www.ekivolos.gr          

   http://ekivolosblog.wordpress.com

 

 

    ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ekivolos@gmail.com

                                  ekivolos_@hotmail.com

                                  ekivolos@ekivolos.gr

 

   

  Η ταυτότητά μας    ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ 

«Όποιος σκέπτεται σήμερα, σκέπτεται ελληνικά,

έστω κι αν δεν το υποπτεύεται.»

                                                                                                                 Jacqueline de Romilly

«Κάθε λαός είναι υπερήφανος για την πνευματική του κτήση. Αλλά η ελληνική φυλή στέκεται ψηλότερα από κάθε άλλη, διότι έχει τούτο το προσόν, να είναι η μητέρα παντός πολιτισμού.» 

                                                                                                                                                                     U.Wilamowitz

     

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου»

Παναγιώτης Στάμος

Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις

Εργαλεία

Φιλολόγων

Συνδέσεις

Εμείς και οι Αρχαίοι

Η Αθηναϊκή δημοκρατία

Αρχαία

Σπάρτη

ΣΧΕΤΙΚΗ

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Θουκυδίδης

Το Αθηναϊκό πολίτευμα 

Η καταστροφή του Αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς

( 405 π.X.)

(Σοβαρό στρατιωτικό σφάλμα των Αθηναίων)

 

Άρθρο του Σ. Καργάκου στην πρωτοχρονιάτικη έκδοση του

«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ» του 1995 

 

             Ο μελετητής του Πελοποννησιακού Πολέμου εκπλήσσεται από τη ζωτικότητα του Αθηναϊκού κράτους και την ανθεκτικότητα του αθη­ναϊκού δήμου. Για την Αθήνα, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είναι μια αλυσίδa ατυχιών, συμφορών και καταστροφών. Μόλις μπήκαν στον πόλεμο, επλή­γησαν από το λοιμό που αφάνισε το 1/5 της στρατιωτικής τους δυνάμεως και τους στέρησε τον μεγάλο ηγέτη τους, τον Περικλή. Ακολούθως υποχρεώθηκαν ν' αντι­μετωπίσουν τις αποστασίες των συμμάχων τους (Λεσβιακά) και να υποστούν την χωρίς προηγούμενο καταστροφή της Σικελικής Εκστρατείας. Κάθε φορά όμως συνέρχονταν, ανακτούσαν τις δυνάμεις τους και αποκτούσαν ένα αίσθημα υπε­ροχής. Σε τελική ανάλυση οι Αθηναίοι δεν νικήθηκαν από τους αντιπάλους τους, νικήθηκαν από τα λάθη τους, από την υπεροψία ή την ανικανότητα των στρατη­γών τους, από την πλήρη περιφρόνηση των αρχών του πολέμου. Στον πόλεμο νι­κά όχι ο δυνατότερος αλλ' ο ευφυέστερος. Αυτός που αξιοποιεί τις δικές του δυ­νάμεις και εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες του αντιπάλου. Αυτός που έχει βάλει στόχο τη νίκη και όχι την επίδειξη. Αυτό τουλάχιστον διδάσκει η νίκη των Σπαρ­τιατών επί των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς το 405 π.Χ.

Ένα έτος πριν (406 π.Χ.) οι Αθηναίοι σε μια ύστατη προσπάθεια ανασυγκρό­τησαν το στόλο τους και νίκησαν στις Αργινούσες (νησίδες μεταξύ Λέσβου και Μ. Ασίας) τον σπαρτιατικό στόλο που κυβερνούσε ο ευγενούς φρονήματος Καλ­λικρατίδας. Αλλ' η  άτη (= σύγχυση φρενών) οδήγησε τους Αθηναίους σε νέα απονενοημένη πράξη. Κατεδίκασαν και εκτέλεσαν τους 8 (από τους 10) νικητές στρατηγούς με την κατηγορία ότι «οὐκ ἀνείλοντο (= δεν περισυνέλεξαν) τούς ναυαγούς». Η νίκη αντί να τους προσφέρει ορθοφροσύνη, τους προσέφερε υπερ­φροσύνη, που τους έσπρωξε στην παραφροσύνη, με τελικό αποτέλεσμα την καταστροφή στους Αιγός Ποταμούς.

