www

(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο του Michael Frede

Όψεις της ιστορίας και της ιστοριογραφίας της

Ὑπῆρξε στην ἀρχαιότητα μιά σχολή γιατρῶν οἱ ὁποῖοι ἤδη μέ τό ὄνομά τους δήλωναν τόν σπουδαῖο ρόλο πού ἀναγνώριζαν στήν ἐμπειρία. Ἔλεγαν, ἢ ἀκόμη καί ὑποστήριζαν, ὅτι στήν ἰατρική πρέπει νά βασιζόμαστε στήν ἐμπειρία καί σέ τίποτε ἄλλο ἐκτός ἀπό τήν ἐμπειρία, καί ὅτι ἡ ἰατρική γνώση ἢ κατάρτιση ἢ ἱκανότητα δέν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπό μιά ἐξαιρετικά πολύπλοκη καί ἐξειδικευμένη μορφή ἐμπειρίας. Καί καθὼς ἡ συνηθισμένη λέξη γιά τήν ἐμπειρία, μέ τήν ἔννοια πού μᾶς ἀπασχολεῖ ἐδῶ, εἶναι «ἐμπειρία», τά μέλη τῆς σχολῆς κατέληξαν νά αὐτοαποκαλοῦνται καί τελικά νά ὀνομάζονται Ἐμπειρικοί.

Ἡ σχολή τῶν Ἐμπειρικῶν ἐμφανίστηκε τόν 3ο αἰώνα π.Χ. σέ ἀντίδραση πρός τήν ἀνάπτυξη ἀνταγωνιστικῶν καί ἐν μέρει μᾶλλον θεωρητικῶν ἰατρικῶν τάσεων, ἀλλά ἐπί πλέον, καί ἴσως κυρίως, ὡς ἀντίδραση πρός μιά ἰατρική πρακτική στήν ὁποία θά μποροῦσαν νά ὁδηγοῦν αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ θεωρίες καί αὐτοῦ τοῦ εἴδους τά θεωρητικά ἐνδιαφέροντα — θεωρίες καί θεωρητικά ἐνδιαφέροντα πού θά ὁδηγοῦσαν τούς ἰατρούς στήν ἄσκηση τῆς ἀνθρώπινης ἀνατομίας σέ πτώματα ἢ ἀκόμη καί σέ ζωντανούς ἀνθρώπους, καί στήν προσφυγή σέ παρακινδυνευμένες μορφές θεραπείας, οἱ ὁποῖες δέν θά εἶχαν ὑποστεῖ ἔλεγχο, ἢ τουλάχιστον δέν θά εἶχαν ὑποστεῖ ἐπαρκή ἔλεγχο, διά μέσου τῆς ἐμπειρίας. Ὅταν οἱ Ἐμπειρικοί ἔλεγαν πώς ἡ τέχνη τῆς ἰατρικῆς ἦταν ἁπλῶς ἕνα εἶδος ἐμπειρίας, ἤθελαν ἐπίσης νά δηλώσουν ὅτι ἀρνοῦνταν νά δεχτοῦν τήν κρατοῦσα ἄποψη, κατά τήν ὁποία τό νά κατέχει κανείς τήν ἰατρική τέχνη περιλάμβανε ὄχι μόνο ἕνα σημαντικό κομμάτι ἐμπειρίας ἀλλά ἐπί πλέον, καί βασικά, ἕνα σῶμα θεωρητικῆς ἰατρικῆς γνώσης, ἀνθρώπινης φυσιολογίας καί ἀνθρώπινης παθολογίας, μέ βάση τά ὁποῖα ὁ ἰατρός μπορεῖ νά κατανοήσει καί νά ἐξηγήσει τήν πάθηση τοῦ ἀσθενοῦς καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά ἐπιδιώξει τή θεραπεία της. Σύμφωνα μέ τήν κρατοῦσα ἄποψη, πίστευε κανείς ὅτι αὐτή ἡ θεωρητική κατανόηση ἦταν πού μετέτρεπε τήν πρακτική τῆς ἰατρικῆς σέ πρακτική μιᾶς ἀληθινῆς τέχνης. Αὐτή ἡ κρατοῦσα ἄποψη στηριζόταν στήν ὑπόθεση ὅτι ὁ ἀνθρώπινος ὀρθός λόγος, μέ βάση τήν ἐμπειρία, μᾶς ἐπιτρέπει νά προχωρᾶμε πέρα ἀπό τήν ἐμπειρία σέ μιά θεωρητική κατανόηση τῶν παθολογικῶν καταστάσεων τῶν ἀσθενῶν καί τῶν θεραπειῶν πού ἀπαιτοῦνται γιά τήν ἐξάλειψη τῶν παθήσεων. Καθὼς ἡ ἀρχαία ἑλληνική λέξη γιά τόν ὀρθό λόγο μέ αὐτή τή σημασία εἶναι λόγος, οἱ ἰατροί, οἱ ὁποῖοι υἱοθέτησαν τήν ἄποψη ὅτι ἡ ἄσκηση τῆς ἰατρικῆς ἔπρεπε νά περιλαμβάνει, ἢ ἀκόμη καί νά στηρίζεται, σέ μιά τέτοια θεωρητική κατανόηση, ὀνομάστηκαν ἐπίσης Λογικοί, δηλαδή «Ὀρθολογιστές».

Ἡ διαμάχη ἀνάμεσα σέ Ἐμπειρικούς καί Λογικούς στήν ἰατρική ἦταν μέρος μιᾶς εὐρύτερης διαμάχης γύρω ἀπό τή φύση μιᾶς τέχνης, ἤ, ἀρκετά γενικά, σχετικά μέ τό ζήτημα τοῦ τί συνιστᾶ ἐξειδικευμένη ἢ τεχνική γνώση — μιά διαμάχη πού ἀνάγεται στόν 5ο αἰώνα. Ὅταν οἱ Λογικοί ἰσχυρίζονταν ὅτι τό νά κατέχει κανείς τήν ἰατρική ἢ τήν ἰατρική γνώση περιλαμβάνει κατ’ οὐσίαν τήν πρόσβαση σέ μιά ἰατρική θεωρία ἡ ὁποία ἐξηγεῖ τά ἰατρικά φαινόμενα, στηρίζονταν ἐπίσης σέ κάποιους ἀρκετά γενικούς προβληματισμούς γύρω ἀπό τή φύση μιᾶς τέχνης ἢ γύρω ἀπό ἕνα σῶμα τεχνικῆς γνώσης, σέ παλαιότερες συζητήσεις γύρω ἀπό τήν τέχνη τῆς ρητορικῆς, τήν τέχνη τῆς πολιτικῆς ἢ τήν τέχνη τῆς γεωμετρίας, πού διεξάγονταν μέ τούς ὅρους αὐτῶν τῶν γενικῶν ἀντιλήψεων — ἀντιλήψεων ὅπως αὐτές πού συναντᾶμε, γιά παράδειγμα, στόν Πλάτωνα ἢ τόν Ἀριστοτέλη. Ἑπομένως, οἱ Ἐμπειρικοί, μολονότι ἐνδιαφέρονταν κυρίως γιά τήν ἰατρική γνώση, στό μέτρο πού ἀρνοῦνταν νά δεχτοῦν τήν ἄποψη τῶν Λογικῶν γιά τήν ἰατρική γνώση, ἐπίσης ἄρνοῦνταν νά δεχτοῦν μιάν ἄποψη γιά τήν ἐξειδικευμένη ἢ τήν τεχνική γνώση γενικότερα. Ὁ σκεπτικισμός τους δέν ἀφοροῦσε μόνο στήν ἰατρική θεωρία, ἀλλά καί ὁποιαδήποτε θεωρία πού ἀξίωνε νά παρουσιάζει μιά ἐξήγηση τῆς πραγματικότητας ἡ ὁποία βρισκόταν πίσω ἀπό ἕνα ὁρισμένο πεδίο ἐμπειρικῶν γεγονότων ἢ φαινομένων — ἐξήγηση ἡ ὁποία θά μᾶς παρεῖχε τούς ὅρους πού θά χρειαζόμασταν προκειμένου νά κατανοήσουμε καί νά ἐξηγήσουμε τά φαινόμενα τά ὁποῖα παρατηροῦνται σέ αὐτό τό πεδίο. Γιά τούς Ἐμπειρικούς αὐτό ὑποδηλώνει —καί μερικές φορές μάλιστα δηλώνει— ρητά μιά θέση γιά τήν εἰδικευμένη ἢ τήν τεχνική γνώση γενικότερα, δηλαδή ὅτι ἡ γνώση γενικότερα εἶναι ἁπλῶς ζήτημα ἐμπειρίας...(Λήψη όλου του αρχείου)

* Ἀνακοίνωση στό πλαίσιο τοῦ 3ου Συμποσίου Άθήνα-Pittsburgh γιά τήν Ἱστορία καί τή Φιλοσοφία τῆς Ἐπιστήμης καί τῆς Τεχνολογίας, πού πραγματοποιήθηκε τον Ὀκτώβριο 2000 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο. Τό ἀγγλικό πρωτότυπο δημοσιεύεται ἐδῶ στίς σ. 5-22.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα