Η κριτική του γραπτού λόγου
στον «Φαίδρο»
Thomas A. Szlezák,
Πώς να
διαβάζουμε τον Πλάτωνα
Στις τελευταίες σελίδες του
Φαίδρου (274b-278e)
ο Πλάτων συζητά σε μια ενότητα, η οποία έγινε διάσημη ως
η «κριτική στον γραπτό λόγο», την αξία της γραφής εν γένει,
και ειδικότερα τη στάση του φιλοσόφου απέναντι στα γραπτά του.
Επειδή η ενότητα του νοήματος
στον Φαίδρο δεν γίνεται εύκολα κατανοητή, πολύ συχνά η
περικοπή αυτή εξετάστηκε απομονωμένη από τα γενικά
συμφραζόμενα του διαλόγου, ενώ δεν τέθηκε καν το ερώτημα αν
υπάρχει μια συγκεκριμένη σχέση όσων λέγει με τη δομή των άλλων
διαλόγων. Εντούτοις έχει αποφασιστική σημασία να κατανοήσουμε
την κριτική στον γραπτό λόγο ως το σημείο κορύφωσης του
Φαίδρου, γιατί μόνο αν κατανοήσουμε αυτό το πράγμα η κριτική
αυτή θα μπορέσει να γίνει το κλειδί και για την κατανόηση της
δομής των πλατωνικών διαλόγων εν γένει.
Ο Φαίδρος αρχίζει με
μια σύγκριση μεταξύ λόγων:
Ο νεαρός Φαίδρος διαβάζει δυνατά έναν καλοδουλεμένο λόγο του
Λυσία, τον οποίο θαυμάζει (230e-234c),
ο Σωκράτης αντιπαραθέτει δυο αυτοσχέδιους λόγους (237b-241d,
243e-257b)
για το ίδιο θέμα, συγκεκριμένα για το θέμα του Έρωτος.
Στη σύγκριση αυτή εκείνο που ενδιαφέρει δεν είναι μόνο η
τελειότητα της μορφής αλλά, από την αρχή και κυρίως, το ποιος
έχει την καλύτερη γνώση για τη φύση του θέματος που εξετάζεται.
Στο πλαίσιο των λόγων το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος
είναι ο σωστός εραστής για έναν νεαρό άντρα, ο ερωτευμένος ή ο
θαυμαστής που δεν είναι ερωτευμένος· δεδομένου ότι ο
Σωκράτης στον δεύτερο λόγο του παρουσιάζει τον Έρωτα ως την
κινητήρια δύναμη της φιλοσοφίας, το ερώτημα σχετικά με τον
αληθινό εραστή εξελίσσεται στο ερώτημα σχετικά με τον αληθινό
φιλόσοφο.
Αυτές οι γραμμές που ξεκίνησαν
στο πρώτο μέρος συγκλίνουν τώρα στην κριτική στον γραπτό λόγο με
τέτοιον τρόπο, ώστε να κατονομάζονται εντελώς γενικά οι συνθήκες
που πρέπει να πληρούνται όταν ένας λόγος πρέπει να είναι
ανώτερος από έναν άλλο, ενώ με την περιγραφή των συνθηκών αυτών
διευκρινίζονται ταυτόχρονα η αναγκαία για τον φιλόσοφο γνώση και
η σχέση του με τα γραπτά του...
