ΟΙ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ
ΕΛΛΑΔΑ
Ι.
ΠΗΓΗ:
http://www.army.gr/default.php?pname=EpikinoniesArhaia_DDB&la=1
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
ΑΙΓΕΑΣ - ΘΗΣΕΑΣ (Προϊστορικοί χρόνοι -
Μυθολογία)
Κλασικό παράδειγμα ευρηματικού
τρόπου επικοινωνίας των Αρχαίων Ελλήνων σε μεγάλες
αποστάσεις, βρίσκεται στην ιστορία του Θησέα, γιού του
βασιλιά της Αθήνας Αιγέα, από τους
προϊστορικούς-μυθολογικούς ακόμα χρόνους, που ανέλαβε τη
δύσκολη αποστολή να καταργήσει την υποτέλεια των
Αθηναίων στον Κρήτα βασιλιά Μίνωα.
Οι Αθηναίοι έπρεπε να στέλνουν
κάθε χρόνο, επτά αγόρια και επτά κορίτσια για να γίνουν
βορά του τερατώδους Μινώταυρου.
Ο Θησέας παίρνοντας τη θέση
ενός από τα αγόρια, κατάφερε να σκοτώσει το Μινώταυρο
μέσα στο δαιδαλώδη λαβύρινθο.
Στην επιστροφή του όμως, ξέχασε
να τοποθετήσει όπως είχε προσυμφωνηθεί για την περίπτωση
νίκης, άσπρο πανί στο καράβι του, (επικοινωνιακός
κώδικας), με αποτέλεσμα ο Αιγέας αντικρύζοντας το μαύρο
πανί, να πέσει απελπισμένος από το βράχο του Σουνίου και
"Αιγαίο".
ΦΡΥΚΤΩΡΙΕΣ (1100 - 500
π.Χ.)
Οι Φρυκτωρίες ήταν
ειδικά κατασκευασμένοι πύργοι σε κορυφές, πάνω στους
οποίους οι πρώτοι διαβιβαστές άναβαν φωτιές με σκοπό την
αναμετάδοση οπτικών σημάτων σε μεγάλες αποστάσεις.
Κλασικό παράδειγμα αποτελεί
η μετάδοση του μηνύματος της πτώσης της Τροίας από τον
Αγαμέμνωνα προς τη βασίλισσα Κλυταιμνήστρα (στις
Μυκήνες), σε μία μόνο ημέρα.
Σύμφωνα με στοιχεία του
Μουσείου Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ, στην αρχιότητα
λειτούργησαν έξι τουλάχιστον δίκτυα φρυκτωριών, τα
περισσότερα των οποίων διέτρεχαν επικοινωνιακές ζεύξεις
μεταξύ των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Η μέθοδος των
φρυκτωριών χρησιμοποιήθηκε μέχρι και τους Βυζαντινούς
χρόνους, για την υλοποίηση της επικοινωνιακής ζεύξης
μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης. Το δίκτυο
ακολουθούσε τον άξονα της Εγνατίας Οδού.
Η κατάργησή του σήμανε και το
τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η σημασία των θέσεων
που είχαν επιλεγεί για τις φρυκτωρίες φαίνεται και
σήμερα, αφού στις ίδιες θέσεις λειτουργούν σύγχρονοι
αναμεταδότες.
ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΗ (7ος αιώνας π.Χ.)
Η Λακεδαιμονική ή κρυπτεία
σκυτάλη, αποτελεί ουσιαστικά τον πρώτο κώδικα
κρυπτογράφησης με τη μέθοδοτης μετάθεσης.
Το σύστημα στηριζόταν στη
χρήση δύο πανομοιότυπων σκυταλών, στις οποίες τυλιγόταν
μια λεπτή ταινία από κατεργασμένο δέρμα, με τέτοιο τρόπο
ώστε να μην υπάρχουν κενά ανάμεσα στις περιελίξεις.
Όταν η ταινία ξετυλιγόταν, ήταν
αδύνατη η ανάγνωση του μηνύματος, παρά μόνο εάν
τυλιγόταν πάλι με τον ίδιο τρόπο.
Η μία σκυτάλη κρατιόταν από
τους έφορους της Σπάρτης και η άλλη από τον Αρχιστράτηγο
που βρισκόταν σε εκστρατεία.
Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ (1700 π.Χ.)
Ο περίφημος δίσκος της Φαιστού
στην Κρήτη, αποτελεί την πρώτη τυπογραφική σελίδα της
ανθρωπότητας και συνάμα το πρώτο καταγεγραμμένο
"κωδικογραφημένο" μήνυμα. Από το 1908 που ανακαλύφθηκε
μέχρι σήμερα, παραμένει ανερμήνευτος παρά τις
προσπάθειες διασήμων επιστημόνων.
Το ότι οι χαρακτήρες που επαναλαμβάνονται είναι
πανομοιότυποι, αποδεικνύει ότι για την "εκτύπωση" των
συμβόλων σε μαλακό πηλό πριν αυτός ψηθεί,
χρησιμοποιήθηκαν ξύλινες και μεταλλικές μήτρες.
Η χρονολογική τοποθέτηση
αυτού του γεγονότος, το καθιστά αξιοθαύμαστο.
ΚΩΔΙΚΟ ΜΟΙΡΟΓΝΩΜΟΝΙΟ (4ος αιώνας π.Χ.)
Η μέθοδος που εδώ για λόγους
αναφοράς ονομάζεται "κωδικό μοιρογνωμόνιο", αποτελούσε
ένα εξαιρετικά απλό σύστημα κρυπτογράφησης σύντομων
μηνυμάτων. Σε δίσκο διαμέτρου 8-10 εκατοστών, άνοιγαν
περιμετρικά 24 οπές (όσες και τα γράμματα του αλφαβήτου)
και μία επιπλέον στο κέντρο. Επίσης, επί νοητής
διαμέτρου με άκρο μία από τις περιφερειακές οπές, υπήρχε
μια ενδιάμεση, σε απόσταση δύο περίπου εκατοστών από το
κέντρο. Η οπή αυτή καθόριζε και τη θέση του πρώτου
γράμματος του αλφαβήτου "Α", ενώ τα υπόλοιπα θεωρείται
ότι αντιστοιχούσαν σειριακά στις υπόλοιπες 23 (Ο
δακτύλιος με τα γράμματα που φαίνεται στην εικόνα, δεν
ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά παρατίθεται για
λόγους κατανόησης του συστήματος).
Παραλλαγή
του συστήματος, μπορούσε να είναι ο καθορισμός άλλου
γράμματος σαν εναρκτήριο για την σειριακή ανάγνωση. Αυτό
γινόταν μετά από μυστική προσυνεννόηση μεταξύ των
επικοινωνιακών μερών. Το μήνυμα αποτυπωνόταν με τη
βοήθεια λεπτού κορδονιού, το οποίο δενόταν στο κέντροκαι
από κει περνούσε διαδοχικά από τις οπές που
αντιστοιχούσαν στα γράμματα του μηνύματος.
Στην περίπτωση που ένα γράμμα
επαναλαμβανόταν, το κορδόνι περνούσε δύο φορές από την
ίδια οπή, με περιέλιξη γύρω από την περιφέρεια του
δίσκου. Η ανάγνωση του μηνύματος γινόταν από το τέλος
προς την αρχή, με το "ξετύλιγμα" του κορδονιού.
ΚΕΡΩΜΕΝΑ ΔΙΠΤΥΧΑ ΠΙΝΑΚΙΔΙΑ (4ος αιώνας
π.Χ.)
Τα δίπτυχα κερωμένα πινακίδια,
αποτελούσαν ίσως μία από τις συμαντικότερες μεθόδους
αποστολής μηνυμάτων.
Το μήνυμα σκαλιζόταν πάνω σε κερί ή πίσσα που είχε
απλωθεί για το λόγο αυτό στην επιφάνεια ξύλινων πλακών,
ενωμένων μεταξύ τους με κάποιο είδος άρθρωσης.
