DNA, DNA, DNA... ΓΙΑ
ΠΟΙΟ DNA ΜΙΛΑΜΕ;
ΑΥΤΟ ΤΩΝ
CRICK
ΚΑΙ
WATSON (1944-1954
μ. Χ)
Ή ΤΟΥ
ΕΜΠΕΔΟΚΛΗ ; (495-435 π. Χ)
Δρ. Αναστάσιου Β. Κοβάτση
Χημικού και ιατρού, καθηγητή Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσ/νίκης
Δεν περνάει ημέρα που να
μην δούμε σε κάποιο έντυπο, επιστημονικό ή μη, κάτι σχετικό με το DNA.
Ο αιώνας μας άρχισε με το DNA και το διάβασμα του βιβλίου του
γονιδιώματος και σίγουρα θα καταλήξει πάλι με το DNA και τις εφαρμογές
του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και τις βελτιώσεις στις θεραπευτικές
μεθόδους που θα στηρίζονται στο DNA. Σε λίγο, θα είναι γεγονός η
δημιουργία ειδικοτήτων, με βάση το DNA (ιατρός ειδικός για νοσήματα
διαταραχών του DNA και τη θεραπεία τους κ.λπ.) και όλοι θα προστρέχουμε
σε αυτούς τους ιατρούς για τη λύση σχετικών προβλημάτων που θα μας
απασχολούν. Ο 2Ιος αιώνας σίγουρα θα είναι ο αιώνας του DNA. Δεν θα
ασχοληθώ με το τι είναι το μόριο του DNA, αν και το δίδαξα αρκετά
χρόνια στο ΑΠΘ, διότι αυτό θα απαιτούσε πολύ χρόνο και ήδη έχει
περιγραφεί από πολλούς σε σχετικές δημοσιεύσεις*, θα προσπαθήσω όμως να
απαντήσω, έστω και συμπερασματικά, στο αρχικό μου ερώτημα που προτάθηκε
στην επικεφαλίδα του σημειώματος μου.
Όλοι βέβαια γνωρίζουν
(τουλάχιστον οι επαΐοντες) ότι η ανακάλυψη του DNA και της διαμόρφωσης
του, είναι μια πολύ μακρά ιστορία ερευνών και προσπαθειών που άρχισε το
1944 (κυρίως με τις εργασίες των
Avery,
McLeod
και McCarty και άλλων
ερευνητών) και μισοτέλειωσε το 1953 με την πρόταση των
Watson
και Crick μοντέλου της
διπλής έλικας του DNA (βραβείο
Nobel).
Στο διάστημα αυτό, και μετέπειτα, χιλιάδες επιστήμονες δούλεψαν σκληρό
και επίμονα για να προσθέσουν ο καθένας τους ένα κομμάτι στο πάζλ του
μεγάλου αυτού βιοχημικού προβλήματος και οι σχετικές δημοσιεύσεις
καταλαμβάνουν αρκετούς τόμους. Λέγω δε ότι το εγχείρημα μισοτέλειωσε,
διότι ύστερα από την παραδοχή της διπλής έλικας, χρειάστηκαν τεράστιες
έρευνες για να αποσαφηνίσουν οι επιστήμονες διάφορα προβλήματα, και
κυρίως για να αρχίσουν οι εφαρμογές της έρευνας τόσο στην ιατρική
(γονιδιακές θεραπείες κ.λπ.) όσο και στη γενετική (βιβλίο γονιδιώματος,
μεταφορές DNA κ.λπ.). Αμφότεροι δε οι παραπάνω κλάδοι (ιατρική και
γενετική), θα γνωρίσουν στο μέλλον θριάμβους και κατακτήσεις για τις
οποίες μόνο εικασίες μπορούμε τώρα να κάνουμε γιατί τις περισσότερες
φορές η πραγματικότητα είναι κατά πολύ ανώτερη της φαντασίας και των
εικασιών μας.