 

 

Επάνοδος του Λυσάνδρου στα πλοία

 

Η Αθηναιοκεντρική αντίληψη που έχουν οι περισσότεροι ιστο­ρικοί (αρχαίοι και νέοι) για την αρχαία ιστορία, δεν τους επέτρεψε να κατανοήσουν ότι ο μεγάλος πρωταγωνιστής του Πελοποννησια­κού Πολέμου δεν είναι ούτε ο Περικλής που τον άρχισε, ούτε ο Αλκιβιάδης που τον συνέχισε αλλά ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος που τον τελείωσε. Πρωτα­γωνιστής είναι ο νικητής. Και νικητής ταυ πολέμου ήταν ο Λύσανδρος. Πολ­λοί νεώτεροι ιστορικοί, που βλέπσυν τα πράγματα ιδεαλιστικά και εξιδανικευτικά, επικρίνουν το πο­λίτευμα της αρχαίας Σπάρτης για την αυταρχικότητά του. Αλλά μια πολιτεία δεν μπορεί να στηρίξει την ύπαρξή της σε αρχές μεταγενεστέρων κατά δύο χι­λιετίες ηθικολόγων, αλλά σε αρχές που θα της επιτρέπουν την επιβίωση και προκειμένου για τη Σπάρτη, την υπερίσχυση στις τότε συνθήκες. Για την Σπάρ­τη δύναμη ζωής (vis vitalis) και πρώτος κανόνας αγωγής ήταν τό "νικᾶν". Και φυσικά μέσα από ένα σύστημα σκληρής στρατιωτικής παιδείας η ανάδειξη εκείνων των ανδρών, που να μπορούν να εμπραγματώνουν το σπαρτιατικό ιδα­νικό του «νικάν» .

Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, η Σπάρτη δεν είχε τα κοινωνικά στεγανά της Αθήνας. Έτσι συχνά δίνονται πολιτικά δικαιώματα ακόμη και σε επί­λεκτους είλωτες. Κι ακόμα γόνοι επιφανών σπαρτιατικών οικογενειών μπορούσαν ν' αποκτήσουν τέκνο με γυναίκα προερχόμενη από την τάξη των ει­λώτων. Μια τέτοια περίπτωση ήταν και ο Λύσανδρος. Ο πατέρας του λεγό­ταν Αριστόκριτος και καταγόταν από το γένος των Ηρακλειδών. Η μητέρα του ήταν, κατά την παράδοση, από την τάξη των ειλώτων.

 

Ο Λύσανδρος ήταν η σπαρτιατική απάντηση στον Αλκιβιάδη. Φιλόδοξος, αυταρχικός, αδίστα­κτος. Ενεργούσε πάντα με σύνεση, επιμονή και πανουργία. ΄Ηξερε να πε­ριμένει την κατάλληλη ευκαιρία και να επεμβαίνει. Δεν προετοίμαζε τα γε­γονότα. Καιροφυλακτούσε, για να εκμεταλλευθεί το λάθος του αντιπάλου. Όπως ο Αλκιβιάδης, δεν είχε ηθικές αρχές. Είχε όμως αυτοπειθαρχία. Κύ­ριο προσόν του ήταν η πανουργία. Ο ίδιος, μάλιστα, κατά τη μαρτυρία του Πλουτάρχου, συνήθιζε να λέει ότι η πονηρή αλεπού πετυχαίνει περισσότε­ρα από το λιοντάρι και ότι οι άνδρες εξαπατώνται με τους όρκους, όπως τα παιδιά με τους αστραγάλους.

            Χάρη στα προσόντα αυτά μπόρεσε και νίκησε τον αθηναϊκό στόλο στο ακρω­τήριο Νότιο το 407 π.Χ. Ο Αλκιβιάδης έλειπε για περισυλλογή χρημάτων. Την ευθύνη είχε ο αντικαταστάτης του Αντίοχος, που έδωσε ναυμαχία, μολονότι εί­χε λάβει αντίθετες διαταγές. Οι Αθηναίοι, ωστόσο, θεώρησαν υπεύθυνο τον Αλκιβιάδη και του αφαίρεσαν την στρατηγία. Αυτός αποσύρθηκε στα κτήματά του στη Θράκη. Αυτό ήταν ένα νέο λάθος των Αθηναίων. Ο Αλκιβιάδης με τ' αναμφισβήτητα προσόντα του, που είχαν ήδη αυξηθεί λόγω ηλικίας και πείρας, μπορούσε να τους φανεί χρήσιμος. Επειδή η θητεία του ναυάρχου διαρκούσε ένα χρόνο, ο Λύσανδρος αντικαταστάθηκε από τον Καλλικρατίδα, ο οποίος νι­κήθηκε και πνίγηκε στις Αργινούσες. Μετά τη συντριβή του στόλου, οι σύμμα­χοι της Σπάρτης ζήτησαν επάνοδο του Λυσάνδρου στα πλοία. Επειδή, όμως, ο σπαρτιατικός νόμος δεν επέτρεπε διορισμό δύο φορές στο αξίωμα του ναυάρ­χου, τον έστειλαν ως «επιστολέα» (κάτι σαν επιτελάρχη), ενώ ως ναύαρχο διό­ρισαν τον Άρακο. Ουσιαστικά όμως το γενικό πρόσταγμα είχε ο Λύσανδρος

 

 

Η καταστροφή των Αθηναίων

 

Σ' εκείνη τη στιγμή οι Αθηναίοι είχαν κατά θάλασσα υπεροχή. Κυ­ριαρχούσαν στο Αιγαίο και στα Στενά. Το αίσθημα υπεροχής καλ­λιέργησε μέσα τους το αίσθημα της υπεροψίας. Ούτε την επάνοδο του Λυσάνδρου αντιμετώπισαν με τη δέουσα προσοχή, διότι ο Λύσανδρος απέ­φευγε τη θεαματικότητα κι έδινε εντύπωση άτολμου και διστακτικού ηγέτη. Όμως αμέσως κατόρθωσε να επιβληθεί, να εμπνεύσει θάρρος στα πληρώμα­τα και να κάνει αισθητή την παρουσία του στις ελληνικές θάλασσες.

            Οι Αθηναίοι στρατηγοί διέπραξαν ένα σοβαρό στρατιωτικό σφάλμα. Έφε­ραν τα πλοία τους μέσα στο στενό του Ελλησπόντου και προσορμίστηκαν στους Αιγός Ποταμούς, πολίχνη και ποταμός στην ανατολική παραλία της θρακικής χερσονήσου απέναντι από τη Λάμψακο. Η δύναμη των Αθηναίων έφθανε τα180 πλοία. Η θέση που επέλεξαν οι Αθηναίοι δεν ήταν καλή. Πρώτον , διότι το μέρος ήταν στενό και δεν μπορούσαν να εκμεταλλευθούν την αριθμητική υπε­ροχή τους, και δεύτερον, διότι το μέρος δεν παρείχε δυνατότητες για επαρκή ανεφοδιασμό και ασφαλή ελλιμενισμό. Ο Λύσανδρος που είχε ανασυγκροτή­σει το στόλο του με χρήματα του Κύρου, σατράπη των Σάρδεων, είχε προσορ­μισθεί στη Λάμψακο την οποία κατέλαβε. Έτσι οι δύο στόλοι ήσαν ο ένας απέ­ναντι του άλλου.

            Είχε φθάσει ο Σεπτέμβριος του 405, όταν οι Αθηναίοι, μια ημέρα μετά την εγκατάστασή τους στους Αιγός Ποταμούς, βγήκαν στ' ανοικτά και προκαλούσαν υπεροπτικά τον Λύσανδρο για ναυμαχία. Αυτός, όμως, έμε­νε ακίνητος, δίνοντας την εντύπωση ότι φοβόταν. Μετά από λίγες ώρες οι Αθηναίοι γύρισαν στη βάση τους και βγήκαν στη στεριά για ανεφοδια­σμό. Τις κινήσεις τους, όμως, παρακολουθούσαν κατασκοπευτικά πλοι­άρια του Λυσάνδρου. Πολύ πριν από τον Φίλιππο ο Λύσανδρος είναι αυ­τός που χρησιμοποίησε το φοβερό όπλο της κατασκοπίας. Κατά τον Σουν Τζου, «Οι κατάσκοποι είναι σπουδαιότατο στοιχείο του πολέμου, επειδή σ' αυτούς βασίζεται η δυνατότητα του στρατού να κινείται». Για να νική­σεις πρέπει να ξέρεις πού βρίσκεται και σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο αντίπαλός σου.

            Τα κατασκοπευτικά πλοιάρια του Λυσάνδρου μετέφεραν την ακόλουθη χρήσιμη πληροφορία: τα αθηναϊκά πληρώματα μετά την αποβίβασή τους στην ακτή διασκορπίσθηκαν και μερικοί άνδρες κατευθύνθηκαν στη Ση­στό για να εξασφαλίσουν τρόφιμα. Επί 4 ημέρες ο αθηναϊκός στόλος, μό­λις έβγαινε ο ήλιος, έβγαινε στ' ανοιχτά και προκαλούσε τον Λύσανδρο που ήταν πάντα παρατεταγμένος προς ναυμαχία, αλλά πάντα έμενε ακί­νητος. Το απόγευμα οι Αθηναίοι γύριζαν στους Αιγός Ποταμούς κι έβγαι­ναν στην ξηρά. Η στάση του Λυσάνδρου είχε γεννήσει μέσα τους το πνεύμα της αμεριμνησίας και αδιαφορούσαν για τα στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας. Ο πολύπαθος Αλκιβιάδης, που κατοικούσε εκεί κοντά, παρακο­λουθούσε τις κινήσεις των Αθηναίων και ανησυχούσε για την ακινησία του Λυσάνδρου. Γνώριζε από προσωπική εμπειρία την πανουργία του. Εμφα­νίστηκε, λοιπόν, στον αθηναϊκό στόλο και συνέστησε στους συμπατριώτες του να μεθορμισθούν στη Σηστό, όπου θα είχαν και άφθονα τρόφιμα και ασφαλή ελλιμενισμό. Οι στρατηγοί, όμως, Μένανδρος και Τυδεύς, τον έδιωξαν με τρόπο σκαιό, λέγοντάς του πως πέρασε πια ο καιρός που στρα­τηγούσε αυτός.

            Την πέμπτη μέρα ο Λύσανδρος αποφάσισε να δράσει. Είχε πεισθεί ότι εί­χε ανατραπεί η ψυχολογική ισορροπία του αντιπάλου: οι Αθηναίοι δεν πε­ρίμεναν μάχη. Όταν οι Αθηναίοι γύρισαν στη βάση τους και βγήκαν αμέρι­μνοι στη στεριά, τα κατασκοπευτικά πλοιάρια που τους παρακολουθούσαν , μόλις έφθασαν στο μέσο του στενού, ύψωσαν μια χάλκινη ασπίδα που η λάμ­ψη της, καθώς ο ήλιος έπεφτε πάνω της, ήταν ορατή από τη Λάμψακο. Αυ­τό ήταν το «σήμα» που περίμενε ο Λύσανδρος. Διέταξε αμέσως να κινηθεί ο πάντα πανέτοιμος στόλος του κατά του ανέτοιμου πλέον αθηναϊκού. Ο μό­νος αξιόλογος Αθηναίος στρατηγός, ο Κόνων , που συγκρατούσε πειθαρχη­μένη τη μοίρα του, μόλις αντιλήφθηκε την προσέγγιση του Λυσάνδρου, έδω­σε διαταγή να επιβιβασθούν οι Αθηναίοι στα πλοία.  Ήταν όμως αργά. Οι Αθηναίοι διασκορπισμένοι βρίσκονταν μακριά. Ο Λύσανδρος αμαχητί κα­τέλαβε τον αθηναϊκό στόλο. Γλίτωσαν μόνο η ναυαρχίδα του Κόνωνος, το ιερό πλοίο «Πάραλος» που έφερε την είδηση της καταστροφής στην Αθήνα και άλλα 7 πλοία που πρόφθασαν να επανδρωθούν. Ο Κόνων, φοβούμενος την οργή του λαού, δεν επέστρεψε στην Αθήνα. Κατέφυγε στον Ευαγόρα της Κύπρου.

