Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ
Η δημιουργία της μακεδονικής φάλαγγος και ο
μακεδονικός στρατός
(Απόσπασμα από το έργο του
Γεωργίου Σταϊνχάουερ
«Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ»)
Η εξέλιξη της πολεμικής τεχνικής φθάνει στο αποκορύφωμά της με
τις αλλαγές που επέφερε ο Φίλιππος Β' στον οπλισμό και στην
τακτική της φάλαγγος και γενικά στον τρόπο διεξαγωγής του
πολέμου. Ο Φίλιππος ως όμηρος στη Θήβα κατά τη νεαρή του ηλικία
είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά και να επωφεληθεί
από το παράδειγμα της οργάνωσης του θηβαϊκού στρατού, της
τακτικής της μάχης και της στρατηγικής του Επαμεινώνδα.
Η μακεδονική φάλαγξ αποτελεί εξέλιξη της κλασσικής ως προς την
ευελιξία και την αποτελεσματικότητα. Η επιτυχία της οφείλεται σε
τρεις βασικούς παράγοντες: στο ανθρώπινο υλικό και στην υιοθεσία
των νεωτερισμών του Ιφικράτη στον οπλισμό, και του Επαμεινώνδα
στη διάταξη του στρατεύματος. Καταρχάς πρόκειται για έναν εθνικό
στρατό που αποτελείται από μακεδόνες χωρικούς, συνηθισμένους
στην τακτική των συγκρούσεων στις μεγάλες πεδιάδες της
Μακεδονίας με ελαφρά οπλισμένους ορεινούς επιδρομείς,
ανθεκτικούς στις μεγάλες εκστρατείες και αφοσιωμένους στον
αρχηγό τους. Οι Μακεδόνες είναι οργανωμένοι σε τάγματα με
τοπική βάση και, όπως δείχνει π.χ. η πραγματοποίηση του ελιγμοί
προσποιητής υποχώρησης του Φιλίππου στη Χαιρώνεια, είναι άριστα
εκπαιδευμένοι- έχουν συνεπώς όλα τα πλεονεκτήματα
ενός μισθοφορικοί στρατού χωρίς τα μειονεκτήματά του. Ο
εξαιρετικά αποτελεσματικός οπλισμός της φάλαγγος οφείλεται σε
μεγάλο βαθμό στην επίδραση του Ιφικράτη, που σχεδίασε την αύξηση
κατά 50% ή 100% του μήκους τοι ακοντίου και άλλες αλλαγές στον
οπλισμό των πελταστών (Διοδ. 15 44.
Nepos
Iph.
1 3-4). Οι φαλαγγίτες,
πεζέταιροι
και
ὑπασπιστές
(η διάφορο μεταξύ τους ίσως ήταν κοινωνικής φύσεως, ο οπλισμός
όμως δεν πρέπει να διέφερε) έχουν έτσι ως αμυντικό οπλισμό το
θρακικό κράνος, τις περικνημίδες (ο θώρακας λείπει) και μια
μικρή, διαμέτρου (κατά τον Ασκληπιόδοτο) 0,60-0,70μ, ελαφρώς
κυρτή ασπίδα (γι αυτή των υπασπιστών αναφέρεται η ομοιότητα με
την πέλτη) με δύο όχανα που κρέμεται με ιμάντα από το λαιμό
αφήνοντας ελεύθερα τα χέρια για τη σάρισα. Η σάρισα, το κύριο
όπλο του φαλαγγίτη, είναι ένα μεγάλο δόρυ, το μήκος του οποίου
θα αυξηθεί σταδιακά από τα 4μ στα 6 μ.,
με μικρή αιχμή και χωρίς σαυρωτήρα. Ο ρόλος του μικρού
μακεδονικού ξίφους στη μάχη περιορίζεται στο ελάχιστο και θα
υστερήσει -όταν έλθει η ώρα της σύγκρουσης- απέναντι στο
ιβηρικό ξίφος του ρωμαίου λεγεωνάριου. Στα μαθήματα του
Επαμεινώνδα οφείλεται η διάταξη και η τακτική της μακεδονικής
φάλαγγος, καθώς και η αντίληψη του τελείως διαφορετικοῦ από τον
κλασικό τύπο πολέμου, που βλέπουμε να τελειοποιείται από τον
Φίλιππο και τον Αλέξανδρο. Στη βαθειά διάταξη της μακεδονικής
φάλαγγος είναι φανερή η επίδραση της βοιωτικής. Οι φαλαγγίτες
είναι συντεταγμένοι σε τάξεις των 1.500 ανδρών και σε βάθος 16
σειρών, από τις οποίες μόνο οι 5 πρώτες παίρνουν ενεργό μέρος
στη μάχη, ενώ οι πίσω προσθέτουν μόνο το βάρος τους και με τις
σηκωμένες σάρισες προστατεύουν τις πρώτες σειρές από τα βέλη.
Έτσι όλο το βάρος της μάχης πέφτει τώρα πλέον στο σώμα των
πεζεταίρων και των υπασπιστών (αργότερα θα ονομασθούν
λευκάσπιδες, χαλκάσπιδες, αργυράσπιδες και χρυσάσπιδες από το
χρώμα των ασπίδων), που είναι τοποθετημένοι στα δεξιά τους...
104. Το μήκος της σάρισας του Αλεξάνδρου (κατά το
Θεόφραστο, Περί Φυτικών Ιστοριών 111,12,2 ήταν 12
πήχεις) αποτελεί ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα, που συνδέεται
ίσως με το μήκος του μακεδονικού ποδός. Δεδομένου ότι
την ίδια σάρισα έφερε και το βαρύ ιππικό, το μήκος της
δεν μπορεί να περνούσε τα 4 μ. Στους μεταγενέστερους
μακεδονικούς στρατούς, που γνώριζε ο Πολύβιος (28.19.2),
το μήκος, που είχε φθάσει προηγουμένως(τον 3ο αι.) στους
16 πήχεις (7.10 μ.) μειώθηκε επί των ημερών του στους 14
( 6,40).
