www

μορφές σκέψης καί μορφές κοινωνίας στόν ἑλληνικό κόσμο»)

Μέσα στήν ἑλληνική κοινωνία, οἱ δοῦλοι ἀποτελοῦσαν τάξη; Τό ἐρώτημα εἶναι λιγότερο τετριμμένο ἀπ’ ὅτι μοιάζει, καί γιά νά τό θέσει μέ τή μορφή αὐτή ὁ ἱστορικός τῆς Ἑλλάδας πρέπει νά κάνει κάποιες διευκρινήσεις.

Ἡ σύγχρονη ἀντίληψη γιά τήν κοινωνική τάξη μοῦ φαίνεται συνδεδεμένη μέ τρία εἴδη φαινομένων πολύ διαφορετικῶν πού θά τά ἀπαριθμήσω ἐδῶ ἐντελῶς ἐμπειρικά καί χωρίς νά ἐπιλέξω ἀνάμεσά τους:

1. Μιά τάξη εἶναι μιά ὁμάδα ἀνθρώπων, πού κατέχουν μιά θέση ξεκάθαρη στήν κοινωνική κλίμακα. Αὐτό εἶναι πού ἐκφράζουμε στήν τρέχουσα γλώσσα, ὅταν μιλᾶμε γιά τή «μεγάλη ἀστική τάξη» ἤ γιά τή «μικροαστική τάξη», γιά τούς ὑποτιθέμενους «μεσοαστούς» ἤ γιά τίς «κατώτερες τάξεις». Γνωρίζουμε μέ ποιά ἐμπειρική λεπτολογία οἱ ἀγγλοσάξωνες συγγραφεῖς χρησιμοποίησαν αὐτό τό λεξιλόγιο. Προφανῶς δέν εἶναι τυχαῖο τό γεγονός ὅτι ὁ ἄγγλος ἱστορικός Hill εἶναι ὁ συγγραφέας ἑνός βιβλίου μέ τίτλο: The Roman Middle Class^{^[1]} (Ἡ ρωμαϊκή μεσαία τάξη), πού εἶναι ἀφιερωμένο στούς ρωμαίους ἱππεῖς, γιά τούς ὁποίους ὁ C. Nicolet ἀπέδειξε, στή διατριβή του^{^[2]}, ὅτι μέχρι τήν ἐποχή τοῦ Αὔγουστου ἀποτελοῦσαν ὄχι μία τάξη, ἀλλά τάγμα.

2. Μιά τάξη κατέχει μιά συγκεκριμένη θέση στίς σχέσεις παραγωγῆς· αὐτή εἶναι ἡ πιό σημαντική συνεισφορά τοῦ μαρξισμοῦ καί εἶναι περιττό νά ἐπιμείνουμε σ’ αὐτό.

3. Μιά κοινωνική τάξη, τέλος, προϋποθέτει τή συνειδητοποίηση κοινῶν συμφερόντων, τή χρησιμοποίηση μιᾶς κοινῆς γλώσσας καί μιά κοινή δράση στό κοινωνικό καί πολιτικό παιχνίδι. Καί αὐτό ἐπίσης τό ὀφείλουμε στόν Μάρξ καί θά θυμίσω ἁπλῶς τήν περίφημη σελίδα τῆς 18 Μπρυμαίρ (Ὀμιχλώδους) τοῦ Λουδοβίκου Βοναπάρτη σχετικά μέ τούς γάλλους μικροκαλλιεργητές ἀγρότες, «πελώρια μάζα τῆς ὁποίας τά μέλη ζοῦν ὅλα στήν ἴδια κατάσταση χωρίς ὅμως νά συνδέονται μεταξύ τους μέ σύνθετες σχέσεις», καί εἶναι πασίγνωστο τό συμπέρασμα τοῦ Μάρξ πού παίζει μέ τίς δύο δυνατές σημασίες τῆς λέξης «τάξη»: «Στό μέτρο πού ἑκατομμύρια ἀγροτικές οἰκογένειες ζοῦν σέ οἰκονομικές συνθῆκες πού ξεχωρίζουν καί ἀντιπαραθέτουν τόν τρόπο ζωῆς τους, τά συμφέροντα καί τόν πολιτισμό τους ἀπό αὐτά τῶν ἄλλων κοινωνικῶν τάξεων, ἀποτελοῦν μία τάξη. Στό μέτρο, ὅμως, πού ἀνάμεσα στούς ἀγρότες μικροκαλλιεργητές δέν ὑπάρχει παρά μία τοπική ἀλληλεγγύη καί ὅπου ἡ ταυτότητα τῶν συμφερόντων τους δέ δημιουργεῖ μεταξύ τους καμιά κοινότητα, κανένα ἐθνικό σύνδεσμο οὔτε κάποια πολιτική ὀργάνωση, δέν ἀποτελοῦν τάξη^{^[3]}»...Λήψη ολόκληρου του αρχείου.

* Πρώτη μορφή δημοσιευμένη στό Raison presente, 6 (1968), ἔπειτα στό Ordres et Classes τοῦ D. ROCHE (ἔκδ.), Συνέδριο κοινωνικῆς ἱστορίας, Saint-Cloud, 24-25 Μαΐου 1967, Παρίση - Χάγη, 1973, σ. 29-36.

[1]. Middle Class.

[2]. Ordre equestre.

[3]. 18 - Brumaire, σ. 126-127 (μετ. ἐλαφρά τροποποιημένη). Δίνω ἐδῶ τό σύνολό του

κειμένου τοῦ Μάρξ γιά νά ἀπαντήσω στίς ἀντιρρήσεις πού μου προέβαλαν ἰδιαίτερα ὁ G.E.M. DE SAINTE-CROIX, «Karl Marx», σ. 30-31..

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα