ΕΚΗΒΟΛΟΣ

(αντίστοιχο κεφάλαιο στη μελέτη της ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

«ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔ»)

Το πρόβλημα της δουλείας στην Ελληνική Αρχαιότητα διατρέχει και απασχολεί την έρευνα της ιστορίας της ελληνικής οικονομίας. Στο θέμα αυτό υπάρχουν αρκετά δημοσιεύματα[1], ώστε να μη συντρέχει λόγος εκτεταμένης αναλύσεως. Η εξέταση που ακολουθεί γίνεται σε τρεις ενότητες:

Στην πρώτη ενότητα αφιερώνεται η θεώρηση και αξιολόγηση της δουλείας από τους Έλληνες στοχαστές, ως υποκατάστατο της τεχνολογίας, στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα είδη των δούλων που απαντώνται σε διαφόρους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής και στην τρίτη ενότητα καταγράφονται οι δραστηριότητες των δούλων ανάλογα με τον τομέα στον οποίο απασχολούνται.

2. Οι αντιλήψεις των Κλασικών για τη δουλεία

Το πρόβλημα της δουλείας και η ηθική αξιολόγησή του πάντοτε απασχολούσαν την ελληνική διανόηση. Οι αντιλήψεις για τον θεσμό της δουλείας είναι συνυφασμένες κατά το τέλος του Ε' και τις αρχές του Δ' αιώνα με την αξιολόγηση της ανθρώπινης εργασίας και, ειδικότερα, του εμπορίου, των χειροτεχνικών και χειρωνακτικών επαγγελμάτων[2].

Ο Αριστοτέλης πρώτος έθεσε και επιχείρησε να αναλύσει με συστηματικό τρόπο το πρόβλημα της δουλείας[3]. Οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με το πρόβλημα της δουλείας, την εξέτασαν σε συνάρτηση με διαφόρους παράγοντες. Έτσι, ο Ξενοφών εξετάζει τη δουλεία από απόψεως αυτάρκειας του Οίκου και ηθικής τελειώσεως του κυρίου, ενώ ο Πλάτων εξετάζει τη δουλεία από της απόψεως της αυτάρκειας και ηθικής τελειώσεως του κυρίου[4].

Ο Αντιφών ο Σοφιστής, ο Λυκόφρων και ο Αλκιδάμας αντιτίθενται στον θεσμό της δουλείας. Τούτο συνάγεται από την περίφημη ρήση του τελευταίου «ἐλευθέρους ἀφῆκε πάντας ὁ θεός, οὐδένα δοῦλον ἡ φύσις πεποίηκεν»[5]. Οι σοφιστές εξετάζουν τον θεσμό της δουλείας σε συνάρτηση προς τη σχέση φύσεως και νόμου, όχι καθ’ εαυτόν[6]. Ο Αριστοτέλης γνωρίζει τις απόψεις αυτές και τις μνημονεύει στα Πολιτικά[7]. Όπως αναφέρει, ορισμένοι υποστηρίζουν, ο θεσμός της δουλείας είναι καθαρώς συμβατικός και τυχαίος, όταν στηρίζεται στη βία και όχι στην ηθική ή φυσική τάξη. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η άποψη αυτή δεν είναι εσφαλμένη, διότι πράγματι πολλοί «δουλεύουν»[8], ενώ είναι άξιοι καλυτέρας τύχης. Δεν είναι όμως δούλοι, διότι τέτοιος είναι μόνον ο φύσει δούλος....(Λήψη ολόκληρου του αρχείου)

[1] Πρβ. την πρόσφατη βιβλιογραφία περί δουλείας στο έργο με τον τίτλο

Bibliographie zur antiken Sklaverei. Im Auftrag der Kommission fur Geschichte des Altertums der Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz. Herausgegeben von H. Bellen (+) und H. Heinen. Neu bearbeitet von Dorothea Schafer und J. Deissler auf Grundlage der von Elis. Hermann in Verbindung mit N. Brockmeyer erstellten Ausgabe. Bochum 1983. Wiesbaden: F. Steiner Verlag, 2003, σσ. XIII+VIII, 805. Βλ. τα παλαιότερα μελετήματα των J. Vogt, Sklaverei und Humanitat im klassischen Griechentum. Wiesbaden: F. Steiner, 1965, 1972² [Historia: Einzelschriften, 8]. Μ. I. Finley, Ancient Slavery and Modem Ideology. London 1980. N. Brockmeyer, Antike Sklaverei. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1987². Y. Garlan, Slavery in Ancient Greece, transl. by J. Lloyd. Ithaca - London 1988.

[2] Α. - Κ. Μπαγιόνα, «Η Αρχαία Σοφιστική και ο θεσμός της δουλείας», Αθηνά 68 (1965) 115-168, εδώ σ. 155.

[3] Α. - Κ. Μπαγιόνα, «Η περί δουλείας θεωρία του Αριστοτέλους», Αθηνά 67 (1963/64) 47-86 [=Α.-Κ. Μπαγιόνα, Ελευθερία και Δουλεία στον Αριστοτέλη. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2003, σσ. 79-124, εδώ σ. 79, έκδοση στην οποία παραπέμπουμε], Schiitrumpf, Politik I, σσ. 234-235, όπου συνολική βιβλιογραφία της αριστοτελείου θεωρίας περί δουλείας.

[4]4Πλάτωνος, Νόμοι ΣΤ' 776A-778D. ΙΑ 930 D-E. Πρβ. G. Morrow, Plato’s Laws of Slavery in its relation to Greek Law. Illinois: Illinois Studies in Language and Literature, vol. 26, No 3, 1939.

[5]Σχόλια σε Αριστοτέλους, Ῥητορική A 13, 1373 b 18. F. Blass, Die attische Beredsamkeit, τόμ. B'. Leipzig 1887 [ανατ. Hildesheim: G. Olms, 1962], σ. 360.

[6]Τις απόψεις των σοφιστών για το θεσμό της δουλείας έχει εξετάσει κατά τρόπο ενδελεχή και λίαν συστηματικό ο Α - Κ. Μπαγιόνας, «Η Αρχαία Σοφιστική και ο θεσμός της δουλείας», Αθηνά 68 (1965) 115-168.

[7] Αριστοτέλους, Πολιτικά A 6, 1255 a5-10.

[8] Αριστοτέλους, Πολιτικά A 6, 1255 a25-26.

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα