Προσφορά Ελλήνων
Α. Π. Φωτόπουλου
Περιοδικό "ΛΑΜΨΙΣ"
τεύχ. 4, 1969
Μια απ' τις πιο μεγαλοφυείς πολιτιστικές επινοήσεις του ανθρώπου είναι
το Αλφάβητο και η Γραφή. Η συμβολή της είναι τεράστια στην ταχύτερη ροή
του πολιτισμού, αλλά και στην καταπληκτική του εξέλιξη, ιδίως κατά τους
τελευταίους αιώνες οπότε συμπληρώθηκε η γραφή με την τυπογραφία. Απ' τον
19º αιώνα το βιβλίο και το έντυπο έγινε κτήμα όλων των ανθρώπων.
Κι όμως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι γνώριζαν τη γραφή από την Ε' π.Χ. χιλιετία·
λίγο μετά οι Σίνοι (Κίτρινη φυλή της ανατ. Ασίας). Οι κάτοικοι γύρω απ'
τον Ινδό ποταμό και γύρω απ' τον Τίγρη και Ευφράτη (Μεσοποταμία) απ' τις
αρχές της Δ' π.Χ. χιλιετίας· από την ίδια αυτή εποχή και οι λαοί γύρω
απ' την Ανατολική Μεσόγειο και οι Κρήτες και οι Αιγαίοι και οι
Μυκηναΐοι.
Παρ' όλα αυτά φυλαγόταν απόρρητη απ' τους λίγους, ιερείς, βασιλείς,
ανώτατους άρχοντες και μυημένους επί χιλιάδες χρόνια. Λειτουργούσαν κατά
τους αιώνες εκείνους μυστηριακές οργανώσεις, ως ιδρύματα με το όνομα:
Μυστήρια, Μαντεία, (43 λειτουργούσαν στον ελληνικό χώρο), Ασκληπιεία και
κοινά ιερά. Αυτά επί χιλιάδες χρόνια λειτουργούσαν ως κέντρα πνευματικής
και ηθικής διαπαιδαγώγησης αλλά και επιστημονικής έρευνας. Από κει
προέρχονται οι πρώτες πηγές του ανθρώπινου πολιτισμού.
Τον άθλο της αναζωπύρωσης της ροής του πολιτισμού με τη μεταφορά της
μάθησης και της γραφής έξω απ' τα άδυτα, τον ανέλαβαν πρώτοι και μόνοι
οι Έλληνες περί το 1000 π.Χ.
Η ελληνική φυλή προικισμένη από εξαίρετα σωματικά, πνευματικά και ψυχικά
χαρίσματα, μετέτρεψε τη μακρά μυσταγωγική της αγωγή σε δυναμισμό, σε
δραστηριότητα και κυρίως σε απέραντη αγάπη στον άνθρωπο και τη φύση που
τον περιβάλλει.
Εισχώρησαν οι ευφυέστεροι απ' τους Έλληνες, οι Μύστες στα άδυτα του
ανθρώπινου εγώ και αποκάλυψαν πολλές πτυχές του και τις αποτύπωσαν στα
απαράμιλλα ποιητικά δημιουργήματα και στα αιώνια πρότυπα του πεζού
λόγου· απ' αυτούς έγινε ιεράρχηση των Αξιών πάνω στις οποίες έπρεπε να
βασίζεται και να οργανώνεται η ζωή των ανθρώπων: Ελευθερία, Δικαιοσύνη,
Ευσέβεια, Πατρίδα, Οικογένεια, Πολιτεία, Νόμοι. . .).
Χάρισαν οι Έλληνες στην ανθρωπότητα τη βασίλισσα των επιστημών, τη
Φιλοσοφία αφού ίδρυσαν και κόσμησαν το θρόνο της με τα εκλεκτότερα
πνευματικά επινοήματα.
