Ἡ Θεωρία τοῦ «Πανενθεϊσμοῦ» τοῦ
Krause
ἐν
τῇ Φιλοσοφίᾳ τοῦ Ἡρακλείτου
υπό Α. Ν. Ζούμπου
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΕΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ
ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΣΥΝΕΔΡΙΑΝ ΤΗΣ 27ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1961
Ὡς γνωστὸν, ὁ εἰσηγητὴς τοῦ ὅρου τῆς «πανενθεΐας» (Panentheismus)
ἐν τοῖς νεωτέροις χρόνοις εἶναι ἀναμφιβόλως ὁ Κάρολος –
Χριστιανὸς-Φρειδερῖκος Krause (1781 - 1832). Ὁ Krause πλὴν ἄλλων
ἠσχολήθη καὶ περὶ τὴν φιλοσοφίαν τῆς θρησκείας καὶ ἐν αὐτῇ
προσεπάθησε διὰ τῶν διδασκαλιῶν τοῦ Fichte, τοῦ Schelling καὶ
τοῦ Ἑγέλου νὰ δημιουργήσῃ ἕν κρᾶμα «Πανθεΐας» (Pantlieismus)
καὶ «θεϊσμοῦ» (Theismus) ὀνομάσας τοῦτο «πανενθεΐαν».
«Πανενθεΐα» εἶναι ἡ θεωρία ἐκείνη τῆς φιλοσοφίας τῆς
θρησκείας, καθ’ ἥν ἡ ἔννοια τοῦ κόσμου ὑφίσταται ἐν τῷ θεῖῳ, ἐν
ᾦ ἀντιθέτως ἡ ἔννοια τοῦ θείου δὲν περιέχεται ἐξ ὁλοκλήρου ἐν τῷ
κόσμω· ἑπομένως ἡ «πανενθεΐα» εἶναι μέν «πανθεΐα»
ὡς δυΐζον σύστημα, ἀναγνωρίζον τουτέστι δύο διάφορα στοιχεῖα,
ἤτοι κόσμον καὶ θεόν, ἐν ᾦ συγχρόνως τυγχάνει καὶ «θεϊσμός»,
διότι τ’ ἀνωτέρω στοιχεῖα εὑρισκονται κεχωρισμένα ἀλλήλων. Ὁ
Θεός κατὰ τὸν Krause, ὡς ἀόριστος, κεῖται ἐκτὸς τοῦ κόσμου, ἐν ᾦ
ἡ ἔννοια τοῦ κόσμου ἐνέχει τὶ τὸ συγκεκριμένον· ἀλλ’ οὔτε πάλιν
δύναται νὰ θεωρήσῃ τις τὸ θεῖον παντάπασιν εὑρισκόμενον ἐκτός
τοῦ κόσμου, διότι τότε θά ἀπεῖχε πόρρω τῆς ἐννοίας ὄντως «Ὄν».
Ἡ ἀνωτέρω θεωρία τοῦ Krause εὗρεν ἀπήχησιν εἰς τά διάφορα
φιλοσοφικά συστήματα, ὡς τοῦ Fechner, τοῦ Wundt, τοῦ Eucken, τοῦ
Ulrici, τοῦ Heberlin, τοῦ Paulsen, τοῦ Beclier· ἀλλά καὶ εἰς τήν
διδασκαλίαν τοῦ Πλωτίνου, τῶν Πατέρων τῆς ἐκκλησίας, τῶν ὀπαδῶν
τῆς Σχολαστικῆς Φιλοσοφίας, τοῦ Malebranche, τοῦ Berkeley, τοῦ
Geulinck, τοῦ Bohme
κ.ἄ. ὑπάρχει εἷς ἄκρατος πανενθεϊσμός.
Ἡ παροῦσα ἀνακοίνωσις σκοπεῖ νὰ δείξῃ ὅτι ἡ πανενθεΐα ὡς
φιλοσοφικόν δόγμα δὲν ἀναφαίνεται ἀπό τῶν Νεοπλατωνικῶν καὶ
ἐντεῦθεν, ὡς ἰσχυρίζονται οἱ ἱστορικοί της φιλοσοφίας, ἀλλ’ ὅτι
ἀντιθέτως καὶ κατὰ τὴν προκλασσικὴν ἐποχὴν δύναταί τις νὰ
διακρίνῃ τὴν ὡς ἄνω θεωρίαν καὶ δὴ ἐν τῷ συστήματι τοῦ Ἐφεσίου
φιλοσόφου Ἡρακλείτου...
