Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ ΙΩ. ΜΠΟΥΣΙΟΣ
Οι σπουδαιότερες
αξίες των Ελλήνων είναι οι θρησκευτικές. Η αρχαία ελληνική
θρησκεία είναι πολυθεϊστική και ως αντικείμενο της λατρείας της,
είναι οι Ολύμπιοι Θεοί (ουράνιοι), οι χθόνιες θεότητες αλλά και
οι ήρωες (ημίθεοι).
Ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής
θρησκείας είναι ότι εχει έντονο τελετουργικό – δρωμενικό
χαρακτήρα και περιλαμβάνει ποικίλες πράξεις λατρείας . Στην
εργασία αυτή θα διασαφηνίσουμε αρχικά τον όρο τελετουργία, όπως
αυτός παρουσιάζεται μέσα από τα θρησκευτικά δρώμενα της
ελληνικής θρησκείας. Έπειτα θα αναφερθούμε συνοπτικά στις
βασικές ιερές πράξεις της θρησκείας αυτής. Κατόπιν θα
περιγράψουμε τον ιδιαίτερο ρόλο των θρησκευτικών λειτουργών
κυρίως στα πλαίσια της ελληνικής κλασσικής πόλης. Στον επίλογο
θα παραθέσουμε επιγραμματικά τα συμπεράσματα από το ανάπτυγμα
της όλης εργασίας μας.
Εκκινώντας την διερεύνηση του θέματος θα αναφερθούμε συνοπτικά
στο πως εννοείται ο όρος τελετουργία στην ελληνική θρησκευτική
παράδοση διασαφηνίζοντας τον όρο αυτό. Η σύγχρονη μελέτη του
αρχαίου κόσμου έχει στραφεί εντατικά στην επιστήμη της
θρησκειολογίας για την πληρέστερη κατανόηση του κόσμου αυτού,
ενασχολούμενη κυρίως με τις ιεροτελεστίες και τα τελετουργικά
δρώμενα.
Έτσι ώστε η αρχαιότητα, να μην αντιμετωπίζεται αποκομμένη και
απομονωμένη από την θρησκευτικότητα του αρχαίου ανθρώπου, η
οποία ουσιαστικά όχι μόνο περιλαμβάνει και πλαισιώνει την ύπαρξή
του, αλλά τολμούμε να ισχυριστούμε ότι η ίδια η οντογονική του
ταυτότητα περιλαμβάνεται μέσα στην ίδια την θρησκευτικότητά του
αδιαχώριστα.
Με τον όρο τελετουργία εννοούμε το σύνολο των ενεργειών –
δρωμενικών πράξεων με σαφή επικοινωνιακό χαρακτήρα που συνδέει
τους μετέχοντες τελεστές με τις ανώτερες πνευματικές υπάρξεις.
Οι τελετουργικές αυτές πράξεις δρουν αποτελεσματικά επειδή οι
θρησκευτές που μετέχουν σε αυτές, είτε πρόκειται για μια
οικογένεια είτε για μια κοινότητα ή ακόμη και για μια πόλη,
αποκομίζουν μέσα από αυτήν την τελετουργική διαδικασία,
ενισχυμένη την έννοια της ταυτότητας τους, της συγκροτήσεως τους
και εν τέλει της αλληλεγγύης τους.
Η τελετουργική δηλαδή διαδικασία στοχεύει στην οργάνωση του
χώρου και του χρόνου που καθορίζει τις σχέσεις όχι μόνο μεταξύ
ανθρώπων και θεών, αλλά προσδιορίζει και δομεί τις σχέσεις
μεταξύ των ανθρώπων. Η ελληνική θρησκεία χαρακτηρίζεται ως
τελετουργική και με μια άλλη διάσταση, με την έννοια δηλαδή ότι
ως θρησκεία δεν έχει αναπτυχθεί γύρω από ένα θέσφατο δογματικό
περιεχόμενο αφού δεν της είναι διόλου απαραίτητο για την
λειτουργία της. Και μόνο η πιστή τήρηση των τελετουργιών,
διασφαλίζει την διατήρηση και την συνοχή της θρησκευτικής της
παράδοσης. Αυτή η στερεότυπα πολλές φορές επαναλαμβανόμενη
τελεσματική πρακτική της, αποκλείει την ύπαρξη μιας δογματικής
θρησκευτικής σκέψης, αλλά αντιθέτως μέσα από το δρωμενικό
τέλεσμα προβάλλεται ένα ολόκληρο οργανωμένο θρησκευτικό σύστημα,
πλήρως ενταγμένο στην ιδιοσυγκρασία και την ψυχοσύνθεση του
έλληνα θρησκευτή. Ως γενικό συμπέρασμα για την αξία του
τελέσματος είναι ότι το τελετουργικό αυτό θρησκευτικό βίωμα στον
έλληνα άνθρωπο συνέχει και εδραιώνει την κοινωνία του,
διακανονίζοντας εν τέλει τις σχέσεις της κοινωνίας αυτής, με το
σύμπαν που την περιβάλλει.
- Τρία είναι τα κύρια γνωρίσματα της ελληνικής θρησκείας. Πρώτον
η θρησκεία αυτή είναι αμιγώς τελετουργική, αφού το τέλεσμα
υποστηλώνει και εδραιώνει όλο το θρησκευτικό της οικοδόμημα.
Δεύτερον η τελετουργία της είναι θυσιαστική αφού δίχως
θυσιαστική ανταποδοτική πράξη δεν νοείται ελληνική θρησκεία.
Τρίτον η θρησκεία αυτή είναι κοινωνική αφού όλη η λειτουργία, η
δομή της και η αξία της εκδηλώνεται μονάχα όταν επιτελείται εν
μέσω ενός κοινωνικού ομίλου, μικρότερου η ευρύτερου.
