www

Η μελέτη της έκτασης των ανταλλαγών στον ελληνικό κόσμο κατά την αρχαϊκή και την κλασική εποχή μας οδηγεί άμεσα σε θέματα δικαίου. Κάποιο είδος μηχανισμού για την επίλυση των διαφορών πρέπει να υπάρχει σε κάθε κοινωνία, όπως υπάρχει και σε κάθε οικογένεια. Ο αγών με την έννοια της δικαστικής υπόθεσης ανάγεται τόσο παλιά στην ελληνική λογοτεχνία, όσο και ο άγων με την έννοια του αθλητικού ανταγωνισμού. Η επίλυση διαφορών αποτελεί τον πυρήνα και των δύο ομηρικών επών: η Ἰλιάδα αναδεικνύει τη δυσκολία ανεύρεσης μιας ικανοποιητικής διευθέτησης της έριδας μεταξύ του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα· τελικά, αυτό που συμβαίνει δεν είναι τόσο η εξεύρεση μιας λύσης, όσο η επανεκτίμηση του θέματος από τις δύο πλευρές. Η 'Οδύσσεια βασίζεται στην ανικανότητα των μνηστήρων να επιλύσουν το πρόβλημα ποιος από αυτούς θα έπαιρνε ως σύζυγο την Πηνελόπη και σε ένα κριτήριο διευθέτησης της διαφοράς, την ικανότητα να τεντώσουν το τόξο, κάτι το οποίο κανένας τους δεν μπόρεσε να καταφέρει. Στο ησιόδειο Ἔργα καί Ἡμέραι, τμήμα της μονομερούς επίλυσης της έριδας μεταξύ του Διός και του Προμηθέα αποτελούν ο καθορισμός των συνθηκών της ανθρώπινης ζωής και το γεγονός ότι οι άνθρωποι αναγκάζονται να μοχθούν για την παραγωγή της τροφής τους. Επιπλέον, η Ἰλιάδα και το Ἔργα και Ἡμέραι αναφέρονται ακροθιγώς σε πιο τετριμμένες διευθετήσεις διαφορών, σε έναν κόσμο με τον οποίο το ακροατήριό τους αναμενόταν να είναι εξοικειωμένο.

Επάνω στην ασπίδα που ο Ήφαιστος κατασκεύασε για τον Αχιλλέα, η σκηνή μιας πόλης σε καιρό ειρήνης περιλαμβάνει μία συγκέντρωση των ανθρώπων στην αγορά, προκειμένου να παρακολουθήσουν τους πρεσβύτερους στην εκδίκαση μίας διαφωνίας, σχετικά με τη δυνατότητα ενός άντρα που σκότωσε κάποιον να εξαγοράσει την ποινή του (Ἰλιάδας Σ 497-508).[1] Οι πρεσβύτεροι προφανώς θα προσφέρουν τις προσωπικές τους κρίσεις, η υπόθεση θα διευθετηθεί σύμφωνα με την «ορθότερη» και αυτός ο οποίος θα την εκφέρει θα γυρίσει στο σπίτι του πλουσιότερος κατά δύο τάλαντα χρυσού. Η ορθότητα της κρίσης αποτελεί επίσης αντικείμενο του ησιόδειου Ἔργα και Ἡμέραι, όπου ο ποιητής παραπονιέται ότι ο αδερφός του Πέρσης, αφού πήρε μεγαλύτερο μερίδιο της κληρονομιάς από το δικό του, έφερε την υπόθεσή του ενώπιον των βασιλέων και, κατά τα φαινόμενα, την κέρδισε (Ἔργα καί 'Ημέραι 27-41). 0 Ησίοδος υπαινίσσεται ότι η νίκη επιτεύχθηκε με δωροδοκία^- επομένως, με αυτόν τον τρόπο εξηγείται πιθανόν το τεράστιο ποσό το οποίο προσφέρθηκε για την ορθή κρίση στην παράσταση της ασπίδας του Αχιλλέα: η δίκαιη κρίση μπορεί να εξασφαλισθεί μόνο αν η ορθή κρίση είναι οικονομικά πιο συμφέρουσα από τη στρεβλή.

Αν και ορισμένες μεταφράσεις τους εισάγουν, οι νόμοι δεν αποτελούν επίμαχο ζήτημα ούτε στην Ἰλιάδα ούτε στο ’Ἔργα και Ἡμέραι. Οι αρχές, βάσει των οποίων οι πρεσβύτεροι στη μία περίπτωση και οι βασιλείς στην άλλη αναμένεται να ενεργήσουν, είναι αρχές αμεροληψίας. Παραπλήσια διαδικασία θεωρούσε ο Αριστοτέλης ότι ίσχυε ακόμη στη Σπάρτη των κλασικών χρόνων (Πολιτικά 2,1270b 28-31)· ο Αριστοτέλης επέκρινε το γεγονός ότι οι έφοροι, οι οποίοι δεν ήταν αναγκαίο να έχουν κάποιο ιδιαίτερο προσόν για την εκλογή τους στο πιο σημαντικό αιρετό αξίωμα, αποφάσιζαν για τις υποθέσεις με βάση την προσωπική τους κρίση και όχι σύμφωνα με γραπτούς νόμους. Αλλά, όπως υποδηλώνει η αντίθεση του Αριστοτέλη, στην κλασική εποχή ήταν αναμενόμενη η ύπαρξη ενός κωδικοποιημένου δικαίου...

Λήψη του αρχείου-pdf

[1] Σ.τ.Μ. Οι στίχοι Σ 497-500 της Ἱλιάδας έχουν ερμηνευτεί με δύο τρόπους: σύμφωνα με τον πρώτο, το ζήτημα είναι αν έχει δοθεί ή όχι η αποζημίωση για τον θάνατο του δολοφονημένου στην οικογένεια του, ενώ. σύμφωνα με τον δεύτερο, οι πρεσβύτεροι καλούνταν να αποφασίσουν αν πρέπει ή όχι να γίνει αποδεκτή η αποζημίωση (καθώς, στην περίπτωση που η αποζημίωση δεν γινόταν δεκτή, αυτό επέφερε την εξορία του κατηγορουμένου -βλ. Ψ 85-90). Αν και κατά βάση στις νεοελληνικές αποδόσεις του ποιήματος επιλέγεται ο πρώτος τρόπος ερμηνείας, η σύγχρονη τάση της έρευνας φαίνεται να κλίνει προς τον δεύτερο. Βλ. Mark W. Edwards. The Iliad: A Commentary, Volume v: books 17-20, Cambridge 1991 (ελλην. μτφ. Μ. Καίσαρ, επιμ. Α. Ρεγκάκος, Ομήρου Ιλιάδα. Κείμενο και ερμηνευτικό υπόμνημα, τόμος Ε': Ραψωδίες Ρ-Υ), Σ 497-500.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα