www

Σ’ ένα χαμένο σήμερα διάλογο Περί Φιλοσοφίας ο Αριστοτέλης μνημόνευε τους μεγάλους κατακλυσμούς που καταστρέφουν περιοδικά την ανθρωπότητα και διέγραψε τα στάδια από τα οποία πρέπει να περάσουν κάθε φορά οι ελάχιστοι επιζώντες και οι απόγονοί τους για να ξαναφτιάξουν τον πολιτισμό: έτσι εκείνοι που σώθηκαν από τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα χρειάστηκε εν πρώτοις να ανακαλύψουν εκ νέου τα στοιχειώδη μέσα επιβίωσης και εν συνεχεία να ξαναβρούν τις τέχνες που ομορφαίνουν τη ζωή. Σ’ ένα τρίτο στάδιο, συνέχιζε ο Αριστοτέλης, «έστρεψαν το βλέμμα τους προς την οργάνωση της Πόλης, επινόησαν τους νόμους και όλους τους δεσμούς που ενώνουν τα μέρη μιας πόλης και αυτή την επινόηση την ονόμασαν Σοφία. Με τη σοφία αυτή (προγενέστερη της φυσικής επιστήμης, της φυσικής θεωρίας και της ανώτατης Σοφίας που έχει ως αντικείμενο τα θεία πράγματα) ήσαν εφοδιασμένοι οι Επτά Σοφοί, που ακριβώς επινόησαν τις καθαυτό αρετές του πολίτη»[i].

Θα ήταν μάταιο να θελήσει κανείς να στηρίξει ένα ιστορικό συμπέρασμα πάνω σ’ αυτό το παραδοσιακό δεδομένο των Επτά Σοφών: ο κατάλογος των Επτά είναι ρευστός και ποικίλος, δεν τον ενδιαφέρει ούτε η χρονολογία ούτε η αληθοφάνεια. Πάντως, ο πολιτικός και κοινωνικός ρόλος που αναγνωρίστηκε στους Σοφούς και τα αποφθέγματα που τους αποδίδονται επιτρέπουν τον παραλληλισμό ανθρώπων που, κατά τα άλλα, όλα τούς χωρίζουν: ενός Θαλή, που συνδυάζει μαζί με τόσες άλλες ικανότητες και εκείνην του δημόσιου άνδρα, ενός Σάλωνα, ελεγειακού ποιητή και διαιτητή των αθηναϊκών πολιτικών αγώνων, που αρνείται την τυραννία, ενός Περιάνδρου, τυράννου της Κορίνθου, ενός Επιμενίδη, το χαρακτηριστικό ακριβώς είδος του εμπνευσμένου μάγου, του θείου ἀνδρός, που τρέφεται με μολόχες και ασφοδέλους και του οποίου η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα κατά βούληση. Μέσα από ένα κράμα καθαρά θρυλικών δεδομένων, από ιστορικούς υπαινιγμούς, πολιτικά γνωμικά και ηθικά στερεότυπα, η λίγο-πολύ μυθική παράδοση των Επτά Σοφών μάς επιτρέπει να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε μια στιγμή κοινωνικής ιστορίας. Στιγμή κρίσης που αρχίζει στα τέλη του 7ου αιώνα και φουντώνει τον 6ο αιώνα, περίοδο ταραχών και εσωτερικών συγκρούσεων, της οποίας αντιλαμβανόμαστε μερικούς από τους οικονομικούς όρους και την οποία οι Έλληνες έζησαν, στο θρησκευτικό και ηθικό επίπεδο, ως ένα είδος αμφισβήτησης ολόκληρου του συστήματος αξιών και προσβολής αυτής της ίδιας της τάξης του κόσμου και ως μια κατάσταση αμαρτίας και άγους.

Επακόλουθο αυτής της κρίσης θα είναι, στο πεδίο του δικαίου και της κοινωνικής ζωής, οι μεταρρυθμίσεις με τις οποίες συνδέονται συγκεκριμένα εξίσου καλά μάντεις-καθαρτές όπως ο Επιμενίδης και νομοθέτες όπως ο Σόλων, αἰσυμνῆτες (διαιτητές) όπως ο Πιττακός ή τύραννοι όπως ο Περίανδρος. Θα είναι ακόμα, στο διανοητικό πεδίο, η προσπάθεια να χαραχθεί το πλαίσιο και να εκπονηθούν οι θεμελιώδεις έννοιες της νέας ελληνικής ηθικής. Θα μπορούσε κανείς να πει, με κίνδυνο να δώσει ένα πολύ γενικό διάγραμμα, ότι η αφετηρία της κρίσης έχει οικονομικό χαρακτήρα, ότι στην αρχή εμφανίζεται με τη μορφή θρησκευτικού και ταυτόχρονα κοινωνικού αναβρασμού, αλλά, μέσα από τις ιδιάζουσες συνθήκες της πόλης, οδηγεί τελικά στη γένεση ενός ηθικού και πολιτικού στοχασμού, κοσμικού χαρακτήρα, που αντιμετωπίζει τα προβλήματα της τάξης και της αταξίας στον ανθρώπινο κόσμο με τρόπο καθαρά θετικό...(Λήψη ολόκληρου του αρχείου)

[i] Για το Περί φιλοσοφίας του Αριστοτέλη, βλέπε A.-J. Festugiere, La revelation d’Hermes Trismegiste, II, Le dieu cosmique (Η αποκάλυψη του Ερμή του Τρισμέγιστου, II, Ο κοσμικός θεός), Paris 1949, σελ. 219 επ. και Αρρ. 1.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα