Η ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου,
του Θουκυδίδη, «διδακτικό εργαλείο»
στις
διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές
Ιωάννα Μπισκιτζή
Λέκτορας κλασικής
φιλολογίας
Ο Θουκυδίδης, ο σπουδαιότερος ιστορικός της Αρχαίας
Ελλάδας, είναι κυρίως γνωστός στους Έλληνες, επειδή το
έργο του για τον Πελοποννησιακό πόλεμο, διδάσκεται στη
δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η γνωριμία των ελλήνων
μαθητών με τον Θουκυδίδη, αρχίζει και σταματά στη
μετάφραση του κειμένου, στο συντακτικό και στη
γραμματική, που, ναι μεν είναι αναγκαία για τη μελέτη
του αρχαίου κειμένου, αλλά δεν βοηθούν την εις βάθος
κατανόησή του.
Πόσοι άραγε γνωρίζουν, πως ο Θουκυδίδης θεωρείται ο
«πατέρας» του Πολιτικού Ρεαλισμού, που είναι η κυρίαρχη
σχολή σκέψης στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές
σπουδές; Η ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, το
σπουδαίο αυτό έργο του Θουκυδίδη, είναι πάντα διαχρονική
και επίκαιρη και σύμφωνα με τους θεωρητικούς των
στρατηγικών σπουδών, μας βοηθά να κατανοήσουμε την
παγκόσμια ιστορία και κυρίως τη σύγχρονη διεθνή
πολιτική.
Όσο κι αν έχει εξελιχτεί η τεχνολογία, τα βασικά
προβλήματα της διεθνούς πολιτικής, όπως ο διακρατικός
ανταγωνισμός, οι συμμαχίες, η αποτροπή, η «θεωρία του
ντόμινο», ο καταναγκασμός, ο κατευνασμός, τα διλήμματα
ασφαλείας, η ισορροπία δυνάμεων κ.ά., παραμένουν
αναλλοίωτα, εδώ και είκοσι-τέσσερις αιώνες από τη
συγγραφή της ιστορίας του Θουκυδίδη. Έτσι λοιπόν, οι
στρατηγικοί αναλυτές, προσπαθώντας να κατανοήσουν τη
λογική του ανταγωνισμού μιας χερσαίας με μια ναυτική
δύναμη, όπως για παράδειγμα Αγγλία-Γερμανία, ΗΠΑ-Ρωσία,
ανατρέχουν στον Θουκυδίδη ,στον Πελοποννησιακό Πόλεμο
και στο αρχικό μοντέλο Αθήνα-Σπάρτη. Το ίδιο πράττουν
και οι πολιτικοί επιστήμονες όταν επιχειρούν να
κατανοήσουν τη λογική του ιμπεριαλισμού και οι φιλόσοφοι
τη σχέση μεταξύ ισχύος και ηθικής(βλ. Διάλογο Αθηναίων
και Μηλίων).
Ο καθηγητής Αθανάσιος Πλατιάς[1]υποστηρίζει
πως το έργο του Θουκυδίδη, επιτρέπει τη διατύπωση
κάποιων υποθέσεων όπως:
α) Στην αρχή κάθε πολέμου οι άνθρωποι δείχνουν
μεγαλύτερο ενθουσιασμό.
β) Η κυριαρχία στη θάλασσα είναι τεράστιο
πλεονέκτημα.
γ) Ο πόλεμος γίνεται λιγότερο με όπλα και περισσότερο
με χρήματα.
δ) Δεν υπάρχει ισχυρότερος δεσμός μεταξύ πόλεων ή
ιδιωτών, από το κοινό συμφέρον.
ε) Στον πόλεμο οι ευκαιρίες δεν περιμένουν.
στ) Τα του πολέμου άδηλα.
ζ) Όσο γίνεται μακρύτερος ο πόλεμος, τόσο η έκβασή
του καταντάει να εξαρτάται από τυχαία περιστατικά.
Ο Θουκυδίδης συχνά μέσα στην ιστορία του, κάνει αναφορές
και κρίσεις, οι οποίες περιλαμβάνονται στα θεωρητικά
εγχειρίδια των διεθνών σχέσεων και των στρατηγικών
σπουδών, ως διδακτικό εργαλείο. Ο καθηγητής Πλατιάς,
παραθέτει μερικές: «Δύο στοιχεία είναι βλαβερά όταν
πρέπει να λάβει κανείς μια ορθή απόφαση: η βιασύνη και ο
θυμός».
«Ακολουθούν τη πιο σωστή πολιτική, όσοι απέναντι των
ίσων δεν υποχωρούν, απέναντι των ισχυρότερων
συμπεριφέρονται με φρόνηση και απέναντι των κατωτέρων
είναι μετριοπαθείς».
«Δεν πρέπει όπως το έχουμε συνήθεια, να δεχόμαστε
συμμάχους, τους οποίους πρέπει να βοηθούμε αν βρεθούν
στην ανάγκη, αλλά οι οποίοι καμία δεν μπορούν να μας
δίνουν βοήθεια σε ώρα δικής μας ανάγκης».
Τον Αύγουστο του 1972, όταν οι ΗΠΑ είχαν βρεθεί σε
αδιέξοδο με τον πόλεμο του Βιετνάμ, ο ναύαρχος
Stansfield Turner, αποφάσισε να συμπεριληφθεί η ιστορία
του Πελοποννησιακού Πολέμου, στη διδακτέα ύλη της
Αμερικάνικης Ναυτικής Σχολής Πολέμου, διότι θεωρούσε πως
η κατανόηση και η προσέγγιση αυτού του
πολέμου(φαινομενικά αδιάφορου για τους αμερικάνους
σπουδαστές), ήταν το καλύτερο παράδειγμα, που θα
μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει στη μελέτη στρατηγικών
περιπτώσεων και τη διδασκαλία στρατηγικών προβλημάτων. Η
γέννηση του Πολιτικού Ρεαλισμού, στηρίχθηκε στη μελέτη
του μεγάλου μας ιστορικού Θουκυδίδη και μεγάλοι ηγέτες
τον εφάρμοσαν στην εξωτερική τους πολιτική, όπως ο
Ρισελιέ, ο Τσώρτσιλ, ο Ρούσβελτ, ο Ντε Γκωλ, κ.ά. Η
ιστορία του πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, αποτελεί
ένα από τα βασικότερα βιβλία για τη σχέση πολιτικής και
ισχύος.
Ο Θουκυδίδης από την πρώτη κιόλας παράγραφο της
Ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου, ΅ας πληροφορεί
για το συσχετισμό δυνάμεων στο διεθνές σύστημα της
Αρχαίας Ελλάδας: «Όταν άρχισε ο πόλεμος, οι δύο
αντίπαλοι ήσαν στην αρχή της δύναμής τους, ήσαν καλά
προετοιμασμένοι, και όλοι οι Έλληνες έπαιρναν ή ήσαν
έτοιμοι να πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου».
Περιγράφει λοιπόν τους δύο μεγάλους πρωταγωνιστές και
τις συμμαχίες τους, εξετάζοντας λεπτομερώς το
συσχετισμό δυνάμεων και όπως θα έκαναν οι σύγχρονοι
ρεαλιστές, προσδιορίζει το διεθνές σύστημα ΅ε βάση τον
αριθμό των μεγάλων δυνάμεων και τον μεταξύ τους
συσχετισμό ισχύος. Επικεντρώνει τη προσοχή του, όπως θα
έκαναν οι σύγχρονοι ρεαλιστές, στη πόλη-κράτος και έτσι
εδραιώνει το παράδειγμα της κρατο-κεντρικής προσέγγισης
των διεθνών σχέσεων.
Η Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου περιέχει
πάρα πολλές αναφορές στις προσπάθειες των
πρωταγωνιστών, να μεγιστοποιήσουν το συμφέρον τους.
Πόσο όμως μακριά μπορεί να φτάσει ένα κράτος
αναζητώντας τρόπους εξυπηρέτησης των συμφερόντων του;
«Για ΅ια πολιτεία που ασκεί ηγεμονία, τίποτε δεν
είναι παράλογο αν είναι συμφέρον», ισχυρίζονται οι
Αθηναίοι. Πρώτα απ όλα έρχεται το συμφέρον
επιβίωσης. Το άναρχο διεθνές σύστημα «τιμωρεί»
όσα κράτη δε μεριμνούν για την αυτοπροστασία τους.
Ο φιλόδοξος στόχος που έθεσε για το έργο του ο
Θουκυδίδης, δηλαδή να μπορεί να προβλέπει αυτά «που
πρόκειται να συμβούν στο μέλλον» και να μείνει η
Ιστορία του αιώνιο κτήμα(κτήμα ες αεί), μπορούμε να
πούμε με απόλυτη βεβαιότητα, πως επιτεύχθηκε απόλυτα.
Πηγές
1.Αθ. Πλατιάς Κων.
Κολλιόπουλος «Θουκυδίδης και υψηλή στρατηγική ΙΙ:
Η Στρατηγική της Σπάρτης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο»,
Ποιότητα, 2001.
2.Αθαν. Πλατιάς
«Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στο Θουκυδίδη»,
Αθήνα, 1998, βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ
3.Θουκυδίδου Ιστορία
[1] Ο κ. Αθανάσιος Πλατιάς είναι Καθηγητής
Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά, Πρόεδρος του
Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του
Πανεπιστημίου Πειραιώς και Διευθυντής του Κέντρου
Διεθνών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου
Πειραιώς.
