτης ο Μηχανικός, Ανδρόνικος ο Κυρρήστης, Ανθέμιος ο Τραλλιανός, Αντιμαχίδης ο Αρχιτέκτων, Αντιστάτης ο Αθηναίος, Αντίφιλος ο Αρχιτέκτων, Απολλόδωρος ο Αθηναίος, Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός, Απολλώνιος ο Αλεξανδρεύς, Απολλώνιος o Αρχιτέκτων, Αρισταίνετος ο Κυζικηνός, Αρίστανδρος ο Μεγαλοπολίτης, Αρκέσιος ο Τραλλιανός, Αρχέδημος ο Θηραίος, Αρχίας ο Κορίνθιος, Αρχίλοχος ο Αθηναίος, Ασκληπιάδης ο Κυζικηνός, Ασκληπιάδης ο Λαμψακηνός, Ασκληπιόδωρος ο Μηχανικός, Απαίος ο Μύσιος, Βαθυκλής ο Μαγνήσιος, Βούπαλος ο Χίος, Γιτιάδας ο Σπαρτιάτης, Γοργώνιος ο Αντιοχεύς, Δαίδαλος ο Αθηναίος, Δάφνις ο Μιλήσιος, Δεινοκράτης ο Ρόδιος, Δεινοχάρης ο Αλεξανδρεύς, Δεξιφάνης ο Κνίδιος, Δημήτριος ο Εφέσιος, Δημοκλής ο Αρχιτέκτων, Δημοκόπος ο Συρακούσιος, Διοκλής ο Ρήγιος, Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Διονύσιος ο Τμώλειος, Δίων ο Ιταλικός, Επικλής ο Συρακούσιος, Επικράτης ο Βυζάντιος, Ερμογένης ο Πριηνεύς, Ερμόδωρος ο Σαλαμίνιος, Ερμοκρέων ο Αρχιτέκτων, Ερμων ο Αρχιτέκτων, Ευθύδομος ο Αθηναίος, Ευπόλεμος o Αργείος, Ζήνων ο Κιτιεύς, Ηρακλείδης ο Μηχανικός, Ηρων ο Λίβυος, Θεοδόσιος ο Τριπολίτης, Θεόδοτος ο Αρχιτέκτων, Θεόδωρος ο Σάμιος, Θεόδωρος ο Φωκαεύς, Θέρσιλος ο Μεγαλοπολίτης, Θρασυμήδης ο Πάριος, Ικτίνος o Αθηναίος, Ιππίας ο Μηχανικός, Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, Ισίδωρος ο Νεώτερος, Ισίδωρος ο Πρεσβύτερος, Ιωάννης ο Βυζάντιος, Κάλαισχρος ο Αρχιτέκτων, Καλλικράτης ο Αθηναίος, Καλλίμαχος ο Αθηναίος, Καλλίνος ο Κορίνθιος, Καρπίων ο Αρχιτέκτων, Κηφισόδοτος ο Αθηναίος, Κλεισθένης ο Ερετριεύς, Κλεομένης ο Συρακούσιος, Κλέων ο Σπαρτιάτης, Κόροιβος ο Αρχιτέκτων, Κύρος ο Ιταλικός, Λάκρατης ο Αρχιτέκτων, Λεωνίδας ο Νάξιος, Λίβων ο Ηλείος, Μεγακλής ο Αρχιτέκτων, Μελάνιππος ο Αρχιτέκτων, Μένεσθης o Αρχιτέκτων, Μεταγένης ο Κνώσσιος, Μεταγένης ο Ξυπέτιος, Μνησικλής ο Αθηναίος, Νίκων ο Περγαμεύς, Ξεναίος ο Μηχανικός, Ξενόδωρος ο Κορίνθιος, Ξενοκλής ο Χολαργεύς, Παιώνιος ο Εφέσιος, Παρμενίων ο Μακεδών, Περίπας ο Μηχανικός, Ποθαίος ο Συρακούσιος, Πολύκλειτος ο Αργείος, Πόντιος ο Αλεξανδρεύς, Πορίνος ο Αρχιτέκτων, Πυθέος ο Αλικαρνασσεύς, Πύρρος ο Αρχιτέκτων, Ροίκος ο Φιλαίου, Σάτυρος ο Πάριος, Σκόπας ο Πάριος, Σμίλις ο Αγινεύς, Σπίνθαρος ο Κορίνθιος, Σώατρατος ο Κνίδιος, Τηλεκλής ο Σάμιος, Τηλεφάνης ο Φωκαεύς, Τροφώνιος ο Αρχιτέκτων, Φανέας o Δήλιος, Φίλαγρος ο Αρχιτέκτων, Φιλίσκος ο Αρχιτέκτων, Φιλοκλής ο Αχαρνεύς, Φίλων ο Ελευσίνιος, Χάρης ο Λίνδιος, Χειροκράτης ο Εφέσιος, Χερσίφρων ο Κνώσσιος.

 

ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΙ

Αγλαονίκη η Θεπαλίς, Αγρίππας ο Βιθύνιος, 'Αδραστος ο Αφροδισιεύς, Αέτιος ο Αντιοχεύς, Αισχύλος ο Αστρονόμος, Αλέξανδρος ο Πλευρώνιος, Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, Αναξαγόρας ο Κλαζομενεύς, Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, Αναξιμένης ο Μιλήσιος, Ανδρόνικος ο Κυρρήστης, Αντίπατρος ο Τύριος, Απολλώνιος ο Λαοδικείας, Απολλώνιος ο Μύνδιος, Απολλώνιος ο Περγαίος, Αρατος ο Σολεύς, Αρίσταρχος ο Σάμιος, Αριστείδης ο Σάμιος, Αριστόθηρος ο Αλεξανδρεύς, Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, Αρίστυλλος ο Σάμιος, 'Αρπαλος ο Σάμιος, Αρριανός ο Μετεωρολόγος, Αρχέλαος ο Αθηναίος, 'Ατταλος ο Ρόδιος, Αυτόλυκος ο Πιταναίος, Αχιλλεύς Τάτιος, Βίων ο Αβδηρίτης, Βόηθος ο Σιδώνιος, Γέμινος ο Ρόδιος, Δαμάσκιος ο Δαμασκηνός, Δημόκριτος ο Αβδηρίτης, Δημόφιλος ο Αστρονόμος, Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος, Διόδωρος ο Αλεξανδρεύς, Διονύσιος ο Αλεξανδρεύς, Δίων ο Νεαπολίτης, Δοσίθεος ο Πηλούσιος, Δωρόθεος ο Σιδώνιος, 'Εκφαντος ο Κροτωνιάτης, Ελικών ο Κυζικηνός, Επιγένης ο Βυζάντιος, Επίκουρος ο Σάμιος, Επιμενίδης o Κρης, Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, Ερμιππος ο Καλλιμάχειος, Εύδημος ο Ρόδιος, Εύδοξος ο Κνίδιος, Ευκτήμων ο Αθηναίος, Εχεκράτης ο Φλιούντιος, Ηλιόδωρος ο Αλεξανδρεύς, Ηρακλείδης ο Ποντικός, Ηράκλειτος ο Εφέσιος, Ησίοδος ο Ασκραίος, Ηφαιστίων ο Θηβαίος, Θαλής ο Μιλήσιος, Θεανώ η Θουρία, Θεοδόσιος ο Τριπολίτης, Θεόφιλος ο Εδεσσαίος, Θέων ο Αλεξανδρεύς, Θράσυλλος ο Αλεξανδρεύς, lκέτας ο Συρακούσιος, Ιουλιανός ο Λαοδικεύς, Ιουλιανός ο Αυτοκράτωρ, Ιππαρχος ο Ρόδιος, Ιππίας ο Μηχανικός, Ιππόνικος ο Πιταναίος, Ιωάννης Μαλάλας, Ιωάννης ο Φιλόπονος, Κάλλιππος ο Κυζικηνός, Κάρπος ο Αντιοχεύς, Κλεομήδης ο Κοσμογράφος, Κλεόστρατος ο Τενέδιος, Κόνων ο Σάμιος, Κριτόδημος ο Αλεξανδρεύς, Κρίτων ο Νάξιος, Λεπτίνης ο Αλεξανδρεύς, Λεωνίδας ο Αλεξανδρεύς, Λύσις ο Ταραντίνος, Μενέλαος ο Αλεξανδρεύς, Μέτων ο Αθηναίος, Νίκων ο Περγαμεύς, Ξέναρχος ο Σελεύκειος, Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος, Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος, Οινοπίδης ο Χίος, Παύλος ο Αλεξανδρεύς, Πορφύριος ο Τύριος, Ποσειδώνιος ο Απαμεύς, Πρόκλος ο Λύκιος, Πτολεμαίος Κλαύδιος, Πυθαγόρας ο Σάμιος, Πυθέας ο Μασσαλιώτης, Σέλευκος ο Σελεύκειος, Σωσιγένης o Αλεξανδρεύς, Σωσιγένης ο Περιπατητικός, Τεύκρος ο Κυζικηνός, Τίμαιος o Λοκρός, Τιμοχάρης ο Αλεξανδρεύς, Υπατία η Γεωμετρική, Υψικλής ο Αλεξανδρεύς, Φερεκύδης ο Σύριος, Φίλιππος ο Μενδαίος, Φίλιππος ο Οπούντιος, Φιλόλαος ο Ταραντίνος, Χαλκίδιος ο Αστρονόμος, Χάρμανδος ο ΜαΘηματικός.

 

ΒΙΟΛΟΓΟΙ

Αθήναιος ο Απαλικός, Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, Αρχέστρατος ο Γελώος, Βόλος ο Μενδήσιος, Ιππων ο Σάμιος.

 

ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΟΙ

Αισχυλίδης ο Αθηναίος, Αλέξανδρος ο Τραλλιανός, Αρατος ο Σολεύς, Ασκληπιόδοτος ο Αλεξανδρεύς, 'Ατταλος ο Φιλομήτωρ, Διοκλής ο Καρύστιος, Διονύσιος ο Περιηγητής, Διοσκορίδης ο Πεδάνιος, Κάσσιος ο Ιτυκαίος, Κρατεύας ο Ριζοτόμος, Νίκανδρος ο Κολοφώνιος, Ορειβάσιος ο Περγαμεύς, Πάμφιλος ο Αλεξανδρεύς, Φανίας ο Ερέσιος, Φλωρεντίνος ο Γεωπόνος, Χρύσιππος ο Κνίδιος.

 

ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ – ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΟΙ

Αγαθαρχίδης ο Κνίδιος, Αγαθήμερος ο Ορθωνος, Αγαθοδαίμων ο Αλεξανδρεύς, Αγαθοκλής ο Μιλήσιος, Αγαθοκλής ο Χίος, Αγάθων ο Σάμιος, Αγάκλυτος ο Περιηγητής, Αθηνόδωρος ο Αγχιαλεύς, Ακέσανδρος ο Κυρηνεύς, Ακεστόδωρος ο Μεγαλοπολίτης, Ακουσίλαος ο Αργείος, Αλέξανδρος ο Λύχνος, Αλέξανδρος ο Μύνδιος, Αλέξανδρος ο Πολυίστωρ, Αλκέτας ο Περιηγητής, Αμμιανός ο Αντιοχεύς, Αμμώνιος ο Αλεξανδρεύς, Αμύντας ο Βηματιστής, Αναξικράτης ο Εξερευνητής, Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, Αναξιμένης ο Μιλήσιος, Ανδροίτας ο Τενέδιος, Ανδροσθένης ο Θάσιος, Ανδρων ο Αλικαρνασσεύς, Ανδρων ο Τήιος, Αντιφάνης ο Θραξ Αντώνιος Διογένης, Απελλάς ο Κυρηναίος, Απελάς ο Ποντικός, Απίων ο Πλειοστονίκης, Απολλόδωρος ο Αθηναίος, Απολλωνίδης ο Νικαεύς, Απολλώνιος ο Ρόδιος, Απολλώνιος ο Τυανεύς, Αππιανός ο Αλεξανδρεύς, 'Αρατος ο Κνίδιος, Αρισταγόρας ο Μιλήσιος, Αριστείδης ο Σάμιος, Αριστοκράτης ο Σπαρτιάτης, Αρμενίδας o Θηβαίος, Αρριανός ο εκ Νικομηδείας, Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος, Αρχίας o Πελλαίος, Αρχίλοχος ο Πάριος, Ασκληπιάδης ο Κύπριος, Αυτόλυκος ο Πιταναίος, Βαίτων ο Βηματιστής, Βίων ο Αβδηρίτης, Βίων ο Σολεύς, Βωτθαίος o Γεωγράφος, Γέμινος ο Ρόδιος, Δαίμαχος ο Πλαταιεύς, Δημήτριος ο Καλλατιανός, Δημήτριος ο Σκήψιος, Δημοδάμας ο Μιλήσιος, Δικσίαρχος ο Μεσσήνιος, Διογένης ο Κυζικηνός, Διογένης ο Σικυώνιος, Διόδωρος ο Περιηγητής, Διόδωρος ο Σάμιος, Διονύσιος ο Αλεξανδρεύς, Διονύσιος ο Βυζάντιος Διονύσιος ο Καλλιφώντος, Διονύσιος ο Περιηγητής, Διονύσιος ο Ρόδιος, Διονυσόδωρος ο Μήλιος, Εκαταίος ο Αβδηρίτης, Εκαταίος ο Ερετριεύς, Εκαταίος ο Μιλήσιος, Εκαταίος ο Τήιος, Ελλάνικος ο Λέσβιος, Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, Ερμιππος ο Καλλιμάχειος, Εύδοξος ο Κνίδιος, Εύδοξος ο Κυζικηνός, Εύδοξος ο Ρόδιος, Ευήμερος ο Μεσσήνιος, Ευθυμένης ο Μασσαλιώτης, Ευκτήμων ο Αθηναίος, Ευσέβιος ο Καισαρεύς, Εφορός ο Κυμαίος Ζήμαρχος ο Κιλίκιος, Ζηνοθέμις ο Γεωγράφος, Ζώπυρος ο Αλεξανδρεύς, Ηλιόδωρος o Αθηναίος, Ηρακλείδης ο Κριτικός, Ηρακλείδης ο Στρατηγός, Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς, Ηρωδιανός ο Αντιόχειος, Ησίοδος ο Ασκραίος, Θεοδόσιος o Τριπολίτης, Θεόπομπος ο Χίος, Ιάμβουλος ο Σύριος, Ιππαλος ο Κυβερνήτης, Ιππύς ο Ρήγιος, Ισίδωρος ο Χαρακηνός, Ιστρος ο Καλλιμάχειος Ιωάννης Μαλάλας, Κλείταρχος ο Μακεδών, Κλεομήδης ο Κοσμογράφος, Κλέων ο Σικελιώτης, Κόνων ο Σάμιος, Κοσμάς ο Ινδοκοπλεύστης, Κράτης ο Μαλλώτης, Κτησίας ο Κνίδιος, Κτησιφών ο Γεωγράφος, Κωλαίος ο Σάμιος, Λύκος ο Ρηγίνος, Μαρίνος ο Τύριος, Μαρκιανός ο Ηρακλειώτης, Μαρσύας ο Πελλαίος, Μεγασθένης ο Ιων, Μενεκλής ο Αθηναίος, Μενεκράτης ο Ελαϊτης, Μένιππος ο Περγαμεύς, Μνασέας ο Πατρεύς, Νέαρχος ο Κρης, Νίκανδρος ο Θυατειρηνός, Νικίας ο Μαλλώτης, Νύμφις ο Ηρακλειώτης Νυμφόδωρος ο Συρακούσιος, Ξεναγόρας ο Ηρακλειώτης, Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος, Ξενοφών o Αθηναίος, Ξενοφών ο Λαμψακηνός, 'Ομηρος, Ονησίκριτος ο Αιγινεύς Οφέλας ο Κυρηναίος, Πάππος ο Αλεξανδρεύς, Πατροκλής ο Μακεδών, Παυσανίας ο Περιηγητής, Πλάτων ο Αθηναίος, Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς, Πολέμαρχος ο Κυζικηνός, Πολέμων ο Περιηγητής, Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης, Πολύκλειτος ο Λαρισαίος, Ποσειδώνιος ο Απαμεύς, Προκόπιος ο Καισαρεύς, Πρωταγόρας ο Περιηγητής, Πτολεμαίος Κλαύδιος, Πυθέας ο Μασσαλιώτης, Ριανός ο Βηναίος, Σεραπίων ο Αντιοχεύς, Σιμμίας ο Ρόδιος, Σιμωνίδης ο Μεροεύς, Σκύλαξ ο Καρυανδεύς, Σκύμνος ο Χίος, Στέφανος ο Βυζάντιος, Στράβων ο Αμάσειος, Σωκράτης ο Αργείος, Σώσανδρος ο Κυβερνήτης, Τεύκρος ο Κυζικηνός, Τίμαιος ο Ταυρομένιος, Τιμοσθένης ο Ρόδιος, Τιμοχάρης ο Αλεξανδρεύς, Φερεκύδης ο Αθηναίος, Φιλήμων ο Περιηγητής, Φίλων ο Γεωγράφος, Φιλωνίδης ο Χερσονάσιος, Χάρων ο Λαμψακηνός.

 

ΓΕΩΠΟΝΟΙ – ΦΥΤΟΛΟΓΟΙ

Αγαθοκλής ο Χίος, Αθήναιος ο Ναυκρατίτης, Αιλιανός ο Σοφιστής, Αισχρίων ο Γεωπόνος Αμερίας ο Μακεδών, Ανατόλιος ο εκ Βυρηττού, Αντίγονος ο Κυμαίος, Απολλόδωρος ο Λήμνιος, Αριστοφάνης ο Μαλλώτης Αρχύτας ο Γεωπόνος, Άτταλος ο Φιλομήτωρ, Βίων ο Σολεύς, Βόλος ο Μενδήσιος, Δίδυμος ο Αλεξανδρεύς, Διοφάνης ο Νικαεύς, Επιγένης ο Ρόδιος, Ησίοδος ο Ασκραίος, Θεόφραστος ο Ερέσιος, Μενέστωρ ο Συβαρίτης, Νίκανδρος o Κολοφώνιος, Φλωρεντίνος ο Γεωπόνος, Χρύσιππος ο Κνίδιος.

 

ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΟΙ

Αθήναιος ο Ναυκρατίτης, Αρχέστρατος ο Γελώος, Ηγήσιππος ο Ταραντίνος.

 

ΖΩΟΛΟΓΟΙ – ΙΧΘΥΟΛΟΓΟΙ

Αγαθοκλής ο εξ Ατρακτος, Αθήναιος ο Ναυκρατίτης, Αιλιανός ο Σοφιστής, Αλέξανδρος ο Μύνδιος, Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, Αριστοφάνης o Βυζάντιος, Δίφιλος ο Λαοδικεύς, Δωρίων ο Ιχθυολόγος, Μενεκράτης ο Εφέσιος, Οππιανός ο Απαμεύς, Οππιανός ο Κιλίκιος, Τιμόθεος ο Γαζαίος.

