Η εκ του λοιμού ανομία και η
ευμετάβολη νοοτροπία
που επεκράτησε στην Αθήνα
"…Επισημαίνεται…η ευμετάβολη νοοτροπία, προϊόν του πολέμου,
που επιβάλλει παροντοκεντρική διάθεση (ζήσε για το τώρα) στην πλειοψηφία
των ανθρώπων: ευθυγραμμίζει τα συναισθήματα των περισσότερων με τις
επικρατούσες συνθήκες (3.82.2-3). Αυτό θυμίζει την ανησυχία των Αθηναίων
για το παρόν κατά τη διάρκεια του λοιμού, όταν παύουν να νοιάζονται για
τις υπάρχουσες συμβάσεις και το φόβο μελλοντικής τιμωρίας, έχοντες ενώπιόν τους το εφήμερο της ζωής (2.53.2)."
Σχόλιο από το έργο
της
Emily
Greenwood
«Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ και η διαμόρφωση της
ιστορίας»
Παραθέτουμε το σχετικό χωρίο:
[53] Πρῶτόν τε ἦρξε καὶ
ἐς τἆλλα τῇ πόλει ἐπὶ πλέον ἀνομίας τὸ νόσημα. ῥᾷον γὰρ ἐτόλμα τις ἃ
πρότερον ἀπεκρύπτετο μὴ καθ' ἡδονὴν ποιεῖν, ἀγχίστροφον τὴν μεταβολὴν
ὁρῶντες τῶν τε εὐδαιμόνων καὶ αἰφνιδίως θνῃσκόντων καὶ τῶν οὐδὲν
πρότερον κεκτημένων, εὐθὺς δὲ τἀκείνων ἐχόντων. ὥστε ταχείας τὰς
ἐπαυρέσεις καὶ πρὸς τὸ τερπνὸν ἠξίουν ποιεῖσθαι, ἐφήμερα τά τε σώματα
καὶ τὰ χρήματα ὁμοίως ἡγούμενοι. καὶ τὸ μὲν προσταλαιπωρεῖν τῷ δόξαντι
καλῷ οὐδεὶς πρόθυμος ἦν, ἄδηλον νομίζων εἰ πρὶν ἐπ' αὐτὸ ἐλθεῖν
διαφθαρήσεται· ὅτι δὲ ἤδη τε ἡδὺ πανταχόθεν τε ἐς αὐτὸ κερδαλέον, τοῦτο
καὶ καλὸν καὶ χρήσιμον κατέστη. θεῶν δὲ φόβος ἢ ἀνθρώπων νόμος οὐδεὶς
ἀπεῖργε, τὸ μὲν κρίνοντες ἐν ὁμοίῳ καὶ σέβειν καὶ μὴ ἐκ τοῦ πάντας ὁρᾶν
ἐν ἴσῳ ἀπολλυμένους, τῶν δὲ ἁμαρτημάτων οὐδεὶς ἐλπίζων μέχρι τοῦ δίκην
γενέσθαι βιοὺς ἂν τὴν τιμωρίαν ἀντιδοῦναι, πολὺ δὲ μείζω τὴν ἤδη
κατεψηφισμένην σφῶν ἐπικρεμασθῆναι, ἣν πρὶν ἐμπεσεῖν εἰκὸς εἶναι τοῦ
βίου τι ἀπολαῦσαι.
Μετάφραση
53. Αλλ' η νόσος εισήγαγε προσέτι και άλλας
χειροτέρας μορφάς ανομίας εις την πόλιν. Διότι πολλοί, οι οποίοι
προηγουμένως απέκρυπταν την επίδοσίν των εις αθεμίτους ηδονάς,
παρεδίδοντο ήδη εις αυτάς χωρίς καμμίαν επιφύλαξιν, καθόσον έβλεπαν
πόσον αιφνίδια ήτο η μετάπτωσις, αφ' ενός μεν των πλουσίων, οι οποίοι
εξαίφνης απέθνησκαν, αφ' ετέρου δε των τέως εντελώς απόρων, οι οποίοι
εις μίαν στιγμήν υπεισήρχοντο εις τας περιουσίας εκείνων. Ως εκ τούτου,
απεφάσιζαν να χαρούν την ζωήν των όσον ημπορούσαν ταχύτερον,
επιδιδόμενοι εις τας απολαύσεις, διότι εθεώρουν και την ζωήν και τον
πλούτον εξ ίσου εφήμερα. Και κανείς δεν ήτο διατεθειμένος να υποβάλλεται
προκαταβολικώς εις ταλαιπωρίας προς επιδίωξιν σκοπού, τον οποίον
ενόμιζεν ενάρετον, αφού εθεώρει αμφίβολον, αν θα επιζήση δια να
πραγματοποιήση αυτόν, μόνον δε ό,τι παρείχεν άμεσον απόλαυσιν και ό,τι
καθ' οιονδήποτε τρόπον ωδήγει εις τούτο κατήντησε να θεωρήται και
ενάρετον και χρήσιμον. Αλλά φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων κανείς
δεν τους συνεκράτει, αφ' ενός μεν διότι βλέποντες ότι όλοι εξ ίσου
απέθνησκαν, έκριναν ότι καμμία δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ ευσεβείας και
ασεβείας, εξ άλλου δε, επειδή κανείς δεν επίστευεν ότι θα επιζήση, δια
να δώση λόγον των εγκλημάτων του και τιμωρηθή δι' αυτά. Τουνοντίον, όλοι
εθεώρουν ότι η ήδη κατεψηφισμένη κατ' αυτών και επί των κεφαλών των
επικρεμαμένη τιμωρία ήτο πολύ βαρυτέρα, και ότι πριν επιπέση κατ' αυτών,
εύλογον ήτο να χαρούν οπωσδήποτε την ζωήν των.
(μετ. Ε. Βενιζέλου)
