Η αθηναϊκή δημοκρατία
Μιχάλης
Α. Τιβέριος
Η
δημοκρατία είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα ιδιοφυές σύστημα
διακυβέρνησης που στοχάστηκε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, με
διαχρονική και παγκόσμια αξία. Σύμφωνα μ’ αυτήν, οι «πολλοί»
κυβερνούν και οι «ολίγοι» ελέγχουν. Κύριο χαρακτηριστικό της
είναι η ελευθερία. Μια ελευθερία όμως όχι ανεξέλεγκτη (αυτή
σίγουρα οδηγεί στη δουλεία και την τυραννίδα), αλλά ελεγχόμενη
από νόμους, έτσι ώστε να διασφαλίζονται τα αγαθά της, που είναι
η «ἰσονομία»,
δηλαδή η ισότητα όλων απέναντι στους νόμους, η «παρρησία»,
δηλαδή η δυνατότητα να μιλούν ελεύθερα για όλα, και η «ἰσηγορία»,
δηλαδή να έχουν όλοι ίσο δικαίωμα στο λόγο.
Η δημοκρατία γεννήθηκε στην Αθήνα στα τέλη του 6ου αι. π.Χ.,
αμέσως μετά την πτώση της τυραννίας. Είχε προηγηθεί, το 514
π.Χ., η δολοφονία του Πεισιστρατίδη Ιππάρχου από τους Αρμόδιο
και Αριστογείτονα, ενώ το 510 π.Χ. ακολούθησε η αναγκαστική φυγή
του Ιππία, του άλλου Πεισιστρατίδη και τελευταίου τυράννου.
Ιδρυτής της δημοκρατίας θεωρείται ο Κλεισθένης, από το γνωστό
επιφανές γένος των Αλκμαιωνιδών, ο οποίος το 508/507 π.Χ., με
μια σειρά μέτρων που πήρε, ενίσχυσε το Δήμο, τους «πολλούς», και
τον κατέστησε ρυθμιστικό παράγοντα του πολιτειακού βίου. Για να
το κατορθώσει αυτό, περιόρισε τις αντιδράσεις των κοινωνικών
εκείνων τάξεων που θίγονταν από το νέο τρόπο διακυβέρνησης,
δηλαδή των ευγενών, των «ολίγων», εμποδίζοντας την πολιτική τους
ένωση. Μοίρασε έτσι την Αττική σε δήμους, σε μικρές κοινότητες,
ο καθένας από τους οποίους είχε τη δική του διοίκηση. Ο κάθε
πολίτης ήταν εγγεγραμμένος στους καταλόγους ενός δήμου. Το
όνομα του δήμου του, μαζί με το ατομικό του όνομα, επιβεβαίωνε
την ιδιότητά του ως Αθηναίου πολίτη. Όλοι οι δήμοι μοιράστηκαν
σε δέκα φυλές. Μ’ αυτόν τον τρόπο η συγκρότηση των φυλών έπαψε
να βασίζεται στη συγγένεια αίματος. Για να αποτρέψει ταραχές που
τυχόν θα προκαλούνταν ανάμεσα σε γειτονικές φυλές ή για να
εμποδίσει τη σύναψη επικίνδυνων συμμαχιών ανάμεσα τους, σκέφτηκε
έναν πολύ έξυπνο τρόπο. Χώρισε την Αττική σε τρεις περιοχές και
πιο συγκεκριμένα στο Άστυ, στην Παραλία και στη Μεσογαία, και
καθεμιά απ’ αυτές σε δέκα μικρότερα τμήματα, τις λεγάμενες
τριττύες. Μ' αυτήν την κατάτμηση η κάθε φυλή δεν είχε γεωγραφική
συνοχή, αφού συγκροτούνταν από τρεις διαφορετικής προέλευσης
τριττύες: μία από το Άστυ, μία από την Παραλία και μία από τη
Μεσογαία. Επομένως, σε κάθε φυλή υπήρχαν πολίτες που έμεναν σε
διαφορετικά μέρη και συγχρόνως ήταν ποικίλης ενασχόλησης και
κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Μέσα απ’ αυτόν τον κατακερματισμό
δημιουργήθηκε μια φυλετική συνείδηση που δεν βασιζόταν σε
κοινούς δεσμούς αίματος ούτε σε οικονομικούς ή τοπικούς
παράγοντες...(Λήψη
ολόκληρου του αρχείου)
