ΕΚΗΒΟΛΟΣ

«ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ»

Τήν ἄνοιξη τοῦ 431, πρώτου ἔτους τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου, μιά ὁμάδα Πλαταιέων ὀλιγαρχικῶν ὑπό τη ἡγεσία κάποιου Ναυκλείδη συμφώνησαν μέ τούς Θηβαίους ὁμοϊδεάτες τους, καί συγκεκριμένα μέ τόν Εὐρύμαχο, γιό τοῦ Λεοντιάδη, «ἀνδρός Θηβαίου δυνατωτάτου», κατά Θουκυδίδη, νά βοηθήσουν ἔσωθεν τούς Θηβαίους να κυριεύσουν τήν πόλη τους, τίς Πλαταιές, με ἀντάλλαγμα νά τούς δοθεῖ ἀργότερα ἡ ἐξουσία. Αὐτή ἦταν οὐσιαστικά καί ἡ πρώτη ἐχθροπραξία τοῦ ὅλου πολέμου, καθώς οἱ μέν Θηβαῖοι συμμαχοῦσαν μέ τούς Σπαρτιάτες καί τήν Πελοποννησιακή Συμμαχία, οἱ δέ Πλαταιεῖς μέ τους Ἀθηναίους καί τή Συμμαχία τῆς Δήλου. Ἀκολούθησε προδοσία ὑπό μορφήν πεμπτοφαλαγγίτικης δράσης, οἱ Θηβαῖοι κατόρθωσαν νά εἰσέλθουν στίς Πλαταιές, ἀλλά τελικά οἱ εἰσβολεῖς ἀπέτυχαν νά ἐπωφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρχική τους ἐπιτυχία καί νά ἀντισταθοῦν ἀποτελεσματικά στήν ἀντεπίθεση τῶν δημοκρατικῶν δυνάμεων τῆς πόλης την ἐπαύριον τῆς εἰσβολῆς.

Ἡ παραπάνω πεμπτοφαλαγγίτκη δράση τῶν ὀλιγαρχικῶν Πλαταιέων, σε συνδυασμό με τη μεταχείρηση τῶν Θηβαίων αἰχμαλώτων πολέμου ἀπό τους Πλαταιεῖς, συνστᾶ ἕνα ἀπό τά πιό ἐνδιαφέροντα προβλήματα τῆς πρώτης φάσης τῶν «Πλαταϊκῶν» στόν Πελοποννησιακό πόλεμο, ὅπως τά ἱστορεῖ ὁ Θουκυδίδης στό Β’ βιβλίο τῶν Ἱστοριῶν του[1].

Πρῶτο θέμα εἶναι αὐτό τῶν κινήτρων τῆς πράξης τῶν Πλαταιέων πεμπτοφαλαγγιτῶν. Ὁ Θουκυδίδης στήν ἀρχή δηλώνει ἀπερίφραστα[2] ὅτι ἡ συνεννόηση ἔγινε για να τους δοθεῖ ἡ ἐξουσία στην πόλη τους ἀπό τούς Θηβαίους, μόλις ἀνατρέψουν τή δημοκρατική παράταξη ἀπό τήν κυβέρνηση. Ὁ ἴδιος ὅμως ὁ Θουκυδίδης[3] ἀργότερα βάζει στο στόμα τοῦ ἀντιπροσώπου τῆς Βοιωτικῆς Ὁμοσπονδίας τήν ἄποψη ὅτι ἡ δράση τῶν παραπάνω ἀπέβλεπε στό νά ἀποσπάσουν τίς Πλαταιές ἀπό τήν Ἀθηναϊκή Συμμαχία καί νά τήν ἐπαναφέρουν στή Βοιωτική Ὁμοσπονδία[4]. Οἱ μαρτυρίες δείχνουν καί ἡ σύγχρονη ἔρευνα ἐπιβεβαιώνει ὅτι, ὡς πρός το status τῶν Πλαταιῶν σέ σχέση μέ τούς λοιπούς Βοιωτούς, ἡ πόλη δέν ἦταν μέλος τῆς Βοιωτικῆς Συμμαχίας τό 431 π.Χ. Σ’ αὐτό συμφωνοῦν καί ὁ I.A.F. Bruce[5] καί ὁ O.L.A. Losada[6]. Ὁ J.A.O. Larsen[7] ἐξάλλου, σέ παλαιότερο ἔργο του ὑποστήριζε ὅ, τι καί οἱ παραπάνω , ἀλλά ἀργότερα σέ νεότερο ἔργο του[8] ἀναθεώρησε τη προηγούμενη ἄποψή του καί, παλινωδώντας, δέχεται ὅτι οἱ Πλαταιεῖς κατά παράδοση εἶχαν δημοκρατικό καθεστώς καί, λόγω τῆς μάχης τῶν Πλαταιῶν, στή διάρκεια τῶν Περσικῶν ἡ πόλη διατηροῦσε στενούς δεσμούς μέ τήν Ἀθήνα καί οἱ κάτοικοί της εἶχαν, κατά μοναδική γιά μή Ἀθηναίους ἐξαίρεση, δικαιώματα Ἀθηναίων πολιτῶν.