Για την αποτύπωση των λέξεων,
εφόσον επρόκειτο για διαβαθμισμένες πληροφορίες,
εφαρμοζόταν κάποια προσυμφωνημένη μέθοδος
κωδικογράφησσης και η γραφή γινόταν ανάποδα, ώστε να
απαιτείται κάτοπτρο για την ορθή ανάγνωσή τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα
παραλλαγής του συστήματος, είναι ο τρόπος με τον οποίο ο
αυτοεξόριστος στην Περσία Σπαρτιάτης Δημάρατος (4ος
αιώνας π.Χ.), έστειλε στη Σπάρτη την πληροφορία ότι ο
βασιλιάς Ξέρξης σκόπευε να εκστρατεύσει εναντίον τους.
Σκάλισε λοιπόν το μήνυμα στην ξύλινη επιφάνεια των
πινακίδων και τις κάλυψε με κερί. Κατόπιν έστειλε τις
φαινομενικά άδειες πινακίδες στη Σπάρτη, όπου η γυναίκα
του βασιλιά Λεωνίδα Γοργώ, μαντεύοντας το τέχνασμα
αποκάλυψε την κρυμμένη πληροφορία.
ΚΡΥΦΑΙΑΙ ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ (4ος αιώνας π.Χ.)
Η μέθοδος των κρυφών
επιστολών, περιγράφεται από τον Αινεία τον Τακτικόμ ως
ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα
κρυπτογραφικής επικοινωνίας των Αρχαίων Ελλήνων.
Η διαδικασία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εξαιρετικά
απλή έως αφελής. Θα πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη, αφενός
η χρονολογική τοποθέτηση της μεθόδου και αφετέρου, το
επίπεδο αντίληψης των αντιπάλων των Ελλήνων την εποχή
εκείνη.
Το κωδικοποιημένο μήνυμα
περιείχε "ανοιχτά" όλα τα σύμφωνα, ενώ τα φωνήεντα
αντικαθίσταντο με ομάδες αριθμού στιγμάτων, ανάλογα με
την κατά τάξη αρίθμησή τους στο αλφάβητο. Ο πίνακας που
ακολουθεί αποδίδει παραστατικά τη μέθοδο.
Για παράδειγμα, η φράση
"ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΚΑΛΟΣ" γραφόταν:
Με κατάλληλες
ομαδοποιήσεις, μπορούσαν να γίνουν πολλές παραλλαγές
στον τρόπο εμφάνισης του μηνύματος:
ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ - ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
(4ος αιώνας π.Χ.)
Ο ακουστικός τηλέγραφος
χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις εκστρατείες του
βασιλιά της Μακεδονίας, Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η ανάρτηση
του κυκλικού ηχητικού κέρατος, επέτρεπε εύκολα την
περιστροφική κίνησή του προς όλες τις κατευθύνσεις.
Το ηχητικό σήμα μπορούσε να
ακουστεί καθαρά, ακόμα και σε απόσταση τεσσάρων
χιλιομέτρων.
ΥΔΡΑΥΛΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ (4ος αιώνας π.Χ.)
Ο υδραυλικός τηλέγραφος
ήταν εφεύρεση του Αινεία του Τακτικού. Χρησιμοποιήθηκε
για τη μετάδοση μηνυμάτων, σε μεγάλες αποστάσεις.
Στηριζόταν στη χρήση δύο
πανομοιότυπων δοχείων νερού, μέσα στα οποία επέπλεε
ειδικός πλωτήρας, με στέλεχος επί του οποίου υπήρχαν
τοποθετημένες σε σταθερές θέσεις, ετικέτες με
προσυνεννοημένα μηνύματα.
Αρκούσε να επιτευχθεί
ταυτόχρονο άνοιγμα και κλείσιμο του κρουνού απορροής
νερού, ώστε ο πλωτήρας να κατέβει στο ίδιο ακριβώς
σημείο και στις δύο συσκευές και να φαίνεται έτσι στο
χείλος του δοχείου η ίδια ετικέτα μηνύματος.
Ο συντονισμός γινόταν με τη
χρήση φωτεινών σημάτων (επικοινωνιακός κώδικας).
ΠΥΡΣΕΙΑ (150 π.Χ.)
Η Πυρσεία ήταν εφεύρεση
των Κλεόξενου και Δημόκλειτου.
Είναι πρόγονος των σημερινών
συστημάτων επικοινωνίας, που χρησιμοποιούν αναλογική ή
ψηφιακή κωδικοποίηση.