 

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ

Αγάθαρχος ο Σάμιος, Αγησίστρατος ο Σπαρτιάτης, 'Αδραστος ο Αφροδισιεύς, Αθήναιος ο Κυζικηνός, Αθήναιος ο Τακτικός, Αίθρα η Τροιζηνία Αισχύλος ο Αστρονόμος, Αλέξανδρος ο Πλευρώνιος, Αμμώνιος ο Αλεξανδρεύς, Αμύκλας ο Ηρακλιώτης, Ανατόλιος ο Αλεξανδρεύς, Ανθέμιος ο Τραλλιανός, Αντιφών ο Αθηναίος, Απολλώνιος ο Περγαίος, Αρατος ο Σολεύς, Αρετή η Κυρηνεία, Αριγνώτη η Σαμία, Αρισταίος ο Κορτωνιάτης, Αρισταίος o Πρεσβύτερος, Αριστείδης ο Σάμιος, Αριστόθηρος ο Αλεξανδρεύς, Αριστόξενος ο Ταραντίνος, Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, Αριστοφάνης ο Γεωμέτρης, Αρχιμήδης ο Συρακούσιος, Αρχύτας ο Ταραντίνος, Ασκληπιάδης ο Αλεξαν-
δρεύς Ασκληπιός ο Τραλλεύς, 'Ατταλος ο Ρόδιος, Αυτόλυκος ο Πιτανεύς, Βασιλείδης ο Τύριος, Βίων ο Αβδηρίτης, Βόηθος ο Σιδώνιος, Βούθηρος o Κυζικηνός, Βρύσων ο Ηρακλειώτης, Βόλος ο Μενδήσιος, Γέμινος ο Ρόδιος,
Δαμώ η Κροτωνία, Δεινόστρατος ο Γεωμέτρης, Δημήτριος ο Αθηναίος, Δημήτριος ο Αλεξανδρεύς, Δημήτριος ο Λάκων, Δημόκριτος ο Αβδηρίτης, Διόδωρος ο Αλεξανδρεύς, Διοκλής ο Αλεξανδρεύς, Διονύσιος ο Αλεξανδρεύς,
Διονύσιος ο Κυρηναίος, Διονυσόδωρος ο Αμάσειος, Διονυσόδωρος ο Μήλιος, Διόφαντος ο Αλεξανδρεύς, Δίων ο Νεαπολίτης, Δομνίνος ο Λαρισσαίος, Δοσίθεος ο Πηλούσιος, Ελίκων ο Κυζικηνός, Επιμενίδης ο Κρής, Ερμείς
ο Αθηναίος, Ερμότιμος ο Κολοφώνιος, Ερμόφιλος ο Τυφλός, Ερυκηνός ο Σικελιώτης, Εύδημος ο Ρόδιος, Εύδοξος ο Κνίδιος, Ευκλείδης ο Αλεξανδρεύς, Ευτόκιος ο Ασκαλώνιος, Εχεκράτης ο Φλιούντιος, Ζηνόδωρος ο Γεωμέτρης, Ζήνων ο Ελεάτης, Ηλιόδωρος ο Λαρισαίος, Ηρων ο Αλεξανδρεύς, Θαλής ο Μιλήσιος, Θεαίτητος Αθηναίος, Θεανώ η Θουρία, Θεμιστόκλεια η Δελφίς, Θεοδόσιος ο Τριπολίτης, Θεόδωρος ο Κυρηναίος, Θεόδωρος ο Σολεύς, Θεόφραστος ο Ερέσιος, Θεύδιος ο Μάγνης, Θέων ο Αλεξανδρεύς, Θέων ο Σμυρναίος, Θυμαρίδας ο Πάριος, Ιάμβλιχος ο Χαλκιδηνός, Ίππαρχος ο Ρόδιος, 'Ιππασος ο Μεταποντίνος, Γππίας ο Ηλείος, Ιππόδαμος ο Χίος, Ιππόνικος ο Πιταναίος, Ισίδωρος ο Πρεσβεύτερος, Ιωάννης ο Φιλόπονος, Κάρπος ο Αντιοχεύς, Κλεάνθης ο 'Ασσιος, Κόνων ο Σάμιος, Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς, Λεπίνης ο Αλεξανδρεύς, Λεωδάμας ο Θάσιος, Λέων ο Βυζάντιος, Λέων ο Μαγνήσιος, Λεωνίδας ο Αλεξανδρεύς, Λύσις ο Ταραντίνος, Μαρίνος ο Τύριος, Μαρίνος ο Φλάβιος, Μέναιχμος ο Θράξ, Μενέλαος ο Αλεξανδρεύς, Μέτων ο Αθηναίος, Μητρόδωρος ο Χίος, Μνασέας ο Πατρεύς, Μοίρις ο Γεωμέτρης, Ναυκράτης ο Περγαμεύς, Νεοκλείδης ο Γεωμέτρης, Νικόμαχος ο Γερασηνός, Νικομήδης ο Αλεξανδρεύς, Νικοτέλης ο Κυρηναίος, Νίκων ο Περγαμεύς, Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος, Οινοπίδης ο Χίος, Παναίτιος ο Ρόδιος Πάππος ο Αλεξανδρεύς, Παρμενίων ο Μακεδών, Περικτιόνη η Αθηναία, Περοεύς ο Γεωμέτρης, Πλάτων ο Αθηναίος, Πολέμαρχος ο Κυζικηνός, Πολυγνώτη η Πυθαγόρειος, Πορφύριος ο Τύριος, Πρόκλος ο Λύκιος, Πτολεμαίος Κλαύδιος, Πυθαγόρας ο Σάμιος, Πυθαίς η Ζηνοδώρου, Πυθέας ο Μασσαλιώτης, Σέλευκος ο Σελεύκειος, Σέξτος ο Εμπειρικός, Σεραπίων o Αντιοχεύς, Σερήνος ο Αντινοεύς, Σιμπλίκιος ο Κιλίκιος, Σκοπίνας ο Συρακούσιος, Σπεύσιππος ο Αθηναίος, Σπόρος ο εκ Νικαίας, Στράτων ο Λαμψακηνός, Συριανός ο Αλεξανδρεύς, Σωκράτης ο Αθηναίος, Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς, Τίμαιος ο Λοκρός, Τυμίχα η Σπαρτιάτις, Υπατία η Γεωμετρική, Υψικλής ο Αλεξανδρεύς, Φίλιππος ο Μενδαίος, Φίλιππος ο Οπούντιος Φιλόδημος ο Γαδαρεύς, Φιλόλαος ο Ταραντίνος, Φίλων ο Τυανεύς, Φιλωνίδης ο Λαοδικεύς, Χάρμανδρος ο Μαθηματικός.

 

ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΟΙ

Γλαύκος ο Χίος, Γόργος ο lάσιος, Φίλων ο Μεταλλουργός.

 

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΟΙ

Αέτιος ο Αντιοχεύς, Αρατος ο Σολεύς, Αρριανός ο Μετεωρολόγος, Βόηθος ο Σιδώνιος, Επίκουρος ο Σάμιος, Ευκτήμων ο Αθηναίος, Εύδοξος ο Κνίδιος, 'lππαλος ο Κυβερνήτης, Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, Ποσειδώνιος ο Απαμεύς.

 

ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ

Αγησίστρατος ο Σπαρτιατης, Αθήναιος ο Τακτικός, Αινείας ο Τακτικός, Ανεξικράτης ο Μηχανικός, Ανάχαρσις ο Σκύθης, Ανδρόνικος ο Κυρρήστης, Ανθέμιος ο Τραλλιανός, Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός, Αριστόβουλος o
Κασσανδρεύς, 'Αρπαλος ο Σάμιος, Αρτέμων ο Κλαζομενεύς, Αρχιμήδης o Συρακούσιος, Αρχύτας ο Ταραντίνος, Ασκληπιόδωρος ο Μηχανικός Απαίος ο Μύσιος, Αυξέντιος ο Αδανεύς, Βαίτων ο Βηματιστής, Βίτων ο Τακτικός,
Δαίδαλος ο ΑΘηναίος, Δεινοχάρης ο Αλεξανδρεύς, Δημήτριος ο Πολιορκητής, Δημόκλειίος ο Εφευρέτης, Δημομέλης ο Παιανιεύς, Διάδης ο Πελλαίος, Δίδυμος ο Μηχανικός, Διογένης ο Κυζικηνός, Διονύσιος ο Πολιορκητής, Διονύσιος ο Πρεσβεύτερος, Διονυσόδωρος ο Μήλιος, Δωρίων ο Αλεξανδρεύς, Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, Επίμαχος ο Αθηναίος, Ευπαλίνος ο Μεγαρεύς, Ευρυκλής ο Σπαρτιάτης, Ευτόκιος ο Ασκαλώνιος, Ζώπυρος ο Ταραντίνος, Ηγήτωρ ο Βυζάντιος, Ηρακλείδης ο Μηχανικός, Ηρων ο Αλεξανδρεύς, Ηρων ο Λίβυος, Θαλής ο Μιλήσιος, Θεόδωρος ο Σάμιος, Ιππίας ο Μηχανικός Ισίδωρος ο Αβυδηνός, Ισίδωρος ο Πρεσβεύτερος, Ιωάννης ο Βυζάντιος, Καλλίας ο Ρόδιος, Κάρπος ο Αντιοχεύς, Κλεόδημος ο Βυζάντιος, Κλεόξενος o Μηχανικός, Κράτης ο Μαλλώτης, Κράτης ο Ολύνθιος, Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς, Μανδροκλής ο Σάμιος, Μέτων ο Αθηναίος, Νικωνίδας ο Θεσσαλός, Νυμφόδωρος ο Συρακούσιος, Ξεναίος ο Μηχανικός, Ονήσανδρος ο Στρατηγικός, Πακόνιος ο Εφέσιος, Πάππος ο Αλεξανδρεύς, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Περίπας ο Μηχανικός, Πεφρασμένος ο Τύριος, Πολέμων ο Περηγητής, Πολύειδος ο Μηχανικός, Σκοπίνας ο Συρακούσιος, Σώστρατος ο Κνίδιος, Τρύφων ο Αλεξανδρεύς, Φαίαξ ο Ακραγαντίνος, Φίλων ο Βυζάντιος, Φιλωνίδης ο Χερσονάσιος, Χαιρεφάνης ο Ευβοεύς, Χαρίας ο Μακεδών, Χάρων ο Μαγνήσιος, Χρύσης ο Αλεξανδρεύς.

 

ΝΑΥΠΗΓΟΙ

Αμεινοκλής ο Κορίνθιος, Αρχίας ο Κορίνθιος.

 

ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΟΙ

Δράκων ο Κερκυρεύς, Νικίας ο Μαλλώτης, Σώτακος ο Καρύστιος.

 

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

Αιλιανός ο Τακτικός, Αινείας ο Τακτικός, Σκληπιάδης ο Αλεξανδρεύς, Πολύαινος ο Μακεδών.

 

ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΙ

Αθήναιος ο Απαλικός, Αλέξανδρος ο Τραλλιανός, Ανδρόμαχος ο Νεώτερος, Ανδρόμαχος ο Πρεσβύτερος, Απολλόδωρος ο Ιολόγος, Αρχιγένης ο Απαμεύς, Ασκληπιάδης ο Φαρμακίων, Δίδυμος ο Αλεξανδρεύς, Διοσκορίδης o
Πεδάνιος, Εύδημος ο Αθηναίος, Εύδημος ο Χίος, Ηρακλείδης ο Ταραντίνος, Κλέων ο Κυζικηνός, Κρατεύας ο Ριζοτόμος, Κρίτων ο Φαρμακοποιός, Μενεκρατης ο Ρωμαίος, Νίκανδρος ο Κολοφώνιος, Ορειβάσιος ο Περγαμεύς, Σεραπίων ο Αλεξανδρεύς, Φιλίνος ο Κώος, Φίλων ο Ταρσεύς.

 

ΦΥΣΙΚΟΙ

Αέτιος ο Αντιοχεύς, Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, Αναξαγόρας ο Κλαζομενεύς, Αναξιμένης ο Μιλήσιος, Αντιφών ο Αθηναίος, Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, Αρριανός ο Μετεωρολόγος, Αρχέλαος ο Αθηναίος, Ασκληπιόδοτος ο Αλεξανδρεύς, Βόηθος ο Σιδώνιος, Βόλος ο Μενδήσιος, Δαμιανός ο Ηλιοδώρου, Δημόκριτος ο Αβδηρίτης, Διογένης ο Απολλωνιάτης, Διόδωρος ο Αλεξανδρεύς, Διοκλής ο Αλεξανδρεύς, Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, Ζηνόθεμις
ο Γεωγράφος, Ηράκλειτος ο Εφέσιος, Ηρων ο Αλεξανδρεύς, Θαλής ο Μιλήσιος, Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, Ιππων ο Σάμιος, Κλεάνθης ο 'Ασσιος, Κτησίβιος ο Αλεξανδρεύς, Λεύκιππος ο Μιλήσιος, Μενέλαος ο Αλεξανδρεύς, Παρμενίδης ο Ελεάτης, Στράτων ο Λαμψακηνός, Σώτακος ο Καρύστυος.

 

ΧΗΜΙΚΟΙ

Αντίοχος ο Επιφανής, Δημόκριτος ο Μυσταγωγός, Ζώσιμος ο Πανοπολίτης, Κλεοπάτρα η Αλεξανδρίς, Κλεοπάτρα η Φιλοπάτωρ, Μιθριδάτης ο Ευπάτωρ, Ολυμπιόδωρος ο Θηβαίος, Συνέσιος ο Κυρηναίος.

 

 

Ο Κατάλογος προέρχεται από το βιβλίο
"ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΘΕΤΙΚΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ"
του Κ. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ εκδόσεις ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ

 

 

  

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ

 

Υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι άγνωστα για την θέση και την σημασία των γυναικών στην αρχαιότητα.
Π.χ. μεγάλη μερίδα του κόσμου αγνοεί ότι στην αρχαιότητα υπήρχαν "Ολυμπιακοί αγώνες" για γυναίκες καθώς και ότι σε πανάρχαια εποχή οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου.Σε αυτή μας την σελίδα θα σας παρουσιάσουμε μερικές από τις γυναίκες μαθηματικούς της αρχαιότητος.

 

ΑΙΘΡΑ (10^ος – 9^ος π.Χ. αιώνας) Μέσα από την άχλη της ιστορίας ξεπροβάλει η μυθική μορφή της Αίθρας, κόρης του βασιλιά της Τροιζήνος Πιτθέα και μάνας του Θησέως, με μία άλλη ιδιότητα άγνωστη στους πολλούς. Την ιδιότητα της δασκάλας της αριθμητικής (λογιστικής). Ιέρεια λοιπόν των απαρχών της πλέον εγκεφαλικής επιστήμης, η Αίθρα μάθαινε λογιστική (αριθμητική) στα παιδιά της Τροιζήνος, με εκείνη την πολύπλοκη μέθοδο, που προκαλεί δέος, μιας και δεν υπήρχε το μηδέν και οι αριθμοί συμβολίζονταν πολύπλοκα, αφού τα σύμβολά τους απαιτούσαν πολλές επαναλήψεις (Κρητομυκηναϊκό σύστημα αρίθμησης).

ΠΟΛΥΓΝΩΤΗ (7^ος – 6^ος π.Χ. αιώνας) Ο ιστορικός Λόβων ο Αργείος αναφέρει την Πολυγνώτη ως σύντροφο και μαθήτρια του Θαλού. Γνώστρια κατά τον Βοήθιο πολλών γεωμετρικών θεωρημάτων, λέγεται (μαρτυρία Βιτρουβίου), πως και αυτή συντέλεσε στην απλούστευση των αριθμητικών συμβόλων με την εισαγωγή της αρχής της ακροφωνίας, δηλαδή με την εισαγωγή αλφαβητικών γραμμάτων που αντιστοιχούσαν το καθένα σε το καθένα στο αρχικό γράμμα του ονόματος του αριθμού. Έτσι το Δ αρχικό του ΔΕΚΑ, παριστάνει τον αριθμό 10. Το Χ, αρχικό του ΧΙΛΙΑ παριστάνει τον αριθμό 1000 κοκ Κατά τον Βιτρούβιο η Πολυγνώτη διετύπωσε και απέδειξε πρώτη την πρόταση “ΕΝ ΚΥΚΛΩ Η ΕΝ ΤΩ ΗΜΙΚΥΚΛΙΩ ΓΩΝΙΑ ΟΡΘΗ ΕΣΤΙΝ”.

ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΙΑ (6^ος αιώνας π.Χ.). Ο Διογένης ο Λαέρτιος λόγιος-συγγραφέας την αναφέρει ως Αριστόκλεια ή Θεόκλεια. Ο Πυθαγόρας πήρε τις περισσότερες από τις ηθικές του αρχές από την Δελφική ιέρεια Θεμιστόκλεια, που συγχρόνως τον μύησε στις αρχές της αριθμοσοφίας και της γεωμετρίας. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Αριστόξενο (4^ος π.Χ. αιώνας) η Θεμιστόκλεια δίδασκε μαθηματικά σε όσους από τους επισκέπτες των Δελφών είχαν την σχετική έφεσι. Ο μύθος αναφέρει ότι η Θεμιστόκλεια είχε διακοσμήσει τον βωμό του Απόλλωνος με γεωμετρικά σχήματα. Κατά τον Αριστόξενο ο Πυθαγόρας θαύμαζε τις γνώσεις και την σοφία της Θεμιστόκλειας γεγονός που τον ώθησε να δέχεται αργότερα και στην Σχολή του γυναίκες.

ΘΕΑΝΩ (6^ος π.Χ. αιώνας) Η Θεανώ από τον Κρότωνα, κόρη του γιατρού Βροντίνου, ήταν μαθήτρια και ένθερμη οπαδός του Πυθαγόρου. Παντρεύτηκε στην Σάμο τον μεγάλο Μύστη με τον οποίο είχε 36 χρόνια διαφορά ηλικίας. Δίδαξε στις πυθαγόρειες σχολές της Σάμου και του Κρότωνος. Η Θεανώ θεωρείται η ψυχή της θεωρίας των αριθμών, που έπαιξαν κυριαρχικό και καίριο ρόλο στην πυθαγόρεια διδασκαλεία. Στην ίδια αποδίδεται η πυθαγόρεια άποψη της “Χρυσής Τομής”. Της αποδίδονται ακόμα διάφορες κοσμολογικές θεωρίες. Μετά τον θάνατο του Πυθαγόρου ή Θεανώ τον διαδέχθηκε ως επικεφαλής της διασκορπισμένης πλέον κοινότητας. Με την βοήθεια των θυγατέρων της (Δαμούς, Μυίας ή Μυρίας και Αριγνώτης) διέδωσε το επιστημονικό και φιλοσοφικό πυθαγόρειο σύστημα σε όλη την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Η Θεανώ έγραψε και βιβλιογραφία του Πυθαγόρου, που χάθηκε. Με τον Πυθαγόρα απέκτησε, εκτός από τις θυγατέρες και δύο υιούς, τον Τηλαύγη και τον Μνήσαρχο. Ο Ιάμβλιχος την μνημονεύει ως ‘μαθηματικόν άξιαν μνήμης κατά παιδείαν’.

ΔΑΜΩ (6^ος π.Χ. αιώνας). Θυγατέρα του Πυθαγόρου και της Θεανούς δίδαξε τα πυθαγόρεια δόγματα στην Σχολή του Κρότωνος. Μετά την διάλυσι της Σχολής, η Δαμώ, στην οποία ο Πυθαγόρας είχε εμπιστευτεί τα γραπτά του έργα, με την ρητή εντολή να μην τα ανακοινώσει σε αμύητους, κατέφυγε στην Αθήνα. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τήρησε την παραγγελία του πατέρα της. Αργότερα όμως δημοσίευσε μόνο την γεωμετρική διδασκαλία του Πυθαγόρου, με την βοήθεια του Φιλολάου και του Θυμαρίδα. Η έκδοσι αυτή, που είχε (σύμφωνα με τον Ιάμβλιχο) τον τίτλο ‘Η ΠΡΟΣ ΠΥΘΑΓΟΡΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ’. Ήταν μία γεωμετρία ανωτέρου επιπέδου. Κατά τον Γέμινο, η κατασκευή του κανονικού τετραέδρου και η κατασκευή του κύβου οφείλονται στην Δαμώ. Η Δαμώ παντρεύτηκε στην Αθήνα κάποιον πυθαγόρειο και απέκτησε μία κόρη την Βιτάλη. Ο Διογένης ο Λαέρτιος της αποδίδει την θεώρησι : “ΤΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΤΟ ΚΑΛΛΙΣΤΟΝ ΣΦΑΙΡΑΝ ΕΙΝΑΙ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ, ΤΩΝ Δ’ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΚΥΚΛΟΝ’.

ΑΡΙΓΝΩΤΗ (6^ος π.Χ. αιώνας). Φιλόσοφος, συγγραφέας, μαθηματικός από την Σάμο. Ο Πορφύριος την αναφέρει ως θυγατέρα του Πυθαγόρου. “ΑΛΛΟΙ ΔΕ ΕΚ ΘΕΑΝΟΥΣ…ΥΙΟΝ ΤΗΛΑΥΓΗ ΠΥΘΑΓΟΡΟΥ ΑΝΑΓΡΑΦΟΥΣΙ ΚΑΙ ΘΥΓΑΤΕΡΑΝ ΜΥΙΑΝ, ΟΙ ΔΕ ΚΑΙ ΑΡΙΓΝΩΤΗΝ”. Το λεξικό του Σούδα την αναφέρει ως μαθήτρια του Πυθαγόρου “Αριγνώτη : μαθήτρια Πυθαγόρου του μεγάλου και Θεανούς, Σάμια φιλόσοφος Πυθαγορική”. Η Αριγνώτη έγραψε πολλά φιλοσοφικά έργα και μαθηματικό βιβλίο με τίτλο “ΠΕΡΙ ΑΡΙΘΜΩΝ” που χάθηκε. Μετά την διάλυσι της Σχολής επέστρεψε στην Σάμο.

ΜΥΙΑ (6^ος π.Χ. αιώνας).Μυία ή Μυρία, κόρη του Πυθαγόρου και της Θεανούς. Πυθαγόρεια και η ίδια. Γυναίκα του Μίλωνος του Κροτωνιάτου. Δίδαξε στην Σχολή του Κρότωνος. Αναφέρεται ως γνώστρια της γεωμετρίας. Της αποδίδεται η επινόησις της τρίτης (ή εστηκυίας) μεσότητος, δηλαδή αναλογίας.

ΔΕΙΝΩ (6^ος π.Χ. αιώνας). Γυναίκα του Βροντίνου. Μαθήτρια και πεθερά του Πυθαγόρου, γνώστρια της αριθμοσοφίας. Μελέτησε, κατά τον Dasypodious, τους ελλιπείς αριθμούς. Ένας αριθμός λέγεται ελλιπής, όταν οι γνήσιοι διαιρέτες του (δηλαδή οι διαιρέτες εκτός του εαυτού του), αν προστεθούν δίνουν άθροισμα μικρότερο του ιδίου του αριθμού. Έτσι ο αριθμός 8 είναι ελλιπής γιατί 1+2+4=7<8

ΕΛΟΡΙΣ η Σαμία (6^ος π.Χ. αιώνας).Μαθήτρια του Πυθαγόρου. Γνώστρια της Γεωμετρίας.

ΦΙΝΤΥΣ (6^ος π.Χ. αιώνας).Αναφέρεται και ως Φίλτυς. Μαθήτρια του Πυθαγόρου, θυγατέρα του Θέοφρη από τον Κρότωνα και αδελφή του Βυνδάκου. Δίδαξε στην Σχολή του Κρότωνος. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Βοήθιος την αναφέρει ως εμπνεύστρια της ισότητος που συνδέει τις Πυθαγόρειες τριάδες.

ΜΕΛΙΣΣΑ (6^ος π.Χ. αιώνας).Μαθήτρια του Πυθαγόρου. Ασχολήθηκε με την κατασκευή κανονικών πολυγώνων. Ο Λόβων ο Αργείος γράφει για μία άγνωστη εργασία της : “Ο ΚΥΚΛΟΣ ΦΥΣΙΝ (η Μελίσσα) ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΓΩΝΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΕΣΤΙ”.

ΤΥΜΙΧΑ (6^ος π.Χ. αιώνας).Η Τυμίχα γυναίκα του Κροτωνιάτου Μυλλίου ήταν (σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο) Σπαρτιάτισσα, γεννημένη στον Κρότωνα. Από πολύ νωρίς έγινε μέλος της Πυθαγόρειας κοινότητος . Αναφέρεται από τον Ιάμβλιχο ένα σύγγραμμά της σχετικά με τους “φίλους αριθμούς”(*6). Μετά την καταστροφή της σχολής από τους δημοκρατικούς του Κρότωνος η Τυμίχα κατέφυγε στις Συρακούσες. Ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος απαίτησε από την Τυμίχα να του αποκαλύψει τα μυστικά της Πυθαγόρειας διδασκαλείας έναντι μεγάλης αμοιβής. Αυτή αρνήθηκε κατηγορηματικά και μάλιστα έκοψε με τα δόντια την γλώσσα της και την έφτυσε στο πρόσωπο του Διονυσίου. Το γεγονός αυτό αναφέρουν ο Ιππόβοτος και ο Νεάνθης

ΠΤΟΛΕΜΑΪΣ (6^ος π.Χ. αιώνας). Νεοπυθαγόρεια φιλόσοφος, μουσικός και μαθηματικός. Την αναφέρει ο Πορφύριος στο έργο του “ΕΙΣ ΤΑ ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ ΥΠΟΜΝΗΜΑ”. Κατά τον Πορφύριο (νέοπλατωνικό φιλόσοφο του 3^ου μ.Χ. αιώνα) η Πτολεμαϊς μεταξύ άλλων απέδειξε και την πρότασι : “ΕΑΝ ΔΥΟ ΑΡΙΘΜΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΑΝΤΕΣ ΑΛΛΗΛΟΥΣ ΠΟΙΩΣΙ ΤΙΝΑΣ, ΟΙ ΓΕΓΟΜΕΝΟΙ ΕΞ ΑΥΤΩΝ ΙΣΟΙ ΑΛΛΗΛΟΙΣ ΕΣΟΝΤΑΙ” (δηλαδή αβ=βα)

 

 

ΠΥΘΑΓΟΡΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ (γύρω στον 6^ον – 5^ον π.Χ. αιώνα).

ΔΙΟΤΙΜΑ από την Μαντινεία (6^ος – 5^ος π.Χ. αιώνας).Στο “Συμπόσιον” του Πλάτωνος, ο Σωκράτης αναφέρεται στην Δασκάλα του Διοτίμα, ιέρεια στην Μαντίνεια, που υπήρξε Πυθαγόρεια και γνώστρια της πυθαγόρειας αριθμοσοφίας. Κατά μαρτυρία του Ξενοφώντος, η Διοτίμα δεν ήταν άπειρη των πλέον δυσκολονόητων γεωμετρικών θεωρημάτων.

ΒΙΤΑΛΗ (6^ος – 5^ος π.Χ. αιώνας). Βιτάλη ή και Βιστάλα, κόρη της Δαμούς και εγγονή του Πυθαγόρου. Γνώστρια των πυθαγόρειων μαθηματικών. Η Δαμώ προτού πεθάνει της εμπιστεύτηκε τα “υπομνήματα”, δηλαδή τα φιλοσοφικά κείμενα του πατέρα της.

ΠΕΡΙΚΤΙΟΝΗ (5^ος π.Χ. αιώνας). Πυθαγόρεια φιλόσοφος, συγγραφέας και μαθηματικός. Διάφορες πηγές την ταυτίζουν με την Περικτιόνη την μητέρα του Πλάτωνος και κόρη του Κριτίου. Ο μαθηματικός Πλάτων, όπως και ο φιλόσοφος Πλάτων, οφείλει την πρώτη γνωριμία του με τα μαθηματικά και την φιλοσοφία στην Περικτιόνη. Ο Πλάτων δεν αναφέρει το παραμικρό για την μητέρα του. Ήταν βαθιά χολωμένος μαζί της επειδή αυτή μετά από τον θάνατο του Αρίστωνος (του πατέρα του Πλάτωνος) παντρεύτηκε με κάποιον Αθηναίο, με το όνομα Πυριλάμπης στον οποίο αφοσιώθηκε. Στο γεγονός αυτό ίσως οφείλεται και ο “μισογυνισμός” του μεγάλου φιλοσόφου, που παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του άγαμος. Ο Στοβαίος στο “Ανθολόγιο” του, γράφει για την Περικτιόνη ότι κατείχε τα της γεωμετρίας και της αριθμητικής : “…ΓΑΜΕΤΡΙΑ ΜΕΝ ΩΝ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑΛΛΑ ΤΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΙΝΑ ΤΩΝ ΕΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΟΛΕΟΝΤΑΙ , Α ΔΕ ΣΟΦΙΑ ΠΕΡΙ ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΓΕΝΗ ΤΩΝ ΕΟΝΤΩΝ, ΟΥΤΩΣ ΓΑΡ ΕΧΕΙ ΣΟΦΙΑ ΠΕΡΙ ΠΑΝΤΑ ΤΑ ΓΕΝΗ ΤΩΝ ΕΟΝΤΩΝ”.

ΛΑΣΘΕΝΕΙΑ (4^ος π.Χ. αιώνας). Η Λασθενία από την Αρκαδία είχε μελετήσει τα έργα του Πλάτωνος και ήλθε στην Ακαδημία (του Πλάτωνος) για να σπουδάσει μαθηματικά και φιλοσοφία. Μετά τον θάνατο του Πλάτωνος συνέχισε τις σπουδές της κοντά στον ανεψιό του Σπεύσιππο. Αργότερα έγινε και αυτή φιλόσοφος και σύντροφος του Σπευσίππου. Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη τον Περιπατητικό στην Λασθένεια οφείλεται και ο επόμενος ορισμός της σφαίρας : “ΣΦΑΙΡΑ ΕΣΤΙΝ ΣΧΗΜΑ ΣΤΕΡΕΟΝ ΥΠΟ ΜΙΑΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΝ, ΠΡΟΣ ΗΝ, ΑΦ’ ΕΝΟΣ ΣΗΜΕΙΟΥΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ, ΠΑΣΑΙ ΑΙ ΠΡΟΣΠΙΠΤΟΥΣΑΙ ΕΥΘΕΙΑΙ ΙΣΑΙ ΑΛΛΗΛΑΙΣ ΕΙΣΙΝ”.

ΑΞΙΟΘΕΑ (4^ος π.Χ. αιώνας).Μαθήτρια και αυτή, όπως και η Λασθένεια, της ακαδημίας του Πλάτωνος. Ήλθε στην Αθήνα από την Πελοποννησιακή πόλι Φλιούντα. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και την φυσική φιλοσοφία. Αργότερα δίδαξε τις επιστήμες αυτές στην Κόρινθο και την Αθήνα..

ΝΙΚΑΡΕΤΗ η Κορίνθια .Αναφέρεται από τον Ν. Χατζηδάκι ως “ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ ΘΕΡΑΠΑΙΝΙΣ”. Την αναφέρει ακόμα και ο Ε. Σταμάτης. Από τους αρχαίους συγγραφείς την μνημονεύει ο Στοβαίος. Κατά τον Ν. Χατζηδάκι, στην Νικαρέτη οφείλεται η επαναδιατύπωσις και η απόδειξις του θεωρήματος : “ΠΑΝΤΟΣ ΤΡΙΓΩΝΟΥ ΜΙΑΣ ΤΩΝ ΠΛΕΥΡΩΝ ΠΡΟΣΕΚΒΛΕΙΘΕΙΣΗΣ, Η ΕΝΤΟΣ ΓΩΝΙΑ ΕΚΑΤΕΡΑΣ ΤΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΓΩΝΙΩΝ ΜΕΙΖΩΝ ΕΣΤΙ”.

ΑΡΕΤΗ η Κυρηνεία (4^ος – 3^ος π.Χ. αιώνας). Κόρη του Αριστίππου, ιδρυτού της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής, η Αρετή (συναντάται και ως Αρήτη) σπούδασε στην ακαδημία του Πλάτωνος. Λέγεται ότι δίδαξε μαθηματικά, φυσική και ηθική φιλοσοφία στην Αττική για αρκετά χρόνια και ότι έγγραψε σαράντα τουλάχιστον βιβλία ποικίλου περιεχομένου, από τα οποία τα δύο περιελάμβαναν και πραγματείες για τα μαθηματικά. Μετά τον θάνατο του πατέρα της, τον διαδέχθηκε, κατόπιν εκλογής στην διεύθυνσι της Σχολής. Χαρακτηριστικό είναι ότι ανάμεσα στους μαθητές της συγκαταλέγονταν και 100 περίπου φιλόσοφοι. Ο John Morans στο βιβλίο του “Women in Science” αναφέρει ότι το επίγραμμα του τάφου της έγγραφε : Το μεγαλείο της Ελλάδος, με την ομορφιά της Ελένης, την πέννα του Αριστίππου, την ψυχή του Σωκράτους και την γλώσσα του Ομήρου”.
Ο υιός της Αρετής, ο Αρίστιππος ο Νεώτερος, προήγαγε σημαντικά την Κυρηναϊκή φιλοσοφία. Κατά τον Αθηναίο (λόγιο, σοφιστή και συγγραφέα, 2^ος – 3^ος μ.Χ. αιώνας), η Αρετή διηγείτο στους μαθητές της το εξής ανέκδοτο : Όταν κάποιος μαθητής της Ακαδημίας ισχυρίστηκε ότι η τέχνη της αρίθμησης οφείλεται στον Παλαμήδη, ο Πλάτων τον ρώτησε “Ώστε χωρίς τον Παλαμήδη ο Αγαμέμνων δεν θα ήξερε πόσα πόδια του έδωσε η φύσις;”

ΠΥΘΑΪΣ (2^ος π.Χ. αιώνας). Γεωμέτρης, κόρη του μαθηματικού Ζηνοδώρου. Ασχολήθηκε, μαζί με τον πατέρα της, με εμβαδά επιπέδων χωρίων. Την αναφέρει ο Ευτόκιος. Ο Θέων ο Αλεξανδρεύς (4^ος μ.Χ. αιώνας) στα σχόλιά του στην “ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΙ” του Πτολεμαίου γράφει : “ΠΟΙΗΣΟΜΕΘΑ ΔΗ ΤΗΝ ΤΟΥΤΩΝ ΑΠΟΔΕΙΞΙΝ ΕΝ ΕΠΙΤΟΜΗ ΕΚ ΤΩΝ ΖΗΝΟΔΩΡΟΥ ΚΑΙ ΠΥΘΑΪΔΟΣ ΔΕΔΕΙΓΜΕΝΩΝ ΕΝ ΤΩ ΠΕΡΙ ΙΣΟΠΕΡΙΜΕΤΡΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ”.

ΠΑΝΔΡΟΣΙΩΝ (4^ος μ.Χ. αιώνας). Συναντάται κει ως Πάνδροσος. Αλεξανδρινή γεωμέτρης, μάλλον μαθήτρια του Πάππου, ο οποίος της αφιερώνει και το γ’ βιβλίο της “ΣΥΝΑΓΩΓΗΣ”. Η Πανδροσίων χωρίζει τα γεωμετρικά προβλήματα σε τρεις κατηγορίες : “ΤΡΙΑ ΓΕΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΝ ΑΥΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΑ ΚΑΛΕΙΣΘΑΙ, ΤΑ ΔΕ ΓΡΑΜΜΙΚΑ”.

ΥΠΑΤΙΑ (370 – 415 μ.Χ.)

 

Πηγή : Εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ τεύχος 18-19

 

 

ΑΡΧΑΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ

 

    'Ένα εύρημα από τις Αρχάνες Κρήτης ανατρέπει τα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για το επίπεδο της Ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται για ένα Μινωικό κρανίο με επουλωμένα σημάδια εξόστωσης. Το γεγονός ότι τα σημάδια έχουν επουλωθεί αποδεικνύει ότι ο ασθενής επέζησε της εγχειρήσεως . Αυτό το εύρημα ήρθε να επιβεβαιώσει όσους πίστευαν ότι στην αρχαία Ελλάδα η Ιατρική και η χειρουργική επιστήμη ήταν ανεπτυγμένη σε πολύ μεγάλο βαθμό. Δυστυχώς ένα μεγάλο φάσμα παραγόντων (όπως οι λαθρανασκαφές, ή έλλειψη έρευνας και επισταμένης μελέτης στα ήδη υπάρχοντα ευρήματα , τα ελάχιστα διασωθέντα σχετικά κείμενα κλπ, ακόμα  ο όρκος σιωπής που έδιναν οι ασθενείς που θεραπεύοντο από τα κατά τόπους Ασκληπιεία) έχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης στην μέχρι πρότινος υποτίμηση του επιπέδου της αρχαίας Ιατρικής των προγόνων μας.

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Μουσείο του Σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής. Ευχαριστούμε τους κ. 'Αρη και Νίκο Πουλιανό για την άδεια τους να δημοσιεύσουμε αυτό το σπανιότατο και τόσο σημαντικό εύρημα

Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

 

Ήταν ένα αστρονομικό όργανο μεγάλης αξίας (όπως αποδείχθηκε μετά από 25 χρόνια μελέτης του καθηγητή DEREK DE SOLLA PRICE). Ενα σύνολο από 30 διαφορετικά γρανάζια έδινε πληροφορίες για τις κινήσεις του Ήλιου της Σελήνης και των πλανητών στον Ζωδιακό κύκλο . Το διαφορικό γρανάζι που αποτελεί τμήμα του μηχανισμού «ξαναανακαλύφθηκε » μόλις τον 18ο αιώνα. κατασκευάστηκε το 80 π.χ. (τουλάχιστον) είναι ο πρώτος υπολογιστής στην παγκόσμια ιστορία. βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

    Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι μία από τις πιο σημαντικές μηχανικές εφευρέσεις στην ιστορία. Πρόκειται για ένα αστρονομικό μηχάνημα ακριβείας , με εκπληκτική μηχανική τελειότητα , τοποθετημένο σε ένα ξύλινο κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικό του . εσωτερικά αποτελείτο από 30 αλληλοεμπλεκόμενους οδοντωτούς τροχούς , έκκεντρα τοποθετημένους . Τους τροχούς , που ήταν οργανωμένοι επικυκλοειδώς , έθετε σε κίνηση , με διαφορετική ταχύτητα τον καθένα , ένας περιστρεφόμενος χειροκίνητος άξονας . Δείκτες σύμφωνα με τις επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ήλιου την πορεία και τις φάσεις της Σελήνης και των πλανητών στον ζωδιακό κύκλο. Ο Αγγλος επιστήμονας Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις (DEREK DE SOLLA PRICE) που μελέτησε επί 25 χρόνια τον υπολογιστή διαπιστώνει την ύπαρξη ενός πολύπλοκου συστήματος διαφορικού οδοντωτού τροχού , ο οποίος δεχόταν δύο διαφορετικές περιστροφές , και αναλόγως "έβγαζε" αποτέλεσμα .Δηλαδή εκτελούσε μαθηματικές πράξεις με μηχανικό τρόπο..... (Derek de Solla Price "GEARS FROM THE GREEKS : The Antikythera mechanism - A Calendar Computer from  ca. 80 BC" εκδόσεις Science History Publications 1975)

 

 

Η ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ

 

    Το 1900 βρέθηκε από σφουγγαράδες στην περιοχή ποταμάκια στα Αντικύθηρα το ναυάγιο ενός ρωμαϊκού πλοίου. Το πλοίο ήταν γεμάτο καλλιτεχνικούς θησαυρούς (αγάλματα, κοσμήματα, αμφορείς, έπιπλα κλπ) προϊόντα «πολιτισμικών ανταλλαγών» που στις μέρες μας ονομάζεται αρχαιοκαπηλία, μιάς και το πλοίο που βυθίστηκε κατευθυνόταν από την Ρόδο προς την Ρώμη και το φορτίο του μάλλον επρόκειτο να διακοσμήσει την βίλα κάποιου Ρωμαίου. Το ναυάγιο αυτό αποτέλεσε το 1901μ.Χ. και την εγκαινίαση της υποβρύχιας αρχαιολογίας με βαρύ όμως τίμημα : έναν νεκρό και δύο σφουγγαράδες-δύτες ανάπηρους. Ανάμεσα στα ευρήματα του περίφημου "Θησαυρού των Αντικυθήρων" (που σήμερα μεγάλο μέρος του κοσμεί το Αρχαιολογικό μουσείο των Αθηνών) περιλαμβάνεται και ένα τεχνούργημα, ένα μοναδικό αστρονομικό όργανο που είναι γνωστό ως "ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων". Αρχικά, το τόσο σημαντικό (όπως αποδείχθηκε αργότερα) εύρημα πέρασε απαρατήρητο και έπρεπε να περάσουν 8 μήνες για να κινήσουν την προσοχή των ειδικών, τα κομμάτια με τα ξεκάθαρα ίχνη γραναζιών πάνω τους και τη μοναδική , αλλά πολύ δυσανάγνωστη γραφή που βρέθηκε σε ολόκληρο το ναυάγιο. Όμως η μακροχρόνια παραμονή στη θάλασσα και η κακή συντήρηση λόγω ελλείψεως εμπειρίας, κατέστρεψαν ένα μεγάλο μέρος του μηχανισμού , δυσκολεύοντας το έργο των μελετητών , που ασχολήθηκαν με αυτόν.

 

 

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ

 

    Με τις πρώτες μελέτες επικράτησαν δύο τάσεις :  η μία υποστήριζε ότι επρόκειτο για κάποιου είδους αστρολάβο (Ν.Σβορώνος , Ρεδιάδης) , και η άλλη υποστήριζε ότι επρόκειτο για κάποιο πολυπλοκότερο μηχανισμό (Κ.Ράδος , Ι.Θεοφανίδης). 

Τα σημαντικότερα αποτελέσματα όμως ξεκίνησαν με την ενασχόληση του καθηγητή Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις το 1951.     Στην έρευνα του αυτή βοηθήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Πυρηνικής Ενέργειας  "Δημόκριτος", και ιδιαίτερα από τον πυρηνικό φυσικό Χαράλαμπο Καράκαλο, με τον οποίο συνεργάστηκαν στενά επί πολλά χρόνια τόσο στη ραδιοφωτογράφηση του μηχανισμού με ακτίνες Γ και Χ, μια εξαιρετικά επίπονη δουλειά, όσο και στην ανάλυση της δομής και των συνδέσεων του μηχανισμού.     Τελικά, ο Πράις ολοκλήρωσε τη μελέτη του και το 1974 δημοσίευσε το περίφημο σύγγραμμα του για το μηχανισμό των Αντικυθήρων.

    Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Πράις, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα ημερολογιακό υπολογιστικό μηχάνημα του Ήλιου και της Σελήνης. Το πιο εξελιγμένο χαρακτηριστικό του είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα ενός διαφορικού γραναζιού.  

Από το μηχανισμό των Αντικυθήρων, μετά την ανέλκυση του και πολλές απροσεξίες, περιπέτειες και παραλήψεις, διασώθηκαν τελικά τέσσερα τμήματα, τα οποία ο Πράις, για διευκόλυνση του, χαρακτήρισε με τα γράμματα a, b, c, d.      Η σωστή συναρμολόγηση των τεσσάρων κομματιών  επιβεβαιώνεται γιατί ταιριάζουν τόσο τα χρώματα και τα τμήματα μεταξύ τους, όσο και η ίδια η δομή του ωρολογιακού μηχανισμού.

    Από αυτά τα υπολείμματα, μέσω της ραδιογράφησης και της ανάλυσης του μηχανισμού έχουμε μια αρκετά λεπτομερειακή ιδέα για το πρωτότυπο μηχανισμό. Αποτελούνταν από ένα πολύπλοκο σύστημα 30 οδοντωτών τροχών (γραναζιών), με διαμέτρους που ποικίλλαν από τα 132 στα 9 χιλιοστά, οι οποίοι θέτονταν σε κίνηση με τη βοήθεια ενός χειροκίνητου άξονα ο οποίος έθετε σε κίνηση τους δείκτες πάνω στις διαβαθμισμένες πλάκες. Σύμφωνα με τον κ. Πράις υπήρχαν αρχικά δύο ξεχωριστοί μηχανισμοί , ένας στην εμπρός πλάκα και ένας στην πίσω οι οποίοι ήταν ανεξάρτητοι. Όλο το σύστημα περιβάλλονταν από ένα ξύλινο πλαίσιο που έκλεινε με θυρίδες στην μπροστινή και πίσω μεριά. Ο κ. Πράις κατάφερε να κατασκευάσει και ένα αντίγραφο του μηχανισμού.  

     Πάνω στις διαβαθμισμένες πλάκες όσο και πάνω στο πλαίσιο υπήρχαν επιγραφές στα ελληνικά ή οποίες αποτελούσαν τις οδηγίες χρήσης και τις ενδείξεις. Στο μεγάλο δίσκο που βρίσκεται στο μπροστινό μέρος είναι σημειωμένοι οι μήνες του έτους ενώ αλλού σημειώνεται η κίνηση του Ήλιου μέσα στο ζωδιακό κύκλο όπως και η ετήσια κίνηση λαμπρών αστέρων και αστερισμών.

Διάγραμμα του Υπολογιστή

    Από τις επιγραφές που υπήρχαν οι περισσότερες δεν μπορούν να διαβαστούν καθόλου λόγω διάβρωσης. Σώζονται τμήματα από τρεις κύριες επιγραφές και αρκετές δευτερεύουσες Δυστυχώς μόνο σε δύο από τα τμήματα που σώθηκαν το διατηρημένο κείμενο είναι αρκετά μεγάλο και σαφές: στο μεγάλο κομμάτι της πλάκας του πίνακα και το κάτω κομμάτι της πίσω πόρτας. Τα στοιχεία που προκύπτουν από αυτά  όπως π.χ. η μορφή των γραμμάτων ενισχύουν τη χρονολόγηση του ναυάγιου και της κατασκευής του μηχανήματος μια και είναι χαρακτηριστικά του 1 π.Χ αιώνα.  
 

  Η επιγραφή στο μεγάλο κομμάτι αναγράφει τα εξής :
(με κόκκινο τα αποκαταστημένα τμήματα της επιγραφής)   
  

ΕΣΠΕΡΙΑ              ΥΑΔΕΣ ΔΥΟΝΤΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ ΤΑΥΡΟΣΑΡΧΕΤΑΙΕΠΙΤΕΛΛΕΙΝ               ΛΥΡΑΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΣΠΕΡΙΑ              ΠΛΕΙΑΣΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΩΙΑ ΥΑΣΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΩΙΑ ΔΙΔΥΜΟΙΑΡΧΟΝΤΑΙ ΕΠΙΤΕΛΛΕΙΝ ΑΕΤΟΣΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΣΠΕΡΙΟΣ ΑΡΚΤΟΥΡΟΣΔΥΝΕΙΕΩΙΟΣ

...το βράδυ Οι Υάδες δύουν το βράδυ Ο Ταύρος αρχίζει ν' ανατέλλει Η Λύρα (Βέγας) ανατέλλει το βράδυ Οι Πλειάδες ανατέλλουν το πρωί Οι Υάδες ανατέλλουν το πρωί Οι Δίδυμοι αρχίζουν ν' ανατέλλουν Ο Αετός (Αλτάιρ) ανατέλλει το βράδυ Ο Αρκτούρος δύει το πρωί

 
Η επιγραφή στο πίσω θυρόφυλλο αναγράφει:   
 

ΠΡΟΕΧΟΝΑΥΤΟΥΣ  ... ΜΟΝΟΙ ΦΕΡΕΙΩΝΗΜΕΝΕ ΤΟΣΤΟΔΕΔΙΑ ΤΗΣΑΦΡΟΔΙΤΗΣ     ΓΝΩΜΩΝ ΣΥ ΗΛΙΟΥΑΚΤΙΝ     ΜΙΝΟΘΕΛΕΞΗΛΘΕΝ ΤΗΣΠΡΩΤΗΣΧΩΡΑΣ ΓΝΩΜΟΝΙΑΔΥΟΩΝΤΑΚΡΑ ΦΕ ΡΟ ΤΕΣΣΑΡΑΔΗΛΟΙΔΟΜΕΝΤ ΤΗΣ ΟCL  ΙΘL ΤΟΥ ΣΙΣ Σ ΣΚΓ ΣΥΝΓΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΟΣΔΙΑΙΡΕΘΗ Η ΟΛΗ ΕΓΛΕΙΠΤΙΚΟΙΣ ΟΜΟΙΑ ΤΟΙΣ ΕΠΙΤΗΣΕ ΦΕΡΕΙΤΑ

Προεξέχοντας ...μόνοι φέρει απ' τις οποίες η μια και η άλλη της Αφροδίτης     ο γνώμονας την ηλιακτίδα     απ' όπου βγήκε από την πρώτη χώρα  δυο γνωμόνια των οποίων τα άκρα φέρουν τέσσερα, το ένα δείχνει τα 776 χρόνια, 19 χρόνια του 233 συμβαδίζοντας ώστε να διαιρεθεί η όλη  εκλειπτική παρόμοια με εκείνα που πάνω στη φέρει

 

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ 

 

    Για την ικανότητα ικανότητα κατασκευής πολύπλοκων μηχανισμών από γρανάζια, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες, γιατί ουσιαστικά σαφή αναφορά στους οδοντωτούς τροχούς έχουμε για πρώτη φορά από τον αλεξανδρινό μηχανικό Ήρωνα. Όμως υπάρχουν ενδείξεις που υποδεικνύουν τον Αρχιμήδη ή και τον Κτησίβιο ως πιθανούς εφευρέτες του οδοντωτού τροχού.  

    Ο Αρχιμήδης είναι γνωστός για τις πολύπλοκες κατασκευές του που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών στο στερέωμα, έχουμε όμως πληροφορίες μόνο για το τι λειτουργίες εκτελούσαν και όχι για το πως τις εκτελούσαν. Πιθανότατα όμως ο τρόπος λειτουργίας τους να ήταν παρόμοιος με του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Την περίφημη σφαίρα του Αρχιμήδη έχουν αναφέρει οι Πάππος, Πρόκλος, Σέξτος Εμπείρικος, Φιρμίκιος, Μαρτιανός, Καπέλλα, Οβίδιος και Τερτουλλιανός, όμως την σημαντικότερη μαρτυρία δίνει ο Κικέρων.  

    Στα πρώιμα στάδια της εξέλιξης παρόμοιων μηχανισμών βρίσκουμε τα ηλιακά ρολόγια, αρχικά στατικά και αργότερα μεταφερόμενα. Τα μεταφερόμενα ηλιακά ρολόγια είναι κοντινοί πρόγονοι του μηχανισμού των Αντικυθήρων.  

    Με τα νεότερα ευρήματα γίνεται φανερό ότι η τεχνολογία αυτή διατηρήθηκε και στο Βυζάντιο, δεδομένου ότι βρέθηκε παρόμοιος μηχανισμός κατασκευασμένος τον 7ο αιώνα. Μάλιστα αντίστοιχος μηχανισμός περιγράφεται από τον μεταγενέστερο Άραβα Αλ Μπιρουνί. Ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών κατακτήσεων στον τομέα αυτό αφομοιώθηκε από τους Άραβες. Όπως είναι επίσης γνωστό πλήθος αρχαίων ελληνικών πραγματειών έχουν διασωθεί μόνο σε αραβικές μεταφράσεις. Οι Άραβες πειραματίστηκαν με διάφορα σχέδια και κατασκευές για να αποδείξουν την ορθότητα των ελληνικών κειμένων.  

    Η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών εξελίχθηκε στην ωρολογοποιεία που εμφανίστηκε και άνθησε τον 13ο και 14ο αιώνα. Ιδιαίτερα για το διαφορικό γρανάζι που αποτελεί και το πιο εντυπωσιακό εύρημα στο μηχανισμό, πρέπει να αναφερθεί ότι επανεμφανίστηκε δεκάδες αιώνες αργότερα. 

 

 

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

    Ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι ένα εξαίρετο αποτέλεσμα εφαρμογής επιστημών στην πράξη : Μαθηματικών, Γεωμετρίας, Αστρονομίας και Μηχανικής. Η πολυπλοκότητα αλλά και η καταπληκτική ακρίβεια της κατασκευής μας δείχνει ότι είναι ένας μηχανισμός που δεν κατασκευάστηκε στην τύχη, αλλά ήταν προϊόν εξελίξεως και πρέπει να βασίστηκε σε κάποιο παλαιότερο μηχανισμό, ίσως από κάποιο εργαστήριο που κατασκεύαζε παρόμοιους μηχανισμούς. Η μεγάλη ακρίβεια στην κοπή των γραναζιών δείχνει τις υψηλές δυνατότητες της μεταλλοτεχνίας του πρώτου π.Χ. αιώνα. 

 

 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :

 

        Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.

        Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ (17ος αιώνας π.Χ.)

 

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΝΤΥΠΟ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Δίσκος της Φαιστού (που βρέθηκε το 1908 από τον L. PERNIER στον Β.Α. τομέα του ανακτόρου της Φαιστού) με την αποτυπωμένη* γραφή του, μαζί με την επιγραφή σε χαλκό από το Ιδάλιον της Κύπρου, αποτελούν σπουδαιότατα ευρήματα για την ανθρωπότητα και το Ελληνικό έθνος .     Αυτά σε συνδυασμό με την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β' από τον "ερασιτέχνη" Μ. Βεντρίς (αρχιτέκτονας στο επάγγελμα) την 1/6/52 που έδωσε ένα ηχηρό ράπισμα σε όλους τους «επιστήμονες» που ήταν απόλυτα σίγουροι πως η Γραμμική Β' δεν είναι Ελληνική γλώσσα (αφού σύμφωνα με την θεωρία περί ινδοευρωπαίων οι Έλληνες δεν υπήρχαν (!) τότε ..) απέδειξαν την αρχαιότητα της Ελληνικής γλώσσας .

    Ο Δίσκος της Φαιστού που χρονολογείται στην αρχή των Νεοανακτορικών χρόνων (17ος π.Χ. αιώνας), φέρει σημεία της "ιερογλυφικής γραφής" και στις δύο όψεις, που αποτυπώθηκαν με σφραγίδες, όταν ο πηλός ήταν νωπός. Πρόκειται λοιπόν για την παλαιότατη ένδειξη τυπογραφίας στον κόσμο, αναπαραγωγής γραπτών κειμένων με καλούπια σημείων. Και οι δύο επιγραφές έχουν αποτυπωθεί σε σπειροειδή διάταξη, από την περιφέρεια προς το κέντρο. Συνολικά τα σημεία στις δυο όψεις του δίσκου είναι 242. Αυτά διαρρυθμίζονται σε 61 ομάδες (λέξεις), πού η κάθε μία χωρίζεται από την άλλη με κάθετες εγχάρακτες γραμμές. Ο αριθμός των σημείων σε κάθε λέξη ποικίλλει από δύο έως επτά. Οι λέξεις στην Α' πλευρά του δίσκου είναι 30 ενώ στην Β' πλευρά του είναι 31. Τα διαφορετικά σύμβολα είναι 45 (και σύμφωνα με τον συγγραφέα Α. Βασιλάκη δεν απεικονίζεται πάντα το ίδιο γράμμα τού συμβατικού Ελληνικού Κρητικού αλφάβητου, σε κάθε ένα από αυτά).
Επίσης, να αναφέρουμε ότι υπάρχουν δεκαπέντε σύμβολα και στις δύο πλευρές του, πού έχουν μία υπογεγραμμένη, άλλοτε πλάγια και άλλοτε κάθετη προς το σύμβολο. Τα σύμβολα αυτά απαντούν μόνο στην αρχή λέξεων και η υπογεγραμμένη προστέθηκε με μία γραφίδα.

   * η γραφή -όπως προαναφέραμε- έχει αποτυπωθεί στον πηλό με κινητά στοιχεία (όπως στα σημερινά τυπογραφεία, γεγονός που δείχνει τυποποίηση και αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να υπάρχουν και άλλα παρόμοια αντικείμενα).Ίδια γραφή έχει υπάρχει και σε έναν πέλεκυ από αυτούς που βρέθηκαν στο Μινωικό ιερό σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου, καθώς και σε έναν πυραμοειδή λίθο που βρέθηκε στην περιοχή των Μαλλιών.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ :

Στο βιβλίο της Έφης Πολυγιαννάκη "Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ ΜΙΛΑΕΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑ" Εκδόσεις ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ όπου η συγγραφέας αναφέρεται στον Μινωϊκό πολιτισμό και την ξεκάθαρη Ελληνική φυλετική ταυτότητα , καταγωγή και γλώσσα τους (Κρητικά ιερογλυφικά και Κυπρομινωϊκή γραφή).

Στο βιβλίο του Αντώνη Βασιλάκη "ΟΙ 147 ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ" Εκδόσεις ΚΑΙΡΑΤΟΣ (από όπου προήλθε και τμήμα του κειμένου) όπου ο συγγραφέας παραθέτει και μετάφραση του κειμένου του δίσκου της Φαιστού.

 

 

 

ΤΑ ΑΠΟΣΤΡΑΓΓΙΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΚΩΠΑΪΔΑΣ

(3^η χιλιετία π.Χ.)*

 

    Κολοσσιαία, από την άποψη της έκτασης όσο και της τεχνολογίας που χρησιμοποιήθηκε, ήσαν τα ευρείας κλίμακας αρδευτικά και αποξηραντικά έργα που εκτέλεσαν οι Μινύες του Ορχομενού στην κοιλάδα της Κωπαΐδας. Ήταν τόσο σημαντικά τα έργα αυτά ώστε οι Γερμανοί ερευνητές που τα μελετούν από το 1980 τα χαρακτήρισαν σαν τα «μεγαλύτερα αρδευτικά έργα της αρχαίας Ευρώπης».

    Οι Μινύες, ένα μυστηριώδες ελληνικό φύλο με καταγωγή την αρχαία Κολχίδα, που διέθεταν αυξημένες γνώσεις μηχανικής και τεχνολογίας, επεχείρησαν να αποξηράνουν την πεδιάδα της Κωπαΐδας, η οποία πλημμύριζε από τα νερά των παρακείμενων ποταμών Μέλανα και Κηφισού. Για τον σκοπό αυτό κατασκεύασαν ένα τεράστιο αρδευτικό κανάλι, πλάτους 40 μ. και βάθους έως και 5 μ., που χρησίμευε και ως πλωτός ποταμός, την περίφημη «Διώρυγα των Μινύων». Στην διώρυγα αυτή συγκεντρώνονταν όλα τα ύδατα, τα οποία μέσω αυτής, κατευθύνονταν προς διάφορες φυσικές καταβόθρες, απ’ όπου κατέληγαν στον σημερινό κόλπο της Λάρυμνας (Ευβοϊκός Κόλπος).
 Ο ενδιάμεσος αποξηραμένος χώρος πλαισιώθηκε από οικισμούς και το οχυρό του Γλα, που ήλεγχε την περιοχή, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος του καλλιεργούνταν. Η διώρυγα των Μινύων είχε μήκος περίπου 43 χιλιόμετρα και ήταν συνδεδεμένη μαζί με μία άλλη περιφερειακή καθώς και διάφορες εγκάρσιες μικρότερης κατασκευής.

Συμπληρωματικό έργο μεγάλης αξίας ήταν η τεχνητή καταβόθρα που έσκαψαν οι Μινύες για να ενισχύσουν την απορρόφηση των υδάτων, επειδή οι φυσικές καταβόθρες δεν επαρκούσαν.     Η τεχνητή καταβόθρα, μία  υπόγεια επικλινής σήραγγα, σκαμμένη στο βράχο, είχε μήκος 2230 μ. ύψος 1,80 μ. και πλάτος 1,50 μ. Διέθετε 16 κάθετα ανοίγματα (φρεάτια), που ανοίχτηκαν πρώτα και μέσω των οποίων σκάφτηκε η σήραγγα μέσα στον βράχο και στην συνέχεια δι' αυτών εσυντηρείτο.

     Πρόκειται για ένα αξιόλογο τεχνητό έργο που δεν έχει εξερευνηθεί ούτε έχει μελετηθεί σε βάθος. Τα έργα αυτά οι Μινύες τα συντηρούσαν για εκατοντάδες χρόνια έως ότου καταστράφηκαν από σεισμούς στα 1100 π.Χ.

* Ο αρχαιολόγος Θεόδωρος Σπυρόπουλος (βλ. σελίδα για το Αμφείο Θηβών), μετά από ανασκαφές που έκανε στο χώρο της Κωπαΐδας (Μεγάλη καταβόθρα – Μινυακό ανάχωμα) χρονολόγησε τα έργα της Κωπαΐδας στην 3^η π.Χ. χιλιετία.

 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :

        Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.

        Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

 

 

 

ΤΟ ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

 

 

α) ΓΕΝΙΚΑ

 

    Το Ευπαλίνειο όρυγμα αποτελεί ένα μηχανικό έργο αξεπέραστο στην ιστορία της μηχανικής τεχνολογίας και τεκμήριο του υψηλού επίπεδου τεχνογνωσίας των Ελλήνων μηχανικών και των ολοκληρωμένων γνώσεών τους στην εφαρμογή της Γεωμετρίας, της Τοπογραφίας, της Γεωδαισίας και της Οπτικής στην αρχαία Ελλάδα πολύ πριν από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Μεγαρεύς μηχανικός Ευπαλίνος κατόρθωσε να διανοίξει έναν αγωγό ύδρευσης διαμέσου του όρους Άμπελος (σημ. Κάστρο),  για την υδροδότηση της πρωτεύουσας της Σάμου (σημερινό Πυθαγόρειο). Το υδραυλικό έργο που ανέλαβε ο Ευπαλίνος είχε συνολικό μήκος 1800 μέτρων, είχε δύο τμήματα : 
    α) το επιφανειακό (ή εξωτερικό) που ξεκινούσε από την πηγή (που σήμερα είναι ενσωματωμένη στην εκκλησία Αγιάδες) και με ένα  σύστημα αγωγού και καθέτων ορυγμάτων για τον καθαρισμό του νερού, οδηγούσε προς την βόρειο είσοδο της σήραγγας και 
    β) την κυρίως σήραγγα, μήκους 1036 μέτρων. 

 

       

         Η σήραγγα που διανοίχθηκε μέσα από το όρος Άμπελος ήταν και το σημαντικότερο τμήμα του αγωγού. Είχε διαστάσεις 1,80 μ. x 1,80 μ. περίπου. Η εκσκαφή της σήραγγας ξεκίνησε ταυτόχρονα από τις δύο μεριές του βουνού και οι δύο ομάδες εργατών χρειάστηκαν περίπου 10 χρόνια για να ολοκληρώσουν το δύσκολο έργο τους. Οι δύο ομάδες συναντήθηκαν στο κέντρο με ελάχιστη απόκλιση, παρόλο που η μία από τις δύο ομάδες (η βόρεια) υποχρεώθηκε να αποκλίνει από την ευθεία γραμμή, λόγω της σαθρότητας των πετρωμάτων σ’ εκείνο το σημείο και συνέχισε διαγράφοντας τεθλασμένη γραμμή (βλ. σχεδιάγραμμα) για να αποφύγει το επικίνδυνο σημείο, επέστρεψε στην νοητή ευθεία και συναντήθηκε με την νότια ομάδα στην μέση της διαδρομής με απόκλιση μόλις 0,6μ

Στο δάπεδο της σήραγγας ανοίχτηκε ένας τεράστιος αγωγός, κατωφερής, μέσα στον οποίο τοποθετήθηκαν οι κεραμικοί σωλήνες που μετέφεραν το νερό προς την πόλη.      Το όλο σύστημα συμπληρωνόταν από δεξαμενές και άλλα αρδευτικά έργα (μετά το τέλος της σήραγγας, προς την πλευρά της πόλης) που ήταν υπέργεια.     Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αγωγός ήταν σε λειτουργία για πολλούς αιώνες (πάνω από χίλια χρόνια) όταν λόγω του τερματισμού της συντήρησής του, σταδιακά αχρηστεύθηκε και έπαψε να τροφοδοτεί με νερό την πρωτεύουσα της Σάμου.    (Φωτογραφία δεξιά : τμήμα της σήραγγας με τον διάδρομο πρόσβασης για τους εργάτες / συντηρητές του αγωγού)

 

 

 

ΤΟ ΕΥΠΑΛΙΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ

 

β) ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

 

Άρθρο της Τοπογράφου Γεωργίας Μακράκη

 

 Εισαγωγή - Πρόλογος

 

    Είναι άξιο προσοχής ότι σε μία περιορισμένη γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει τα παράλια της Ιωνίας και τις νήσους Λέσβος, Τένεδος, Χίος, Σάμος και Ρόδος, αλλά και στην ίδια περίπου χρονική περίοδο (600 - 540 π.Χ.) εμφανίσθηκαν οι "Ίωνες" φυσικοί/μηχανικοί/μαθηματικοί, δηλ. φιλόσοφοι υπό την ευρεία έννοια. Μιλήσιοι λοιπόν ο σοφός Θαλής (αλλαγή κοίτης ποταμού Άλυος κ.α.), ο Αναξίμανδρος (χαρτογράφος) και ο Αναξιμένης. Λέσβιοι ο Μαστρικέτας (αστρονόμος), ο Μακέρτιος, ο Εκαταίος (χαρτογράφος). Σάμιοι ο Φώκος (μηχανικός), ο Μανδροκλής (ζεύξη Ευξείνου). Τενέδιος ο Κλεόστρατος (αστρονόμος). Και άλλοι σοφοί (Βίας, Πιττακός, Ηράκλειτος, Κλεόβουλος).Ο συνωστισμός αυτών των εγκεφάλων είναι ανεξήγητος για πολλούς, δεδομένου ότι η περίοδο καταστροφής του Αιγαίου πολιτισμού ("Μαύρα Χρόνια") ήταν πλησίον (1150-750 π.Χ.). Η άνθιση-αναγέννηση δεν μπορεί να ήταν απλή συγκυρία προσώπων, αλλά σύμφωνα με τον Κ. Καρμιράντζο (άρθρο στο περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ τ. 224-225 Αύγ.-Σεπτ 2000) πρέπει να ήταν αποτέλεσμα κάποιου αστάθμητου παράγοντα π.χ. της εύρεσης παμπάλαιων αρχείων ("των παμπάλαιων χρόνων" : Αριστοτέλης), πηγή γνώσεων που έγινε το έναυσμα ανάπτυξης σημαντικού πολιτισμού. Ανάμεσα σε αυτά τα φωτεινά πνεύματα δρα και ο Ευπαλίνος με τους συνεργάτες του, σημαντικότατος μηχανικός και ικανότατος γνώστης μεθόδων τοπογράφησης και εξόρυξης, ο κατασκευαστής του "Ευπαλινείου Ορύγματος".

    Το Ευπαλίνειο όρυγμα αποτελεί μνημείο για την ολοκληρωμένη εφαρμογή της Γεωμετρίας, της Τοπογραφίας, της Γεωδαισίας και της Οπτικής στην αρχαία Ελλάδα πολύ πριν από τον 6ο αιώνα π.Χ. . Το όρυγμα αυτό είναι ένα τεράστιο έργο που κατασκευάστηκε στην Σάμο για την υδροδότηση της αρχαίας πόλης του Πυθαγορείου από μία πηγή η οποία βρισκόταν περίπου 2,5 χιλιόμετρα μακριά από την πόλη πίσω από το υπάρχον όρος Κάστρο. 

 

 

Χρονολόγηση του έργου

 

    Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει χρονολογία ή κάτι σχετικό. Απλώς, επειδή βιογραφεί τον Πολυκράτη και συνδυάζοντας το ρηθέν από τον Αριστοτέλη περί έργων Τυράννων ("Πολυκράτεια"), η επίσημη αρχαιολογία τα αποδίδει σε αυτόν, ήτοι το τοποθετεί χρονικά στην δεκαετία 530-520 π.Χ. Συμφωνεί δε και ο ένας από τους συγγραφείς των δύο (μόνο) βιβλίων που αφορούν το όρυγμα, ο Δ. Τσιμπουράκης. Ο άλλος, ο H. Kienast, αρχιτέκτων, στο βιβλίο του "Samos XIX" για την δεκαετή αποτύπωση του ορύγματος το θεωρεί προγενέστερο του Πολυκράτη.
    Ο Ε. Σταματιάδης στην έκθεσή του "Περί ορύγματος Ευπαλίνου" (εκδ. 1882) αναφέρει το εξής περίεργο : το 620 π.Χ., όταν ανέλαβαν την εξουσία οι γεωμόροι (γαιοκτήμονες), οι Σάμιοι ήρθαν σε πόλεμο με τους Μεγαρείς, τους οποίους κατενίκησαν στείλαντες εννέα στρατηγούς/ναυάρχους. Αυτοί θέλοντας να καταλύσουν το ολιγαρχικό πολίτευμα, χρησιμοποίησαν τους αιχμαλώτους Μεγαρείς, αφού τους απένειμαν τον τίτλο του Σάμιου πολίτη. Ήταν ένας εξ αυτών ο Ευπαλίνος; Τότε θα πρέπει να γεννήθηκε περί το 640 π.Χ. δηλ. θα ήταν συνομήλικος του Θαλή. Αν ήταν όμως δευτέρας γενεάς, γεννημένος γύρω το 615 π.Χ., θα ξεκίνησε το έργο στην ακμή της ηλικίας του (περ. 45 ετών). Σε όποια περίπτωση η έναρξη έγινε από το 595 έως 570 π.Χ. Πάντως η τεχνογνωσία υδραγωγείων ήταν πρόσφατη στα Μέγαρα (επί Θεαγένους έγινε η "Κρήνη Μεγάρων" το 630 π.Χ.)

 

 

Ιστορικό του Ορύγματος 

 

    Το όρυγμα του Ευπαλίνου κατασκευάστηκε γύρω στο 530 π.Χ. ή γύρω στο 595 έως 570 π.Χ (σύμφ. με τον Κ. Καρμιράντζο) και εξυπηρέτησε το υδραγωγείο της πόλης της αρχαίας Σάμου (σημερινό Πυθαγόρειο) για 10 αιώνες. Μετά εγκαταλείφθηκε και καταχώστηκε. Έτσι εξαφανίστηκε από προσώπου γης. Η πόλη τους επόμενους αιώνες υδροδοτούνταν από το εξωτερικό Ρωμαϊκό υδραγωγείο. Το έργο παρέμεινε χαμένο από τον 7ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Από τότε το έργο ανακαλύφθηκε σταδιακά με πολύ μικρά βήματα, ώσπου τελικά καθαρίστηκε και αποτυπώθηκε από το γερμανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο στην δεκαετία του 1970. Το έργο αυτό σώθηκε στην ιστορία από την σύντομη αναφορά του ιστορικού Ηρόδοτου όταν επισκέφτηκε τη Σάμο κατά το 450 π.Χ. Ανάμεσα στα μεγάλα έργα των Σαμίων που ξεχωρίζουν, κατά τον Ηρόδοτο, είναι: ο λιμενοβραχίονας, το Ηραίο, το τείχος της πόλης μήκους 6220μ. ο στόλος των τριηρών και το Ευπαλίνειο όρυγμα. Το όρυγμα αυτό που εντυπωσίασε τον Ηρόδοτο, είναι μία σήραγγα ευθύγραμμου μήκους 1035 μέτρων, η οποία κατασκευάστηκε γύρω στο 530 π.Χ. από τον Μεγαρέα αρχιτέκτονα Ευπαλίνο. Η σήραγγα αυτή τρύπησε το βουνό που βρίσκεται βόρεια της πόλης της αρχαίας Σάμου και έφερε σε αυτήν το νερό μιας πηγής. Το εκπληκτικό στο έργο είναι ότι οι ανασκαφές της σήραγγας άρχισαν ταυτόχρονα από τα δύο στόμια και τα τμήματά της συναντήθηκαν με ελάχιστη απόκλιση. Η διάτρηση διήρκησε σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις πολύ λιγότερο από τα περίπου 10 χρόνια που θεωρούσαν μέχρι πρόσφατα. Η σήραγγα κατασκευάστηκε εντελώς οριζόντια και μετά στο δάπεδό της ανοίχτηκε κεκλιμένο αυλάκι σε βάθος 8,5μ. μέσα στο οποίο τοποθετήθηκαν πήλινοι σωλήνες για την προσαγωγή του νερού στην πόλη. Το νερό από την πηγή έφτανε, με υπόγειο αγωγό, μήκους 953 μέτρων και μέσης κλίσης 0,6%, στο βόρειο στόμιο της σήραγγας και, αφού την διέσχιζε, πάλι με υπόγειο ισοκλινή αγωγό σε βάθος 5μ. οδηγούνταν στην δεξαμενή της πόλης σε υψόμετρο 44,20μ.Ο Μαθηματικός-Αρχιτέκτονας Δημ. Τσιμπουράκης σε μια εκτενή και εμπεριστατωμένη μελέτη που πραγματοποιεί στο βιβλίο του: "530 π.Χ. ΤΟ ΟΡΥΓΜΑ ΤΟΥ ΕΥΠΑΛΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΑΜΟ" προσπαθεί να αποδώσει τα δεδομένα που είχε στη διάθεσή του ο Μεγαρέας μηχανικός Ευπαλίνος, των προβλημάτων που είχε να επιλύσει καθώς και τον τρόπο αντιμετώπισής τους κατά την κατασκευή του τεραστίου, για τα δεδομένα της εποχής, έργου. 

 

Ο Ευπαλίνος μελετώντας τη μορφολογία της περιοχής είδε ότι η πηγή βρίσκεται στα βόρεια της πόλης, είναι ψηλότερα από αυτήν και ότι ανάμεσά τους παρεμβάλλεται ένα βουνό.      Ο όγκος του βουνού δεν είναι συνεχής αλλά δυτικά υπάρχει μια χαράδρα που φέρνει τα νερά των χειμάρρων και της πηγής νότια στον κάμπο της πόλης και στη συνέχεια στη θάλασσα. Έπειτα βρήκε την υψομετρική διαφορά της πη- γής και των υψηλότερων συνοικιών της πόλης καθώς και την κατά προσέγγιση απόσταση της πηγής ώστε να έχει τα αριθμητικά στοιχεία που θα τον βοηθούσαν να διαλέξει την κλίση και την διαδρομή του αγωγού.

 

Το πρόβλημα που είχε να φέρει εις πέρας ήταν η κατασκευή ενός ορύγματος: 

        Ευθύγραμμου, για να είναι ελάχιστο το μήκος της διάτρησης 

        Οριζόντιου, για την αποφυγή προβλημάτων από τυχόν ανεύρεση υπογείων υδάτων 

        "Αμφίστομου" για την ελαχιστοποίηση του χρόνου κατασκευής, και 

        σε δοσμένο υψόμετρο, που το επέβαλε το υψόμετρο της πηγής και η κλίση της ροής του νερού. 

Το οριζόντιο του ορύγματος

Το οριζόντιο του ορύγματος ήταν μια έξυπνη κατασκευαστική κίνηση του γεωμέτρη η οποία:

        Αποφεύγει τυχόν προβλήματα από την ανακάλυψη υπόγειων υδάτων

        Διευκολύνει την συνάντηση των σηράγγων και

        Αποτελεί η οριζόντια σήραγγα το σημείο αναφοράς από το οποίο μετριέται το βάθος του άλλου ορύγματος του κεκλιμένου που σκάφτηκε στο δάπεδό της για να τοποθετηθούν οι σωλήνες του νερού.

Το "Αμφίστομον" του ορύγματος 

Το "αμφίστομον" του ορύγματος, δηλαδή η ταυτόχρονη κατασκευή του και από τα δύο στόμια, φαίνεται από 

        την ασυνέχεια των δαπέδων στο σημείο συνάντησης των δύο σηράγγων

        την ασυνέχεια των ορόφων τους και 

        την ασυνέχεια της διεύθυνσης τους στο σημείο αυτό. 

    Αν η κατασκευή ήταν αμφίστομη και κεκλιμένη τότε εκτός του προβλήματος των νερών στην κατηφορική σήραγγα η συνάντηση των δυο σηράγγων θα ήταν ένα πολύπλοκο πρόβλημα στερεομετρίας.

Σήμερα μετά την ακριβή απο- τύπωση της σήραγγας που έγινε μόλις το 1980, βλέπουμε ότι τα δύο στόμια των σηράγγων έχουν υψό- μετρα, το μεν βόρειο ΗΝ=55,83μ. το δε νότιο ΗS= 55,26μ.        Τα υψόμετρα των σηράγγων λίγο πριν την συνάντησή τους είναι αντί- στοιχα ΗΝ'= 55,48μ. και HS'=55,17μ.

    Το γεγονός της σχεδόν απόλυτης οριζοντιότητας της σήραγγας είναι εντυπωσιακό και μας προξενεί έκπληξη και απορία για τις γνώσεις που διέθεταν οι μηχανικοί της εποχής όσον αφορά την υλοποίηση του οριζόντιου επιπέδου πάνω στο έδαφος (δηλαδή πώς εύρισκαν σημεία με ίδιο υψόμετρο πάνω στο έδαφος).

 

 

Σταθερή κλίση της τάφρου - Χάραξη διαδρομής της τάφρου πάνω στο βουνό 

 

    Ερωτηματικά ακόμη προκαλεί η τήρηση της σταθερής κλίσης της τάφρου από την πηγή μέχρι το βόρειο στόμιο της σήραγγας καθώς και η χάραξη της διαδρομής της τάφρου πάνω στο ανάγλυφο του βουνού. Ο Δ. Τσιμπουράκης δίνει δύο εκδοχές που εξηγούν τον τρόπο με τον οποίο πιθανότατα εργάστηκε ο Ευπαλίνος :

α) με τη βοήθεια του νερού της πηγής 
    Κατά την εκδοχή αυτή ο Ευπαλίνος χτίζει ένα κεκλιμένο αυλάκι μέσα στο οποίο, σε ίσες αποστάσεις, κατασκευάζει διαδοχικά φράγματα τέτοια ώστε να δημιουργούνται διαδοχικές μικρές λίμνες με την ίδια υψομετρική διαφορά των επιφανειών του νερού τους. Το κάθε φράγμα χτίζεται σε τέτοιο ύψος ώστε η λίμνη που δημιουργεί να έχει επιφάνεια νερού χαμηλότερη από την προηγούμενη κατά 0,6%. Έτσι τα άνω μέρη των φραγμάτων υλοποιούν στο έδαφος μια πολυγωνική διαδρομή με σταθερή κλίση 0,6%.

β) με τη βοήθεια σκοπευτικού οργάνου 
    Εδώ ο Ευπαλίνος κατασκευάζει σε ίσες αποστάσεις μικρά διαδοχικά πέτρινα βάθρα σε σταθερά χαμηλότερη κάθε φορά στάθμη. Τώρα η υψομετρική διαφορά υλοποιείται, όχι με το νερό, αλλά με οριζόντια σκόπευση πάνω σε υποδιαιρεμένο γνώμονα. Τελικά τα σημεία των διαδοχικών βάθρων υλοποιούν στο έδαφος μια πολυγωνική διαδρομή με σταθερή κλίση 0,6%.

    Πιθανότατα ο Ευπαλίνος χρησιμοποίησε και τις δύο μεθόδους. Εκείνη του νερού γιατί διέθετε έτοιμο επιφανειακό αυλάκι με το οποίο ήδη θα υδρευόταν η πόλη. Και εκείνη της διόπτρας, με την οποία θα έκανε τις χαράξεις του και θα παρακολουθούσε την πορεία των εκσκαφών κάτω από το βουνό. Στη συνέχεια έσκαψε κατά μήκος της διαδρομής, μια ισοκλινή τάφρο σε βάθος περίπου 2,5μ.Ο Ευπαλίνος εργάστηκε με 3 συνεργεία, ένα για την κατασκευή του πρώτου τμήματος του υδραγωγείου και 2 για τη διάτρηση της αμφίστομης σήραγγας. Όταν το πρώτο συνεργείο κατασκεύασε τα πρώτα 600μ. ο Ευπαλίνος αποφάσισε να μπει μέσα στο βουνό με υπόγειο τούνελ και να συνδεθεί με τη σήραγγα που είχε ήδη αρχίσει να κατασκευάζεται από τις δυο μεριές του βουνού. Διάλεξε πάνω στην επιφάνεια του εδάφους τη διαδρομή σύνδεσης και πάνω της άνοιξε 5 πηγάδια. Στη συνέχεια τα συνέδεσε με υπόγειο ισοκλινές τούνελ (μέση κλίση 0,75%). Το τούνελ αυτό άρχισε από το σημείο που είχε σταματήσει το υπόγειο τμήμα του πρώτου μέρους του υδραγωγείου και κατέληξε, συνδέοντας του πυθμένες των πηγαδιών, 3,5μ. χαμηλότερα από την αμφίστομη σήραγγα. Το μήκος του τούνελ αυτού είναι περίπου 260μ. και το βάθος του πέμπτου πηγαδιού είναι περίπου 15 μ. Ο Δ. Τσιμπουράκης υποστηρίζει πως το τούνελ των 5 πηγαδιών θα κατασκευάστηκε οπωσδήποτε με σκοπευτικό όργανο, γιατί διαφορετικά θα ήταν δύσκολη η τήρηση της κλίσης του 0,75% κατά τις εργασίες διάνοιξής του. Προσθέτει ακόμα ότι η κατασκευή της σήραγγας με τη μέθοδο των πηγαδιών θα πρέπει να ήταν πρωτοπόρα για την εποχή της. Ίσως μάλιστα να αποτελούσε μια από τις πρώτες εφαρμογές του σκοπευτικού οργάνου στην τότε τοπογραφία. Η άλλη κύρια εφαρμογή του θα ήταν η υλοποίηση του οριζόντιου επιπέδου στο έδαφος και οι οριζόντιες οδεύσεις πάνω στο ανάγλυφο του εδάφους.

 

 

Υλοποίηση στο έδαφος του οριζόντιου επιπέδου πάνω στο οποίο θα κινούνται τα 2 τμήματα της οριζόντιας σήραγγας του ορύγματος

 

Η υλοποίηση του επιπέδου του κατά τον ερευνητή Δ. Τσιμπουράκη πρέπει να έγινε ως εξής: 

Με τη βοήθεια της διόπτρας άρχισε να κατασκευάζει με οριζόντια όδευση διαδοχικά πέτρινα βάθρα, περι- μετρικά του βουνού, μέχρι τη νότια πλαγιά του. Τα βάθρα αυτά βρίσκονταν όλα πάνω στην ίδια υψομετ- ρική καμπύλη. Υλοποιούσαν δηλαδή πάνω στο έδαφος την τομή του οριζόντιου επιπέδου που διάλεξε ο Ευπαλίνος με την επιφάνεια του βουνού. Το επίπεδο αυτό που βρίσκεται σήμερα σε υψόμετρο 55 μέτρων περίπου από την θάλασσα, είναι δυνατό να υλοποιή- θηκε και με την κατασκευή ενός πέτρινου οριζόντιου αυλακιού, το οποίο γέμισαν με νερό. Η στάθμη του ακίνητου νερού , θα υλοποιούσε το ίχνος του οριζόν- τιου επιπέδου πάνω στο έδαφος. Κατά τον Δημ. Τσιμπουράκη η υλοποίηση έγινε με πέτρινα βάθρα αφού και σκοπευτικό όργανο υπήρχε και ευκολότερο ήταν, καθώς με τη μέθοδο του νερού θα δημιουρ- γούνταν προβλήματα από τυχόν διαρροές, βροχές, κατολισθήσεις κ.λ.π.

Χάραξη του ευθύγραμμου του ορύγματος

 

    Ο Ευπαλίνος στη συνέχεια διάλεξε πάνω στη καμπύλη των βάθρων το σημείο Ν από το οποίο θα άρχιζε η βόρεια σήραγγα του ορύγματος (μάλλον με εδαφολογικά κριτήρια). Έπειτα διάλεξε την ομαλότερη ράχη για να περάσει από πάνω της την ευθυγραμμία που θα όριζε το κατακόρυφο επίπεδο της υπό κατασκευήν σήραγγας. Η ευθυγραμμία αυτή υλοποιήθηκε εύκολα με την τοποθέτηση κατακόρυφων γνωμόνων πάνω στην πλαγιά του βουνού και πάνω στην ίδια οπτική ακτίνα από το επιλεγμένο σημείο Ν. Η τομή της ευθυγραμμίας με την καμπύλη των βάθρων όρισε το σημείο S στη νότια πλευρά του βουνού από το οποίο θα άρχιζαν οι εργασίες εκσκαφής της νότιας σήραγγας του ορύγματος. Το ότι ο Ευπαλίνος έκανε χρήση "ευθυγραμμίας κατακορύφων ακοντίων" για να ανέβει στο βουνό αποδείχτηκε από τον πολιτικό μηχανικό και μεταλλειολόγο Δημήτρη Τεμπέλη, ο οποίος το καλοκαίρι του 1990 ανακάλυψε, 40 μέτρα περίπου από τη νότια είσοδο S της σήραγγας, μια μοναχική λάξευση του βράχου, της οποίας η κατασκευή έγινε για να αποκατασταθεί η οπτική επαφή με το επόμενο ακόντιο. Η ευθυγραμμία υλοποιήθηκε με σκοπευτικό όργανο. 

 

 

Η πορεία μέσα στο βουνό

 

    Με την αποτύπωση που έκανε το γερμανικό αρχαιολογικό ινστιτούτο το 1970 φάνηκε πως η σήραγγα μέσα στο βουνό αποτελείται από τρία διακεκριμένα τμήματα: το βόρειο, μήκους 400 μέτρων, το νότιο, μήκους 265 μέτρων, που είναι ευθύγραμμα και το κεντρικό πολυγωνικό, με το οποίο το βόρειο συνεργείο ξετρύπησε και βγήκε στη νότια σήραγγα. Οι βασικές επιλογές του Ευπαλίνου για τη διάτρηση γίνονται άμεσα αντιληπτές: Τα δυο ευθύγραμμα τμήματα, το βόρειο και το νότιο, δείχνουν την επιλογή του για ευθύγραμμη σήραγγα. Το σημείο συνάντησης των δύο σηράγγων με τη διαφορά διεύθυνσης των δύο κλάδων κατά το ξετρύπημα και τη διαφορά στάθμης των δαπέδων και των οροφών δείχνει το "Αμφίστομον" της κατασκευής. Τα υψόμετρα εισόδου από τη βόρεια πλαγιά ΗΝ=55,83μ. και από τη νότια πλαγιά ΗS=55.26μ. δείχνουν την επιλογή του για την κατασκευή των δύο σηράγγων πάνω στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο. Ο λόγος που το κεντρικό τμήμα της σήραγγας κατασκευάστηκε ακανόνιστα πολυγωνικό σε αντίθεση με τα εντυπωσιακά ευθύγραμμα ακριανά τμήματα είναι η, κατά την εκτίμηση του ερευνητή, ανέλπιστη συνάντηση στο εσωτερικό του βουνού μιας φυσικής στοάς μήκους 150μ. περίπου. Η φυσική αυτή στοά έδωσε στον Ευπαλίνο τη δυνατότητα να εξοικονομήσει πολύτιμο χρόνο, (περίπου ενάμιση χρόνο εργασιών) με την απλή διαπλάτυνση και διαμόρφωσή της. Ταυτόχρονα όμως τον ανάγκασε να εξοκείλει της ευθύγραμμης πορείας του μέσα στο βουνό. Ο Ευπαλίνος όμως με την εφαρμογή του θεωρήματος των τριών γωνιών ενός τριγώνου κατάφερε με σταθερά βήματα μέσα στο βουνό να επαναφέρει τη σήραγγα του σε τέτοιο σημείο ώστε να συνεχίσει απερίσπαστος την ευθύγραμμη πορεία του. Όταν η απόσταση μεταξύ των κεφαλών των δύο σηράγγων ήταν 74μ. (οπότε είχαν και ακουστική επαφή οι δύο σήραγγες σύμφωνα με τον Δ. Τσιμπουράκη) έγιναν διαδοχικές διορθώσεις (με βάση την κατεύθυνση των παραγόμενων ήχων από τα εργαλεία των εργατών της αντίθετης σήραγγας κατά την εξόρυξη. Με αυτή την άποψη όμως διαφωνεί ο Κ. Καρμιράντζος γιατί η ηχητική επαφή είναι δύσκολη σε συμπαγή βράχο που οι ήχοι διαχέονται προς πάσα κατεύθυνση, και είναι βέβαιος ότι οι διορθώσεις έγιναν με τους υπολογισμούς -μετρήσεις γωνιών κλπ- του Ευπαλίνου) στην κατεύθυνση κατασκευής τους με ταυτόχρονη ανύψωση της οροφής της βόρειας σήραγγας, έτσι ώστε να διορθωθούν οι τυχόν αποκλίσεις από την ευθυγραμμία. Κατ' αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκε η συνάντηση των σηράγγων μέσα στο βουνό με απόκλιση μόλις 40 εκατοστά στο ύψος και 70 εκατοστά στο πλάτος, απόκλιση θαυμαστή εάν λάβουμε υπ' όψη μας τις αντιξοότητες του έργου. 

Τα σκοπευτικά όργανα του έργου

    Ο τρόπος κατασκευής της σήραγγας μας βεβαιώνει για την ύπαρξη γωνιομέτρου μέτρησης οριζόντιων γωνιών καθώς και επιτραπέζιου γωνιομέτρου. Επίσης θα πρέπει να υπήρχε και κάποιο όργανο που να μπορεί να μετράει κατακόρυφες γωνίες και ακόμα να υλοποιεί σκοπευτικά το οριζόντιο επίπεδο. Αυτό βεβαιώνεται : 

        Από την υλοποίηση του οριζόντιου επιπέδου της σήραγγας

        Από την υλοποίηση και πύκνωση της ευθυγραμμίας των ακοντίων στη ράχη του βουνού. 

        Από τη μέτρηση της οριζόντιας απόστασης ανάμεσα στα σημεία εισόδου των σηράγγων στο βουνό

        Από το κατέβασμα της ευθυγραμμίας των ακοντίων στο οριζόντιο επίπεδο

        Από την παρακολούθηση της οριζοντιότητας της βόρεια και νότιας σήραγγας

        Από την παρακολούθηση και τήρηση της κλίσης στα τούνελ των πηγαδιών, στο βόρειο, στο νότιο και στο κεντρικό τμήμα του υδραγωγείου

        Από την χάραξη της ισοκλινούς πορείας του αγωγού από την πηγή στο βουνό

 

 

Επίλογος

 

    Η ακρίβεια του έργου είναι ασύλληπτη ακόμα και με τα σημερινά μέσα. Στον Υπόγειο Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο Αθηνών (μετρό) υπάρχουν αποκλίσεις της τάξεως του μέτρου, ενώ στο Ευπαλίνειο Όρυγμα οι αποκλίσεις είναι της τάξεως των εκατοστών! Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι η νότια σήραγγα (της οποία η ομάδα ανασκαφής της δεν χρειάστηκε να αποκλίνει της πορείας της όπως η βόρεια ομάδα) ταυτίζεται σχεδόν απόλυτα με την ιδανική ευθεία σε όλο το μήκος της (401,8 μέτρα)

    Υπήρξαν προγενέστερα ορύγματα του "Ευπαλινείου Ορύγματος" , μεταγενέστερα; ή  το Ευπαλίνειο είναι κάτι μοναδικό; Η Ελληνική γη κρύβει σεμνά την απάντηση. Κάποτε θα το μάθουμε..

 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ:

 

        Στο βιβλίο του Δ. ΤΣΙΜΠΟΥΡΑΚΗ "530 π.Χ. ΤΟ ΟΡΥΓΜΑ ΤΟΥ ΕΥΠΑΛΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΑΜΟ" εκδόσεις ΑΡΙΘΜΟΣ 
(από όπου προέρχεται η έγχρωμη φωτογραφία και το σχέδιο 1)

        Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.

        Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

        Στην εφημερίδα "ΕΘΝΟΣ" της 4/6/1997 (από όπου προέρχονται οι δύο ασπρόμαυρες φωτογραφίες)

        Στο περιοδικό "ΔΑΥΛΟΣ" τ. 224-225 Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2000
 

 

 

Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ (275 π.Χ.)

 

    Εκπληκτικό κατόρθωμα παραμένει στο πέρασμα του χρόνου, η ανοικοδόμηση του περίφημου πυροφόρου πύργου της Αλεξάνδρειας (που έμεινε γνωστός ως Φάρος της Αλεξάνδρειας) ,τόσο κατασκευαστικά όσο και τεχνολογικά.

     Δίκαια κατατάχτηκε ανάμεσα στα επτά θαύματα. Κτίστηκε από τον διάσημο αρχιτέκτονα Σώστρατο τον Κνίδιο και η κατασκευή του διάρκησε 12 χρόνια.

    Την ονομασία Φάρος την πήρε από την ομώνυμη νησίδα Φάρος που βρισκόταν στην είσοδο του λιμανιού της πόλης. Το συνολικό του ύψος έφτανε τα 140 μ.και ήταν χτισμένος σε τέσσερα επίπεδα.

Το πρώτο ήταν το ψηλότερο από όλα, ήταν τετράγωνο, διάτρητο από παράθυρα και γύρω-γύρω υπήρχε πλήθος δωματίων όπου στεγάζονταν οι μηχανικοί και οι φύλακες.     Στο κέντρο του υπήρχε υδραυλικός μηχανισμός με την βοήθεια του οποίου ανέβαζαν τα διάφορα εφόδια και καύσιμα του πυργίσκου.     Το δεύτερο τμήμα , πάνω στο πρώτο ήταν οκταγωνικό, γεμάτο με ελικοειδής σκάλες και το τρίτο πάνω στο δεύτερο, ήταν κυκλικό, στολισμένο με κίονες.     Στο τελευταίο τμήμα στη κορυφή υπήρχε ο μηχανισμός που αντανακλούσε το φως. Εκεί υπήρχε τόσο η φωτιά όσο και ευαίσθητα όργανα που την αντανακλούσαν πολλά χιλιόμετρα μακριά (300 στάδια).     Πολλές αναφορές μιλάνε για έναν παράξενο καθρέπτη από γυαλί ή διαφανή επεξεργασμένη πέτρα που μέσω αυτού μπορούσαν να βλέπουν πλοία στην θάλασσα, που δεν ήταν ορατά με γυμνό μάτι (κάτι σαν τηλεσκόπιο;).

    Υπάρχουν πολλές αναφορές για έργα τέχνης με αυτοματισμούς όπως ένα άγαλμα που το δάχτυλό του ακολουθούσε την τροχιά του ηλίου στη διάρκεια της ημέρας, ένα άλλο που σήμαινε τις ώρες της ημέρας με ποικίλες και μελωδικές φωνές, ένα άλλο που έδινε το σύνθημα του συναγερμού όταν ερχόταν εχθρικός στόλος, που δεν ήταν ακόμα ορατός.

    Βλέπουμε λοιπόν ότι ο φάρος εκτός από την θαυμαστή του κατασκευή, περιελάμβανε πολλές εφαρμογές αυτομάτων μηχανισμών, υδραυλικών οργάνων, κατόπτρων κλπ , δείγματα των τεχνολογικών ικανοτήτων της εποχής. 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :

        Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.

        Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

 

 

 

ΟΙ ΕΦΕΥΡΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ 
(287 ~ 212 π.Χ.)

 

    Ο Αρχιμήδης, ο μεγαλύτερος μαθηματικός του αρχαίου Ελληνικού χώρου και μία από τις μεγαλύτερη μαθηματικές ευφυΐες της Ευρώπης, γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στις Συρακούσες, την μεγάλη Ελληνική αποικία της Σικελίας. Πατέρας του ήταν ο αστρονόμος Φειδίας, που είχε δεσμούς φιλίας με το βασιλικό γένος των Συρακουσών. Ο Αρχιμήδης ταξίδεψε στην Αίγυπτο και ήρθε σε επαφή με τους διαδόχους του Ευκλείδη, τους Ερατοσθένη και Δοσίθεο, ενώ ήταν φίλος και συμμαθητής του Κόνωνα του Σάμιου. Το έργο του υπήρξε τεράστιο, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά και η ερευνητική ματιά του κάλυψε πολλούς τομείς : γεωμετρία, κατοπτρική, υδραυλική, μηχανική, αρχιτεκτονική. Συνέδεσε το όνομά του με την γένεση της μηχανικής στην αρχαία Ελλάδα και με την λύση περίφημων μαθηματικών προβλημάτων, καθώς και με τις αμυντικές εφευρέσεις του που χρησιμοποιήθηκαν όταν οι Ρωμαίοι πολιορκούσαν την πατρίδα του τις Συρακούσες.

 

Το έργο του μεγάλου μαθηματικού , μηχανικού και εφευρέτη Αρχιμήδη του Συρακούσιου (287-212 π.X.), είναι τεράστιο : εργασίες πάνω στα Μαθηματικά και την Γεωμετρία , εφαρμογή των Μαθηματικών στην Μηχανική και στην Αστρονομία , καθορισμός του κέντρου βάρους και πλήθος εφευρέσεων .     Στον χώρο της εφαρμοσμένης μηχανικής ο Αρχιμήδης επινόησε ιδιοφυείς μηχανές κάθε είδους . Εφηύρε τον Ρωμαϊκό ζυγό (καντάρι), το τρίσπαστο (ανυψωτική τριπλή τροχαλία) και τον ατέρμονα κοχλία "έλιξ του Αρχιμήδους" , μηχανή άντλησης νερού από ποταμούς και φρέατα (η οποία χρησιμοποιείται ακόμα και στις μέρες μας σε περιοχές της Β. Αφρικής) . Για την μέτρηση του χρόνου κατασκεύασε ένα υδραυλικό ρολόι το οποίο υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τις ώρες (και ειδοποιούσε για την αλλαγή της ώρας) . Μεγάλη φήμη απέκτησαν και οι πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη : "αρχιτρόνιτο" (πυροβόλο ατμού - το οποίο πολλούς αιώνες αργότερα «επανα- ανακάλυψε» και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι) , "καταπέλτες" , "αρπάγες" (ένας μηχανισμός ο οποίος ανύψωνε και αναποδογύριζε τα εχθρικά πλοία) και "κάτοπτρα" για την καύση των Ρωμαϊκών εχθρικών πλοίων (με παραβολικά κάτοπτρα όπως αποδείχτηκε από τα πειράματα του μηχανικού Ι. Σακκά ο οποίος το 1973 απόδειξε τον τρόπο με τον οποίο ο Αρχιμήδης έκαψε τον Ρωμαϊκό στόλο).

    Μαζί με τις Συρακούσες έπεσε και ο μεγάλος επιστήμονας. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η πόλη -παρά την ηρωική αντίσταση των ελλήνων- κατελήφθη με προδοσία, ένας ρωμαίος στρατιώτης σκότωσε τον Έλληνα επιστήμονα, ενώ αυτός ήταν προσηλωμένος σε κάποιο γεωμετρικό πρόβλημα . "ΜΗ ΜΟΥ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ ΤΑΡΑΤΤΕ" πρόλαβε να του απαντήσει ο Έλληνας επιστήμονας...

    Ο Αρχιμήδης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή επιστημονική σκέψη, καθώς και τους Άραβες επιστήμονες, οι οποίοι αντέγραψαν όλα τα έργα του στα αραβικά, γλώσσα στην οποία διασώθηκαν αρκετά, αφού τα πρωτότυπα είχαν χαθεί.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :

        Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.

        Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

 

 

ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΗΡΩΝΑ
(περ. 100 μ.Χ.)

 

( ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον ατμό )

    Aπό τους πιο γνωστούς μηχανικούς και μαθηματικούς της Ελληνιστικής περιόδου ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς , υπήρξε η τρίτη μεγάλη φυσιογνωμία της μηχανικής μετά τους Κτησίβιο και Φίλωνα. Διετέλεσε και διευθυντής του Μουσείου της Αλεξάνδρειας (Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας) και έμεινε γνωστός από τις περίφημες κατασκευές του, οι οποίες τον κατατάσσουν ανάμεσα στις μεγαλύτερες μορφές της επιστήμης της αρχαιότητας και δίκαια τον θεωρούν σαν τον πνευματικό πρόγονο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (ο οποίος φαίνεται να έχει διαβάσει και γραπτά που αφορούν το έργο του Ήρωνα όπως και του Αρχιμήδη.). 
    Ουσιαστικά ο Ήρων υπήρξε μαθητής και συνεχιστής του έργου των Κτησίβιου και Φίλωνα, το οποίο εν πολλοίς διέσωσε και βελτίωσε.

Το σύνολο του έργου του το ΗΡΩΝΕΙΟ είναι πραγματικά τεράστιο : 16 πραγματείες που από αυτές οι 10 έχουν διασωθεί ολόκληρες , 3 υπάρχουν σε αποσπάσματα ενώ 3 δεν διασώθηκαν.     Συνδυάζοντας άριστα την θεωρία με την πράξη κατασκεύασε ένα πλήθος μηχανισμών φυσικής , αυτοματισμούς , αυτόματα μηχανήματα για θέατρα και ναούς (π.χ. την περίφημη ΚΡΗΝΗ ΤΟΥ ΗΡΩΝΟΣ), υδραυλικά ρολόγια και μεταξύ άλλων εφεύρε την "ΑΙΟΛΟΥ ΠΥΛΗ" , την πρώτη μηχανή που κινούταν με ατμό (ατμομηχανή).     Το έργο του Διόπτρα αναφέρεται στην γεωδαισία και θεωρείται από τα τελειότερα στο είδος του.       Εκεί αναφέρεται και η κατασκευή του ομωνύμου οργάνου, του οποίου εξέλιξη είναι και ο σημερινός θεοδόλιχος ένα από τα βασικότερα όργανα των τοπογράφων.

     Άλλα έργα του είναι : Πνευματικά , Μηχανικά , Περί Αυτοματοποιητικής , Κατοπτρικά , Μετρικά , Διόπτρα , Χειροβαλλίστρας κατασκευή και συμμετρία , Βελοποιικά , Περί Όρων και Γεωπονικά .

Η ΑΙΟΛΟΣΦΑΙΡΑ

    Αν και υπάρχουν ενδείξεις για απλή χρήση του ατμού από τους Αρχιμήδη και Φίλων, η ανακάλυψη της ατμομηχανής ανήκει αποκλειστικά στον Ήρωνα, ο οποίος προέβη σε αυτή την επινόηση έχοντας μελετήσει σε βάθος την θεωρία "περί της υλικής υποστάσεως του αέρα". Στην ιστορία της μηχανικής η περιστροφική ατμομηχανή που εφεύρε ο Ήρων αναφέρεται σαν Αιολόσφαιρα ή Αιόλου πύλη ή ατμοστήλη.

Η Αιολόσφαιρα είναι μία μικρή κοίλη σφαίρα τοποθετημένη πάνω από ένα κλειστό λέβητα με τον οποίο επικοινωνεί με στρόφιγγες. Ο Ατμός που παράγεται στον λέβητα, εισέρχεται μέσω στροφίγγων στην κοίλη σφαίρα και εξέρχεται από τα δύο ακροφύσια της σφαίρας τα οποία είναι σχήματος "Γ" και αντίθετα τοποθετημένα μεταξύ τους.      Ο διοχετευόμενος ατμός βγαίνει υπό πίεση και κινεί την σφαίρα κυκλικά. Το εντυπωσιακό είναι ότι η λειτουργία αυτή (κίνηση δι' εκτονώσεως αερίου) είναι ίδια με την θεωρία της πρόωσης των σύγχρονων πυραύλων και αεριωθουμένων.

    Η συμβολή του Ήρωνα υπήρξε σημαντικότατη, τόση στην διάσωση του έργου άλλων Ελλήνων μηχανικών, όσο και στην βελτίωση υπαρχόντων και ανακάλυψη νέων μηχανισμών. Το έργο του αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έδωσε ερεθίσματα σε πολλούς. Παράδειγμα αποτελεί η αιολόσφαιρα στην οποία βασίστηκε η χύτρα ή ατμοαντλία του Παπίνου στα 1861, η ανάπτυξή της οποίας κατά τον 19ο αιώνα έφερε την "βιομηχανική επανάσταση"

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :

        Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.

        Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

 

 

ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

    Πολλά είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν από την μελέτη των Μεγαλιθικών - Κυκλώπειων κτισμάτων (όπως π.χ. ο Τάφος του Ατρέα στις Μυκήνες, τα Κυκλώπεια τείχη ή το "Δρακόσπιτο" στην Όχη, που ενδεικτικά σας παρουσιάζουμε). 
    Πως έγινε η επεξεργασία τόσο μεγάλων λίθινων όγκων; (π.χ. η πέτρα βάρους 122 τόνων στο υπέρθυρο του τάφου του Ατρέα). Πώς έγινε η μεταφορά τους; (σε μερικές περιπτώσεις τα λατομεία απείχαν μεγάλες αποστάσεις από τον χώρο κατασκευής του μνημείου). Με ποίες  τεχνικές γινόταν η ανύψωση τέτοιων λίθων; (που ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα είναι δύσκολο).

    Όσο εμβαθύνουμε στην μελέτη των Μεγαλιθικών - Κυκλώπειων κτισμάτων (π.χ. τα κυκλώπεια τείχη των Μυκηνών, Τίρυνθος κ.α.) παρατηρούμε δυνατότητες, οι οποίες τα μεταγενέστερα χρόνια φαίνεται να μην υπάρχουν ή να μην χρησιμοποιούνται. Εντύπωση προκαλεί π.χ. η ικανότητα των Μυκηναίων να χειρίζονται με άνεση και εξαίρετη τεχνική ογκόλιθους πολύ μεγάλου μεγέθους, κατασκευάζοντας τα περίφημα κυκλώπεια τείχη, ενώ δεν υπάρχει  παρεμφερές κτίσμα σε μεταγενέστερες εποχές. 
    Σε μεταγενέστερες εποχές υπάρχουν εξαίρετα κτίσματα στα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί ανεπτυγμένες (ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα) τεχνικές όπως π.χ. στον Παρθενώνα της Ακροπόλεως, αλλά δεν υπάρχουν κτήρια ή κτίσματα "Κυκλώπειας τεχνοτροπίας", δηλαδή κτίσματα στα οποία να γίνεται εκτεταμένη χρήση ογκόλιθων.

Ακόμα και σήμερα ο επισκέπτης του χώρου εντυπωσιάζεται από την άριστη εφαρμογή των ανόμοιων (και μεγάλου βάρους) ογκόλιθων στο τείχος του ανακτόρου των Μυκηνών, δείγμα της εξαίρετης τεχνικής των Μυκηναίων κατασκευαστών , αλλά και της ικανότητάς τους να  χειρίζονται λίθους τόσο μεγάλου μεγέθους.

 

Άποψη από τα Ελληνιστικά τείχη της Ασίνης. Η διαφορά του οικοδομικού υλικού είναι εμφανής. Όπως και σε όλα τα κτίσματα της εποχής, οι λίθοι είναι πάρα πολύ μικρότεροι και είναι λαξευμένοι σε (σχετικά) ομοιόμορφο σχήμα , προκειμένου να είναι πιο εύκολη η εφαρμογή κατά το κτίσιμο. (η φωτογραφία είναι από -σχετικά- κοντινή απόσταση σε αντίθεση με την φωτογραφία από τα τείχη των Μυκηνών που είναι από μεγαλύτερη απόσταση)

Άλλο ένα δείγμα χρήσης ογκόλιθων μεγάλου μεγέθους και βάρους, υπάρχει στον Τάφο του Ατρέως στις Μυκήνες.

Στην βάση του κουφιστικού τριγώνου διακρίνουμε την συμπαγή πέτρα από αμυγδαλόπετρα βάρους 122 τόνων!!      Το βάρος του λίθου μετά την κοπή του από το λατομείο και κατά την διάρκεια της μεταφοράς του, σίγουρα ήταν μεγαλύτερο κατά πολλούς τόνους.     Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει, γιατί ο ογκόλιθος αυτός υπέστη επεξεργασία και στον χώρο της οικοδομής, προκειμένου να πάρει την κλίση που απαιτείτο από την μορφή του οικοδομήματος (θόλος).

 

ΤΟ ΚΥΚΛΩΠΕΙΟ «ΔΡΑΚΟΣΠΙΤΟ» ΤΗΣ ΟΧΗΣ (περ. 1000 π.Χ.)

    Η ύπαρξη του μυστηριώδους Δρακόσπιτου, το «σπίτι του Δράκου» όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, αποτελεί ένα απόλυτο αίνιγμα, κρατώντας καλά κρυμμένα τα μυστικά του. Ποιος το έκτισε, πως το έκτισε και για ποιο σκοπό;
    Βρίσκεται σε μία δυσπρόσιτη περιοχή στο βουνό Όχη, πάνω από την Κάρυστο της Εύβοιας, σε υψόμετρο 1450 μ. – ίσως το υψηλότερο σημείο του βουνού.

Τοποθετημένο σε ένα σημείο της κορυφής , αυτό το μυστηριώδες - κυκλώπειας κατασκευής – κτίσμα προκαλεί με το μέγεθος και τις διαστάσεις του. Είναι κτισμένο με την ντόπια πέτρα που υπάρχει σε αφθονία στην γύρω περιοχή. Το περίεργο της κατασκευής του είναι η πολύ προσεγμένη δόμηση των λίθων, η μεγάλη εκφορτική στέγασή του και κυρίως οι όγκοι των βράχων που χρησιμοποιήθηκαν.

    Η είσοδός του είναι χαρακτηριστική τρίλιθη είσοδος σχήματος Π, από μεγάλες κολώνες. Το υπέρθυρο έχει διαστάσεις 4,2 μ. μήκος 2,3 μ. πλάτος και 0,2 ~ 0,5 μ. πάχος. Αυτός ο βράχος που ζυγίζει περίπου 10 τόνους, πώς μετακινήθηκε ; Πώς σηκώθηκε στο ύψος των 2 μέτρων που είναι τοποθετημένος ; Τι εξυπηρετούσε ένα τέτοιο ιδιαίτερα προσεγμένο κατασκευαστικά κτίσμα στο υψόμετρο των 1450 μέτρων σε μία ιδιαίτερα δύσβατη περιοχή;
    Το «Δρακόσπιτο της Όχης» έχει ενταχθεί από τους λιγοστούς μελετητές του στο γενικότερο σύστημα  δρακόσπιτων της περιοχής της Νότιας Εύβοιας, κυρίως γύρω από τα Στύρα, τα οποία όμως δεν παρουσιάζουν την τελειότητα της δικής του κατασκευής. Ανασκαφές δεν έχουν γίνει και η χρονολόγησή του (περ. 1000 π.Χ.) γίνεται σε συσχετισμό με παρόμοια κτίσματα Κυκλώπειας τεχνοτροπίας (Τίρυνθα και Μυκήνες)  

 

ΚΟΛΟΣΣΙΑΙΟΙ ΚΙΟΝΕΣ ΣΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ (περ. 4ος π.Χ. αιώνας)

    Η παρουσία κιόνων τόσο μεγάλου μεγέθους στα λατομεία της Εύβοιας προκαλεί πολλά ερωτήματα. Οι συμπαγείς (και όχι σπονδυλωτοί όπως συνηθίζεται) κίονες σε πολλές περιπτώσεις είχαν βάρος 100 τόνων

Το μήκος του κίονα, σπασμένου σήμερα, είναι 4,5 μ. και η διάμετρός του είναι 2,2 μ. ο όγκος του συγκεκριμένου τμήματος υπολογίζεται στα 17 κυβικά μέτρα και το βάρος του στους 46 τόνους. Ο κίονας έπρεπε χωρίς το κιονόκρανο να έφτανε σε μήκος τα 11 μέτρα και το βάρος του πάνω από 100 τόνους!  Τι μέσα υπήρχαν για την μεταφορά αυτών των κιόνων από τα δύσβατα λατομεία στα λιμάνια; Με τι είδους πλοία μεταφέροντο; Είναι ελάχιστα από τα ερωτήματα που προκύπτουν.

