Ο
Αλκιβιάδης
ανάμεσα σε δύο ιστορικούς
(αντίστοιχo
κεφάλαιo
από το έργο της
Jacqueline
de Romilly
«ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ»)
Τα τελευταία γεγονότα που αναφέραμε εδώ αντιστοιχούν στις
τελευταίες σελίδες του έργου του Θουκυδίδη. Το έργο έπρεπε να
φτάσει ως το τέλος του πολέμου, το οποίο ο ιστορικός
υπαινίσσεται πολλές φορές. Όλα όμως σταματούν απότομα το
φθινόπωρο του 411.
Τότε ό Ξενοφών αναλαμβάνει τη συνέχεια στα Ελληνικά. Αν και ο
Ξενοφών είχε θελήσει προφανώς να συνεχίσει το ημιτελές έργο, η
αφήγησή του είναι πολύ διαφορετική. Καταγράφει ό,τι έχει σχέση
με τον πόλεμο χωρίς ποτέ να ερευνά τα κίνητρα και τις εκτιμήσεις
ούτε να προβάλλει ή να προτείνει πολιτικά διδάγματα. Αυτό
δημιουργεί μία απόσταση από τις σύγχρονες αφηγήσεις, τις
σχετικές με αυτήν την περίοδο.
Η αλλαγή όμως στο ύφος επισύρει την προσοχή σε ένα πρώτο
γεγονός: ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφών, όταν μιλούν για τον
Αλκιβιάδη, αναφέρονται σε έναν άνδρα της εποχής τους, του
πολιτικού και πνευματικού χώρου τους, για έναν άνδρα, τον
οποίον ασφαλώς, είχαν προσεγγίσει προσωπικά.
Επανερχόμενοι στα προηγούμενα κεφάλαια, πρέπει να πούμε: το
ζήτημα των σχέσεων μεταξύ Αλκιβιάδη και Θουκυδίδη έχει κρατήσει,
δικαιολογημένα, την προσοχή και σχετίζεται άμεσα με τη δομή της
αφήγησης του Θουκυδίδη.
Αν προσέξουμε μέχρι ποίου σημείου ο Θουκυδίδης δίνει
πληροφορίες για όλες τις μυστικές μηχανορραφίες, που έπρεπε να
είχαν μείνει απόρρητες, έχουμε την εντύπωση ότι υπήρξαν
προσωπικές επαφές μεταξύ Αλκιβιάδη και Θουκυδίδη.
Ή μάλλον,
προσπαθήσαμε
να διακρίνουμε στο Η βιβλίο χα εδάφια που αποκαλύπτουν την
άμεση αυτή πληροφόρηση που προέρχεται από τον Αλκιβιάδη και
εκείνα που φαίνονται να την αγνοούν: χαράξαμε έτσι μια ιστορία
της σύνθεσης του βιβλίου, ανάλογα με το αν τα κεφάλαια ήταν
προγενέστερα ή μεταγενέστερα από μια συνάντηση μεταξύ των δύο
ανδρών, συνάντηση κατά την οποίαν ο Αλκιβιάδης είχε δώσει όλες
τις πληροφορίες του.
Δεν θα
παρασύρουμε τον αναγνώστη σε αυτές τις συζητήσεις. Μας φαίνεται
αδύνατον, ακόμα και για μυστικές συναντήσεις, να πούμε ότι
«μόνος» ο Αλκιβιάδης μπορούσε να έχει αποκαλύψει το περιεχόμενό
τους. Υπήρχαν ήδη τότε, όπως θα υπάρχουν πάντοτε, διαρροές:
φίλοι καλά πληροφορημένοι, φίλοι φίλων, φλυαρίες που
αμφισβητούνται και ανασκευάζονται. Ο Θουκυδίδης είχε οπωσδήποτε
- το εξηγεί αρκετά - πολλές διαφορετικές πηγές πληροφόρησης. Η
ανασύνθεση του Η βιβλίου με βάση αυτές δεν είναι διόλου εύκολη.
Το βιβλίο δεν τελειώνει και παρουσιάζει ατέλειες. Δεν περιέχει
καμιά δημηγορία, όπως τα άλλα βιβλία. Αντίθετα βρίσκουμε
ατέλειες στη σύνθεση, παλινδρομήσεις λίγο πολύ σαφώς
διορθωμένες και κάποιες φορές ασάφειες. Είναι λάθος του; Είχε
επιλέξει να αφηγηθεί έναν πόλεμο στην εξέλιξή του, χωρίς να
ασχοληθεί με την εσωτερική ιστορία. Έχουμε λοιπόν μία φάση του
πολέμου κατά την οποίαν οι επιχειρήσεις εκτυλίσσονται μακριά, η
εσωτερική πολιτική κατευθύνει τα πάντα, και στη φάση αυτή πρέπει
να υπολογίσουμε όχι μόνο τη Σπάρτη και την Αθήνα αλλά τον
Τισσαφέρνη και τον Φαρνάβαζο, και τις δύο Αθήνες σε αντίθεση
μεταξύ τους. Μία αφήγηση γραμμική θα ήταν αδύνατη για ένα πνεύμα
που αντιλαμβανόταν τη λεπτή περιπλοκή των διαφορετικών αιτιών. Η
δυσκολία της πληροφόρησης έπαιξε κάποιο ρόλο. Η πιθανότητα μιας
παραμορφωμένης πληροφόρησης μπορεί να γίνη αισθητή και να
εξηγήσει μερικές ιδιαιτερότητες του έργου. Μερικά εδάφια είναι
δυνατόν να έχουν γραφτεί σύμφωνα με πιο συγκεκριμένες
πληροφορίες. Μερικά ίσως βασίζονται σε πληροφορίες από τον ίδιο
τον Αλκιβιάδη. Θα αντιληφθούμε όμως ότι υπάρχουν πολλά «ίσως»
επειδή θελήσαμε να οδηγήσουμε τον αναγνώστη στην υποθετική ιδέα
αυτών των σχέσεων, της συνάντησης των δύο ανδρών
και της αναδόμησης μιας εργασίας που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Μπορούμε
τουλάχιστον να υπενθυμίσουμε, πέρα από την πάντοτε ανοιχτή αυτή
διαμάχη, δύο αναμφισβήτητα γεγονότα...