Ύστερα από αυτή τη βραχεία
εισαγωγή είναι καιρός να προχωρήσω στο κυρίως θέμα μου και να λύσω την
απορία σας για τη σχέση του DNA με τον δικό μας Εμπεδοκλή διότι ήδη
σημείωσα τη σχέση του με τους Άγγλους ερευνητές που πρωτοδιατύπωσαν τη
διαμόρφωση του κατά το πρότυπο της διπλής έλικας, η οποία γίνεται από
όλους σήμερα παραδεκτή.
Η ιδέα (διότι όλα ως ιδέες
ξεκινούν), για την παραπάνω σχέση μεταξύ DNA και Εμπεδοκλή, ξεκίνησε
όταν διαβάζοντας για τους Προσωκρατικούς Φιλοσόφους, μου έκανε εντύπωση
μια φράση τους που συμπυκνώνονταν στη ρήση του Ηράκλειτου ότι «Ἐξ
ἑνός τά πάντα καί ἀπό τά πάντα ἕν»
με την οποία ο Εμπεδοκλής φιλοσοφώντας για την διαιώνιση των ειδών
(ζωικών και φυτικών), κατέληξε στο ότι εάν τα πολλά δεν γίνουν ένα και
το ένα δεν γίνει πολλά, εάν δηλαδή δεν υπάρχει συνεχής εναλλαγή, δεν
υπάρχει διαιώνιση.
Έτσι, κατά τον Εμπεδοκλή,
και αναφορικά με τη σύζευξη του πατρικού και μητρικού DNA, αυτό θα
διαχωρισθεί (ή θα υποστεί μείωση των χρωματοσωμάτων κατά την σύγχρονη
βιολογία) και στη συνέχεια το πατρο-μητρογονικό υλικό θα ενωθεί στο
θυγατρικό DNA μετά την σύλληψη.
Κατά τον Εμπεδοκλή, την
όλη διαδικασία εποπτεύουν δύο αντίρροπες δυνάμεις, η Φιλία ή Φιλότης
και η Διαμάχη ή Έριδα. Η μία θα φέρει κοντά τα δύο ριζώματα και θα τα
σμίξει για να γεννήσει και να φυτρώσει μέσα στα θνητά μέλη που θα
δημιουργήσει, επιτρέποντας τους να τελούν έργα ειρηνικά, ομόγνωμα μέσα
στη θεϊκή χαρά και έρωτα. Επεκτείνοντας αυτές τις σκέψεις στη σύγχρονη
βιολογία, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η δράση της Φιλίας θα αρχίσει από
τη στιγμή που θα δημιουργηθεί το συγκεκριμένο γαμετικό κύτταρο στον
άνθρωπο ήδη κατά την εμβρυογενετική περίοδο που τελικά θα καταλήξει στο
σπερματοζωάριο ή ωάριο που θα συμβάλει στη σύλληψη. Σε όλη αυτή την
περίοδο η Φιλία θα συνεχίσει να δρα κατά τη διάρκεια της εμβρυογένεσης,
της γέννησης, της ανάπτυξης και σε όλη την διάρκεια της έμβυας ζωής του
ατόμου και μέχρι το θάνατο του για να του επιτρέπει να επιτελεί
“ἄρθμια ἔργα..., γηθοσύνην καλέοντες ἐπώνυμον ἥδ' Ἀφροδίτην”.
Από το ίδιο αυτό χρονικό
σημείο της ένωσης των δύο γενετικών κυττάρων σε ένα θυγατρικό, ως
αποκορύφωμα της δράσης της Φιλίας, θα αρχίσει η δράση της Διαμάχης. Η
δημιουργία του πρώτου θυγατρικού κυττάρου, θα είναι η απαρχή των
διασπαστικών κινητήριων δυνάμεων που θα οδηγήσουν στον διχασμό του
πρώτου κυττάρου σε δύο και κατόπιν σε τέσσαρα κτλ.
Ο Εμπεδοκλής έκανε
γενετικές παρατηρήσεις ως προς τη συμβατότητα της επιτυχούς σύλληψης.
Έκανε επίσης εμβρυολογικές παρατηρήσεις ως προς την οργανογένεση και τη
συγκριτική ζωολογία και γενετική, προφανώς διαβλέποντας ότι τα όργανα
είναι, από πληροφοριακής άποψης, μείγματα των τεσσάρων βασικών
ριζωμάτων.
