Όταν γκρέμιζαν τα τείχη
Ο
Μιχ. Τιβέριος μας θυμίζει
την επιστροφή
των ολυμπιονικών στην πατρίδα
και την υποδοχή τους κατά την αρχαιότητα
Η επιτυχία των ελλήνων αθλητών στους Ολυμπιακούς
Αγώνες της Ατλάντα μας έδωσε την ευκαιρία να επιδοθούμε και πάλι στις τόσο
προσφιλείς μας φιέστες. Ετσι οργανώσαμε μια εντυπωσιακή τελετή υποδοχής των
ολυμπιονικών μας στην οποία, μαζί με τα πλήθη του αθηναϊκού λαού, έλαβε μέρος
σύσσωμη και η πολιτική ηγεσία του τόπου. Είχαν προηγηθεί οι πένθιμες τελετές οι
σχετικές με τις κηδείες του Ανδρέα Παπανδρέου και της Αλίκης Βουγιουκλάκη, για
να θυμηθώ τις πιο πρόσφατες. Ο θάνατος του μακαριστού Πατριάρχη Αλεξανδρείας
Παρθένιου, ο οποίος με τόση επιτυχία ηγήθηκε του ελληνισμού και γενικότερα της
Ορθοδοξίας στη Μαύρη Ήπειρο, συνέπεσε με αυτόν της εθνικής μας σταρ και μάλλον
επισκιάστηκε. Είναι και αυτό ένα σημάδι, και μάλιστα πολύ ενδεικτικό και
αντιπροσωπευτικό, των καιρών μας. Υπενθυμίζω βέβαια ότι η συχνή επανάληψη αυτού
του είδους των τελετών εγκυμονεί τον κίνδυνο να τις αποστερήσει από τα μηνύματα
που αυτές πρέπει να περνούν. Οπωσδήποτε όμως, για να μην υπάρξουν παρεξηγήσεις,
σπεύδω να δηλώσω ότι την τελετή για την υποδοχή των ολυμπιονικών μας, όπως
εξελίχθηκε, προσωπικά δεν την κατατάσσω στις περιττές εκείνες εκδηλώσεις που
κατά καιρούς, τεχνηέντως ή μη... σερβίρονται στον ελληνικό λαό προς... τέρψιν
του.
Οι τελετές υποδοχής ολυμπιονικών στον τόπο αυτόν
είναι τόσο παλιές όσο και οι ίδιοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Μια νίκη στους
Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαιότητα εξασφάλιζε στον κάτοχό της δόξα, φήμη,
τιμητικές διακρίσεις και υλικές απολαυές εξίσου σημαντικές με αυτές των ημερών
μας, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών. Και φυσικό ήταν μαζί με το όνομα του
ολυμπιονίκη να περνά στην ιστορία και το όνομα της πατρίδας του. Η τελευταία από
τη μεριά της έκανε ό,τι μπορούσε προκειμένου να συμβάλει και αυτή στη διαιώνιση
του ονόματός της. Πολλές τελετές υποδοχής ολυμπιονικών έμειναν παροιμιώδεις για
τη μεγαλοπρέπειά τους, όπως, π.χ., αυτή που οργάνωσαν το 412 π.Χ. οι
Ακραγαντίνοι της Μεγάλης Ελλάδας στη Σικελία για να υποδεχτούν τον συντοπίτη
τους Εξαίνετο που είχε κερδίσει στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 416 και 412 π.Χ.
