Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΤΥΧΗ
ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του
Anthony A.
Long
«ΝΟΥΣ,
ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑ στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό)
Στο
Κεφάλαιο 3 είδαμε με ποιον τρόπο ο Πλάτων χρησιμοποιεί τη
διάκριση ανάμεσα στο σώμα και στην ψυχή για να αναπτύξει
αντιθέσεις όπως θνητό / αθάνατο, σωματική υγεία/ηθική υγεία,
γνώμη/γνώση, φαίνεσθαι/πραγματικότητα, αταξία/ αρμονία,
μεταβολή / σταθερότητα. Αυτού του είδους ο δυϊσμός διαπερνά
εμφανώς ολόκληρη τη φιλοσοφία του, αλλά δεν θα πρέπει να
συμπεράνουμε από αυτό το γεγονός ότι ο Πλάτων δεσμευόταν σε ένα
και μοναδικό μοντέλο για τη σχέση νου/σώματος και για τη δομή
της ανθρώπινης ταυτότητας. Ενώ η σκέψη του σχετικά με αυτά τα
θέματα βασίζεται συχνά πάνω σε αυτές τις αντιθέσεις, οι
λεπτομέρειες της ψυχολογίας και της φυσιολογίας του
διαμορφώνονται πάντοτε από το πλαίσιο των διαλόγων. Στην
περίπτωση του Γοργία αυτό το πλαίσιο είναι η ρητορική, ενώ στον
Φαίδωνα πρόκειται για τον επικείμενο θάνατο του Σωκράτη
και την προσδοκία μιας ανώτερης ζωής για την ψυχή του που θα
έχει χωριστεί από το σώμα. Ο διάλογος με τον οποίο θα ασχοληθώ
τώρα έχει ως πλαίσιο την πολιτική και την εξουσία που ταιριάζει
καλύτερα στην ανθρώπινη κοινωνία.
Το έργο που κυρίως θα μας απασχολήσει εδώ είναι η Πολιτεία, η
οποία συνήθως θεωρείται το φιλοσοφικό και λογοτεχνικό
αριστούργημα του Πλάτωνα. Όπως ο Γοργίας και ο Φαίδων, η
Πολιτεία καταλήγει με έναν μύθο για το μεταθανάτιο πεπρωμένο
της ψυχής, αλλά αυτός ο διάλογος αναπτύσσεται σε πολύ ευρύτερη
κλίμακα τόσο ως προς το μέγεθος του καθαυτό όσο και ως προς το
εννοιολογικό του φάσμα σε σχέση και με τα δύο προηγούμενα έργα.
Εκτός από την πολιτική και την ηθική, η Πολιτεία περιλαμβάνει
σημαντικές συζητήσεις για την εκπαίδευση, τη λογοτεχνία, την
αισθητική, τη θεολογία, τη μεταφυσική και τη γνωσιολογία. Παρά
την ευρύτατη ποικιλία θεμάτων, το έργο έχει ένα ενιαίο θέμα,
είτε του δώσουμε τον καθιερωμένο τίτλο είτε τον τίτλο Περί
δικαίου, με τον οποίο ήταν επίσης γνωστό στην αρχαιότητα. Ο όρος
Πολιτεία δηλώνει ό,τι αποκαλούμε σήμερα κοινωνία ή κράτος. Σε
ένα επίπεδο, το πρόγραμμα του Πλάτωνα είναι να εξετάσει τις
συνθήκες κάτω από τις οποίες θα μπορούσε να οργανωθεί μια
πολιτική κοινότητα, από τα έξω κατά κάποιον τρόπο, έτσι ώστε να
διασφαλίζει την ευημερία όλων των μελών της. Με βάση αυτή την
περιγραφή, η Πολιτεία πραγματεύεται τις βέλτιστες συνθήκες για
τη διακυβέρνηση, την οικονομική επιτυχία και την ασφάλεια.
Οι πολίτες, ωστόσο, είναι άτομα. Ως άτομα, σύμφωνα με τον
καθιερωμένο πλατωνικό τρόπο ανάλυσης της ανθρώπινης φύσης,
καθένας τους αποτελείται από ένα σώμα και μια ψυχή, με την ψυχή
να θεωρείται εκείνο το στοιχείο μέσα μας που οργανώνει και έχει
την κηδεμονία του σώματος. Ο Πλάτων, συνεπώς, δεν καταστρώνει το
πρόγραμμά του στην Πολιτεία απλώς για να προσδιορίσει το
καλύτερο πολίτευμα ή την καλύτερη μορφή διακυβέρνησης
εκλαμβάνοντάς τα ως κάτι εξωτερικό προς τους βίους και τη
συνείδηση των πολιτών. Αντιθέτως, αναπτύσσει το κύριο επιχείρημα
του διαλόγου με τρόπους οι οποίοι αντιμετωπίζουν την πολιτική
και την ψυχολογία ως δύο όψεις μιας και μοναδικής διερεύνησης,
και το κάνει αυτό για τον παρακάτω λόγο. Μια ιδανική κοινωνία
πρέπει να έχει το καλύτερο δυνατό σύστημα διακυβέρνησης και
εκπαίδευσης καθώς και τις βέλτιστες κοινωνικές πρακτικές.
Προκειμένου αυτό να λειτουργήσει ως ένα σύστημα που είναι
ταυτόχρονα αποτελεσματικό και δίκαιο, είναι ανάγκη να είναι
συμβατό με τα συμφέροντα και τις ικανότητες των προσώπων που
απαρτίζουν το κράτος ως τα διαφορετικά ζωντανά του μέρη, και να
έχει τη συγκατάθεσή τους. Η εξωτερική πολιτική τάξη οφείλει να
είναι αντανάκλαση της εσωτερικής ψυχολογικής τάξης. Συνεπώς, οι
αρετές του κράτους ως συνόλου πρέπει να είναι αντίστοιχες με τις
αρετές του κάθε πολίτη ως ατόμου....
