Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΠΗΓΗ:
http://ellinondiktyo.blogspot.gr/2014/10/blog-post_18.html
Το ότι ο
χορός στη ζωή των Ελλήνων έπαιζε ανέκαθεν σπουδαίο ρόλο,
μας το μαρτυρούν κατάδηλα η εικαστική τέχνη και η
σωζόμενη γραμματεία. Ο Πλάτων (427-347 π.Χ.) αναφέρει
ότι ο Απόλλων, οι Μούσες και ο Διόνυσος είναι οι
πρωταίτιοι της αισθήσεως “ρυθμού (τε) και αρμονίας”, ότι
οι θεοί απέστειλαν στους ανθρώπους τις Μούσες, τον
μουσαγέτη Απόλλωνα και τον Διόνυσο να συντροφεύουν στις
εορτές τους και τους χορούς τους και ότι εκείνος που δεν
ξέρει να χορεύει θεωρείται αμόρφωτος.
Την πρωιμότερη σωζόμενη συστηματοποίηση της ορχήσεως την
βρίσκουμε στο έβδομο βιβλίο των “Νόμων”, στο τελευταίο
έργο του Πλάτωνος. Κάτω από την γενική έννοια
“γυμναστική τέχνη” διαχωρίζει ο Πλάτων τα γένη “όρχησις”
και “πάλη”. Όμως τα δύο αυτά γένη εφάπτονται, γεγονός
που απορρέει από το μύθο, κατά τον οποίον η Ήρα
εκπαίδευσε τον Άρη πρώτα σε τέλειο χορευτή και κατόπιν
του δίδαξε την πολεμική τέχνη, και κατά μία ρήση του
Σωκράτη, είναι εκείνοι που τιμούν κάλλιστα τους θεούς με
χορούς οι καλλίτεροι στον πόλεμο. Με αφετηρία τις
κινήσεις του σώματος ορίζει ο Πλάτων δύο γένη χορών,
τους καλούς (ωραίους) και τους αισχρούς (άσχημους). Το
κάθε γένος το διαχωρίζει πάλι σε δύο είδη με αποτέλεσμα
να έχουμε τέσσερις μορφές ορχήσεων. Εδώ συγκαταλέγει την
τραγωδία στις σεμνές κινήσεις του σώματος, την κωμωδία
στις αμφισβητούμενες ορχήσεις και τους κύκλιους χορούς ή
χορεία, στις ειρηνικές μορφές ορχήσεων.
Απεναντίας
ο Αριστόξενος (354-300 π.Χ.), τριάντα χρόνια αργότερα
περίπου επιχείρησε μία διαφορετική ταξινόμηση των
ορχήσεων. Αρχικά διαιρεί τις ορχήσεις με γνώμονα
κατάταξης εκείνες που ανήκουν στο δραματικό γένος
(σκηνικής ποιήσεως ορχήσεις) και εκείνες που ανήκουν στο
λυρικό γένος (λυρικής ποιήσεως ορχήσεις). Έκαστο γένος
το διαιρεί εν συνεχεία σε τρεις μορφές ορχήσεων, τις
οποίες αντιτάσσει συγκρίνοντάς τες (συγκρίσεις).
Βασίζεται όμως σε διαφορετικά κριτήρια, έτσι ώστε οι
τρεις του μορφές να μη συμφωνούν με εκείνες του Πλάτωνα.