στο αγώνισμα του σταδίου (αγώνας ταχύτητας γύρω στα 200 μ.). Το επιβλητικό
τέθριππο του νικητή αθλητή που τον έφερε μέσα στην πόλη του Ακράγαντα
συνοδευόταν τιμητικά από 300 Ακραγαντίνους, όλους εξέχοντες πολίτες της πόλης,
που ήταν ανεβασμένοι πάνω σε άρματα συρόμενα από λευκά άλογα. Συνήθως οι
ολυμπιονίκες, ανεβασμένοι πάνω σε καταστόλιστα τέθριππα, έμπαιναν στις πόλεις
τους διαπερνώντας ένα τμήμα του τείχους, που κατεδαφιζόταν ειδικά για τον σκοπό
αυτό. Και αυτό επειδή δεν ήταν δυνατόν ένας τέτοιος άνθρωπος, που θεωρούνταν
ημίθεος, να εισέλθει στην πόλη από τις συνήθεις πύλες που χρησιμοποιούσαν οι
κοινοί θνητοί. Υπενθυμίζουμε ότι και λίγο αργότερα, για παρόμοιους λόγους,
ρωμαίοι αυτοκράτορες και στρατηγοί έμπαιναν σε πόλεις της ρωμαϊκής επικράτειας
διασχίζοντας πύλες και τοξωτά ανοίγματα που κατασκευάζονταν τότε για πρώτη φορά
ειδικά για να εξυπηρετήσουν τον σκοπό αυτό. Μια τέτοια κατασκευή είναι και η
γνωστή Πύλη του Αδριανού κοντά στους στύλους του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Το
γκρέμισμα του τείχους είχε και μια άλλη συμβολική σημασία. Η πόλη που έβγαζε
ολυμπιονίκες θεωρητικά δεν είχε ανάγκη από αμυντικά, οχυρωματικά έργα, αφού την
προστασία της, σε περίπτωση κινδύνου, θα την αναλάμβαναν αυτοί που θεωρούνταν
ημίθεοι.
Μετά το θριαμβευτικό και συνάμα συμβολικό
πέρασμα του ολυμπιονίκη μέσα από τα τείχη της πόλης του, που μόλις είχαν
κατεδαφιστεί, και ενώ τα πλήθη των συμπατριωτών του τον επευφημούσαν και τον
έραιναν με άνθη και φύλλα, σχηματιζόταν μεγαλόπρεπη πομπή που κατέληγε στο ιερό
τέμενος της πολιούχου θεότητας, όπου και τελούνταν οι συνήθεις ευχαριστήριες
θυσίες και ο νικητής αθλητής ανέθετε το νικητήριο στεφάνι του. Επακολουθούσε
εορταστικό συμπόσιο, στο οποίο, όχι σπάνια, προσκεκλημένοι ήσαν όλοι οι κάτοικοι
της πανηγυρίζουσας πόλης.
Ωστόσο, στο πέρασμα των ολυμπιονικών στην
αθανασία συντελούσαν και ορισμένοι άλλοι λόγοι, πλην της νίκης αυτής καθαυτής
και της μεγαλειώδους επιστροφής των νικητών στις πατρίδες τους. Πρώτα πρώτα τα
ονόματά τους αναγράφονταν με τη φροντίδα αρμόδιων αξιωματούχων στα επίσημα
αρχεία των Ολυμπιακών Αγώνων που κρατούσαν οι Ηλείοι. Ο νικητής μάλιστα στο
στάδιο, στο παλιότερο αγώνισμα, είχε την τύχη και το προνόμιο να δίνει το όνομά
του στην ίδια την Ολυμπιάδα. Ακόμη οι ολυμπιονίκες αποκτούσαν το δικαίωμα να
στήνουν ανδριάντες τους, συνήθως από χαλκό ή μάρμαρο, όχι μόνο στο ίδιο το
πολυσύχναστο πανελλήνιο ιερό της Ολυμπίας αλλά και στις πατρίδες τους ή και σε
άλλα ιερά, όπου ως το τέλος της αρχαιότητας τα επισκεπτόταν πολύς κόσμος.
Επίσης, όχι σπάνια, τα ονόματά τους αναγράφονταν και σε ειδικές στήλες που
τοποθετούνταν σε πολυσύχναστα σημεία της πόλης τους, όπως στην Αγορά, σε τεμένη
και γυμνάσια. Και βέβαια οι πλουσιότεροι από αυτούς διαιώνιζαν το όνομά τους και
με το να αναθέτουν σε περίφημους ποιητές, αντί βέβαια αδρής αμοιβής, τη σύνθεση
ωδών, οι οποίες υμνούσαν τη νίκη τους. Ετσι, π.χ., ο 7ος Ολυμπιόνικος του
Πινδάρου υμνεί τη νίκη που κέρδισε στο αγώνισμα της πυγμαχίας της 79ης
Ολυμπιάδας. Ανάλογη είναι και η περίπτωση όπου ολυμπιονίκες ηγεμόνες και
βασιλιάδες, όπως ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας, ο πατέρας του Μ. Αλεξάνδρου,
φρόντιζαν να κάνουν τη νίκη τους αθάνατη με το να την απαθανατίζουν σε κοπές
χρυσών ή αργυρών νομισμάτων τους. Τέλος, σημειώνουμε ότι ορισμένοι ολυμπιονίκες,
μετά τον θάνατό τους, λατρεύτηκαν ακόμη και ως ήρωες - ημίθεοι, όπως, π.χ.,
συνέβη με τον περίφημο αθλητή Θεαγένη από τη Θάσο, ο οποίος στο πρώτο μισό του
5ου αι. π.Χ., εκτός των άλλων, κέρδισε και ολυμπιακές νίκες στην πυγμαχία και
στο παγκράτιο (συνδυασμός πυγμαχίας και πάλης).
Αλλά οι ολυμπιονίκες, εκτός από την απέραντη
φήμη τους και το πέρασμά τους στη σφαίρα της αθανασίας, είχαν και τιμητικές
διακρίσεις και υλικές απολαυές ιδιαίτερα σημαντικές και ας μας μαθαίνουν στα
σχολεία μας ότι οι αρχαίοι Ελληνες αγωνίζονταν μόνο και μόνο για το στεφάνι της
νίκης και για τη δόξα. (Και δυστυχώς αυτό δεν είναι το μόνο ψέμα που μαθαίνουμε
στα σχολεία μας). Ετσι, π.χ., από γραπτές πηγές πληροφορούμαστε ότι στις αρχές
του 6ου αι. π.Χ. οι Αθηναίοι, με νόμο που πέρασε ο Σόλων, έδιναν στους
ολυμπιονίκες τους... όχι μετάλλια αλλά το σημαντικότατο χρηματικό ποσό των 500
δραχμών και αυτό σε μια εποχή όπου ένα πρόβατο κόστιζε μία δραχμή. (Στον 4ο αι.
π.Χ. ο νικητής της αρματοδρομίας στα Παναθήναια κέρδιζε ποσότητα ελαίου αξίας
1.680 δραχμών, όταν το μεροκάματο ήταν γύρω στη 1 δραχμή). Επίσης είναι γνωστό
ότι οι ολυμπιονίκες συχνά αποκτούσαν ισοβίως το δικαίωμα να τρώνε δωρεάν στο
Πρυτανείο της πόλης τους, ενώ από τον 5ο αι. π.Χ. έχουμε γραπτές μαρτυρίες που
κάνουν λόγο ακόμη και για φορολογικές απαλλαγές των ολυμπιονικών.
Οχι σπάνιες, ιδιαίτερα από τα ελληνιστικά
χρόνια, είναι και οι περιπτώσεις όπου ένας ολυμπιονίκης τιμάται όχι μόνο από την
πατρίδα του αλλά και άλλες πόλεις που τον έκαναν επίτιμο πολίτη τους, παρέχοντάς
του όλα τα προνόμια που απορρέουν από μια τέτοια τιμητική διάκριση.
Μεγάλος είναι ο πόθος του ολυμπιονίκη να διαλαλήσει παντού τη νίκη του και να
κρατήσει τη θύμησή της για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ωστόσο,
πολύ συχνά, εκτός από τα παραπάνω, ανίκητη παρουσιάζεται και η επιθυμία του να
περάσει τον σύντομο χρόνο της ζωής του όσο το δυνατόν καλύτερα.
ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-08-1996
