Μετά τον Περικλή: Η παρακμή της
Αθήνας;
(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του
Vincent Azoulay
«ΠΕΡΙΚΛΗΣ η αθηναϊκή δημοκρατία
υπό τη δοκιμασία του μεγάλου ανδρός»)
Στην
Ιστορία του, ο Θουκυδίδης αποδίδει στον θ άνατο του Περικλή
κομβική θέση στην αθηναϊκή ιστορία. Η περίοδος της «βασιλείας»
του χαράσσει, σύμφωνα με τον ιστορικό, μια σαφή διαχωριστική
γραμμή ανάμεσα στην εποχή που μια ενάρετη ελίτ διοικούσε την
κοινότητα και τα χρόνια που η δημοκρατική πόλη παραδόθηκε στους
κακούς δημαγωγούς. Αυτή η μανιχαϊστική θεώρηση, η οποία βρήκε
την πληρέστερη έκφρασή της στον Πλούταρχο, υιοθετήθηκε συχνά από
τη νεότερη ιστοριογραφία χωρίς την παραμικρή κριτική.
Ωστόσο, στις αρχαίες πηγές δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς αυτό το
θέμα· το αντίθετο, μάλιστα. Ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς
απορρίπτουν αυτή την εικόνα που στηρίζεται στο ιστοριογραφικό
σχήμα της ακμής -ώς τα χρόνια του Περικλή- και της παρακμής -
μετά τον θάνατό του. Οι μαθητές του Σωκράτη, λόγου χάρη, δεν
δίσταζαν να επικρίνουν ακόμα και την περίοδο της «βασιλείας»
του. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ο Αθηναίος ηγέτης δεν θα μπορούσε
να θεωρηθεί πρότυπο: αποδείχτηκε ανίκανος, όχι μόνο να δώσει
καλή ανατροφή στα παιδιά του, αλλά και να διαπαιδαγωγήσει τον
αθηναϊκό λαό. Ο Περικλής είχε, επομένως, συντελέσει και ο ίδιος
στη διαδικασία της παρακμής η οποία, αν πιστέψουμε τον
φιλόσοφο, χαρακτηρίζει την αθηναϊκή ιστορία από τις απαρχές
της. Για τον Πλάτωνα, η δημοκρατία ήταν ένα πολίτευμα εκ φύσεως
στρεβλό, και η προσωπικότητα των ηγετών είχε μικρή σημασία: σε
τελική ανάλυση, ο ίδιος ο λαός, σαν τύραννος, ανάγκαζε τους
ηγέτες να συμμορφώνονται με τις επιθυμίες του.
Με την προϋπόθεση ότι θα την απαλλάξουμε από το ιδεολογικό της
φορτίο, η ανάλυση του Πλάτωνα μας οδηγεί σε μια διαφορετική
θεώρηση της θέσης του θανάτου του Περικλή στην ιστορία της
Αθήνας. Η σκέψη του Πλάτωνα μας καλεί, όχι να αναζητήσουμε πάση
θυσία μια τομή -θετική ή αρνητική-, αλλά να εντάξουμε τη ζωή του
Περικλή στο εσωτερικό μιας ιστορικής ανατροπής μεγάλης έκτασης,
η οποία την πλαισιώνει και την ξεπερνά: πρόκειται για την
υποταγή των ελίτ στον αθηναϊκό λαό.
Βλ., π.χ.,
W.R.
Connor,
The
New
Politicians,
ό.π., όπου πάντως ο συγγραφέας δεν προσυπογράφει τις
ηθικολογίες και τον λόγο περί «παρακμής» των αρχαίων
πηγών.
