Πολυκράτης ο Σάμιος ; - 522 π.X.
Ο
«τυχερός» τύραννος
ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΖΕΝΑΚΟΣ
Δείτε κι εδώ
Ο Πολυκράτης ήταν γιος του
τυράννου της Σάμου, Αιάκη. Κατά τον Ηρόδοτο ο Αιάκης μοίρασε τη
Σάμο σε τρία μέρη και έδωσε από ένα στους τρεις γιους του, τον
Παντάγνωτο, τον Πολυκράτη και τον Συλοσώντα. Ο Πολυκράτης όμως,
αφού σκότωσε πάνω σε καβγά τον αδελφό του Παντάγνωτο και εξόρισε
τον Συλοσώντα, έγινε ο μόνος τύραννος του νησιού, γύρω στο 538
π.X.
Ακολουθώντας τη συνηθισμένη τακτική των τυράννων ο Πολυκράτης
προσπάθησε πρώτα απ' όλα να εδραιώσει την εξουσία του. Σκότωσε ή
εξόρισε όσο μπορούσε περισσότερους γεωμόρους, δηλαδή
μεγαλογαιοκτήμονες, και αριστοκρατικούς, οι οποίοι επιθυμούσαν
να εγκαταστήσουν στη Σάμο ολιγαρχικό πολίτευμα. Οσους απέμειναν,
τους φορολογούσε πολύ βαριά. Ο φιλόσοφος Πυθαγόρας, ο οποίος
ανήκε στην αριστοκρατική τάξη, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την
πατρίδα του Σάμο εξαιτίας των μέτρων του Πολυκράτη. Επίσης ο
Πολυκράτης, για να αποφύγει τον κίνδυνο των εναντίον του
συνωμοσιών, απαγόρευσε κάθε είδους συναθροίσεις πολιτών, ακόμη
και στα γυμναστήρια. Από την άλλη όμως ο Πολυκράτης έδωσε
δουλειά στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις με τα περίφημα δημόσια
έργα του.
Βία και οικονομική άνθηση
Ο Πολυκράτης υπήρξε αντιφατική προσωπικότητα. Οι ιστορικοί τον
κατηγορούν για τη βαναυσότητα με την οποία αντιμετώπισε τους
αντιπάλους του και για το ότι στέρησε από τους υπηκόους του τις
δημοκρατικές ελευθερίες. Του αναγνωρίζουν ωστόσο ότι επέδειξε
σπάνια διοικητικά προσόντα και ότι στα χρόνια της τυραννίδας του
η Σάμος γνώρισε μεγάλη οικονομική και πολιτισμική άνθηση.
Στα 17 περίπου χρόνια της τυραννίδος του ο Πολυκράτης τόνωσε με
τα μέτρα που πήρε τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη βιοτεχνία και
το εμπόριο. Κατασκεύασε μεγάλα για την εποχή του έργα καλώντας
στη Σάμο μηχανικούς και τεχνίτες από άλλες ελληνικές πόλεις. Ο
μηχανικός Ευπαλίνος ο Μεγαρεύς κατασκεύασε το περίφημο
υδραγωγείο της Σάμου σκάβοντας μέσα στο βουνό σήραγγα μήκους
1.045 μέτρων, επίτευγμα αδιανόητο για τα μέσα της εποχής. Επίσης
ο Πολυκράτης κατασκεύασε μεγάλα λιμενικά έργα με εγκαταστάσεις
για τη ναυπήγηση και την προστασία πλοίων, έχτισε τείχη
περιβάλλοντάς τα με βαθιά τάφρο και ανοικοδόμησε το περίλαμπρο
Ηραίο, προς τιμήν της προστάτιδος του νησιού θεάς Ηρας, στη θέση
ενός παλαιότερου, το οποίο είχε πυρπολήσει ο βασιλιάς των Περσών
Κύρος κατά την αποτυχημένη απόπειρά του να καταλάβει το νησί.
Πειρατεία και φόροι διοδίων
Τα πλούτη του ο Πολυκράτης τα εξασφάλισε κυρίως από τη ναυτική
δύναμη που κατόρθωσε να αποκτήσει. Λέγεται ότι ο Πολυκράτης είχε
ναυπηγήσει 100 πεντηκοντόρους, πλοία εφοδιασμένα με πενήντα
κουπιά σε ένα επίπεδο, καθώς και 40 διήρεις, τις περίφημες
σάμαινες, που ήταν πλοία κατάφρακτα, δηλαδή σκεπασμένα ώστε να
προστατεύονται οι κωπηλάτες, και με μεγαλύτερης χωρητικότητας
αμπάρια. Χάρη στον στόλο του ο Πολυκράτης έτρεψε σε φυγή τον
Κύρο όταν αυτός επιχείρησε να καταλάβει τη Σάμο.
Ο στόλος του Πολυκράτη τού έδωσε τη δυνατότητα να επιβάλει ένα
είδος φόρου στα ξένα πλοία που περνούσαν από τις δικές του
θάλασσες, να πουλάει προστασία σε διάφορους γείτονές του, να
ασκεί πειρατεία σε εχθρούς και φίλους και να διεξάγει νικηφόρες
επιδρομές σε γειτονικά νησιά και στα παράλια της Ιωνίας.
Έτσι τα σαμιώτικα πλοία έπλεαν ατρόμητα σε όλη τη Μεσόγειο, και
μάλιστα λέγεται ότι ο πρώτος που πέρασε με το πλοίο του έξω από
τις Ηράκλειες Στήλες (το Γιβραλτάρ) και βγήκε στον ωκεανό ήταν
ένας Σαμιώτης που τον έλεγαν Κωλαίο.
Πολιτισμική χλιδή
Ο Πολυκράτης ήταν ικανότατος διπλωμάτης. Ανέπτυξε φιλικές
σχέσεις με τον τύραννο της Νάξου Λύγδαμη, τον τύραννο της Αθήνας
Πεισίστρατο, τον βασιλιά των Περσών Καμβύση, διάδοχο του Κύρου,
και με τον φαραώ της Αιγύπτου Αμαση.
Με όλον αυτόν τον πλούτο που είχε σωρεύσει ο Πολυκράτης στη
Σάμο, το νησί ευημερούσε και ο ίδιος ζούσε σε ανατολίτικη χλιδή.
Το πολυτελές ανάκτορό του, πάνω στην ακρόπολη, το φρουρούσαν
1.000 μισθοφόροι τοξότες Κάρες και Νάξιοι, ενώ στην Αυλή του ο
Πολυκράτης περιβαλλόταν από τους πλέον φημισμένους εκπροσώπους
των τεχνών και των επιστημών, από τον Ευπαλίνο και τον γιατρό
Δημοκήδη τον Κροτωνιάτη ως τους ποιητές Ανακρέοντα και Ιβυκο.
Επίσης ο Πολυκράτης έκοψε δικό του νόμισμα με την απεικόνιση της
σάμαινας.
Με άλλα λόγια ο Πολυκράτης, παρά τις βιαιότητές του, έφερε
ευημερία στο νησί, αλλά ακόμη περισσότερη στον ίδιο τον εαυτό
του. H κάθε του ενέργεια στεφόταν από επιτυχία. Αναμφισβήτητα ο
Πολυκράτης είχε την τύχη με το μέρος του. H τόσο μεγάλη ευτυχία
όμως άρχισε να τον φοβίζει και ο Πολυκράτης σκέφτηκε να
συμβουλευτεί τον φίλο του τον φαραώ. Αυτός του υπέδειξε να βρει
τρόπο να λυπηθεί λιγάκι μήπως τον φθονήσουν οι θεοί. Ετσι ο
Πολυκράτης σκέφτηκε να πετάξει στη θάλασσα το αγαπημένο του
δαχτυλίδι, έναν πολύτιμο σφραγιδόλιθο που του τον είχε φτιάξει
κάποιος σπουδαίος τεχνίτης. Πράγματι ο Πολυκράτης πέταξε το
δαχτυλίδι στη θάλασσα και επιτέλους άρχισε να στενοχωριέται που
το έχασε. Δεν πέρασε όμως ούτε εβδομάδα και ένας ψαράς έφερε στο
παλάτι για πούλημα ένα μεγάλο ψάρι. Οταν ο μάγειρας άνοιξε την
κοιλιά του ψαριού για να το καθαρίσει, βρήκε μέσα το δαχτυλίδι
και το παρέδωσε στον κύριό του. H τύχη συνέχιζε να ευνοεί τον
Πολυκράτη. Οχι όμως μέχρι τέλους.
Τα όρια της τύχης
Το 525 π.X. ο Πολυκράτης, έχοντας προφανώς πληροφορίες ότι ο
βασιλιάς των Περσών Καμβύσης ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει
εναντίον της Αιγύπτου, διέκοψε τις σχέσεις του με τον Αμαση και
πρότεινε μάλιστα στον Καμβύση να τον βοηθήσει στην εκστρατεία
του. Του έστειλε λοιπόν 40 τριήρεις επανδρωμένες με πολιτικούς
αντιπάλους του μαζί με το μήνυμα να φροντίσει ο Καμβύσης ώστε τα
πληρώματα να μην επιστρέψουν ποτέ στη Σάμο. Τα πληρώματα όμως
στασίασαν και αντί για την Αίγυπτο επέστρεψαν στη Σάμο με σκοπό
να ανατρέψουν την τυραννίδα. Ο Πολυκράτης στάθηκε πάλι τυχερός.
Οι στασιαστές νικήθηκαν παρά τη βοήθεια που τους πρόσφεραν οι
Σπαρτιάτες μαζί με τους Κορίνθιους, των οποίων το εμπόριο είχε
πολύ ζημιωθεί από τη σαμιώτικη θαλασσοκρατορία.
Μολονότι ο Πολυκράτης είχε νικήσει για μία ακόμη φορά τους
αντιπάλους του, τούτη η στάση τον είχε αποδυναμώσει αρκετά.
Επιπλέον ακόμη και οι σύμμαχοί του άρχισαν να τον θεωρούν
επικίνδυνο. Οι Πέρσες αποφάσισαν να τον σκοτώσουν, πράγμα όχι
και τόσο εύκολο με τη φρουρά που είχε γύρω του ο Πολυκράτης.
Ετσι κατέφυγαν στο εξής τέχνασμα. Ο σατράπης Οροίτης,
γνωρίζοντας την πλεονεξία του Πολυκράτη, του μήνυσε ότι έχει στα
χέρια του τον θησαυρό του βασιλιά των Περσών και ότι ήταν
διατεθειμένος να τον μοιραστεί μαζί του. Ο Πολυκράτης τον
πίστεψε και πέρασε απέναντι στη μικρασιατική ακτή. Ο Οροίτης τον
συνέλαβε και τον σταύρωσε πάνω σε έναν λόφο στη Μυκάλη, απέναντι
από τη Σάμο.
«ΤΟ ΒΗΜΑ»
, 08-02-2004