Στράφηκε έπειτα η ευαίσθητη ελληνική ψυχή προς το περιβάλλον τη φύση. Τη
θαύμασε· ενθουσιάστηκε· αποτύπωσε τον ένθεο ενθουσιασμό της στα
αριστουργήματα της τέχνης· τους περίφημους αυτούς κανόνες αρμονίας,
συμμετρίας, ρυθμού, μέτρου. Μελέτησαν οι Έλληνες τη διφυή φύση
των όντων, την Αισθητή και Νοητή και άνοιξαν το δρόμο προς την
επιστημονική έρευνα.
Το ψυχικό όμως μεγαλείο των Ελλήνων και η ζώσα αγάπη στον άνθρωπο
εκδηλώθηκε με το να μη κρατούν απόρρητα, όπως λ.χ. οι Αιγύπτιοι, τα
πνευματικά επιτεύγματα, τα ηθικά βιώματα και τα καλλιτεχνικά
αριστουργήματά τους αλλά να τα προσφέρουν, να τα διαδίδουν, να τα
επιβάλλουν ως κτήμα όλων, αδιακρίτως όλων, αυτών που μπορούν να τα
δεχτούν, να τα κατανοήσουν και να συγκινηθούν.
Έχει επικρατήσει να χαρακτηρίζεται, η χρονική περίοδος από του 1000 ή
1100 και μέχρι περίπου του 700 π.Χ. από τους ειδικούς, (αρχαιολόγους,
ιστορικούς, φιλόλογους) Έλληνες και ξένους, ως "Μεσαίωνας" της
αρχαιότητας "Σκοτεινοί Χρόνοι" και με άλλους βαριούς χαρακτηρισμούς.
Όπως, από όσα εκθέτουμε παρακάτω καταδεικνύεται, πρόκειται για πλάνη·
για ιστορική ανακρίβεια. Η περίοδος αυτή ανήκει σε μια απ' τις πιο
σημαντικές, τις περισσότερο παραγωγικές, όχι μόνο της ελληνικής ιστορίας
αλλά και της ανθρωπότητας.
Είναι περίοδος προπαρασκευής, καλλιέργειας, σποράς, αναμονής βλάστησης
του γιγαντόκορμου δέντρου με την πλούσια άνθηση και τους χυμώδεις
καρπούς "του Χρυσού Αιώνα του Περικλή". Γιατί όσο πιο άφθονη η παραγωγή,
τόσο μικρότερη η προετοιμασία· κανένα θαύμα· φυσικό ξεχείλισμα
πολιτισμού μέχρι και τον Πλάτωνα από το 700 π.Χ. περίπου, με ισόχρονη
περίοδο που προηγήθηκε, αναγκαία για τη συρροή των όσων παραγόντων
απαιτούντο. Το κέντρο της ύψιστης ακμής το κατέχει ο Πλάτων, ο οποίος
χαρακτηρίζεται επιγραμματικά από το μαθητή του Αριστοτέλη ως "προτέρημα
φύσεως" (= γεννημένη μεγαλοφυΐα), ο οποίος ευτύχισε να γεννηθεί και να
ενηλικιωθεί κατά το τελευταίο τέταρτο του Ε' και να δράσει κατά το πρώτο
μισό του Δ' π.Χ. αιώνα.
Περί το 1000 ή 1100 π.Χ. χρονολογία - ορόσημο της ελληνικής και
πανανθρώπινης ιστορίας - άρχισε η προετοιμασία για την έκτακτης
δημιουργικότητας πολιτιστική άνθιση κατά τους ΣΤ' Ε' και Δ' π.Χ. αιώνες.
