www

Από τη Δίκη του Ησιόδου στη σωκρατική δικαιοσύνη

δημοσιεύτηκε στο ΔΕΛΤΙΟ ΒΙΒΛΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Ιούλιος-Δεκέμβριος 2007

Η ιδέα του δικαίου διατρέχει ολόκληρη την αρχαία ελληνική σκέψη και γραμματεία.^{^[1]} Οι πρώτες σχετικές αναφορές, κατά κοινή ομολογία, υπάρχουν στη μυθολογία,^{^[2]} κάτι που φαίνεται από την παρουσία θεοτήτων - προσωποποιήσεων δικαιικών εννοιών.^{^[3]}

Με δεδομένο ότι ο μύθος αποτελεί βασικό αλλά και αναπόσπαστο στοιχείο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κρίναμε σκόπιμο, αλλά και μεθοδολογικά αναγκαίο, να προτάξουμε στην ανάπτυξη του θέματός μας ένα πρώτο σύντομο μέρος, όπου θα παρουσιάσουμε πολύ συνοπτικά τις ιδιότητες και τη λειτουργία δικαιικών εννοιών στο χώρο της μυθολογίας.^{^[4]}..(Λήψη ολόκληρου του αρχείου)

[1] Οι αντιλήψεις περί δικαίου αποτελούν αντικείμενο διερεύνησης πρωτίστως αχό τη νομική. τη φιλοσοφία, τη φιλολογία, τη θεολογία, αλλά και την κοινωνιολογία. την ηθική και την τέχνη. Η σχετική βιβλιογραφία είναι πλουσιότατη και εστιάζεται στην οπτική γωνία και το ερευνητικό ενδιαφέρον του εκάστοτε μελετητή. Έτσι, κλασικό λ.χ. για την εξέταση της έννοιας του δικαίου, κυρίως ως φιλοσοφικής και νομικής έννοιας, παραμένει το έργο του Ε. Wolf, Griechisches Rechisdenken, τόμ. Ι-ΙΙ, Φρανκφούρτη a.Μ. 1947,1952' τις γενικές αρχές του αρχαίου ελληνικού δικαίου εκθέτει ο Ε. Weiss, Griechisches Privatrecht auf rechtsvergleichenden Grundlage, Allgenteiner Teil, Λειψία 1923. και ειδικότερα του αττικού δικαίου ο Η. J. Lipsius, Das attische Recht und Rechtsverfahren, Λειψία 1905-1915. Στη σύγχρονη βιβλιογραφία μια εξαιρετική εποπτική- διαχρονική και εννοιολογική - εικόνα της δικαιοσύνης βλ. στο λήμμα «Gerechtigkeit» του A. Dihle στο RLAC 10 (1978) 233-300. Όσον αφορά ειδικότερα τη δικαιοσύνη στην αρχαία ελληνική σκέψη και γραμματεία, βλ. την ενδιαφέρουσα εκτενή μελέτη του Ε. A. Havelock, The Greek Concept of Justice: From its Shadow in Homer to its Substance in Plato, Καίμπριτζ Μασσ.. Λονδίνο 1978.

[2] N. Πανταζόπουλος. «Ιστορική εισαγωγή εις τας πηγάς του Ελληνικού Δικαίου», Επιστημονική Επετηρ;iς της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Επιστημών Α.Π.Θ., τόμ. ΙΘ. τεύχ. Α, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 3-132.

[3] Η έννοια της δικαιοσύνης συνδέθηκε αρχικά με την έννοια του θείου και έτσι εξηγείται το ότι η Θέμις και η Δίκη αποτελούν θεότητες της μυθολογίας· βλ. Α. Κυριακίδου-Νέστορος. «Η ερμηνεία των μύθων από την αρχαιότητα ως σήμερα». Ελληνική μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών. τόμ. I (1986), σελ. 244. Από την πρώιμη κλασική περίοδο διαπιστώνεται μια αυξανόμενη σημασία των προσωποποιήσεων θεοτήτων έναντι των γνωστών θεών του Ολύμπου. Για τους τραγικούς και τον Αριστοφάνη, η προσωποποίηση αποτέλεσε πολύτιμο μέσο ζωντανής αναπαράστασης στο λόγο αλλά και ως σκηνική παρουσία. Η κριτική των σοφιστών και η ορθολογιστική σκέψη αποδυνάμωσαν την πίστη στους ολύμπιους θεούς και οδήγησαν στη χρήση προσωποποιήσεων που ενσάρκωναν έννοιες των οποίων η σπουδαιότητα δεν μπορούσε να αμφισβητηθεί. Τέλος, η κορύφωση της δημοτικότητας των προσωποποιήσεων παρατηρείται κατά την ελληνιστική εποχή, όταν απεξαρτώνται από τη σχέση του; με μεγάλες θεότητες και λατρεύονται αυτόνομα βλ F. Stobl. «Personifikationen». RE XIX. 1.1042-1058.

[4] Στις πρώιμες κοινωνίες η αρχή που διείπε τiς ανθρώπινες σχέσεις και υπέτρεπε τους ανθρώπους υπό αντικοινωνικές, και κατά συνέπεια άδικες πράξεις, ήταν η Αιδώς. Στη συνέχεια, κατά την αρχαϊκή εποχή, ρυθμιστής της ανθρώπινης συμπεριφοράς γίνεται η Δικαιοσύνη, και έτσι συντελείται το πέρασμα από τον «πολιτισμό της Αιδούς» στον «πολιτισμό της Δίκης»· βλ. σχετικά Ε. R. Dodds. Οι Έλληνες και το Παρόλογο (μετάφρ. Γ. Γιατρομανωλάκης). Αθήνα 1996. σελ. 17.37. Βλ. επίσης Ρ. Diel, Ο Συμβολισμός στην Ελληνική Μυθολογία (μετάφρ. I. Ράλλη - Κ. Χατζηδήμου). Αθήνα 1991

ΕΣΤΙΑΖΟΥΜΕ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
«Τό ἑλληνικό μέτρον εἶναι τό πένθος τοῦ Λόγου» *Παναγιώτης Στάμος*
Κλασσικά κείμενα-αναλύσεις	Εργαλεία Φιλολόγων	Συνδέσεις	Εμείς και οι Αρχαίοι	Η Αθηναϊκή δημοκρατία
Αρχαία Σπάρτη	ΣΧΕΤΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ		Θουκυδίδης	Το Αθηναϊκό πολίτευμα