ΟΙ ΑΙΣΥΜΝΗΤΕΣ
του Τηλέμαχου
Τσελεπίδη
Ιστορικά η
αισυμνητεία διαμορφώνεται κυρίως τον 8ο π.Χ.
αιώνα κι ήταν το αποτέλεσμα των συγκρούσεων των θεσμών
της βασιλείας, τυραννίας, αριστοκρατίας και της
δημοκρατικής μερίδας των πολιτών η οποία αναπτύχθηκε με
την ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου. Έτσι στους
οξείς πολιτικούς αγώνες οι οποίοι συσσώρευαν αδιέξοδα
και προβλήματα, αποφασίζονταν από τους συνετούς
πολιτικούς άνδρες, με κοινή συμφωνία όλων των
αντιμαχόμενων μερίδων, η εύρεση του ικανού ανδρός ο
οποίος να επιφορτιστεί και να επαναφέρει την τάξη και
την ευνομία στον τόπο.
Οι αρχαίοι μας πρόγονοι, σε δημοκρατικό καθεστώς, όταν η
πόλη (κράτος) κινδύνευε από εξωτερικούς εχθρούς κι από
εσωτερικές πολιτικές έριδες και κοινωνικές ταραχές, όταν
στην κοινωνία ορθώνονταν ανυπέρβλητα οικονομικά αδιέξοδα
και δοκιμάζονταν ο τόπος από πολιτική διχοστασία κι
αστάθεια και κοινωνικές συγκρούσεις, όταν η αναρχία και
οι αντιξοότητες δημιουργούσαν μείζον πρόβλημα στις
αντοχές της κοινωνίας και της δημοκρατίας, τότε κάποιοι
πατριώτες, ο Δήμος, οι ταγοί της πόλης, η εθνική
αντιπροσωπεία του τόπου, ενεργώντας ως συνείδηση του
έθνους και θέλοντας να προστατεύσουν τα συμφέροντα του
κοινωνικού συνόλου, με αίσθημα εθνικής ευθύνης
αποφάσιζαν να επαναφέρουν την χώρα στην ομαλότητα.
Θεωρούσαν ότι είχαν την υποχρέωση και το εθνικό καθήκον
να προστατεύσουν τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου
και του έθνους. Έτσι καλούσαν μέσα από το λαό τον
ικανότερο, τον άριστο εκ των ηγετικών ανδρών της
επικράτειας και του παραχωρούσαν όλες τις θεσμικές
πολιτικές, νομοθετικές και δικαστικές εξουσίες ώστε
απρόσκοπτα, μέσα από ένα πρόγραμμα – οργανόγραμμα, να
βγάλει τη χώρα από το αδιέξοδο. Άλλωστε η αναρχία και οι
αντιξοότητες είχαν ήδη δημιουργήσει αδιέξοδα και μείζον
πρόβλημα στις αντοχές της κοινωνίας και της δημοκρατίας.
Έτσι τον καθιστούσαν απόλυτο άρχοντα, μονάρχη, ο οποίος
θα οδηγούσε την χώρα στην γαλήνη, την ομαλότητα, την
πρόοδο, την ευημερία και στην πραγματική δημοκρατία
Τα πρόσωπα αυτά ονομάζονταν αισυμνήτες. Στα διάφορα
λεξικά η λέξη ερμηνεύεται ως κυβερνήτης, άρχων, ηγεμών
αιρετός, όπως επίσης κοσμήτωρ, κριτής
αγώνων, διευθυντής επόπτης, κλπ. Η δε λέξη αισυμνητεία
ως μοναρχία ασκούμενη από αιρετό ηγεμόνα. (15 σελ. 128)
Κατά την ιστορική περίοδο ανώμαλες κοινωνικές
καταστάσεις υπήρξαν για τον ελληνισμό από αρχαιοτάτων
χρόνων. Άλλωστε στο χαρακτήρα του Έλληνα αυτό υπήρξε
διαχρονικά ένα πρόβλημα. Έτσι δεν είναι καθόλου παράδοξο
που και στην εποχή μας είναι επίκαιρο. Πράγματι υπάρχουν
πλήθος κοινωνικά, οικονομικά κι εθνικά αδιέξοδα στη
χώρα, ενώ το ένα τέταρτο του ελληνικού λαού βρίσκεται
στα όρια της φτώχειας. Μια κατάντια όχι βέβαια τυχαία.
