www.ekivolos.gr          

   http://ekivolosblog.wordpress.com

    ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

                                  ekivolos_@hotmail.com

                                  ekivolos@ekivolos.gr

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.»

                                                                                                                 Jacqueline de Romilly

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.» 

                                                                                                                                                                     U.Wilamowitz

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου»

Παναγιώτης Στάμος

Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις

Εργαλεία

Φιλολόγων

Συνδέσεις

Εμείς και οι Αρχαίοι

Η Αθηναϊκή δημοκρατία

Αρχαία

Σπάρτη

ΣΧΕΤΙΚΗ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδης

Το Αθηναϊκό πολίτευμα 

Ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας Πυ­θα­γό­ρει­ος ἤ τό τα­κτι­κό πρό­βλη­μα

τῆς δε­ξι­ᾶς καί τῆς ἀ­ρι­στε­ρῆς πτέ­ρυ­γας

(ἀν­τί­στοι­χο κε­φά­λαι­ο στό ἔρ­γο τοῦ Pierre Vidal – Naquet

«Ο ΜΑΥΡΟΣ ΚΥΝΗΓΟΣ-

μορ­φές σκέ­ψης καί μορ­φές κοι­νω­νί­ας στόν ἑλ­λη­νι­κό κό­σμο»)

 

Ἐ­πα­μει­νών­δας ἀ­νήρ ἔν­δο­ξος

ἐ­πί παι­δεί­ᾳ καί φι­λο­σο­φίᾳ.

Πλού­ταρ­χος, ἀ­γη­σί­λα­ος,27

 

Ἄν οἱ δύ­ο νί­κες πού κέρ­δι­σε ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας στά Λεῦ­κτρα (371) καί στήν Μαν­τί­νει­α (362) θέ­τουν ἀ­κό­μη δύ­σκο­λα προ­βλή­μα­τα, πού ἀ­φή­νουν ἀ­νοι­χτό πε­δί­ο στήν εὑ­ρη­μα­τι­κό­τη­τα καί στίς ἀν­τι­δικί­ες τῶν σύγ­χρο­νων σχο­λι­α­στῶν, ὑπάρχει ἕ­να κε­κτη­μέ­νο ση­μεῖ­ο πού μοιά­ζει ἀ­ναμ­φι­σβή­τη­το: ὁ Θη­βαῖ­ος χρω­στοῦ­σε τήν ἐ­πι­τυ­χί­α του σέ μι­ά δι­πλή τα­κτι­κή ἐ­πα­νά­στα­ση: τήν υἱ­ο­θέ­τη­ση τῆς λο­ξῆς πα­ρά­τα­ξης (λο­ξή φά­λαγξ) ἀ­πό τή μι­ά με­ριά, καί τήν ἐ­πί­θε­ση ἀ­πό τό ἀρι­στε­ρό κέ­ρας* ἀ­πό τήν ἄλ­λη. Σ’ αὐ­τῆς τῆς δεύ­τε­ρης ἐ­πα­νά­στα­σης τήν ἀ­νά­λυ­ση καί τήν ἑρ­μη­νεία εἶ­ναι πού θά θέ­λα­με νά συμ­βά­λου­με[1] .

Στά Λε­ῦ­κτρα^[2], ὅπου ἡ ἀ­ριθ­μη­τι­κή του κα­τω­τε­ρό­τη­τα εἶ­ναι ση­μαν­τι­κή, ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας συγ­κεν­τρώ­νει τούς κα­λύ­τε­ρους πε­ζούς του ἀ­πέ­ναν­τι στή δε­ξι­ά πλευ­ρά τῶν ἐ­χθρῶν, τῶν ὁποίων ἡ­γεῖ­ται ὁ σπαρ­τι­ά­της βα­σι­λιάς Κλε­όμ­βρο­τος. Ὁ Πλού­ταρ­χος συγ­κε­φα­λαι­ώ­νει τέ­λει­α σέ μί­α φρά­ση αὐτό πού εἶ­ναι κοι­νό στήν ἀ­φή­γη­ση τοῦ Ξε­νο­φῶν­τος καί τοῦ Δι­ο­δώ­ρου: «Κα­τά τή μά­χη, ὁ­δή­γη­σε τή φά­λαγ­γα λο­ξά πρός τά ἀ­ρι­στε­ρά (τήν φά­λαγ­γα λο­ξήν ἐ­πί τό ἐ­νώ­νυμον^[3]. Ὁ ἐ­λιγ­μός αὐτός, ἐν­τε­λῶς ἀν­τί­θε­τος πρός τίς στρα­τι­ω­τι­κές πα­ρα­δό­σεις τῶν Ἑλ­λή­νων, στάθη­κε ἀ­πο­φα­σι­στι­κός γιά τή νί­κη.