Αξιοθαύμαστο γεγονός και ανεξήγητο φαινόμενο, κυρίως για τους
Ανατολικοασιάτες, παρουσιάζεται "ο Χρυσούς αιών του Περικλέους" όπως
αποκαλείται η παραπάνω περίοδος. Να ένα παράδειγμα:
Ο διάσημος Ιάπωνας καθηγητής Hide ki Yukawa (του πανεπιστημίου του
Κιότο, βραβείο Νόμπελ 1949, μέλος της Ακαδημίας της Ιαπωνίας από το
1946), μιλώντας από την Πνύκα κατά τη συνάντηση των Αθηνών (των σοφών)
την 5η Ιουνίου 1964, είπε στην αρχή: "Ως φυσικός έχω πλήρη συναίσθηση
του χρέους μου προς τους Έλληνες, οι οποίοι εγκαινίασαν τον μεγάλο σκοπό
να αποκαλύψουν την αλήθεια, που είναι κρυμμένη βαθιά μέσα στη Φύση",
(στη γλώσσα των Σίνων η αντίστοιχη λέξη "Φύση" σημαίνει: "αυτό το οποίο
είναι έτσι από τον εαυτό του, όπως είναι). Αφού τόνισε έπειτα ότι, από
πέντε ετών ο παππούς του κι ο πατέρας του (καθηγητής κι εκείνος του
πανεπιστημίου του Κιότο), άρχισαν να του διδάσκουν τα κλασικά κινέζικα
κείμενα των μαθητών του Κομφούκιου (551 - 479 π.Χ.). Δέκα τριών ετών
πήρε απ' τη βιβλιοθήκη του πατέρα του και διάβασε βιβλία περί Ταοϊσμού
του Λάο Τσε και του Τσουάγκ Τσε (365 - 290 π.Χ.) και συνεχίζει: "βαθιά
ήταν η εντύπωση που δέχτηκα απ' τη φιλοσοφία τους για την αρχαία
Ελλάδα". Τον Δ' π.Χ. αιώνα, βεβαιώνει ο Ιάπωνας καθηγητής ήταν γνωστή
στην Κίνα η ελληνική φιλοσοφία. Ο Τσουάγκ Τσε, νεότερος απ' τον Πλάτωνα,
65 περίπου χρόνια, σε ακμή ηλικίας όταν ο Μ. Αλέξανδρος έφτασε στον Ινδό
ποταμό. "Με τέτοιο υπόβαθρο, λέει ο Ιάπωνας, μπήκα στον κόσμο της
σύγχρονης επιστήμης, η οποία βασιζόταν στην κληρονομιά των αρχαίων
Ελλήνων. Από τότε και από καιρό σε καιρό με καταδίωκε ένα ερώτημα το
οποίο με καταδιώκει ακόμη. Το ερώτημα είναι: "γιατί η επιστήμη έφτασε
στο υψηλό της επίπεδο αρχίζοντας μόνο από την Ελλάδα και όχι από πουθενά
αλλού;". . . "από κάποια αιτία, η αρχαία Κίνα δεν μπόρεσε να παρουσιάσει
έναν τέτοιο τύπο μεγαλοφυΐας όπως ο Πυθαγόρας και ο Δημόκριτος. . . ο
Πυθαγόρας ο οποίος συνέλαβε τους φυσικούς νόμους ως απλές και ορισμένες
σχέσεις μεταξύ αριθμών και ο Δημόκριτος, ο οποίος σκέφθηκε την ύπαρξη
των αόρατων μικρών ατόμων μαζί με την αφηρημένη έννοια του κενού".
Δεν γνωρίζουμε αν ο Ιάπωνας σοφός, Yukawa, πήρε ικανοποιητική απάντηση
εδώ στην πόλη των φώτων, την Αθήνα, απ' τους Έλληνες σοφούς συναδέλφους
του. Για μας τους Έλληνες δεν υπάρχει ερώτημα, υπάρχει κανονική ροή
πολιτιστικής εξέλιξης· η ροή έχει συνοπτικότατα ως εξής:
Περί το 1000 π.Χ. κατά το μέσο μιας απ' τις μεγαλύτερες αποικιακές
μετακινήσεις των Ελλήνων, (δεν είναι η πρώτη, προηγήθηκαν πολλές άλλες)
άρχισαν να συντελούνται πνευματικές, πολιτικές, κοινωνικές,
συναισθηματικές, οικονομικές αλλαγές τέτοιας και τόσης σημασίας ώστε να
δοθεί νέα κατεύθυνση στη ροή όχι μόνο του ελληνικού, αλλά και του
πανανθρώπινου πολιτισμού. Δεν αρχίζει "μεσαίωνας" αλλά προπαρασκευή.
Γιατί από το 1000 π.Χ. περίπου άρχισε η διάδοση της γραφής για πρώτη
φορά. Αν και χιλιάδες χρόνια πριν επινοήθηκε, παρέμενε ως αυστηρά
απόρρητη στα Μυστήρια και στα Ανάκτορα.
Από το 1000 περίπου πρώτοι οι Έλληνες, την έθεσαν σε κοινή χρήση. Το φως
του νου, η εκπαίδευση βγαίνουν από τα άδυτα· μια ευφυέστατη επινόηση
μπαίνει στην υπηρεσία των ανθρώπων, των πολιτών και όχι των νομιζόμενων
εκλεκτών και μόνο, για την απροσμέτρητη ωφέλεια της ανθρωπότητας. Η
πείρα, οι γνώσεις, η σοφία, οι επινοήσεις, τα παραδείγματα, κάθε
πνευματικό και ηθικό αγαθό δεν χάνεται αλλά διατηρείται πηγαίο και
διαιωνίζεται από γενιά σε γενιά. Με τη γραφή συσσωρεύονται γνώσεις·
καλλιεργείται η σκέψη· οξύνεται ο νους· αφυπνίζεται η φιλομάθεια·
προκαλείται η φιλοσοφική διάθεση· η παρατήρηση, η έρευνα, η μελέτη, η
διείσδυση στα άδυτα της αλήθειας αξιοποιούνται· ανοίγει ο δρόμος
συστηματικής άμιλλας για επιστημονική εργασία σε μεγάλο πλήθος
ταυτόχρονα, ευφυών φιλομαθών ερευνητών της αλήθειας.
Η θεοκρατική βασιλεία καταργείται· διατηρήθηκε στη χώρα του Ήλιου, του
Yukawa· στην Κίνα μέχρι τον προηγούμενο αιώνα. Καταργείται η θεοκρατική
βασιλεία, η μονολιθική, η αυταρχική, η συγκεντρωτική, η θεοποιημένη: ως
εξουσία, ως νόμος, ως αρετή, ως πηγή γνώσης, ως παράδειγμα, ως ζωή και
εκθρονίζεται από το νομιζόμενο απροσπέλαστο θρόνο πρώτα απ' τους
Έλληνες. Αντικαθίσταται από άρχοντες πλησιέστερους στο πλήθος για να
καταλήξει στους εκλεγμένους απ' το ίδιο το πλήθος. Η πολιτειακή αυτή
αλλαγή οδήγησε σε πολύ ευεργετικά αποτελέσματα· άνοιξε νέους ευρύτατους
ορίζοντες στην ανθρώπινη δράση· καταργεί θεσμούς παμπάλαιους οι οποίοι
καταδυνάστευαν το σώμα και το πνεύμα των ανθρώπων. Αφήνεται ελευθερία
στις σκέψεις, στους λόγους, στη δράση· σφυρηλατούνται νέοι θεσμοί,
αρχές, αξιώματα, μέθοδοι, κατ' εξοχήν ανθρωπιστικές προσφορές και
κατάλληλες για την καθιέρωση προοδευτικών εκπολιτιστικών στοιχείων.
Στην πολιτειακή και κοινωνική αυτή αλλαγή συντέλεσαν οι γνωστοί απ' τον
Όμηρο και Ησίοδο μέχρι τον Πλάτωνα, μεγάλοι Έλληνες νομοθέτες, σοφοί,
ποιητές, ιστορικοί, καλλιτέχνες.
Διευρύνεται ο ελληνικός χώρος σ' όλα τα παράλια της Μεσογείου, Μικράς
Ασίας, Ευξείνου, Θράκης, Μακεδονίας, Κάτω Ιταλίας και Σικελίας (Μεγάλη
Ελλάς), Μασσαλίας (Γαλλίας), Β. Αφρικής. Η εμπορική και ναυτιλιακή
κυριαρχία και θαλασσοκρατία των Ελλήνων κατά την εποχή αυτή στη Μεσόγειο
συσσώρευσαν στην ελληνική φυλή πλούτη, υλικά αλλά και πείρα και μάθηση
και συναίσθηση της υπεροχής τους και ορμή για εξαίρετη δημιουργική
δράση.
Η πνευματική ακινησία, η δουλοπρέπεια, η δεισιδαιμονία, η άγνοια και η
αμάθεια, η τυπολατρία, η λατρεία του θεού στο πρόσωπο του βασιλιά
έπαψαν. Πήραν τη θέση τους και μπήκαν στην υπηρεσία του εγώ, το φως του
νου για την έρευνα και την αποθησαύριση της γνώσης, η ελευθερία, η
λατρεία της θεότητας όχι δι' αντιπροσώπου δηλ. του βασιλιά, σπανιότατα
στο "μέγαρο ανδρών" όπως πριν το 1000 π.Χ. περίπου, αλλά σε
μεγαλοπρεπείς ναούς με τη συμμετοχή όλων "ελευθέρα βουλήσει και εν
ισότητηι"· ο νόμος δεν είναι δώρο και συγκατάθεση και κρίση του ενός,
αλλά θέληση και διασφάλιση και συμφέρον και προστασία του συνόλου.
Η αλλαγή αυτή, την οποία σε λίγες γραμμές εκθέσαμε, συντελέστηκε στην
αρχή με βραδύτητα, έπειτα εκ των άνω σαν ξεχείλισμα, σαν συνέπεια μακράς
προπαρασκευής και απ' τη μάθηση και πείρα που συσσωρεύτηκαν κρίθηκε
αναγκαία η διοχέτευση απ' τα περισσεύματα, τρόπον τινά και στους
πολλούς. Ο μυθικός θάνατος του τελευταίου βασιλιά της Αθήνας, του Κόδρου
(χρονικά τοποθετείται λίγο πριν το 1000 π.Χ.), που αυτοθυσιάστηκε υπέρ
της προόδου, υπέρ των νέων θεσμών, τούτο έχουμε τη γνώμη, ότι σημαίνει·
ότι η Αθήνα ανοίγει το δρόμο νέας εποχής και πρόκειται να αποβεί το
πνευματικό κέντρο της Ελλάδας και της ανθρωπότητας.
Η αλλαγή έγινε απ' τα απόρρητα, απ' τα μυστήρια αφέθηκαν ακτίνες
πνευματικού και ηθικού φωτός· ήσαν ικανές να ερεθίσουν ευαίσθητο έδαφος
και βλάστησαν εκεί, στο νου των Ελλήνων στοχαστών και άνθησε θεσπέσιο
άνθος το οποίο έκοψε ο Πλάτωνας και το μετουσίωσε στο θείο δώρο, τη
φιλοσοφία, το ευγενές, το πιο λεπτό και το πιο καλό επίτευγμα της
ανθρώπινης διάνοιας.
Μέχρι τον μεγαλοφυή φιλόσοφο αλλά και επιστήμονα Πλάτωνα υπολογίζονται
περίπου τετρακόσιοι οι μεγάλοι Έλληνες διανοητές. Πλουσιότατη η ηθική
και κυρίως η πνευματική και η καλλιτεχνική παραγωγή τους· και
συνεχίζεται η παραγωγή αυτή και κατά τους μετέπειτα αιώνες με τον μεγάλο
αρχηγέτη της επιστημονικής έρευνας, τον μαθητή του Πλάτωνα, Αριστοτέλη.