Έχει σαν αίτιό της την ανικανότητα των πολιτικών
κομμάτων τα οποία δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν, όπως
είχαν υποχρέωση, τα μεγάλα εθνικά, οικονομικά και
κοινωνικά προβλήματα του τόπου με σύνεση και επάρκεια.
Ακόμη και η ανασφάλεια του πολίτη έφτασε στο απροχώρητο.
Κινδυνεύει η ζωή του Έλληνα μέρα μεσημέρι και μέσα στο
σπίτι του από ξένους και ντόπιους ένοπλους παράνομους.
Χιλιάδες λαθρομετανάστες κατέκλυσαν τη χώρα αυξάνοντας
την εγκληματικότητα στα ύψη, ενώ οι ληστές, λόγο ανοχής,
απόχτησαν περισσότερα δικαιώματα κι από τα θύματά τους!…
Η αξιοπρέπεια και το φιλότιμο του Έλληνα πετάχτηκαν στα
σκουπίδια. Όλος ο πολιτικός κόσμος, στα μάτια των
πολιτών, φαντάζει αναξιόπιστος και η εξαχρείωση του
δημόσιου τομέα πνίγει θανάσιμα την ανάπτυξη. Τα
νοικοκυριά είναι βουτηγμένα στα χρέη. Εκατόν είκοσι
χιλιάδες στεγαστικά δάνεια είναι ληξιπρόθεσμα κι
απαιτητά και 400.000 νοικοκυριά με χρέη στις
τράπεζες, έφτασαν στο κόκκινο. Εκ παραλλήλου οι μισθοί
πείνας και η χλιδή των προνομιούχων παραγόντων και
πολιτικών προκαλούν τη νοημοσύνη κάθε λογικού πολίτη.
Ποιος θα μας βγάλει από αυτό το αδιέξοδο;
Οι πρόγονοί μας επέλεγαν το πρόσωπο του «Αισυμνήτη» να
είναι ανεπίληπτο. Ο ηγέτης που θα αναλάμβανε τέτοιες
ευθύνες έπρεπε να είχε πολλαπλές ικανότητες και απόλυτη
κοινωνική αποδοχή και καταξίωση. Να είχε βαθιά
πνευματικότητα κι αναγνωρισμένο ηθικό και κοινωνικό
κύρος. Να είχε ακέραιο χαρακτήρα, αλλά και η
προσωπικότητά του να ενέπνεε την βεβαιότητα ότι δεν θα
εκμεταλλεύονταν την ευκαιρία για να γίνει
δικτάτορας-τύραννος στον τόπο του στο διηνεκές.
Αμέσως μετά την δρομολόγηση των μέτρων και αποφάσεών
του, την ομαλοποίηση στη συνέχεια των πραγμάτων και την
επαναφορά της χώρας σε Δημοκρατική ομαλότητα, ο
αισυμνήτης είχε την υποχρέωση να παραδώσει τη
διακυβέρνηση της χώρας σε εκλεγμένους πολιτικούς.
Οι αισυμνήτες πάντα λογοδοτούσαν στο λαό και δεν ήταν
ποτέ ασύδοτοι. Και προ πάντων η εξουσία τους διαρκούσε ή
και παρατείνονταν όσο το πρόβλημα δεν είχε επιλυθεί. Η
αναστολή του πολιτεύματος και οι έκτακτες εξουσίες τις
οποίες τους ανέθεταν ήταν, όμως, μια προσωρινή
κατάσταση.
Βέβαια τα μέτρα που θα έπαιρναν θα ήταν αυστηρά, ίσως
σκληρά και πολλές φορές αντιδημοτικά, αλλά πάντα προς τη
σωστή κατεύθυνση. Βέβαια η διοίκηση και η τήρηση των
νόμων ήταν περισσότερο αυστηρή, αλλά λόγω της κατάστασης
ήταν αυτό αναπόφευκτα να συμβαίνει. Τοιουτοτρόπως ήταν
πολύ φυσικό να δημιουργείται, για τουςαισυμνήτες, στην
αρχή κι ένα κλίμα δυσφορίας και δυσανασχέτησης του λαού.
Όμως τέτοιες αποστολές, απαιτούσαν θυσίες αμφίπλευρα.
Ιστορικά η αισυμνητεία διαμορφώνεται κυρίως τον 8ο π.Χ.