[Ὅπως σωστά παρατηρεῖ ὁ Losada] ὅτι ὁ Ναυκλείδης αὐτός καί τό κόμμα του ἦταν ὀλιγαρχικοί εἶναι σαφές ἀπό τήν περιγραφή τους ἀπό τόν Θουκυδίδη διά στόματος τοῦ Θηβαίου ἐκπροσώπου: «ἄνδρες ὑμῶν (sc. τῶν Πλαταιέων) οἱ πρῶτοι και χρήμασι καί γένει»[9]. Καί ἐδῶ ἔχουμε για μια ἀκόμη φορά τή ρητή διάκριση σε δημοκρατικούς καί ὀλιγαρχικούς μέ βάση τά στοιχεῖα περιουσίας καί κοινωνικῆς τάξης, μέ την ἐπιφύλαξη ὅτι, ὅπως δίδαξε ὁ M.I. Finley[10], στη βεμπεριανή του ἀνάλυση τοῦ ἀρχαίου κόσμου, στόν ἀρχαῖο κόσμο δέν πρέπει νά μιλᾶμε για κοινωνικές τάξεις ἀλλά για status. Εἶναι ἐπίσης σαφές ὅτι αὐτοί οἱ Πλαταιεῖς ὀλιγαρχικοί πού συνομώτησαν, εἶχαν μικρή μόνο λαϊκή ὑποστήριξη ἀπό τούς συμπατριῶτες τους. Ὁ ἴδιος ὁ Θουκυδίδης ἐξάλλου[11] ἐξηγεῖ ὅτι ἡ πλειονότητα τῶν Πλαταιέων, ὅταν ἀντελήφθησαν ὅτι θά μποροῦσαν νά ὑπερισχύσουν τῶν Θηβαίων ἀμέσως μετά τήν εἰσβολή τῶν τελευταίων στίς Πλαταιές, τό ἐπέτυχαν, γι’αυτό δέν ἐπιθυμοῦσαν νά ἀπομακρυνθοῦν ἀπό τή συμμαχία μέ τήν Ἀθήνα. Αὐτό στό ἐπίπεδο τῆς κομματικῆς, παραταξιακῆς, πολιτικῆς [συνεχίζει ο Losada] σημαίνει ὅτι οἱ ὀλιγαρχικοί δεν κατάφεραν νά ἀποτελέσουν σοβαρό κίνδυνο γιά τό νομιμόφρον στήν Ἀθήνα δημοκρατικό καθεστώς τῆς πόλης τους. Καί μάλιστα δέν ὑπάρχει καμιά ἔνδειξη ὅτι ἡ κομματική ἀντίθεση και ἀντιπαράθεση στίς Πλαταιές εἶχε φτάσει στό ἐπίπεδο τῆς στάσεως, τῆς ἀνοιχτῆς ἐμφύλιας διαμάχης, κι αὐτό ἐξαιτίας τοῦ ὅτι τά ὀλιγαρχικά συμφέροντα δε εἶχαν μεγάλη ὑποστήριξη. Τό ὅτι ἡ ἀνοιχτή πεμπτοφαλαγγίτικη δράση τῶν ὀλιγαρχικῶν Πλαταιέων δέν ἔγινε στή διάρκεια ἐμφύλιου πολέμου εἶναι πολύ σημαντικό. Ὁ Θουκυδίδης στήν παθολογά τοῦ πολέμου πού κάνει στο Γ’ βιβλίο μέ εὐκαιρία τήν ἐμφύλια σύρραξη στήν Κέρκυρα τό 427[12] δηλώνει ὅτι τά ἀρνητικά ἀποτελέσματα τῆς στάσεως ἦταν τέτοια ὥστε παράνομες καί βίαιες πράξεις, περιλαμβανομένης τῆς προδοσίας, ἦταν κάτι τό πολύ κοινό καί, ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Losada, «ἡ προδοσία ἦταν συχνά προϊόν στάσεως, ἀλλά αὐτό δέν σημαίνει ὅτι κάθε φορά πού μιά πόλη προδιδόταν, αὐτό γινόταν στή διάρκεια στάσεως».

[1] . Κεφ. 204.

[2] . 2.2.2.

[3] . 3.65.2.

[4] . «τῆς μέν Συμμαχίας ὑμᾶς παῦσαι, εἰς δέ τά κοινά τῶν πάντων Βιοιωτῶν πάτρια καταστῆσαι».

[5]. I.A.F. Bruce, An Historical Commentary on the Hellenica Oxyrhynchia, Cambridge, 1967, 105 καί τοῦ τοῦ ἴδιου, “ Plataia and the Beotian Confederacy”, Phoenix 22.3 (1968), 190.

[6]. O.L.A. Losada, The Fifth Column in the Peloponnesian War, Lugduni Batavatum E.J. Brill, 1972, 607f.

[7]. J.A.O. Larsen, Representative Govemment of Greek and Roman History, Berkeley, 1955, 317f .

[8]. J.A.O. Larsen, Greek Federal StatesQ Their Institutions and History, Oxford, 1908, 20-40.

[9] . 3.65.2.

[10]. M.I. Finley, Οἰκονομία καί κοινωνία στήν Ἀρχαία Ἑλλάδα (μέρος πρῶτο, μετάφραση Ἀνδρέας Παναγόπουλος), Ἀθήνα, 1988, 132 κ.ἑ.

[11] . 2.3.2.

[12] . 3.82.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα