Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
της φιλόλογου-ιστορικού
Ηλιάδη Αμαλίας
Μέσα από αυτή την Ιστορική Συγγραφή της φιλόλογου-ιστορικού Ηλιάδη
Αμαλίας θα ενημερωθούν όλοι επισκέπτες - αναγνώστες για το
πως αρχιτεκτονικά ήταν κατασκευασμένες οι Μυκηναϊκές ακροπόλεις, τα Μυκηναϊκά
ανάκτορα και οι Μυκηναϊκοί τάφοι. Ενώ θα γνωρίσουν την Ρωμαϊκή
Αρχιτεκτονική και ήταν κατασκευασμένες οι κίονες Κορινθιακού και Ιωνικού
ρυθμού. Μέσα από αυτή την ιστορική συγγραφή θα μάθουν τα Αρχιτεκτονικά
«Μυστικά» των Αρχαίων Ελλήνων που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα και
εντυπωσιάζουν με πολλές πληροφορίες για την Θερμομόνωση, την Χρήση φυτών
για κλιματισμό, για το γεγονός όπου Μόνο όσος ήλιος χρειάζονταν περνούσε
στα σπίτια των αρχαίων προγόνων μας , θα μάθουν επίσης για Θερμοανακλαστικό χρώμα, για
το Δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης καθώς για την Ενδοδαπέδια θέρμανση της
εποχής αυτής. Μέσα από την ίδια συγγραφή θα μάθουμε όλοι για την Κατασκευή
Θόλου και θα μελετήσουμε για την Σχεδίαση Θεάτρων ενώ θα
πληροφορηθούμε για την Μυκηναϊκή οδοποιία και θα μάθουμε πως ήταν
κατασκευασμένες οι Μυκηναϊκές τοξωτές γέφυρες . Μετά θα δούμε πως ήταν
κατασκευασμένος Αρχιτεκτονικά ο Παρθενώνας και ο «Περιστρεφόμενος»
Ναός ενώ θα γνωρισουμε κατασκευστικά για την Μεγάλη πυραμίδα και
πληροφορίες για τα Στεγανωτικά και το Τσιμέντο . Αυτή η Ιστορική
Συγγραφήθα κάνουν όλους τους Έλληνες και τους Απόδημους αδελφούς μας , να
είναι υπερήφανοι για την Αρχιτεκτονική των Αρχαίων Ελλήνων, που είναι μία
από τις πιο ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικές της παγκόσμιας πολιτιστικής
κληρονομιάς, μια αρχιτεκτονική του «κόσμου».
Ας μελετήσουμε όλοι μας τις πιο κάτω αρχιτεκτονικές πληροφορίες , από
για την Αρχιτεκτονική των Αρχαίων Ελλήνων:
Μυκηναϊκές Ακροπόλεις
Οι μυκηναϊκές ακροπόλεις είναι οχυρά ανακτορικά συγκροτήματα πάνω σε
βραχώδη υψώματα, που δεσπόζουν στη γύρω περιοχή. Δεν είναι οχυρές πόλεις,
όπως κατά κανόνα στους πολιτισμούς της Ανατολής, θα μπορούσαν όμως να δεχτούν
τους κατοίκους των γύρω οικισμών σε περιόδους πολεμικών αναταραχών. Δεν
είναι ούτε ανοχύρωτα ανάκτορα, όπως τα μινωικά. Προστατευμένα από ισχυρά
τείχη μέσα στην ακρόπολη βρίσκονται το κυρίως ανάκτορο στην πιο εξέχουσα
θέση, οι κατοικίες της ηγετικής τάξης γύρω από τον ανώτατο άρχοντα,αποθήκες,
βιοτεχνικά εργαστήρια, αρχεία, ιερά, ακόμα και ταφικά μνημεία.
Τειχισμένες είναι οι
ακροπόλεις της Τίρυνθας, των Μυκηνών και
της Μηδέας στην Αργολίδα, της Λάρισας, του
Άργους,
καθώς και η Ακρόπολη της Αθήνας. Σημαντικά κτήρια ανακτορικού
χαρακτήρα υπάρχουν όμως και πριν και μετά την εμφάνιση των οχυρωμένων
ακροπόλεων. Οι επιβλητικές οχυρώσεις, τουλάχιστον στην αρχική τους σύλληψη, πρέπει
συνεπώς να θεωρηθούν κυρίως έκφραση της δύναμης και του κύρους των ηγεμόνων.
Η επιβλητικότητα της κατασκευής από μεγάλους πελεκημένους ογκόλιθους και
οι μνημειώδεις πύλες δεν ταιριάζουν με βεβιασμένα μέτρα προστασίας από
εχθρικές επιδρομές.
Οι ακροπόλεις χρονολογούνται εξάλλου στην περίοδο πρωτοφανούς οικονομικής, τεχνολογικής και
καλλιτεχνικής ακμής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού και κυριαρχίας του
στο Αιγαίο. Οι Έλληνες της πρώτης χιλιετίας αισθάνονταν δέος βλέποντας τα
ερείπια των μυκηναϊκών ακροπόλεων και απέδιδαν την κατασκευή τους στους
Κύκλωπες. Από εκεί προήλθε ο χαρακτηρισμός των μυκηναϊκών τειχών ως
κυκλώπειων.
Στο ανάκτορο της Πύλου, όπου δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα οχυρωματικό
τείχος, προφανώς δεν υπήρχε ανάγκη προστασίας και η ιδεολογία της
εξουσίας πρόβαλλε τον τοπικό ηγεμόνα με διαφορετικούς τρόπους.
Οχυρό ανακτορικό συγκρότημα έχει εντοπιστεί και στη Θήβα, βρίσκεται
όμως κάτω από τη σύγχρονη πόλη και έχει αποκαλυφθεί μόνο αποσπασματικά. Στη
Μαγνησία, τέλος,γνωρίζουμε σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μυκηναϊκής
περιόδου στο Κάστρο Βόλου (σημερινή συνοικία Παλιά) και στο Διμήνι,
λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, και κάπου εδώ θα πρέπει να τοποθετηθεί η
ομηρική Ιωλκός. Όμως η ταύτιση ανακτορικών συγκροτημάτων και οχυρώσεων σ'
αυτή την περιοχή είναι ακόμα υπό έρευνα.
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο Γλάς της Βοιωτίας, όπου το βραχώδες
ύψωμα έκτασης 200 στρεμμάτων περίπου περιβλήθηκε με τείχος για να
προφυλαχθούν οι εγκαταστάσεις των αξιωματούχων που επέβλεπαν τα
αποστραγγιστικά έργα της Κωπαϊδας.
Μυκηναϊκά ανάκτορα
Τα μυκηναϊκά ανάκτορα είναι χτισμένα στις πιο εξέχουσες θέσεις των ακροπόλεων και
αποτελούνται από συμπλέγματα κτηρίων και πλακόστρωτων υπαίθριων χώρων με
κέντρο τολεγόμενο μέγαρο. Το μέγαρο έχει τη μορφή ορθογώνιου
παραλληλόγραμμου κτηρίου με είσοδο στη μια στενή πλευρά. Από έξω προς τα
μέσα συναντάμε διαδοχικά μια ανοιχτή προς την είσοδο στοά με δύο κίονες,
έναν προθάλαμο και μια μεγάλη αίθουσα με τέσσερις κίονες που
περιβάλλουν μια χαμηλή κυκλική εστία στο κέντρο της αίθουσας. Στα
ανάκτορα σώζεται συχνά και το βάθρο του θρόνου ή το ίχνος του στο
δάπεδο, στο μέσο του τοίχου δεξιά. Οι πρώτοι ερευνητές του Μυκηναϊκού
Πολιτισμού θεώρησαν ότι τα ανάκτορα που περιγράφει ο Όμηρος τον 8ο αι.
π.Χ. είναι τα μυκηναϊκά του 13ου αι. π.Χ. και καθιέρωσαν τους
ομηρικούς όρους α4θουσα, πρόδομος και δόμος για τους παραπάνω τρεις
χώρους αντίστοιχα. Ανάκτορα αυτής της μορφής έχουν ανακαλυφθεί στις Μυκήνες, την Τίρυνθα και
τη Μηδέα της Αργολίδας, καθώς και στην Πύλο της Μεσσηνίας. Τα
τυποποιημένα είναι αποτέλεσμα μακράς εγχώριας εξέλιξης. Προδρομικές μορφές με πιθανή
ανακτορική λειτουργία θεωρούνται το Κτήριο στην Κρίσα της Φωκίδας,
το Κτήριο στο «Μενέλαο» της Σπάρτης και η «Οικία του Κάδμου» στη
Θήβα.
Μυκηναϊκοί τάφοι
Στη μυκηναϊκή ταφική αρχιτεκτονική κυριαρχούν τρεις τύποι τάφων: ο λακκοειδής,
ο λαξευτός θαλαμοειδής ή θαλαμωτός και ο θολωτός.
Λακκοειδείς τάφοι υπάρχουν ήδη από την Πρωτοελλαδική
Περίοδο στη Λευκάδα και τη Μεσοελλαδική Περίοδο στην Αίγινα.
Κυριάρχησαν στο μυκηναϊκό κόσμο καιεγκαταλείφθηκαν με την εμφάνιση των
λαξευτών θαλαμοειδών και την εξάπλωση των θολωτών τάφων. Στο λακκοειδή τάφο ο
νεκρικός θάλαμος είναι υπόγειος, με χτιστά τοιχώματα και πρόσβαση από
πάνω. Μετά την τοποθέτηση του νεκρού το άνοιγμα καλύπτεται με ξύλινα
δοκάρια και πλάκες. Στη συνέχεια ο τάφος καλύπτεται με τεχνητή επίχωση που
σχηματίζει ένα μικρό λοφίσκο, τον τύμβο. Συχνά οι λακκοειδείς τάφοι κατασκευάζονταν
κατά συστάδες, πάνω από τις οποίες σχηματιζόταν ένας ενιαίος κυκλικός
τύμβος. Μεγάλοι τέτοιοι ταφικοί κύκλοι έχουν βρεθεί στις Μυκήνες και
περιείχαν βασιλικές ταφές.
Οι μυκηναϊκοί θαλαμωτοί ή θαλαμοειδείς τάφοι είναι ακανόνιστου σχήματος σπηλαιώδη
υπόγεια λαξεύματα στο μαλακό βράχο, στα οποία οδηγεί μια επίσης λαξευμένη
κατωφέρεια, ο δρόμος, όπως ονομάζεται στην αρχαιολογική ορολογία.
Ήταν μάλλον οικογενειακοί τάφοι και χρησιμοποιούνταν από τα μεσαία
στρώματα του πληθυσμού. Και αυτοί κατασκευάζονταν κατά συστάδες σχηματίζοντας
νεκροταφεία.
Οι θολωτοί τάφοι συγκαταλέγονται χωρίς αμφιβολία στα πιο λαμπρά
αρχιτεκτονήματα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού. Διαθέτουν και αυτοί δρόμο, ο
οποίος οδηγεί σε ένα θάλαμο κυκλικής κάτοψης, στεγασμένο με θόλο. O θόλος
είναι χτισμένος με μεγάλες πλάκες τοποθετημένες κατά στρώσεις με τέτοιο
τρόπο, ώστε κάθε στρώση να εξέχει λίγο περισσότερο προς το εσωτερικό του
θόλου από την αμέσως κατώτερή της (εκφορικό σύστημα). Η είσοδος είναι
μνημειακή, με χτιστές παραστάδες, μονολιθικά ανώφλια και υπέρθυρα
με ανακουφιστικό τρίγωνο.
Θολωτοί τάφοι απαντούν ήδη στην κεντρική Κρήτη κατά την Πρωτομινωική
Περίοδο και στη Μεσσηνία. Πλήρη σειρά θολωτών τάφων από
διάφορες περιόδουςγνωρίζουμε στις Μυκήνες (Τάφος του Αιγίσθου, Τάφος
Επάνω Φούρνου, Τάφος των Κυκλώπων, Τάφος Παναγιάς, Τάφος Κάτω Φούρνων, Τάφος των
Λεόντων, Τάφος των Δαιμόνων, ο Θησαυρός του Ατρέως και ο Τάφος της
Κλυταιμνήστρας).
Πάνω, ο θολωτός τάφος, ο λεγόμενος Θησαυρός
του Ατρέως, στις Μυκήνες, σε μορφή τομής.
Θολωτός τάφος, ο λεγόμενος Θησαυρός του Ατρέως,
στις Μυκήνες, άποψη της εισόδου με το δρόμο.
Αντίθετα με τους μινωικούς θολωτούς τάφους, που είναι υπέργειοι
και δεν καλύπτονται με τύμβο, οι μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι της Αργολίδας είναι
υπόγειοι, διαθέτουν δρόμο και καλύπτονται με τεχνητή επίχωση, τον τύμβο.
Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για βασιλικούς τάφους ή για τάφους υψηλών
αξιωματούχων, αν και η απόδοσή τους σε συγκεκριμένα μέλη των μυθολογικών
δυναστειών από τον Ερρίκο Σλήμαν είναι εντελώς φανταστική. Οι
θολωτοί τάφοι συνδυάζουν τη μεγαλοπρέπεια του
μνημειώδους ταφικού οικοδομήματος με το ινδοευρωπαϊκό στοιχείο του
τύμβου, που απαντά ήδη από τη Μεσοελλαδική περίοδο σε λακκοειδείς τάφους.
Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική
Η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη που εκφράζει περισσότερο από όλες τις
άλλες το ρωμαϊκό πνεύμα. Οι Ρωμαίοι δανείστηκαν από τους Ετρούσκους την πολεοδομία,
την τειχοποιία, τηντοξωτή αψίδα κ.α., ενώ από την Ελλάδα πήραν
το κορινθιακό κιονόκρανο συνδυασμένο με ιωνικά στοιχεία. Παράλληλα, προσέθεσαν
νέα υλικά και νέες μεθόδους στην οικοδομική, κατορθώνοντας έτσι να
κατασκευάσουν μεγάλα οικοδομήματα, με ξεχωριστά ρωμαϊκά γνωρίσματα που
συνδύαζαν το θόλο, την αψίδα και τους ελληνικούς
διακοσμητικούς ρυθμούς. Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί πως οι Ρωμαίοι-άνθρωποι
περισσότερο πρακτικοί- προτιμούσαν τα έργα που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες
του Κράτους: γέφυρες, υδραγωγεία, δρόμους καικατασκευές στερεές που
να αψηφούν το χρόνο και να εκφράζουν το μεγαλείο της Ρώμης. Αργότερα
βέβαια έχτιζαν και έργα που είχαν κύριο στόχο τους τη προσφορά ανέσεων
και ψυχαγωγίας στο λαό, όπως θέατρα, αμφιθέατρα, ιπποδρόμους, θέρμες και βιβλιοθήκες.
Στα χρόνια της αυτοκρατορίας και λίγο νωρίτερα, η Ρώμη παρουσίασε
μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα: νέες πόλεις χτίζονται, ενώ η
πρωτεύουσα ανοικοδομείται και στολίζεται με αγορές, θέατρα και ναούς. Οι οικοδομές
χτίζονται με τούβλα και επικαλύπτονται με πολύχρωμα μάρμαρα. Ο Αύγουστος στολίζει
την αγορά (forum) με μεγαλόπρεπα κτίρια, κύρια έκφραση του
αυτοκρατορικού γοήτρου. Στα χρόνια των Φλαβίων χτίζεται
το Κολοσσαίο, ένα τεράστιο αμφιθέατρο.
To Κολοσσαίο της Ρώμης. Διακρίνεται το
καλύτερα διατηρημένο τμήμα του.
Αξιοθαύμαστο για το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπεια του είναι το Πάνθεον,
έργο των χρόνων του Αδριανού. Μεγάλη επιτυχία γνώρισε ένας νέος τύπος
μνημείου, η θριαμβική αψίδα. Ορθωνόταν για την υποδοχή των
θριαμβευτών και την ανάμνηση των πολεμικών θριάμβων της Ρώμης. Από τον
3ο αι. μ. Χ. κι έπειτα, εγκαταλείπονται οι ελληνικοί ρυθμοί στην
αρχιτεκτονική και κάνουν την εμφάνιση τους εκείνα τα στοιχεία που θα
επικρατήσουν αργότερα στη βυζαντινή τέχνη. Οι Ρωμαίοι δείχνουν προτίμηση
για επιβλητικά δημόσια οικοδομήματα, όπως βασιλικές στοές, θέρμες κτλ.
Τυπικά δείγματα αποτελούν οι θέρμες του Καρακάλλα και του Διοκλητιανού.
Εξάλλου, η αρχιτεκτονική ήταν η τέχνη με την οποία ασχολήθηκαν ιδιαίτερα
οι Ρωμαίοι. Ιδιαίτερα την εποχή του Αυγούστου και μετά, η εξέλιξη της
ήταν μεγάλη. Εξυπηρέτησε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης το
μεγαλείο της Ρώμης και διευκόλυνε παράλληλα την ζωή των υπηκόων της
αυτοκρατορίας.
Η κατασκευή μεγάλου αριθμού έργων σε όλη την αυτοκρατορία έφερε
οικονομική ανάπτυξη. Οι Αντωνίνοι αλλά και άλλοι αυτοκράτορες φρόντισαν
ιδιαίτερα την κατασκευή έργων κοινής ωφέλειας στις επαρχίες, όπως γέφυρες,
υδραγωγεία, αγορές, θέρμες, νυμφαία, βιβλιοθήκες......
Κορινθιακός ρυθμός
Ο Κορινθιακός ρυθμός είναι ένας από τους τρεις ρυθμούς της αρχαίας
ελληνικής αρχιτεκτονικής. Οι κίονες χαρακτηρίζονται από κιονόκρανο που
αποτελείται από υψηλό έχινο(«κάλαθος»), που περιβάλλεται από σειρές
φύλλων ακάνθης και έλικες στις τέσσερις γωνίες. Μπορεί κάλλιστα να
θεωρηθεί ως εξέλιξη του Ιωνικού λόγω αυτών των ελίκων. Ο ρυθμός αυτός αποτελεί
τον πιο διακοσμητικό από τους τρεις ελληνικούς ρυθμούς και χρησιμοποιήθηκε
κυρίως στους ρωμαϊκούς χρόνους με ποικιλία μορφών. Η επινόηση του
Κορινθιακού κιονόκρανου έγινε από τον Καλλίμαχο.
Το κορινθιακό κιονόκρανο και επιστύλιο του Πάνθεου στην Ρώμη
Χαρακτικό του Claude Perrault, 1684
Σύμφωνα με τον Βιτρούβιο, «εφευρέτης» του Κορινθιακού κιονόκρανου ήταν
ο γλύπτης Καλλίμαχος που τον εμπνεύστηκε από ένα καλάθι που βρισκόταν στον
τάφο ενός κοριτσιού στην Κόρινθο. Το καλάθι, όπου ήταν τοποθετημένα τα
παιχνίδια της, σκεπαζόταν από μία τετράγωνη πλάκα. Γύρω από το
καλάθι είχαν φυτρώσει άκανθοι ακολουθώντας το σχήματου. Έτσι γεννήθηκε
το κορινθιακό κιονόκρανο σύμφωνα με τον μύθο. Ο πρώτος γνωστός
Κορινθιακός κίονας βρισκόταν στον ναό του Επικούριου Απόλλωνα (περ.420
π.Χ.) στιςΒάσσες της Φιγάλειας που χτίστηκε από τον Ικτίνο,
αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Ο κίονας αυτός, βρισκόταν στο κέντρο της νότιας
πλευράς της εσωτερικής κιονοστοιχίας του ναού. Πιθανότατα επρόκειτο για
μία συμβολική απεικόνιση του ίδιου του Απόλλωνα, κάτι το οποίο δεν είναι
πρωτοφανές.
Ο Κορινθιακός ρυθμός χρησιμοποιήθηκε σπάνια από τους Έλληνες, ενώ μεγάλη
χρήση του παρατηρείται στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Στην Αθήνα, εξαιρετικό
δείγμα Κορινθιακού ναού, αποτελεί ο Ναός του Ολυμπίου Διός (Ολυμπιείον)
το οποίο αποπεράτωσε ο αυτοκράτορας Αδριανός το 130 μ.Χ.
Ιωνικός ρυθμός
Ο Ιωνικός ρυθμός είναι ένας από τους πέντε αρχαίους κλασικούς αρχιτεκτονικούς
ρυθμούς. Κατατάσσεται μεταξύ του Δωρικού και του Κορινθιακού ρυθμού.
Κύρια στοιχεία διάκρισης των ρυθμών αυτών είναι η ζωφόρος, τα
κιονόκρανα και οι κιονοστοιχίες των αρχαίων κτισμάτων.
Διακρίνουμε μεταξύ του Μικρασιατικού Ιωνικού ρυθμού και του Αττικού
Ιωνικού ρυθμού, οι οποίοι έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς τη
βάση του στύλου και της ζωφόρου. Χαρακτηριστικές παραλλαγές του ιωνικού
ρυθμού είναι επίσης και η Ρωμαϊκή Ιωνική, καθώς και η Γερμανική
Ιωνική.
Το Ερέχθειο στην Ακρόπολη των Αθηνών
(νοτιοδυτική άποψη).
Ο Ιωνικός ρυθμός αρχίζει να εμφανίζεται από τις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα,
και μάλιστα στα παράλια της μικρασιατικής Ιωνίας, στα νησιά του
Αιγαίου και στην Αττική.
Το όνομά του προέρχεται από τους Ίωνες. Μετά τη διείσδυση των Δωριέων κατά
την κάθοδο των Δωριέων μετατοπίστηκε η εμφάνισή τους κυρίως προς τα
ανατολικά, στα νησιά του Αιγαίου και στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.
Στην περιοχή της Αθήνας όμως επικράτησαν.
Σε σύγκριση με τον Δωρικό ρυθμό, ο Ιωνικός ρυθμός έχει διάφορες μικρές
παραλλαγές. Τον 4ο π.Χ. αιώνα άρχισε να τυποποιείται και να ξεχωρίζει
καθαρά από τον δωρικό ρυθμό.
Mια από τις ρίζες του Ιωνικού ρυθμού βρίσκεται στις λίθινες κατασκευές
των Κυκλάδων, όπως παρατηρούμε στον Ιωνικό ρυθμό που παρουσιάζεται στην
Αθήνα. Γενικό χαρακτηριστικό του όμως είναι η εξαιρετική ιδιομορφία,
δηλαδή η ελευθερία που είχαν οι διάφοροι αρχιτέκτονες να αναπτύξουν το
δικό τους τοπικό στιλ. Παραδείγματα είναι το τοπικό στιλ της Σάμου ή της
Εφέσου με διαφορετικές βάσεις στις κολώνες τους. Αργότερα ο Ιωνικός
ρυθμός τυποποιήθηκε και διαδόθηκε. Η βάση του στύλου όπως την
βρίσκουμε στην Αθήναδιαδόθηκε και στην Μικρά Ασία (αν και εκεί
συνδυάζεται με τον πλίνθο), και η ζωφόρος, που αρχικά εμφανίστηκε στα
νησιά, έκανε την πορεία διάδοσής του στην Μικρά Ασία μέσω Αθήνας αρκετά
εύκολη.
· Η βάση του Ιωνικού Ρυθμού
Το θεμέλιο και η βάση του κτιρίου στον Ιωνικό ρυθμό αποτελείται
από τον στερεοβάτη που είναι το θεμέλιο και το κρηπίδωμα που είναι τα
σκαλάκια. Το θεμέλιο είναι χτισμένο πάνω και μέσα στο έδαφος και
προεξέχει μόνο η πάνω επιφάνειά του, η ευθυντηρία. Πάνω στο
θεμέλιο είναι χτισμένο το κρηπίδωμα, που σχηματίζει τρία σκαλάκια.
Το τελευταίο σκαλάκι ονομάζεται στυλοβάτης επειδή επάνω στην επιφάνεια
αυτή τοποθετείται η βάση των κατακόρυφων στύλων. Στους αρχαιότερους ναούς
Ιωνικού ρυθμού τα σκαλάκια αυτά μερικές φορές λείπουν, ενώ ο στυλοβάτης εδράζεται
κατευθείαν πάνω στην ευθυντηρία. Από τον 5ο π.Χ. αιώνα και μετά αρχίζει
να διαδίδεται η κατασκευή με τα σκαλάκια, τα οποία στον 4ο και τον 3ο. π.Χ.
αιώνα παίρνουν μερικές φορές τεράστιες διαστάσεις, ή αποτελούνται από
περισσότερα από τρία σκαλάκια. ΣτοΑρτεμίσιο (βλ. επτά θαύματα του
αρχαίου κόσμου) για παράδειγμα βρίσκουμε δέκα σκαλοπατάκια.
· Ο κίονας του Ιωνικού Ρυθμού
Σε αντίθεση με τον δωρικό ρυθμό ο κίονας στον ιωνικό ρυθμό δεν στηρίζεται
πάνω στον στυλοβάτη, παρά έχει την δική του βάση. Στους ιωνικούς ναούς
της Μικράς Ασίας η βάση συνήθως αποτελείται από μία τετράγωνη πλάκα,
τον λεγόμενο πλίνθο. Πάνω στον πλίνθο ακολουθούν διάφορα επιστρώματα
που έχουν σχήμα στρογγυλό, και τερματίζουν με εξόγκωση ή προεξοχή. Τα
επιστρώματα αυτά συνήθως είναι διακοσμημένα με οριζόντιες αυλακιές. Στον αττικό
ιωνικό ρυθμό συχνά συναντάμε βάσεις χωρίς πλίνθο, αλλά με ιδιαίτερα διογκωμένη
στρογγυλή βάση.
Οι κίονες σε σύγκριση με τους κίονες του δωρικού ρυθμού είναι
λεπτότεροι, στενεύουν ελαφρώς προς τα πάνω, και έχουν οριζόντιες
αυλακιές. Τα αυλάκια αντί να συνδέονται μεταξύ τους με οξείες
κόψεις, χωρίζονται με μικρές επίπεδες επιφάνειες που είναι ανάμεσά τους.
Συνήθως συναντάμε 20 με 24 αυλάκια σε κάθε κίονα, ενώ 24 είναι η κατά
προτίμηση κλασική διαρρύθμιση.
Το κιονόκρανο είναι λεπτεπίλεπτο, στηρίζεται πάνω στον αστράγαλο, μια
λεπτή πλάκα μεταξύ του κίονα και του κιονόκρανου. Έχει πολλά και φαρδιά
διακοσμητικά ανάγλυφα και καταλήγει στους κοχλίες δεξιά και αριστερά,
πάνω στους οποίους στηρίζεται ένας λεπτός άβακας διακοσμημένος με
κυματισμούς.
Tα τρίγωνα των ναών, με την ακίδα τους τραβούσαν την θετική ηλιακή
ενέργεια, την διοχέτευαν στις κολώνες και από τα αυλάκια (γιατί ο
αιθέρας έχει την ιδιότητα να καμπυλώνεται) την διοχέτευαν στην γη.
Τουτέστιν δημιουργούσαν ένα μεγάλο ενεργειακό πεδίο, δηλ κάτι σαν
δοχείο ενέργειας.
Αρχιτεκτονικά «Μυστικά» των Αρχαίων Ελλήνων που χρησιμοποιούνται μέχρι
σήμερα και εντυπωσιάζουν.
Θερμομόνωση
Οι τοίχοι των σπιτιών φτιάχνονταν συνήθως από λάσπη και από πέτρες.
Μιας και δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμα το τσιμέντο για μαζική χρήση,
χρησιμοποιούσαν για καλύτερο «δέσιμο»και αντοχή της λάσπης, άχυρο,
αυγά και μαλλιά από κατσίκες. Ο βόρειος τοίχος γινόταν παχύτερος και
με τα ελάχιστα δυνατά ανοίγματα. Η είσοδος συνήθως βρισκόταν στην
ανατολική και σπανιότερα στην νότια πλευρά.
Χρήση φυτών για κλιματισμό
Στη βόρεια πλευρά του σπιτιού συνήθως φυτευότανε κάποια αειθαλή δέντρα,
όπως ελιές, ώστε με το φύλλωμά τους να εμποδίζουν τον χειμωνιάτικο
κρύο, βόρειο άνεμο να πέσει απ' ευθείας πάνω στο σπίτι. Στην νότια πλευρά
συνήθως υπήρχαν φυλλοβόλα δένδρα, που τον χειμώνα χωρίς φύλλα δεν
εμπόδιζαν τον ήλιο από το να ζεστάνει το σπίτι, αλλά το καλοκαίριπροσφέρανε
όλη τους την σκιά.
Μόνο όσος ήλιος χρειάζονταν
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν σταματήσανε μόνο στην χρήση φυτών για κλιματισμό.
Χρησιμοποιούσαν πάνω από τις νότιες πόρτες και παράθυρα μία προέκταση της
σκεπής με προσεκτικά σχεδιασμένο μέγεθος. Το μέγεθος αυτής της προέκτασης
ήταν υπολογισμένο με τέτοιο τρόπο που το καλοκαίρι ο ήλιος εμποδιζόταν
από το να πέσει μέσα στο σπίτι αλλά το χειμώναπου έχει χαμηλότερη τροχιά
αυτή η προέκταση δεν τον εμπόδιζε απ' το να ζεσταίνει και το εσωτερικό του
σπιτιού.
Μία άλλη έξυπνη εναλλακτική κίνησή τους ήταν η χρήση κληματαριάς
συγκεκριμένου ύψους και πλάτους. Έτσι, πετύχαιναν σχεδόν τα ίδια
αποτελέσματα και τρώγανε και τα σταφύλια!
Θερμοανακλαστικό χρώμα
Φυσικά, όπως μπορούμε να δούμε μέχρι και σήμερα στα περισσότερα
παραδοσιακά Ελληνικά σπίτια, το χρώμα παραμένει λευκό! Αυτό συναντάται κυρίως
στα ηλιόλουστα νησιά καιχρησιμοποιείται για να ελαχιστοποιήσει την ζέστη απ'
τον ήλιο.
Επίσης ο ασβέστης που χρησιμοποιείται, ειδικά στα νησιά του Αιγαίου για
λεύκανση των τοίχων, διαθέτει και μια σειρά άλλων ευεργετικών ιδιοτήτων όπως
η απολύμανση και ηαπορρόφηση της υγρασίας, αποτροπή εντόμων κλπ.
Δίκτυο ύδρευσης
Το πρώτο γνωστό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης για ολόκληρη πόλη το
συναντάμε στην Κνωσό. Οι ανασκαφές του 'Αρθουρ Έβανς στις αρχές του
αιώνα έφεραν στο φως ένα εντυπωσιακό σύστημα ύδρευσης. Το νερό μεταφερόταν
μέσα σε πήλινες σωλήνες από αρκετά μακριά, απ' τις περιοχές Κουνάβων και Αρχανών στο
υδραγωγείο της πόλης και από εκεί διανεμόταν στα σπίτια. Τα σπίτια ήταν
ξύλινα, πέτρινα και μαρμάρινα και μερικά απ' αυτά με τρεις, λιγότερα με
τέσσερις αλλά και λίγα, όπως το παλάτι, με πέντε ορόφους. Κάποιαδημόσια
κτήρια, μάλλον αποθήκες τροφίμων, είχαν επενδυμένους τοίχους με κεραμικά
πλακάκια παρόμοια με τα σημερινά.
σχέδιο αρχαίων σωλήνων και ενώσεων
Υδραυλικά στο παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη από την Πρώτη Μεσο-Μινωική
περίοδο, περίπου 2000 π.Χ.: Τα τμήματα πήλινων σωλήνων από ψημένο πηλό είχαν
κατασκευαστεί με τρόπο που να εγκαθιστώνται εύκολα. Αλληλοεπικάλυψη των
άκρων των σωλήνων χρησιμοποιούταν για ομαλές ενώσεις, εξασφαλίζοντας ελεύθερη
ροή του νερού και ελάχιστο στροβιλισμό. Πριονωτή διαμόρφωση των ενώσεων διατηρούσε
την ένωση σίγουρη. Έτσι, βλέπουμε κατασκευή πήλινων σωλήνων με κατάλληλα
διαμορφωμένα άκρα που επέτρεπαν συνδέσεις με μέγιστη ασφάλεια αλλά και βέλτιστη
ροή. Είναι προφανές ότι για τέτοια ακρίβεια συνδέσεων θα χρησιμοποιούσαν
καλούπι στις κατασκευές που θα εξασφάλιζε τόσο ομοιογένεια και τυποποίηση
σωλήνων όσο και ταχύτητα παραγωγής. Το σχήμα δείχνει να έχει μπει πηλός
για σφράγισμα της ένωσης όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά.
Άλλο ενδιαφέρον σημείο που έγινε γνωστό μόνο μετά από την σύγχρονη επανεφεύρεσή του,
είναι σημεία του συστήματος υδρεύσεως σχεδιασμένα έτσι που με στροβιλισμό, λόγω
ροής μέσα από σπειροειδούς σχήματος σωληνώσεις, να ανεβάζουν την πίεση ή
την ταχύτητα του νερού ανάλογα με την ανάγκη σε κάθε σημείο. Απλός τρόπος
καθαρισμού ήταν τα ενδιάμεσα φρεάτια συντήρησης του δικτύου όπου έπεφτε η
πίεση του νερού και μπορούσαν να επιπλεύσουν ή να βυθιστούν οι όποιες
ακαθαρσίες πριν το νερό συνεχίσει την πορείατου.
Δίκτυο αποχέτευσης
Στην Κνωσό συναντάμε για πρώτη φορά τη χρήση σιφωνίου στην αποχέτευση. Η ποιότητα
ζωής και προφανώς η γνώση κανόνων υγιεινής μέσα στο σπίτι δεν μπορούσε να
συμβιβαστεί με ανεπιθύμητες οσμές απ' το δίκτυο αποχέτευσης. Το ξανασυναντάμε και
στην Θήρα με οργανωμένο αποχετευτικό δίκτυο.
Πανάρχαιο δίκτυο αποχέτευσης αναφέρεται στον πολιτισμό των Αζτέκων όπου
τα ανθρώπινα περιττώματα συλλέγονταν και χρησιμοποιούνταν για λίπασμα,
τα δε ούρα στην παρασκευή βαφών, αλατιού...
Η πόλη του Τενοκτιτλάν εθεωρείτο καθαρότατη και χίλια άτομα κάθε
ημέρα καθάριζαν τους δρόμους της και μόνο.....
Ενδοδαπέδια θέρμανση
Άλλο στοιχείο που αποδεικνύει την εξελικτική ανωτερότητα της Κνωσού σε
σχέση με τα υπόλοιπα γνωστά κτίσματα της εποχής εκείνης, είναι ο τρόπος
θέρμανσης κάποιων δωματίων του παλατιού. Υπήρχαν κάτω από το δάπεδο
σωλήνες μέσα από τις οποίες πέρναγε ζεστό νερό θερμαίνοντας όλο τον χώρο.
παλάτι Κνωσού
Την εποχή της ακμής της υπολογίζεται ότι η Κνωσός είχε σχεδόν 100.000
κατοίκους. Σε μια τοιχογραφία παρατηρούμε λευκό αξιωματικό και μαύρους
«μισθοφόρους», πράγμα πουμας δίνει στοιχεία για την ισχύ της και την
επιρροή της στο τότε ευρύτερο περιβάλλον της.
Κατασκευή Θόλου
Αν πάμε στις Μυκήνες θα δούμε τον περίφημο «Θησαυρό του Ατρέα», μια
θολωτή κατασκευή ενός πολιτισμού που ήκμασε από το 1600 μέχρι το 1200 π.Χ. Η
θολωτή αυτή κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε σαν τάφος έχει 14.6 μέτρα διάμετρο και 13.4
μέτρα ύψος. Είναι κατασκευασμένη από προσεκτικά κομμένες πέτρες που
δεν συνδέονται μεταξύ τους με κανένα συνδετικό υλικό. Οι 33 σειρές από
κομμένες πέτρες, κρατιούνται στην θέση τους απ' την βαρύτητα και από την πίεση
που ασκεί ο λόφος χώματος που βρίσκεται από πάνω τους. Αν δηλαδή κάποιος αφαιρούσε
το χώμα του λόφου είναι πολύ πιθανόν η κατασκευή να κατέρρεε! Η
κατασκευαστική δυσκολία που παρουσιάζει μία τέτοια κατασκευή την κάνει
ιδιαίτερα σπάνια.
Είσοδος θολωτού τάφου Ατρέως
Στην είσοδό της υπάρχει πάνω απ' την πόρτα του θολωτού τάφου, κατάλληλα
επεξεργασμένος ογκόλιθος 122 τόνων. Πάνω απ' αυτόν υπάρχει κενό
ανακουφιστικό τρίγωνο πουπροφυλάσσει έξυπνα την πόρτα απ' το υπερβολικό
φορτίο, κατανέμοντας το βάρος της οροφής στα πλάγια. Οι γνώσεις που
απαιτεί η κατασκευή ενός μνημείου τέτοιου μεγέθους καιμάλιστα
συνδυασμένες με τα υλικά και τον τρόπο σύνδεσής τους προκαλούν
τουλάχιστον σεβασμό για τους αρχιτέκτονες που σχεδίασαν και υλοποίησαν μία
τέτοια κατασκευή.
Κυκλοφορεί συχνά η λανθασμένη αντίληψη ότι το τόξο, η αψίδα, η καμάρα και
ο θόλος αποτελούν ρωμαϊκή εφεύρεση. Αυτό μοιάζει σχεδόν σωστό αν
παραμείνουμε στην επιφάνεια της ιστορίας αλλά και της γης! Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν
κυκλικές κατασκευές χωρίς κανένα πρόβλημα τουλάχιστον απ' την Μυκηναϊκή περίοδο αλλά
αποκλειστικά για κατασκευές εντός της γης, αφιερωμένες είτε σε χθόνιους θεούς είτε
σε ότι ήταν σχετικό με τον θάνατο. Τις βρίσκουμε σε τάφους,
νεκρομαντεία κλπ. όπως οι τάφοι της Βεργίνας, τηςΠύλου κ.α.
Στην επιφάνεια, σε ότι ήταν σχετικό με την ζωή, χρησιμοποιούνταν
ευθύγραμμες κατασκευές. Μικτού τύπου κατασκευές χρησιμοποιούνταν για
θεούς που είχαν σχέση τόσο με την ζωή όσο και με τον θάνατο.
Οι Ρωμαίοι έβγαλαν στην επιφάνεια αυτές τις κυκλικές κατασκευές και τις χρησιμοποίησαν
κατά κόρον, όταν ουσιαστικά κατάργησαν τις χθόνιες λατρείες.
Οι διαστάσεις του «Θησαυρού του Ατρέα» ξεπεράστηκαν από αντίστοιχη
κυκλική κατασκευή στο γνωστό Πάνθεον της Ρώμης κατασκευασμένο απ' τον Απολλόδωρο
τον Δαμασκηνό, 1350 χρόνια αργότερα...! Η κορυφή του θόλου όμως στο
Πάνθεον είναι άνοιγμα εξαερισμού και φωτισμού αποφεύγοντας το δυσκολότερο
κατασκευαστικό κομμάτι του θόλου. Και φυσικά στην κατασκευή του υπήρχε
ήδη διαθέσιμο σαν δομικό, συνδετικό υλικό το τσιμέντο.
τοξωτή πύλη Παλαιομάνινας
Στην Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας, σχεδόν 55 χιλιόμετρα απ' την πόλη
του Αστακού, σώζεται τμήμα αρχαίων τειχών με την αρχαιότερη γνωστή
τοξωτή πύλη. Η ηλικία τηςυπολογίζεται περίπου 5.000 ετών και
αποτελεί τμήμα των τειχών πόλης με περίμετρο σχεδόν 5 χιλιομέτρων.
Η αρχαία πόλη είχε δύο ακροπόλεις, αρκετούς πύργους και σώζεται τμήμα
του λιθόστρωτου δρόμου που συνέδεε την πόλη με τον Αχελώο.
Απ' ότι καταλαβαίνετε είναι προφανές ότι η «ρωμαϊκή αψίδα» προϋπήρχε των
Ρωμαίων. Και φυσικά δεν υπάρχει μόνο αυτή η τοξωτή πύλη σαν απόδειξη,
αλλά και οι Μυκηναϊκές τοξωτές γέφυρες.
Θόλος Αρσινόης
Στην Σαμοθράκη συναντάμε το μεγαλύτερο κτίσμα σε σχήμα θόλου της
Αρχαίας Ελλάδας. Σχετίζεται με τα θρησκευτικά Καβείρεια μυστήρια της
Σαμοθράκης και αποτελεί μέρος ευρύτερου χώρου με κτίρια διαφόρων ρόλων.
Στον πρώτο βαθμό μύησης μπορούσαν να συμμετέχουν άνδρες και γυναίκες
οποιασδήποτε εθνικότητας και τάξης. Η ανώτερη βαθμίδα όμως ήταν για
ελάχιστους «ικανούς». Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη μυσταγωγία φαίνεται ότι έπαιζε
το κτίριο γνωστό σαν Θόλος της Αρσινόης. Εντύπωση προκαλεί η εξωτερική
του διάμετρος που φτάνει τα 20 μέτρα. Το μέγεθος της θεμελίωσης δείχνει ότι
το κτίριο πρέπει να είχε και αντίστοιχα μεγάλο ύψος.