αιώνα κι ήταν το αποτέλεσμα των συγκρούσεων των θεσμών
της βασιλείας, τυραννίας, αριστοκρατίας και της
δημοκρατικής μερίδας των πολιτών η οποία αναπτύχθηκε με
την ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου. Έτσι στους
οξείς πολιτικούς αγώνες οι οποίοι συσσώρευαν αδιέξοδα
και προβλήματα, αποφασίζονταν από τους συνετούς
πολιτικούς άνδρες, με κοινή συμφωνία όλων των
αντιμαχόμενων μερίδων, η εύρεση του ικανού ανδρός ο
οποίος να επιφορτιστεί και να επαναφέρει την τάξη
και την ευνομία στον τόπο.
Όμως η αισυμνητεία, εν τέλει, ως θεσμός, δηλαδή η αιρετή
τυραννία3, όπως θα λέγαμε σήμερα, τελικά έγινε
δημοκρατική κατάκτηση της κοινωνίας. Ένας ιδιόρρυθμος
αλλά και θαρραλέος θεσμός, πολύ καθοριστικός για τις
τύχες ενός τόπου. Γι΄ αυτό και προϋπόθετε την
καθοριστική τόλμη των πιο ευαίσθητων ευπατριδών του
δήμου και συγχρόνως την επιλογή των πιο έμπειρων ηγετών.
Ηγετών με γνώσεις και των ηγετών που ήταν αποδεκτοί
εντός κι εκτός της χώρας. Ηγέτες με βίο ανεπίληπτο και
προσωπικότητα επιβλητική. Γιαυτό ήταν άκρως επιλεκτικά
αυστηρή η επιλογή του αισυμνήτη ως αιρετού τυράννου.
Το γεγονός μάλιστα ότι υπήρξαν διαχρονικά καλές επιλογές
και από τις οποίες αναδείχτηκαν επιτυχημένοι ηγέτες –
αισυμνήτες, οι οποίοι όμως δεν αναφέρονται ιδιαίτερα
μέσα από τα ιστορικά κείμενα, είναι μια πικρή αλήθεια.
Γιατί από κακεντρέχεια των εξ επαγγέλματος πολιτικών δεν
τονίστηκε όσο θα έπρεπε ο πατριωτισμός, η
δημοκρατικότητα και η υπευθυνότητα των ανδρών εκείνων
του δήμου οι οποίοι πήραν το ρίσκο της επιλογής για το
αποκλειστικό συμφέρον της πατρίδας. Και βέβαια μια
τέτοια ιστορική απόφαση, ούτε ως πολύ σοβαρό γεγονός
αναφέρεται, ούτε και το ευτυχές αποτέλεσμα για το πόσο
μεγάλη ωφελιμότητα προέκυψε για τις πόλεις εκείνες οι
οποίες κυβερνήθηκαν από αισυμνήτες. Και αυτή η σιωπή
αδικεί πραγματικά τον ιστορικό θεσμό καθώς και την
αντικειμενική αλήθεια.
Σύγχρονοι ερευνητές αναφέρονται στο ιστορικό της
αισυμνητείας. Στην εγκυκλοπαίδεια Δομή διαβάζουμε. «Το
αξίωμα του αισυμνήτη ήταν ισόβιο ή περιορισμένου χρόνου
με συγκεκριμένο σκοπό. Αρχικά περιλάμβανε την εποπτεία
δημόσιων αγώνων και εορτών ή και δικαστικά καθήκοντα.
Στους ιστορικούς χρόνους το αξίωμα δινόταν σε πρόσωπο
κοινής εμπιστοσύνης από τις αντιμαχόμενες πολιτικές
μερίδες μιας πολιτείας για να τις συμβιβάσει. Η
αισυμνητεία ήταν αυστηρά προσωπική κι όχι
διαδοχική, έμοιαζε με τυραννίδα αφού ο αισυμνήτης δεν
περιοριζόταν από κανένα νόμο. Η διαφορά είναι ότι ο
τύραννος επέβαλλε με τη βία την εξουσία του, ενώ ο
αισυμνήτης εκλεγόταν από τον λαό στον οποίο
λογοδοτούσε μετά τη λήξη της εντολής του.» (12 σελ. 784)
Στην εγκυκλοπαίδεια του Χάρη Πάτση αναφέρεται ο
αισυμνήτης ως πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης που στις
πολιτικές ανωμαλίες κι αδιέξοδα, της χώρας, ήτοι
εξωτερικούς κινδύνους, εμφύλιες διαμάχες ή πολέμους
επιφορτίζονταν να βρει τρόπο συνδιαλλαγής των
κομμάτων. Τότε ανελάμβανε πλήρως την εξουσία, ενώ
αναστέλλονταν το πολίτευμα, μέχρι την αποκατάσταση της
τάξης. Και βέβαια λογοδοτούσε για τις πράξεις του κι
αποσύρονταν της πολιτικής. Οι αισυμνήτες ήταν άνθρωποι
του λαού αλλά είχαν και την εκτίμηση κι εμπιστοσύνη των
ευγενών. Κι αναφέρει ως αισυμνήτη για 10 χρόνια τον
Πιττακό, τον Σόλωνα το 594 π.Χ., τον Τυννώνδα στην
Εύβοια, κλπ. (13 σελ.31 και 14 σελ.250)
Ο φιλόσοφος Αναξιμένης ο Μιλήσιος, γιος του Ευρυστράτου
και μαθητής του Αναξίμανδρου, τον 6ο αιώνα π.Χ. γράφει
στον Πυθαγόρα, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στη Σικελία,
ότι στην πατρίδα τους τώρα είναι απόλυτος άρχοντας ο
αισυμνήτης Ιστιαίος2.