 

Η χρονολόγηση (περίπου 4ος π.Χ. αιώνας) προκύπτει όχι από μελέτες και ανασκαφές, αλλά συγκριτικά με το γεγονός ότι από τους κλασσικούς μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, διεξάγετο ένα ευρύτατο εμπόριο μαρμάρου από την Εύβοια και γι αυτό δεν είναι ασφαλής αυτή η χρονολόγηση. Φωτογραφία αριστερά :  Γιγάντιος κίονας σε αρχαϊκό λατομείο στο Πυργάρι του Νιμποριού Ευβοίας.

 

 

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :

 

    Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.
                Από όπου προήλθε η φωτογραφία και μέρος του κειμένου για το 
                "Δρακόσπιτο" της Όχης, και των κιόνων από τα λατομεία της Εύβοιας.

    Στο περιοδικό "ΤΟ ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ " τεύχος 209 Σεπτέμβριος 1997

 

 

 

ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

 

Εκτός από τα γνωστά πολεμικά μέσα των προγόνων μας (πολεμικά πλοία, πολεμικές μηχανές, υγρό πυρ κλπ) υπάρχουν αναφορές [στην Ελληνική ιστορία : απώτερη (προϊστορία) και νεώτερη] για κάποια άλλα άγνωστα όπλα ή τεχνικές , με καταπληκτικά (ακόμα και για την σημερινή εποχή) αποτελέσματα....     Παραθέτουμε μερικά από τα δείγματα χρήσης άγνωστων όπλων υψηλής τεχνολογίας από τους αρχαίους προγόνους μας...

Αναφορές της "Θεογονίας", του Ομήρου και του Ηροδότου:

    - Κεραυνοί ανετίνασσαν τις κορυφές του Παρνασσού (κατά την εισβολή των Περσών)

    «Οι δε κάτοικοι των Δελφών πληροφορούμενοι ταύτα κατετρόμαξαν και πανικόβλητοι ερωτούσαν το μαντείον δια τα ιερά πράγματα, εάν δηλαδή έπρεπε να τα τοποθετήσουν μέσα εις την γην ή να τα στείλουν εις άλλον τόπον. Ο Θεός όμως δεν τους άφησε να τα μετακινήσουν, ειπών ότι αυτός είναι ικανός να προστατεύει τα ιδικά του πράγματα. Οι κάτοικοι των Δελφών ακούσαντες ταύτα εφρόντιζον δια τον εαυτόν των» (σημ. τα παιδιά και οι γυναίκες εστάλησαν στην Αχαΐα και από τους άντρες οι περισσότεροι ανέβηκαν στις κορυφές του Παρνασσού και άφησαν τα πράγματά τους στο Κωρήκιο άντρον, άλλοι έφυγαν στην Άμφισσα).
    «Ώστε όλοι οι κάτοικοι των Δελφών εγκατέλειψαν την πόλιν εκτός εξήκοντα ανδρών και του ερμηνευτού της θελήσεως του Θεού. Ότε δε οι βάρβαροι επερχόμενοι επλησίασαν τόσον, ώστε να διακρίνουν το ιερόν, τότε ο ερμηνευτής της θελήσεως του Θεού, του οποίου το όνομα ήτο Ακήρατος, βλέπει έμπροσθεν του ναού στημένα τα ιερά όπλα, τα οποία είχον βγεί έξω από το άδυτον του ιερού των Δελφών και τα οποία δεν επετρέπετο κανείς να εγγίσει.
    Και ούτος μεν επήγαινε, δια να φανερώσει το Θείον εις τους ευρισκομένους κατοίκους των Δελφών . Ότε δε οι βάρβαροι σπεύδοντες έφθασαν εις την περιοχήν της Προναίας Αθηνάς, συνέβησαν εις αυτούς θεία σημεία ακόμη σπουδαιότερα . Διότι και τούτο βεβαίως είναι θαύμα μεγάλο, όπλα πολεμικά μόνα των εφάνησαν στημένα έξω από τον ναό. Τα μετά ταύτα όμως γενόμενα είναι άξια θαυμασμού περισσότερο απ' όλα.
    Ότε οι βάρβαροι επερχόμενοι ήσαν κοντά εις το ιερόν της Προναίας Αθηνάς, τότε από μεν τον ουρανόν έπιπτον επάνω των κεραυνοί, από δε τον Παρνασσόν αποκοπείσαι δύο κορυφαί ήρχοντο εναντίον των και επρόφθασον πολλούς από αυτούς , προσέτι και από το ιερόν της Προναίας ήρχετο βοή και αλαλαγμός.» (Ηρόδοτος, Η' Ουρανία 36-37)

 

 

 

 ΥΓΡΟ ΠΥΡ

 

    Το υγρό πυρ επινοήθηκε ή τελειοποιήθηκε από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικο (από την Ηλιούπολη της Συρίας) και η χρήση του αναφέρεται για πρώτη φορά τον 7ο μ.Χ. αιώνα εναντίον του Αραβικού στόλου που πολιορκούσε την Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε ένα από τα φοβερότερα όπλα του μεσαίωνα και επανειλημμένα έσωσε το Βυζάντιο από εχθρικές επιθέσεις.

Γενικά

    Η χρήση της φωτιάς για πολεμικούς σκοπούς είναι τόσο παλιά όσο και η πολεμική τέχνη. Ο Όμηρος αναφέρει ότι οι Τρώες κατέστρεφαν τα πλοία των Αχαιών με φωτιά «...και οι Τρώες ακούραστη φωτιά στο σπαθωτό καθίζουν σκαρφί και φλόγα απάνω ευθύς του χύθηκε ρημάχτρα...». Κατά την Βυζαντινή περίοδο εμπρηστικά μείγματα χρησιμοποιούντο ήδη από τους πρώτους αιώνες. 

    Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφοράς χρήσης του υγρού πυρός (ή Ελληνικού πυρός) υπάρχει στον χρονογράφο Θεοφάνη και αναφέρεται στα χρόνια της βασιλείας του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Δ' Πωγωνάτου (665~685 μ.Χ.) ο οποίος το χρησιμοποίησε με επιτυχία στην απόκρουση των Αράβων κατά την πρώτη απόπειρά τους να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη (674~678 μ.Χ.).

Η επόμενη αναφορά στην χρησιμοποίηση του υγρού πυρός γίνεται πάλι από τον Θεοφάνη, ο οποίος λέει ότι κατά την δεύτερη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717~718 μ.Χ.) ο Αυτοκράτορας Λέων ο Γ' κατόρθωσε σε δύο περιπτώσεις να κάψει με υγρό πυρ τον στόλο των εισβολέων και να ματαιώσει την απόπειρά τους να εισβάλουν στον ευρωπαϊκό χώρο καταλαμβάνοντας την Βασιλεύουσα.

     Έκτοτε το υγρό πυρ αποτέλεσε το σημαντικότερο και το πλέον αποτελεσματικό όπλο των Βυζαντινών σε όλους τους πολέμους τους.
    Όμως παρά την ευρεία χρήση του, η σύνθεσή του παρέμεινε μυστική στους κατοίκους της Αυτοκρατορίας μέχρι την κατάρρευση του κράτους, ενώ ταυτόχρονα καταβλήθηκε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να αποφευχθεί η διαρροή της σε άλλους λαούς. Διακηρύχθηκε από πολύ νωρίς ότι οποιοσδήποτε τολμούσε να αποκαλύψει τον τρόπο προετοιμασίας του υγρού πυρός θα αντιμετώπιζε την ποινή του θανάτου. 
    Τα αυστηρά μέτρα που κατά καιρούς ελήφθησαν πέτυχαν ώστε η σύνθεση του υγρού πυρός να παραμείνει μυστική, τουλάχιστον στο εσωτερικό της χώρας, ενώ ταυτόχρονα το ίδιο το εμπρηστικό μείγμα περιβλήθηκε από μυστήριο, με αποτέλεσμα ακόμα και σήμερα να αποδίδονται σε αυτό κάποιες υπερφυσικές ιδιότητες και να υπάρχουν βασικά ερωτήματα αναφορικά με τα συστατικά του στοιχεία και τις μεθόδους εκτόξευσής του.

    Οι μαρτυρίες για την χρήση του υγρού πυρός από τους Βυζαντινούς εκτείνονται μέχρι και τα τέλη του 12ου και πιθανώς τις αρχές του 13ου αιώνα. Η τελευταία χρησιμοποίησή του πιθανώς να έγινε το 1203, κατά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως από τους φράγκους, όταν οι Βυζαντινοί γέμισαν 18 παλαιά καράβια με εμπρηστικές ύλες, πιθανώς και με υγρό πύρ, και προσπάθησαν ανεπιτυχώς να κάψουν τον ενετικό στόλο που ναυλοχούσε στον Γαλατά.
     Έκτοτε και για περισσότερο από δύο αιώνες δεν γίνεται λόγος για υγρό πύρ, ούτε κατά τους πολέμους της Ελληνικής Αυτοκρατορίας της Νίκαιας (1204-1261), ούτε μετά την ανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως (25 Ιουλίου 1261) και την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι λόγοι που πιθανά ανάγκασαν τους Βυζαντινούς να εγκαταλείψουν το υγρό πύρ ήταν βασικά τρεις:

    α) Η παντελής έλλειψη των πρώτων υλών λόγω της απώλειας των Ασιατικών επαρχιών και ειδικότερα της περιοχής μεταξύ Κασπίας και Μαύρης θάλασσας, από την οποία τις προμηθεύονταν.
    β) Η εξάλειψη των τεχνιτών οι οποίοι ετοίμαζαν το υγρό πύρ, που οφειλόταν στην διάλυση της Αυτοκρατορίας και κυρίως στην κατάληψή της από τους φράγκους Σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας και τους ενετούς συμμάχους τους στις 13 Απριλίου 1204, καθώς και στην εν συνεχεία κατοχή της Πόλης από τους κατακτητές για 57 χρόνια.
    γ) Η σταδιακή παρακμή του Βυζαντινού στόλου, ο οποίος από το τέλος του 13ου αιώνα έπαψε σχεδόν να υπάρχει.

    Το υγρό πύρ (ή κάποιο παρεμφερές του είδος) εμφανίζεται και πάλι κατά τον 15ο αιώνα, τόσο κατά την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως το 1422 από τον σουλτάνο Μουράτ Β' και την άλωση της Θεσσαλονίκης το 1430 από τον ίδιο, όσο και κατά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 από τον Μωάμεθ Β'. Έγινε χρήση από τους αντιπάλους ενός είδους υγρού πυρός το οποίο πιθανώς να περιελάμβανε ως βασικό του συστατικό την μαύρη πυρίτιδα. Στα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως και στον Κεράτιο κόλπο χρησιμοποίησαν οι Έλληνες για τελευταία φορά είδος υγρού πυρός σε μία ύστατη προσπάθεια να αντιστρέψουν την πορεία προς την καταστροφή.

 

 

Σύνθεση του υγρού πυρός

 

    Κανείς δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος για την ακριβή σύνθεση του υγρού πυρός. Παρόλα αυτά οι αναφορές που υπάρχουν από ιστορικούς μας δίνουν κάποιες ενδείξεις για το ποια μπορεί να ήταν η σύνθεσή του.
    Οι πρώτη ιστορική αναφορά για την κατασκευή εμπρηστικού μίγματος προέρχεται από τον χρονικογράφο Μαλάλα (6ος αιώνας), ο οποίος αναφέρει ότι οο Αυτοκράτορας Αναστάσιος ο Α' (491-518 μ.Χ.) προκειμένου να αντιμετωπίσει την επανάσταση του κόμη των Φοιδεράτων Βιταλιανού, κάλεσε από την Αθήνα κάποιο φιλόσοφο ονόματι Πρόκλο, ο οποίος φαίνεται ότι ασχολείτο με την παρασκευή εύφλεκτων υλών. Ο Πρόκλος κατασκεύασε από "ΘΕΙΟΝ ΑΠΥΡΟΝ" (άκαυτο θειάφι) μία πολύ ψιλή σκόνη την οποία παρέδωσε στον αρχηγό του Βασιλικού Πλωίμου (στόλου) Μαρίνο, λέγοντάς του "όπου και αν τη ρίξεις, είτε σε κτίρια, είτε σε πλοία, η σκόνη με την ανατολή του ηλίου αναφλέγεται και καίει τα πάντα.". Έτσι και έγινε. Αυτή λοιπόν πρέπει να είναι η πρώτη αναφορά για την κατασκευή εμπρηστικού μίγματος το οποίο υπήρξε ο πρόγονος του Ελληνικού υγρού πυρός.
    Υπάρχουν αρκετές αναφορές που μιλάνε για την αυτανάφλεξη του υγρού πυρός μόλις αυτό ερχόταν σε επαφή με το νερό (ιδιότητα που το καθιστούσε πρακτικώς άσβεστο σε επιθέσεις εναντίον πλοίων) ιδιότητα που σύμφωνα με μερικούς ερευνητές πρέπει να οφείλεται στην παρουσία ασβέστη ή φωσφορούχου ασβεστίου. Άλλα συστατικά του σύμφωνα με τους ερευνητές πρέπει να ήταν η νάφθα, σε μορφή αργού ή αποσταγμένου πετρελαίου και στερεά συστατικά όπως νίτρο, θείο, ρητίνη ή και άλλες εύφλεκτες ύλες. Σύμφωνα με κάποιους άλλους ερευνητές δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο το υγρό πύρ να ήταν και κάποιας μορφής πυρίτιδα (συμπέρασμα που προέρχεται από τις αναφορές για καπνούς και βροντές κατά την διάρκεια εκτόξευσής του).

 

 

Μέθοδοι και μέσα εκτόξευσης του υγρού πυρός

 

    Οι μέθοδοι και τα μέσα εκτόξευσης του υγρού πυρός παραμένουν, παρά τις προσπάθειες των ερευνητών, στην σφαίρα των υποθέσεων. Όπως για την σύνθεση του υγρού πυρός, έτσι και για τα μέσα εκτόξευσής του τα Βυζαντινά κείμενα που αναφέρουν σχετικές πληροφορίες είναι ελάχιστα και ασαφή, με αποτέλεσμα συχνά να αναγκάζουν την ευρηματικότητα των ερευνητών να αγγίζει τα όρια της φαντασίας.

Οι Βυζαντινοί συγγραφείς ως βασικό μέσο εκτόξευσή του πυρός αναφέρουν τον σίφωνα, ο οποίος έπρεπε πάντοτε να είναι επενδυμένος στο στόμιό του με χαλκό. Με βάση λοιπόν τις αναφορές οι νεότεροι ερευνητές δέχθηκαν ότι ο όρος "σιφών" σημαίνει "σωλήνας εκτόξευσης", ενώ υπήρξαν μερικοί που υποστήριξαν ότι ο όρος "σιφών" σημαίνει "καταθλιπτική αντλία", συνδεδεμένη όμως με σωλήνα εκτόξευσης. Η εκτόξευσή του γινόταν σίγουρα με μηχανικό τρόπο.

     Σύμφωνα με μερικούς ερευνητές ο "σιφών" ήταν κάποιο καζάνι στο οποίο θερμαινόταν το υγρό πύρ και οι "σιφωνάριοι" (εκπαιδευμένοι χειριστές πυροτεχνουργοί) σημάδευαν με το ακροφύσιο (το οποίο πολλές φορές είχε την μορφή προτομής λέοντα ή άλλου αγρίου ζώου με το στόμα ανοικτό) το εχθρικό πλοίο και εκτόξευαν το υγρό πύρ (το οποίο αποκτούσε υψηλή πίεση μέσω καταθλιπτικής αντλίας, σύμφωνα με μία μερίδα ερευνητών  ή σύμφωνα με άλλους ερευνητές το υγρό πύρ αποκτούσε πίεση μέσα στο καζάνι είτε λόγω της θέρμανσης ή βρασμού του, είτε λόγω κάποιας ελεγχόμενης έκρηξη)

    Εκτός των "σιφώνων" οι συγγραφείς αναφέρουν ότι το υγρό πύρ μπορούσε επίσης να εκτοξευτεί εναντίον των πλοίων, των πολεμικών μηχανών, των εγκαταστάσεων και των στρατευμάτων του εχθρού και με διάφορους άλλους τρόπους : 

    α) Μέσα σε πήλινες χύτρες (δοχεία) που εξακοντίζονταν με εκηβόλους πολεμικές μηχανές, όπως βαλλίστρες (μεγάλοι καταπέλτες σταθερής βάσης) ή αλακάτια και γεράνια (μικροί καταπέλτες περιστρεφόμενης βάσης)
    β) Μέσα σε "χειροσιφώνες", δηλαδή σε μικρές γυάλινες ή πήλινες σφαίρες τις οποίες οι στρατιώτες εξακόντιζαν με τα χέρια τους, αφού πρώτα άναβαν την θρυαλλίδα ή το στουπί που προεξείχε από την μοναδική οπή της σφαίρας (στην περίπτωση του μη αυταναφλεγόμενου υγρού πυρός) καλυπτόμενοι πίσω από σιδερένιες ασπίδες.
    γ) Με δόρατα, ακόντια και βέλη στην άκρη των οποίων είχαν τοποθετηθεί φλεγόμενα στουπιά βουτηγμένα στο υγρό πύρ.

    Το βεληνεκές των μέσων εκτόξευσης του υγρού πυρός και ειδικότερα των "σιφώνων" μας είναι άγνωστο μιας και οι Βυζαντινοί συγγραφείς δεν αναφέρουν τίποτα σχετικό.

 

 

Επίλογος

 

    Το υγρό πύρ αποτέλεσε για πολλούς αιώνες το σημαντικότερο όπλο της Ελληνικής μεσαιωνικής αυτοκρατορίας, αλλά και των αράβων που από τον 10ο αιώνα και μετά άρχισαν να το χρησιμοποιούν. Το υγρό πύρ όμως ήταν ακαταμάχητο και στον ψυχολογικό τομέα. Η επίδρασή του στο ηθικό του εχθρού ήταν καταλυτική. Εκατοντάδες κείμενα εξιστορούν τον τρόμο που προκαλούσε στους βαρβάρους, αλλά και στους πολιτισμένους ξένους λαούς η χρήση του "Ελληνικού πυρός" όπως συνήθως το αποκαλούσαν. Από τον 15ο αιώνα και μετά η τελειοποίηση της μαύρης πυρίτιδας και την χρησιμοποίηση των πυροβόλων όπλων, το υγρό πύρ και γενικά οι εμπρηστικές ύλες εγκαταλείφθηκαν σταδιακά. Όμως τετρακόσια χρόνια αργότερα, κατά τον 19ο και 20ο αιώνα, βλέπουμε να αναβιώνουν και πάλι τα λησμονημένα εκείνα όπλα των Βυζαντινών, αφού τα φλογοβόλα, οι εμπρηστικές βόμβες, οι χειροβομβίδες και οι βόμβες "μολότωφ" δεν είναι τίποτα άλλο παρά τελειοποιημένες μορφές του υγρού πυρός, των σιφώνων και των χειροσιφώνων, όπλα τα οποία είχαν χρησιμοποιήσει με τόση επιτυχία οι πρόγονοί μας κατά τον μεσαίωνα.

Κίμων Ε. Πλακογιαννάκης περιοδικό  "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" τ.41

 

                                                                  Βιβλιογραφία :

 

περιοδικό "Δαυλός" τ.196 "ΗΣΙΟΔΟΥ ΘΕΟΓΟΝΙΑ" εκδόσεις Ι. Ζαχαρόπουλου "ΗΡΟΔΟΤΟΥ" Ιστορίαι περιοδικό "ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" τ.41 (Ιανουάριος 2000)

 

 

Σκυρόδεμα (τσιμέντο) του 1000 π.Χ. ίδιας ποιότητος με το σημερινό και αδιαπέραστο από την ραδιενέργεια.

 

 

    Έχει καλλιεργηθεί η άποψη ότι οι τεχνολογικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων ήταν ελάχιστες και υπολείποντο κατά πολύ των επιστημονικών τους θεωριών. Όμως ένα πλήθος ιστορικών μαρτυριών, που συστηματικά αποσιωπώνται, καταδεικνύουν το εντελώς αντίθετο. Ακόμη και κάποια διασωθέντα μνημεία της αρχαιότητας παρουσιάζουν ως προς την τεχνολογία τους και τις ιδιότητές τους εκπληκτικά επίπεδα γνώσεως, που είναι γνωστά σε λίγους ερευνητές σήμερα. Παράδειγμα αποτελούν οι αποδείξεις για την επιστήμη της Χημείας, ένα γνωστικό κλάδο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού με τεχνολογικές εφαρμογές που δεν υπολείποντο σε τίποτε των σημερινών, κλάδο που εν τούτοις είναι λησμονημένος από το διεθνές ακαδημαϊκό κατεστημένο. Ο Ιωάννης Τσαγκάρης, καθηγητής της Χημείας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, είναι απ’ τους ελάχιστους ερευνητές , που εδώ και χρόνια προσπαθεί να ανασύρει απ’ την ιστορία την θαμμένη γνώση των προγόνων μας. Ακολουθεί η συνέντευξη που παραχώρησε ο καθηγητής κ. Τσαγκάρης στο περιοδικό “Δαυλός” που φωτίζει άγνωστες πτυχές της Χημικής επιστήμης στην αρχαία Ελλάδα, καθώς και η συνέντευξη του κ. Ευσταθιάδη του μηχανικού που έκανε την μελέτη του αρχαίου σκυροδέματος.