Μά­χη συ­να­σπι­σμῶν, ἀ­γώ­νας ὅπου ἡ τα­κτι­κή φαν­τα­σί­α τοῦ Θη­βαί­ου φά­νη­κε ἀκό­μα πι­ό ἀ­πο­φα­σι­στι­κή ἀπ’ ὅτι στά Λεῦκτρα, ἡ Μαν­τί­νει­α στά­θη­κε μι­ά συ­νάν­τη­ση πι­ό σύν­θε­τη, πράγμα ἀ­πό τό ὁποῖο ἀ­πορ­ρέ­ει καί ἡ δι­α­φο­ρά τῶν δι­η­γή­σε­ων τῶν ἀρ­χαί­ω­ν^[4] . Στό πρό­βλη­μα ὡ­στό­σο πού μᾶς ἀ­πα­σχο­λεῖ, ὁ Δι­ό­δω­ρος καί ὁ Ξε­νο­φῶν συμ­φω­νοῦν. Ἡ πε­ρι­γρα­φή τοῦ Δι­ο­δώ­ρου, πού ἀ­κο­λου­θεῖ ὅπως­δήπο­τε τόν Ἔ­φο­ρο, ἐν­τάσ­σε­ται ἄ­νε­τα στό σχῆ­μα τῶν Λεύ­κτρων. Τά κα­λύ­τε­ρα στοι­χεῖ­α τοῦ στρα­τοῦ τοῦ Ἐ­πα­μει­νών­δα (Θη­βαῖ­οι ὑ­ποστη­ρι­ζό­με­νοι ἀ­πό τούς Ἀρ­κά­δες) βρί­σκον­ται στό ἀ­ρι­στε­ρό κέ­ρας, ἀ­πέ­ναν­τι στό δε­ξι­ό κέ­ρας τῶν ἐ­χθρῶν, ἀ­πο­τε­λού­με­νο σύμ­φω­να μέ τήν πα­ρά­δο­ση ἀ­πό τούς ἐ­πι­λέ­κτους του συ­να­σπι­σμοῦ (Σπαρτιάτες καί Μαν­τι­νεῖς). Ἡ ἀ­φή­γη­ση τοῦ Ξε­νο­φῶν­τος εἶ­ναι σί­γου­ρα λι­γό­τε­ρο ἀ­κρι­βής. Βρι­σκό­μα­στε στίς τε­λευ­ταῖ­ες σε­λί­δες τῶν Ἑλ­λη­νι­κῶν καί ὁ ἀ­φη­γη­τής εἶ­ναι κά­πως κου­ρα­σμέ­νος. Ὅταν ὅμως ὁ συγ­γρα­φέ­ας ἀ­να­φέ­ρει τό ἀ­ρι­στε­ρό κέ­ρας τῶν συ­να­σπι­σμέ­νων δυ­νά­με­ων, εἶ­ναι γιά νά το­πο­θε­τή­σει ἐκεῖ τού­ς Ἀ­θη­ναί­ους καί γιά νά ση­μει­ώ­σει ὅτι ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας δέν εἶ­χε πα­ρα­τά­ξει ἀ­πέ­ναν­τί τους πα­ρά ἕ­να ἀ­σθε­νές προ­πέ­τα­σμα στρα­τευ­μά­των, ἐνῶ τό ἰ­σχυ­ρό­τε­ρο κέ­ρα­ς[5] προ­σέ­βα­λε τό δε­ξί κέ­ρας τῶν ἐ­χθρῶν. Εἶ­ναι μά­λι­στα κα­τά τή δι­άρ­κει­α αὐ­τῆς τῆς νι­κη­φό­ρου ἐ­πι­θέ­σε­ως τῆς ἀ­ρι­στε­ρῆς του πτέ­ρυ­γας, ὅπου οἱ ἱπ­πεῖς ἔ­παι­ξαν τό ρό­λο τῆς δύ­να­μης κρού­σε­ως, πού ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας θά βρεῖ τό θά­να­το^[6].

