Οι Μούσες στην
ελληνική παράδοση
Μούσες Ετυμ. = μάω ή μώομαι ή
μώσις (επιθυμώ) ή ομού ούσαι. Την ονομασία Μούσες έδωσε ο Πίερος, όπως αναφέρει
ο Ησίοδος. Γεννήθηκαν από τους θεούς στα πανάρχαια χρόνια. Ήσαν φύλακες της
γνώσης στα Μουσεία (βιβλιοθήκες και διδακτήριο), που διαιώνιζαν τον Ελληνικό
Λόγο. Ιστορικά οι Μούσες του Παρνασσού ήσαν μεγάλες δασκάλες και δίδαξαν την
πανάρχαια ελληνική ιστορία και την γενεαλογία των θεών του Ολύμπου, μέσα από τα
κείμενα του Ησιόδου.
Όλοι σχεδόν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς τις
επικαλούνται στην αρχή των έργων τους σαν υπαρκτά και διαχρονικά πρόσωπα και τις
ικετεύουν να τους βοηθήσουν να αποδώσουν σωστά τον προφορικό ή γραπτό λόγο τους.
Στις ζωγραφικές και γλυπτικές απεικονίσεις οι καλλιτέχνες τις παρουσιάζουν ως
αέρινες μορφές με στοχασμό και θεϊκή ομορφιά, που κρατούν δάφνες και μουσικά
όργανα και απαγγέλλουν ή τραγουδούν ολόγυρα από το μεγάλο δάσκαλο Απόλλωνα.
Εντύπωση κάνει στον αναγνώστη των αρχαίων λόγων, ότι κανείς δεν αμφισβητεί την
ύπαρξη τους. Οι Μούσες ήταν δεμένες με τη γνώση, το λόγο, τα γράμματα και
τις τέχνες. Στην πρώτη γενιά των Μουσών ανήκουν οι επτά θυγατέρες του Ουρανού
και της Γης (όσα και τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου). Στη δεύτερη γενιά οι
εννέα θυγατέρες της Μνημοσύνης και του Δία.
Η καταγωγή.
Η παράδοση αναφέρει, ότι ο Ζευς ξεγέλασε την όμορφη
και πανέξυπνη Μνημοσύνη και κοιμήθηκε μαζί της εννέα νύχτες. Η Μνημοσύνη
γέννησε τις εννέα Μούσες, που ήσαν όμοιες σε όλα. Η Μνημοσύνη τις έδωσε να πς
αναθρέψει η νύμφη Εύφημη και όρισε δάσκαλο τους τον Απόλλωνα. Οι εννέα Μούσες
ήσαν: Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολυμνία, Ουρανία
και η Καλλιόπη η ξεχωριστή σε όλα από τις άλλες. Οταν μεγάλωσαν έγιναν πολύ
έξυπνες και ωραιότατες. Είχαν ιδιαίτερη αγάπη στη μουσική, δεν τις ενδιέφεραν οι
ανθρώπινες ασχολίες και αναζητούσαν ήσυχο τόπο για να αφιερωθούν στις Καλές
Τέχνες.
Ο Απόλλων τις έφερε στο μεγάλο και όμορφο όρος
Ελικώνα, στην τοποθεσία που ήταν και ο παλαιότερος βωμός του Δία. Περνούσαν δε
τον καιρό τους ως εξής: Ο Απόλλων στεκόταν στη μέση και έπαιζε τη λύρα του.
Ολόγυρα οι Μούσες τραγουδούσαν και έπαιζαν και αυτές τα μουσικά τους όργανα.
Ύστερα χόρευαν ολόγυρα από το βωμό και αργότερα κάθονταν πάνω σε δάφνες και
τραγουδούσαν. Ο μεγάλος δάσκαλος Απόλλων πάντα στη μέση με τη λύρα του.
Ό,τι έψαλλαν ήσαν ύμνοι στο θεό και πατέρα τους Δία. Πολλές μέρες περνούσαν και
στον Παρνασσό, επειδή και αυτό το βουνό ήταν θεϊκό και βρισκόταν εκεί το μεγάλο
μαντείο του Απόλλωνος. Έκαναν περιπάτους και λούζονταν στις πηγές Ιπποκρήνη, την
ωραιότερη πηγή στην κορυφή του Ελικώνος, Κασταλία, στον Παρνασσό, Αγανίππη, στη
Βοιωτία και Λειβήθρα στη Μακεδονία- γι αυτό ονομάζονταν και Λειβηθρίδες.
Οι αρχαιότερες Μούσες εμφανίζονται επί βασιλείας του Κρόνου.
Οι Μούσες και οι «Τέχνες».
Η παράδοση αναφέρει: Δύο Μούσες εφεύραν τη θεωρία
και την πράξη στη μάθηση. Τρεις Μούσες εφεύραν τους τρεις μουσικούς τόνους
αδρόν, μέσον και ισχνόν τις τρεις χορδές της Λύρας, τις τρεις προσωδίες οξεία,
βαρεία, περισπωμένη και τους τρεις χρόνους παρεληλυθότα, ενεστώτα, μέλλοντα τα
τρία πρόσωπα, τους τρεις αριθμούς, το τρίγωνο των αστέρων και άλλα τριάριθμα.
Τέσσερις Μούσες εφεύραν τις τέσσερις διαλέκτους: Αττική, ιωνική, αιολική και
δωρική. Πέντε Μούσες τις πέντε αισθήσεις: Όραση, γεύση, όσφρηση, αφή και ακοή.
Επτά Μούσες εφεύραν τις επτά χορδές της λύρας, τις επτά Ουράνιες ζώνες, τους
επτά πλανήτες και τα επτά φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου.
1.
Η
Μούσα Κλειώ ανακάλυψε την Ιστορία (και την κιθάρα). Η ιστορία ονομαζόταν
Κλειώ, επειδή αναφέρεται στο Κλέος (που ανήκει στους ήρωες του παρελθόντος), που
μας διηγούνται οι συγγραφείς μέσα από τα βιβλία. Σύμφωνα με την παράδοση, η
Κλειώ κατηγόρησε την Αφροδίτη επειδή ερωτεύθηκε τον ‘Aδωνι. Η Αφροδίτη
ανταπέδωσε: Την οδήγησε στο σπίτι του Πίερου και την έκανε να τον ερωτευθεί. Η
Κλειώ με τον Πίερο γέννησε τον Υάκινθο. Με το Μάγνητα (πατέρα του Πίερου)
γέννησε τον Ιάλεμο, τον Υμέναιο και το Λίνο. Ζωγράφιζαν την Κλειώ
δαφνοστεφανωμένη και με πορφυρό ένδυμα. Στο δεξί της χέρι κρατούσε μία σάλπιγγα
και στο αριστερό ένα βιβλίο, που έγραφε Κλειώ Ιστορία. Στα πόδια της
υπήρχε το Κιβώτιο της Ιστορίας.
2.
Η
Μούσα Ευτέρπη ανακάλυψε διάφορα μουσικά όργανα, τα μαθήματα, και τη διαλεκτική.
Τα μαθήματα τέρπουν τους ανθρώπους, αλλά και..«είναι εύτερπεις οί λόγοι των
πεπαιδευμένων». Η Ευτέρπη με το Στρυμόνα γέννησε το Ρήσσο. Τη ζωγράφιζαν
δαφνοστεφανωμένη να παίζει αυλό ή να τον κρατά. Δίπλα της βρισκόταν όργανα
μουσικά και κείμενα, ο Έρωτας και δένδρα με τον τραγουδιστή Τέττιγα (τζιτζίκι).
3.
Η
Μούσα Θάλεια ήταν Έφορος της Κωμωδίας. Ανακάλυψε την κωμωδία, τη
γεωμετρία, την αρχιτεκτονική και τη γεωργία. Ηταν προοτάτισσα και των
Συμποσίων. Το όνομα Θάλεια = θάλλειν τα φυτά, ή από του Θάλεια στα
(συμπόσια) ή… επειδή θάλλουσιν εις πολλούς αιώνας οί έπαινούμενοι δια των
ποιημάτων… Έλεγαν πως ο Παλαίφατος ήταν γιος της. Τη ζωγράφιζαν στεφανωμένη με
κισσό, νέα και χαμογελαστή, να κρατά κωμική μάσκα. Άλλες φορές δαφνοστεφανωμένη
με πράσινο πανωφόρι και τηνεπιγραφή Θάλεια Κωμωδίαν.
4.
Η
Μούσα Μελπομένη ήταν προστάτισσα της Τραγωδίας, επειδή αυτή την επινόησε, της
ρητορικής και της μουσικής μελωδίας (μολττήν). Ονομάστηκε Μελπομένη
από την λέξη μολττήν … επειδή δι αυτής μέλπουσιν οί άνθρωποι όλοι τους αγαθούς.
Η Μελπομένη με τον Αχελώο, κατά μία παράδόση, γέννησε τις Σειρήνες. Τη
ζωγράφιζαν να φορεί μάσκα τραγωδίας, θυμωμένη, δαφνοστεφανωμένη με σκήπτρο,
ρόπαλο στα χέρια και την επιγραφή Μελπομένη Τραγωδίαν.
5.
Η
Μούσα Τερψιχόρη επινόησε το χορό, την άρπα και την παιδεία. Ονομάστηκε
Τερψιχόρη, επειδή ετέρπετο, ευχαριστιόταν με το χορό. Ίσως και από τη μάθηση
(που τέρπει τους ακροατές). Στην παράδοση αναφέρεται πως γέννησε με το Στρυμόνο
το Ρήσο και με τον Άρη το Βίστωνα ή ακόμη με τον Αχελώο τις Σειρήνες. Την
Τερψιχόρη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη και με προμετωπίδιο να κρατά άρπα και. να
χορεύει χαρούμενη, ενώ τα πόδια της μόλις να ακουμπούν τη γη και με την επιγραφή
Τερψιχόρη λύραν.
6.
Η
Μούσα Ερατώ είναι η ευρέτρια των ερωτικών ποιημάτων, του γάμου, (και της
ποιήσεως, της μουσικής και της διαλεκτικής). Το όνομα Ερατώ* από το έρεσθαι
και από τη λέξη έρως και εραστής. Τη ζωγράφιζαν καθιστή, να φορά ροδοστέφανο
(στεφάνι από τριαντάφυλλα), με τη λύρα και το τόξο του έρωτος στα χέρια και την
επιγραφή
Έρατώ Ψάλτριαν. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος
ξεκινά το τρίτο κεφάλαιο του τέταρτου μέρους στα Αργοναυτικά με: …«Και τώρα
Μούσα Ερατώ, έλα κοντά μας και πες μας πώς ο Ιάσονας … έφερε το χρυσόμαλλο
Δέρας… από τον ερωτά του στη Μήδεια … γιατί έχεις τις χάρες της Κύπριδας
Αφροδίτης.. και φέρνεις τη μαγεία στα ανύπαντρα κορίτσια…».
7.
Η
Μούσα Πολυμνία (ή Πολυάμνια). Το όνομα Πολυμνία από το πολύς και ύμνος,
επειδή υμνεί πολλούς ανθρώπους ή από το πολλών και μνήμη, επειδή μνημονεύει
πολλούς στην ιστορία. Ήταν προστάτισσα των θεϊκών ύμνων αλλά και της
υποκριτικής μίμησης, της γεωμετρίας, της ιστορίας, της γραμματικής κ.ά. Τη
ζωγράφιζαν να κοιτά προς τον Ουρανό με στεφάνι από δάφνη και μαργαριτάρια στο
κεφάλι, λευκό φόρεμα, με τη λύρα στα χέρια της και την επιγραφή Πολυμνίς
Μύθους.
8.
Η
Μούσα Ουρανία ήταν προστατισσα των Ουρανίων Σωμάτων και γενικά της αστρονομίας
που ανακάλυψε. Σύμφωνα με την παράδοση με το Διόνυσο γέννησε τον Υμέναιο και
με τον Απόλλωνα το Λίνο. Ζωγράφιζαν την Ουρανία στεφανωμένη με αστέρια και
προμετωπίδιο, μπλε φόρεμα, μπροστά της τρίποδα που επάνω είχε την ουράνια σφαίρα
και διαβήτη.
9.
Η
Μούσα Καλλιόπη ήταν η ανώτερη και επισημότερη από τις άλλες αδελφές της Μούσες.
Συνόδευε τους βασιλείς και τους ανώτατους άρχοντες για να επιβάλλει με τα λόγια
της υποταγή και δικαιοσύνη. Η Καλλιόπη ήταν προστάτισσα των ηρωικών ποιημάτων
και της ρητορικής. Ονομάστηκε Καλλιόπη, επειδή είχε καλή ωραία όψη, πρόσωπο.
Την ονόμαζαν και Καλλιέπειαν, επειδή ήταν ευρέτρια της ποίησης. Σύμφωνα με την
παράδοση η Καλλιόπη γέννησε τον Ορφέα, τις Σειρήνες, τον Κυμόθεο κ.ά. Ζωγράφιζαν
την Καλλιόπη νέα και ωραία, με άνθη στο κεφάλι ή κισσό, στο δεξιό χέρι να κρατά
δάφνες και στο αριστερό δύο βιβλία, πολλές φορές την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
[Πηγή "ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ" του κ.
Δημήτρη Βαρδίκου]