Στηριζόταν στη χρήση συστήματος
δύο πεντάδων μεγάλων πυρσών, οι οποίοι διακρίνονταν σε
μεγάλες αποστάσεις με τη βοήθεια ειδικών στερεοσκοπικών
διοπτρών.
Ο
συνδυασμός αναμμένων - σβηστών πυρσών από κάθε πεντάδα,
ύστερα από ανάλογη αναγωγή σε ειδικές πλάκες με
δισδιάστατους πίνακες, μεταφραζόταν σε γράμματα του
αλφαβήτου.
ΙΙ.
Οι αρχαίοι Έλληνες μπορούσαν να ανταλλάσουν χωρίς
ιδιαίτερα προβλήματα και σε γρήγορο χρόνο πληροφορίες,
τόσο κατά την περίοδο των πολέμων όσο και σε περίοδο
ειρήνης. Με το εφευρετικό τους μυαλό είχαν κατορθώσει να
σχεδιάσουν ένα σύστημα από μηχανισμούς που τους
επέτρεπαν να φτάσει στο τελικό δέκτη οποιοδήποτε μήνυμα
ήθελαν, δυανύοντας ακόμα και 700χλμ σε περίπου μία ώρα.
Ας δούμε με ποιο τρόπο γινόταν αυτό.
Ημεροδρόμοι
Το πρώτο σχέδιο των ελλήνων για τη μεταφορά
πληροφοριών αποτελεί η χρήση των ημεροδρόμων. Ήταν
άνθρωποι γνωστοί για τις ικανότητές τους στο τρέξιμο
στουςοποίους εμπιστεύονταν τη μεταφορά μηνυμάτων σε
σύντομο χρονικό διάστημα. Ο πιο γνωστός ημεροδρόμος που
έμεινε και στην ιστορία ήταν ο Φειδιππίδης, ο οποίος
πήγε από την Αθήνα στο Μαραθώνα και μετά πάλι πίσω στην
Αθήνα το μήνυμα της νίκης χωρίς καμία στάση και πέθανε
από εξάντληση.
Οι ημεροδρόμοι είχαν αποκτήσει το σεβασμό και κοινωνική
καταξίωση σε σημείο να τους έχουν αφιερωθεί και ναοί
(Τάλβυθος ημεροδρόμος του Αγαμέμνωνα στον οποίο οι
Σπαρτιάτες αφιέρωσαν ναό). Ενδέχεται κάποιοι από τους
ημεροδρόμους να ήταν έφιπποι ειδικά όταν ήταν να
διανύσουν μεγάλες αποστάσεις. Αυτή ήταν η αρχική μορφή
του συστήματος των ημεροδρόμων που στη πορεία
αναβαθμίστηκε και βελτιώθηκε με τη δημιουργία σταθμών
στους οποίους οι αγγελιαφόροι πλέον άλλαζαν τα άλογά
τους και ξεκουράζονταν ή άλλαζε και ο αγγελιαφόρος.
Τηλεβόας
Ο Μ. Αλέξανδρος ήταν ο πρώτος που συνέλαβε τη ιδέα τηα
αναπαραγωγής ήχων μέσω του ακουστικού τηλέγραφου ο
οποίος μπορούσε να μεταφέρει τους ήχους μέσω του αέρα σε
μακρυνές αποστάσεις. Αποτελούνταν από ένα τρίποδο ύψους
τεσσάρων μέτρων ενωμένο στη κορυφή, απο την οποία
ξεκινούσε ένα σκοινί που συγκρατούσε ένα στρογγυλό
ηχητικό κέρας μεγάλου μεγέθους.
Οι φρυκτωρίες
Η φωτιά και κατ' επέκταση το φως ήταν βασική προϋπόθεση
για να μεταφερθεί το μήνυμα σύντομα και σε μεγάλη
απόσταση. Η χρήση φωτεινών σημάτων κυρίως
χρησιμοποιήθηκε στο πόλεμο για να μεταφέρουν τις
διαταγές των ανωτέρων. Τα οπτικά σήματα μπορούσαν να
αναπαράγουν πληροφορίες μεγάλης ποικιλίας. Για
παράδειγμα η Μήδεια, υψώνοντας ένα αναμμένο πυρσό
ειδοποίησε τους Αργοναύτες να σπεύσουν στη Κολχίδα.