 Τσιμέντο καλύτερο από το σημερινό στην αρχαία Ρόδο

ΕΡΩΤΗΣΗ: Κύριε Τσαγκάρη, ελάχιστα γνωρίζουμε σήμερα για τις Χημικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων. Ποια είναι η κυρίαρχη άποψη που προβάλλεται σχετικά με την γέννηση αυτής της επιστήμης;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι περισσότεροι και σήμερα δέχονται, ότι η Χημεία έχει τις ρίζες της στην Αίγυπτο, που διέσωσαν οι Άραβες αλχημιστές και κατόπιν οι αλχημιστές του Μεσαίωνα. Η Ελληνική συμβολή δεν ήταν καθόλου γνωστή παλαιότερα, αλλά και σήμερα δεν προβάλλεται επαρκώς. Εκείνος που ανέδειξε την καταλυτική συνεισφορά των Ελλήνων στην γένεση αυτής της επιστήμης ήταν ο Γάλος χημικός Marcelin Berthelot γύρω στα 1888. Ο Μπερτελώ μελέτησε αρχαία και μεσαιωνικά κείμενα καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι χημικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων ήταν μεγάλες και πέρασαν στην Αλεξάνδρεια της Ελληνιστικής εποχής. Στην Ελλάδα συνεχιστής των απόψεων του Μπερτελώ και πρωτεργάτης της ανάδειξης της Ελλάδος ήταν ο Μιχαήλ Στεφανίδης από την Λέσβο, καθηγητής της Ιστορίας των Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πέρα από τις ιστορικές πηγές, που ερεύνησαν αυτοί οι δύο επιστήμονες, υπάρχουν αρχαιολογικά κατάλοιπα, που να καταδεικνύουν ένα μέρος της γνώσης αυτής;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως. Για παράδειγμα στην Ρόδο ήκμασε η πόλη Κάμιρος, απ’ τους Ομηρικούς χρόνους μέχρι το 400 π.Χ. , όταν ο μεγάλος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Ιππόδαμος έκτισε την πόλη της Ρόδου και η Κάμιρος παρήκμασε.

ΠΑΝΩ: Άποψη της αρχαίας δεξαμενής της Καμίρου. Ο παχύς μανδρότοιχος στο μέσον είναι μεταγενέστερη προσθήκη. (φωτ. Ε. Ευσταθιάδη δημοσίευση περιοδ. Δαυλός)

Στην ακρόπολη λοιπόν της Καμίρου σώζεται σήμερα κτίσμα μιας μεγάλης δεξαμενής από μπετόν, χωρητικότητας 600 κυβικών μέτρων που χρονολογείται γύρω στο 500 π.Χ. Είναι πράγματι από μπετόν με προδιαγραφές, σύσταση, ποιότητα, ποιοτική αντοχή και ελαστικότητα όμοια με τις σημερινές, σύμφωνα με εργασία του κ .Ευσταθιάδη.  Ο Ε. Ευσταθιάδης είναι ένας πολύ καλός μηχανικός – συνταξιούχος νομίζω τώρα – με μεγάλη πείρα στα μπετόν – μπετόν αρμέ, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Δημοσίων έργων του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η αξιέπαινη αυτή εργασία του έγινε το 1978, η οποία δεν αμφισβητείται πειραματικώς και αποδεικνύει ότι το μπετόν της δεξαμενής της Καμίρου είναι όμοιο και ίσως καλύτερο από το σημερινό τύπου “πόρτλαντ”.

 Το εύρημα αυτό, που έχει ασφαλώς τεράστιο επιστημονικό, ιστορικό και δημοσιογραφικό ενδιαφέρον, δυστυχώς δεν προεβλήθη απ’ το Ελληνικό κράτος.

Τσιμέντο του 1000 π.Χ. αδιαπέραστο από την ραδιενέργεια

ΕΡΩΤΗΣΗ : Είχατε αναφερθεί και στα μεταλλεία του Λαυρίου…

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : …να σας πω και για το Λαύριο. Το 1992 η Αμερικανίδα φυσικοχημικός Μάρθα Μπουντγουαίη έκανε μία ανακοίνωση σε συνέδριο στην Βοστώνη, στην οποία έλεγε ότι το κονίαμα της κατασκευής των επιχρίσεων των αρχαίων μεταλλευτικών δεξαμενών του Λαυρίου είναι αδιαπέραστο από την ραδιενέργεια. Πρόκειται για ένα είδος τσιμέντου που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες 3000 χρόνια πρίν – τουλάχιστον. Μάλιστα η κυρία Μπουντγουαίη συνέστησε να χρησιμοποιηθεί το υλικό αυτό ως μέσο επιχρίσεως των δεξαμενών αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων!

ΕΡΩΤΗΣΗ : Κύριε Τσαγκαράκη, μας αναφέρετε σπουδαία πράγματα, που όμως ελάχιστοι γνωρίζουν.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Σας είπα : Αν δεν ήταν ο Μπερτελώ και ο Στεφανίδης – θα προσθέσω και τον καθηγητή μου στο Πολυτεχνείο Προκόπη Ζαχαρία, ο οποίος και με δίδαξε τις γνώσεις αυτές – ίσως να μην γνωρίζαμε τίποτα σήμερα. Μάλιστα ο Στεφανίδης με σειρές βιβλίων του απεδείκνυε, ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν οι “χυμευταί”, κάτι αντίστοιχο των σημερινών χημικών ή χημικών μηχανικών. Ο καθηγητής Ζαχαρίας υποστήριξε, ότι η Χημεία έπρεπε να γράφεται με υ και να αναφέρεται και ως “Χυμευτική”.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πως το δικαιολογούσε αυτό;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι αρχαίοι έλεγαν, πως, για να γίνει μία χημική πράξη, έπρεπε οι ουσίες να περάσουν από την κατάσταση του “χύματος”, που ήταν η λεπτή λειοτρίβηση της ύλης, πολύ λεπτή όπως το αλεύρι, για να αναμειχθεί με άλλο “χύμα” και με την διαδικασία της μεταλλοίωσης, της μεταβολής δηλαδή, θα δώσει ένα άλλο προϊόν. Η πράξη αυτή λεγόταν “χυμίζειν” ή ακριβέστερα “χυμεύειν” . Αυτοί που έκαναν την εργασία αυτή, που κατεύθυναν τους εργάτες, ονομάζονταν “χυμευταί”.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Μπορείτε να μας αναφέρετε κάποια ονόματα Ελλήνων χυμευτών που διασώθηκαν;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Είναι αρκετά. Σας αναφέρω τον Θεόδωρο τον Σάμιο (6^ος π.Χ. αιών), τον Γλαύκο τον Χίο (6^ος – 5^ος π.Χ.), τον Αρχύτα τον Ταραντίνο, που ανακάλυψε, που ανακάλυψε και την πρώτη πετομηχανή (αεριωθούμενο) κ.λ.π.

Πως έγινε στάχτη η Ελληνική Επιστήμη

ΕΡΩΤΗΣΗ : Γιατί δεν υπάρχουν στα αρχαία κείμενα οι λέξεις χυμευτική και χυμευτής ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Διότι τα σχετικά βιβλία κάηκαν το 323 στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Στην Αίγυπτο την εποχή αυτή οι Ελληνομεμφίτες είχαν αποκτήσει τεράστιο πλούτο, λόγω της ικανότητάς τους να μετατρέπουν διάφορα ευγενή μέταλλα σε χρυσό, τα οποία πούλαγαν σε υψηλές τιμές, και έτσι αποτέλεσαν απειλή για την οικονομία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Μπορούσαν δηλαδή να φτιάχνουν χρυσό;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι. Ουσιαστικά πρόκειται για επιχρυσώσεις. Τις γνώσεις αυτές τις είχαν πάρει από τους Έλληνες χυμευτάς, που με τον Μ. Αλέξανδρο έφτασαν εκεί. Έτσι ο Διοκλητιανός διατάζει, όλα τα βιβλία που περιείχαν τις λέξεις “Χυμεία” και “Χυμευτική” να καούν, όπως και έγινε. Τα έκαψαν και στο Σεράπειο και στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Οι στρατιώτες έμπαιναν ακόμη και σε σπίτια, όπου είχαν πληροφορίες ότι υπήρχαν τέτοια βιβλία. Και ξέρετε πως σώθηκαν μερικά; Κάποιοι χυμευτές πέθαναν πριν τον διωγμό, ήταν Αιγύπτιοι με Ελληνική μόρφωση. Όπως ξέρετε μέσα στην μούμια έβαζαν και τα αγαπημένα αντικείμενα του νεκρού. Έτσι στις Θήβες της Αιγύπτου τον 19^ο αιώνα βρέθηκαν δύο μούμιες, που περιείχαν χειρόγραφα Χυμευτικής, τα οποία μεταφέρθηκαν στο μουσείο Λέυντεν της Ολλανδίας, που αναφέρουν εκπληκτικά πράγματα : Παρασκευή χρωμάτων, γυαλιών, τεχητών πολύτιμων λίθων, επιχρυσώσεις, όπως ακριβώς κάνουν σήμερα, και ονομασίες στοιχείων όπως π.χ. η σημερινή σόδα ήταν το “νίτρον” αρχαίων Ελλήνων. Αυτά διάβασε ο Μπερτελώ και πείσθηκε, πως η σημερινή επιστήμη της Χημείας προέρχεται απ’ τους αρχαίους Έλληνες. Το “λεξικό της Σούδας” - και όχι του “Σουΐδα”, όπως το λένε – αναφέρει, ότι σύμφωνα με το διάταγμα του Διοκλητιανού στην Αλεξάνδρεια, και πιθανώς και σε άλλες πόλεις της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, κατακάηκαν “ΤΑ ΠΕΡΙ ΧΥΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΧΡΥΣΟΥ ΤΟΙΣ ΠΑΛΑΙΟΙΣ ΑΥΤΩΝ ΓΕΓΡΑΜΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΡΟΣ ΜΗΚΕΤΙ ΠΛΟΥΤΕΙΝ ΑΙΓΥΠΤΙΟΙΣ ΕΤΙ ΤΟΙΑΥΤΗΣ ΠΕΡΙΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ΤΕΧΝΗΣ, ΜΗΔΕ ΧΡΗΜΑΤΩΝ ΑΥΤΟΥΣ ΘΑΡΡΟΥΝΤΑΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΝ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΑΝΤΑΙΡΕΙΝ” [= τα περί χημείας και χρυσού βιβλία που είχαν γράψει οι αρχαίοι, για να μην πλουτίζουν πια οι Αιγύπτιοι ασχολούμενοι με την τέχνη αυτή και με τα χρήματα να αποκτούν θάρρος, για να επαναστατούν εναντίον των ρωμαίων].

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ασφαλώς οι χημικές γνώσεις των Ελλήνων θα επηρέασαν τις φιλοσοφικές τους αντιλήψεις για την ουσία της ύλης;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως. Οι χυμευτές, αυτοί οι πρακτικοί φιλόσοφοι, ήταν κατά κάποιο τρόπο η πειραματική πλευρά και ταυτόχρονα η εφαρμογή της επιστημονικής θεωρίας.

Η απάτη του δόγματος “Εξ ανατολών το φως”

ΕΡΩΤΗΣΗ : παρ’ όλη αυτή την πληρότητα η κατεστημένη άποψη διεθνώς μιλά για την γέννηση του Πολιτισμού αλλού και όχι στην Ελλάδα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ακούστε, τα πράγματα είναι απλά. Η επιστημονική γνώση είναι καθαρή Ελληνική σκέψη. Από την ιστορική πλευρά υπάρχουν πολλά κείμενα αρχαίων συγγραφέων, ενώ αντίθετα κείμενα Περσών, Βαβυλωνίων, Χαλδαίων, Αιγυπτίων, Φοινίκων δεν υπάρχουν. Η παλαιά Διαθήκη είναι το μόνο κείμενο που αναφέρεται στην ύλη, όμως καθαρά θεοκρατικά. Οι Ελληνικές αντιλήψεις αντίθετα συμβαδίζουν με τις σημερινές κατακτήσεις της επιστήμης. Αυτά σκοπίμως αποκρύπτονται διεθνώς από ανθελληνικά κέντρα και από θεωρίες όπως του μπερνάλ ή του χάντινγκτον.

Καταλαβαίνετε πως αν δεν υπήρχε ο Μπερτελώ, δεν θα ξέραμε τίποτε για την συμβολή των Ελλήνων στην Χημεία. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με όλες τις επιστήμες.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Υπάρχει σε κάποιο Ελληνικό πανεπιστήμιο έδρα Ιστορίας της Χημείας, ώστε να ανασκευαστούν οι κατασκευασμένες απόψεις;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι. Υπήρχε όσο ζούσε ο Στεφανίδης και την κρατούσε γιατί ήταν ο Στεφανίδης. Προσπαθούμε σήμερα να την καθιερώσουμε και πάλι. Εγώ θέλω να κάνω το χρέος μου στην επιστήμη που υπηρετώ. Να καταδείξω δηλαδή την συμβολή των προγόνων μας. Αν ήμουν γιατρός θα το έκανα στην Ιατρική.

[Παν. Λ. Κουβαλάκης - Περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ τ. 226 (Οκτώβριος 2000)]

---

Στον λόφο όπου εντοπίζεται η ακρόπολη της αρχαίας Καμίρου στην Ρόδο, πλησίον του ναού της Αθηνάς Καμιράδος, βρίσκεται αρχαιότατη δεξαμενή χωρητικότητας 600 περίπου κυβικών μέτρων. Η δεξαμενή αυτή, το κτίσιμο της οποίας χρονολογείται κατά προσέγγιση στο 900 π.Χ., είναι κατασκευασμένη από ένα υλικό σκληρό και αδιάβροχο, η παρουσία του οποίου προέτρεψε προ πολλών ετών τον επίτιμο διευθυντή του τ. Υπουργείου Δημοσίων Έργων κ. Ευστάθιο Ευσταθιάδη, που βρισκόταν για επαγγελματικούς λόγους στην Ρόδο, να λάβει δείγματα του υλικού αυτού και να προχωρήσει σε χημική ανάλυσή τους. Όπως τελικά διεπίστωσε, πρόκειται για ένα μείγμα αδρανούς υλικού, το οποίο συνιστά έναν τύπο σκυροδέρματος (τσιμέντου), που ελάχιστα διαφέρει από το εν χρήσει σημερινό (τύπου πόρτλαντ). Ο κ. Ευσταθιάδης συνέγραψε και ειδική μονογραφία για το θέμα με πληθώρα ιστορικών, τεχνικών και χημικών πληροφοριών.

Ακολουθεί η συνέντευξη που παραχώρησε ο κ. Ευσταθιάδης στο περιοδικό "ΔΑΥΛΟΣ"

ΕΡΩΤΗΣΗ : Θα ήθελα να μας πείτε, κ. Ευσταθιάδη, εάν υφίστανται διαφορές μεταξύ του σκυροδέματος που ανακαλύψατε στην Κάμιρο και του σημερινού εν χρήσει μπετόν.

ΠΑΝΩ: Το τεμάχιο αυτό του σκυροδέματος από την δεξαμενή της Καμίρου απεκόπη για περαιτέρω μελέτη από τον κ. Ευστ. Ευσταθιάδη και φυλάσσεται έως σήμερα επιμελώς από τον ίδιο  (φωτ. Ε. Ευσταθιάδη δημοσίευση περιοδ. Δαυλός)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ουσιαστικά δεν έχουν καμία απολύτως διαφορά. Η τεχνολογία του σημερινού μπετόν, που χρησιμοποιείται στα οποιαδήποτε έργα, οικοδομές, λιμάνια, γέφυρες, αεροδρόμια κλπ, είναι ακριβώς ίδια με αυτήν του αρχαίου Ελληνικού μπετόν.  Μία μικρή ωστόσο αλλά αξιοπρόσεκτη και σημαντική υπέρ του αρχαίου Ελληνικού σκυροδέματος διαφορά είναι, ότι οι αρχαίοι πρόσεξαν να δώσουν στην τσιμεντένια μεμβράνη, που παρεμβάλλεται μεταξύ όλων των κόκκων της συνθέσεως του μπετόν, λίγο μεγαλύτερο πάχος απ’ ότι βλέπει κανείς στο σημερινό μπετόν.  Αυτό αποτελεί μία από τις αποδείξεις της σοφίας των αρχαίων Ελλήνων μηχανικών.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Εκτός απ΄ το συγκεκριμένο δείγμα της Καμίρου, ενδέχεται το σκυρόδεμα να ήταν γνωστό και εν χρήσει και σε άλλα μέρη του Ελλαδικού χώρου;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Είχα παρακαλέσει το Υπουργείο Πολιτισμού να μου υποδείξει θέσεις κι άλλων αρχαίων κατασκευών, κυρίως δεξαμενών. Πράγματι μου είχε στείλει ένα πίνακα με υπάρχουσες δεξαμενές και σε άλλα μέρη του Ελλαδικού χώρου. Η διατήρηση όμως της στεγανοποίησης των αυτών δεν ήταν τόσο καλή, όσο αυτή της προτύπου κατασκευής της Καμίρου.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Γνωρίζουμε, κ. Ευσταθιάδη ότι το τσιμέντο είναι εφεύρεση των τελευταίων εκατό ετών από τους Άγγλους. Πως συνέβαινε οι αρχαίοι Έλληνες να γνωρίζουν ένα πανομοιότυπο υλικό στην εποχή τους;

ΠΑΝΩ: Ιζηματική διάταξη των στοι- χείων του αρχαίου τσιμέντου της Κα- μίρου σε γυάλινο σωλήνα.  (φωτ. Ε. Ευσταθιάδη δημοσίευση περιοδ. Δαυλός)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι τεχνικοί είχαν την σοφία, παράλληλα με όλες τις άλλες φιλοσοφικές τοποθετήσεις τους, να παρατηρήσουν ότι το χώμα της Σαντορίνης, που είχε βγει από το ηφαίστειο, έχει ιδιαίτερες ιδιότητες, που το κάνουν να διαφέρει από όλα τα γνωστά ανά τον Ελλαδικό χώρο εδάφη.  Πειραματίστηκαν επάνω σ’ αυτό, αφού τους κίνησε την περιέργεια, και κατέληξαν όχι μόνο να το χρησιμοποιούν αναμιγνύοντάς το με ασβέστη, ο οποίος τους ήταν ήδη από παλαιότερα γνωστός, αλλά και να παράγουν μία “λάσπη”, η οποία άντεχε περισσότερο στο νερό και μπορούσε να πήξει μέσα σε αυτό, σε αντίθεση με άλλα κοιτάσματα από φυσική άμμο και ασβέστη. Αλλά εν συνεχεία, αφού επεξέτειναν τις μελέτες τους, διεπίστωσαν ότι το λεπτότατο υλικό της “Θηραϊκής γης”, που υφίσταται σε πολύ μικρό ποσοστό, ίσως κάτω του 20%, είναι και το πλέον ουσιώδες.  Γι’ αυτό το λόγο επενόησαν κάποια γνωστή μόνο σ’ αυτούς μέθοδο την οποία εφήρμοσαν σε εκτεταμένη κλίμακα για την παραγωγή των γεωδών χρωστικών υλών, τις οποίες χρησιμοποιούσαν για την βαφή και ζωγραφική των αρχαίων Ελληνικών αγγείων. Κατασκεύαζαν έτσι αυτά τα απαράμιλλα έργα τέχνης, η αντοχή των οποίων ακόμα και μέσα στην θάλασσα με την πάροδο όχι μόνο των αιώνων αλλά και των χιλιετιών παραμένει αναλοίωτη.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Είναι γνωστό ότι η παρασκευή τσιμέντου σήμερα προϋποθέτει την καύση των συστατικών σε καμίνους. Αυτό συνέβαινε και τότε;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Σε ότι αφορά την παραγωγή, η διαφορά με το σημερινό τσιμέντο είναι ότι σε όλη την υφήλιο παρασκευάζεται μέσα σε απλές καμίνους, στις οποίες προσθέτουν το μίγμα των πρώτων υλών, το οποίο ψήνεται εκεί, ενώ στην αρχαία Ελλάδα θεωρώ ότι χρησιμοποιούσαν διπλές καμίνους. Η μία εξ’ αυτών δεν ήταν άλλη από το ηφαίστειο, όπου στα έγκατα της γης ψηνόταν το φυσικό γεώδες υλικό, που κατόπιν χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη, για να παρασκευάσουν το τσιμέντο. Το δεύτερο καμίνι ήταν το τεχνητό, όπου έψηναν τον ασβεστόλιθο και έβγαζαν ασβέστη. Σε συνδυασμό τώρα της μεθόδου της “υδαταιώρησης” του επεξεργασμένου υλικού του ηφαιστείου, της αναμίξεως δηλαδή της Θηραϊκής γης με νερό και της αφαιρέσεως του νερού μετά από εικοσιτετράωρη καθίζηση, πετύχαιναν την λήψη του ανωτάτου στρώματος της στάθμης, που αποτελεί και το ένα συστατικό του τσιμέντου. Το δεύτερο συστατικό, όπως είπαμε, ήταν ο ασβέστης που ψηνόταν σε δεύτερο καμίνι. Τα δύο αυτά υλικά σε ορισμένη αναλογία μεταξύ τους και με την προσθήκη νερού δίνουν ένα κράμα, που έχει τις ίδιες χημικές ιδιότητες με το σημερινό τσιμέντο “Portland”. Επομένως η μόνη ουσιαστική διαφορά του αρχαίου τσιμέντου με το σημερινό τσιμέντο είναι, ότι το πρώτο παρήγετο με βάση την εμπνευσμένη τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων τεχνικών.

[Μάριος Μαμανέας - Περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ τ. 226 (Οκτώβριος 2000)]