Ολιγαρχία και Δημοκρατία
(σχετικό κεφάλαιο στο έργο του
John Ferguson
«ΗΘΗ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ» )
Η πόλη-κράτος
Η
γεωγραφική φύση της κυρίως Ελλάδος διαιρούσε μεγάλο μέρος της
χώρας σε μικρές κυρίως, παράκτιες πεδιάδες, περικυκλωμένες από
βουνά. Καθεμιά από αυτές διέθετε αρκετά αγροκτήματα και χωριά,
όπως και μια κεντρική πόλη, όπου βρισκόταν η αγορά. Στην πόλη,
υπήρχε πάντα ένας λόφος ή ακρόπολη, που συνδύαζε τα
χαρακτηριστικά τόσο του οχυρού όσο και ενός ιερού τόπου, ο
οποίος ήταν πιο κοντά στον ουρανό, όπου κατοικούσαν οι θεοί.
Συχνά, η πόλη βρισκόταν λίγο μακρύτερα από τη θάλασσα,
προκειμένου να προστατευθεί από τις επιδρομές των πειρατών. Μια
πόλη ή πόλη-κράτος, η πολιτική μονάδα της Κλασικής Ελλάδος,
αποτελείτο από αυτήν την πόλη και την ύπαιθρο που την πλαισίωνε.
Ένα μικρό νησί μπορούσε να αποτελεί μια πόλη· σ’ ένα μεγαλύτερο
νησί μπορούσαν να υπάρχουν δύο ή τρεις. Οι πόλεις-κράτη ήταν
διαφόρων μεγεθών και πληθυσμών. Η Αττική, η περιοχή με την Αθήνα
ως πόλη, είχε έκταση 2.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα περίπου και
συνολικό πληθυσμό, στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., γύρω στις
250.000 κατοίκους ή λίγο παραπάνω. Στη Σικελία, οι Συρακούσες
είχαν έκταση 4.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αντίστοιχο
πληθυσμό. Το νησί της Δήλου είχε έκταση κάτω από 5 τετραγωνικά
χιλιόμετρα.
Οι πολίτες με πολιτική εξουσία, αποτελούσαν ένα περιορισμένο
ποσοστό του συνολικού πληθυσμού. Όπως σε όλα τα κράτη, όλων των
εποχών, η ηλικία ήταν ένα προσόν. Όπως πάντα, μέχρι και περίπου
έναν αιώνα πριν, οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες. Οι ξένοι
κάτοικοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, εκτός και αν αυτά
παρέχονταν για ειδικούς λόγους σε συγκεκριμένα άτομα. Το ίδιο
ίσχυε και για τους δούλους. Μερικά κράτη υποδούλωναν έναν
γειτονικό λαό που, ως έναν βαθμό, είχε κάποια αυτοδιάθεση, όχι
όμως και τα πολιτικά δικαιώματα της πόλης. Δημιουργήθηκαν
κοινωνικές τάξεις με κριτήριο την ιδιοκτησία, πράγμα που ίσως
χρησιμοποιήθηκε για να διατηρηθεί ένας περιορισμένος αριθμός
πλουσίων. Οι πολίτες μπορεί να εστερούντο των πολιτικών τους
δικαιωμάτων για έκνομη συμπεριφορά.
Παρ’ όλο που οι Έλληνες ήταν χωρισμένοι κατ’ αυτόν τον τρόπο
μεταξύ τους, συχνά δε και στον πόλεμο, ήταν υπερήφανοι για την
ελληνικότητά τους, και αντιπαρέβαλαν την κοινωνική τους υπόσταση
ως Έλληνες με αυτήν των βαρβάρων (που άφηναν ακατανόητους ήχους
οι οποίοι ακούγονταν ως «βαρ-βαρ-βαρ»), Η γιορτή που λάμβανε
χώρα κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυμπία (οι Ολυμπιακοί Αγώνες)
ήταν μια περίοδος ανακωχής: κατά τα άλλα, το μόνο κίνητρο για
ενότητα ήταν η απειλή από την Περσία και, όταν αυτή η απειλή
εμφανιζόταν κατά καιρούς, δεν έπαιρνε μαζικό χαρακτήρα...