Για τη μετάδοση των οπτικών σημάτων με έντονους καπνούς
ή στήλες καπνού ήταν απαραίτητη η κατασκευή ειδικών
κτισμάτων σε υπερηψωμένα σημεία, τα οποία ονομάζονταν
φρυκτωρίες. Για τα φωτεινά σήματα που ανταλλάσσονταν
μέσω των φρυκτών (πυρσών) είχαν συμφωνήσει εκ των
προτέρων και οι δύο πλευρές για τη μετάφραση των
μηνυμάτων. Όπως εκτιμούν οι μελετητές ο πρώτος που
χρησιμοποίησηε τηλεπικοινωνιακούς πύργους για τη
μετάδοση μηνυμάτων ήταν ο Ηρακλής, ο οποίος σε δύο
κωμοπόλεις της Δυτικής Μεσογείου, την Αβύλη και την
Κάπλη, έστησε τις γνωστές Ηράκλειες Στήλες, που έπαιζαν
το ρόλο φάρου στα διέρχομενα πλοία. Από τα γνωστότερα
παραδείγματα μετάδοσης μηνυμάτων με σήματα φωτιάς ήταν η
είδηση της πτώσης της Τρόιας στον εκπληκτικό χρόνο ρεκόρ
για την εποχή της μιας ημέρας.
Το μήνυμα ταξίδεψε από την Τροία στο Ερμαίο της Λήμνου,
απο κεί στον Άθω, στις κορυφές του Μακίστου στην Εύβοια
και στη κορυφή του Κιθαιρώνα. Απο κεί το μήνυμα
μεταφέρθηκε στη λίμνη Γοργώτη, στο Αγίπλαγκτο (Μέγαρα)
και στη συνέχεια η φωτεινή λωρίδα υπερπήδησε το Σαρωνικό
κόλπο κι έφτασε στο Αραχναίον κοντά στις Μυκήνες κι απο
κει ημεροδρόμοι το μετέφεραν στο ανάκτορο των Ατρειδών.
Τηλέγραφος του Αινεία
Ο Αινείας ο Τακτικός συνδύασε τους πυρσούς και τη
μηχανική έτσι ώστε η επικοινωνία μεταξύ του αποστολέα
και του δέκτη να περιέχει σαφείς πληροφορίες, όπως,για
παράδειγμα, "πεζικό με βαρύ οπλισμό" κ.α. Βασική
προϋπόθεση για τη σωστή μετάδοση του μηνύματος ήταν οι
υδραυλικοί τηλέγραφοι να είναι όμοιοι. Θα έπρεπε επίσης
τα κεραμικά αγγεία να έχουν το ίδιο μέγεθος σε πλάτος
και βάθος. Τις ίδιες διαστάσεις είχαν και οι φελλοί,
στους οποίους στηρίζονταν μεταλλικές ράβδοι, οι οποίοι
ήταν χωρισμένοι σε ίσα μέρη, τριών δαχτύλων το καθένα.
Εκεί υπήρχε ευκρινής διαχωρισμός και σε κάθε ράβδο
αναγράφονταν τα κυριότερα και τα γενικότερα που
συνέβαιναν στους πολέμους.
Επίσης μια ακόμα βασική προϋπόθεση για να διαβαστεί
σωστά το μήνυμα ήταν οι τρύπες των αγγείων να έχουν την
ίδια διάμετρο έτσι ώστε να φεύγει η ίδια ποσότητα νερού.
Οι υδραυλικοί τηλέγραφοι βρίσκονταν πάντα σε υψόμετρα,
έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη οπτική επαφή. Η
απόσταση που είχαν μεταξύ τους δύο ή περισσότεροι
τηλέγραφοι δεν ήταν σταθερή, παρ' όλα αυτά μπορούμε να
πούμε ότι συνήθως ξεπερνούσε τα δεκάδες χιλιόμετρα.
Όταν όλα ήταν έτοιμα, οι χειριστές του τηλέγραφου άναβαν
πυρσούς. Όταν η μία πλευρά ήθελε να δώσει κάποιο μήνυμα
κατέβαζε τον πυρσό και συγχρόνως οι δύο άνοιγαν τη
διαρροή του νερού. Όταν η ράβδος όπου αναγράφονταν οι
πληροφορίες που ήθελαν να μεταβιβαστούν έφτανε στο
στόμιο του αγγείου έκλειναν τη ροή και ξανασήκωναν τον
πυρσό. Τότε και οι απέναντι έκλειναν τη διαρροή του
νερού και διάβαζαν το σημείο στο οποίο είχε σταματήσει η
δική τους ράβδος.
Αλφαβητικός Κώδικας
Όταν οι χρήστες του υδραυλικού τηλέγραφου με την πάροδο
του χρόνου διαπίστωσαν δυσκολίες στην ακριβή περιγραφή
των πληροφοριών όπως αναφορά σε αριθμητικές δυνάμεις του
εχθρού, ήρθε ή ώρα που οι Κλεόξενος και Δημόκλειτος
παρουσλιασαν την "Πυρσεία" ή αλλιώς "οπτικό τηλέγραφο".
Η λειτουργία του είχε ως εξής: αρχικά διαίρεσαν το
αλφάβητο σε πέντε μέρη ανά πέντε γράμματα τα οποία
αναγράφονταν σε πινακίδες τις οποίες θα έπρεπε να έχουν
μαζί τους όσοι θα συνομιλούσαν. Πριν εγκαταστήσουν και
τα υπόλοιπα εξαρτήματα του τηλέγραφου υπήρχε η
συνεννόηση ότι οι πρώτοι -δύο στον αριθμό- πυρσοί που θα
σηκώνονταν θα ήταν από εκείνον που ήθελε να αναγγείλει
κάτι. Η μεταφορά των πληροφοριών θα ξεκινούσε αν κι από
την απέναντι πλευρά σηκώνονταν δύο πυρσοί.
Όταν κατέβαιναν όλοι οι πυρσοί, τότε εκείνος που ήθελε
να αναφέρει κάτι σήκωνε τους πρώτους πυρσούς από τα
αριστερά, δηλώνοντας με αυτό το τρόπο στο δέκτη ποια
πινακίδα έπρεπε να εξετάσει. Αν για παράδειγμα σήκωνε
τον πρώτο πυρσό , εννοούσε τη πρώτη πινακίδα κ.ο.κ. Η
δεύτερη ομάδα πυρσών χρησιμοποιούνταν για να υποδείξουν
τα γράμματα που θα σχημάτιζαν τη λέξη του μηνύματος. Για
την καλύτερη καταγραφή των εναλλασσόμενων πυρσών οι
χρήστες χρησιμοποιούσαν κατάλληλες διόπτρες. Για την
αποφυγή λαθών, εκείνος που θα σήκωνε ή θα κατέβαζε τους
πυρσούς, ήταν πίσω από ένα πρόχειρα κατασκευασμένο τοίχο
με σύνηθες ύψος τα δέκα μέτρα. Επειδή η συμπλήρωση ενός
πλήρους μηνύματος απαιτούσε χρόνο, οι χρήστες
αναγκάστηκαν να βρουν τις λέξεις με τα λιγότερα
γράμματα, χωρίς όμως να χάνει το πληροφοριακό της
περιεχόμενο η πρόταση.
Για να επιτευχθεί σωστά και γρήγορα η μετάδοση του
μηνύματος, οι χρήστες της Πυρσείας, οι οποίοι ήταν
πολίτες με άριστη γνώση ανάγνωσης, γραμματικής και
ορθογραφίας, εκπαιδεύονταν καθημερινά ώστε να συνηθίσουν
στον τρόπο γραφής και μετάδοσης των μηνυμάτων. Με την
παροδο του χρόνου κάποιοι βελτίωσαν τον οπτικό τηλέγραφο
κάνωντας στην αρχική μορφή κάποιες παρεμβάσεις,
αλλάζοντας τα γράμματα των πλακών έτσι ώστε να
αποφευχθεί η υποκλοπή του μηνύματος.
ΠΗΓΗ: Χρήστος Λάζος,
"Τηλεπικοινωνίες των αρχαίων Ελλήνων",
Εκδόσεις Αίολος