Στους αισυμνήτες αναφέρονται ο Αριστοτέλης, ο
Θεόφραστος, ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο Απολλώνιος ο
Ρόδιος, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς, ο Κωνσταντίνος ο
Πορφυρογέννητος, ο Ησύχιος, ο Όμηρος, ο Πλούταρχος3, ο
Παυσανίας4 και άλλοι. Ο Αριστοτέλης, όπως κι ο
Θεόφραστος, θεωρούν την ασυμνητεία ενδιάμεση κατάσταση
μεταξύ βασιλείας και τυραννίας. Την Πιττακός ονομάζουν
«αιρετή τυραννίδα».
Από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας αισυμνήτες
αναγορεύτηκαν ο Πιττακός ο Μυτιληναίος (640-570 π.Χ.), ο
σοφός νομοθέτης Σόλων ο Αθηναίος (635-559 π.Χ.) ,
ποιητής και πολιτικός. Ο Βίας ο Πριηνεύς (6ος αιώνας), ο
Περίανδρος ο Κορίνθιος (668-584 π.Χ.) ο οποίος τελικά
παρέμεινε κι ως πραγματικός τύραννος για 44 χρόνια, αλλά
κι άλλοι. Αναφέρουμε τυχαία τον τύραννο των Συρακουσών
Διονύσιο, τον Τυννώνδα στην Εύβοια, τον Επιγένη στη
Μίλητο, τον Χαιρήμωνα στην Απολλωνία, το Φοιβία στη Σάμο
και το Λυκούργο Λογοθέτη επίσης στη Σάμο, ο οποίος το
1821 αναδεικνύεται από τη βουλή και το δήμο της Σάμου ως
αισυμνήτης της νήσου με υπερεξουσίες.
Περιορισμένες εξουσίες αισυμνήτη έδωσαν οι Λοκροί της
Ιταλίας στον νομομαθή Ζάλευκο ο οποίος κατασκεύασε το
νομοθετικό πλαίσιο της πόλης, όπως και στον Χάρωνδα στην
Κατάνη της Σικελίας τον 7ο αιώνα π.Χ.
Οι πολίτες της Μυτιλήνης εμπιστεύτηκαν την εξουσία στο
σοφό Πιττακό (650-570 π.Χ.), το γιο του θρακιώτη
Υγραδίου, για δέκα χρόνια, από το 590-580 π.Χ. Ο μεγάλος
σοφός κυβέρνησε τη Λέσβο δίκαια και αξιοκρατικά, «μετά
χρηστότητας και συνέσεως σπάνιας»3. Παρέδωσε δε τη χώρα
στους πολιτικούς όταν κατοχυρώθηκε το δημοκρατικό
πολίτευμα με νόμους, νόμους που πρώτα εξυπηρετούσαν το
δημόσιο συμφέρον και μετά την κοινωνική ευνομία και
γαλήνη. Ήταν άψογος από κάθε άποψη. Αυτός είπε ότι η
διαχείριση της εξουσίας αποδεικνύει το ποιόν του
ανθρώπου. Και μάλιστα, όταν η διακυβέρνηση γίνεται για
μεγάλο χρονικό διάστημα από τον ίδιο άνθρωπο, ο
χρόνος φθείρει τον κυβερνήτη.
