www

(αντίστοιχο κεφάλαιο στη μελέτη της ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

«ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ»)

Πριν εξετασθούν οι τρόποι επικοινωνίας ανάμεσα στις πόλεις, οι οποίοι συνέβαλαν στην ανταλλαγή των αγαθών και στην προαγωγή του εμπορίου, πρέπει να αναφερθεί ότι η γραφή, ως πρώιμος τρόπος επικοινωνίας, εμφανίσθηκε όχι για να υπάρξει επικοινωνία —λογοτεχνική ή θρησκευτική— ανάμεσα στα διάφορα μέλη της κοινωνίας, αλλά για να αντικατασταθεί η μνήμη. Τα «ανάκτορα», τα οποία αποτελούσαν αυτοδύναμες οικονομικές μονάδες, διοικούσαν σημαντικά τμήματα γης και έλεγχαν πόρους μεγάλων περιοχών. Ο ρόλος τους ήταν να αποθηκεύουν σε τεράστιους χώρους ποικίλα αντικείμενα και να τα αναδιανέμουν: Πρέπει ανά πάσα στιγμή να μπορεί κανείς να επιβλέπει τις ποσότητες τροφίμων που διανέμονται σε όσους εργάζονται για το Κράτος, να γνωρίζει τα πάντα για τους φόρους που καταβάλλουν οι πολίτες κτλ. Σε αυτό το στάδιο, μόνο η μνήμη των διοικητικών στελεχών των ανακτόρων δεν αρκεί. Πρέπει να βρεθεί ένα έγκυρο μέσο που να επιτρέπει να απογράφεται λεπτομερειακά η διακίνηση των πόρων και να καταχωρείται σε αρχεία[1].

Η γραφή χάθηκε για τουλάχιστον τρεις αιώνες, μια περίοδο την οποία οι ιστορικοί ονόμασαν «σκοτεινούς αιώνες», όχι επειδή ήταν μια περίοδος παρακμής, αλλά επειδή δεν υπάρχει γι’ αυτήν καμιά γραπτή μαρτυρία. Η επανεμφάνιση της γραφής γίνεται με την εισαγωγή του αλφαβήτου. Οι Έλληνες θεωρούσαν τη γέννηση του αλφαβήτου ως μια ξεχωριστή ανακάλυψη. Για τον λόγο αυτό, δεν μπορούσε να προέλθει παρά από ένα πρόσωπο που οι ικανότητές του το τοποθετούσαν πάνω από τα ανθρώπινα. Έτσι, στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. ο Στησίχορος αποδίδει την επινόηση του αλφαβήτου στον Παλαμήδη, τον πολυμήχανο ήρωα από το Άργος. Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ο Αισχύλος αναφέρει τον Προμηθέα, τον εφευρέτη, μεταξύ άλλων χρησίμων στον άνθρωπο τεχνών, «των ταιριασμένων γραμμάτων, της μνήμης του κάθε πράγματος»[2]. Ο Αισχύλος εξαίρει την αξία της γραφής και ειδικότερα τη συμβολή του γραπτού λόγου στην ανάπτυξη του πολιτισμού.

Αντίθετος με την παγιωμένη άποψη για τη χρησιμότητα της γραφής εμφανίζεται ο Πλάτων, ο οποίος στον Φαίδρο τονίζει τον κίνδυνο, σύμφυτο με την υπερχρησία του γραπτού λόγου, από υπερεμπιστοσύνη στην αξία του: Με τη σύνδρομη παραμέληση της μνήμης, να φέρει τη λήθη στις ψυχές η μάθηση της γραφής, καθώς οι άνθρωποι θα υποστούν κάτι σαν μνημονική αλλοτρίωση, με την εξάρτησή τους για την ανάμνηση από εξωτερικά σημεία και με την αποστέρησή τους έτσι από την ενδοανάβλυστη προσωπική τους μνήμη. Ο γραπτός λόγος χαρακτηρίζεται «οὔκουν μνήμης, ἀλλ’ ὑπομνήσεως φάρμακον», αναγνωρίζεται, δηλαδή, η λειτουργία της «ὑπομνήσεως»[3]...

[1] Corinne Coulet, Μέσα επικοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα, μτφ. Κ. Τσιταράκη. Αθήνα: Παπαδήμας, 1998, σ. 14

[2] Αισχύλου, Προμηθεύς Δεσμώτης 460-461.

[3] Πλάτωνος, Φαίδρος 275a. Αναλυτικά για το θέμα αυτό βλ. Κ. I. Δεσποτοπούλου, «Ο γραπτός λόγος κατά Πλάτωνα», Του ἰδίου, Μελετήματα Φιλοσοφίας III. Αθήνα: Παπαζήσης, 1982, 48-68.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα