Ο Πυθαγόρας και η φιλοσοφία
Επιλογές από το βιβλίο
“Έλληνες Φιλόσοφοι”
του
W.
Guthrie
Τα δύο κύρια ρεύματα της
παράδοσης στην πρώιμη ελληνική διανόηση χαρακτηρίζονταν κατά τη
μεταγενέστερη αρχαιότητα με τα επίθετα "ιωνικό" και "ιταλικό".
Το δεύτερο αρχίζει με τον Πυθαγόρα, που – αν και Έλληνας της
Ανατολής από γεννησιμιού του -άφησε το πατρικό του νησί, τη
Σάμο, νωρίς και μετανάστευσε στην Ν. Ιταλία, περί το 530 π.Χ.,
όπου εγκαταστάθηκε και ίδρυσε την αδελφότητά του στην πόλη του
Κρότωνα. Τους κυνήγησαν και τους διεσκόρπισαν για πολιτικούς
λόγους και τον 50ν αι., βρίσκουμε Πυθαγόρειες κοινότητες σε
διάφορα σημεία του ελληνικού χώρου.
Η Πυθαγόρεια παράδοση όπως ξέρουμε ό,τι άσκησε ισχυρή επιρροή
στο νου του Πλάτωνα αλλά δυστυχώς σκοτάδι τυλίγει μέγα μέρος της
θεωρίας και της ιστορίας τους. Σοβαροί λόγοι δικαιολογούν αυτό
το σκότος. Για τους Πυθαγόρειους το κίνητρο προς τη φιλοσοφία
δεν ήταν ό,τι για τους Ίωνες, δηλ., η απλή επιστημονική
περιέργεια.
Αποτελούσαν θρησκευτική αδελφότητα και αυτό είχε ορισμένες
συνέπειες. Ορισμένες τουλάχιστον από τις θεωρίες τους θεωρούνταν
απόρρητες και δεν έπρεπε να τις μάθουν οι βέβηλοι. Ο ίδιος ο
ιδρυτής είχε αγιοποιηθεί ή τον έβλεπαν σαν ημίθεο. Αυτό σήμαινε
πρώτα-πρώτα ότι γύρω του δημιουργήθηκε μια ομίχλη από θαυμαστές
διηγήσεις, από τις οποίες μας είναι δύσκολο να ξεδιαλύνουμε ποια
ήταν η ζωή και η διδασκαλία του πραγματικού Πυθαγόρα. Κατά
δεύτερο λόγο, θεωρούσαν ευσεβές καθήκον τους να αποδίδουν κάθε
νέο δόγμα στον ιδρυτή και – αν λάβουμε υπόψη μας ότι η σχολή
είχε μακρά ιστορία και σε αυτήν περιλαμβάνεται μια ιδιαίτερα
ακμαία αναγέννηση της σχολής μεταξύ των Ρωμαίων στα χρόνια του
Κικέρωνα – είναι προφανώς δύσκολο να βρούμε τι ακριβώς πίστευε ο
Πυθαγόρας ο ίδιος ή οι της σχολής του στην πρώτη εποχή τους.
Από θρησκευτική άποψη, πυρήνας των Πυθαγορείων ήταν η πίστη στην
αθανασία της ανθρώπινης ψυχής, και η διαδρομή της ψυχής μέσα από
μια σειρά μετενσαρκώσεων σε σώματα όχι μόνο ανθρώπινα αλλά και
άλλων ζώων. Με αυτή την πίστη συνδεόταν και το σημαντικότερο από
τα Πυθαγόρεια ταμπού, η αποχή από το κρέας. Γιατί το ζώο ή
πτηνό που θα τρώγατε, ίσως τυχαία να έκλεινε την ψυχή της
γιαγιάς σας.
Αν αυτό είναι έτσι, τότε η μετανάστευση των ψυχών είναι δυνατή
και συνηθισμένη, επομένως όλα τα έμψυχα όντα είναι συγγενή και η
συγγενικότητα της φύσης είναι ένα άλλο δόγμα των Πυθαγορείων. Το
δόγμα έφτανε πιο μακριά απ’ ό,τι μπορούμε να φανταστούμε, γιατί
ο έμψυχος κόσμος εκτεινόταν για εκείνους πιο πέρα απ’ ό,τι για
μας. Πίστευαν πράγματι πως το Σύμπαν ως σύνολο ήταν κάτι έμψυχο.
Ως προς αυτό συμφωνούσαν με τους Ίωνες, αλλά έφταναν σχετικά σε
συμπεράσματα ξένα προς τα του Αναξίμανδρου ή του Αναξιμένη, και
αυτά τα συμπεράσματα είχαν πηγές μάλλον μυστικές θρησκευτικές
παρά ορθολογικές. Ο κόσμος, έλεγαν, περιβάλλεται από μια άπειρη
ποσότητα αέρα ή πνοής (“πνεύματος"), που διαβρέχει και ζωοποιεί
το σύνολο. Αυτό δίνει ζωή και στις επιμέρους ζωντανές υπάρξεις.
Απ’ αυτό το υπόλειμμα της λαϊκής πίστης, που το εκλoγίκευσε ο
Αναξιμένης, αντλούν τώρα οι Πυθαγόρειοι ένα θρησκευτικό μάθημα.
Η πνοή ή ζωή του ανθρώπου και η πνοή η ζωή του άπειρου και
θεϊκού Σύμπαντος είναι ουσιαστικά ένα και το αυτό. Το Σύμπαν
είναι ένα, αιώνιο και θείο. Οι άνθρωποι είναι πολλοί και
χωρισμένοι, είναι και θνητοί. Αλλ’ η ουσιαστική πλευρά του
ανθρώπου, η ψυχή του, δεν είναι θνητή και οφείλει την αθανασία
της σε αυτό το γεγονός, ότι αποτελεί τμήμα ή σπίθα της θείας
ψυχής, είναι αποκομμένη απ’ αυτήν και φυλακισμένη στο θνητό σώμα...