Όταν έφεραν κάποτε μπροστά στον Πιττακό κάποιο Αλκαίο
γιο του πολίτη Τυρραίου, ο οποίος όμως ήταν ο δολοφόνος
του γιου του, οσοφός πατέρας και κυβερνήτη όταν ο
δολοφόνος έδειξε μπροστά στον τραγικό
πατέρα, ειλικρινή μεταμέλεια και ζήτησε κλαίγοντας
συγνώμη, ο μεγαλόψυχος «τύραννος» άφησε ελεύθερο τον
εγκληματία λέγοντας του. «Η συγνώμη σου είναι ανώτερη
από την εκδίκησή μου».
Ο Σόλωνας ο Αθηναίος (639-559 π.Χ.) κλήθηκε κι αυτός από
την Εκκλησία του Δήμου το 594 να θεραπεύσει τις
κακοδαιμονίες της Αθηναϊκής κοινωνίας, να εξαλείψει την
κοινωνική αδικία, να σταματήσει τις φιλονικίες μεταξύ
των τάξεων, να επέμβει ευεργετικά στις έριδες και
διχοστασίες των πολιτικών και να δημιουργήσει νέους
θεσμούς ώστε να επιτύχει την ειρήνευση της χώρας
και την κατοχύρωση και στήριξη της δημοκρατίας. Έτσι, ο
σοφός ο οποίος διακήρυττε ότι «η ισότητα δεν προκαλεί
πόλεμο» αναδείχτηκε δημοκρατικά ένας πραγματικός
κυβερνήτης καίτοι τύραννος των Αθηναίων και με την
«σεισάχθεια» του (αποτίναξη των βαρών) λύτρωσε τους
πολίτες από τους τοκογλύφους δανειστές τους κι έφερε την
ισορροπία ανάμεσα σε φτωχούς και πλουσίους. Με τους
θεσμούς του έπαψαν οι οφειλέτες των οποίων το χρέος τους
υπερέβαινε το σύνολο των περιουσιακών τους στοιχείων να
γίνονταν δούλοι στον πιστωτή τους. Οι σεισάχθιοι νόμοι
ακύρωσαν αμέσως τα εκκρεμή χρέη, απελευθέρωσαν
αναδρομικά όλους τους υποδουλωμένους οφειλέτες,
επεστράφησαν τα δημευμένα περιουσιακά στοιχεία στους
δικαιούχους τους κι απαγορεύτηκε η
χρήση της προσωπικής ελευθερίας ως εγγυητήριο σε όλα τα
μελλοντικά χρέη. Μπήκαν, έτσι, όρια στην κτήση
περιουσίας για τους έχοντες οικονομική ευχέρεια.
Εισήγαγε την συλλογική άσκηση εξουσίας. Στην Εκκλησία
του Δήμου, την οποία ίδρυσε, μπήκαν και κατώτερες τάξεις
πολιτών, όπως και στην Ηλιαία των 6.000 δικαστών. Ίδρυσε
τη Βουλή των Τετρακοσίων, καθόρισε τον αριθμό των Εννέα
Αρχόντων οι οποίοι διοικούν πλέον την πόλη, έβαλε
τις βάσεις στο ιδιωτικό και το ποινικό δίκαιο καθώς και
άλλα νομοθετικά μέτρα με τα οποία κατοχύρωσε τη
διαχρονική δημοκρατία στην Αθήνα.
Τον ωραίο όμως αυτό θεσμό, της αισυμνητείας, καταξίωσαν
κι ανέδειξαν κι οι Ρωμαίοι, οι οποίοι βλέποντας την
ωφελιμότητα του θεσμού για το έθνος τους, καθιέρωσαν
τους απόλυτους μονάρχες στη διακυβέρνηση της χώρας, τους
λεγόμενους ρωμαίους αυτοκράτορες. Η διαφορά είναι ότι οι
μεν Έλληνες αισυμνήτες είχαν αρμοδιότητα και στην
παραγωγή και την ψήφιση νόμων, οι δε ρωμαίοι
αυτοκράτορες στερούνταν της αρμοδιότητας να παράγουν
νομοθετήματα. Περιορίστηκαν σην εκτελεστική εξουσία.
Όπως και να έχει όμως το πράγμα, και η μια και η άλλη
εξουσία – αισυμνητεία, ανεξαρτήτως χρονοδιαγράμματος,
θεωρούνταν μια νόμιμη άσκηση του δημοσίου δικαίου και
από τους Έλληνες και από τους ρωμαίους κι όχι μια
αυθαίρετη κατάσταση περιόδου δικτατορίας. Και βέβαια το
είδος αυτό της εξουσίας δεν συνιστούσε και πολίτευμα.
