Πλάτωνος «ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»
Κ.Π. Μιχαηλίδη
Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
«To έργο μπορεί να χωριστεί στα ακόλουθα μέρη,
που δένονται ανάμεσα τους δραματικά φανερώνοντας την αναμέτρηση της
πρωταγόρειας σοφιστικής με τη σωκρατική διαλεκτική. Η αναμέτρηση
κορυφώνεται σε σύγκρουση, που απειλεί να οδηγήσει το διάλογο σε
ναυάγιο. Συνεχίζεται όμως, για να καταλήξει στη νίκη της σωκρατικής
ζήτησης και παιδείας σε μια ατμόσφαιρα εγκαρδιότητας.
Ι. Πρόλογος (309α-361ο)
Κεφ. Α΄-Ζ΄
Συζήτηση του Σωκράτη με
ένα φίλο του (309-310α) Κεφ. Α΄
Α' και Β' σκηνή
Αρχίζει η διήγηση:
· Ο
Σωκράτης συναντά το νεαρό Ιπποκράτη, που θέλει να γίνει μαθητής του
Πρωταγόρα (310-3145). Κεφ. Β'-Ε'.
· Ο
Σωκράτης και ο Ιπποκράτης μεταβαίνουν στο σπίτι του Κάλλια (314c-316a).
Κεφ. ΣΤ΄ και Ζ΄.
ΙΙ. Το κύριο μέρος του
διαλόγου (316α-362α) Κεφ. Η΄-ΛΟ΄
Το πρώτο σοφιστικό μέρος
(316a-317e).
Κεφ. Η΄
Ο Σωκράτης αρχίζει τη συζήτηση με τον Πρωταγόρα. Ο Πρωταγόρας ομολογεί
ότι είναι σοφιστής και μορφώνει ανθρώπους.
Το πρώτο διαλεκτικό μέρος
(317e-320c).
Κεφ. Θ΄-Γ΄ (Ενότητα 1η)
Ο Πρωταγόρας καλείται να απαντήσει ποια τέχνη διδάσκει. Ισχυρίζεται ότι
διδάσκει την πολιτική τέχνη, για την οποία ο Σωκράτης έχει τη γνώμη πως
δεν είναι διδακτή.
Το δεύτερο σοφιστικό μέρος
(320c-328d).
Κεφ. ΙΑ΄-ΙΣΤ΄ (Ενότητα 7η)
Για να αποδείξει ο Πρωταγόρας ότι όλοι οι άνθρωποι μετέχουν στην
πολιτική αρετή και επομένως είναι δυνατό να τη διδαχθούν, διηγείται ένα
μύθο. Ο Δίας βλέποντας την αδυναμία των ανθρώπων, τους έδωσε την αιδώ
και τη δικαιοσύνη, για να μπορούν να ζουν σε πόλεις. Ακολουθεί μια
ρητορική επίδειξη με σκοπό να εξηγηθεί ο ρόλος της αγωγής με νου θεσίες
και τιμωρίες στον τομέα της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής και να
φανεί πως όλοι μετέχουν σ' αυτή την αγωγή.
Το δεύτερο διαλεκτικό
μέρος (328d-334c).
Κεφ. Ζ΄-ΚΛ΄
Ο Σωκράτης ερωτά αν η αρετή είναι μια ή πολλές. Ο Πρωταγόρας δέχεται
μια ποιοτική διαφορά ανάμεσα στα μέρη της αρετής (δικαιοσύνη, οσιότητα,
σωφροσύνη, σοφία, ανδρεία). Όμως αναγκάζεται να παραδεχθεί ότι η
δικαιοσύνη και η οσιότητα, όπως και η σωφροσύνη και η σοφία,
σχεδόν ταυτίζονται. Ο Πρωταγόρας, τέλος, προβάλλει την ποικιλομορφία
των αγαθών, που τα καθιστά σχετικά.
Η κρίση (334c-338e).
Κεφ. ΚΒ΄-ΚΕ΄
Ο Σωκράτης απειλεί να διακόψει το διάλογο και να φύγει, γιατί δεν
μπορεί, όπως λέει ειρωνικά, να παρακολουθήσει το συνεχή λόγο του
Πρωταγόρα. Είναι φανερή η σύγκρουση της σωκρατικής διαλεκτικής με τη
σοφιστική μακρολογία. Επεμβαίνει ο Καλλίας και ύστερα ο Αλκιβιάδης και
ο Κριτίας για να σώσουν το διάλογο. Παίρνουν επίσης το λόγο οι σοφιστές
Πρόδικος και Ιππίας.
Το τρίτο σοφιστικό μέρος
(338e-348c).
Κεφ. ΚΣΤ΄-ΛΒ΄
Η ερμηνεία ενός ποιήματος του Σιμωνίδη.
Ο Πρωταγόρας βρίσκει αντίφαση στο ποίημα, ενώ ο Σωκράτης παίζει, κατά το
πρότυπο του Προδίκου, με τις σημασίες των λέξεων για να δώσει στο τέλος
επιδεικτικά, με μέσα δηλαδή όχι σωκρατικά, τη δική του ερμηνεία
αφήνοντας να διαφανεί η βασική αρχή ότι η αρετή είναι γνώση.
Το τρίτο διαλεκτικό μέρος
(348c-360d).
Κεφ. ΛΓ΄-ΛΘ΄
Ο Σωκράτης θεωρεί αγοραία την ερμηνεία των ποιητών δηλώνοντας έτσι
έμμεσα ότι και η δική του ερμηνεία δεν μπορεί να εκληφθεί στα σοβαρά.
Η διαλεκτική συζήτηση στρέφεται πάλι προς το θέμα της ενότητας των
αρετών. Ο Πρωταγόρας παραδέχεται τη μεγάλη ομοιότητα των άλλων μερών
της αρετής εκτός από την ανδρεία. Ο Σωκράτης καταφεύγει στη «μετρητική
τέχνη», για να δείξει ότι αυτός που νικιέται από την ηδονή μη
υπολογίζοντας τις μεγαλύτερες λύπες που ακολουθούν, νικιέται από
αμάθεια, επομένως κανείς δεν είναι με τη θέληση του κακός. Τούτο
επεκτεινόμενο και στην ανδρεία αποδεικνύει ότι αυτή είναι γνώση των
φοβερών και των μη φοβερών. Αρα και η ανδρεία σχετίζεται άμεσα με τη
γνώση.
ΙΙΙ. Επίλογος (360e-362o)
Κεφ. Μ΄
Ο διάλογος κλείνει, με μια παράδοξη διαπίστωση· ότι ο Σωκράτης που
πίστευε ότι η αρετή δεν είναι διδακτή, πάει τώρα να αποδείξει ότι η
αρετή είναι γνώση, άρα διδακτή, ενώ ο Πρωταγόρας που ξεκίνησε με την
άποψη ότι η αρετή είναι διδακτή, αγωνίζεται ως το τέλος να δείξει ότι
δεν είναι, αφού προσπαθεί να τη χωρίσει από τη γνώση».
