Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
Η Ιστορία της Ελληνικής Αστυνομίας αρχίζει ουσιαστικά από τον 5ο αιώνα Π.Χ, κατά
τον οποίο ιστορικές έρευνες αποδεικνύουν την ύπαρξη διακεκριμένων αστυνομικών
Αρχών, την περίοδο αυτή στη πόλη των Αθηνών.
Νωρίτερα και μέχρι τον 7ο π.χ αιώνα δεν υπήρχαν ιδιαίτερες αστυνομικές Αρχές
στην Αθήνα, αφού η άσκηση αστυνομικών δικαιωμάτων υπαγόταν στο βασιλιά.
Άγνωστη παραμένει η Αστυνομική Αρχή στη μυθική εποχή των Αθηνών, τη περίοδο
δηλαδή που περιλαμβάνει την ιστορία της Αττικής από τους αρχαιότατους βασιλείς
μέχρι του Θησέα (1.300π.χ.).
Από τον 5ο π.χ αιώνα, όταν τέθηκαν οι βάσεις του μεγαλείου και της ακμής των
Αθηνών, καθιερώθηκαν και αστυνομικές Αρχές, που είχαν σαν αποστολή ανάλογη με
αυτή των σύγχρονων Αστυνομικών Αρχών. Κύριο μέλημα αυτής της πρώτης αρχαίας
Αστυνομίας ήταν η ευκοσμία, η υγιεινή και η καθαριότητα, η προστασία των ηθών, η
αγορανομική επιτήρηση, η επιτήρηση των οικοδομών, η επιτήρηση των ξένων, η
πρόληψη των δημοσίων δυστυχημάτων και πολλά άλλα αντικείμενα τα οποία σήμερα
αποτελούν συνήθεις και καθημερινές ενασχολήσεις μιας σύγχρονης και εύρυθμης
αστυνομίας. Είναι εξακριβωμένο ιστορικά ότι οι ποικιλόμορφες αυτές αστυνομικές
ασχολίες δεν ήταν στη μέριμνα μιας και μόνης Αστυνομικής Αρχής αλλά ήταν
λεπτομερώς κατανεμημένες σε διαφόρους αρχές της Πολιτείας. Η εποπτεία όλων
τούτων των αρχών, ως προς την αστυνομική εξουσία, ανήκε στο ανώτατο Αθηναϊκό
δικαστήριο, τον Άρειο Πάγο.
Άρχοντες που εκτελούσαν αστυνομικά καθήκοντα στη πολιτεία των Αθηναίων ήσαν οι
"Αστυνόμοι", για την αστυνόμευση των οδών , οι "Aγορανόμοι", οι "Σιτώνες ή
Σιτοφύλακες ", οι "Μετρονόμοι" και οι "Επιμελιτές Εμπορίου" για την αστυνόμευση
της αγοράς και του εμπορίου. Άλλοι άρχοντες που εκτελούσαν Αστυνομικά καθήκοντα
ήταν οι "Γυναικονόμοι", οι "Τειχοποιοί", οι "Επιμελητές των υδάτων (κρουνών)",
οι "Φύλακες λιμένων", οι "Ένδεκα", οι "Στρατηγοί", και ιδίως ο "Πολέμαρχος", οι
"Πρυτάνεις", και οι "Περίπολοι".
Από τους ανωτέρω ειδικότερα οι "Αστυνόμοι" είχαν την επίβλεψη των οδών και της
καθαριότητας της πόλης, τη συντήρηση των κτηματικών ορίων, για να προλαμβάνονται
οι διαφορές , την επιμέλεια του ιερού Ναού της Πανδήμου Αφροδίτης και καθήκοντα
Αστυνομίας Ηθών.
Οι "Αγορανόμοι" ασκούσαν ειδική επίβλεψη στις τιμές και στη καθαριότητα
των τροφίμων , οι "Σιτοφύλακες" ασκούσαν εποπτεία στο εμπόριο σιτηρών
ειδικά, οι δε "Επιμελητές Εμπορίου" ασκούσαν εποπτεία στη διακομιδή και επάρκεια
των βιοτικών αγαθών .
Οι "Γυναικονόμοι" κατά τον Πλούταρχο ασκούσαν αστυνόμευση επί των ηθών,
"εζημίουν τους ακοσμούντας".
Οι "Τειχοποιοί", επόπτευαν το μεγαλύτερο έργο της Ελληνικής Αρχαιότητας.
Ήταν δέκα και εξελέγχονταν ένας από κάθε φυλή. Επιμελούνταν την συντήρηση και
επισκευή του μέρους των τειχών που είχαν ανατεθεί σε κάθε φυλή.
Οι "Επιμελητές Υδάτων" (κρουνών) ,επιμελούνταν την διανομή του νερού και
τη καθαριότητα των πηγών, οι δε "φύλακες λιμένων", ασκούσαν εποπτεία στα πλωτά
μέσα και στην κίνηση στα λιμάνια.
Οι "Ένδεκα" επιμελούνταν κυρίως την εκτέλεση των καταδιωκτικών αποφάσεων
σε θάνατο. Οι "Στρατηγοί" ασκούσαν εξουσία στους Στρατευμένους πολίτες,
ενώ επικεφαλής των Αστυνομικών Εξουσιών ήταν ο "Πολέμαρχος" ο οποίος είχε και
την επίβλεψη των ξένων.
Οι "Πρυτάνεις" ασκούσαν αστυνόμευση στη βουλή και την Εκκλησία του Δήμου,
οι δε "Περίπολοι" ήταν υποχρεωτικά στρατευμένοι νέοι από 18-20 ετών, οι
οποίοι αναλάμβαναν να φυλάνε τη πόλη και τα φρούρια της Αττικής.
Να σημειωθεί ότι πολλές μεγάλες προσωπικότητες της Αρχαίας Αθήνας διαχειρίσθηκαν
αστυνομικέ αρχές όπως ο νικητής της Σαλαμίνας Θεμιστοκλής ο οποίος διετέλεσε
"Επιμελητής κρουνών" ο μεγάλος ρήτορας Δημοσθένης ο οποίος διετέλεσε "Σιτώνης",
ο Επαμεινώνδας των Θηβών ο οποίος διετέλεσε "Υδρονομέας".
Αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλάτωνας στους "Νόμους" του (ΙΑ΄ 918α΄), δραματικοί
ποιητές, όπως ο Σοφοκλής, Φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης, ο μέγας ρήτορας της
αρχαιότητας Δημοσθένης μας πληροφορούν για τους Αστυνομικούς θεσμούς στην
αρχαιότητα.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ
Στην Αρχαία Σπάρτη δεν συναντάμε τη ποικιλία και την εντέλεια
των αστυνομικών αρχών της Δημοκρατίας των Αθηνών. Αυτό διότι ο πολιτισμός της
Σπάρτης ήταν κατώτερος αυτού της Αθήνας αλλά και ο κοινωνικός βίος των
Σπαρτιατών ήταν πολύ περιορισμένος σε εκδηλώσεις και ασχολίες .Στενότερα
απολυταρχικό τυγχάνει το πολίτευμα της αρχαίας Σπάρτης ,που περιελάμβανε κυρίως
τη βασιλική εξουσία, τη βουλή των Γερόντων και την Αγορά του Δήμου , ενώ τη
πραγματική εξουσία ασκούσαν μια επιτροπή που ονομάζονταν "Έφοροι".
Στους ιστορικούς χρόνους οι έφοροι αποτελούσαν μια αρχή αυτοτελή και
παντοδύναμη. Εκλέγονταν κάθε χρόνο από όλους τους ενήλικες Σπαρτιάτες και
δίκαζαν τις αστικές και εγκληματικές υποθέσεις. Από κοινού με τη Γερουσία
δίκαζαν ακόμη και τους βασιλείς. Όλη η εσωτερική και εξωτερική διακυβέρνηση της
χώρας βρισκόταν στα χέρια των Εφόρων, έτσι κατ΄ ακολουθία η αστυνομική εξουσία
αποτελούσε αντικείμενο της μέριμνας αυτών.
Οι ιστορικές πληροφορίες δεν διασαφηνίζουν σε ποια ειδικά θέματα είχε τη μέριμνα
η αστυνομία στην Αρχαία Σπάρτη. Όπως αναφέρει όμως ο Πλούταρχος, η εποπτεία της
Δημόσιας Τάξης είχε ανατεθεί στους εφόρους που είχαν την εξουσία και να
δικάζουν. Για την εκτέλεση των έργων τους οι Έφοροι χρησιμοποιούσαν τους
"Ιππείς" , ένα σώμα τριακοσίων επίλεκτων πολιτών.
Υπήρχε ακόμη αρχή εντεταλμένη για την επίβλεψη των νέων, που ονομάζονταν
"Παιδονόμοι".
Ο Ησύχιος αναφέρει ότι υφίστατο στη Σπάρτη Αρχή για την ευκοσμία των γυναικών ,
και επιφορτισμένοι με τα καθήκοντα αυτά ήταν οι "Αρμόσυνοι".
Από επιγραφές που έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικές ανασκαφές , προκύπτει ότι στην
Αρχαία Σπάρτη λειτουργούσε αγορανομική υπηρεσία , τα όργανα της οποίας
ονομάζονταν "Εμπέλωροι", καθώς και αγρονομική υπηρεσία τα όργανα της
οποίας ονομάζονταν "Παιδιανόμοι". Οι υπηρεσίες των "Εμπέλωρων" και των
"Παιδιανόμων" αντικαταστάθηκαν κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους από τις υπηρεσίες των
"Αγορανόμων", που είχαν σαν αποστολή και πάλι την επιμέλεια της αγοράς και οι
αγρονόμοι την επιμέλεια των αγροτικών ζητημάτων.
Υπήρχε επίσης ο "Επί της Κρυπτείας Τεταγμένος" το έργο του οποίου ήταν η
εποπτεία των Ειλώτων, που αποτελούσε συνεχή απειλή κατά των Σπαρτιατών.
Αν επιχειρήσουμε να κατανείμουμε το αστυνομικό υλικό που έχει συλλεχθεί από την
Αρχαία Σπάρτη, κατά κατηγορίες , σύμφωνα με το πολίτευμα της Νομοθεσίας του
Λυκούργου, που επικρατούσε, και γενικά το Σπαρτιατικό σύστημα καταλήγουμε στις
εξής κατηγορίες Αστυνομικής Επιμέλειας:
Α) Γενικής Αστυνομίας.
Αυτή ασκείτο κυρίως από τους Εφόρους, οι οποίοι πλην των
άλλων καθηκόντων είχαν και την εποπτεία για την αγωγή και τη συμπεριφορά των
νέων , για την επιθεώρηση της αγοράς και τον έλεγχο των τιμών των τροφίμων , για
την επιτήρηση των ξένων και την απέλαση των ανεπιθυμήτων προσώπων από τη Σπάρτη
καθώς και την επιτήρηση των Ειλώτων. Στην ειρηνική περίοδο ασκούσαν αστυνομικά
καθήκοντα ενώ σε περίοδο πολέμου ήταν στο πλευρό του βασιλέα σαν σωματοφύλακες.
Η υπηρεσία του αποτελούσε, τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και σε καιρό πολέμου,
ύψιστη τιμή.
Β) Αστυνομία των Ηθών
Ήταν μια περίεργη για τις σημερινές αντιλήψεις αστυνομία, η οποία είχε σαν
μέλημα την ανατροφή των νέων και νεανίδων, το σεβασμό προς τους μεγαλύτερους, τη
λειτουργία των συσσιτίων, την υποχρεωτική επιβολή του γάμου, την απαγόρευση της
αγαμίας, τα μέτρα κατά τη ταφή των νεκρών και το διακανονισμό του πένθους, την
απαγόρευση της αποδημίας κ.λ.π. Μέριμνα για εφαρμογή διατάξεων περί των ηθών δεν
υπήρχε στην Αρχαία Σπάρτη καθότι το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα που
επικρατούσε απέκλειε απολύτως την ύπαρξη τέτοιων ζητημάτων. Οι "Αρμόσυνοι"
ήταν η αρχή που επιτηρούσε την ευκοσμία των γυναικών, μια ευκοσμία που διαφέρει
με τα σημερινά δεδομένα αφού η πορνεία , οι βιασμοί, οι αποπλανήσεις, οι
απαγωγές και άλλα παρεμφερή αδικήματα δεν απασχολούσαν τη κοινωνία των αρχαίων
Σπαρτιατών . Οι νεαρές γυναίκες εφόσον ήταν άγαμες θεωρούνταν ιερά πρόσωπα και
γι' αυτό δεν διέτρεχαν κανένα κίνδυνο από τους νέους, μάλιστα υποχρεούνταν να
χορεύουν γυμνές ενώπιόν τους χωρίς να θεωρείται προσβολή αυτό για τη δημόσια
αιδώ. Η μοιχεία ήταν κατά κάποιο τρόπο ανεκτή και επιβεβλημένη αφού ο
αποκλειστικός σκοπός του γάμου ήταν η δημιουργία αρίστων απογόνων. Κατέβαλλαν
ιδιαίτερη προσπάθεια για την αναπαραγωγή αρίστων απογόνων και δεν θεωρούνταν
ανέντιμο να προσκαλούν εύρωστους νέους για να συνευρεθούν με τις νεαρές γυναίκες
τους για την απόκτηση εύρωστων και υγιών παιδιών.
