ΜΟΥΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
ΣΤΑ ΠΥΘΕΙΑ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ
του ΙΩΣΗΦ ΜΠΕΝΑΚΗ
(Μουσουργού)
Στην αρχαία Ελλάδα οι καλές τέχνες έφθασαν στο ύψιστο
σημείο τελειότητας και έδωσαν εκπληκτικά πρότυπα προς
μίμηση σ’όλους τους λαούς. Η επική ποίηση συγχωνεύτηκε
με τη λυρική και έχοντας πυρήνα το διθύραμβο διαμόρφωσαν
την τραγωδία. Το τελειότερο και συγκλονιστικότερο
θεατρικό είδος των αιώνων. Ταυτόχρονα η αυτάδελφη του
ποιητικού λόγου, η μουσική έκανε εκπληκτικά άλματα
προόδου
Στην ανάπτυξη αυτών συνετέλεσαν πολύ οι μουσικού και
δραματικοί αγώνες που τελούσαν μαζί με τους άλλους
αγώνες σ’όλη την αρχαία Ελλάδα. Οι αγώνες αυτοί ήσαν τα
Ολύμπια που γινόντουσαν στην Ολυμπία προς τιμήν του
Ολυμπίου Διός.Τα Πύθια που τελούσαν στους Δελφούς προς
τιμήν του Απόλλωνος. Τα Ισθμια στην Κόρινθο προς τιμήν
του Ποσειδώνος. Τα Νέμεα στην Νεμέα. Τα Παναθήναια στην
Αθήνα προς τιμήν της Αθηνάς. Τα Κάρνεια στη Σπάρτη προς
τιμήν του Κάρνειου Απόλλωνος. Τα Διονύσια Λύναια και
Ανθεστήρια στην Αθήνα προς τιμήν του Διονύσου. Αλλά
τελούσαν και άλλους μικρότερης σημασίας αγώνες όπως τα
Ελευσίνια κλπ.’όμως οι πιο σπουδαίοι ήσαν τα Πύθια και
οι Ολυμπιακοί αγώνες γιατί συμμετείχαν αθλητές από όλη
την Ελλάδα.
Για να γίνουν περισσότερο κατανοητοί οι τελούμενοι
μουσικοί και δραματικοί αγώνες θα πρέπει να δούμε
τη θέση της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα , καθώς και την
σχέση της με την ποίηση και την τραγωδία. Η μουσική
εθεωρείτο ο κυριότερος παράγοντας της ψυχικής
καλλιέργειας. Και συντελούσε στη διάπλαση και την
διαμόρφωση του ψυχικού μας κόσμου. Η μουσική συνυπήρχε
πάντοτε με την ποίηση αλλά και με το χορό. Δεν υπήρχε
μουσική χωρίς ποίηση και ποίηση χωρίς μουσική, εκτός
πολύ ελαχίστων εξαιρέσεων , οι δε ποιητές ήσαν κατά
κανόνα και εξαίρετοι μουσικοί. Συνόδευαν οι ίδιοι τα
ποιήματά τους συνήθως παίζοντας κιθάρα ή λύρα.
Ο Πλάτων θεωρούσε τη μουσική σαν αναπόσπαστο μέρος της
παιδείας και απαραίτητο στοιχείο του δημόσιου και
ιδιωτικού βίου. Είχε δε ευρύτερη έννοια – μουσική ήταν
και η φιλοσοφία και τα μαθηματικά – γι’αυτό και οι
μεγάλοι άνδρες εκείνης της εποχής επιδίδονταν στη
μουσική με ιδιαίτερη φροντίδα. Και αυτός ο Σωκράτης στα
εξήντα χρόνια του καταπιάστηκε να τελειοποιηθεί
στη μουσική ο δε Θεμιστοκλής εθεωρείτο απαίδευτος επειδή
δεν ήξερε μουσική Γενικώς η έλλειψη μουσικής μόρφωσης
εθεωρείτο προσβολή. Επίσης ο Πλάτων στην «Πολιτεία»
έλεγε για τη μουσική και την γυμναστική πως τις χάρισε
κάποιος θεός στους ανθρώπους για την ισορροπία γερού
σώματος και καλλιεργημένου πνεύματος, συνδυάζοντας την
ανδρεία με τη σοφία. Διευκρίνιζε δε ότι μόνον η καλή
μουσική είναι εκείνη που εμπνέει στον άνθρωπο γενναία
φρονήματα και όχι εκείνη που μας δίνει απλώς
ευχαρίστηση. Η μουσική στην αρχαία τραγωδία συνόδευε το
χορό των ανδρών και των γυναικών. Χρησιμοποιούσαν δε τη
λύρα , την κιθάρα αυλούς και άλλα όργανα. Ο χορός και η
μουσική ήταν τα λυρικά στοιχεία της τραγωδίας, ενώ η
δράση και ο λόγος τα δραματικά στοιχεία.
Τα Πύθια που ήσαν στην αρχή μόνο μουσικού αγώνες
γινόντουσαν κάθε πέντε χρόνια προς τιμή του Απόλλωνα που
είχε σκοτώσει το δράκοντα Πύθωνα. Από το 582 π.χ.
γενικεύτηκαν και περιέλαβαν και άλλους αγώνες.
Δραματικούς ιππικούς και αγώνες μικρού και διπλού
δρόμου. Την επιμέλεια και οργάνωση είχαν οι
«ιερομνήμονες» , δηλαδή οι ενθυμούμενοι, οι γνωρίζοντες
και τηρούντες τα ιερά αρχεία της θρησκείας. Οι
ιερομνήμονες εφρόντιζαν να δίνουν μεγάλη επισημότητα
στους αγώνες. Άρχιζαν και τελείωναν με λαμπρές
θρησκευτικές τελετές. Επίσης οι αθλητές προσέφεραν
θυσίες στο θεό Απόλλωνα πριν από τα αγωνίσματα. Έχαιραν
δε ιδιαιτέρας τιμής και τους έδιναν διάφορα χρηματικά
βραβεία και αργότερα τους εστεφάνωναν με στέφανο από
δάφνη. Από τους πρώτους που βραβεύτηκαν στα Πύθια ήταν ο
μεγάλος Λέσβιος ποιητής Τέρπανδρος που γεννήθηκε το 710
π.χ. θεωρείτε ο ιδρυτής της μουσικής και αναφέρεται σαν
ο πιο άξιος μουσικός και αοιδός της εποχής του.
Βραβεύτηκε τέσσερις φορές διαδοχικά στα Πύθια και μια
φορά σε μουσικό αγώνα στη Σπάρτη. Χρησιμοποίησε κιθάρα
με επτά χορδές αντί για πέντε και γι’αυτό κατηγορήθηκε
και πέρασε από δικαστήριο αλλά αθωώθηκε.
Το 586 π.χ. ο αργίτης αυλητής Σακάδας εθριάμβευσε
παίζοντας ένα «νόμο» που περιέγραφε την πάλη του
Απόλλωνα με τον δράκοντα Πύθωνα. Είχε τα εξής μέρη:
1) Εισαγωγή. 2) Πρόκληση. 3) Ιαμβικό (πάλη,
σαλπίσματα, απομίμηση και οδοντριγμών του Δράκωντα. 4)
Προσευχή (εορτασμός της νίκης ) 5) Αλαλαγμό. Ο Νόμος
ήταν μια μελωδία – τύπος , που εκινείτο ελεύθερα αλλά
μέσα σε ορισμένα πλαίσια. Η μελωδική καμπύλη , η κλίμακα
και ο ρυθμός έμεναν αμετάβλητα. Ο Σακάδας επίσης
αγωνίστηκε πρώτος με μουσικό αυλό σε μουσική σύνθεση
χωρίς ποιητικό κείμενο. Το τόλμημα αυτό και η νίκη του,
άνοιξαν το δρόμο του χωρισμού της μουσικής από την
ποίηση , που ήταν αδιανόητο μέχρι τότε. Στους αγώνες του
έτους 488 π.χ. ο αυλητής Μίδας συνέχιζε να παίζει
παρ’όλο που του έσπασε το επιστόμιο προς μεγάλη έκπληξη
του κοινού. Αυτό αποδεικνύει ότι υπήρχαν τέλειοι αυλοί
όπως οι σημερινοί, με ράμφος.
Επίσης στα Πύθια εθριάμβευσε ο Τιμόθεος ο Μιλήσιος
(417-357 π.χ.) στο έργο του «Ναυτίλος» που περιγράφει
μια τρικυμία. Άλλος σπουδαίος αυλητής ήταν ο Πυθόκριτος
από τη ΣΙΚΥΩΝΑ . Νίκησε έξη φορές σε αγώνες αυλού σε
σύνθεση χωρίς ποιητικό κείμενο , ενισχύοντας την
οργανική μουσική με τη δική της αυθυπαρξία. Το δρόμο
αυτόν ακολούθησε και ο Αχέλαος που ήταν δεινός
κιθαρωδός. Νίκησε στα Πύθια σε αγώνα κιθάρας χωρίς
τραγούδι.
Βέβαια και άλλοι πολλοί είναι αυτοί που θριάμβευσαν
στους μουσικούς και δραματικούς αγώνες των Πυθίων, αλλά
δεν υπάρχουν μαρτυρίες για περισσότερες πληροφορίες.
Επίσης τα μουσικά κείμενα της αρχαίας Ελλάδας που
διασώθηκαν είναι ελάχιστα. Αναφέρουμε την αρχή της
πρώτης Πυθικής Ωδής του Πινδάρου (522-438 π.χ.) που
θεωρείται ο μεγαλύτερος λυρικός ποιητής αλλά και πολύ
σπουδαίος μουσικός. Μελοποιούσε ο ίδιος τις θαυμάσιες
ωδές του και τις συνόδευε με την κιθάρα του. Ο
Μ.Αλέξανδρος μόνο το σπίτι του και τα ιερά σεβάστηκε στη
Θήβα όταν επαναστάτησε Στην αρχαία Ολυμπία
τελούσαν κάθε τέσσερα χρόνια πανελλήνιες γιορτές
προς τιμήν του Ολυμπίου Διός. Οι γιορτές αυτές
περιελάμβαναν θρησκευτικές τελετές και αθλητικούς αγώνες
στους οποίους έπαιρναν μέρος και μεγάλοι ποιητές,
ρήτορες και καλλιτέχνες που απήγγελαν ή εξέθεταν τα έργα
τους. Ο Ηρόδοτος , ο Γοργίας, ο Λυσίας και πολλοί άλλοι.
Οι Ολυμπιακοί αγώνες όπως ονομάστηκαν, σύμφωνα με τη
μυθολογία ιδρύθηκαν από τους Ιδαίους ή Κουρήτες που
ήρθαν από την Κρήτη. Αναφέρεται ως ιδρυτής και ο
Ηρακλής. Η καθιέρωση σαν πανελλήνιας γιορτής έγινε
το 884 π.χ. από τον βασιλιά της ‘Ηλιδας Ίφιτο , τον
Κλεισθένη και τον Λυκούργο , που κήρυξαν την περιοχή της
Ολυμπίας χώρο ιερό και απαραβίαστο. Υπήρχε δε εκεχειρία
και σταματούσε κάθε πόλεμος κατά την τέλεσή των, την
Ιερομηνία που αντιστοιχεί με τον Αύγουστο . Οι νικητές
ετιμούντο όχι μόνο από την πολιτεία τους αλλά και από
όλους τους Ελληνες. Ο γυρισμός στην πατρίδα τους ήταν
αληθινός θρίαμβος . Στους Ολυμπιονίκες έστηναν αγάλματα
και τους στεφάνωναν με στεφάνι από αγριελιά . Αναφέρεται
ότι ο Πίνδαρος έγραψε ύμνους για τους Ολυμπιονίκες.
Στους δραματικούς αγώνες από τους πρώτους νικητές
αναφέρεται ό Θέσπης και ο μαθητής του, ο Αθηναίος
Χοιρήλος. Ο Χοιρήλος έγραψε εκατόν εξήντα δράματα και
σταφανώθηκε δέκα τρεις φορές σε δραματικούς αγώνες.
Φαίνεται όμως ότι πολλοί από αυτούς
αποτελούσαν και μέρος των Διονυσιακών αγώνων. Η Αθηναική
πολιτεία ενομοθέτησε την οργάνωση και χρηματοδότηση των
δραματικών αγώνων που το κοινό παρακολουθούσε με
θρησκευτική κατάνυξη από το πρωί μέχρι το βράδυ. Στους
έλαβαν μέρος και οι τρεις κορυφαίοι τραγικοί που ήσαν
και άριστοι μουσικοί και έγραψαν τη μουσική των
τραγωδιών τους. Ο κάθε ένας από τους τρεις τραγικούς
έπρεπε να παρουσιάσει στην σκηνή τρεις τραγωδίες και ένα
σατυρικό δράμα. Τα τέσσερα αυτά έργα αποτελούσαν μια
τετραλογία και η υπόθεσή τους έπρεπε να αναφέρεται σε
ενιαίο μύθο. Τα τρια πρώτα έργα της τετραλογίας τα
έλεγαν τραγική τριλογία . Τον ποιητή που νικούσε τον
επευφημούσαν και τον στεφάνωναν δημόσια στο θέατρό. Η
τετραλογία έφθασε στη μεγάλη ακμή με τα έργα του
Αισχύλου. Ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης έγραψαν τετραλογίες
χωρίς κοινό μύθο. Αναφέρεται ότι ο Σοφοκλής ενίκησε τον
Αισχύλο σε δραματικούς αγώνες.
Οι Ολυμπιακοί αγώνες καταργήθηκαν από την Μέγα Θεοδόσιο
το 396 μ.Χ. ‘Ύστερα από 1500 χρόνια ανασυνεστήθησαν με
πρωτοβουλία του Γάλλου Βαρώνου Πέτρου Κουπερτέν. Σήμερα
αποτελούν θεσμό συνεννοήσεως και φιλίας των λαών και
παράγοντα εδραιώσεως παγκόσμιας ειρήνης. ‘Όμως έχουν
υπεισέλθει σε οικονομικά συμφέροντα που αλλοιώνουν το
αγνό πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων . Οι πρώτοι διεθνείς
Ολυμπιακοί αγώνες αποφασίσθηκε να γίνουν στην πρωτεύουσα
της χώρας που γεννήθηκαν , και έγιναν στην Αθήνα το
1896. Σήμερα οι Ολυμπιακοί αγώνες δεν περιλαμβάνουν
δραματικούς και μουσικούς αγώνες . ‘Όμως διοργανώνονται
εθνικοί και διεθνείς διαγωνισμοί όπου βραβεύονται τα
καλύτερα λογοτεχνικά έργα, καθώς και οι ερμηνευτές τους.
Εκφράζουμε την ευχή μελλοντικά οι Ολυμπιακοί αγώνες να
περιλαμβάνουν και τις πνευματικές δημιουργίες όπως και
στην αρχαιότητα.