Σχεδίαση Θεάτρων
Άλλος εντυπωσιακός τύπος οικοδομημάτων της αρχαιότητας ήταν τα θέατρα.
Τα μεγαλύτερα γνωστά είναι της Εφέσου με χωρητικότητα 24.000 θέσεων,
της Μεγαλόπολης 22.000 θέσεων, του 'Άργους 20.000 θέσεων, της Κορίνθου
18.000 θέσεων. Πολλά από αυτά ήταν φτιαγμένα με τρόπο που να χρησιμοποιεί
φυσικά κοιλώματα λόφων, αλλά στα περισσότερα από αυτά υπήρξε τεχνητή
διαμόρφωση του εδάφους και πολλές κατασκευαστικές προσθήκες. Και το
ενδιαφέρον μας δεν εξαντλείται μόνο στις διαστάσεις και την αισθητική τους
αλλά προχωράει σε τεχνικά θέματα όπως η οπτική και η ακουστική τους. Η
ακουστική των θεάτρων μάλιστα θεωρείται σχεδόν μυστήριο επίτευγμα.
Σχεδιαζόταν με τέτοιο τρόπο που όλοι οι θεατές να μπορούν άνετα να βλέπουν
στην σκηνή αλλά και να ακούν εξίσου καλά τι λεγόταν απ' τους ηθοποιούς.
Κάποια θέατρα (όπως του Γυθείου και της Ερέτριας) διέθεταν την
επονομαζόμενη «χαρώνειο κλίμακα», που ήταν μια σήραγγα κάτω απ' την σκηνή
μέσω της οποίας εμφανιζόταν στην παράσταση οι ηθοποιοί που υποδύονταν τα
πνεύματα του κάτω κόσμου. Άλλη κατασκευή σαν γερανός παρουσίασε τους
ουράνιους Θεούς να κατεβαίνουν στην σκηνή (από μηχανής Θεός). Σε κάποια
θέατρα (όπως της Σπάρτης και της Μεγαλόπολης) η σκηνή ήταν τροχήλατη και
μεταφερόταν μετά την παράσταση σε ασφαλέστερο στεγασμένο μέρος. Δεν ξέρουμε
σίγουρα αν χρησιμοποιούνταν και εναλλακτικές μεταφερόμενες σκηνές ανάλογα
με το είδος της παράστασης.
Επίτευγμα για την εποχή ήταν και οι ναυμαχίες που γινόταν (κατά τους
Ρωμαϊκούς κυρίως χρόνους) με μικροσκοπικά πλοία σε κάποια θέατρα όπως
του Άργους και του θεάτρου του Διονύσου κάτω απ' την Ακρόπολη της
Αθήνας.
Κάποια θέατρα ήταν «ασυνήθιστα» μελετημένα, κατασκευαστικά. Σαν
παράδειγμα, το μεγάλο θέατρο της Επιδαύρου κατασκευάστηκε στο τέλος του 4ου
αιώνα π.χ. και τοπάνω διάζωμα προστέθηκε στα τέλη του 3ου π.χ. αιώνα.
Θέατρο Επιδαύρου
Η ορχήστρα του είναι ένας τέλειος κύκλος, ενώ το κοίλον του αποτελεί
τμήμα σφαίρας! 34 σειρές καθισμάτων στο κάτω διάζωμα και 21 στο πάνω
δίνουν 55 σειρές συνολικά. Το άθροισμα των πρώτων 10 αριθμών (1+2+3+4+5+6+7+8+9+10) δίνει 55.
Το άθροισμα των πρώτων 6 (1+2+3+4+5+6) δίνει 21, και το άθροισμα
των 4 τελευταίων (7+8+9+10) δίνει34. Ο χρυσός αριθμός Φ παρουσιάζεται
και πάλι μιας και η αναλογία σειρών των δύο διαζωμάτων 21 / 34 = 0,618 = Φ,
αλλά και η αναλογία του κάτω διαζώματος προς το σύνολο των σειρών 34 / 55 =
0,618 = Φ, αποτελεί απόδειξη ενδελεχούς αρχιτεκτονικής και μαθηματικής
μελέτης. Απ' ότι φαίνεται λοιπόν υπήρχε γνώση, μελέτη και διαχρονική
συνέχεια σε τέτοιες κατασκευές.
Εντύπωση προκαλεί η παρουσία αρχαίων θεάτρων σχεδόν σε όλη την λεκάνη της
μεσογείου. Κάποιοι πιστεύουν ότι το πλήθος των αρχαίων θεάτρων όσο και η θέση
τους δεν δικαιολογούν την μεγάλη χωρητικότητά τους και το κόστος
κατασκευής τους και ίσως να προοριζόταν και για άλλες χρήσεις...
Μυκηναϊκή οδοποιία
Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός ανέπτυξε ένα από τα πρώτα δίκτυα ύδρευσης αλλά και
ένα από τα πρώτα οδικά δίκτυα στην Ευρώπη. Τον 14ο αιώνα π.χ. οι
Μυκηναϊκές άμαξες ταξίδευαν σε δρόμους μέχρι 5 μέτρων πλάτους περνώντας πάνω
από κατασκευασμένες γέφυρες όπου ο χώρος το απαιτούσε. Το οδικό δίκτυο
της αρχαίας Αργολίδας σώζεται ακόμη σε πολλά σημεία. Στους αρχαίους δρόμους συναντάμε
και ζεύγη αυλακώσεων βάθους 7-10 εκ. και πλάτους περίπου 20 εκ. με
απόσταση μεταξύ τους 1.4μ. ή 1.8μ. που εξυπηρετούσαν τα τροχοφόρα οχήματα
της εποχής.
Υπάρχουν αναφορές ότι την κατασκευή και σχεδίαση νέων δρόμων αναλάμβαναν
οι Αμφικτύονες που χρέωναν ανάλογα και τις πόλεις για την κατασκευή. Πολλές
φορέςκάποιοι πλούσιοι της εποχής χορηγούσαν τα έξοδα κατασκευής
δρόμων.
Μυκηναϊκές τοξωτές γέφυρες
Η γέφυρα της Βαλύρας (άνω Πάμισος), η οποία χρησιμοποιείται μέχρι και
σήμερα, επιβεβαιώνει την συνέχιση της αρχαίας ελληνικής γνώσης της
οικοδομικής χρήσης της καμάρας και μέχρι τον 3ο αιώνα π.χ.
Άλλη μυκηναϊκή γέφυρα υπάρχει στο Αρκαδικό Αργολίδος στην θέση Καζάρμας στον
δρόμο από το Ναύπλιο στην Επίδαυρο. Στο Αρκαδικό και στο Γαλούση υπάρχουν
δύοακόμα αρχαίες γέφυρες. Εντυπωσιακό παραμένει το μέγεθος των
ογκολίθων που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτές τις γέφυρες κατατάσσοντάς τες στα
κυκλώπεια κτίσματα.
Εξαιρετικά διατηρημένη είναι και η γέφυρα στην Ελεύθερνα της Κρήτης.
Χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ.
Παρθενώνας
Ο Παρθενώνας κατασκευάστηκε μεταξύ 447 και 438 π.χ. και χρειάστηκαν άλλα
5 χρόνια για τα γλυπτά του. Από τότε προκαλεί τον θαυμασμό με τις διάφορες
ιδιότητές του.Κατασκευάστηκε με μάρμαρο από την Πεντέλη, (από εκεί που
σήμερα βρίσκεται η σπηλιά του Νταβέλη με τις φημολογούμενες παράξενες
ενεργειακές ιδιότητες) και κάθε τμήμα κίονα έχει βάρος από 80 μέχρι 100 τόνους.
Στην οροφή του χρησιμοποιήθηκαν λεπτές πλάκες μαρμάρου από την Πάρο που
με την ημιδιαφάνειά τους φώτιζαν απαλά τον ναό. Η 19 χιλιομέτρων
μεταφορά των πεντελικών μαρμάρων και το σκάλισμά τους δεν θεωρήθηκε
αξιομνημόνευτο γεγονός για την εποχή (αν και κάθε κομμάτι του είναι
μοναδικό, έχοντας την δική του θέση στο κτίσμα) αλλά το αποτέλεσμα
εντυπωσιάζει μέχρι σήμερα.