Ἦ­ταν, πρέ­πει νά τό ξα­να­ποῦ­με, μι­ά πραγ­μα­τι­κή ἐ­πα­νά­στα­ση τα­κτι­κῆς τό νά συγ­κεν­τρώ­νον­ται ἔ­τσι τά κα­λύ­τε­ρα στρα­τεύ­μα­τα στά ἀ­ρι­στε­ρά, ἀν­τί­θε­τα μέ κά­θε πα­ρά­δο­ση. Πράγ­μα­τι, πρίν ἀ­πό τόν Ἐ­πα­μει­νών­δα, εἶ­ναι πάν­το­τε τά ἐπί­λε­κτα σώ­μα­τα^[7] ὑ­πό τήν ἡ­γε­σί­α τοῦ γε­νι­κοῦ δι­οι­κη­τῆ^[8], πού σχη­μα­τί­ζουν τή δε­ξι­ά πλευ­ρά καί, σέ πε­ρί­πτω­ση συ­να­σπι­σμοῦ, τό σῶ­μα τῆς πό­λης πού ἡ­γε­μο­νεύ­ει ἤ τῆς πό­λης πού ἐν­δι­α­φέ­ρε­ται πι­ό ἄ­με­σα γιά τήν ἔκ­βα­ση τῆς μά­χη­ς^[9]. Ἔ­τσι, στόν Μα­ρα­θώ­να^[10], τά μό­να μή ἀ­θη­να­ϊ­κά σώ­μα­τα, δη­λα­δή οἱ Πλαται­εῖς, πο­λε­μοῦν στό ἀ­ρι­στε­ρό κέ­ρα­ς^[11]. Στό Δή­λι­ο, στά 424, οἱ Θηβαῖ­οι πα­ρα­τάσ­σον­ται πο­λύ φυ­σι­ο­λο­γι­κά στό δε­ξι­ό^[12]. Στήν πρώ­τη μά­χη τῆς Μαν­τι­νεί­ας (418), ὅπου οἱ Μαν­τι­νεῖς σχη­μα­τί­ζουν τή δε­ξι­ά πλευ­ρά, ἐνῶ οἱ Ἄρ­γεῖ­οι βρί­σκον­ται στό κέν­τρο καί οἱ Ἀ­θη­ναῖ­οι στήν ἀ­ρι­στε­ρή, ὁ Θου­κυ­δί­δης ἐ­ξη­γεῖ: «Οἱ Μαν­τι­νεῖς κα­τεῖ­χαν τό ἀρι­στε­ρό κέ­ρας, για­τί ἦ­ταν τό ἔ­δα­φός τους πού προ­σφέ­ρον­ταν γιά πε­δί­ο μά­χη­ς^[13]». Φυ­σι­κά, πρίν ἀ­πό τόν Ἐ­πα­μει­νών­δα, τό δε­ξι­ό ἀ­να­λάμ­βα­νε πάν­το­τε τόν ἐ­πι­θε­τι­κό ρό­λο^[14]. Αὐ­τή ἡ δι­ά­τα­ξη εἶ­ναι τό­σο φυ­σι­ο­λο­γι­κή γιά τό ἑλ­λη­νι­κό πνεῦ­μα, ὥ­στε ὁ Ξε­νο­φῶν, ὅταν πε­ρι­γρά­φει τήν ἰ­δα­νι­κή μά­χη, δη­λα­δή αὐτήν ὅπου ἀν­τι­πα­ρατά­χθη­καν ὁ Κῦ­ρος μέ τόν Κροῖ­σο, στήν ἀρ­χή τοῦ VII βι­βλί­ου τῆς Κύ­ρου παι­δεί­ας, ὅσο καί ἄν δα­νεί­ζε­ται πολ­λά ἀ­πό τό πνεῦ­μα τοῦ Θη­βαί­ου, σέ­βε­ται τά πρω­τεῖ­α τῆς δε­ξι­ᾶ­ς^[15]. Ἡ τόλ­μη τοῦ Ἐ­πα­μει­νών­δα στό σημεῖ­ο αὐτό δέ γνώ­ρι­σε ἄλ­λω­στε ἄ­με­σους δι­α­δό­χους. Ἀ­πό τόν Γρα­νικό ὡς τόν Ὑ­δά­σπη, ὁ Ἀ­λἐξαν­δρος, παρ’ ὅλο πού θά πραγ­μα­το­ποι­ή­σει, ἀ­ξι­ο­ποι­ών­τας τά δι­δάγ­μα­τα τοῦ Θη­βαί­ου, πο­λυ­ά­ριθμες τα­κτι­κές ἐ­πα­να­στά­σεις, θά δι­οι­κεῖ πάν­το­τε στό δε­ξι­ό κέ­ρα­ς^[16]...Λήψη όλου του αρχείου

 

---

* Μελέτη συνταγμένη σέ συνεργασία μέ τόν Ρ. Leveque καί δημοσιευμένη στό Ηistoria, 9 (1960), σ. 294-308. 

[1]. Ἡ πρώ­τη ἐμ­πνε­ό­ταν ἐξ ἄλ­λου ἀ­πό μί­α Θη­βα­ϊ­κή πα­ρά­δο­ση (πρβ. Θούκ., IV, 93).

[2]. Οἱ βα­σι­κές μαρ­τυ­ρί­ες γιά τή μά­χη εἶ­ναι: Ξέν., Ἔλλ., Ἱ, 4,1-16, Δώδ.,Χν, 84-87, Παύσ., IX, 13, Πλούτ., Πε­λο­πί­δας, 20-23. Ἡ βα­σι­κή σύγ­χρο­νη βι­βλι­ο­γρα­φί­α πα­ρέ­χε­ται στόν KROMAYER-VEITH, Schlachtfelder, IV, σ. 290, καί KROMAYER-VEITH, Schlachten-Atlas, IV, σ. 33-34 (καί χάρ­τη 5, ἄρ. 4 καί 5)· ἐ­πί­σης GLOTZ-COHEN, Histoire grecque, III, σ. 148-149. Η. BENGSTON, Griechische Geschichte, σ. 277, ἄρ. 4 καί 5..

[3]. Πελοπίδας, 23.

[4]. Ξέν., Ἔλλ., VII, 5, 18-27' Δι­οδ., XV, 84-87. Σύγ­χρο­νη βι­βλι­ο­γρα­φί­α στόν KRO- MAYER, Schlachtfelder, I, σ. 24 κέ., καί IV, σ. 317 κέ., καί KROMAYER-VEITH, Schlach- ten-Atlas, IV, σ. 35-36 (καί 5, ἄρ. 7 καί 8)' GLOTZ-COHEN, Histoire Grecque, III, σ. 176- 177· Η. BENGSTON, Griechische Geschichte, σ. 284, ἄρ. 4..

[5]. Ἑλλ., VII, 5, 23.

[6]. Ἡ ἑρ­μη­νεί­α μας τῆς μά­χης ὀ­φεί­λε­ται στόν J. HATZFELD, ὅπως τήν πα­ρου­σιά­ζει στήν ἔκ­δο­σή του τῶν Ἑλ­λη­νι­κῶν, C.U.F., II, σ. 216, ἄρ. 1. Μι­ά λυ­πη­ρή πα­ρα­δρο­μή τόν ἔ­κα­νε ὡ­στό­σο νά με­τα­φρά­σει, στό VII, 5,23, ἀ­πό τοῦ εὐ­ωνύνμου κέ­ρα­τος: «ἀ­πό τή δε­ξι­ά πλευ­ρά». Οἱ δι­α­φο­ρο­ποι­ή­σεις τοῦ Kromayer (βλ., ἐν πά­σει πε­ρι­πτώ­σει, Schlachten-Atlas) δέν ἀ­φο­ροῦν τό θέ­μα μας. Ἡ τα­κτι­κή του Θη­βαί­ου ἐ­πρό­κει­το νά θε­ω­ρη­θεῖ ἀρ­γό­τε­ρα σά θη­βα­ϊ­κή τα­κτι­κή: ἔ­τσι ἐ­ξη­γεῖ­ται ἡ ρη­το­ρι­κή με­γέ­θυν­ση τοῦ Πλου­τάρ­χου. Αἴ­τι­α Ρω­μα­ϊ­κά, 78, 282 e «Πράγ­μα­τι, οἱ Θη­βαῖ­οι ἔ­χον­τας τρέ­ψει σέ φυ­γή τούς ἐ­χθρούς τους μέ τήν ἀ­ρι­στε­ρή τους πλευ­ρά καί ἔ­χον­τας ἔ­τσι νι­κή­σει στά Λεῦκτρα, συ­νέ­χι­σαν κα­τό­πιν νά ἀ­να­θέ­τουν σέ ὁ­λες τίς μά­χες τόν ἡ­γε­μο­νι­κό ρό­λο στήν ἀ­ρι­στε­ρή πλευ­ρά»..

[7]. Δέν πρό­κει­ται πράγ­μα­τι ἐ­δῶ πα­ρά γιά τό πε­ζι­κό. Τό ἱπ­πι­κό ἦ­ταν κα­νο­νι­κά χω­ρι­σμέ­νο σέ δύ­ο σώ­μα­τα ἴ­σα καί συμ­με­τρι­κά.

[8]. Ἡ δε­ξι­ά εἶ­ναι ἡ θέ­ση τοῦ πο­λε­μάρ­χου στόν Μα­ρα­θῶ­να (Ἦ­ροδ., IX, 111). Εἶ­ναι ἐ­πί­σης ἡ θέ­ση τοῦ βα­σι­λέ­ως στήν τρα­γω­δί­α (Εὐρ., Ἱκ., 656-657) καί στόν σπαρ­τι­α­τι­κό στρα­τό (Ξέν. Λάκ. Πόλ. XIII, 6). Θά βροῦ­με καί ἄλ­λες ἀ­να­φο­ρές γιά τό θέ­μα αὐ­τό σέ ἕ­να ση­μαν­τι­κό ἄρ­θρο τοῦ Κ. LUGEBIL, «Staatsverfassung», σ. 604-624..

[9]. Ἡ σύμ­πτω­ση ἀ­νά­με­σα σέ δι­οί­κη­ση τοῦ δε­ξι­οῦ κέ­ρα­τος καί ἡ­γε­μο­νί­α βε­βαι­ώ­νε­ται συγ­κε­κρι­μέ­να ἀ­πό τόν Πλούτ., Ἀ­ρι­στεί­δης, 16 (πού πα­ρα­πέμ­πει στόν Ἡ­ροδ., IX, 46): «Οἱ Λα­κε­δαι­μό­νι­οι τούς πα­ρα­χω­ροῦ­σαν εὐ­χα­ρί­στως τό δε­ξί κέ­ρας καί τούς πα­ρέ­δι­ναν κα­τά κά­ποιο τρό­πο τή δι­οί­κη­ση». Βλ. ἐ­πί­σης Πλούτ. Αἴ­τι­α Ρω­μα­ϊ­κά. Ἀ­ξί­ζει νά θυ­μί­σου­με ἐ­πί­σης ἕ­να πε­ρί­ερ­γο ἀ­νέκ­δο­το πού ἀ­να­φέ­ρει ὁ Δι­ό­δω­ρος, 1,67. (Βλ. ἐ­πί­σης Ἦ­ροδ., II, 30): σέ μί­α ἐκ­στρα­τεί­α τοῦ Ψαμ­μη­τί­χου oi Ἕλ­ληνες μι­σθο­φό­ροι εἶ­χαν το­πο­θε­τη­θεῖ στά δε­ξι­ά τοῦ βα­σι­λέ­ως, πρός με­γά­λη ἀ­γα­νά­κτη­ση τῶν Αἰ­γυ­πτί­ων, πού λι­πο­τά­κτη- σάν. Γιά τήν αὐ­θεν­τι­κό­τη­τα τοῦ ἐ­πει­σο­δί­ου αὐ­τοῦ, βλ. τίς βι­βλι­ο­γρα­φι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες τοῦ J.G. GRIFFITHS, «Three Notes», σ. 144-149..

[10]. Ἡροδ., VI, 111.

[11]. Ἡ­ροδ., IX, 28. Ἄ­δι­κα οἱ Τε­γε­ᾶ­τες δι­εκ­δί­κη­σαν ἀ­πό τους Ἀ­θη­ναί­ους τό δι­καί­ω­μα νά πο­λε­μή­σουν στό ἀ­ρι­στε­ρό πλευ­ρό. (Πρβ., IX, 26). Σέ ἀν­τάλ­λαγ­μα, το­πο­θε­τή­θη­καν ἀ­μέ­σως στά ἀ­ρι­στε­ρά τῶν Σπαρ­τι­α­τῶν: αὐ­τό εἶ­ναι πού ἐκ­φρά­ζει ρη­τά ὁ Ἡ­ρό­δο­τος: «Σά γεί­το­νές τους στή γραμ­μή, οἱ Σπαρ­τιά­τες εἶ­χαν δι­α­λέ­ξει τούς Τε­γε­ά­τες, καί γιά νά τούς τι­μή­σουν, καί ἐξ αἰ­τί­ας τοῦ θάρ­ρους τους». Γι­ά τε­χνι­κούς λό­γους, πρό­τει­ναν στή συ­νέ­χει­α στούς Ἀ­θη­ναί­ους, πού εἶ­χαν ἤ­δη πο­λε­μή­σει κα­τά τῶν Περ­σῶν, νά ἀλ­λά­ξουν θέ­ση μα­ζί τους, γιά νά το­πο­θε­τη­θοῦν ἀ­πέ­ναν­τι στούς Πέρ­σες. Ἀ­πό­φα­ση πού οἱ Ἀ­θη­ναῖ­οι δέ­χτη­καν μέ χα­ρά, για­τί τήν εἶ­δαν σά μί­α ἐγ­κα­τά­λει­ψη τῆς ἡ­γε­μο­νί­ας ἀ­πό τους Σπαρ­τιάᾶ­τες: πρβ. Ἡ­ροδ., IX, 46 καί Πλούτ., Ἀ­ρι­στεί­δης,..

[12]. Θουκ., IV, 93.

13. Θουκ., V, 67. Στό ἴ­διο χω­ρί­ο ὁ Θου­κυ­δί­δης ἐ­ξη­γεῖΐ ὅτι οἱ «Σκι­ρί­τες» (ἐ­λα­φρά σώ­μα­τα προ­ερ­χό­με­να ἀ­πό ἕ­να ὀ­ρει­νό δι­α­μέ­ρι­σμα τῆς Λα­κω­νί­ας) κα­τέ­χουν τό ἀ­ρι­στε­ρό. Δέν πρό­κει­ται ὁ­μως ἀ­κρι­βῶς γιά ἕ­να «προ­νό­μι­ο», ὅπως με­τα­φρά­ζουν οἱ J. Voilquin καί J. de Romilly. Ὁ ἱ­στο­ρι­κός ση­μει­ώ­νει ἁ­πλῶς: «Μό­νοι με­τα­ξύ τῶν Λα­κε­δαι­μο­νί­ων κα­τέ­χουν αὐ­τή τή θέ­ση γιά τόν ἑ­αυ­τό τους στήν πα­ρά­τα­ξη»..

[14]. Ἡ πάν­το­τε δυ­να­τή νί­κη τῶν δύ­ο δε­ξι­ῶν πλευ­ρῶν ὁ­δη­γο­ῦ­σε ἀρ­κε­τά φυ­σι­ο­λο­γι­κά σέ ἕ­να εἶ­δος ἰ­σο­πα­λί­ας στόν ἀ­γώ­να. Ἔ­τσι ἐ­ξη­γεῖϊ­ται καί ὁ θαυ­μα­σμός τοῦ Ξ­ε­νο­φῶν­τος γιά τή συμ­πε­ρι­φο­ρά τοῦ Ἀ­γη­σι­λά­ου στήν Κο­ρώ­νει­α: ἀ­φοῦ νί­κη­σε τό ἀ­ρι­στε­ρό τῶν ἐχθρῶν, πραγ­μα­το­ποί­η­σε ἐ­λιγ­μό γιά νά νι­κή­σει τό δε­ξί νι­κη­φό­ρο κέ­ρας τῶν ἀν­δρῶν τοῦ Ὀρ­χο­με­νοῦ. (Ἑλλ., IV, 16-19).

15. Ξέν., Κύρ. Παίδ., VII, 1 (ἰ­δι­αί­τε­ρα 23-27). Οἱ Αἰ­γύ­πτι­οι τοῦ Κροί­σου πα­ρα­τάσ­σον­ται σέ ἑ­κα­τό σει­ρές βά­θος, μι­μού­με­νοι ἔ­τσι τούς Θη­βαί­ους στά Λεῦ­κτρα, «πού εἶ­χαν μι­ά πα­ρά­τα­ξη βά­θους του­λά­χι­στον πε­νήν­τα ἀ­σπί­δων» (Ἔλλ., Ἱ, 4, 12), ἀ­πέ­ναν­τι σέ δώ­δε­κα τῶν Λα­κε­δαι­μο­νί­ων. Ἄς ση­μει­ώ­σου­με ὅ­τι ἤ­δη στό Δή­λι­ον οἱ Θηβαῖ­οι εἶ­χαν πα­ρα­τα­χτεῖ σέ εἰ­κο­σι­πέν­τε σει­ρές βά­θος: (Θούκ., IV, 93). Ὁ Κύ­ρος χρη­σι­μο­ποι­εῖ τά ἅρ­μα­τα, ὅπως ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας τό ἱπ­πι­κό στήν Μαν­τί­νει­α. Ἡ δρά­ση ἀ­να­λαμ­βά­νε­ται, κα­τά δι­α­τα­γήν τοῦ Κύ­ρου, σέ δύ­ο χρό­νους, ἀλ­λά κά­θε φο­ρά πρῶ­τα στά ἀ­ρι­στε­ρά. Χρό­νος πρῶ­τος: κί­νη­ση στίς πλευ­ρές γιά νά ἀ­πο­φευ­χθεῖ ἡ κύ­κλω­ση ἀ­πό τόν εὐ­ρέ­ως ἀ­νε­πτυγ­μένο στρα­τό τοῦ Κροί­σου· ὁ Κῦ­ρος ἐ­πι­τί­θε­ται στά δε­ξι­ά καί μό­νον κα­τό­πιν ὁ Ἀρ­τα­γέρσας στά ἀ­ρι­στε­ρά. Χρό­νος δεύ­τε­ρος: ἡ πραγ­μα­τι­κή μά­χη ἀρ­χί­ζει ἀ­πό τόν Ἀ­βρα­δά­τα, γιά τόν ὁ­ποῖο ἔ­χει δι­ευ­κρι­νι­σθεῖ ὅ­τι κα­τεῖ­χε τό δε­ξι­ό. Ὑ­πάρ­χει ἐ­δῶ ὀρ­γα­νι­κή σύν­δε­ση τῶν δύ­ο πλευ­ρῶν, πράγμα πού εἶ­ναι μί­α ἀ­πό τίς με­γά­λες τα­κτι­κές κα­τα­κτή­σεις στό τέ­λος τοῦ 5 αἰ.: πρίν ἀ­πό τόν Ἀ­λέ­ξαν­δρο, ὁ Ἐ­πα­μει­νών­δας μπό­ρε­σε νά ­ἐμ­πνευ­σθε­ῖ ἀ­πό αὐ­τήν, πράγμα πού βέ­βαι­α δέ μει­ώ­νει δι­ό­λου τήν πρω­το­τυ­πί­α τῆς ἐ­πί­θε­σής του μέ τό ἀ­ρι­στε­ρό.

[16]. Βλ. U. WILCKEN, Alexandre, σ. 92, 109, 141, 188.