Τα
Πάθη στους
Στωικούς
Σύμφωνα με τους Στωικούς τα βασικά πάθη
της ψυχής είναι τέσσερα:
-
λύπη (ή πόνος)
-
φόβος
-
επιθυμία
-
ηδονή
(ως αυτοσκοπός)
Αυτά θα πρέπει να αποφεύγονται από τους
ανθρώπους που θέλουν ειλικρινά να ζουν σύμφωνα με τη φύση τους, το
«ζῆν
κατά φύσιν»,
γιατί, χωρίς να το καταλαβαίνουν, οδηγούνται σε εκφράσεις και
αντιδράσεις για τις οποίες δεν συμφωνεί ο βαθύτερος εαυτός τους, (το
Ηγεμονικό των Στωικών), με αποτέλεσμα κάποια
στιγμή να μετανιώνουν και να αισθάνονται άσχημα γι’ αυτές τις πράξεις
τους.
Εξ αυτών, η έντονη και δεσμευτική
επιθυμία και ο φόβος
(κάποιου δηλαδή προσώπου ή πράγματος που θεωρούμε καλό, δηλαδή ωφέλιμο ή
κακό δηλαδή βλαβερό), είναι πρωτογενή, ενώ η ηδονή
(που προέρχεται από την απόκτηση του επιθυμητού) και η λύπη
ή πόνος (που αποτελεί το αντίθετο της ηδονής και
προέρχεται από την αντιμετώπιση κάποιου
εξωτερικού φοβικού αντικειμένου, σκέψης ή αισθήματος), χαρακτηρίζονται
ως δευτερογενή.
Επίσης, η επιθυμία και η
ηδονή χαρακτηρίζονται από τους Στωικούς ως αγαθά (πάθη), ενώ
ο φόβος και ο πόνος ως δεινά ή κακά (πάθη).
Για να αντιμετωπίσουμε και να ελέγξουμε
ένα πάθος, θα πρέπει να αναχθούμε στο πρωτογενές επίπεδο έκφρασής του (επιθυμία
ή φόβος κάποιου προσώπου ή πράγματος) και να ελεγχθεί συνειδητά
(λογικά) εάν είναι πράγματι ωφέλιμο ή βλαβερό για εμάς.
Π.χ. επιθυμώ σφόδρα (είμαι
ερωτευμένος) να παντρευτώ κάποια για την οποία μου λένε φίλοι ότι είναι
ψυχικά άρρωστη ή εξαρτημένη σε τοξικές ουσίες. Εγώ όμως δεν τους ακούω
και κάνω αυτό που μου αρέσει (μένω στην ηδονή αποφεύγοντας τον
πόνο...)
Τα παραπάνω επιγράφονται συνοπτικά από
τους Στωικούς με ένα τρίλεξο: εμπάθεια-απάθεια-ευπάθεια.
Αυτό θέλει να πει ότι ο άνθρωπος που
σκοπεύει συνειδητά και έμπρακτα τη μη περιστασιακή ευδαιμονία στη ζωή
του, πρέπει να αποφεύγει στις εκφράσεις του τις ακρότητες της εμπάθειας (με την έννοια του έντονου και ανεξέλεγκτου
πάθους, το οποίο μορφοποιείται ως έντονη ενεργητικότητα και επιθετικότητα προς τα έξω) και της
ευπάθειας
(με την έννοια του έντονου και ανεξέλεγκτου πάθους, το οποίο
μορφοποιείται ως έντονη παθητικότητα και επιθετικότητα
προς τα μέσα), και να
προσπαθεί να μένει στην ενδιάμεση θέση, της απάθειας…
