Ο ΣΤΩΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ
(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του
Ludwig Edelstein
«Ο ΣΤΩΙΚΟΣ ΣΟΦΟΣ – ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ
ΣΤΩΙΚΙΣΜΟΥ)
Ο στωικός «τρόπος
ζωής», ο όρος που επέλεξα για να χαρακτηρίσω τη στάση των
Στωικών απέναντι στα καθημερινά πρακτικά προβλήματα, είναι στ’
αλήθεια ένας αναχρονισμός. Πρώτος ο Πυθαγόρας δίδαξε έναν «τρόπο
ζωής». Οι Στωικοί μιλούν συνήθως για την «τέχνη του ζην», την
ars
vivendi,
όχι με την έννοια μιας κάποιας εμπνευσμένης δράσης αλλά με την
έννοια μιας
μόνιμης και σταθερής διάθεσης και στάσης ζωής σύμφωνα με την
οποία ο άνθρωπος δρα με τη σιγουριά ολοκληρωμένου τεχνίτη και
μαθαίνει να χειρίζεται τα πράγματα με απαρέγκλιτο
τρόπο. Οι Σκεπτικοί της αρχαιότητας απέρριπταν κατηγορηματικά
την ιδέα ότι υπήρχε μια τέτοια τέχνη· οι Στωικοί όμως επέμειναν
απτόητοι στις θέσεις τους. Και βέβαια, περιττεύει να πούμε πως
γι’ αυτούς, μόνον ο Στωικός σοφός κατέχει τέλεια αυτή την τέχνη.
Μπορούμε να δούμε τη στωική τέχνη του βίου από δυο πλευρές. Η
πρώτη είναι να τη δούμε ως ένα σύνολο γενικών κανόνων, ηθικών
επιταγών οικουμενικού χαρακτήρα. Από αυτή την άποψη, η στωική
τέχνη του βίου είναι, μ’ ένα λόγο, το απαύγασμα της ηθικής
σκέψης, η οποία δεν μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητή χωρίς
γνώση της φυσικής (της οντολογίας) και της λογικής. Όμως η τέχνη
του ζην περιλαμβάνει επίσης την συζήτηση συγκεκριμένων
περιπτώσεων και καταστάσεων, την περίφημη -η διαβόητη-
καζουϊστική.
Στην πραγματικότητα, πρώτη η Στοά εισηγήθηκε την εξέταση
συγκεκριμένων περιπτώσεων. Αυτή την πρακτική κατόπιν
οικειοποιήθηκε η χριστιανική ηθική (για να αποκορυφωθεί με τη
διδασκαλία της καθολικής εκκλησίας), και δίχως άλλο επηρέασε τις
σύγχρονες ψυχοθεραπευτικές θεωρίες.
Μολονότι είναι σημαντικό τούτο το γενικό χαρακτηριστικό του
στωικού τρόπου ζωής, εξίσου σημαντικό είναι το ότι από την πρώτη
στιγμή η στωική διδασκαλία δεν ενδιαφέρθηκε απλά και μόνο για
την στάση και τα προβλήματα του ανθρώπου ως ξεχωριστού ατόμου.
Είναι αλήθεια πως η αρχαία ηθική δίδασκε τον άνθρωπο πώς να
διαπλάθει τον εαυτό του, δηλαδή -όπως ο καλλιτέχνης που λαξεύει
ένα άγαλμα- πώς να μετασχηματίζει την ύπαρξή του σε έργο τέχνης.
Η αρμονική προσωπικότητα αποτελούσε κοινό στόχο Επικούρειων και
Στωικών. Όμως μένει κανείς συχνά με την εντύπωση πως η
επικούρεια ηθική σκέψη βλέπει τον άνθρωπο ως άτομο αποκομμένο
από τους άλλους. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για τον Στωικό-
γι’ αυτόν, ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον που μπορεί να
τελειοποιηθεί μόνο μέσα στα πλαίσια της κοινότητας των ανθρώπων
- ούτε καν στα πιο στενά πλαίσια της κοινότητας των πολιτών μιας
συγκεκριμένης πόλης. Το ιδεώδες του στωικού τρόπου ζωής είναι η
ζωή σε κοινότητα. Ενώ ο Επικούρειος σοφός εύχεται να ζει μακριά
από τα φώτα της δημοσιότητας, καθήκον του Στωικού σοφού είναι να
καταλάβει πως δεν έχει δικαίωμα να θεωρεί τον εαυτό του ως
άτομο που ιδιωτεύει. Οι κοινωνικές υποχρεώσεις προέχουν των
ατομικών, και η ατομική ηθική είναι
ipso
facto
κοινωνική ηθική. Ίσως είναι και αυτός ένας από τους λόγους της
έντονης επίδρασης του στωικισμού πάνω στο χριστιανισμό...
[Σ.τ.μ.:] Η καζουϊστική ή περιπτωσιολογία είναι
επιμέρους κλάδος της ηθικής, που εστιάζει στην πρακτική
αντιμετώπιση συγκεκριμένων ηθικών προβλημάτων/διλημμάτων
μέσω της σχηματοποίησης συγκεκριμένων οδηγών
συμπεριφοράς για τον κατά περίπτωση χειρισμό τέτοιων
περιστάσεων. (Πηγή: Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,
Γ. Μπαμπινιώτη).