Ειδικότερα, έξαρση αισυμνητείας παρατηρήθηκε μετά την
περίοδο της παρακμής του έπους και την εμφάνιση της
λυρικής ποίησης με εκπροσώπους τότε τους, Αρχίλοχο,
Τυρταίο, Θεόγνι, Αρίωνα, Τέρπανδρο, Άλκμαν, Στησίχωρο,
Πράξιλλο, Τελέσιλα, Φωκυλίδη, Μίμνερμο, Σαπφώ, κλπ, οι
οποίοι και κατέγραψαν μέσα στα έργα τους εμπειρίες
ιστορικών γεγονότων του καιρού τους. Την ίδια εποχή η
κυριαρχία του Περσικού κράτους ήταν καταλυτική και οι
Έλληνες διανοούμενοι αναζητούσαν και διερευνούσαν τους
γύρω λαούς και τα έθνη. Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος
(610-547 π.Χ.) σχεδίαζε γεωγραφικούς χάρτες του κόσμου,
ο συμπατριώτης του ο Εκαταίος (545-475 π.Χ.)
κατέγραφε ιστορία και τον οποίο κι ακολούθησαν ο
Ακουσίλαος ο Αργείος, ο Φερεκύδης ο Αθηναίος, ο Ηρόδοτος
ο Αλικαρνασσεύς, ο Θουκυδίδης ο Αλιμούσιος, κλπ.
Ένα είδος αισυμνητείας είναι και η ανάθεση στον
ικανότερο των μυρίων, στον Ξενοφώντα, της ολοκλήρωσης
μιας αποστολής ζωής δέκα χιλιάδων ανδρών οι οποίοι
δημοκρατικά ανέθεσαν τις τύχες τους στα χέρια του. Και η
επιτυχία ήταν το τελικό αποτέλεσμα. Υπήρξε ένα άτυπο
κοινοβούλιο χιλιάδων ανδρών οι οποίοι συσκέπτονταν,
αποφάσιζαν και ψήφιζαν. Ήταν και η πρώτη
στρατιωτική ιστορία, η οποία προβλημάτισε και τον Μ.
Αλέξανδρο, αλλά και τον Ναπολέοντα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Νικόλαος Ζαΐρης:
Ποιος ο τελευταίος Έλλην αισυμνήτης; Περιοδικό
Ελληνόραμα φύλλο 19 σελ.101-105
2. Διογένης Λαέρτιος
τόμος 1ος βιβλίο Β΄ κεφαλ. 6 σελ. 74 εκδόσεις Γεωργιάδη
3. Γ. Ν. Φιλάρετος:
Αισυμνητεία, αισυμνήτης Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη
τόμος 1ος σελ.570
4. Αριστοτέλης: Πολιτικά
Γ΄9, 5 και Δ΄ 8, 2
5. Θεόφραστος: «Εν
τοις περί βασιλείας» και «Αποσπάσματα»
6. Διονύσιος
Αλικαρνασσεύς: «Ρωμαϊκαί αρχαιότητες» Ε΄ 73, 3, 74
7. Ε. Π. Φωτιάδης:
Εγκυκλοπαίδεια Ηλίου τόμος 2ος σελ. 22-23
8. Παυσανίας: Αχαϊκά 20,
1
9. «Η Ατλαντίδα»
http:www.atlanteans.gr/Biografies.htm
10.Δημήτρης Ν. Λύρας: Η
πρώιμη Ελληνική ιστοριογραφία μέχρι τον Ησίοδο περιοδικό
Αγωγή φύλλο 72/2008 σελ-57-64
11. Όμηρος: Οδύσσεια
εκδόσεις Ντιαγκοστίνι 2005 τόμος α΄
μετάφραση Ν. Νικολίτση (θ 256-259)
12. Εγκυκλοπαίδεια Δομή:
εκδόσεις Δομή Α.Ε. Αθήνα 2009 τόμος 1ος
13. . Εγκυκλοπαίδεια
Χάρη Πάτση: Εκδόσεις «Νέου Σχολείου» Αθήναι 1956 Τόμος
3ος
14. Μεγάλη Παγκόσμια
Εγκυκλοπαίδεια: Εκδόσεις Επιμορφωτικός εκδοτικός
οργανισμός Αθήναι 1978 τόμος 1ος
15. Λεξικό Δ.
Δημητράκου: έκδοση Ν. Ασημακόπουλου Αθήναι 1953
τόμος 1ος