Στην αγωγή των Αθηναίων συναντάμε τα παρακάτω: Στα επτά
τους χρόνια τα αγόρια, με τη συνοδεία του παιδαγωγού,
του πιο έμπιστου και ηλικιωμένου δούλου, πήγαιναν στο
σχολείο, ενώ τα κορίτσια έμεναν στο σπίτι και μάθαιναν
από τη μητέρα ανάγνωση και γραφή, μουσική και χορό και
ότι χρειάζεται μια μέλλουσα μητέρα και οικοδέσποινα.Η
αρχαία παιδεία απέβλεπε στο ιδεώδες του καλού και αγαθού
άντρα, δηλαδή στην άσκηση του σώματος, στην αρμονική
ανάπτυξή του και συγχρόνως στην καλλιέργεια της ψυχής με
την ποίηση και τη μουσική.Ο μορφωμένος άνθρωπος λεγόταν
"μουσικός ανήρ". Η μουσική ως παιδεία περιλάμβανε το
μουσικό όργανο, το τραγούδι και ακόμη το χορό, τρεις
αλληλένδετες εκφράσεις μιας παίδευσης, που απέβλεπε στην
αρμονική διάπλαση της ψυχής. Τα παιδιά μάθαιναν κοντά
στον κιθαριστή κιθάρα ή αυλό με τρόπο εμπειρικό. Την
κιθάρα συνόδευαν τραγούδια με στίχους παλαιών λυρικών
ποιητών. Οι νέοι Αθηναίοι είχαν ευκαιρίες να επιδείξουν
το μουσικό τους τάλαντο στις γιορτές του δήμου με
χορωδίες και χορούς.
Ο Πλάτων
διαχωρίζει τις αμφισβητούμενες ορχήσεις σε αυτές, οι
οποίες εκτελούνται στην κωμωδία, επομένως ανήκουν στην
ποιητική τέχνη και είναι “κανονισμένες μέσω νόμου και
ορισμού” (ούτως τω νόμω και λόγω κείσθω) από τη μία
μεριά, και από την άλλη σε εκείνες τις βακχικές ορχήσεις
του λαού, των δούλων και των ξένων, τους χορούς εκείνους
δηλαδή, κατά τους οποίους οι χορευτές υπό την επίδραση
του οίνου αυτοονομάζονται Νύμφες, Πάνες, Σιληνοί και
Σάτυροι, μιμούμενοι, όπως λένε, και κάποτε τελούντες
καθαρμούς και τελετές. Αυτοί οι χοροί δεν τυγχάνουν
περαιτέρω σχολιάσεως από τον Πλάτωνα, αλλά
παραμερίζονται από την πολιτεία ως μη άξιοι
μεταχειρίσεως (ούκ εστί πολιτικόν). Από την αρνητική
αυτή στάση του Πλάτωνα έπεται ότι αποκλείει και το
σατυρικό δράμα, μολονότι δεν εκφράζεται ρητώς επ’ αυτού.
Η
αριστοξενική ταξινόμηση προέρχεται από ένα χαμένο έργο
του “Περί ορχήσεως” και οι πηγές της είναι έμμεσες. Σ’
αυτό έγκειται μάλλον ο λανθασμένος χαρακτηρισμός της
πυρρίχης ως του λυρικού ανάλογου του σατυρικού δράματος.
Ο χορός αυτός ανήκει μεν στο σατυρικό δράμα, δεν υπάρχει
όμως ένα τέτοιο λυρικό ύφος.
Ο Πλάτωνας
προσανατολίζεται προς τα αισθητικά κριτήρια “καλόν” και
“αισχρόν”, πίσω απ’ τα οποία κρύβονται ωφελιμιστικά
πολιτικά φρονήματα και είναι συνεπώς συνδεδεμένα με
ηθικές αξιώσεις. Συγχέει λοιπόν τελετουργικό, δραματικό
και λαϊκό χορό, δεν λαμβάνει υπ’ όψη του την καταγωγή
των χορών ούτε την ιστορική τους εξέλιξη και αναφέρει
τελικά μόνον τραγωδία και κωμωδία. Τον κόρδακα όμως δεν
τον αναφέρει. Ο Αριστόξενος αντίθετα διαφοροποιεί τρεις
κατηγορίες, δηλαδή τραγωδία, κωμωδία και σατυρικό δράμα,
τα λυρικά τους αντίστοιχα και τις τρεις χαρακτηριστικές
τους ορχήσεις. Αυτή η τριχοτόμηση επιβλήθηκε τελικά
στους μετέπειτα συγγραφείς, υπερίσχυσε και στην Ιταλία
και επιβλήθηκε και εκτός της δραματικής και λυρικής
ποίησης, δηλαδή στους λαϊκούς χορούς, στα συμπόσια και
στις παραστάσεις χορού.
