Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ:
Ο
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΟΙ ΤΗΣ ΜΗΛΟΥ
RODERICK T.
LONG
Ο Θουκυδίδης δίνει μια διαφοροποιημένη εικόνα της Αθήνας,
αντιπαραβάλλοντας την εσωτερική και την εξωτερική πολιτική της.
Η
Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη περιέχει έναν
από τους πιο εμπνευσμένους πανηγυρικούς λόγους που γράφτηκαν
ποτέ για την Αθηναϊκή δημοκρατία - τον επικήδειο λόγο του
Περικλή. Όπως συμβαίνει πάντα με τον Θουκυδίδη , δεν γνωρίζουμε
κατά πόσο ο λόγος αντανακλά αυτά που πραγματικά είπε ο ιστορικός
Περικλής και κατά πόσο είναι επινόηση του ίδιου του Θουκυδίδη-
αλλά σε κάθε περίπτωση προσφέρει ένα συναρπαστικό πορτρέτο της
γενέθλιας πόλης και των δύο. Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά
αποσπάσματα:
Το σύνταγμά μας δεν αντιγράφει τους νόμους των γειτονικών
κρατών- είμαστε μάλλον πρότυπο για τους άλλους παρά μιμητές. Η
διοίκησή του ευνοεί τους πολλούς και όχι τους λίγους- γι' αυτό
ονομάζεται δημοκρατία. Αν κοιτάξουμε τους νόμους, αυτοί παρέχουν
ίση δικαιοσύνη σε όλους στις ιδιωτικές τους διαφορές- αν
κοιτάξουμε την κοινωνική θέση, η ανέλιξη στη δημόσια ζωή
εξαρτάται από τη φήμη των ικανοτήτων, καθώς οι ταξικοί λόγοι δεν
επιτρέπεται να παρεμβαίνουν στην αξία- ούτε πάλι η φτώχεια
εμποδίζει το δρόμο, αν κάποιος είναι σε θέση να υπηρετήσει το
κράτος, δεν εμποδίζεται από την αδιαφάνεια της κατάστασής του. Η
ελευθερία που απολαμβάνουμε στην κυβέρνησή μας επεκτείνεται και
στην καθημερινή μας ζωή. Εκεί, μακριά από το να ασκούμε μια
ζηλότυπη επιτήρηση ο ένας πάνω στον άλλον, δεν αισθανόμαστε ότι
καλούμαστε να θυμώσουμε με τον διπλανό μας επειδή κάνει ό,τι
θέλει ....
Ανοίγουμε την πόλη μας στον κόσμο, και ποτέ δεν αποκλείουμε με
ξένες πράξεις τους ξένους από κάθε ευκαιρία μάθησης ή
παρατήρησης, αν και τα μάτια ενός εχθρού μπορεί περιστασιακά να
επωφεληθούν από την ελευθεριότητά μας- εμπιστευόμαστε λιγότερο
το σύστημα και την πολιτική παρά το ντόπιο πνεύμα των πολιτών
μας- ενώ στην εκπαίδευση, όπου οι [Σπαρτιάτες] αντίπαλοί μας από
τα λίκνα τους με μια επώδυνη πειθαρχία επιδιώκουν την ανδρεία,
στην Αθήνα ζούμε ακριβώς όπως μας αρέσει, και είμαστε εξίσου
έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε κάθε νόμιμο κίνδυνο. ...
[Αντί να βλέπουμε τη συζήτηση ως τροχοπέδη στο δρόμο της δράσης,
τη θεωρούμε απαραίτητο προκαταρκτικό στάδιο για κάθε σοφή δράση.
Και πάλι, στις επιχειρήσεις μας παρουσιάζουμε το μοναδικό θέαμα
της τόλμης και της περίσκεψης, που η καθεμία φτάνει στο
υψηλότερο σημείο της .... Εν ολίγοις, λέω ότι ως πόλη είμαστε το
σχολείο της Ελλάδος, ενώ αμφιβάλλω αν ο κόσμος μπορεί να παράγει
έναν άνθρωπο που, όταν έχει μόνο τον εαυτό του για να εξαρτηθεί,
να είναι ικανός να αντιμετωπίσει τόσες πολλές καταστάσεις και να
διακρίνεται από τόσο ευτυχισμένη πολυμορφία, όσο ο Αθηναίος.
Αλλά η Ιστορία του Θουκυδίδη περιέχει και άλλες οπτικές γωνίες
για την Αθήνα, όχι όλες εξίσου κολακευτικές. Στις αρχές του
βιβλίου βάζει αντιπροσώπους από την Κόρινθο να απευθύνονται
στους Σπαρτιάτες σε μια διάσκεψη των πελοποννησιακών πόλεων, και
οι παρατηρήσεις τους δείχνουν πώς θα μπορούσε να μοιάζει η
αθηναϊκή "τόλμη" και "ευελιξία" από έξω:
Οι Αθηναίοι είναι εθισμένοι στην καινοτομία, και τα σχέδιά τους
χαρακτηρίζονται από ταχύτητα τόσο στη σύλληψη όσο και στην
εκτέλεση- εσείς [οι Σπαρτιάτες] έχετε μια ιδιοφυΐα στο να
κρατάτε αυτό που έχετε, συνοδευόμενη από πλήρη έλλειψη
εφευρετικότητας, και όταν αναγκάζεστε να δράσετε ποτέ δεν
προχωράτε αρκετά μακριά. Και πάλι, είναι περιπετειώδεις πέρα από
τις δυνάμεις τους και τολμηροί πέρα από την κρίση τους ....
Έτσι, μοχθούν μέσα σε προβλήματα και κινδύνους όλες τις ημέρες
της ζωής τους, με ελάχιστες ευκαιρίες για απόλαυση, καθώς είναι
πάντα απασχολημένοι με την απόκτηση: η μόνη τους ιδέα για
διακοπές είναι να κάνουν ό,τι απαιτεί η περίσταση, και γι'
αυτούς η επίπονη απασχόληση είναι λιγότερο δυστυχία από την
ηρεμία μιας ήσυχης ζωής. ... [Θα μπορούσε κανείς πραγματικά να
πει ότι γεννήθηκαν στον κόσμο για να μην ξεκουράζονται οι ίδιοι
και να μη δίνουν ανάπαυση στους άλλους...
Thucydides, History of the Peloponnesian War
(Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου), μτφρ.
Richard Crawley (Λονδίνο:
Longmans Green, 1874), II.6.
