Πως πέθανε ο Πλάτωνας;
Aπό το
βιβλίο «Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων» –
Simon Critchley
Πλάτωνας (428/427-348/347 π.Χ.)
Λέγεται πως κανείς δεν τον είχε δει να γελάει με την καρδιά του
– πράγμα που αναφέρεται επίσης για τον Πυθαγόρα, για τον
Αναξαγόρα, για το Χριστό, αλλά και για την Παναγία.
Πάνω σε αυτό όμως ο Νίτσε υποστηρίζει επίμονα ότι ο Πλάτωνας
κοιμόταν με στρώμα τα έργα του μεγάλου κωμικού Αριστοφάνη.
Αλήθεια ή όχι, το βέβαιο είναι πως, με γνώμονα την κολοσσιαία
σημασία του για τη φιλοσοφία, υπάρχουν σχετικά λίγες πληροφορίες
για τη ζωή του και δε γνωρίζουμε τίποτε αξιόπιστο για το θάνατό
του.
Ο ίδιος αναφέρει μόλις δύο φορές τον εαυτό του στα περίπου
είκοσι πέντε έργα του, όταν κατονομάζει αυτούς που
παρευρίσκονταν στη δίκη του Σωκράτη και τους απόντες την ώρα του
θανάτου του. Στα πολλά που έγραψε ο Ξενοφώντας για το Σωκράτη
γίνεται μόλις μία μνεία στον Πλάτωνα, ενώ και ο Δημοσθένης
παραθέτει το όνομά του δύο φορές όλες κι όλες, και μάλιστα
παρεμπιπτόντως. Σώζεται ωστόσο ένα αμφίβολης εγκυρότητας αφήγημα
του Απουλήιου, που λέει ότι ο Σωκράτης ονειρεύτηκε κάποτε
καθισμένο στο γόνατό του ένα νεοσσό κύκνο. Ξαφνικά, τα πούπουλά
του φούντωσαν αμέσως άνοιξε τα φτερά του και υψώθηκε στον
ουρανό, κελαηδώντας γλυκύτατα. Την επόμενη μέρα ο πατέρας του
Πλάτωνα παρουσίασε το νεογέννητο γιο του στο Σωκράτη, κι εκείνος
αναφώνησε: «Αυτός είναι ο κύκνος που είδα!».
Τα λιγοστά στοιχεία που διαθέτουμε ως αυτοβιογραφία του Πλάτωνα
μας παρέχονται από την περίφημη Έβδομη Επιστολή του. Δυστυχώς
πολλοί από τους μελετητές των κλασικών αμφισβητούν τη γνησιότητά
της. Ο Πλάτωνας γράφει για την πρώιμη σταδιοδρομία του και για
τις δύο πρώτες επισκέψεις του στη Σικελία, κατόπιν πρόσκλησης
του Διονύσιου του Πρεσβύτερου. Ίσως να έκανε κι ένα τρίτο ταξίδι
εκεί, τελικά όμως απογοητεύθηκε πλήρως από την πολιτική. Στους
αιώνες μετά το θάνατό του αναφερόταν ανεκδοτολογικά ότι ο
Διονύσιος εκτίμησε τόσο πολύ τις προσπάθειές του, ώστε τον
πούλησε δούλο, και ότι ο Πλάτωνας σώθηκε μόνο και μόνο επειδή
τον αγόρασε ο Αννίκερις, φιλόσοφος της σχολής των Κυρηναϊκών. Ο
άγιος Τζερόμ υποστηρίζει ότι ο Πλάτωνας κατέληξε στο
σκλαβοπάζαρο όταν αιχμαλωτίστηκε από πειρατές, αλλά «ως
φιλόσοφος, είχε μεγαλύτερη αξία από εκείνον που τον αγόρασε».
Τι άλλο γνωρίζουμε; Ήταν 31 ετών όταν εκτελέστηκε ο Σωκράτης.
Δεν παντρεύτηκε. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, που συνέβαλε τα
μέγιστα στο να γίνει ευρύτερα γνωστός ο Πλάτωνας, του άρεσαν τα
σύκα. Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουμε καν γιατί ονομάστηκε
Πλάτων – η λέξη σημαίνει «ευρύς» και ίσως να υπονοεί μια μυώδη
κορμοστασιά, που μας φέρνει στο νου ιστορίες δεινότητας στην
πάλη.
Κατά τον Κικέρωνα, ο Πλάτωνας αποβίωσε την ώρα που έγραφε. Όμως
ο Έρμιππος λέει ότι πέθανε σ’ ένα γαμήλιο φαγοπότι σε ηλικία 81
ετών και ότι ενταφιάστηκε στο χώρο της Ακαδημίας. Ο
Νεοπλατωνικός της Αναγέννησης Μαρσίλιο Φιτσίνο προσθέτει ότι ο
Πλάτωνας πέθανε ανήμερα των γενεθλίων του και σχολιάζει ότι ο
αριθμός 81 έχει τεράστια σημασία, καθώς είναι ο τελειότερος,
γινόμενο του 9 επί 9 και άθροισμα του 8 συν 1. Όμως μία
διαφορετική εκδοχή αναφέρει ότι ο Πλάτωνας πέθανε μαστιζόμενος
από ψείρες. Πάντως όποιος διαδίδει μια τόσο σιχαμερή ιστορία
«τον θίγει βαθύτατα», αποφαίνεται το 1687 ο εμβριθής Τόμας
Στάνλεϋ στην Ιστορία της Φιλοσοφίας.
