Η χρήση της μουσικής για θεραπευτικούς
λόγους στην αρχαία Ελλάδα
Θεώνη Σαμαρά
μουσικοπαιδαγωγός, πιανίστα και θεωρητικός και διδάσκει στο Ελεύθερο Ωδείο
Τρείς μεγάλες μουσικές παραδόσεις του αρχαίου κόσμου μοιράζονταν την κοινή
φιλοσοφική πεποίθηση ότι η μουσική συνιστά μια μικρογραφία του σύμπαντος και
έχει τη δύναμη να επηρεάζει το σώμα, το μυαλό και το πνεύμα των ανθρώπων.
Από τις τρείς αυτές παραδόσεις, η μουσική της Κίνας διατηρήθηκε σχεδόν
αναλλοίωτη τα τελευταία 2.000 χρόνια, η μουσική της Ινδίας αποτελεί ακόμα την
αρχαιότερη σχολή μουσικού αυτοσχεδιασμού αλλά ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για
το πώς ηχούσε η μουσική της αρχαίας Ελλάδας. Παρ’ όλα αυτά, οι μορφές του
Απόλλωνα, του θεού της Ιατρικής και της Μουσικής, και του ακολούθου του, Ορφέα,
που μπορούσε να συγκινήσει γη και ουρανούς με το τραγούδι του, καθώς και η
φιλοσοφική παράδοση του Πυθαγόρα και του Πλάτωνα, μαρτυρούν το ρόλο που έπαιξε η
αρχαία Ελλάδα στο κομμάτι της μουσικοθεραπείας. Ήταν αυτή που έβαλε τα θεμέλια
της μουσικής θεραπείας, η οποία δυόμιση χιλιάδες χρόνια αργότερα, στο πλαίσιο
του Δυτικού πολιτισμού, εξελίχθηκε σε επαγγελματικό κλάδο.
Από τον Όμηρο ως τον Πυθαγόρα και τους μαθητές του , οι ελληνικοί μύθοι που
αφορούν στη θεραπευτική δύναμη της μουσικής είναι πολυάριθμοι και εύγλωττοι.
Λέγεται πως οι μουσικοί Τέρπανδρος και Αρίων θεράπευαν τους Ίωνες και τους
κατοίκους της Λέσβου με τα τραγούδια τους. Ο περίφημος πολυμαθής Κλήμης ο
Αλεξανδρέας (+216 μΧ) αναφέρει πως δύο πλανόδιοι μουσικοί, ο Εμφιανός από τις
Θήβες και ο Αρίων από τη Λέσβο μπόρεσαν με την τέχνη τους να κάνουν τα ψάρια να
βγουν στη στεριά και να χτίσουν τα τείχη των Θηβών.
Πολλές καταγραφές επίσης παρουσιάζονται για τον θεό Απόλλωνα. Ο Απόλλωνας
θεωρείτο ιδρυτής της Ιατρικής και εκφραστής της ουσίας της ελληνικής ιδέας που
θεωρούσε σκοπό της ζωής την επίτευξη της απόλυτης αρμονίας ψυχής και σώματος. Οι
ναοί που ήταν αφιερωμένοι στον γιό του, τον Ασκληπιό, αποτελούσαν θεραπευτικά
κέντρα στα οποία οι τέχνες αντιπροσώπευαν μια σημαντική όψη των θεραπευτικών
μεθόδων που χρησιμοποιούσαν στις τελετές τους. Η μουσική χρησιμοποιούνταν για να
«οδηγήσει τον ασθενή σε μια εκστατική εμπειρία, με σκοπό την αφύπνιση της
θεραπευτικής δύναμης της ψυχής ώστε να αποκατασταθεί η αρμονία ανάμεσα σε αυτή
και το σώμα».
Αν ο Απόλλωνας απολάμβανε σεβασμού, τον λάτρευαν και τον επικαλούνταν σε ώρα
ανάγκης, αυτός που είχε κερδίσει την αγάπη των Ελλήνων ήταν ο θρυλικός του
ακόλουθος, ο Ορφέας. Ο Ορφέας, με το θεϊκό τραγούδι του, μάγευε τα άγρια θηρία
της υπαίθρου, τα δέντρα και, όπως αναφέρουν ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης, ακόμη
και τις πέτρες. Η φωνή του σταματούσε τα νερά των ποταμών και, όταν αντηχούσε
στα δασωμένα φαράγγια του Ολύμπου, τα δέντρα μετακινούνταν προς τον κιθαρωδό….
Ιδιαίτερα φανερό λοιπόν στην ελληνική μυθολογία και στην αρχαία ελληνική
γραμματεία η επίδραση της μουσικής στον ψυχισμό των ανθρώπων. Σε πολλά δε
κείμενα αναφέρονται επιτεύγματα της μουσικής και προβάλλονται θεραπείες που
έγιναν με τη βοήθειά της.
Η συστηματική ανάπτυξη της μουσικοθεραπείας ξεκινά τον 18ο αιώνα, όταν αρχίζει
να μελετάται επιστημονικά στην Ευρώπη και στην Αμερική ο ρόλος της μουσικής στη
θεραπεία.
Στην Ελλάδα, η επιστήμη της μουσικοθεραπείας βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. Οι
συνεχείς όμως προσπάθειες και έρευνες αρκετών αξιόλογων γιατρών και
μουσικοπαιδαγωγών προμηνύουν μια αξιόλογη εξέλιξη της χρήσης της μουσικής για
θεραπευτικούς σκοπούς.
