Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ
Κ.
Καστοριάδης
…Στον ελληνικό κόσμο σκέψης δεν υπάρχει ρητή θεματοποίηση της
δημιουργίας, ιδιαίτερα στον κόσμο της κοινωνίας. Θα μιλήσουμε
διά μακρών για τον Επιτάφιο του Περικλή, όπου η ιδέα ότι η Αθήνα
είναι δημιούργημα των Αθηναίων στηρίζει όλο το λόγο, χωρίς αυτό
να διατυπώνεται ρητά. Βρίσκουμε όμως στον 5ο αιώνα στοιχεία τα
οποία, μέσα από το στοχασμό γύρω από την αντίθεση φύσις/νόμος,
οδεύουν προς αυτή την κατεύθυνση: στους ιπποκρατικούς, τον
Ηρόδοτο, τον Δημόκριτο ή στους σοφιστές. Όλα αυτά τα στοιχεία θα
καταπνιγούν με την άφιξη του Πλάτωνα και τη μετέπειτα
συντριπτική επιρροή του πλατωνισμού. Στον Αριστοτέλη, το ζήτημα
είναι πιο πολύπλοκο, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε,
παραδείγματος χάριν, από τη σκέψη του για την τέχνη: πρόκειται
άραγε για απλή μίμηση της φύσης ή μήπως δημιουργεί κάτι το οποίο
δεν υπήρχε πριν; Ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης δεν είναι πλάστης,
ό, τι κι αν λένε. Είναι κάπως σαν το δημιουργό του Πλάτωνα·
υπάρχει πάνω από αυτόν ένα κριτήριο προς το οποίο πρέπει να
συμμορφώνεται και ο ίδιος. Κατά μία έννοια, ούτε η ύπαρξη του
κόσμου είναι αυθαίρετη, δεδομένου ότι είναι φτιαγμένος για τον
άνθρωπο. Στη συνέχεια, εμφανίζεται στους θεολόγους του 13ου-14ου
αιώνα, όπως οι Duns Scot και
Guillaume d’Ockham,
η ιδέα της παντοδυναμίας και της απολύτου ελεύθερης βούλησης
του Θεού - ίσως η μόνη πρωτότυπη ιδέα στο πεδίο αυτό μετά τους
Έλληνες. Οι αλήθειες τις οποίες θεωρούμε αιώνιες είναι
ταυτοχρόνως θεία δημιουργία και τυχαίες. Ο Θεός θα μπορούσε να
είχε θελήσει έναν άλλο κόσμο, όπου δύο και | δύο να κάνουν
πέντε. [Σημ. περιθ.: Αντινομία: οι «αιώνιες αλήθειες»
είτε είναι τυχαίες είτε δεν είναι, και ο Θεός δεν είναι πλέον
παντοδύναμος.] Αυτή η θεία βούληση επιβάλλει σε κάποια ύλη, την
οποία δημιούργησε όπως της άρεσε, τους νόμους οι οποίοι της
άρεσαν, και καθορίζεται η ίδια μέσα στην πιο απόλυτη αυθαιρεσία,
κυριαρχία και ελευθερία. Καμία όμως θεολογία δεν μπόρεσε να
ακολουθήσει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα αυτή την οδό· θα
επανέλθουν, λοιπόν, σε μια πιο ορθολογική θεολογία και θα
υποβάλουν και τον ίδιο : το Θεό σε ορισμένους
περιορισμούς.
«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ»
ΤΟΜΟΣ Γ΄ - ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