Ο συνδυασμός ή ο
αριθμητικός κώδικας που ανταποκρίνεται σε ορισμένο DNA θα υπάρχει μόνον
εφ' όσον είναι συμβατό και μπορεί να καταλήξει σε ένα βιώσιμο αντίστοιχο
έμβριο όν. Αν αυτός ο κώδικας δεν είναι συμβατός ή βιώσιμος, τότε θα
"χτυπιούνται" τα ριζώματα στο περιθώριο της ζωής. Έτσι κάνει γενετικές
παρατηρήσεις ως προς την συμβατότητα της επιτυχούς σύλληψης και
δημιουργίας αναφέροντας στο απόσπασμα 22 "Μα εχθρικά είναι όσα πιο πολύ
απέχουν μεταξύ τους ως προς τη γενιά, το σμίξιμο, τις έκτυπες μορφές
τους, ολότελα ασυνήθιστα στη σύζευξη και αντίξοα, κατά εισήγηση της
Διαμάχης, που γέννα τους χωρίζει". Και τελειώνοντας με τις εμβρυολογικές
παρατηρήσεις, θα ήθελα να συμπληρώσω ότι ο Εμπεδοκλής (καθ' ότι γιατρός
που ίδρυσε την πρώτη στον κόσμο ιατρική σχολή στον Ακράγαντα), έκανε
έρευνες για την οργανογένεση και τη συγκριτική ζωολογία και γενετική,
προφανώς διαβλέποντας ότι τα όργανα ή το γένος είναι από πληροφοριακής
απόψεως μείγματα των τεσσάρων βασικών ριζωμάτων.
Επειδή όμως ο Εμπεδοκλής
ήταν κατά την ταπεινή μας γνώμη, ο πρώτος βιολόγος, είπε και κατέληξε
και σε άλλα συμπεράσματα που λίγο απέχουν από τις σημερινές απόψεις της
βιολογίας και γενετικής, και όχι μόνο αυτό, αλλά εφάρμοσε στην πράξη τις
ιδέες του στα πεδία της κοινωνικής ιατρικής και υγείας.
Ο Εμπεδοκλής διαπίστωσε
τον κεντρικό ρόλο της καρδιάς και του αίματος που μεταφέρει τα αισθήματα
και τις σκέψεις και συνέλαβε τη σημασία της εισπνοής και εκπνοής, στη
μεταφορά "αιθέριου" αίματος από το κέντρο προς την περιφέρεια και πάλι
πίσω προς το κέντρο. Η λειτουργία της αναπνοής σε σχέση με την καρδιακή
λειτουργία και η μεταφορά χημικών ερεθισμάτων, μέσω του αίματος,
επιβεβαιώνουν τις αντιλήψεις του Εμπεδοκλή.
Εκεί όμως που πράγματι
εντυπωσιάσθηκα ήταν η αντίληψη και διατύπωση του Εμπεδοκλή για τους
"υποδοχείς" που αποτελούν σήμερα το άλφα και το ωμέγα της εξήγησης των
διαφόρων φυσιολογικών λειτουργιών και της δράσης των διαφόρων φαρμάκων
ως και της μεταφοράς των ερεθισμάτων που επιδρούν πάνω τους αγωνιστικά ή
ανταγωνιστικά. Χιλιάδες επιστήμονες δουλεύουν σήμερα στην απομόνωση των
υποδοχέων, όχι μόνο για να εξηγήσουν διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες,
αλλά κυρίως για να δοκιμάσουν μυριάδες ουσιών με σκοπό να εφεύρουν νέα
φάρμακα. Ο Εμπεδοκλής λοιπόν, πάνω στο τεράστιο αυτό βιολογικό
πρόβλημα, είχε σαφή και σωστή θέση. Έτσι, προσπαθώντας να εξηγήσει το
πρόβλημα της αντίληψης με τις αισθήσεις μας, ισχυρίσθηκε ότι αυτό που
αντιλαμβανόμαστε ταιριάζει στους πόρους (υποδοχείς) του αισθητηρίου
οργάνου. Τον ισχυρισμό αυτό του Εμπεδοκλή ο Αριστοτέλης τον εξηγεί με
την παραδοχή ότι οι πόροι είναι μικρότατοι, πυκνοί και σύμμετροι και ότι
οι πόροι των διαφόρων οργάνων είναι διαφορετικοί μεταξύ τους και γι'
αυτό κάθε όργανο είναι υπεύθυνο για τα δικά του αντικείμενα. Έτσι, η
αντίληψη ταιριάζει στους πόρους του σχετικού αισθητηρίου οργάνου. Βάσει
των παραπάνω, ο Εμπεδοκλής συνεπέρανε ότι η όραση, ακοή, όσφρηση και ο
πόνος βασίζονται στην επίδραση "απορροών" που εκπέμπονται από τα διάφορα
όργανα και οι απορροές αυτές εισδύουν σε ειδικές οπές (υποδοχείς) και
ανάλογα με το μέγεθος της απορροής, ως προς την οπή (υποδοχέα), έχουμε
ανταπόκριση στον αντίστοιχο ερεθισμό. Προφανώς, η λέξη πόρος και οπή
είναι ταυτόσημες. Ανάλογη εξήγηση έχουμε σήμερα και για την όσφρηση (Γ.
Μανουσάκης, "Χημεία Ιατρικών Επιστημών" σελ 96, εκδ. Κυριακίδη,
θεσσαλονίκη 1995). Πέρα από αυτά, ο Εμπεδοκλής περιέγραψε τις οπτικές
"απορροές" ως ακτίνες με ενέργεια που διαπερνούν τον αέρα. Αυτό όμως
μπορεί να είχαν τότε θεωρητικό ενδιαφέρον, αλλά ο Εμπεδοκλής δεν
περιορίσθηκε σε θεωρητικές σκέψεις και συμπεράσματα, αλλά έκανε και
πρακτικές εφαρμογές των θεωριών του και μερικές από αυτές είναι και οι
παρακάτω.
Κατ' αρχήν συνιστούσε
στους κατοίκους του Ακράγαντα να μην τρώγουν κουκιά και πικροδάφνη.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι σε μερικούς ανθρώπους (και στον Ακράγαντα τότε)
υπάρχει έλλειψη ενός ειδικού ενζύμου, της 6-γλυκοζο-φωσφορικής
δεϋδρογενάσης, η οποία οδηγεί σε νοσηρές καταστάσεις όταν φάνε κουκιά
και δεδομένου ότι σήμερα απομονώθηκαν τοξικές ουσίες από τη πικροδάφνη.
Ο Εμπεδοκλής αντιμετώπισε
ένα λοιμό, που είχε ενσκήψει στην πόλη της Σελινούντας και το πέτυχε
αυτό διανοίγοντας μια διώρυγα για να εκκενωθούν τα στάσιμα νερά (ίσως ο
λοιμός να ήταν ελονοσία). Ξέρουμε επίσης ότι με τη φωτιά απάλλαξε την
Αθήνα από την πανώλη συνιστώ-
ντας καύση των εστιών
μόλυνσης (νεκρών, σεντονιών, ρούχων κτλ). Ως μέτρο δημόσιας υγείας
συνιστούσε επίσης την αποξήρανση των στασίμων υδάτων (ελών κτλ). Επειδή
όμως οι σκέψεις και τα επιτεύγματα του Εμπεδοκλή δεν τελειώνουν (σε άλλο
δημοσίευμα θα παραθέσω τις σκέψεις του για τη φυσική και κυρίως την
αστροφυσική και το οί§ Ο3η§ !!), είμαι υποχρεωμένος να συμπληρώσω τις
βιολογικές του κατακτήσεις και γενετικές του δοξασίες (ας τις πούμε
έτσι) με τις θεωρίες του για την εξέλιξη και την προέλευση του ανθρώπου
και την εμφάνιση της ζωής. Ο Εμπεδοκλής λοιπόν (αλλά μετά τον άλλο
μεγάλο Προσωκρατικό Αναξίμανδρο) διετύπωσε την άποψη ότι η ζωή
πρωτοδημιουργήθηκε στο υγρό στοιχείο (για την ακρίβεια στη λάσπη που
υπάρχει στις ακτές του) και με την πάροδο του χρόνου βγήκε στη ξηρά
ζώντας ένα διαφορετικό είδος ζωής. Ο άνθρωπος γεννήθηκε αρχικά από
διαφορετικά ζώα και ήταν παρόμοιος με το γεωμετρικό μοντέλο του κόσμου.
Αρχικά ήταν ψάρι και μετεξελίχθηκε σε άνθρωπο. Μήπως λοιπόν οι
Αναξίμανδρος και Εμπεδοκλής πρόλαβαν τον Δαρβίνο στη θεωρία για την
εξέλιξη των ειδών που περιγράφτηκε στην περίφημη Δαρβίνια θεωρία; Μήπως
και ο Δαρβίνος είχε ιδέα από το
DNA;
Παρατηρήσεις έκανε και
αυτός (όπως και οι Αναξίμανδρος και Εμπεδοκλής) και έβγαζε συμπεράσματα,
όπως έκαναν και αυτοί.
Από τα παραπάνω βγαίνει το
συμπέρασμα ότι οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι και κυρίως οι Αναξίμανδρος και
Εμπεδοκλής, είχαν θεμελιώσει πολλά από τα σημερινά επιτεύγματα της
γενετικής και βιολογίας και οι πρακτικές τους υποδείξεις δεν δείχνουν
μόνο την επιστημονική τους διορατικότητα αλλά και τη βαθειά τους κριτική
σκέψη και θεώρηση για την φύση και τον κόσμο, πριν αυτός αποκαλυφθεί
παρά μόνο 2500 χρόνια!, μετά άλλα και πολλά άλλα.
Ο Εμπεδοκλής προχώρησε τη
φιλοσοφική σκέψη και έκλεισε την Προσωκρατική φιλοσοφία με σύγχρονη
βιολογική και καρτεσιανή μέθοδο και λογική. Με τηλεσκόπιο και
μικροσκόπιο το νου και τις αισθήσεις του, τα μάτια και τα αυτιά, και με
ποιητικό λόγο πλησίασε τη βιολογία και γενετική του 5ου π.Χ. αιώνα με
την σημερινή μοριακή βιολογία και γενετική. Συνέδεσε την αριθμητική
αρμονία του Σύμπαντος του Πυθαγόρα με το γενετικό κώδικα της τετρακτύος
των νουκλεινικών βάσεων του
DNA.
Είχα άδικο λοιπόν που ρωτούσα στην επικεφαλίδα για ποιανού
DNA
μιλάμε;
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ι)
Kirk C. S. Raven J. E and Scchofield M. , 1988,
Οι Προσωκρατικοί Φικλόσοφοι,
μετάφραση Δημ.
Κούρτοβικ, Εκδ.
Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα σελ 288-331.
2)
Προσωκρατικοί, 1992, εκδ. «Κάκτος» τόμος 11ος εκδότης
Οδ. Χατζηνικολάου. Εμπεδοκλής, Αθήνα.
3)
Legrand G.
Η
ζωή και η σκέψη των Προσωκρατικών, Μετάφραση Αλ. Βέλιος Εκδ. "Απειρον"
Αθήνα σελ 157-1175..
4)
Brun J. 1992,
Οι Προσωκρατικοί, Μετάφραση Ανδρέα Τάκη, Εκδ. Χατζηνικο-λή, Αθήνα
σελ.67-82..
5)
Βέικου Θεόφιλου, 1988, Οι Προσωκρατικοί Εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος
Αθήνα σελ 219-239.
6)
Κανάκη-Πρωτόπαπα Σοφία, 1998, Φυσική-Επιοστημονική Σκέψη στη
Φιλοσοφία της παιδείας των Αρχαίων Ελλήνων, Εκδόσεις Ελληνικά
Γράμματα ,Αθήνα, σελ 205-225.
7)
Τζσβάρα Γιάννη, 1988, Η ποίηση του Εμπεδοκλή, εκδ. Δωδώνη Αθήνα.·
8)
Μιχαηλίδης Κώστας. Οι Προσωκρατικοί, εκδ. Χριστάκη Αθήνα σελ.
190-215.
«χημικα χρονικα»,
Τεύχος 9,
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ
2001
