Οι εορτές
ως μηχανισμοί ενότητας και
επικοινωνίας με το θείο
στην αρχαία πόλη – κράτος
του
Υπαρχ/κα Σάββα Μαυροματίδη
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
|
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014
Η
θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων ήταν βαθύτατα πολιτική, καθώς
αποτελούσε μια από τις λειτουργίες της πόλης. Η τελευταία
ρύθμιζε όλα τα σχετικά ζητήματα με αυτή την πτυχή του βίου των
πολιτών της, ενώ οι δημόσιες τελετές συνιστούσαν αναπόσπαστο
στοιχείο της ζωής αυτών. Η θρησκεία, η λατρεία των θεών και ο
πολιτικός βίος επηρεάζουν άρρηκτα την τάξη και τη σταθερότητα
της πολιτείας, ενώ σχετίζονται με το ήθος και την εκπαίδευση των
μελών της. Ο «πιστός» είναι πρώτα απ’ όλα ηθικό ή δίκαιο μέλος
της κοινωνικής ομάδας. Οι έννοιες της ηθικής και της
δικαιοσύνης στα πλαίσια της συμβίωσης των μελών μιας ομάδας
αποκτούν ισχυρότερες βάσεις και γίνονται περισσότερο σεβαστές
από τη στιγμή που συνυφαίνονται με τη θρησκεία, οπότε και μέσω
ενός κοινού κώδικα συμπεριφοράς και αξιών προάγεται η εύρυθμη
λειτουργία της κοινωνικής ζωής. Θα πρέπει να κάνουμε τη διάκριση
ανάμεσα στην επίσημη θρησκεία των πόλεων - κρατών, όπου οι
εορτές εμπλουτίζονται με στοιχεία καλαισθητικά, αγωνιστικά και
ψυχαγωγικά, για να εξυπηρετήσουν περισσότερο τον πατριωτισμό
παρά την ίδια τη θρησκεία, και στη γνήσια λατρευτική διάθεση, η
οποία ακόμα και στον 5ο αιώνα συνεχίζει να τροφοδοτείται από τον
αρχικό θρησκευτικό πυρήνα των εορτών και τις ταπεινές λαϊκές ή
τις ιδιωτικές ιεροπραξίες, που δεν είχαν απωλέσει τον πηγαίο
θρησκευτικό χαρακτήρα τους. Οι εορτές, στα θρησκευτικά τους
πλαίσια, είχαν ως βασικότερες επιδιώξεις την ενίσχυση της
δύναμης της βλάστησης, την αποτροπή θεομηνίας ή ηθικού
μιάσματος, τον τελετουργικό καθαρμό ή τη σωτηρία από κίνδυνο,
την εξασφάλιση μιας καλύτερης επίγειας ζωής και μιας
ευτυχέστερης μετά τον θάνατο, και για την τελείωση του σκοπού
αυτού οι άνθρωποι μέσω των τελετουργιών επιχειρούσαν να
αφυπνίσουν τις εσωτερικές δυνάμεις τους, προκειμένου να
μπορέσουν να αντισταθούν στα ίδια τους τα πάθη και να
παρηγορηθούν για τις καταστροφές που η φύση μπορούσε να
προκαλέσει στη ζωή τους. Οι εορτές οργανώνονταν από τις αρχές
της πόλης και στόχευαν στην εξασφάλιση της ταύτισης των πολιτών
με τον χώρο της πόλης ως μιας ενότητας, αλλά και στην εκπλήρωση
της επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους και τους θεούς.
Στην
πόλη - κράτος των κλασικών χρόνων όλες σχεδόν οι βασικές πράξεις
και θεσμοί της ζωής συνδέονταν με τη θρησκευτική λατρεία, η
οποία υπαγορευόταν, καθοριζόταν και εξυπηρετούσε τους σκοπούς
και τα ιδεώδη της πόλης. Μιλώντας για την αρχαία ελληνική
θρησκεία αναφερόμαστε σε μια θρησκεία τελετουργική, όχι
δομημένη γύρω από ένα σώμα δογμάτων, αλλά γύρω από ένα σύστημα
πάνω στο οποίο κτίζεται η ανθρώπινη κοινωνία και οι σχέσεις της
με το σύμπαν που την περιβάλλει. Ωστόσο, στην αρχαία Ελλάδα η
θρησκεία δεν έγινε ποτέ ένας απλός κώδικας ηθικών κανόνων. Μέσω
της πιστής τήρησης των τελετουργιών εξασφαλίζονται η διατήρηση
της παράδοσης και η συνοχή της κοινότητας, χωρίς να
προϋποτίθεται η τυφλή πίστη σε μια θεολογική θεωρία. Όλη σχεδόν
η καθημερινή ζωή διαποτίζεται από δοξασίες που διαιωνίζονται. Η
ελληνική πολυθεϊστική θρησκεία, εξάλλου, χαρακτηρίζεται από ένα
γενικότερο συντηρητισμό, εφόσον είχε την τάση να διασφαλίζει τη
συνέχιση ορισμένων λατρειών, ακόμη κι όταν αυτές είχαν απωλέσει
την απήχησή τους στον κόσμο. Προκειμένου να ανασυνθέσουμε το
τυπικό και την αλληλουχία των πράξεων των εορτών της πολιτικής
κοινότητας στα πλαίσια των πόλεων - κρατών διαθέσιμες
πληροφορίες βρίσκουμε σε μια πλειάδα πηγών, όπως είναι τα
σωζόμενα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, οι
εικονογραφικές και επιγραφικές μαρτυρίες, τα αρχαιολογικά
ευρήματα, τα ημερολόγια θυσιών των δήμων, οι ζωγραφικές και
γλυπτικές αναπαραστάσεις, οι φιλοσοφικές πραγματείες ή ακόμα και
κείμενα από τους Πατέρες της Εκκλησίας (όπως πληροφορίες
σχετικές με τα Ελευσίνια Μυστήρια που βασίζονται στα λεγόμενα
ανθρώπων που, πριν γίνουν Χριστιανοί, είχαν μυηθεί στα μυστήρια)....