Γ) Αστυνομία της Αγορανομίας.
Ήταν μια διαφορετική από τη σημερινή αντίστοιχη υπηρεσία αφού
απαγόρευε κάθε εκδήλωση πλούτου και υποχρέωνε όλους ανεξαιρέτως να μετέχουν στα
κοινά συσσίτια ακόμη και τους βασιλείς. Η νομοθεσία του Λυκούργου κατήργησε τα
χρυσά και ασημένια νομίσματα και αντί αυτών άφησε μόνο τα σιδερένια τα οποία
ήταν μεγάλου βάρους και μικρής αξίας. Οι "Εμπέλωροι", "Παιδιανόμοι"
και "Αγρονόμοι" ασχολούνταν με την επιτήρηση των βασικών βιοτικών αγαθών
και των καλλιεργειών.
Δ) Αστυνομία Γενικής Ασφάλειας
Η Αστυνομία της γενικής ασφάλειας ήταν εμπιστευμένη στους
Εφόρους οι οποίοι λάμβαναν μέτρα για την προστασία της πολιτείας από κινδύνους
που προέρχονταν από τους "περίοικους" και τους "Είλωτες". Ενάντια του κινδύνου
των Ειλώτων χρησιμοποιούντο οι ενήλικες πολίτες, οι οποίοι για να αποκτήσουν τα
δικαιώματα του πολίτη της Σπάρτης έπρεπε να αποδείξουν έμπρακτα ότι ήταν ικανοί
γι΄αυτό. Καιροφυλακτούσαν στα δάση και τα πλέον απομακρυσμένα σημεία, οπλισμένοι
με εγχειρίδια και με τροφή για λίγες ημέρες και επιτίθονταν κρυφά στους
διερχόμενους ανύποπτους Είλωτες και τους σκότωναν "εν ψυχρό" από την ανάγκη να
αποκτήσουν θάρρος και τόλμη ώστε να θεωρηθούν ικανοί πολίτες και αντάξιοι των
ενηλίκων. Κατά των Ειλώτων που όπως προαναφέρθηκε αποτελούσε συνεχή απειλή για
τους Σπαρτιάτες χρησιμοποιούσαν μια μυστική κατά κάποιο τρόπο αστυνομία η οποία
ονομαζόταν "Κρυπτείας", με κύριο μέλημα την εποπτεία τους.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΣΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ
Μπορούμε να πούμε ότι οι αστυνομικές αρχές των αρχαίων πόλεων
της Αθήνας και Σπάρτης συναντώνται και στις υπόλοιπες πόλεις της αρχαίας
Ελλάδας.
Έτσι η Αρχή των "Αστυνόμων" συναντάται στην Κνίδο , Ευμενία, Ηράκλειο της
Βιθυνίας, Ολβία, Σινώπη, Συρία , Συρακούσες, Ρόδο, Τήνο, Ηράκλειο της Συρία,
Κάρπαθο και άλλες πόλεις του Πόντου.
Η Αρχή των "Αγορανόμων" υπήρχε στην Ανδανεία, Αφροδισία, ΄Αργος,
Αστυπάλαια, Κύπρο, Κω, Κρήτη, Δήλο, Αίγινα, Λέσβο, Μέγαρα, Μεσημβρία, Μίλητο
,Ταίναρο , Τήνο, Θάσο, Θυάτειρα, Τράλλεις, Έφεσο, ,Χίο , Αλικαρνασσό, Σίκινο,
Κέρκυρα κ.λ.
Η αρχή των "Σιτοφυλάκων" ή "Σιτώνων" ή "Σιταγερτών"
συναντάται στη Δήλο, Κάρυστο, Ηράκλειο της Συρίας, Ταυρομένιο κ. λ.
Οι "Γυναικονόμοι" όπως προκύπτει από επιγραφές υπήρχαν στην Ανδανεία,
Γάμβριο της Περγάμου, στη Μαγνησία κ.λ
Οι "Έφοροι", οι "Επιμελητές κρουνών" , οι "Τειχοποιοί" και οι "φύλακες
λιμένων" υπήρχαν σε όλες σχεδόν τις Ελληνικές πόλεις .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:-
« Ιστορία Της Αστυνομίας Πόλεως » του Χ. Σταμάτη.
