Για τους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαίας
Ελλάδας
Μιχάλης
Α. Τιβέριος
Η έναρξη των πρώτων Ολυμπιακών αγώνων της 3ης χιλιετίας στη
μακρινή Αυστραλία μου δίνει την ευκαιρία να θίξω κάποια θέματα
σχετικά με τους αγώνες αυτούς στην αρχαιότητα. Οι Ολυμπιακοί
αγώνες, όπως άλλωστε και όλοι οι αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, δεν
ξεκίνησαν ως καθαρά κοσμικές-αθλητικές δραστηριότητες, όπως
είναι σήμερα. Ήταν εκδηλώσεις στενά συνδεδεμένες με τη θρησκεία
και αποτελούσαν μέρος λατρευτικών τελετουργιών. Σχετίζονταν με
αγροτικές γιορτές που αποσκοπούσαν στην ευφορία και την ευκαρπία
της γης. Γι’ αυτό τα βραβεία για τους νικητές των σημαντικότερων
πανελλήνιων αγώνων ήταν, π.χ., κλαδί αγριελιάς για τα Ολύμπια,
δάφνης για τα Πύθια, πεύκου για τα Ίσθμια και αγριοσέλινου για
τα Νέμεα. Οι αγώνες σχετίζονταν ακόμη και με νεκρικές λατρείες.
Η ζωή και ο θάνατος ήταν για τους αρχαίους Έλληνες δύο φαινόμενα
άμεσα σχετιζόμενα μεταξύ τους. Όπως ο σπόρος βλασταίνει
παίρνοντας δυνάμεις μέσα από τη γη, έτσι και η ρώμη και η
ζωτικότητα των νέων ενισχύονται από τη δύναμη των θαμμένων στη
γη ηρώων, προς τιμήν των οποίων γίνονταν οι αγώνες. Είναι γνωστό
ότι πολλοί αγώνες ξεκίνησαν ως επιτάφιοι. Δημιουργήθηκαν ως
αποτέλεσμα της θλίψης και της οδύνης των ανθρώπων για το θάνατο
ξεχωριστών προσώπων. Με αγώνες, π.χ., πάλης ή πυγμαχίας
πετύχαιναν εκτόνωση της ακράτητης οργής τους και συγχρόνως
προσδοκούσαν σε κατευνασμό του θυμού του ίδιου του νεκρού,
καθώς ο θάνατος του είχε αφαιρέσει τη ζωή, αυτό το μοναδικό
δώρο. Παρόμοιες εκδηλώσεις είναι γνωστές και από άλλες αρχαίες
κοινωνίες. Οπωσδήποτε οι ταφικοί αγώνες συνόδευαν την ταφή
επιφανών νεκρών, δηλαδή ηρώων. Οι ίδιοι οι Ολυμπιακοί αγώνες
ξεκίνησαν, πιθανότατα, ως μέρος των θυσιαστήριων τελετών που
γίνονταν πάνω στον τάφο του Πέλοπα, του μυθικού «οικιστή» της
Πελοποννήσου, που βρισκόταν στην Ολυμπία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι έως την ύστερη αρχαιότητα οι αθλητές
που Επρόκειτο να πάρουν μέρος στους αγώνες αυτούς για τριάντα
μέρες πριν από την έναρξή τους έτρωγαν μόνο χόρτα και απείχαν
από σεξουαλικές δραστηριότητες. Οι αγώνες άρχιζαν με θυσίες στον
Πέλοπα και τον Δία. Ο μεγάλος βωμός του Δία βρισκόταν δίπλα στη
μια στενή πλευρά του σταδίου, απ’ όπου και ξεκινούσαν οι
δρομείς. Μόνο από τον 4ο αι. π.Χ. βωμός και στάδιο θα χωριστούν
-αυτό σημαίνει ένα είδος... διαζυγίου ανάμεσα στη λατρεία και
στους αγώνες-, καθώς το στάδιο μετατοπίστηκε λίγο ανατολικότερα
και στο ενδιάμεσο κενό κτίστηκε μια στοά...
...