Στο σχέδιο του Παρθενώνα δεν υπάρχει ούτε μία ευθεία γραμμή αλλά παντού συναντάμε
απαλές καμπύλες. Στις αναλογίες του συναντάμε τον χρυσό αριθμό Φ και
την σχέση α/2α+1. Το οπτικό αποτέλεσμα είναι εκτός από αρμονικό πολλές
φορές και απροσδόκητο, μιας και ο Παρθενώνας καταφέρνει να δείχνει
εντυπωσιακά μεγαλύτερος από το πραγματικό του μέγεθος, χωρίς όμως να
βαραίνει τον χώρο! Αν συγκρίνετε το μέγεθός του (69,54μ. μήκος, 30,78μ.
πλάτος, 20μ. ύψος) με διάφορα σύγχρονα κτήρια θα δείτε την τεράστια διαφορά
που προκαλεί η οπτική εντύπωση. Λέγεται από κάποιους ότι εν μέρει
οφείλεται στην ενέργεια που εκπέμπει και μοιάζει με την αντίστοιχη της σελήνης που
επίσης την κάνει να μας μοιάζει κάποιες στιγμές τεράστια.
Αλλά και η ίδια η κατασκευή του δεν είναι ακόμα πλήρως γνωστή μιας και υπάρχει
πλήθος ενδείξεων μη συμπαγούς θεμελίωσής του σε ασυνήθιστο βάθος 11
μέτρων με ίσως σημαντικό υπόγειο τμήμα ή και θάλαμο. Κάποια σκαλιά που
οδηγούν σήμερα στο πουθενά και μια παραλληλόγραμμη καθίζηση του πατώματος
του ναού, επιμένουν να θυμίζουν ότι υπήρχαν και άλλοι χώροι και χρήσεις
άγνωστες πια σήμερα.
Οι κίονες του Παρθενώνα δεν είναι κάθετοι αλλά αν προεκταθούν νοητά προς τα
επάνω συναντώνται στα 1852 μέτρα. Ο όγκος της νοητής πυραμίδας που
σχηματίζεται είναι ο μισός της μεγάλης πυραμίδας της Αιγύπτου, 45.000.000
ελληνικά κυβικά πόδια.
Το πλάτος της βάσης του Παρθενώνα (100 ελληνικά πόδια) αντιστοιχεί σε
γωνία ενός δευτερολέπτου της μοίρας στην Ισημερινό.
Μεταλλικοί σύνδεσμοι δόμησης
Σημαντικό επίτευγμα αποτελεί η αντισεισμική κατασκευή του Παρθενώνα που του
επέτρεψε να αντέξει πλήθος σεισμών από την κατασκευή του μέχρι σήμερα. Ο τρόπος
που είναι ενωμένα τα τμήματά του με λιωμένο μολύβι στις κατάλληλα
διαμορφωμένες ενώσεις των μαρμάρων είναι μέρος μόνο της απάντησης... Έχουμε
ακόμα να μάθουμε πολλάαπό τις ξεχασμένες γνώσεις που εφαρμόστηκαν στην εποχή
της κατασκευής του.
Στην Αμερικανική πόλη Τιαχουνάκου, πλήθος μεγαλιθικών κτισμάτων
χρησιμοποιούσαν συνδέσμους από ασήμι μεταξύ των δομικών στοιχείων τους. Το ασήμι
έχει ιδιότητες συστολής διαστολής ίδιες με της πέτρας οπότε κρίθηκε
ιδανικό απ' τους κατασκευαστές. ( Το ασήμι βρίσκεται συνήθως σε μικρή
αναλογία μέσα σε κοιτάσματα μολύβδου.)
Όταν το ανακάλυψαν οι Ισπανοί κατακτητές έκαναν με δυναμίτες όλη την πόλη
«χαλίκια» για να πάρουν το συνδετικό ασήμι...
«Περιστρεφόμενος» Ναός
Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνος στις Βάσσες Αρκαδίας χτίστηκε από τον
Ικτίνο με καθοδήγηση των Ιερέων των Δελφών μετά το 438 π.χ. και έχει διαστάσεις
39,8 x 16,1 μέτρα. Η πλαγιά του Λυκαίου όρους που χτίστηκε ο ναός σε
υψόμετρο 1130 μέτρων και μόλις 100 μέτρα χαμηλότερα απ' την κορυφή του, διαμορφώθηκε
τεχνητά σε οριζόντιο επίπεδο τμήμα αλλά ο ναός τοποθετήθηκε έκκεντρα
αφήνοντας ελεύθερο χώρο βόρεια και δυτικά. Ο προσανατολισμός του δεν
ακολουθεί την αρχαία συνήθεια ανατολής - δύσης, αλλάβορρά - νότου. Η
είσοδος βρίσκεται στην βόρεια πλευρά, σαν να βλέπει στους Δελφούς! Εξωτερικά είναι
Δωρικού ρυθμού αλλά εσωτερικά είναι Ιωνικού ρυθμού και οι κίονες
κοσμούνται με Κορινθιακού τύπου κιονόκρανα δίνοντας εντελώς ασυνήθιστο αλλά
πανέξυπνα αισθητικά ισορροπημένο σύνολο. Τα περισσότερα τμήματα του ναού είναι
κατασκευασμένα από τοπικό γκρίζο ασβεστόλιθο, αλλά τα γλυπτά τμήματα που
απαιτούσαν λεπτομέρεια έγιναν μαρμάρινα.
ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνος στις Βάσσες
Αρκαδίας
Η κατασκευή των κιόνων που είναι από ελαφρά ασύμμετρα μέρη και σε αρθρωτή,
σπονδυλωτή κατασκευή ενισχυμένη με σιδερένια τμήματα επενδυμένα με
μόλυβδο, έδωσε στον ναό αξιοζήλευτη αντοχή στους σεισμούς.
Ο μαθηματικός κ. Στέλιος Πετράκης ανακάλυψε ότι ο ναός είναι έτσι
χτισμένος που κάθε χρόνο να γλιστράει πάνω στην ειδική βάση του με γωνία
τέτοια, που να στρέφεται κατά 50.2 δευτερόλεπτα της μοίρας κάθε χρόνο,
στοχεύοντας στο ίδιο αστρικό σημείο, λόγω της κίνησης του άξονα της γης με
περίοδο 25.920 ετών, ο «μεγάλος ενιαυτός» που αναφέρει ο Πλάτωνας.
Πιο απλά, αν και κάθε 2.160 χρόνια αλλάζει ο αστερισμός του μεσουρανήματος (τώρα
αφήνουμε τους Ιχθύς και μπαίνουμε στον Υδροχόο), ο ναός εξακολουθεί να
στοχεύει στο ίδιο σημείο!
Ο ναός αν και παραμένει ένας απ' τους καλύτερα διασωθέντες ναούς της
αρχαιότητας, λεηλατήθηκε απ' τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο που αφαίρεσε
και τα γλυπτά του, αλλά και από άλλους αργότερα που αφαιρούσαν μέταλλα
απ' την ειδικά κατασκευασμένη βάση του. Κάποια απ' τα γλυπτά αυτά με την Αμαζονομαχία και
την Κενταυρομαχίαβρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.
Μέχρι σήμερα η ακρίβεια στην προκαθορισμένη του τροχιά ακολουθείται σε
εντυπωσιακό βαθμό (ιδιαίτερα συνυπολογίζοντας τις φθορές στην βάση του για
αφαίρεση μετάλλων) προσανατολιζόμενος στο ίδιο αστρικό σημείο, κάπου στην «Υπερβόρεια
πατρίδα του Απόλλωνα»!
Η Μεγάλη πυραμίδα
Η μεγάλη πυραμίδα της Αιγύπτου αποτελεί επίσης τεράστιο θέμα
αρχιτεκτονικής μελέτης και προβληματισμού και ίσως το μνημείο στο οποίο έγινε
σημαντική προσπάθεια να κωδικοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερη ανθρώπινη
γνώση. Κατασκευασμένη από κομμένη πέτρα με μέσο βάρος κάθε λαξευμένου
ογκόλιθου περίπου 2,5 τόνους, πέτυχε ανοχές αρμών της τάξεως του μισού
χιλιοστού ή και λιγότερο. Στην αίθουσα του Βασιλιά μάλιστα η ανοχή
εφαρμογής της λιθοδομής είναι μηδενική! Και στην αίθουσα του βασιλιά το
πέτρωμα που χρησιμοποιήθηκε είναι γρανίτης του Ασουάν από τα σκληρότερα και
πιο δυσκολοκατέργαστα είδη γρανίτη.
Οι πλαϊνές όψεις της πυραμίδας είναι τέσσερα όμοια ισόπλευρα τρίγωνα.
Κάθε πλευρά της βάσης της έχει μήκος 146,6 μέτρα και το ύψος της πριν
καταστραφεί ο ογκόλιθος της οροφής (αν υπήρχε τέτοιος...) ήταν 231,6
μέτρα.
η μεγάλη πυραμίδα της Αιγύπτου
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι 100.000 εργάτες δούλευαν επί 20 χρόνια για την
κατασκευή της πυραμίδας. Οι ογκόλιθοι μεταφέρονταν με σχεδίες στον Νείλο και
από εκεί σέρνονταν στο εργοτάξιο. Αυτά χωρίς την χρήση του τροχού και πριν
την γνώση του σιδήρου!
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαστάσεις της πυραμίδας. Το
συνολικό μήκος των πλευρών της δια του διπλάσιου του ύψους της
δίνει το π=3.1416. Το ύψος της επί 10 εκατομμύρια δίνει την απόσταση
γης - ήλιου. Διπλασιάζοντας το μήκος του αθροίσματος των 4 πλευρών της,
βρίσκουμε το αντίστοιχο ενός λεπτού μιας μοίρας στον Ισημερινό 1842.92 μέτρα.
(σήμερα υπολογίζεται σε 1842.78.) Το βάρος της πυραμίδας (600.000 τόνοι) επί
ένα δισεκατομμύριο δίνει το βάρος της γης. Το άθροισμα των διαγωνίων της
δίνει 25.826, σχεδόν την διάρκεια ενός ζωδιακού κύκλου.
Στεγανωτικά
Η στεγανοποίηση κτιρίων ήταν από την αρχαιότητα ένα πρόβλημα που ζητούσε
άμεση επίλυση. Είτε αναφερόμαστε στην στεγανοποίηση της οροφής ενός κτιρίου,
είτε στην στεγανοποίηση των τοίχων του. Και πόσο μάλλον όταν μιλάμε για
δεξαμενές συλλογής νερού ή άλλων υγρών ή και διαχείρισής τους,
όπως στα υδραγωγεία.
Οι τρόποι με τους οποίους οι αρχαίοι μηχανικοί στεγανοποιούσαν στέγες,
δεξαμενές και υδραγωγεία παρέμεινε για πολύ καιρό ένα ακόμη μυστικό προς
εξιχνίαση. Χωρίς την χρήση υλικών στην μορφή που τα ξέρουμε σήμερα, πετύχαιναν
εξίσου ικανοποιητικά αποτελέσματα. Υπάρχουν αναφορές για ενίσχυση της
ποιότητας και αντοχής της οικοδομικής λάσπης με χρήση υλικών όπως αυγών,
ασβέστη, μαλλιών από κατσίκες, αλλά μόνα τους δεν είναι αρκετά για την
επίτευξη του ίδιου αποτελέσματος.
Δεξαμενές όπως των ορυχείων ασημιού του Λαυρίου και της Καμείρου στην Ρόδο
έκαναν πια ξεκάθαρο ότι οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν αυτό που σήμερα ξέρουμε σαν
τσιμέντο!
Στην ναυτιλία χρησιμοποιήθηκαν σαν στεγνωτικά κυρίως ρετσίνι από δένδρα
και αργότερα πίσσα ή άλλα βαριά πετρελαιοειδή που συλλεγόντουσαν από
επιφανειακές πετρελαιοπηγές. Επίσης φυτικά προϊόντα σαν την γνωστή «τζίβα» που
έχουν την ιδιότητα να διογκώνονται με το νερό σφραγίζοντας το πέρασμά του
χρησιμοποιήθηκαν πάρα πολύ.
Τσιμέντο
Αν και το τσιμέντο με την μορφή που το ξέρουμε σήμερα δεν φανταζόμαστε
ότι υπήρχε στην αρχαιότητα, υπήρχε εφάμιλλο από μείγμα σβησμένου ασβέστη, με
θηραϊκή γη και άμμο* - χαλίκι που έδινε τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα. Απλά
σήμερα δεν χρησιμοποιούμε για το τσιμέντο μας έτοιμα ηφαιστειακά υλικά όπως
οι αρχαίοι, αλλά τα ψήνουμε σε υψικαμίνους.
Σε αρκετές περιπτώσεις, η οικοδομική λάσπη που χρησιμοποιήθηκε ήταν έτσι
φτιαγμένη που να προσεγγίζει ή και να ξεπερνάει σε ιδιότητες το σημερινό
τσιμέντο. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, όπως σε δεξαμενές νερού στα
πλυντήρια των ορυχείων ασημιού στο Λαύριο, πέτυχαν και ένα τύπο μπετόν
που είναι αδιαπέραστο από την ραδιενέργεια αλλά και από άλλες
ακτινοβολίες. Το μυστικό προφανώς ήταν η υψηλή περιεκτικότητα της λάσπης
σε μόλυβδο που εξορυσσόταν από τα γειτονικά ορυχεία.
Η δεξαμενή νερού της αρχαίας πόλης Καμείρου στην Ρόδο, χωρητικότητας
600 τόνων, αποτελεί άλλο σημείο εντυπωσιακής εκτεταμένης χρήσης του
αρχαίου τσιμέντου σχεδόν από το 900 π.χ. Η αρχαιολογική ανακάλυψη και
εξερεύνηση της Καμείρου (ολοκληρώθηκε περίπου το 1929) κατά την
τουρκοκρατία με ειδική άδεια από την Κωνσταντινούπολη στους υπαλλήλους του
Αγγλικού προξενείου στην Ρόδο Bigliotti και Saltzmann.
Παρόμοια ευρήματα συναντώνται και στην Κνωσό αλλά και σε αρκετές άλλες υδατοδεξαμενές της
αρχαίας Ελλάδας. Αργότερα, εκτεταμένη χρήση τσιμέντου παρατηρείται και
στον Ρωμαϊκό κόσμο. Το Πάνθεον, τα λουτρά του Καρακάλα, το Κολοσσαίο,
το χρυσό παλάτι του Νέρωνα και άλλα διάσημα ρωμαϊκά έργα φτιάχτηκαν με
την βοήθεια τσιμέντου. Υπάρχουν αναφορές και για χρήση του τσιμέντου και
από άλλους λαούς όπως π.χ. στο Σινικό τείχος. Τσιμέντο συναντάμε
και στους θόλους και τις αψίδες της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.**
*Το
κουρασάνι ή ρωμαϊκό κονίαμα ( ό όρος είναι μάλλον αδόκιμος, o σωστός
όρος θα έπρεπε να είναι ελληνικό κονίαμα) είναι μια παραδοσιακή και
πανάρχαια μέθοδος επιχρίσματος τοίχων που χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην αρχαία
Ελλάδα, τη Ρώμη και το Βυζάντιο.
**Διάφορα υλικά αναμεμειγμένα όπως ασβέστης, ξερά χόρτα, τρίχες ζώων,
ασβεστόλιθος και ασπράδια αυγών απαρτίζουν την σύσταση του υλικού που
χρησιμοποιούνταν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ως αδιαβροχοποιητικό υλικό και
συναντάτε σε πολλά κτίσματα και γέφυρες σε όλη της Ελληνική επικράτεια έχουν
πολλά κοινά χαρακτηριστικά με το υλικό που χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι
Έλληνες στα δικά τους κτίσματα.
Κατά την γνώμη μου, η Αρχιτεκτονική των Αρχαίων Ελλήνων είναι μία από τις πιο
ενδιαφέρουσες αρχιτεκτονικές της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, μια αρχιτεκτονική
του «κόσμου». Πιστεύω ότι ο πιο ενδιαφέρων κλάδος της Αρχιτεκτονικής των
Αρχαίων Ελλήνων είναι οι Μυκηναϊκές ακροπόλεις, καθώς έχουν μία πολύ
ενδιαφέρουσα ιστορία.
Πάντως, πάνω στην Αρχιτεκτονική των Αρχαίων Ελλήνων βασίστηκαν πολλές
αρχιτεκτονικές, όπως και η μοντέρνα σημερινή αρχιτεκτονική. Τα
σχήματα, οι κύκλοι και οι καμπύλες βασίζονται στα αρχαία μαθηματικά, που τα
ανέπτυξαν κυρίως οι αρχαίοι Έλληνες.
ΠΗΓΗ:
http://www.apodimos.com/arthra/09/Jun/H_ARXITEKTONIKH_TON_ARXAION_ELLHNON_KAI_TIS_ARXAIAS_ELLADAS/index.htm
