www.ekivolos.gr          

   http://ekivolosblog.wordpress.com

 

 

    ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

                                  ekivolos_@hotmail.com

                                  ekivolos@ekivolos.gr

 

   

  Η ταυτότητά μας    ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ 

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.»

                                                                                                                 Jacqueline de Romilly

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.» 

                                                                                                                                                                     U.Wilamowitz

     

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου»

Παναγιώτης Στάμος

Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις

Εργαλεία

Φιλολόγων

Συνδέσεις

Εμείς και οι Αρχαίοι

Η Αθηναϊκή δημοκρατία

Αρχαία

Σπάρτη

ΣΧΕΤΙΚΗ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδης

Το Αθηναϊκό πολίτευμα 

Λόγος και παράλογο στην ιστορία

(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του Pierre Vidal-Naquet

«ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ, Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ)

-Η μεγάλη απόκλιση-

(η μελέτη του ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ μέσα από τις αναγνώσεις που έγιναν στη σύγχρονη εποχή)

 

Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ εξιστόρησε τον πόλεμο των Αθηναίων και των Πελοποννησίων, πώς επολέμησαν μεταξύ τους· και άρχισε ευθύς αμέσως μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, γιατί περίμενε πως θα ήταν πολύ μεγάλος και ο πιο άξιος να ιστορη­θεί απ’ όλους τους πρωτύτερους. Το συμπέρανε αυτό από το ότι και τα δυο μέρη μπήκαν στον πόλεμο εφοδιασμένα με όλα τα υλικά μέσα, και βλέποντας πως όλες οι άλλες ελληνικές πο­λιτείες πήγαν με το ένα μέρος ή το άλλο, μερικές από μιας αρ­χής και οι άλλες το συλλογίζονταν και το είχαν σκοπό. Γιατί αυ­τή η αναταραχή στάθηκε η πιο μεγάλη ανάμεσα στους Έλληνες και συμπαρέσυρε κι ένα μέρος των βαρβάρων, και μ’ ένα λόγο ξαπλώθηκε στους περισσότερους ανθρώπους[1].

 

Έτσι αρχίζει[2] ό,τι εμείς ονομάζουμε Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου. Υπάρχει στις λίγες αυτές φράσεις κάτι το παραδοσιακό αλλά και νέο- τολμώ ακόμη να πω, κάτι το σκανδαλώδες· χωρίς κανένα δισταγμό, ο Θουκυδίδης προ­σπαθεί να σκανδαλίσει.

Στο αρχαιοελληνικό κείμενο αρχίζει με το όνομά του: Θουκυδίδης Αθηναίος». Είναι μια κλασική αρχή. Ασφαλώς όχι από πολύ καιρό. Ο πρώτος Έλληνας ιστορικός, ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, που γεννήθηκε ίσως περί το 540 π.Χ., δηλαδή ογδόντα χρόνια πριν από το Θουκυδίδη, άρχιζε έτσι τις Γενε­αλογίες του, τις οποίες γνωρίζουμε μόνο κατά πολύ αποσπα­σματικό τρόπο: «Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος αφηγείται εδώ αυ­τό που θεωρεί ότι είναι αλήθεια, διότι τα λόγια {λόγοι) των Ελλήνων είναι, κατά τη γνώμη μου, πολυάριθμα και γελοία». Είναι μια θριαμβευτική αρχή για μια αναζήτηση της αλήθειας, η οποία πιθανόν θα μας απογοήτευε αν διαθέταμε το κείμε­νο.

Ο διάδοχός του, ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσέας, που έγινε, κατά την εποχή του Περικλή, πολίτης των Θουρίων στην Κά­τω Ιταλία, αρχίζει και αυτός επίσης με τυμπανοκρουσίες:

 

Ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς[3] παρουσιάζει την έρευνα του αυ­τή (ἱστορίη) για να μη λησμονηθούν με τον καιρό τα έργα των ανθρώπων και να μη μείνουν αμνημόνευτα τα μεγάλα και θαυ­μαστά κατορθώματα των Ελλήνων και των βαρβάρων ούτε, ει­δικότερα, τα αίτια[4] για τα οποία πολέμησαν μεταξύ τους.

 

Ο Ηρόδοτος δεν παραλείπει να ασκήσει συνοπτική κριτική, και μάλιστα να γελοιοποιήσει τον προκάτοχό του. Ο Θουκυ­δίδης θα κάνει το ίδιο με τους δικούς του —που είναι πολλοί—, είτε τους κατονομάζει, όπως τον Ελλάνικο το Λέσβιο (πβ. 1, 97), είτε καταφέρεται εναντίον τους χωρίς να τους κα­τονομάζει, όπως είναι η περίπτωση του Ηρόδοτου (1,20).

Στο κέντρο της ιστορίας υπάρχει βεβαίως μια σύγκρουση που ονομάζουμε «Μηδικούς πολέμους», αλλά ο Ηρόδοτος ενσωματώνει τη διήγησή του σε ένα «φανταστικό θέατρο» (Ρεμπό), όπου παρελαύνουν όλοι οι γνωστοί του κόσμοι: από την Ινδία μέχρι τα Πυρηναία, από το Δούναβη μέχρι τις πη­γές του Νείλου. Οι άνθρωποι, βάρβαροι ή Έλληνες, δεν είναι οι μόνοι που καταλαμβάνουν το πεδίο, αλλά το μοιράζονται, κυρίως στις μακρινές άκρες, με μυθικές υπάρξεις — για πα­ράδειγμα, μυρμήγκια, «μεγαλύτερα από αλεπούδες, αλλά λί­γο μικρότερα από σκύλους», που επιτρέπουν στους Ινδούς να προμηθεύονται χρυσό (3, 101-103).

Η Αθήνα είχε διαδραματίσει έναν κεφαλαιώδη ρόλο στη μάχη των Ελλήνων με την περσική αυτοκρατορία. Είχε κατα­στρέψει το στρατό του Δάτη και του Αρταφέρνη, αξιωματικών του βασιλιά Δαρείου, στο Μαραθώνα (490) και συνέβαλε στη νίκη κατά του Ξέρξη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480) και στη μάχη των Πλαταιών (479). Η υποτίμηση, εκ μέρους του Θουκυδίδη, συγχρόνως των Μηδικών πολέμων (1, 23) και του έπους του Τρωικού πολέμου αποτελεί πράγματι τεκμήριο της επιθυμίας του να δημιουργήσει σκάνδαλο. Ο Θουκυδίδης με­ταχειρίζεται τον Όμηρο ως ένα ιστορικό στοιχείο, όπως οποιοδήποτε άλλο. Τι ήταν ο Αγαμέμνονας; Όχι ο μεγαλύτερος αδερφός του Μενέλαου, του γελοιοποιημένου συζύγου της Ελένης, αλλά ο ηγέτης που διέθετε το μεγαλύτερο στόλο. Ο Θουκυδίδης αντιλαμβάνεται την «εξουσία», ἀρχή, μόνο ως ναυτική. Ο πρώτος Έλληνας που υπήρξε «κυρίαρχος της θά­λασσας» δεν ήταν, όπως πίστευε ο Ηρόδοτος (3, 22), ο Πο­λυκράτης ο Σάμιος, ένας τύραννος του 6ου π.Χ. αιώνα, αλ­λά, φυσικά, ο Μίνως από την Κρήτη, τον οποίο αυτός ο ίδιος ο Ηρόδοτος θεωρούσε μυθολογικό πρόσωπο.

Αυτή η αποδοχή που σήμερα μας καταπλήσσει θέλει ακό­μη να προκαλέσει σκάνδαλο: πώς θα ταρακουνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας αυτός ο πόλεμος, στον οποίο βρέθηκαν αντιμέτωποι σε μια θανάσιμη μάχη δυο συνασπι­σμοί περιοχών της βαλκανικής χερσονήσου για τους οποίους ένας άνθρωπος σαν το Βολταίρο, έναν από τους δημιουργούς της παγκόσμιας ιστορίας, έδειχνε κάποια περιφρόνηση;

Ο σύγχρονος αναγνώστης δικαιολογημένα μπορεί να απο­ρήσει. Η ματιά του Θουκυδίδη είναι βεβαίως διεισδυτική, αλ­λά τι γνωρίζει τελικά για τον κόσμο; Ο Ηρόδοτος έβλεπε τον κόσμο από πιο ψηλά και, τρεις αιώνες μετά το Θουκυδίδη, ένας άλλος Έλληνας ιστορικός, ο Αχαιός Πολύβιος, θα δει το μεσογειακό κόσμο να ενώνεται γύρω στο 220 π.Χ. Η ρωμαϊ­κή κατάκτηση, οι καρχηδονιακοί πόλεμοι, αναμφίβολα ταρακούνησαν το σύμπαν σε μια άλλη κλίμακα, για έναν επιπλέ­ον λόγο, ότι την ίδια περίπου εποχή ο κινεζικός κόσμος ενω­νόταν υπό την ηγεσία του πρώτου αυτοκράτορα[5]...

 

Λήψη του αρχείου-pdf

 

 

 

 


 

[1] Σχετικά με τη φράση αυτή, βλ. τον αναλυτικό σχολιασμό της Nicole Loraux: «Thucydide a ecrit la guerre du Peloponnese», Metis, I, 1 (1986), σελ. 139-161.

[2] Ο συγγραφέας δανείζεται, με πολύ σπάνιες εξαιρέσεις, τα παρα­θέματα από το έργο του Θουκυδίδη από τη μετάφραση του Denis Roussel, για τον οποίο σημειώνει ότι υπήρξε φίλος του και επιθυμεί να του αποδώσει τιμή. Στην ελληνική έκδοση χρησιμοποιήθηκαν κατά πε­ρίπτωση η μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη, εκδ. Γκοβόστη, και, κυ­ρίως, για το 7ο και το 8ο βιβλίο, η μετάφραση του Αγγέλου Βλάχου, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα χ.χ.

[3] Ή από τους Θουρίους, ανάλογα με το αν ακολουθήσουμε το κεί­μενο των χειρογράφων της Ιστορίας ή την έμμεση παράδοση. 

[4] «Αἰτίην» με τη νομική έννοια της λέξης, έννοια που ξαναβρίσκου­με στο Θουκυδίδη. Βλ. Catherine Darbo-Pechanski, Le Discours du particulier, essai sur Venquete herodoteenne, εισαγωγή του Paul Veyne, Seuil, Παρίσι 1987

[5] Ο Robert Bonnaud έκανε ενδιαφέρουσες υποθέσεις με βάση αυ- τή τη χρονολογική συνάντηση- πβ. Le Systeme de Ihistoire, Fayard, Παρί­σι 1989.