            Ο Λύσανδρος αφού έγινε κύριος των εγκαταλελειμμένων πλοίων, συνέ­λαβε πάνω από 3.000 άνδρες. Πολλοί Αθηναίοι γλίτωσαν καταφεύγοντας στη Σηστό. Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήσαν οι στρατηγοί Τυδεύς, Μέ­νανδρος, Φιλοκλής, Αδείμαντος. Ο Λύσανδρος ζήτησε τη γνώμη των συμ­μάχων του για την τύχη των Αθηναίων. Αυτοί ενθυμούμενοι τις ταπεινώσεις που είχαν υποστεί από την Αθήνα, αποφάσισαν τη θανάτωσή τους. Τους σκότωσαν όλους εκτός από τον στρατηγό Αδείμαντο, που είχε αντιταχθεί παλαιότερα σε ανάλογη απόφαση των Αθηναίων να σκοτώσουν αιχμαλώ­τους. Ειδικά τον στρατηγό Φιλοκλή, που κάποτε είχε ρίξει στη θάλασσα τα πληρώματα ενός κορινθιακού και ανδριώτικου πλοίου, όχι μόνο τον σκό­τωσαν αλλά και τον άφησαν άταφο.

            Η είδηση έφθασε στην Αθήνα στη διάρκεια μιας νύχτας. Θρήνος διέτρε­ξε την πόλη από τον Πειραιά μέχρι το Άστυ. Ωστόσο, η απόφαση που ίσχυ­σε ήταν αντίσταση μέχρι εσχάτων. Άρχισε η οχύρωση της πόλης. Ο Λύσαν­δρος όμως δεν βιαζόταν. Ήθελε να εδραιώσει στα Στενά την κυριαρχία της Σπάρτης. Στη Χαλκηδόνα και στο Βυζάντιο τοποθέτησε Σπαρτιάτες «αρμοστές». Μετά, επικεφαλής 200 πλοίων έπλευσε στη Λέσβο που προσχώ­ρησε στο συνασπισμό της Σπάρτης. Μόνο η Σάμος έμεινε πιστή στην Αθή­να, γι ' αυτό αργότερα οι Σάμιοι τιμήθηκαν με το να ανακηρυχθούν Αθηναίοι πολίτες. Τμήμα του σπαρτιατικού στόλου υπό τον Ετεόνικο έφθασε στα πα­ράλια της Θράκης. Οι πόλεις της περιοχής εγκατέλειψαν την Αθηναϊκή Συμ­μαχία. Έτσι η κραταιά Συμμαχία που επί 75 περίπου χρόνια εξασφάλισε την ηγεμονία των Αθηνών, διαλύθηκε. Όμως οι Αθηναίοι επέμειναν ν' αντι­σταθούν. Σκότωσαν μάλιστα τους αριστοκρατικούς, για να μην έχουν στην πόλη τους εσωτερικούς εχθρούς. Αλλ’ ο Λύσανδρος αργούσε να έλθει. Και όσο αργούσε, τόσο περισσότερο μούδιαζε το πολεμικό μένος των Αθηναί­ων. Όταν πλέον απέκλεισε αυτός με 150 πλοία τον Πειραιά και ο βασιλιάς Άγις την Αθήνα από τη στεριά, είχαν γίνει μέσα στην πόλη οι αναγκαίες εν­δοτικές ζυμώσεις που θα φέρουν την παράδοση.